Artriti olan bireye bir bakıcı nasıl yardım edebilir?

ARTRİTLİ BİREYİN BAKIMI
» Kitapçık hakkında
» Artriti olan bireye bir bakıcı nasıl yardım edebilir?
» Artritin ne demek olduğunu anlamak
» Artriti olan kişilerle etkin iletişim kurmak
» Tedaviyle ilgili pratik yardım sunmak
» Haklarından yararlanabiliyor mu?
» Bir bakıcı en uygun tavsiye ve desteği nereden bulabilir?
Kitapçık Hakkında
Bu kitapçık bir aile üyesi veya bir arkadaş olarak size artriti olan bir bireyin bakımı
konusunda yardımcı olmak amacıyla düzenlenmiştir. Artriti ve artriti olan bireyi etkileyen
olağan problemleri daha iyi anlamanıza yardım edecektir. Ayrıca kitapçık bakımın genel
olarak neler içerdiğini tartışmakta ve artriti olan bireye pratik olarak nasıl yardım
edebileceğiniz hakkında bilgiler vermektedir. Kavranması gereken en önemli noktalardan
birisi artriti olan bireyin bakımı için kesin doğrular ve yanlışların olmadığı ve artritin
üstesinden gelmenin farklı yolları olduğudur. Kitapçık bakıcıların en sık sorduğu soruları
içermekte, daha fazla destek ve bilgi için kaynaklar sunmaktadır
Artriti olan bireye bir bakıcı nasıl yardım edebilir?
Artriti olan birisinin bakımı kolay değildir. Aşırı kollayıcı olmadan bireye destek vermek ile
motive etmek arasında bir denge kurmanız gerekir. Artriti olan birçok birey hayatlarının
kontrolünü mümkün olduğunca geri almak isteyeceklerdir ve siz de özgürlüklerini geri
kazanmada onlara yardım etmelisiniz. Bazı durumlarda birey yardım istemeyebilir. Bu
durumda karar vermek sizin için zor olacaktır. Sözlü olmasa da bireyin ne istediğine dair ima
ve işaretlere karşı dikkatli olmalısınız.
Yardım edebileceğiniz dört ana yol vardır:
1. Artritin ne demek olduğunu anlamak: Sebebi nedir, nasıl gelişir ve bireyleri nasıl etkiler.
Aynı şekilde bunları anlamak artriti olan bireye de hastalığıyla başa çıkma konusunda
yardımcı olur. Artriti daha fazla anladıkça daha iyi bakım ve destek sağlayabilirsiniz.
2. Etkili iletişim: Her iki tarafın da iyi iletişimi önemlidir. Artriti olan birey iyi
desteklendiğini hissetmeli , sizin üzerinize düşen sorumluluğun zorunuza gitmeden
üstlenildiğinden emin olmalıdır.
3. Tedavi hakkında pratik yardım sunma: Bunun anlamı bireylere ilaçlarını almada veya
önerilen egzersizlerin yanı sıra artritin semptomlarını azaltmada etkili olduğu saptanan
aktivite ve terapilerde yardımcı olmaktır.
4. Artriti olan bireyleri tavsiye ve hakları olan yardımları alma konusunda desteklemek:
Kendilerine tanınan birçok kolaylığın hastalar farkında olmayabilirler (bakınız: hakkınız olan
destekleri aldınız mı?)
Artritin ne demek olduğunu anlamak
Birçok farklı tipte artrit vardır. Doktorlar genelde bunları iki gruba ayırmaktadırlar.
