SURİYE ARAP CUMHURİYETİ ÜLKE RAPORU

Transkript

SURİYE ARAP CUMHURİYETİ ÜLKE RAPORU Hazırlayan İnci Selin AYDIN 2008 T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi
SURİYE ARAP CUMHURİYETİ Temel Sosyal ve Ekonomik Göstergeler Yüzölçümü Nüfusu Başkent Başlıca Şehirleri ve Nüfus (‘000, 2006) Yönetim Şekli Devlet Başkanı Başbakan İklim Dili Ölçü sistemi Para Birimi Zaman Dilimi 185 180 km² Ekilebilir Alan (% 28) Sürekli Ürün (% 4) Sürekli Mera/Çayır (% 43) Ormanlar (% 3) Diğer (% 22) 18,7 milyon (2006 yılı ortası hükümet tahmini) Şam Şam (4 005), Halep (4 230), Homs (1 591), Hama (1 441), Hassakah (1 329), İdlib (1 310). Cumhuriyet Bashar alAsad (17 Temmuz 2000’den bu yana) Muhammad Naji alUtri (10 Eylül 2003’ten bu yana) Kıyılarda subtropik iklim hakimdir. Yüksek kesimler kışın soğuk ve yağışlıdır. En sıcak ay Ağustos (1837°C) ve en soğuk ay Ocak (212°C) olup; en kurak ay olan Ağustos’ta ortalama yağış miktarı 0 mm’dir. En yağışlı ay olan Ocak’taki ortalama yağış miktarı ise 43 mm’dir. Suriye’de mevsimler itibariyle ortalama hava sıcaklıkları ise şöyledir: Yaz (32º C), Kış (10º C), İlkbahar (22º C), Sonbahar (22º C). Arapça, yaygın olmamakla birlikte Fransızca ve İngilizce de kullanılmaktadır. Metrik sistem kullanılmaktadır. 1 Suriye Lirası (S£) = 100 Kuruş. 1 ABD $= 49,5 S£ (2007 yılı ortası) GMT'den 2 saat ileridedir. Türkiye saati ile aynı zaman diliminde bulunmaktadır. Tablo 1. Temel Ekonomik Göstergeler, 2006 Reel GSYİH’deki Büyüme (%) Tüketici Fiyat Enflasyonu (Ort, %) Cari Hesap Dengesi (Milyon $) Döviz Kuru (Ort, S£:ABD $) Nüfus (Milyon) Toplam Dış Borç (Yıl sonu, Milyon $) 4,0 10,0 582 5 52,00 19,3 6 600 Kaynak: Economist Intelligence Unit, Syria Country Profile, 2007.
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 1 GENEL BİLGİLER Siyasi ve İdari Yapı Beşar Esad, ülkeyi 30 yıl boyunca yönetmiş olan babası Hafız Esad’ın ölümünün ardından Haziran 2000’de yönetime geçmiştir. Ülkede halk tarafından seçilmiş bir parlamento ve devlet başkanı tarafından atanan bir hükümet görev yapmaktadır. Şubat 2006’dan bu yana Mohammed Naji alOtari Başbakanlık görevini sürdürmektedir. Baas partisi ülkedeki baskın politik gücü oluşturmaktadır. Haziran 2005’teki genel kongreden sonra partideki üst düzey kadroların çoğu değiştirilmiştir. Ülkenin başkenti olan Şam, asırlardan beri Orta Doğu’nun kalbinde önemli bir ticaret merkezi olmuş; Bağdat ve Kahire ile bölgenin hâkimiyetini ele geçirmek için rekabet etmiştir. Şehir 7. yüzyılda Emevi Hanedanlığı tarafından İspanya’dan Hindistan’a kadar uzanan Arapİslam İmparatorluğu’nun merkezi haline getirilince öne çıkmış, Abbasiler kontrolü Emeviler’den alınca İmparatorluk’un idari başkenti Şam’dan Bağdat’a taşınmıştır. 1516 yılından Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarına kadar şehir Osmanlı İmparatorluğu’nun yönetiminde kalmıştır. 1916 yılında imzalanan SykesPicot Anlaşması ile Suriye Fransızların etkisine girmiş ve 1920 San Remo Anlaşması’ndan sonra ülkede Fransız mandası kurulmuştur. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra 1946 yılında Fransızlar Suriye’ye bağımsızlıklarını vermek zorunda kalmışlardır. 1946’dan 1963 yılına kadar ülke içinde dinsel ve ideolojik farklılıklardan kaynaklanan siyasi gerilimler baş göstermiş; 1958–1961 arasında Suriye Mısır ile birleşmiş ve Birleşik Arap Cumhuriyeti’nin bir parçası haline gelmiştir. 1970 yılında Korgeneral Hafız Esad kansız bir darbeyle ülkenin başına geçmiştir. Birçok kişi yeni yönetimin öncekiler gibi kısa ömürlü olacağını savunsa da Hafız Esad güç blokları arasında uzlaşı sağlamıştır. Mart 1971’de Cumhurbaşkanı seçilen Hafız Esad’ın Haziran 2000’de ölümünün ardından ikinci oğlu Beşar Esad yönetimi devralmıştır. Suriye güney komşusu İsrail ile 1967–1973 yılları arasında savaşmış, 1967’de İsrail’in Suriye’deki stratejik bölgelerden olan Golan dağ sırasını ele geçirmesi üzerine 1973 yılında platoyu geri kazanmak için Mısır’la işbirliği yapmıştır. Suriye, İsrail ile 1982 yılında Lübnan’ı işgali üzerine tekrar karşı karşıya gelmiştir. 1990’lı yıllar boyunca Suriye ile İsrail arasındaki barış görüşmeleri devam etmiş, görüşmelerin son turu 1999 yılında yapılmıştır. Suriye’nin barışın bir önkoşulu olarak İsrailli yetkililere sunduğu geri çekilme önerisi İsrail tarafından kabul edilmeyince barış görüşmeleri de aksamıştır. Görüşmeler halihazırda devam etmektedir. Nüfus Yapısı Birleşmiş Milletler (BM) verilerine göre Suriye 440 000 Filistinli mülteciye ev sahipliği yapmakta olup, 2003 yılında Irak’ın işgal edilmesinin ardından 1,4 milyon Irak vatandaşının ülkeye sığınmasıyla birlikte nüfusun arttığı tahmin edilmektedir. Tablo 2. Yıllar İtibarıyla Nüfus 2002 2003 2004 2005 2006 Toplam (Milyon, Yıl ortası tahmini) 17,41 17,89 18,39 18,89 19,41 Yıllık % Değişim 2,7 2,8 2,8 2,7 2,8 Kaynak: Economist Intelligence Unit, Syria Country Profile 2007.
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 2 Son 25 yıl içinde dünyada nüfusu en fazla artan ülkelerden biri olan Suriye’nin nüfus artış hızının geçtiğimiz 5 yıl boyunca yıllık ortalama %2,2 düzeyinde seyretmiş olması, ülkenin altyapısı ve kaynakları üzerinde devamlı bir baskı oluşturmaktadır. Suriye hızlı nüfus artışına bağlı olarak genç bir nüfusa sahiptir. Nitekim ülke nüfusunun %75’i 35 yaşının altında ve yaklaşık %40’ı 15 yaşının altındadır. Tablo 3. Yaş Gruplarına Göre Nüfus, 2006 014 1519 2034 3554 55+ Toplam Milyon Kişi 7,38 2,19 4,70 3,16 1,32 18,72 Toplamın %’si 39,5 11,7 24,9 16,8 7,0 100,0 Kaynak: Economist Intelligence Unit, Syria Country Profile 2007. Suriye’nin geniş kara alanına rağmen, nüfusun yaklaşık %75’i en büyük altı kentte yaşamaktadır. Önemli şehir merkezleri 4’er milyonluk nüfusları ile başkent Şam ve güneydeki Halep’tir. Diğerleri ise sanayi kentleri olan Homs ve Hama ile liman kentleri Lazkiye ve Tartus’tur. İşgücünün yaklaşık %30’u tarımda, %27’si sanayide ve inşaat sektöründe, %15’i ise ticarette ve otel ve restoran işletmelerinde istihdam edilmektedir. Özellikle genç nüfus arasında yaygın olan işsizlik, artmaya devam etmekte ve ülke için ciddi bir sorun haline gelmektedir. Resmi verilere göre ülkedeki işsizlik oranı %8 civarında olup; bazı tahminler bu oranın %20’ye yakın olduğunu savunmaktadır. Resmi verilerin 1,4 milyon Iraklı mülteciyi kapsamadığı göz önünde bulundurulduğunda, gerçek işsizlik oranının daha da yüksek düzeyde olması kaçınılmazdır. Tablo 4. Yerleşim Yerine Göre Nüfus, 2006 Şam ve çevresi Halep Homs Hama İdlib Hassekeh Deir alZour Lazkiye Daraa Tartus Diğerleri ile Birlikte Toplam ‘000 4 005 4 230 1 591 1 441 1 310 1 329 1 048 917 880 730 18 717 Toplamın %’si 21,4 22,6 8,5 7,7 7,0 7,1 5,6 4,9 4,7 4,9 100,0 Kaynak: Economist Intelligence Unit, Syria Country Profile 2007 Eğitim Hızlı büyüyen bir nüfusa ve düşük seviyede milli gelire sahip bir ülke olma dezavantajlarına rağmen, Suriye’nin temel eğitim sistemi oldukça gelişmiştir. Suriye’deki okumayazma oranı bölgedeki diğer ülkelerin çoğuna kıyasla daha yüksektir. BM’ye göre Suriye’de yetişkin nüfusun (15 yaş ve üstü) okumayazma oranı 1990 yılında %65 iken bu
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 3 oran 2004 yılında %79,6’ya yükselmiştir (Fas’ta bu oran %52’dir). Suriye’de genç nüfusun okumayazma oranı ise 2004 yılında %92,2’dir ve genel olarak okumayazma oranlarındaki bu artış eğiliminin devam etmesi beklenmektedir. Suriye’deki eğitim kurumlarının çoğu devlete bağlı olmakla beraber, ülkede özel okul ve kolejlerin de kurulabilmesi ile ilgili bir yasa 2001 yılında onaylanmıştır. Ayrıca 20022003 eğitimöğretim yılında 9 yıllık zorunlu eğitim uygulamasına geçilmiştir. Bunun yanında liselerde bilgisayar dersleri ve ilkokullarda İngilizce ve Fransızca dersleri mecburi hale getirilmiştir. Hükümet verileri, ülkede eğitime ayrılan kaynakların son on yılda arttığını; ancak bu kaynakların da nüfus artış hızı göz önünde bulundurulduğunda yeterli olmadığını göstermektedir. İlköğretime kayıtlı nüfusun oranı kız ve erkek gruplarının her ikisi için de %95’tir; fakat bu oran ortaöğretim düzeyinde %58’e düşmektedir. Suriye’de bulunan 5 devlet üniversitesinde okuyan öğrencilerin sayısı 250 000 civarındadır. Eylül 2002’de Şam Üniversitesi bünyesinde Suriye Sanal Üniversitesi hizmete girmiştir. Böylece öğrenciler uzaktan eğitim sistemi ile Amerikan üniversitelerinden lisans ve lisans üstü dereceleri alma imkanına sahip olmuşlardır. 