Bilge TOPUKSAK, Gülümser KUBLAY

Florence Nightingale’den Günümüze HemĢirelik
Eğitiminde Neler DeğiĢti? Avrupa ve Türkiye’de Modern
HemĢirelik Eğitimi
Bilge TOPUKSAK*, Gülümser KUBLAY **
ÖZET
Giriş: Hemşirelikte modern eğitim, sadece bilgi ve klinik deneyimi değil temel hemşirelik
becerilerinin, tekniklerinin ve uygulamalarının da geliştirilmesini amaçlamaktadır. Modern hemşirelik
eğitiminde derinlik ve genişlik, nitelik, esneklik, uygunluk ve yeterlik günümüzde temel kavramlar
olarak karşımızdadır. Bu bağlamda modern hemşireliğin kurucusu Florence Nightingale’den
günümüze hemşirelik eğitiminin teorileri ile uygulamaları kronolojik olarak incelenerek hemşirelik
eğitimindeki gelişmeler çalışmada ortaya konulmuştur. Çalışmada modern hemşirelik eğitiminin
felsefesi ve çağdaş özellikleri de tartışılmaktadır.
Amaç: Çalışmanın amacı, Florence Nightingale’den günümüze kadar Avrupa ülkeleri ve Türkiye de
hemşirelik eğitiminde yaşanan değişim ve gelişmeleri değerlendirmektir.
Yöntem: Hemşirelik eğitiminin değişim ve gelişimi Avrupa ve Türkiye kapsamında irdelenmiş bu
bağlamda, hemşirelik eğitim programları üniversitelerin sitelerinden ve literatürden taranarak
oluşturulmuştur. Geçmişe yönelik hemşirelik eğitimi bilgileri ise İtalya’daki Universita Degli Studi Di
Frenze’nin kütüphane kaynaklarından sağlanmıştır. Son olarak, hemşireliğin mevcut yapısı, Avrupa
ve Türkiye’de hemşire eğitimleri incelenerek farklı ülkelerde hemşirelik eğitiminde gelinen nokta
irdelenmiştir.
Bulgular: Avrupa da hemşirelik eğitimi, genellikle temelini European Commission (EC) ve Advisory
Committee on Training in Nursing (ACTN) den almaktadır. Hemşireler için ilk bilinen üniversite
temelli eğitim programın 1929’lerde Yeni Zelanda’da olduğu ve hızla yaygınlaştığı literatürde
görülmektedir. Avrupa hemşirelik eğitimi ise kısmen daha yavaş gelişmiştir. Avrupa’da ve Türkiye’de
AB direktifleri doğrultusunda, birleştirilmiş hemşirelik programının yaratılmasına çalışılmakta, tüm
hemşirelik programlarının yüksek eğitim sistemine entegre edilmesi için çaba gösterilmektedir. Bu
bağlamda Erasmus Mundus adı altında birçok farklı ülke üniversitesinin de yer aldığı bir hemşirelik
yüksek eğitim programı yakın bir tarihte AB tarafından yürürlüğe sokulmuştur.
Sonuç: Hemşirelik müfredatının teorik ve klinik içerik ve yapısının güçlendirilmesi, teori ve
uygulamadaki boşlukların kapatılması ve mevcut içeriklere uyum sağlanması için daha fazla çaba
harcanmalıdır.
Öneriler: Avrupa’da ve Türkiye’de de AB direktifleri ve DSÖ önerileri dikkate alınarak, hemşirelik
eğitiminin daha iyiye ulaştırılması sağlanmalıdır. Hemşirelik mesleğinin güçlendirilmesinde eğitimin
nitelik ve düzeyinin yükseltilmesi üniversitelerin görevidir ve önceliklidir.
Anahtar kelimeler: Florence Nightingale, Hemşirelik Eğitimi, AB’de Hemşirelik Eğitimi, Türkiye’de
hemşirelik eğitimi,
Bu yazının amacı, Florance Nıghtingale’den günümüze kadar hemşirelik eğitiminde Avrupa ve
Türkiye de yaşanan değişim ve gelişmeleri tartışmaktır.
*Arş.Gör.,Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Halk Sağlığı Hemşireliği A.B.D.
** Prof.Dr.,Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Halk Sağlığı Hemşireliği A.B.D.
Bildiriler 299
ABSTRACT
What Are The Changes In Nursing Education Since Florence Nightingale?