1. Sorunun inflamatuar (iltihap)tan kaynaklandığı (örneğin, romatoid artrit, ankilozan
spondilit)
2. Sorunun mekanik bir problemden veya aşınmadan ve yıpranmadan kaynaklandığı (örneğin,
osteoartrit veya mekanik bel ağrısı)
Artriti olan bireylere doktor tarafından tanı konulmalıdır. Aşağıdaki tablo artritin başlıca
çeşitlerini göstermektedir. Her bir hastalık için “Arthritis Research Campaign” tarafından
hazırlanmış bir kitapçık bulunmaktadır ve burada bu hastalıkların nasıl geliştiği ve ana
tedavileri açıklanmaktadır. Artritin birçok türünün günden güne değişen değişken bir gidişi
vardır ve sizlerin bunun farkında olması gereklidir. Görünüş de oldukça değişkendir ve
sonucu öngörmek zordur. Artrit bazen oldukça kötü olabilir veya tamamen düzelebilir ancak
birçok kişi bu iki durumun arasındadır. Artriti olan birey artritin neden olabileceği farklı
semptomlarla başa çıkabilmelidir.
Grup 1
Grup 2
İnflamatuar (iltihaplı) İnflamatuar olmayan (mekanik)
• Romatoid artrit
• Psoriatk artrit
• Gut
• Ankilozan spondilit
• Osteoartrit
• Bel ağrısı
Artrit nasıl tedavi edilebilir?
Tedavi tüm artrit tiplerinde mümkündür ancak tam iyileşme çok sık gerçekleşmez. Artritin
birçok semptomu egzersiz, ilaçlar, diyet ve üstesinden gelmeyi öğrenmenin doğru
kombinasyonlarıyla ortadan kaldırılabilir.
Şekil 1. Artrit semptomlarının giderilmesine yardımcı olabilecek faktörlerin bir
kombinasyonu.
Artrit olmak nasıldır?
Artrit farklı kişileri farklı yollarla etkiler ve kişiler farklı hissederler. Bazıları ağrı, sertlik,
yorgunluk ve gerilimi farklı zamanlarda veya hepsini aynı anda hissedebilirler. Artriti olan
hastada ağrıyla ilgili asıl problem gün içerisinde gelip geçmesidir. Eğer birkaç saatliğine
ağrıya dayanmaları istenirse çok sorun olmaz. Sürekli ağrı çekmekse kolay değildir. Birçok
birey tedavi başladıktan sonra ağrılarında biraz azalma hissedecektir. Artrit zaman içinde
öngörülemeyen şekilde değişiklik gösterdiğinden birçok birey hastalıkla başa çıkmada kendi
yolunu bulmalıdır. Sorunun üstesinden gelmede hastalığı öğrenmek önemli bir faktördür ve
uzman bir hemşire genellikle bu konuda hastalara durumu öğreterek yardımcı olur. Hastalara,
hastalığını ve durumunu öğretmede yardımcı olacaktır. Ayrıca bu tip kitapçıklardan da bilgi
edinilebilir.
Artriti olan kişiyle etkili iletişim
İyi iletişim, son derece önemlidir. Artritli kişi ile, nasıl hissettiği konusunda konuşabilmeniz
gerekmektedir. Birlikte nasıl çalışacağınız konusunda bir anlaşmaya varmanız, kişiye
yardıma ihtiyaç duyduğunda size danışması veya ihtiyaç duymadığında sizin yardım etme
talebinizi geri çevirmesi olanaklarını tanıyacaktır. Kimi zaman, bu durum geride durup
bakımını üstlendiğiniz eş, çocuk, arkadaş veya iş arkadaşınızı kendisi için önemli bir şeyi
yapmaya çalışırken izlemek anlamında da gelebilir. Bu kişilerin isteklerine saygı duymaya
çalışın ve kendilerine olan saygılarını korumaları için onları destekleyin. Neler hissettiklerini
ve neye nasıl tepki verdiklerini anlayabilmeniz için de iletişim oldukça önemlidir. Bakıcılar,
şu ipuçlarını vermektedir:
• Böyle durumlarda fazladan desteğe ihtiyaç duyacaklarından, artritin kötü olduğuna dair
belirtilerin farkına varmayı öğrenin. Ağrının insanları gergin, sinirli ve moralsiz
yapabileceğini unutmayın.
Şekil 2. İletişim önemlidir.
• Kişi, bazı işleri farklı şekillerde veya eskisine göre daha yavaş yaptığında sabırlı olun..