20022003 akademik yılı içinde başlatılan “Paralel Üniversite” programı ile mevcut üniversitelerin öğrenci kontenjanının bir bölümü, belirli bir ücret karşılığında sınavsız öğrenci kabulü için ayrılmıştır. 20012002 akademik yılında “Açık Üniversite” hizmete girmiştir. Tamamen sosyal bilimler alanında eğitim veren Açık Üniversite’ye devam eden öğrencilerin, haftada bir gün üniversiteye gitme zorunlulukları bulunmaktadır. Açık Üniversite de ücretli olarak hizmet vermektedir. Sağlık Kısıtlı bütçeye rağmen devlet, sağlık hizmetlerine olan talebi karşılamaya ve verilen hizmetin kalitesini korumaya çalışmaktadır. Devlet hastanelerindeki yatak sayısı, ülke nüfusunun %18 oranında (14,2 milyondan 16,7 milyona) arttığı 19952001 yılları arasında fazla değişiklik göstermemiş, 2005 yılı sonu itibarıyla ise 16 400’e ulaşmıştır. Özel hastanelerdeki yatak sayısında da 20002005 yılları arasında %25’in üzerinde bir artış yaşanmış ve yatak sayısı 7 396’ya yükselmiştir. Ülke geneline ilişkin veriler, bölgesel gelişmişlik düzeyleri ile çelişmektedir. Nitekim özel sağlık kurumlarının çoğu Şam ve Halep ile refah seviyesi yüksek olan kıyı şehirleri Tartus ve Lazkiye’de bulunmaktadır. Deir alZour ve Hassakeh gibi uzak yerleşim yerlerinde, hızlı nüfus artışına bağlı olarak sağlık koşulları çok iyi değildir. Örneğin Şam’da yatak başına düşen hasta sayısı 273 iken kuzeydeki İdlib kentinde 1 830’dur. Şam’da doktor başına 284 hasta düşmekte iken, doğudaki tarım kenti Hassakeh’te bu rakam 1 225’tir. Tablo 5. Sağlık İstatistikleri Doktor Başına Düşen Hasta Sayısı Hastanelerdeki Yatak Sayısı Devlet Hastanelerinde Hastanelerde Yatak Başına Düşen Hasta Sayısı 2001 703 18 421 2002 683 20 654 2003 717 21 817 2004 694 22 282 2005 642 23 798 12 418 14 311 15 227 15 487 16 402 848 829 804 807 762 Kaynak: Economist Intelligence Unit, Syria Country Profile 2007
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 4 Suriye’de devletin sağlık sisteminden yararlanmak ücretsiz olup, son yıllarda hastalar ilaç masraflarını gittikçe daha fazla artan oranlarda kendileri ödemek zorunda kalmaktadırlar. Dünya Bankası’nın yayınladığı son verilere göre 2004 yılında Suriye GSYİH’sinin %6,1’i sağlık harcamalarına ayrılmıştır. Ürdün’de ise sağlık harcamaları aynı yıl için GSYİH’nin %9,2’sini oluşturmuştur. Doğal Kaynaklar ve Çevre Akdeniz’in doğu sahilinde yer alan ülke bu konumu ile Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarının kesiştiği bir bölgede bulunmaktadır. Bu coğrafi konumun da etkisiyle Suriye’de beş farklı iklim bölgesi bulunmaktadır. Ülkenin kuzeyindeki Akdeniz’e açılan kıyı düzlüklerinde yağışlı ve ılıman kışlar ile sıcak ve nemli yazlar yaşanmaktadır. Daha içteki kısımlar ise Halep’ten Homs’a kadar çorak düzlüklerden oluşmaktadır. Doğudaki alanlar ve Türkiye ile sınır bölgeleri Türkiye’nin yüksek kesimlerinden yağış almakta olup, bu bölgelerde buğday üretimi yaygındır. Güneyde sert yazların ve kuru kışların yaşandığı çöllere rastlanmakta; Şam ve çevresinde ise Lübnan sınırı boyunca uzanan dağlar ve Golan yükseklikleri bulunmaktadır. Bu alanlarda kışlar soğuk ve yağışlı, yazlar ise kuru ve sıcak geçmektedir. Bu kadar çeşitli iklim şartlarına rağmen, yetersiz sulama nedeniyle ülke topraklarının sadece üçte biri işlenebilmektedir. Suriye’de iki önemli nehir bulunmaktadır. Fırat Nehri Türkiye’den doğmakta, Suriye’nin ortasından geçmekte ve daha sonra Kuzey Irak’a doğru akmaktadır. Fırat Nehri ülkenin sulama ihtiyacının büyük kısmını karşılamakta ancak kirlilik nedeniyle bu imkan günden güne azalmaktadır. Daha küçük olan Orontes Nehri, Lübnan’ın doğusundaki Beqaa Vadisi’nden doğup, Suriye’nin kıyıdaki dağları boyunca kuzeye ve Türkiye’nin güneyine doğru akmakta ve nihayet Akdeniz’e ulaşmaktadır. Ülkede çok sayıda petrol yatağı (çoğunluğu Deir alZour bölgesinde olmak üzere) ve doğal gaz rezervi (büyük kısmı Palmira bölgesinde) bulunmaktadır. Ülkenin diğer önemli doğal kaynakları ise fosfat, tuz ve mermerdir. Ulaşım ve Haberleşme Demir Yolu Suriye’nin toplam 1 998 km uzunluğunda olan demir yolu ağı yeteri kadar gelişmemiştir. Bu sebeple yük ve yolcu taşımacılığında %90 oranında kara yolu kullanılmaktadır. Demir yolu ağının rehabilitasyonu tamamlanmış olup; Mayıs 2008 itibarıyla şehirler arası ve başta Türkiye'ye olmak üzere çevre ülkelere demir yolu seferleri başlatılmış bulunmaktadır. 20002005 yılları arasında demir yolu ağını kullanan yolcu sayısı ikiye katlanmış ve 2 milyon kişiye ulaşmıştır. Aynı dönem içinde Suriye demiryolları ile taşınan yük miktarı da %30 oranında artarak 8,2 milyon tona yükselmiştir. Kara Yolu Suriye’nin toplam karayolu uzunluğu 41 451 km’dir. Suriye’nin Şam, Halep, Lazkiye, Deir alZour, Homs, Hama ve Hassakeh gibi büyük şehirlerini birbirine bağlayan karayolları iyi durumdadır. Suriye Ulaştırma Bakanlığı, 1 100 km uzunluğundaki otoyolu 2010 yılına kadar 2 300 km’ye çıkarmayı planladıklarını açıklamıştır. KuzeyGüney ve DoğuBatı otoyolu ile Şam metrosunun rehabilitasyonu da gündemdedir.
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 5 Suriye’nin ulaştırma ve iletişim ağları, nüfus artış hızına yetişebilmek ve ekonomik büyümeyi destekleyebilmek için son yıllarda genişletilmiştir. Yolların %20’si asfaltlanmamış olmasına rağmen, ülkedeki karayolu ağı son beş yılda %10’un üzerinde bir oranda genişlemiştir. Bu arada son yıllarda araç sayısında da artış göze çarpmaktadır. Resmi verilere göre 2005 yılı sonu itibarıyla ülkedeki her 65 vatandaşın biri otomobil sahibidir ve ülkedeki toplam otomobil sayısı 278 866’dır. Hükümetin ithal edilen araçlara uygulanan vergilerin indirilmesini öngören kararı Haziran 2005’te uygulanmaya başlanmış olup, bu yeni uygulamanın araç piyasasındaki büyümeyi daha da artıracağı tahmin edilmektedir (197 nolu kararnameye göre 1,6 litreden düşük motor gücüne sahip araçlar için ödenen gümrük vergisi oranı %145’ten %40’a; 1,6 litreden yüksek motor gücüne sahip araçlar için ödenen gümrük vergisi oranı ise %255’ten %60’a indirilmiştir). Hava Yolu Ülkede Şam, Halep ve Lazkiye’de olmak üzere üç ana havaalanı bulunmaktadır. 2005 yılında toplam 3,2 milyon yolcu ve 35 590 tonluk yük bu havaalanları ile taşınmıştır. Bu üç büyük havaalanı içinde ise yolcu ve yük taşımacılığının büyük kısmı Şam Havaalanı vasıtasıyla gerçekleştirilmektedir. Hükümet, Şam Uluslararası Havaalanı’nın yolcu taşıma kapasitesini 2020 yılına kadar üç aşamada uygulanacak bir planla yıllık 10 milyon kişiye çıkarmayı hedeflemektedir. Deniz Yolu ve Limanlar Ülkede Tartus, Lazkiye ve Banyas olmak üzere üç ana liman bulunmaktadır. Bunlardan Tartus en büyük olanıdır ve 2005 yılında ithalat hacminin %60’ı bu liman ile ülkeye ulaşmıştır. Banyas Limanı’ndan çoğunlukla petrol ürünlerinin sevkiyatı yapılmakta olup, 2005 yılında bu limandan ihraç edilen petrol ve petrol ürünleri miktarı 7,5 milyon tona ulaşmıştır. ABD’nin Irak’ı işgali sonrasında Banyas Limanı’ndan yapılan ihracat hacmindeki düşüşleri ve Suriye’nin petrol üretimindeki azalmayı yansıtmasına rağmen rakamın hala yüksek olması da limanın önemini göstermektedir. Nitekim 2002 yılında bu limandan ihraç edilen petrol ve petrol ürünleri miktarı 20 milyon ton ve 2003 yılında 13,7 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Limanların üçü de devlet tarafından idare edilmekte olup, altyapı ve tesisler yetersizdir. Gemilerin limanlara geri dönüş süresi uzun, gümrük işlemleri gibi düzenlemeler yavaş ve informal uygulamalar yaygındır. Suriye’nin limanlarındaki işlemlerin iyileştirilmesi ile ilgili olarak AB tarafından bir destek programı düzenlemekte olup, hükümet 2005 yılında Tartus Limanı’nın genişletilmesi ile ilgili ihale tekliflerini almıştır. 2006 yılında Filipinli ICTS şirketinin on yıl süreyle Liman’ı işletmesi kararlaştırılmış, bu sürede tesislerin de 37 Milyon Dolar yatırım yapılarak yenilenmesi öngörülmüştür. Haberleşme Hükümetin telekomünikasyon sektörüne yönelik olarak son yıllarda birçok çalışması olmasına rağmen, Suriye bu alanda bölge ülkelerinin pek çoğunun gerisindedir. Körfez ülkelerinden sağlanan finansman ile birlikte telefon kablolarının sayısı 1991’de 500 000 iken 2002 yılında 2 milyona çıkarılmış olup; bu sayının yeni projelerle 3 milyona çıkarılması hedeflenmektedir. Uluslararası Telekomünikasyon Birliği’nin (ITU) verilerine göre Suriye’deki sabit hat kullanım oranı 2006 yılında %16,6 olarak gerçekleşmiştir ve bu oran Orta Doğu’daki en düşük beşinci orandır.