Modern Nursing Education in Europe and Turkey
Proper education and practise supporting will be the base for reaching high quality health care in
future. There is a need of more dialogue among countries to reach this target. Nursing education has
to be improved, paying attention to EU’s directives and WHO’s recommenadtions In Turkey. Florance
Nigtingale was born on May 12th, 1820 in Florance Villa La Columbia. She investigated the possible
jobs for women, considering the importance of giving care to patients and that this service can be
given by women, visiting the hospitals around London and Country. In the first place the basic
education for nurses contained big differences among them. EU nursing programs require 2300
hours at minimum both in theory and practise . Moreover the age of accessing to the nursing and
midwife schools is 18 but in several East European countries university programs have been
continued. In the paper the development of nursing is discussed and the roof of education programs
constituted with literature. Moreower, suggested policies by countries and the regional needs of health
are taked into consideration. Finally, the eveluated nature of nurses is examined. In this context, it is
examined the roles of nurses who performs in variety conditions in EU and Turkey, so it is aimed to
explain the reached point in nursing education.
GĠRĠġ
Tarih boyunca hemşireler toplum içinde ve hastanelerde hasta insanların bakımı ile ilgilenmişlerdir.
Modern anlamdaki hemşireliğin Kırım Savası (1854 -1856) sırasında, Florence Nightingale (18201910) ile başladığı kabul edilmektedir. Modern hemşireliğin kurucusu olan, yüksek seviyede bir
eğitime sahip olarak yetişen Florance Nigthingale, 1858 yılında, hasta bakım konusundaki
tecrübelerini, „Notes on Matters Affecting The Health „ ve „Notes as to the Introduction of Female
Nursing into Military Hospitals‟ kitaplarında,1859 yılında, tüm dünyada yankı uyandırmış, „Notes on
Nursing „, “Hemşirelik Konusunda Notlar” ve „ Notes on Hospitals„, “Hastaneler Konusunda Notlar”.
1860 yılında, 3 cilt ve 800 sayfadan oluşan, „Suggestions for Thought to the Searchers After Truth
Among the Artizane of England „,1861 yılında, „Notes on Nursing for the Labouring blasses „, 1863
yılında, „ Evidence for the Royal Commisions on the Sanitary State of the Army in İndia „
“Hindistan‟daki Ordunun Sanitasyon Durumu” ve 67 sayfadan oluşan „ Sanitary Statics of Colonial
Schools and Hospitals „ “Alay Hastaneleri ve Okullarında Sanitasyon Durumu”,1865 yılında, „
Organisation of Nursing„,1871 yılında, 110 sayfalık, „ İntroductory Notes on Lying in İnstutions‟
kitaplarında toplamıştır. 1874 yılında, „Life or Death in İndia„ yı yayınlamıştır. Nightingale, 1910
yılında 90 yaşında Londra‟da ölmüştür. Geçmişte, Florence Nightingale ile birlikte onun gibi başarı
gösteren Mary Jane Seacole, Clara Barton, Louisa May Alcott, Linda Richards ve Dorothea Dıx gibi
birçok hemşire de vardır. Bu hemşirelerde hemşirelik mesleğinin gelişmesinde önemli katkıları olan
hemşirelerdir 2.
Hemşirelik, bebek, çocuk, genç, yaşlı tüm yaş grubundaki bireylere sağlık bakımı veren bir meslek
olarak, sağlığın korunması ve geliştirilmesi, hastalık ve yaralanmalarda sağlık bakımı ve
rehabilitasyonu içeren birçok uygulamayı içermektedir i. Bu rol ve sorumlulukları yerine getirirken
hemşire, aynı zamanda sağlık bakım masraflarını azaltarak, hasta ve toplum memnuniyetsizliğini
azaltılmasına da yardımcı olur. Tüm bu rolleri yerine getirme ve hedeflere ulaşmak için hemşirelerin
değişen şartlara ve durumlara göre eğitim almaları ve kendi eğitimlerini bu yönde geliştirmeleri
gerekir ii.
300 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Sempozyum Özel Sayısı 2010
Artan sağlık problemleri ile fakir ve zenginlerin sağlıkları arasındaki boşluk ve beklenmeyen ölüm ve
hastalıklar artmaya devam etmektedir. Ayrıca, tüberküloz, menenjit ve hepatit, HIV/AIDS gibi bir
çok enfeksiyon hastalığı ve cinsel geçişli hastalıklar yeniden ortaya çıkmaktadır. Birçok ülke kanser,
kardiovasküler hastalıklar ve yaşam biçimi kaynaklı sağlıksız diyet, çok az egzersiz, sigara, alkol ve
madde kullanımı gibi modern çağ hastalıkları ile karşı karşıyadır. Artan nüfus stres, mental hastalıklar,
obesite ve diğer kronik hastalıklarla uğraşırken, diğer taraftan fakirlik ve işsizlikle uğraşmaktadır.