• Yalnız kalmamaya özen gösterin. Aileniz ve arkadaşlarınızla görüşün ve sizin için önemli
aktiviteleri yapmaya devam edin. Kendinize zaman ayırın. Ev içerisinde veya işte, rollerin
değişmesi gerekebilir. Bu, diğer kişiyle konuşulmalıdır ve profesyonel ve eğitimli uzman bir
hemşire veya bir meşguliyet terapistinin desteğini almanız gerekebilir. Artritli kişinin
hislerine duyarlı olun – onlar için, örneğin eskiden onların sorumluluğunda olan bir işi başka
biri yaparken oturup izlemek zor olacaktır.
• Bunların ortak aktiviteler olması için, yapılan egzersiz ve aktivitelere siz de katılın. Artık
yapamadıkları aktivitelerin yerine yeni aktiviteler bulmaları için kişileri teşvik edin. Örneğin,
gönüllü işlerde çalışmalarını veya bir eğitim almalarını sağlayabilirsiniz.
• Kendi ihtiyaçlarınız olduğunu da unutmayın. Bakım, zor bir iş olabilir. Siz de zaman zaman
asabi ve mutsuz olabilirsiniz. Bu durum normal ve anlaşılabilirdir. Sizin için uygunsa,
bölgesel bir destek grubuna katılabilirsiniz. Ayrıca, Birleşik Krallık- Bakıcılar birliğinden de
tavsiyeler alabilirsiniz
Tedavi hakkında pratik yardım sunma?
Artriti olan bireyin bu durumun üstesinden gelmesinde sizin önemli rolünüz vardır.
Bakıcılardan aldığımız en sık sorular aşağıda gösterilmiştir.
Bakıcılar ağrı ve tutukluğa nasıl yardım edebilir?
• İlaçların etkilerinin farklılığını bilin ve ne kadar etkili olacakları konusunda gerçekçi
beklentileriniz olsun. Eğer ağrı kesici reçeteler ağrıyı tam olarak geçirmiyorsa, düzenli
alınmalarıyla daha iyi sonuçlar alınabilir veya doktor tarafından yeniden değerlendirilmesi
gerekebilir.
• Ağrılı alana ılık veya soğuk uygulama ağrıyı azaltabilir. Sıcak bir şu şişesini veya bir buz
torbasını havluya sarın ve ağrıyan ekleme 10-15 dakika uygulayın.
• Ağrı kasları çok gergin ve daha da ağrılı yapabilir. Gevşeme, masaj veya yoga yararlı
olabilir. Siz de katılın, çok eğlenebilirsiniz.
• Ağrı eklemlere zarar vermez ve düzenli hareketler sert ve ağrılı olmalarını durdurmada
gereklidir. Aşırı korumacı olmamaya çalışın, artriti olan bireyi eklemi en azından hareket
halinde tutacak kadar egzersiz yapmaları konusunda cesaretlendirin.
• Her şeyi bir seferde yapmak yerine günlük işlerinizi gün içine dağıtın. Böylece hem ağrı ve
tutukluk azalır hem de işlerinizi başarıyla halletmiş olursunuz.
Şekil 3. Havlu içerisine sarılmış bir sıcak su şişesi, kas veya yumuşak dokularda
hissedilen ağrının azaltılmasında etkili olabilir.
• Düzenli hareket etmeye özen gösterin. Uzun süre aynı pozisyonda oturmak tutukluğu
arttırabilir.
• Kafanızı meşgul edecek fiziksel olmayan yollar bulun.
• Eğer bazı aktiviteler sorun yaratıyorsa, bireyleri bunları değişik yollardan yapmaları
konusunda cesaretlendirin. Genellikle başka bir yol bulursunuz. Örneğin, alışverişten sonra
aldıklarınızı tek bir büyük torba yerine iki eşit torbaya doldurmak daha iyidir. Eğer bu
mümkün değilse tekerlekli el arabası kullanılabilir. Alternatif olarak, ulaşım parasını paylaşıp
size alışverişte yardım edebilecek birisini bulabilirsiniz. Veya bölgenizde eve servisi olan bir
süpermarketin olup olmadığını kontrol edin. Eğer evin çevresindeki etkinliklerinizde
sorunlarınız varsa terapistiniz önerilerde bulunmak ve adaptasyonunuzu kolaylaştırmak için
ziyaretinize gelebilir. Bu konu hakkında pratisyen doktorunuza veya hastanedeki romatoloji
uzmanınıza danışın.