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 6 Suriye’de mobil telefon kullanan nüfusun oranı 2006 yılında %24 iken, son yıllarda cep telefonu kullanım oranı hızla artmaktadır. 2013 yılında GSM abone sayısının 6 milyon kişiye ulaşması öngörülmektedir. 2001 yılının başında hükümet, GSM ağı kurulumu için yapişletdevret modeli ile iki ihale açmıştır. 2008 yılına kadar yeni operatörlerin piyasaya girememesini şart koşan bu ihaleler son yıllardaki en büyük özel sektör yatırımları arasındadır. Internet Suriye’deki internet kullanıcıları sayısında yavaş da olsa bir artış yaşanmaktadır. 1997 yılında ilk internet hizmeti sağlayıcısı (ISP) devlet eliyle kurulmuş, fakat internet aboneliği sadece devlet kurumları, kamu kesimi kuruluşları ve bazı profesyonel işyerleri ile sınırlanmıştır. Maliyetler ilk yıllarda oldukça yüksek olduğu için (kurulum ücreti 5 000 S£=yaklaşık 100$, aylık üyelik maliyeti 2 000 S£ ve bir saatlik erişim ücreti 120 S£), Suriye’de internet kullanım oranı bölgedeki diğer ülkelere kıyasla daha geridedir. Uluslararası Telekomünikasyon Birliği’nin (ITU) verilerine göre 19 milyonluk nüfus içinde 1,5 milyon kişi internet abonesidir ve bu abonelerin %60’ından fazlası 25 yaşın altındadır. Ne var ki, büyük şehirlerde açılan internet kafelerin sayısının son iki yılda hızlı şekilde artmış olması dolayısıyla gerçek internet kullanıcıların sayısının abonelerin sayısından daha fazla olduğu tahmin edilmektedir. Suriye merkezli internet sayfalarının sayısı son yıllarda artmakta olup, bunların içinde faydalı ve bilgilendirici olanları azınlıktadır. Fikri mülkiyet haklarının korunmasıyla ilgili yasaların da ilerleyen yıllarda daha kapsamlı hale getirilmesi beklenmektedir. Enerji Temini Ülkede son yıllarda Arap Kalkınma Ajanslarından, AB’den ve Japonya’dan alınan kredilerle kurulan enerji santrallerinin sayısı hızla artmıştır. Yerel verilere göre Elektrik Bakanlığı’nın yönetimi altındaki elektrik üretme kapasitesi 2005 yılında 7057 megavat olarak gerçekleşmiştir ve bu seviye 10 yıl önceki seviyenin üç katıdır. Sanayi kuruluşlarındaki dizel jeneratörlerle üretilen 625 megavatlık ek bir kapasite de mevcuttur. Bakanlık’ın kapasitesinin %50’si buhar gücünden, 1528 megavatı hidroelektrik gücünden ve 1892 megavatı ise gaz türbinlerinden üretilmektedir. 2000 yılında 23,9 milyar kw/saat olan toplam üretimin 2005 yılında 34,8 milyar kw/saate yükseldiği belirtilmektedir. Tüketimdeki artış ise 2005 yılında %12,2 olarak gerçekleşmiştir. Elektrik üretim ve dağıtım kapasitesinin elektrik ihtiyacını karşılaymakta yetersiz kaldığı ve 2007 yılında birçok şehirde uzun elektrik kesintilerinin yaşandığı bilinmektedir. Homs ve Halep çevresinde iki büyük proje ile 2005 ve 2006 yılları arasındaki toplam elektrik üretim kapasitesine 1000 megavat daha eklenmiştir. Bunun yanında 20052006 yılları arasında Deir Ali ve Deir alZour’da toplam 750 megavat kapasiteli iki yeni enerji santrali ihalesine izin verilmiştir. Hükümet enerji sektöründe yabancı ve özel sektör işbirliğine izin verilmesine ilişkin yakın zamanda bir politika kararı almış, ancak bu da yatırımların artmasını sağlayamamıştır. 2001 yılının başında hükümetin, Mısır ve Ürdün ile enerji paylaşımı konusunda imzaladığı anlaşmanın sonrasında üç ülkenin elektrik ağlarının birbirine bağlanması öngörülmüştür. Ürdün’le bağlantılar tamamlanmış olup, anlaşma hala uygulamaya geçirilememiştir. Ağın Türkiye ve Lübnan’a kadar genişletilmesi planlanmaktadır. Suriye halihazırda Tartus ve Hama’daki elektrik üretim santralleri kanalıyla Lübnan’a 130 megavatlık elektrik ihracatı gerçekleştirmektedir.
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 7 GENEL EKONOMİK DURUM Ekonomik Yapı Suriye’nin madencilik ve imalat sektörlerinin 1960’lı yıllardan bu yana GSYİH’ye en büyük katkı yapan sektörler olması, petrol ve gaz endüstrisi ile fosfatın ülke için önemini yansıtmaktadır. 1980’lerin ortasında Fırat Nehri çevresinde yeni petrol yataklarının keşfedilmesi ile birlikte madencilik ve imalat sektörleri, nominal gelirin üçte birini gerçekleştirmeye başlamıştır. Bir diğer büyük sektör ise 2005 yılında nominal GSYİH’nin %18’ini sağlayan tarım sektörüdür. Hayvancılığın tarım sektörüne katkısı %36, meyve ve tahıl üretiminin katkısı ise sektördeki toplam üretimin yarısından fazladır. Bu üretimin büyük kısmı iç piyasada tüketilmekte olup, tarım ürünleri içinde ihracatı en çok yapılan ürün pamuktur. Sanayi ürünleri ise toplam tarım üretiminin %11’ini oluşturmaktadır. Tarım sektörünün merkezi başkent Şam’ın kuzeyindeki bölge, başlıca ticaret merkezleri ise Şam, Halep ve daha az düzeyde olmakla beraber Lazkiye, Tartus, Deir alZour ve Homs olarak sıralanmaktadır. Petrol sanayiinin merkezi ise Deir alZour çevresi ile Halep ve Banyas’taki rafinerilerin olduğu yerlerdir. Şam ve Halep aynı zamanda tekstil ve seramik gibi hafif sanayi ürünlerinin merkezidir. Ülkedeki büyük sanayi şirketlerinin çoğu devlet tarafından işletilmektedir. Birçok üretici, uzun vadeli yatırımlar gerektiği kadar gerçekleştirilemediği için verimsiz üretim yapmaktadır. 1990’ların başından ve 2000’li yıllardan bu yana yapılan reformların olumlu etkileri yeni yeni hissedilmeye başlanmış olmakla birlikte, devletin ekonomideki üstünlüğü devam ettiği sürece ilerlemelerin sınırlı olacağı belirtilmektedir. Petrol, finansal hizmetler, çimento ve enerji gibi sektörlerde ise özel sektörün ekonomideki payı artmaktadır. Ayrıca hükümetin pamuk ve tahıl piyasalarına müdahaleleri devam etmekte olup, daha az stratejik önem arz eden meyve üretimi gibi alanlarda özel sektör faaliyetlerinin arttığı gözlenmektedir. Tablo 6. Karşılaştırmalı Ekonomik Göstergeler, 2006 a GSYİH (Milyar Dolar) Kişi Başı GSYİH (Dolar) Kişi Başı GSYİH (Dolar, Satınalma Gücü Paritesine göre) Tüketici Fiyat Enflasyonu (Ort, %) Cari Hesap Dengesi (Milyar Dolar) Cari Hesap Dengesi (GSYİH’nin %’si) İhracat, fob (Milyar Dolar) İthalat, fob (Milyar Dolar) Dış Borç (Milyar Dolar) Suriye a Ürdün a 36,1 14,3 b 1 865 2 424 4 083 5 423 10,0 0,6 1,6 9,7 10,5 6,6 EIU tahmini b Gerçekleşen. Kaynak: Economist Intelligence Unit, Syria Country Profile 2007. 6,2 b 2,0 13,7 5,2 b 10,3 b 7,6 Mısır b İsrail b Lübnan a 107,9 140,4 20,8 1 454 19 912 5 760 4 882 27 645 8 813 7,7 2,7 2,3 20,5 33,1 31,2 a 2,1 8,0 5,7 43,7 47,0 83,0 a 4,0 1,7 8,1 2,8 8,4 29,2 Ekonomi Politikası Suriye’deki ekonomik faaliyetlerin büyük kısmı devletin kontrolündedir. Geçmişte İsrail ile yaşanan sorunlar ve güvenlik harcamalarının büyüklüğü nedeniyle ekonomide yapısal reform henüz gerçekleştirilememiştir. Kamu kesiminde süregelen verimsizlik sorunu da
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 8 ekonomi üzerinde büyük bir yük yaratmaktadır. Değişim değeri yüksek para birimleri üzerine getirilen kısıtlamalar ve zayıf bankacılık sektörü, ülkede ekonominin gelişimine yıllarca ket vurmuştur. Ancak 2001 yılında yabancı paralar ile ilgili yapılan düzenlemeler ve 2004 yılında özel bankaların faaliyete geçmesiyle bu engeller aşılmıştır. Ülkenin yabancı aktiflerinde zaman içinde yaşanan artışlar ve 2006 sonu itibarıyla toplam net yabancı aktiflerin değerinin 15 Milyar Dolar’a ulaşması da bu değişiklikleri destekleyen önemli bir gelişmedir. 1989 yılındaki ekonomik krizin ardından, yurt içi petrol üretimindeki hızlı artış sayesinde hükümet ekonomide yeniden istikrarı sağlayabilmiştir. Ne var ki, önemli petrol alanlarındaki üretimin azalması ile birlikte 1997’den itibaren ekonomik büyüme yeniden yavaşlamıştır. IMF’nin verilerine göre, Suriye 2010 yılı itibarıyla net petrol ithalatçısı bir ülke haline gelecektir. Ülkedeki enerji ihtiyacının karşılanması amacıyla iç kesimlerde ve ülkenin doğusunda doğal gaz arama çalışmalarına hız verilmiştir. Böylelikle ihraç edilmek üzere daha fazla ham petrol ayrılması planlanmaktadır. Hükümetin modernleşme ve özel sektördeki büyümeyi destekleme çabalarının, beraberinde ekonomik büyümeyi de getirmesi beklenmektedir. Reformların ilki 1989 krizinin ertesinde 1990’ların başında yapılmış ve 1991 yılında ülkede yabancı yatırımlara izin veren 10 sayılı Yatırım Kanunu Meclis’te kabul edilmiştir. Bu kanun, hükümet politikasında önemli bir dönüm noktası ve aynı zamanda ilerleyen yıllarda uygulanacak stratejinin de bir göstergesidir. 1990’ların ikinci yarısında ise reform programlarında kazanılan ivme yavaşlamış ve zamanla durma noktasına gelmiştir. Ülkeye yabancı yatırımları çekmek ve yatırım mevzuatını kolaylaştırmak amacıyla 1 Ocak 2007 tarihinde yatırımlara ilişkin bir kanun hükmünde kararname yayımlanmıştır. Bu kararname ile 10 sayılı Kanun yürürlükten kalkmış bulunmaktadır. Suriye'nin ekonomiden sorumlu Başkan Yardımcısı Abdullah Dardari, 1 Ocak 2007 tarihinde yürürlüğe giren 8 sayılı Yeni Yatırım Kanunu ile birlikte yatırımcıların elde ettikleri karı yurtdışına döviz olarak çıkarmalarına ve yabancı yatırımcıların gayrimenkul satın almalarına izin verildiğini, ayrıca yatırım projesi için gerekli makina ve toplu taşıma araçlarının gümrükten muaf tutulduğunu belirtmiştir. Yeni Kanun ile birlikte yatırımcıya Suriye'de istediği kapasitede bir arazi alabilme ve mülk edinebilme hakkı tanınmıştır. Ulusal çıkarların söz konusu olduğu durumlar dışında bu mülkler ve topraklar yatırımcıların elinden alınamamaktadır. Yatırımcıya kendisi ve ailesi için edindiği mülkte yıllık ikamet verilebilmekte, fabrikanın kurulmasından sonra Suriye dışından uzman işçi getirilmesi durumunda bu işçilere de yıllık ikamet verilebilmektedir. Ayrıca yatırımcı kurduğu fabrikada üretime başladıktan sonra kendi karlarını yabancı para karşılığında dışarıya havale edebilmektedir. Dışarıdan getirilen uzmanlar ve işçiler ise fabrikada çalışacaklarsa maaşlarının %50'sini dışarıya havale edebilmekte ve hizmetleri sonunda tazminatlarının tamamını da ülke dışına çıkarabilmektedirler. Yatırımcı da iş bittikten sonra fabrikasında kullandığı araç ve gereçleri istediği zaman ve şekilde yurt dışına çıkarabilmektedir. 8 Sayılı Yeni Yatırım Yasası’nın T.C. Şam Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği tarafından yapılan gayri resmi tercümesi, raporun sonunda Ek 1’de sunulmaktadır.