Birçok ülkede yaşlı nüfus artmaya devam ederken, sağlık bakımına olan ihtiyaçta artmaya devam
etmektedir. Sağlık alanındaki ve toplum sağlığındaki tüm bu değişimler ve hemşirelik mesleğindeki
gelişmeler dikkate alındığında, hemşirelerinde bu değişim ve gelişmelere ayak uydurabilmesi,
bireyler, aileler ve toplumlar için birincil ve ikincil koruma ve sağlığın geliştirilmesi amacına
ulaşılabilmesi için yeni rol ve görevler edinmeleri gerektiği görülebilmektediriii. Bu nedenle hemşireler
için eğitim programlarının yenilenmesi vazgeçilmezdir. Yarım yüzyıldan fazla süredir DSÖ dünya
çapında, hemşirelerin rollerinin güçlendirilmesi gerekliliği üzerinde durmaktadır. Bu da güçlü bir
hemşirelik eğitimini gerektirmektediriv. Çünkü hemşirelerin tüm rollerinin genişlemiş olması
beklenmektedirv.
AVRUPADA HEMġĠRELĠK EĞĠTĠMĠ
Avrupa‟da hemşirelik eğitiminin tarihine bakacak olursak; Avrupa‟da modern hemşireliğe doğru ilk
adımlar, Fransız papazı St. Vincent de Paul ile olmuştur. Kıtlık ve hastalıklar nedeniyle insanların
öldüğü 1600‟lü yıllarda fakirlere yardım etmiş, onlara iş imkânı sunmuştur.1633 yılında Hayırsever
Hemşireler Örgütünü (Sisters of Charity) kurmuştur. İngiltere‟de ise 1840 yılında Elisabeth Fry,
Hayırsever Hemşireler Örgütünü kurmuştur. I.Dünya savaşı sırasında Gönüllü hemşire cemiyetleri
kurulmuş, 60.000 gönüllü erkek ve kadın hemşire başvurmuştur.
Avrupa da hemşirelik eğitimi, genellikle temelini European Commission (EC) ve the Advisory
Committee on Training in Nursing (ACTN)‟den almaktadır. (ACTN 1998; EEC 1977)vi.Avrupa‟da
dünyanın diğer ülkelerinde de olduğu gibi hastanelerin dışında verilen bakımın miktarı devam eden bir
atış göstermektedir. Hemşireler için ilk bilinen üniversite temelli eğitim programı 1929‟lerde Yeni
Zellanda‟da olduğu bilinmesine rağmen (Chick, 1987), 1950‟lerde bu programların Kuzey
Amerika‟da, 1980‟lerde Avustralya‟da yaygınlaştığı bilinmektedir. Avrupa bu yüzden yavaş bir
şekilde dünya çapındaki trendin bir parçası olmuştur. Örneğin İspanya, hemşireliğe giriş için
üniversite derecesi gerekliliğini 1989 yılında tanımlamıştır. İngiltere‟de ise üniversite temelli temel
eğitim 1996‟da başlamıştırvii. Ancak, başlangıçta hemşireler için temel eğitim ülkeler arasında çok
büyük farklılıklar içermekteydi. AB içerisindeki ülkeler AB yasasına (1997 a, b) bağlı kalmak ve bunu
rehber olarak görmektedirler. Programlarda minimum 2300 saat teorik ve 2300 saat pratik saat
gerekmektedir. Ek olarak, hemşirelik ve ebelik okullarına giriş yaşı en az 18 olarak özelleşmiştir.