Artrit bir bireyi nasıl hissettirir?
Artriti olan bireylerin çok farklı duygular içerisinde olması normaldir. Ağlamaklı, kızgın,
üzgün veya çok daha çeşitli şekilde hissedebilirler. Olumlu deneyimleri üzerine
yoğunlaşmaları ve yapmakta zorlandıkları değil yapabildikleri üzerine düşünmeleri teşfik
edilmelidir.
Bakıcı egzersiz konusunda cesaret vermeli midir?
Evet- Ağrıyı ve kasılmayı en aza indirgemek için eklemleri hareket halinde tutmak önemlidir.
Egzersizin günlük alışkanlık olarak yapılmasını destekleyin. Yüzme ve bisiklet sürme
(kondisyon bisikleti de ) güzel egzersizlerdir. Fizyoterapistler bu konuda uzmandırlar, ancak
artriti olan bireylerin egzersizler konusunda kendi tercihleri olabilir ve fikirlerini söyleme
konusunda desteklenmelidirler. Eğer siz de egzersize katılırsanız, bunlar mecburiyet
olmaktan çıkıp sosyal etkinliğe döner. Önemli olan kademeli olarak böyle bir egzersize
başlamak ve vücut bu ektra gerekliliklere alıştıkça miktarı arttırmaktır.
Şekil 4. Egzersizlere katılmak yararlı olacaktır.
Bireyin yorgunluk hissetmesi doğal mıdır?
Artrite sahip olmak bireyleri daha yorgun yapar, özellikle bu durum romatoid artrit için
geçerlidir. Bazı bireyler için yorgunlukla başa çıkmak ağrıyla başa çıkmaktan daha zordur.
Yorgunluk şu yollarla azaltılabilir:
Etkinliklerin gün içerisine yayılması • Düzenli egzersiz yapılması • Uyku düzeninin
kurulması, örneğin gün içerisindeki kısa şekerlemelerden kaçınarak gece hep aynı saatte
yatağa gidilmesi.
İlaç almak gerekli midir?
İlaçlar artritin etkilerini azaltmadaki ana tedavidir. Genellikle, ağrı ve tutukluğu tedavi eden
hızlı etkili “birinci sıra” ilaçlar ve hastalığın yapısını düzenleyen yavaş etkili “ikinci sıra”
[hastalık düzenleyen anti-romatizmal ilaçlar (DMARD)] ilaçlar olarak ikiye ayrılırlar.
Semptomların tedavisi söz konusu olduğunda artriti olan birey ilaçları alıp almama
konusunda yararlarını tartarak karar verecek en doğru kişidir. Eğer doktor tarafından
önerilmiş ise faydası olup olmadığına bakılması açısından ağrı kesiciler (analjezikler) ve antiinflamatuar (NSAID) ilaçlar en azından denenmelidir.
Diğer ilaçlar doktor reçetesi ile alınmalıdır ve kullanımlarındaki değişiklikler doktorun
görüşü alındıktan sonra uygulanmalıdır. Örneği allopurinol Gut hastalığında sürekli alınması
gereken bir ilaçtır aksi takdirde atakları daha kötü hale getirebilir. Kortizon (steroid) tedavisi
hızlıca azaltılmamalı veya kesilmemelidir, bu çok tehlikeli olabilir. Romatoid artrit
tedavisinde kullanılan birçok “ikinci sıra” ilaç (örnek olarak, sulfasalazine, penisilamine ve
metotreksat) kan testleriyle izlenerek kullanılması gereklidir. Bu önlemler ilaçların güvenli
bir şekilde kullanılması için zorunludur.
Faydalı olacak yiyecekler var mıdır?