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 9 Para Politikası Hükümetin kalkınma planlarında belirttiği önceliklere göre, ülkede faiz oranları borç alanların kategorilerine göre farklılaşmakta iken; 2002 yılında Kredi ve Para Kurulu kurulmuş ve 22 yıl sonra ilk kez Mayıs 2003’te mevduat ve kredilere uygulanan faiz oranları indirilmiştir. Özel bankaların ülkede faaliyet göstermeye başlamalarını takiben, Aralık 2003’te faizlerde yeniden indirime gidilmiştir. Bu indirimle birlikte vadeli mevduatlar ve tasarruf mevduatları aleyhine bir sapma yaşanmış ve nihayetinde Haziran ayında Kredi ve Para Kurulu birkaç hafta faizlerde yaptığı indirimi geri çekmiştir. Takip eden 18 ay boyunca faizlerde değişiklik yapılmamış, 2005 yılı ortalarında bir yıllık mevduat faizleri %6’dan %7’ye yükselmiş, kısa vadeli mevduatlara uygulanan faiz oranı ise %5’ten %4’e gerilemiştir. 2006 yılı ortalama faiz oranı %2 yerine %1,5 olarak gerçekleşmiş, yatırım bonosu faizi de %1 oranında artarak %7,5 seviyesinde seyretmiştir. 2005 yılında özel sektöre kullandırılan kredi miktarında da %45 artış yaşanmıştır. Döviz kurlarındaki değer kaybının ve yaşanan siyasi gerilimlerin etkisiyle 2004 yılında %4,4 olan enflasyon oranı, 2005 yılı sonu itibarıyla %7,2’ye yükselmiştir. IMF’nin Ağustos 2007 raporuna göre 2006 yılında bankacılık ve finans sektöründe daralma yaşanmış, özel sektöre kullandırılan kredilerdeki artış oranı %18,5 olarak gerçekleşmiştir. Özel sektör tarafından kullanılan kredilerin büyük kısmı tüketici kredileridir. Nitekim özel sektörde faaliyet gösteren (özellikle küçük ve orta ölçekli) firmalar, bankalardan borçlanmakta hala güçlük çekmektedir. Bu nedenle firmalar yüksek faiz oranı ve kur riskini göze alarak offshore bankalarından (çoğunlukla Lübnan bankalarından) borçlanmak zorunda kalmaktadır. Ülkede özel sektörün gelişmemiş olmasının nedenlerinden biri de bu kredi kısıtı olmuştur. Özel bankaların ülkede faaliyet göstermeleri ile birlikte sektörde gelişme yaşanacağı tahmin edilmektedir. Tablo 7. Faiz oranları (%, Dönem Ortalaması) 2002 2003 2004 2005 2006 Kredi Faiz Oranı (%) 9,0 8,0 8,0 8,0 7,5 Mevduat Faiz Oranı (%) 4,0 3,0 3,0 3,5 4,0 Kaynak: Economist Intelligence Unit, Syria Country Profile 2007. 51 sayılı Kanun uyarınca, 1 Ocak 2007 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere Suriye'de Gelir Vergisi oranları indirilmiş bulunmaktadır. Bu kapsamda gelir vergisinin üst sınırı %28 olarak tespit edilmiş olmakla birlikte; şirketlerin faaliyet alanları, halka açık olmaları ve kuruluş yerlerine göre indirimli vergi oranları uygulanabilmektedir. Kanun hakkında detaylı bilgi, raporun sonundaki Ek 2 bölümünde T.C. Şam Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği tarafından yayınlanan açıklamada sunulmaktadır. Ekonomik Performans Ekonomik Büyüme Uzun yıllar petrol gelirlerine dayalı bir büyüme gösteren Suriye ekonomisi, 1989 yılındaki ekonomik kriz süresince gerilemiş; hızlı bir şekilde artan petrol üretimi ve uluslararası piyasalarda petrol fiyatlarındaki artış sayesinde ise ekonomik kriz atlatılmıştır. Tarım sektörü, işgücünün %30’una gelir kaynağı oluşturması ve iç tüketimin asıl unsurunu oluşturması bakımından ithalata gerek bırakmamaktadır. Pamuk ve tahıl ise hasatın bol olduğu yıllarda ihracatı önemli ölçüde artırıcı ve ithalatı azaltıcı etki yapan tarım ürünleridir.
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 10 Suriye ekonomisi 1990’ların ilk yarısında yıllık ortalama %7 oranında büyümüş ve 1992 yılında %13,5’luk büyüme ile en yüksek büyüme oranına ulaşmıştır. 1990’ların ikinci yarısında ise kuraklık nedeniyle büyüme hızı yavaşlamış ve 1999 yılında reel GSYİH’de %3,6 oranında azalma yaşanmıştır. 2000 yılından itibaren olumlu hava koşulları, yüksek seyreden petrol fiyatları ve ekonominin özel sektör yatırımlarına da açılması sonucunda ekonomi yeniden toparlanmıştır. IMF’ye göre reel GSYİH’deki artış 2003 yılında %1,1 iken, 2004 yılında bu oran %2,8, 2005 yılında %3,8 ve 2006’da %4,4 olarak gerçekleşmiştir. Petrol harici sektörlerdeki reel büyüme ise geçtiğimiz 3 yıllık dönemde yıllık ortalama %6’dır. Arap Devletleri Ligi tarafından üye ülkeler ile ilgili hazırlanan bir rapora göre ise, Suriye’nin ekonomik büyüme oranı 2006 yılında %3 iken 2007 yılında %3,3’e ulaşmıştır. Tablo 8. Gayri Safi Yurtiçi Hasıla a (2000 yılı fiyatlarıyla % reel değişim) a GSYİH Yıllık Ortalama 20022006 3,6 2006 4,4 EIU tahmini Kaynak: Economist Intelligence Unit, Syria Country Profile 2007. Enflasyon Tüketici fiyatlarındaki değişime ilişkin veriler, fiyat sepeti içinde ekmek ve benzin gibi tüketim maddelerine ve fiyatı kontrol edilen kira gibi harcama kalemlerine daha çok ağırlık verilmesi nedeniyle her ne kadar yanıltıcı olabilse de, yıllara göre karşılaştırma yapma olanağı sunmaktadır. Bu verilere göre 1990’ların sonunda enflasyonist eğilimler azalmış, ancak 2000 yılı ve sonrasında (2002 yılı hariç) enflasyon yüksek düzeylerde seyretmiştir. 2005 yılında kamu çalışanlarının ücretlerinin %20 oranında artması, kredi kontrollerinin zayıflaması, düşük kur seviyesi ve Körfez ülkelerinden sağlanan fonlar nedeniyle enflasyon %7,2’ye yükselmiştir. Bu artış trendi 2006 yılında da devam etmiş, enflasyon %10’a kadar çıkmıştır. 2007 yılında ise enflasyondaki artışın önüne geçilmesi için sıkı para politikası uygulanmıştır. Tablo 9. Enflasyon a (Perakende Fiyat Endeksindeki % Ortalama Değişim) 2002 2003 2004 2005 2006 a Tüketici Fiyatları 0,1 5,8 4,4 7,2 10,0 Yıllık Ortalama 20022006 5,5 EIU tahmini Kaynak: Economist Intelligence Unit, Syria Country Profile 2007. İşgücü ve İstihdam Suriye’de haftalık toplam çalışma saati 40 saat olup, ülkede işsizlik sigortası uygulaması bulunmamaktadır. Ücretler 5 000 – 10 000 S£ (100200 Dolar) arasında değişmektedir. Resmi verilere göre Suriye işgücünün neredeyse %70’i ayda 100 Dolar’dan az kazanmakta; bu nedenle kamu çalışanlarının yaklaşık %40’ı gelirlerini artırmak için ikinci bir işte çalışmaktadır. Kamu çalışanlarının yaşam koşullarını iyileştirmek amacıyla 2001 yılından bu yana kamuda ücretler artırılmaktadır. Bu zamların sonuncusu ise 2004 yılındaki %20 oranında artıştır.