Fakat birçok doğu Avrupa ülkesinde yüksek okul programları devam etmektedir. Bu durum konuların
ülkelerin dillerinin kapsamına alınması, coğrafyaya, tarihe, tıbbi bilimler üzerine haftada birkaç saatin
eklenmesine göre de değişmektedir. Bu programda hemşirelere daha az ders saati verilebilmektedir ve
bazı ülkelerde eğitim hemşireler, ebeler ve laboratuar teknisyenleri için aynı olmakta ve programın
sonunda bu kişiler meslek sahibi olarak tanımlanmaktadır (Fleming, 2002). Ancak bu programlar
Türkiye‟deki eğitim sistemine göre çok az uygulama içermektedir viii. Eğitim sisteminin yapısı,
programın derecesi ve mezuniyet sonrası alınan meslek dereceleri arasında uygunluk
bulunmamaktadırix. Avrupa‟da AB direktifleri doğrultusunda, birleştirilmiş hemşirelik programının
yaratılmasına çalışılmakta, tüm hemşirelik programlarının yüksek eğitim sistemine entegre edilmesi
içim çaba gösterilmektedir x. AB tarafından yapılan reformlarda ele alınan problemlere bakıldığında;
hemşirelik fakülte üyelerinin yüksek eğitim seviyesine uyum sağlama süreçleri ve bu sistemdeki yeni
rolleri, rol çatışması yaşamaları, yetersiz akademik geçmişleri olması, temel hemşirelik
programlarından mezun olanların yeterlilikleri, uygulamalara uyumlulukları olduğu görülmektedir.
Hemşirelik müfredatının teorik, klinik içerik ve yapısının güçlendirilmesi, teori ve uygulamadaki
boşlukların kapatılması ve mevcut içeriklere uyum sağlanmasının gerekli olduğu görülmektedir xi.
Bildiriler 301
Hemşireler için uygulama ve eğitim programı AB direktiflerine göre şunları içermelidir. xii
Eğitim Program İçeriği
(A)HEMŞİRELİK
(B) TEMEL BİLİMLER
-Dahiliye
Anatomi ve Fizyoloji
– Cerrahi
Pataloji
– Çocuk sağlığı
Bakteriyoloji, Viroloji ve Parazitoloji
– Kadın sağlığı
Biyofizik ve Radyoloji
– Mental sağlık ve pskyatri
Diyetetik
–Yaşlı bakımı ve Geriatri
Hijyen
Koruyucu tıp
Sağlık eğitimi
Farmakoloji
(C) SOSYAL BİLİMLER:
B. KLİNİK YAPI:
Sosyoloji
- Dahiliye
Psikoloji
– Cerrahi
Yönetim prensipleri
– Çocuk Sağlığı
Öğretim prensipleri
– Kadın Sağlığı
Sosyal ve sağlık yasaları
– Mental sağlık ve pskyatri
– Evde bakım
Hemşireliğin yasal yönü
–Yaşlı bakımı ve Geriatri
Sadece AB direktifleri değil, 2000 yılında Avrupa‟da ki hemşirelik ve ebelik pozisyonunu geliştirmek
için önemli bir adım olan Munih deklarasyonunda;
 Politika gelişimi ve yerleşmesinde ki tüm seviyelerde karar verici durumlarda hemşire ve
ebeliğinde yer alması,
 Güçlüklerin belirlenmesi, daha yüksek hemşirelik ve ebelik eğitimi için sürekli eğitimler
düzenlemek,
302 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Sempozyum Özel Sayısı 2010
 Hemşireler, ebeler ve doktorlar için, daha iyi hasta bakımına ulaşmada daha işbirliği ve multi
disipliner şekilde çalışılması için mezuniyet öncesi ve sonrası dereceleri beraber öğrenmeleri
için fırsatlar yaratılmasının sağlanması,
 Uygulamalar için bilgi ve kanıta dayalılığın geliştirilmesi için araştırma ve bilgi kullanımının
desteklenmesi,
 Aile odaklı toplum hemşireliği ve ebeliği programlarını desteklemek ve geliştirmek için
fırsatlar aranması,
 Hemşirelerin ve ebelerin halk sağlığında, sağlığın geliştirilmesinde ve toplum gelişimindeki
rollerinin genişletilmesinin sağlanması xiii konularında hükümetler hemfikir olmuşlardır.
Aynı zamanda Munih deklerasyonunda; hemşirelerin tüm bu görevleri yerine getirmede anahtar rolde
oldukları ve önemli bir görevi üstlendiklerinden bahsedilmektedir. xiv
Dünya üzerinde demografik değişimle birlikte, hemşirelik iş gücündeki yaşlanma da, gelecek yılların
önemli bir sorunu olacaktır. Avrupa da ki yaşlanan genel nüfusun anlamı, sayısı artan uzun dönem
bakım ihtiyaçları olan hastalar için motive olmuş bir hemşirelik işgücüne duyulacak olan ihtiyaçtır.