Herkes için dengeli beslenmek, bol meyve ve sebze yemek genel sağlığın önemli bir
parçasıdır. Kilo almak eklemler üzerindeki baskıyı arttıracağından artriti olan bireylerin
özellikle kilo almaktan kaçınmaları gereklidir. Artriti olan bazı bireyler farklı yiyeceklerden
fayda görürler. Bu konuda daha fazla bilgi için “diyet ve artrit” kitapçığına bakabilirsiniz.
Şekil 5. Sağlıklı beslenmek ve kilo almaktan kaçınmak yararlı olacaktır.
Artrit kişinin kendisi hakkında ne hissettiğini etkiler mi?
Artrit kişilerin kendilerine daha az güvenmelerine sebep olabilir. Sizin desteğiniz, eğer
istenirse, güvenlerini arttırabilir. Onların etkin sosyal yaşamlarına devam etmelerine yardım
edin. Bu, onlar kadar sizin de iyiliğiniz içindir.
Haklarından yararlanabiliyor mu?
Bu konuda pek çok hakkınız ve danışmanlık alabileceğiniz yerler vardır. Eğer artriti olan kişi
çalışmakta güçlük çekiyorsa sakatlık istihdam danışmanlığı ile bir görüşme ayarlayabilirler,
yeni düzenlemeler, destek ve eğitim konusunda tavsiye alabilirler. Ayrıca hastanın çalıştığı
yerde de yardım edebilecek bir doktor veya sağlık danışmanı olabilir. Artriti olan bireylerin
sıklıkla talep edebildikleri:
• Sakatlık yaşam maaşı (65 yaşının altındaki bireyler için)
• Bakım maaşı (65 yaşının üzerindeki bireyler için)
Şekil 6. Özürlü İstihdam Danışmanları size yardımcı olabilir.
Bu olanaklardan faydalanabilmek için bireyin ya yürüyebilmesiyle ilgili ya da giyinme,
yıkanma gibi kendi özel aktiviteleri ile ilgili zorluğu olmalı veya bu etkinlikleri yapmak için
bir başkasına gereksinimi olması gereklidir. Yurttaş danışma bürosu gerekli formları
tamamlamada yardımcı olabilir. Veya şehrinizde sağlık hakları bölümü yardımcı olabilir.
Eğer artriti olan birey sakatlık yaşam maaşı veya bakım maaşı alıyorsa, siz de bakıcı olarak,
bakıcı maaşı almak için başvurabilirsiniz Daha fazla bilgi Yardım Danışma Hattı (bkz.
Yararlı Adresler)’ndan elde edilebilir. Eğer başvurunuzu değerlendiren kurum olumsuz cevap
verirse bunu kişisel algılamamaya çalışın. Olumlu cevap bekleseniz de ne olursa olsun bunun
moralinizi bozmasına izin vermeyin.
Eğer artrit günlük aktivitelerinizde önemli problemler yaratıyorsa bölgenizdeki sosyal servis
bölümünden de yardım alabilirsiniz (bkz. Yararlı Adresler).
Bir bakıcı daha fazla tavsiye ve desteği nereden elde edebilir?
Birçok hastanede destek ve bilgi verebilecek bir uzman hemşire vardır. Bölgenizde sizinle
aynı durumda olan bakıcılarla bilgilerinizi paylaşacağınız destek grupları olabilir. Birçok
insan içine atmaktansa duygularını ve endişelerini paylaşınca kendilerini daha iyi hissederler.
Bazen kızgınlık ve hayatınız değiştiği için küskünlük hissetmek doğaldır ve bu duyguları
paylaşmak yola devam etmenizi kolaylaştırır.
Translated, with permission, from the booklet 'Caring For A Person With Arthritis'
6005/CARER/03-3
published by the Arthritis Research Campaign, United Kingdom (www.arc.org.uk).
The translation was carried out by RAED, not by the Arthritis Research Campaign.
RAED is responsible for the accuracy of this translation
Translation: Dr. Umut Kalyoncu
English edition: Pelin Sakalsız-Ödağacıoğlu
Scientific edition: Dr. A. Dinc
Kaynak: www.arc.org.uk