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 11 Ülkede işsizlik oranına dair resmi bir veri bulunmamakta olup, hızla artan genç nüfusa iş imkânı yaratılamadığından 1990’ların ikinci yarısından itibaren işsizliğin arttığı tahmin edilmektedir. 2000 yılından bu yana işsizlikteki artış yavaşlamış olmasına rağmen, ekonomi her yıl iş piyasasına katılan 200 000 250 000 Suriyeli’nin iş bulmasını sağlayacak hızda büyümemektedir. 2006 yılı işsizlik oranının %8 olduğu tahmin edilmektedir. Tablo 10. Ekonomik Faaliyetlere Göre İşgücünün Dağılımı, 2005 (Toplamın %’si olarak) Erkek 18,5 14,7 16,1 17,6 8,1 25,9 100,0 a Tarım ve Ormancılık Sanayi İnşaat ve Yapı Otel, Restoran ve Ticaret Depolama, Nakliye ve İletişim Diğer Hizmetler Diğerleri ile Birlikte Toplam Kadın 31,0 6,8 0,9 4,3 0,8 56,1 100,0 a Toplam 20,1 13,6 14,0 15,8 7,1 29,3 100,0 a Kaynak: Economist Intelligence Unit, Syria Country Profile 2007. Bölgesel Trendler Ülkede sermaye birikimi daha çok Şam’da yoğunlaşırken; fonlar buradan 14 eyalete (muhafaza), buradan da belediyelere dağıtılmaktadır. Ülkenin en gelişmiş altı önemli şehri olan Şam, Halep, Lazkiye, Homs, Hama ve Tartus özerkliğe sahiptir ve yerel kalkınma ihtiyaçları için yerel fonlar yaratabilmektedir. 10 sayılı Yatırım Kanunu’ndan faydalanarak iç piyasadan yatırımları çeken önemli ticaret şehirleri ise Şam, Homs ve Halep’tir. Hafif sanayinin ve gıda işleme tesislerinin çoğu, tarım alanlarına yakın olan Halep ve Homs’ta bulunmaktadır. Kıyı bölgesindeki iki ana liman şehri olan Lazkiye ve Tartus uluslararası ticaretin merkezi iken, kuzeydeki Banyas’tan petrol ihracatı yapılmaktadır. Ülkenin doğusu daha az gelişmiş olmasına rağmen, Hasaki şehri tarımsal faaliyetlerin yoğunluğu nedeniyle komşu illerden göç almaktadır. Deir alZour ve son yıllarda Palmira civarında yeni petrol ve doğal gaz alanları bulunması dolayısıyla önceden gelişmemiş bölgeler içinde sayılan bu yerleşimler de hızla büyümektedir. Tablo 11. Suriye Ekonomisine İlişkin Projeksiyon Özeti (Aksi belirtilmediği sürece % olarak) 2006 a Real GSYİH’deki Büyüme 5,1 Petrol Üretimi ('000 Varil/Gün) 417,5 b Gayri Safi Tarım Üretimindeki Artış 10,2 Tüketici Fiyat Enflasyonu (Ort) 10,0 Bütçe Dengesi (GSYİH’nin %’si) 5,9 Mal İhracatı, fob (Milyar Dolar) 10,2 Mal İthalatı, fob (Milyar Dolar) 9,4 Cari Hesap Dengesi (Milyar Dolar) 0,9 Cari Hesap Dengesi (GSYİH’nin %’si) 2,7 Dış Borç (Yıl sonu; Milyar Dolar) 6,5 Döviz Kuru S£:ABD$ (Ort) 52,00 Döviz Kuru S£:€ (Ort) 65,30 Döviz Kuru S£:SDR (Yıl sonu) 77,29 2007 b 4,3 380,0 2,0 12,2 5,8 11,7 10,5 1,5 3,6 6,5 49,98 a 68,40 a 76,94 a 2008 c 3,9 355,0 0,7 16,8 4,8 12,9 11,9 1,4 2,6 6,4 46,27 71,60 75,15 2009 c 3,8 342,5 1,9 10,2 4,4 13,2 12,5 1,1 1,8 6,3 46,22 69,34 75,13
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 12 a Gerçekleşen Economist Intelligence Unit tahmini. c Economist Intelligence Unit öngörüsü. Kaynak: Economist Intelligence Unit, Syria Main Country Report, Haziran 2008. b SEKTÖRLER İTİB ARIYL A SURİYE EKONOMİSİ Tarım Petrolün Suriye ekonomisindeki hâkimiyetine rağmen tarım sektörü önemini korumaktadır. İklim koşullarına bağlı olarak tarımsal üretim, ulusal gelirin üçte birini oluşturmakta ve işgücünün de yaklaşık %30’unu istihdam etmektedir. Suriye topraklarının %28’i (5 milyon hektar) ekilebilir topraklar olmasına rağmen, bu alanın sadece %25’i sulanabilmektedir. Hükümet fiyat belirleme, sübvansiyon ve pazarlama kontrolleri gibi yöntemlerle sektörün gelişimi için stratejik önlemler almaktadır. Toprakların sahipliğinin halka bırakılması, sektörün başarısının ardındaki önemli faktörlerden biridir. Buğday, arpa ve şeker pancarı gibi üretimi önceden kararlaştırılan stratejik ürünlerin çoğu, küçük çiftliklerin pazar gücünü artırmak amacıyla oluşturulan kamu kurumları pazarlama kurullarında sabit fiyatlardan satılmaktadır. Bu fiyatlar çoğunlukla dünya piyasalarındaki fiyatların üstünde olduğundan çiftçileri korumakta ancak devlet bütçesi üzerinde önemli bir maliyet yaratmaktadır. Otoriteler kuraklık gibi zor koşulların yaşandığı zamanlarda çiftçileri desteklemek amacıyla istisnai önlemler de alabilmektedir. Örneğin, 1999 yılındaki kuraklık boyunca hükümet çiftçilere kredi geri ödemelerinde vadeyi uzatma imkanı tanımış ve kredi koşullarını önemli ölçüde kolaylaştırmıştır. Bu krediler Tarım İşbirliği Bankası aracılığıyla verilmiş, hasat üzerinden geri ödenebilecek şekilde düzenlenmiştir. Tablo 12. Tarımsal Üretim (1000 ton) Buğday Şeker Pancarı Pamuk Domates Arpa Zeytin Patates Üzüm Elma 2004 4 536 1 218 795 956 527 1 027 542 243 358 2005 4 669 1 096 1 022 946 767 612 608 306 296 Kaynak: Economist Intelligence Unit, Syria Country Profile 2007. Ülkenin en önemli tarımsal üretimi buğdaydan sağlanmaktadır. 1980’li yıllarda bu ürün üzerine uygulanan kampanya neticesinde 1992 yılında Suriye net buğday ihracatçısı haline gelmiştir. Suriye Tarım Bakanlığı’nın bir açıklamasına göre 2008 yılında buğday üretiminin son 9 yılın en düşük seviyesinde gerçekleşmesi beklenmektedir. Petrol sektörünün gelişiminin öncesinden bu yana ülkenin diğer bir önemli ihracat geliri kaynağı ise pamuk olmuştur. 1980’li yıllarda pamuk ve tekstil ürünleri ihracatı ülkenin toplam ihracatının %40’ını oluşturmuş, fakat bu oran son yıllarda %1015 düzeyine gerilemiştir. Zeyzoun’da 2001 Haziran’da gerçekleşen sel sonrasında 7200 hektarlık pamuk tarlalarında oluşan tahribat nedeniyle 2002 yılında toplam pamuk üretimi, 2001 yılındaki üretimin %20 altında gerçekleşmiştir (800 000 ton). Son verilere göre 2002 yılını
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 13 takip eden 3 yıl içinde de üretimde bir toparlanma yaşanmamış, hatta 2004 yılında üretim 800 000 tonun da altına düşmüştür. Pamuk üretimi 2005 yılında aniden artmış ancak 2006 yılında olumsuz hava koşulları nedeniyle yeniden azalmıştır. Tarımın ekonomi içindeki önemine bağlı olarak sektöre hükümet tarafından önemli yatırımlar yapılmaktadır. Tarım alanlarının dörtte birinden azı sulanabildiğinden, mevcut sulama sistemlerinin ıslahı ve yaygınlaştırılması için yatırıma ihtiyaç duyulmaktadır. Özellikle buğday ve arpa üretiminde sulamanın yetersiz olması nedeniyle hava koşullarına bağımlılık artmakta ve tarlalar ancak yağmur yağdığında sulanmaktadır. Pamuk üreticileri ise sulama imkanlarından diğerlerine göre daha fazla faydalanmaktadır. Ülkedeki en büyük sulama projesi, Fırat Nehri üzerindeki baraj ile bağlantılıdır. Ancak kanal yapısının elverişsiz olması ve Türkiye’nin de bu nehirden sulamada yararlanması nedeniyle nehir üzerinden akan su azalmış ve Suriye’nin 640 000 hektar araziyi bu projeyle sulama planları gerçekleşememiştir. Hasatın çoğunun elle toplanması nedeniyle modern tarım teknolojilerine sermaye yatırımı da yapılamamaktadır. Madencilik ve Yarı İşleme Petrol Suriye’nin ilk ticari petrol sahası üretime 1968 yılında açılmış, ancak 1980’lerin ortasına kadar ihracat yapılamamıştır. Ülke Orta Doğu standartlarına göre büyük bir petrol ihracatçısı olmayıp; Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü’ne (The Organization of the Petroleum Exporting CountriesOPEC) de üye değildir. Ne var ki, petrol ekonominin temel öğesi haline geldiğinden beri Suriye’nin petrol ihracatı toplam ihracat gelirlerinin üçte ikisini, GSYİH’nin %1520’sini oluşturmaktadır. Petrol üretimi 1986 yılından 1995 yılına kadar düzenli bir şekilde artmış, 1995 yılında üretim günlük 600 000 varille en yüksek noktaya ulaşmıştır. Bundan sonra ise Fırat petrol havzası tükenmeye başlayınca üretimde hızlı bir düşüş başlamıştır. 2006 yılında Suriye günlük ortalama 400 000 varil petrol üretimi gerçekleştirmiş olup, bu miktar 2005 yılı üretiminin %5 altındadır. 2005 yılında petrol fiyatlarının yüksek seyretmesi nedeniyle üretimdeki düşüşün elde edilen gelirlere yansıması, daha hafif düzeyde olmuştur. Maliye Bakanı Mohammed al Hussein’in yaptığı bir açıklamaya göre Suriye 2006 yılı itibarıyla net ham petrol ithalatçısı bir ülke haline gelmiştir. Bu durumun en büyük sebebi, petrol ürünleri ithalatı ve yabancı şirketlere ödenen telif hakları toplamının ham petrol ihraç gelirleri toplamının aşmasıdır. Hükümet 2009 yılında KDV’yi uygulamaya geçirerek ve petrol fiyatlarına yönelik sübvansiyonları keserek mali dengeyi yeniden sağlamayı amaçlamaktadır. Suriye’nin petrol endüstrisi son yirmi yıldır Al Furat Petrol Şirketi’nin (AFPC) kontrolündedir. Ülkedeki ikinci önemli petrol şirketi ise Deir alZour Petrol Şirketi‘dir. 1990’ların sonundan itibaren düşüş eğiliminde olan üretim nedeniyle sektörde daha fazla yabancı ortaklığa faaliyet izni verilmiş, şirketlere daha avantajlı keşif sözleşmeleri sunulmuş ve daha gelişmiş teknolojiler kullanılmaya başlanmıştır. 2003 yılı sonlarında bu amaçla vergi imtiyazları sağlanmış, hükümet 2004 ve 2005 yılları için keşif sözleşmeleri imzalamıştır. Fakat Mayıs 2004’te uygulanmaya başlanan Amerikan yaptırımları, birçok şirketin Suriye pazarını yeniden gözden geçirmesine yol açmıştır.