AB bu gerekliliği sağlayabilmek için hemşirelere AB üye ülkeleri içerinde serbest dolaşım hakkı
tanımıştır. xv
Buna göre, bir hemşirenin başka bir AB ülkesinde iş aradığında mesleki yeterliliklerinin tanınabilmesi
ve mesleğini yapabilmesi için, ilgili AB direktifine göre meslekle ilgili temel hemşirelik bilgileri,
mesleğin doğası ve meslek ahlakı ile ilgili genel ilkeler, yeterli klinik tecrübe, pratik eğitimlere
katılabilme yeterliliği gibi konulara hâkim olması gerekmekte ve sağlık sektöründe birlikte çalışma
deneyimi bulunmalıdır. xvi
1996 da, EU Konsey ve Parlementosu hemşirelerin özellikle halk sağlığı alanında uygulama, eğitim,
bilgi ve sağlığın geliştirilmesi hakkında yaygın bir program geliştirmiştir. (EC 1998). xvii
Sağlık bakımı alıcılar hemşirelik eğitimine dâhil olmalarına rağmen, hemşirelik eğitim programları
farklı ülkelerin sağlık ihtiyaçlarını her zaman yansıtmamaktadır. Hemşirelik müfredatı her zaman
bilimsel ve bütüncül olarak görülmemektedir. Ülkelerin, klinik uygulamalarını akredite edecek
sistemleri bulunmamaktadır. Birçok ülkede mezun hemşireler için birden fazla derece bulunmaktadır.
Yapılan incelemelerde bazı AB ülkelerinin hâlihazırda halk sağlığı bölümünde mezuniyet sonrası
eğitim programları bulunurken bazı ülkelerde ise minimum bakımda dahi problemler bulunabildiği
tespit edilmiştir.
Avrupa‟da Permanent Committee of Nursing of the European Union (PCN) tarafından 1997‟de halk
sağlığında hemşireler için sürekli ve profesyonel bir uygulama programının geliştirilmesi için bir
başvuru yapılmıştır. Bu başvuru 1998‟de kabul edilmiştir. AB üyesi olan 13 ülke bu öneriye dahil
olmuştur. Bu kapsamlı projenin birincil amacı; özellikle sağlığın geliştirilmesi ve sağlık eğitimi
alanlarındaki hemşireler arasında, halk sağlığı hakkında homojen bir bilgiye ulaşmaktır. İkincisi, her
ülkenin kendi hemşirelerinin halk sağlığı alanındaki bilgisini geliştirmesinin ve sağlığın geliştirilmesi
ve sağlık eğitimi alanlarında ki aktivitelerin güçlendirilmesinin sağlanmasıdır. AB içerisinde
hemşireler için halk sağlığında sürekli eğitimi geliştirmek, hemşirelerin kendi yeterliliklerini
artırmalarını sağlamak ve üye ülkelerdeki meslektaşları ile deneyimlerini paylaşmalarını sağlamak gibi
önemli amaçlar geliştirilmiştir. Bu aşamada ve her bir AB ülkesi kendi ülkesindeki hemşirelik
organizasyonları ile de işbirliği yapmıştır (PCN 2001). xviii
Bildiriler 303
TÜRKIYE’DE EĞĠTĠM ve HEMġIRELIK EGITIMI
Türkiye, diğer Avrupa ülkelerine kıyasla genç bir nüfusa sahiptir. Toplamda, tüm seviyelerde okuyan
19,5 milyon öğrenci vardır. Genel bütçeden eğitime ayrılan pay; yıllara göre artış göstermekle birlikte,
2003 yılında 2.87% idi xix. Türkiye‟de eğitim genel olarak 3-4 yaşlarında başlamaktadır. Ancak birçok
bölgede eğitim zorunlu eğitimin başlangıcı ile (6-7 yaşlarında) başlamaktadır. Modern hemşirelik
eğitimi ise günümüzde üniversite döneminde başlamaktadır.
Türkiye hemşire oranı bakımından OECD içinde en düşük orana sahiptir. 2007 de, Türkiye de 1000
kişiye yalnızca 2.0 hemşire düşerken, bu oran OECD ülkelerinde 9.6 dır. Henüz diğer OECD
ülkelerini yakalayamamış olsa da, son 15 yıldır, bu oran hızlı bir şekilde artmaktadır (OECD).
Avrupa‟da ise hemşire sayısı açısından farklılıklar bulunmaktadır. Örneğin 2003 yılında İtalya‟da her
bin kişi başına 5.4 hemşire düşmektedir. Bu oran OECD ülkelerinde 8.3‟tür. Ayrıca bazı Avrupa
ülkelerinde hemşireler arasında işsizlik oldukça yüksektir (OECD).