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 14 Doğal Gaz Petrol üretimindeki düşüş ve iç piyasada artan enerji ihtiyacı ile birlikte 1999 yılından itibaren hükümet, ülkedeki önemli doğal gaz rezervlerinin keşfine ve daha aktif bir şekilde işletilmesine karar vermiştir. Suriye’nin yeni enerji santrallerinin çoğu doğal gaz ile çalışmaktadır. Ülkenin en büyük doğal gaz rezervi iç kesimlerdeki Palmira yakınlarındadır. Suriye’nin kanıtlanmış doğal gaz rezervlerinin 11 trilyon ft 3 olduğu, toplam doğal gaz üretiminin ise 2006 yılında 5,5 Milyar m 3 olarak gerçekleştiği tahmin edilmektedir. Ülkede üretilen doğal gazın büyük kısmı ülkenin kuzeydoğusundaki ve özellikle Suweidiyeh’teki alanlardan elde edilmektedir. Ancak doğal gaz kaynaklarının çoğu tükenmiş olmakla birlikte, Jebeisa’da kurulması planlanan bir gaz işleme tesisi 1988 yılına kadar faaliyete geçirilememiştir. Ekim 1997’de Palmira yakınlarında yeni bir doğal gaz kaynağının keşfi ile birlikte yeni boru hatları döşenmiş, işleme tesisleri inşa edilmiş; böylece sektördeki gelişme hız kazanmıştır. 2005 yılı sonu itibarıyla yabancı şirketlerin hizmet sözleşmelerinin vadesi dolmuş ve böylelikle işlemler Suriye Gaz Şirketi tarafından gerçekleştirilmeye başlanmıştır. 2004’te uygulamaya başlanan Amerikan yaptırımları, Amerikan yapımı ekipman ithal eden ve sektörde faaliyet gösteren birçok şirketi doğrudan, çok sayıda yatırımcıyı da dolaylı biçimde etkilemiştir. Diğer Madenler Fosfat, ülkede çıkarılan madenlerin en önemlisidir. 1990’ların başında üretim hızla azalmış, dünyada fosfata talebin azalması ve dolayısıyla fiyatların düşmesi sonucunda 1990 yılında 1,63 milyon ton olan fosfat üretimi 1993 yılında 930 000 tona gerilemiştir. 1993’ten sonra ise üretim artış trendine girmiş ve 2005 yılında 2,9 milyon tona çıkmıştır. Fosfatın yanı sıra ülkede mermer, alçı taşı, tuz, çakıl taşı, kum taşı üretilmekte ve bu ürünlerden az miktarda da yurt dışına ihraç edilmektedir. İmalat Suriye’de sanayi sektörü 1990’lara kadar devletin kontrolünde iken, ekonomik reformlar sayesinde ulusal ve yabancı özel şirketlerin imalat sanayiinde faaliyette bulunmaları sağlanmıştır. Suriye Yatırım Bürosu’nun verilerine göre 2006 yılında özel sektör sermaye yatırımları 6,9 Milyar Dolar’a ulaşmış; bireysel yatırımlar ise girdi ve çıktı fiyat kısıtları, gümrük ve döviz düzenlemeleri ve pazarlama eksikliği gibi nedenlerle istenen düzeye ulaşamamıştır. 2000 yılı ortasında başlayan reformlar (yabancı ortaklı özel bankalara yetki verilmesi ve dövize erişimin serbest hale getirilmesi gibi), gübre üretimi ve çimento gibi sanayi kollarında özel sektörün payını artıran gelişmelerdir. Sanayi üretimi genel endeksi son 4 yıldır düşme eğiliminde olup, bu değer kayıplarının madencilik ve taşocakçılığı sektöründeki yavaşlamadan kaynaklandığı düşünülmektedir. Tablo 13. Kamu Sektörü Sanayi Üretimi Genel Endeksi, 2005 (Aksi belirtilmediği sürece 2000 yılı endeksi 100 olarak kabul edilecektir.) Maden ve Taşocakçılığı İmalat Yiyecek ve İçecek Tekstil ve İplikçilik Giyim 78 99 131 138 66
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 15 Ahşap ve Ahşap Ürünler Kimyasal Ürünler Su ve Elektrik Genel Endeks Yıllar İtibarıyla % Değişim 80 108 143 89 3,4 Kaynak: Economist Intelligence Unit, Syria Country Profile 2007. Sektörde özel şirketlerin faaliyet göstermesinin önündeki engellerden biri, finansman olanaklarının kısıtlı olmasıdır. Esnek olmayan ve büyük çaplı bir gözden geçirmeye ihtiyaç duyulan bankacılık sistemi bürokratik yapısıyla da engel teşkil etmektedir. Devlet bankalarından olan Sanayi Bankası, ülkede sanayinin gelişmesi için kredi imkanları sunmakta fakat sermayesinin yetersizliği ve hizmetlerinin daha çok kamu sektörü ile kısıtlanması nedeniyle bu amaca ulaşamamaktadır. Yeni kurulan özel bankaların ise orta ve uzun vadeli kredi sağlama olanakları çeşitli kısıtlamalar ve uzun vadeli mevduatların azlığı yüzünden oldukça dardır. Ülkede işleyen bir borsa bulunmaması da özel yatırımcıların finansman kaynaklarını sınırlamaktadır. Son yıllarda ithalatın önündeki engellerin azaltılmasının etkisiyle Suriye’de otomotiv sektörünün de canlandığı gözlenmektedir. İnşaat Sanayi Suriye’de arazi fiyatları devletin kontrolü altında olmadığından, emlak piyasası potansiyel yatırımcılar için karlı olan başlıca yatırım alanlarındandır. Ayrıca inşaat sektöründeki faaliyetler genel anlamda bir ekonomideki değişiklikleri yansıttığından inşaat sektöründeki düşüş ve yükseliş trendlerinin incelenmesi faydalıdır. Sektörde 1990’ların sonundan 2000 yılına kadar hep gerileme yaşanmış, sonrasında Körfez ülkelerinden gelen yatırımcıların, Iraklı mültecilerin ve Suriyeli göçmenlerin özellikle Şam ve Halep’te önemli konut projelerini yürütmeleri nedeniyle sektörün büyüme hızı artmıştır. 2007 yılı ortasında hükümet, emlak sektörü ile ilgili özel bir düzenleyici kuruluşun kurulması için kanun çıkarmıştır. Gelecek yıllarda artması beklenen konut talebi ile birlikte, hammadde arzı da önemli bir sorun teşkil etmektedir. Çimento halihazırda en önemli inşaat malzemesi iken, Suriye’deki çimento üretimi son yıllarda Körfez ülkelerinden gelen yatırımcılarla birlikte artan talebin gerisinde kalmıştır. İç piyasada çimento talebi yıllık 7 milyon ton, üretim ise yıllık 5 milyon ton düzeyinde olup, bu açık ithalatla kapatılamamaktadır. Bunda en büyük etken ise dağıtım kanallarında karşılaşılan sorunlardır. 2002 yılında bu sorunların üstesinden gelinebilmesi ve dağıtımın organize edilebilmesi amacıyla Amran adında bir birim oluşturulmuş olmasına rağmen, Amran’ın dağıttığı itibari paraların inşaat işlerini tamamlanması için yeterli olmaması nedeniyle piyasada karaborsa da gelişmiştir. Finansal Hizmetler ve Bankacılık 1960’lı yıllardaki kamulaştırma eğiliminden bu yana Suriye’de altı devlet bankası özelleştirilmiş, yedincisine ise 2002 yılında devredilmiş banka statüsü verilmiştir. Suriye’deki finans hizmetleri genel olarak yetersiz olup, ekonomik gelişmenin önünde de büyük bir engel teşkil etmektedir. Her bankanın hizmet sunduğu ve uzmanlaştığı belirli bir sektör bulunmakta; Merkez Bankası ise bu bankaları denetlemekte ve gerekli düzenlemeleri yapmaktadır. Ancak ülkedeki bankaların tümünün 40 yıldır devlet kontrolünde olduğu düşünüldüğünde Merkez Bankası’nın bu fonksiyonunun o yıllarda bir formalite olduğu; ancak 2004 yılı sonlarında özel bankaların faaliyete geçmesini takiben bu
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 16 durumun değiştiği görülmektedir. 2006 yılı sonu itibarıyla özel sektöre kullandırılan kredilerin %14’ü özel bankalar tarafından verilmiştir. Ülkedeki en büyük bankalardan olan Commercial Bank of Syria (CBS), özellikle döviz işlemlerinde ve ticari işlemlerde finans sektörünün hakim kuruluşlarındandır. 1981 yılından 2003 yılında faiz oranlarında yapılan düzenlemelere kadar CBS’nin uyguladığı reeskont oranları, likidite koşullarından ya da enflasyondan etkilenmemiş ve %79 arasında seyretmiştir. Banka’nın sunduğu kredi olanaklarından yararlanma önceliği kamu sektörüne verilmiş olduğu için özel şirketler bankalardan kredi almakta zorlanmaktadır. 2000 ve 2001 yıllarında uygulamaya konulan kanunlar ile birlikte yabancı bankalara da Suriye’deki serbest ticaret bölgelerinde faaliyet izni ve 10 sayılı Yatırım Kanunu altında işletilen şirketlere hizmet edebilme izni verilmiştir. 2002 yılında ise özel bankaların sadece serbest ticaret bölgelerinde değil, ekonominin genelinde faaliyette bulunmaları yasallaşmış ancak bu düzenleme 2004 yılına kadar katı kurallar nedeniyle uygulamaya geçirilememiştir. Şubat 2007’de Bankacılık Kanunu değiştirilerek, yabancı yatırımcıların özel bankalarda sahip olabileceği maksimum pay %49’dan %60’a çıkarılmış ve her banka için asgari sermaye tutarı 30 Milyon $’dan 100 Milyon $’a yükseltilmiştir. Ülkede halihazırda 5 devlet bankası ve 7 özel banka faaliyettedir. Ayrıca en büyük üç özel bankadaki yabancı ortaklar; Lübnan kökenli BLOM, Ürdün kökenli Konut Bankası ve SuudiLübnan ortaklığı olan Fransa kökenli Credit Agricole Indosuez’dir. 2005 yılında Lübnan kökenli Banque Audi ve Byblos Bank, ve Ürdün kökenli Arap Bankası da Suriye’de faaliyete geçmiştir. Suriye Körfez Bankası ise Ocak 2007’de faaliyete geçmiştir. 2005 yılında çıkarılan yasa uyarınca iki İslami banka da (Cham Bank ve Syrian International Islamic Bank) hizmet vermeye başlamıştır. Bu yeni bankalar işlemlerine başlamadan önce şeffaf olmayan düzenlemeler, sabit faiz oranları, döviz transferi üzerindeki sıkı kısıtlamalar, bankacılıkta gizlilik ilkesinin belirsiz olması ve devlet bankalarının sektördeki hâkimiyeti gibi birçok engelle karşılaşmıştır. 2005 yılı başlarında özel bankaların karşılaştıkları bu sorunların giderilmesi için çalışmalar yürütülmüş, bu amaçla bankalara döviz kredisi verme ve Hazine bonosu çıkarma hakkı tanınmıştır. Ülkede bir bankalar arası piyasa kurulması için çalışmalar devam etmektedir. Haziran 2006’da bir grup özel sigortacılık şirketi 2005 yılında kabul edilen Kanun’un ardından faaliyetlerine başlamış, takip eden 12 ay süresince de 3 sigorta şirketi daha kurulmuştur. 2006 yılında toplam sigortacılık primleri GSYİH’nin sadece %0,6’sını oluşturmuş olmasına rağmen, sigortacılık sektöründe gelişme potansiyeli mevcuttur. Zira hükümet, ülkedeki şirketlerin sigorta poliçelerini yerel sigorta şirketlerine yaptırmalarını zorunlu kılmıştır. Özel bankacılığın da gelişmesiyle birlikte Lübnan, Ürdün ve Körfez ülkelerinden birçok yeni sigorta şirketinin de Suriye’de şube açması beklenmektedir. Suriye’de bir borsa kurulmasına ilişkin kanun da 2001 yılında kabul edilmiş, Haziran 2005’te ülkede Sermaye Piyasası Komisyonu kurulmasına ilişkin bir kararname çıkana kadar herhangi bir ilerleme kaydedilmemiştir. 2006 yılı başlarında eski ekonomi bakanlarından Mohammed alImady Komisyon’un başına getirilmiş ve borsanın işleyişi ile ilgili düzenlemeleri yapma yetkisi ile donatılmıştır.
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 17 Diğer Hizmetler Turizm Suriye; Roma ve Bizans kalıntıları, antik kentleri, kutsal mekanları, kaleleri ve Akdeniz’e açılan kıyılarıyla çok sayıda turistin ilgisini çeken bir ülkedir. Suriye Turizm Bakanlığı’nın verilerine göre 2003 yılında ülkeye gelen toplam yabancı ziyaretçi sayısı 4,4 milyon iken, bu rakam 2004 yılında 6,2 milyona yükselmiştir. 2005 yılında ülkeyi ziyaret eden yabancıların sayısı 5,8 milyon, 2006 yılında ise 6 milyon olarak gerçekleşmiştir. Ziyaretçilerin çoğu başta Lübnan, Ürdün ve Irak olmak üzere Arap ülkelerinden gelmektedir. 20042006 yılları arasında kaydedilen artışın başlıca sebebi, 2003 yılındaki Amerikan işgalinin ardından Irak’tan Suriye’ye sığınan vatandaşlardır. 2005 ve 2006 yıllarında Körfez ülkelerinden gelen ziyaretçilerin sayısı yıllık ortalama 600 000 kişi olurken, Avrupalı ve Amerikalı ziyaretçilerin yıllık ortalaması 275 000’de kalmıştır. Tablo 14. Suriye’ye Gelen Ziyaretçi Sayısı 2004 2005 % Değişim Amerika 38 939 38 343 1,5 Batı Avrupa 166 178 176 800 6,4 İran 196 699 247 662 25,9 Arap Ülkeleri 4 850 437 4 462 254 8,0 Türkiye 689 581 688 978 0,1 Diğer 211 819 223 943 5,5 Toplam 6 153 653 5 837 980 5,1 Kaynak: Economist Intelligence Unit, Syria Country Profile 2007. Turizm sektörü son yıllarda teşvik edilmekte ve Körfez ülkelerinden birçok yatırımcı ülkeye çekilmektedir. 2006 yılında Suriye’deki otellerin yatak kapasitesi 50 000’e ulaşmış olmakla birlikte, hükümet bu kapasitenin beş yıl içinde iki katına çıkarmayı hedeflemektedir. Turizm Bakanlığı, ülkeye daha fazla uluslararası yatırımcıyı çekebilmek için sektöre ilişkin yatırım kanunlarını yeniden düzenlemektedir. Yeni kanun uygulamaya geçirildiğinde, firmalar bir projenin gelişme aşamasında 3 yıl süreyle vergi muafiyeti için başvurabilecek ve 7 yıl süreyle de gelir vergisinden muaf tutulabilecektir. Bunun yanında yatırımcılar sadece 5 yıl sonra başlangıç sermayelerini ve döviz gelirlerini geri alabilecektir. Bakanlık ayrıca turizmi geliştirme amacıyla alışveriş merkezlerine vergisiz mal ithalatına izin vermeyi taahhüt etmiştir. DIŞ TİCARET 1990 öncesinde Varşova Paktı üyeleri ile yakın ilişkileri olan ve daha çok tarım ürünleri ihraç eden bir ülke olarak bilinen Suriye’nin dış ticaretinin bileşenleri, gidişatı ve değerleri Sovyetler Birliği’nin dağılması ve ülkede petrol sektörünün gelişmeye başlaması ile büyük bir dönüşüme uğramıştır. Artan petrol ihracatı ülkenin dış ticaretine olumlu yönde bir katkı yapmış olsa da, bir yandan da ülkeyi değişken uluslararası petrol piyasalarına bağımlı hale getirmiş ve çabuk tükenen bir gelir kaynağına tabi olma riskiyle karşı karşıya bırakmıştır. Son yıllarda petrol dışı ürünlerin ihracatının da artması ile bu riskin bir nebze bertaraf edildiği ancak ülkenin petrole bağımlılığının sürdüğü görülmektedir. Ülkede petrol üretiminin düşüşü ile birlikte petrol ithalatına başvurulmakta, bu da dış ticaret açığı verilmesine yol açmaktadır.
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 18 Suriye’nin dış ticaret politikası son yıllarda ithal ikamesine dayanmaktadır. Birtakım reform çalışmalarına rağmen arz yönlü engeller (ağır gümrük düzenlemeleri, bankacılık sektörünün gelişmemiş olması ve dövize ulaşmadaki sıkıntılar gibi) nedeniyle ihracattaki büyüme sınırlıdır. İmalat sektöründe çeşitlilik sağlanmakla birlikte, birçok ürün hala gelişen piyasaların benzer ihraç ürünlerinin kalitesiyle rekabet edememektedir. Yerel firmaların teknik desteğe ulaşımının ürün standartlarını artıracağı umuduyla AB ile imzalanan Ortaklık Anlaşması’nın bu soruna çare olacağı düşünülmüş; ancak siyasi gerilimlerden dolayı Anlaşma’nın uygulamaya geçirilmesindeki gecikme ile birlikte beklenen düzeyde bir kalite artışı sağlanamamıştır. Suriye, 2005 yılı başında yürürlüğe girmiş olan GAFTA’nın (Arap Ülkeleri Serbest Ticaret Bölgesi) da üyesidir. Suriye’nin 2006 yılında ihraç ettiği ürünlerin başında toplam ihracat içindeki %33,6’lık pay ile petrol yağları ve bitumenli minerallerden üretilen yağlar gelmektedir. Diğer önemli ihraç ürünleri ise aşağıdaki tabloda sunulmaktadır. Tablo 15. Suriye’nin İhraç Ettiği Başlıca Ürünler (1000 Dolar) HS No Ürün Adı Toplam Tüm Ürünler 2709 Petrol Yağları ve Bitümenli Minerallerden Üretilen Yağlar 9999 Başka Yerde Tanımlanmayan Ürünler 2710 Petrol ve Bitümenli Minerallerden Üretilen Ham HariçYağlar 5407 Sentetik İplik, Monofil, Şeritlerle Dokumalar 0104 Canlı Koyun ve Keçi 8418 Buzdolapları, Dondurucular, Soğutucular, Isı Pompaları 3402 Yıkama, Temizleme MüstahzarlarıSabunlar Hariç 8544 Elektrik İçin İzole Tel, Kablo, İzole İletici, Optik Lif Kablo 1001 Buğday, Çavdarla Karışık Buğday 5201 Pamuk (Karde Edilmemiş, Taranmamış) 1509 Zeytinyağı ve Fraksiyonları 0909 Anason, Rezene, Kişniş, Kimyon, Karaman Kimyonu, Ardıç Tohumu 0702 Domates (Taze, 2005 Değeri 6 449 882 3 864 306 Yıllık Dünya Büyüme İhracatındaki 2002–2006 Sıralaması % 10 919 371 12 76 3 666 558 2 33 2006 Değeri 34 025 759 681 270 34 486 161 736 374 9 62 58 945 338 209 57 14 222 281 31 333 266 103 250 176 5 252 1 27 27 336 243 236 141 19 9 397 218 925 91 864 194 886 8 12 176 728 184 549 2 10 102 984 181 294 90 5 44 698 178 140 12 1 44 462 165 662 23 8
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 46 19 6108 6204 5205 6104 6109 0808 6405 3921 0402 6106 6107 2510 4105 2006 6203 0710 0713 3004 9403 6302 2202 Soğutulmuş) Kadın, Kız İçin Kombinezon, Jüp, Jüpon, Slip, Külot Gecelik vb. Kadın, Kız Çocuklarına Ait Takım Elbise, Ceket, Elbise, Etek vb Pamuk İpliği (Dikiş İpliği Hariç) Ağırlıkça %85, Çoğu Pamuk Kadın, Kız İçin Takım Giysi, Ceket, Pantolon, Etek, ŞortÖrülmüş Tişörtler, Fanilalar, Diğer İç Giyim EşyasıÖrülmüş Elma, Armut, Ayva (Taze) Diğer Ayakkabılar Plastikten Diğer Levhalar, Yaprak, Pelikül, Varak ve Lamlar Süt ve Krema Yoğunlaştırılmış veya Tadlandırılmış Kadın, Kız İçin Örme Bluzlar, Gömlekler, GömlekBluzlarÖrme Erkek, Erkek Çocuk İçin Külot, Slip, Pijama, Bornoz, Sabahlık vb. Tabii Kalsyum Fosfatlar, Tabii Alüminyum Kalsyum Fosfatlar Koyun ve Kuzuların Hazırlanmış Derileri Meyvalar, Sert Kabuklu Yemişler vb KonserveleriŞekerli Erkek Çocuklara Ait Takım Elbise, Ceket, Blazer, Pantolon, Şort Sebzeler (Dondurulmuş) Baklagil Kuru Sebzeler TedaviKoruma İlaçları Doze Edilmiş, Perakende Satılabilir Diğer Mobilyalar, Bunların Aksam ve Parçaları Yatak Çarşafları, Masa Örtüleri, Tuvalet, Mutfak Bezleri Sular, Maden Suları, 22 810 132 631 31 18 20 794 128 649 52 44 98 978 124 170 13 12 19 444 98 128 51 24 12 964 86 962 38 41 24 870 86 903 54 14 20 068 27 717 85 764 83 721 19 98 4 30 2 399 76 831 4 780 67 607 134 25 11 795 66 632 58 15 59 715 64 785 28 7 17 598 64 696 16 6 0 61 299 8 182 56 371 53 55 3 179 50 038 15 927 55 109 51 995 47 494 143 26 45 14 26 13 8 813 45 181 95 62 7 095 43 259 95 55 50 340 42 250 64 32