Türkiye’de ilk defa 1911 yılında gönüllü hasta bakıcı kursu açılmıĢ ve ilk formal hemĢirelik
eğitimine baĢlanmıĢtır. 6 ay süren kurs sonunda sertifika alan Türk kadınlarının ilk defa Balkan
Savası (1912) ve Çanakkale Savası (1915 - 1916) sırasında hasta bakımına katılmaları mümkün
olmuştur. Türkiye'de modern hemĢireliğin kurucusu olan Dr. Besim Ömer (Akalın) Paşa (18621940), 1907'de Londra'da toplanan Uluslararası Kızılhaç Konferansına Osmanlı delegesi olarak
katılmış ve Florence Nightingale ile tanışmıştır. Türkiye’de 1920 yılında, Amiral Bristol
Hastanesine bağlı hemĢire okulu açılmıĢtır. Eğitim süresi başlangıçta 2 yıl 6 ay iken, daha sonra 3
yıla ve 1957‟de 4 yıla çıkarılarak Milli Eğitim Bakanlığı tarafından onaylanarak meslek lisesi denkliği
kazanmıştır. Cumhuriyet Döneminde açılan ilk hemĢire okulu, Kızılay HemĢire Okulu'dur
(21.2.1925). Eğitim süresi iki yıl üç ay olan bu okula kabul şartları, okur-yazar, iyi ahlak sahibi ve
vücutça sağlam olmaktı. 1936 yılında bu okula, ortaokul mezunları alınmaya başlandı, eğitim süresi üç
yıla, 1958'de dört yıla çıkarıldı. 1946 yılında Sağlık Sosyal Yardım Bakanlığı, bünyesindeki yataklı
tedavi kurumlarının ihtiyacını karĢılamak üzere Sağlık Meslek Liseleri (SML) açılmıĢtır.
Ortaokul mezunlarını alan bu okulların eğitim süresi 1958 yılına kadar 3 yıl, 1958'den sonra 4 yıl
olmuştur. 1988 - 1991 yılları arasında SML 300'lü sayılara ulaşmıştır. 1957 yılında 18-30 yaş
arasındaki bayanlara bir buçuk yıl kuramsal ve uygulamalı eğitim veren "hemşire yardımcısı" kursları
açılmıştır. 1967 yılında bu kurslar kapatılmıştır. Eğitim alanındaki gelişmeler devam ederken, bakanlık
yapısında da bazı değişiklikler yapılmıştır. 1957 yılında Sağlık Sosyal ve Yardım Bakanlığı (S.S.Y.B.)
bünyesinde hemşirelik eğitimi v.b. konuları görümsek üzere Hemşirelik Istisari Konseyi
kurulmuştur.xx
Uluslar arası kuruluşların desteği ile Türkiye de HYO‟ları açılmaya başlanmıştır. 1955 yılında, Ege
Üniversitesi HemĢirelik Yüksekokulu, ülkemizde üniversite düzeyinde açılan ilk yüksekokuldur.
Bu okul, Avrupa'da da üniversite düzeyinde açılan ilk hemĢirelik okuludur. Daha sonra 1965
yılında İngiltere‟de üniversite düzeyinde ilk hemşirelik okulu açılmıştır. 1961 yılında Ankara'da
Hacettepe HYO, Istanbul'da Florence Nightingale HYO açılmıştır. Bu okulların hemşirelik eğitiminin
ve hemşirelik mesleğinin gelişmesine önemli katkıları olmuştur. 1982 yılında Atatürk ve Cumhuriyet
Üniversiteleri HYO‟ları açılmıştır. 1985 yılında “Muvazzaf Askeri Yüksek Hemşire" yetiştirmek
üzere Gülhane Askeri Tıp Akademisi (GATA) HYO‟ları açılmıştır. Daha sonraki yıllarda Marmara,
Dokuz Eylül, Gazi Üniversiteleri HYO‟ları açılmıştır. Bununla birlikte kurulan birçok vakıf
üniversitesi bulunmaktadır.
304 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Sempozyum Özel Sayısı 2010
1985 yılında üniversitelerin bünyesinde yer alan ve eğitim süresi 2 yıl olan Sağlık Hizmetleri
Meslek Yüksekokulları açılmaya baĢlanmıĢtır. 1991 yılında Anadolu Üniversite‟sinde SML'si
mezunlarının devam edecekleri bir program olan Açık Ögretim Fakültesi "Hemşirelik Ön lisans
Programı" açıldı. 1996 yılında bakanlar kurulu kararıyla (resmi gazete: 2.11.1996/22805), 79 SYO
açılması kararlaştırılmış, Sağlık Bakanlığı ile YÖK arasında yapılan protokol ile sağlık meslek liseleri,
sağlık hizmetleri meslek yüksekokulları, Anadolu Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi, hemşirelik,
ebelik ve sağlık memurluğu programına örgenci alınmasına son verilmiştir. SYO'larının açılmasıyla,
farklı düzeylerdeki hemşirelik eğitimine son verilip, hemşirelik eğitiminin lisans düzeyine çıkarılması
önemli bir gelişme olmuştur. Tüm SML'si mezunlarına "toplum sağlığı, ana ve çocuk sağlığı ve
medikal" bölümlerinde yüksek örgenim yaptırmak üzere 1961 yılında Gevher Nesibe Saglık Egitim
Enstitüsü açılmıştır.
Ülkemizde ilk kez Hacettepe Üniversitesinde 1968 yılında hemĢirelikte yüksek lisans ve 1972
yılında doktora programları açılmıĢtır. Yüksek lisans ve doktora programları hemşirelikte sekiz
anabilim dalında yürütülmektedir. Bu tarihlerden itibaren meslekte bilim uzmanlığı (Msc) ve doktor
(PhD) unvanları verilmeye başlanmıştır.
25/4/2007‟de bazı değişiklikler yapılarak hemşirelik kanununda yeni düzenlemelere gidilmiştir.
Yapılan düzenlemelere hemşirelik eğitimi açısından bakacak olursak:
i.
Artık erkekler de hemşire olabilecektir.
ii.
Hemşirelik için lisans mezunu olma şartı getirilmektedir. (Bu şart 5 yıl sonra uygulanacaktır)
iii.
Hemşirelerin görev yetki ve sorumlulukları yönetmelikle belirlenecektir.
iv.
Lisans üstü eğitim alanlar "uzman hemşire" olacaktır.
v.
Hemşirelikle ilgili yönetim görevlerinde lisans ve lisans üstü eğitim alanların önceliği olacaktır.
vi.
Hemşirelik eğitimine eşdeğer sağlık memurluğu programının adı hemşirelik programı olarak
değiştirilecektir. xxi
Hemşirelikte fakülteleşme sürecide Türkiye de başlamış bulunmakta ve hemşirelik bölümleri fakülte
altında toplanmaya başlamıştır.
SONUÇ
Geleneksel hemşirelik eğitiminin, demografik değişimler ile sağlığın geliştirilmesine ağırlık veren,
topluma temellenen yönelimler, evde bakım hizmetlerinin gerekliliğinin vurgulanması gibi öneriler
DSÖ tarafından gelişmişlik düzeyine bakılmadan tüm ülkelere yapılmaktadır xxii. Uygun eğitim ve
uygulama desteği, gelecekte yüksek sağlık bakım kalitesine ulaşmada temeldir. Buna ulaşabilmek için
ülkeler arasında daha büyük bir diyaloga ihtiyaç vardır xxiii. Türkiye‟de AB direktifleri ve DSÖ
önerileri dikkate alınarak, hemşirelik eğitiminin daha iyiye ulaştırılması sağlanmalıdır. Hemşireler
insanların olumlu ve sağlıklı bir yaşamları olması için durumların yaratılması ve etkilenilmesinde birer
kaynaktırlar. Bu kaynağın etkin işlevi için hemşirelerin işgücünün geliştirilmesi ve iyileştirilmesi için
daha büyük kaynaklar olmalıdır. Uygun iş gücü gelişimini sağlamak için anahtar bir yol
belirlenmelidir. Hemşirelerin aldıkları eğitimin kalitesi, bireye, aileye ve topluma verdikleri hizmetin
kalitesini belirleyecek ve etkileyecektir. Zira en genel amaç olarak hemşirelik eğitimi; bireyin,
toplumun ve gelecekteki insanlığın gelişim ve refahını güçlendirmeyi amaçlar. Bu bağlamda, toplum
refahı ve hemşirelik mesleğinin güçlendirilmesinde eğitimin nitelik ve düzeyinin yükseltilmesi
Türkiye‟de ve AB ülkelerinde öncelikli tutulmalıdır.
Bildiriler 305
KAYNAKLAR:
i
Anonymous, Nursing Education, San Dıego Cıty College 2007-2008 .
Anonymous, New Horizons in Higher Education Teaching and Management. Hatem Manasrah.RN, MSN,
CNS 27.6.2008. Integrating Theory and Practice in Nursing Education. Academic Colloquia 2008.
iii
Anonymous, A report to the World Health Organization Regional Office for Europe By: Valerie Fleming and
Anna Holmes March 2005, Basic nursing and midwifery education programmes in europe, Danıelson E.,
Krogerus-Therman I., Sıvertsen B. & Sourtzı P. 2005 Nursing and public health in Europe – a new continuous
education programme. International Nursing Review52, 32–38
iv
Anonymous, A report to the World Health Organization Regional Office for Europe By: Valerie Fleming and
Anna Holmes March 2005, Basic nursing and midwifery education programmes in europe .
v
Anonymous, Adebajo 1998 Adebajo, C.F. 1998 The Potential Role of Nursing and Midwifery in Public
Health . Nursing/Midwifery Discussion Paper No. 2. WHO, Geneva.
vi
Anonymous, EEC 1977 Directive 77/452/EEC of 27 June 1977 Concerning the Mutual Recognition of
Diplomas, Certificates and Other Evidence of the Formal Qualifications of Nurses Responsible for General Care,
Including Measures to Facilitate the Effective Exercise of This Right of Establishment and Freedom to Provide
Services . Council of Europe, Brussels.
vii
http://www.avrupa.info.tr/DelegasyonPortal.html
http://www.saglik.gov.tr/TR/Genel/Default.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF4376734BED947C
DE , Chick, N.P. 1987 . Nursing Research in New Zealand. Western Journal of Nursing Research, 9 3, 317–334.
viii
. Fleming, V. 2002. Scoping Study in Nursing in Kosovo. Final report to European Agency for
Reconstruction.
ix
. Reforms in Nursing Education across Western Europe. EHMA Annual Conference Barcelona, 200.
Perrenoud, B., FORESO. Spitzer, A, University of Haifa, University of Lausanne, FORES.
x
Reforms in Nursing Education across Western Europe. EHMA Annual Conference Barcelona, 200. Perrenoud,
B., FORESO. Spitzer, A, University of Haifa, University of Lausanne, FORES.
xi
Reforms in Nursing Education across Western Europe. EHMA Annual Conference Barcelona, 200.
Perrenoud, B., FORESO. Spitzer, A, University of Haifa, University of Lausanne, FORES. .
xii
Nursing and Midwifery Programme World Health Organization
Regional Office for Europe
http://www.who.dk/nursing Scherfigsvej 8 DK-2100 Copenhagen Ø Denmark,2001
xiii
Nursing and Midwifery Programme World Health Organization Regional Office for Europe
http://www.who.dk/nursing Scherfigsvej 8 DK-2100 Copenhagen Ø Denmark,2001
xiv
[World Health Organization WHO 2000a]. WHO 2000a Munich Declaration – Nurses and Midwives – A
Force for Health . WHO Europe, EUR/00/5019309/6, Copenhagen.
xv
Royal College of Nursing UK consultation response to the European Commission‟s Green Paper on the
European Workforce for Health. April 2009
xvi
www.avrupa.info.tr, avruba birliği ve hemşireler,2007,18.
xvii
European Commission EC 1998 Developing Public Health in the European Region. EUR/RC48/13, May
1998. European Commission, Brussels.
xviii
Permanent Committee of Nursing of the European Union PCN 2001 Development of a Continuous
Professional Training Programme for Nurses in Public Health within the European Union: Guidelines. Standing
Committee of Nurses of the European Union, Brussels.
xix
Reviews of National Policies for Education, Basic Education in Turkey Background Report, Republıc Of
Turkey Mınıstry Of Natıonal Educatıon June 2005.
xx
YÜRÜGEN, B., Türkıye‟de Hemşirelik ve Hemşirelik Egıtımı 12.Mayıs.2005
xxi
Ulusoy F, Görgülü S,Hemşireliğin Tarihsel Gelişimi Hemşirelik Esasları Temel Kuram, Kavram, İlke ve
Yönetemler, Cilt1,5. baskı, Ankara:72
xxii
Oermann MH,1994, Professional nursing education in the future: changes and challenges. Jognn, 2; 153-159.
xxiii
Royal College of Nursing UK consultation response to the European Commission‟s Green Paper on the
European Workforce for Health. April 2009
24 Topuksak B,.2010 Nursing Education in EU,Italy and Turkey, XIV World Congree of Comparative
Education Societies. İstanbul.
ii