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 25 3 20 Gazlı Sular, Alkolsüz İçkiler (Lezzetli) 0406 Peynir ve Lor 16 768 3924 Plastikten Sofra, Mutfak 7 902 ve Diğer Ev Eşyası, Tuvalet Eşyası Kaynak: ITC calculations based on COMTRADE statistics. 40 920 40 015 65 50 33 36 Suriye İstatistik Bürosu’nun verilerine göre, 2007 yılı ortasında petrol Suriye’nin dış ticareti üzerindeki hakimiyetini sürdürmektedir. Toplam ihracatın %41’i, toplam ithalatın ise %29’u petrol ve petrol ürünlerinden oluşmaktadır. Gıda ve tekstil ise ihracatı toplam ihracatın üçte birinden fazlasını oluşturmakta; makine ve araç ithalatı da en büyük ikinci ithal kalemi olma özelliğini korumaktadır. Uluslararası petrol fiyatlarındaki değişkenlik, dövize erişimin kolaylaşması ile birlikte toplam ithalatta ve dolaylı olarak iç talepte dalgalanmalara yol açmıştır. Petrol ve bitumenli minerallerden üretilen ham hariç yağlar ithalatı 2006 yılında toplam ithalat içindeki %24,4’lük pay ile ilk sırada yer almış, %5,4’lük pay ile binek otomobilleri, steyşın vagonlar ve yarış arabaları ithalatı ise ikinci sırada yer almıştır. Suriye’nin 2006 yılında ithal ettiği diğer ürünler ise sırayla şeker; portland çimento, eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar; demirçelik çubuklar; mısır ve petrol yağları ve bitumenli minerallerden üretilen yağlardır. Tablo 16. Suriye’nin İthal Ettiği Başlıca Ürünler (1000 Dolar) HS No Ürün Adı Toplam Tüm Ürünler 2710 Petrol ve Bitümenli Minerallerden Üretilen Ham HariçYağlar 8703 Binek Otomobilleri, Steyşın Vagonlar, Yarış Arabaları 1701 Şeker (Kamış, Pancar Şekeri) Kimyaca Saf Sakkaroz 9999 Başka Yerde Tanımlanmayan Ürünler 2523 Portland Çimentosu, Şaplı Çimento, Curuf Çimentosu, Hidrolik vb 8704 Eşya Taşımaya Mahsus Motorlu Taşıtlar 7214 DemirÇelik Çubuklar Sıcak Haddeli, Döğülmüş, Burulmuş, Çekilmiş 1005 Mısır 2709 Petrol Yağları ve Bitümenli Minerallerden Üretilen Yağlar 2005 Değeri 2006 Değeri Yıllık Büyüme 2002–2006 % Dünya İthalatındaki Sıralaması 7 897 930 111 168 11 488 279 2 799 035 26 87 75 34 421 727 622 139 47 61 200 966 255 114 25 23 186 323 224 190 192 55 109 692 212 593 65 7 217 875 205 687 18 68 152 411 182 874 47 23 195 430 0 182 793 180 544 20 22 74
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 21 7207 3901 7213 5402 7408 2711 7210 3902 1006 4407 7208 3907 2402 0402 7601 1201 8504 8705 4011 0902 3102 5503 1003 Demir, Alaşımsız Çelikten Yarı Mamuller Etilen Polimerleri (İlk Şekillerde) DemirÇelik Filmaşin (Sıcak Haddelenmiş, Rulo Halinde) Sentetik Lif İpliği (Dikiş İpliği Hariç)Perakende Değil Bakır Teller Petrol Gazı ve Diğer Gazlı Hidrokarbonlar DemirÇelik Yassı Mamul, Kaplanmış, Sıvanmış 600 mm’den Geniş Propilen Yahut Diğer Olefin Polimerleri (İlk Şekillerde) Pirinç Uzunlamasına Kesilmiş, Biçilmiş Ağaçlar: 6 mm’den Kalın DemirÇelik Sıcak Hadde Yassı MamulleriGenişlik 600 mm’den Fazla Poliasetaller, Diğer Polieterler, EpoksitAlkid Reçineler vb Tütün ve Tütün Benzerlerinden Purolar, Sigarillolar, Sigaralar Süt ve Krema Yoğunlaştırılmış veya Tadlandırılmış İşlenmemiş Aluminyum Soya Fasulyesi (Kırılmış Olsun, Olmasın) Elektrik Transformatörleri, Statik Konvertisörler, Selfler vb Özel Tertibatlı Motorlu Taşıtlar Kauçuktan Havalı Yeni Dış Lastikler Çay (Aromalandırılmış Olsun Olmasın) Azotlu Mineral ve Kimyasal Gübreler Sentetik Devamsız Lifler (İşlem Görmemiş) Arpa 179 886 175 610 79 28 216 522 155 362 20 51 41 927 145 552 83 15 162 030 138 385 8 27 43 787 29 208 130 640 127 128 44 103 34 59 134 353 124 461 47 48 99 022 122 289 30 36 95 850 132 380 108 442 103 498 23 12 32 43 182 900 98 677 22 58 58 743 81 056 53 62 43 513 80 350 27 34 60 892 76 654 23 35 45 094 58 999 70 299 68 082 30 36 44 29 33 959 63 787 1 66 17 306 60 362 60 36 54 328 58 923 3 75 59 809 58 374 2 16 90 929 56 403 27 44 62 282 56 366 39 23 109 101 55 336 34 11
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 22 4810 Bir veya İki Yüzü Kaolin, 47 868 İnorganik Madde Sıvanmış Kâğıtlar 3920 Plastikten Diğer Levha, 48 375 Yaprak, Pelikül ve Lamlar 8525 RadyoTelefon, Radyo, 79 745 Televizyon Vericileri, Televizyon Kamerası 2304 Soya Yağı İmalinde 86 365 Çıkan Artıklar ve Küspeler 8517 Telli TelefonTelgraf İçin 73 286 Elektrikli Cihazlar Kaynak: ITC calculations based on COMTRADE statistics. 54 515 30 61 53 060 19 66 53 036 56 106 52 257 5 46 50 956 57 88 2006 yılı içinde Suriye’nin ihracat yaptığı ülkeler arasında ilk sıraları İtalya (%19,6), Fransa (%8,8), Suudi Arabistan (%8,7), Irak (%6,4), Birleşik Krallık (%4,3) ve Ürdün (%3,9) almaktadır. Suriye petrolünün büyük kısmının AB ülkelerine ihraç edilmesi sebebiyle ihracatın yarısından fazlası Avrupa Birliği ülkelerine, geri kalan kısmın çoğu ise Arap ülkelerine yapılmaktadır. Tablo 17. Suriye’nin İhracat Yaptığı Ülkeler (1000 Dolar) Partner Ülke İtalya Fransa Suudi Arabistan Irak Birleşik Krallık Ürdün Mısır Lübnan İspanya Türkiye Kuveyt ABD BAE Cezayir Libya Almanya Hollanda Ukrayna Sudan Suriye'nin 2006 yılı İhracatı Partner Ülke ile 2006 yılı Ticaret Dengesi 2 139 844 961 789 954 958 1 578 287 557 433 366 446 698 737 473 845 431 132 415 107 410 747 355 120 351 577 264 194 225 984 220 384 195 108 181 270 143 239 113 659 104 691 90 099 Suriye’nin İhracatındaki Büyüme 2002–2006, % Suriye’nin İhracatındaki Büyüme 2005–2006, % Partner Ülkenin Dünya İthalatındaki Sıralaması 0 4 13 11 15 158 8 7 34 678 003 424 126 34 148 82 79 5 297 671 180 017 254 475 280 269 109 457 154 609 36 058 569 188 192 141 559 190 291 9 677 500 835 75 746 39 62 17 15 11 27 17 23 2 32 7 16 38 38 183 185 116 16 21 378 26 293 361 287 42 60 361 127 76 50 90 13 20 67 2 28 62 89 3 12 44 88
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 23 Yemen 80 204 76 430 Çin 71 470 675 940 Senagal 58 137 58 137 Yunanistan 55 603 21 253 Rusya 49 890 1 125 564 Federasyonu Fas 42 559 11 983 Katar 40 818 6 000 Bulgaristan 40 317 3 199 Diğer 1 183 377 414 777 Toplam 10 919 370 568 908 Kaynak: ITC calculations based on COMTRADE statistics 26 34 26 23 5 4 282 12 247 351 1378 120 420 110 4 121 39 21 165 46 191 56 65 57 69 Suriye’nin ithalat yaptığı ülkeler içinde Avrupa ülkelerinin yerini giderek Asya ve Orta Doğu ülkelerinin almakta olduğu görülmektedir. 2006 yılında Rusya Federasyonu (%10,2) ve Çin (%6,5) en büyük tedarikçi ülkeler olurken; diğer başlıca önemli ithalat ortaklarının Ukrayna (%5,3), Mısır (%5,2), Suudi Arabistan (%5,1), İtalya (%4,9), Güney Kore (%4,2) ve Türkiye (%4,0) olduğu dikkat çekmektedir. Lübnan ve Suriye arasındaki ticaret hacminin son verilere göre düşmekte olduğu dikkat çekmektedir; ancak söz konusu rakamların iki ülke arasında yaygın olan kaçak ticareti içermediğinden dolayı gerçek ticaret hacmini yansıtmadığı da göz önünde bulundurulmalıdır. Suriye’nin Arap ülkeleri ve Türkiye ile imzalamış olduğu Serbest Ticaret Anlaşmalarının etkileri ile bu ülkelerden Suriye’ye yapılan ihracatın 2007 yılında daha da artması beklenmektedir. Tablo 18. Suriye’nin İthalat Yaptığı Ülkeler (1000 Dolar) Partner Ülke Rusya Federasyonu Başka Yerde Belirtilmeyen Avr. Ülkeleri Çin Ukrayna Mısır Suudi Arabistan İtalya Güney Kore Türkiye Fransa Hindistan Japonya Almanya ABD Suriye'nin 2006 yılı İthalatı Partner Ülke ile 2006 yılı Ticaret Dengesi 1 175 454 1 125 564 869 158 832 066 747 410 605 526 595 124 588 512 675 940 500 835 180 017 366 446 561 557 477 695 461 034 404 356 360 851 343 104 333 530 262 042 1 578 287 450 466 109 457 557 433 351 999 335 664 190 291 36 058 Suriye’nin İthalatındaki Büyüme 2002–2006, % Suriye’nin İthalatındaki Büyüme 2005–2006, % 71 Partner Ülkenin Dünya İhracatındaki Sıralaması 295 13 2 40 33 32 59 34 18 26 112 71 3 52 63 18 15 17 20 24 29 21 8 3 87 33 37 120 92 37 42 3 7 11 34 5 25 4 1 2
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 24 Malta 225 933 225 411 UAE 220 953 569 Lübnan 156 272 254 475 Tayvan 149 596 147 831 Ürdün 133 461 297 671 Malezya 128 612 127 683 Kuveyt 109 585 154 609 Brezilya 105 319 86 843 Hollanda 103 982 9 677 Diğer 768 600 414 777 Toplam 11 488 280 568 908 Kaynak: ITC calculations based on COMTRADE statistics 33 23 15 29 14 43 16 5 187 26 211052 20 13 63 21 0 118 20 40 111 31 129 16 94 19 44 22 9 45 Uluslararası Rezervler ve Döviz Kuru Resmi döviz rezervlerine ilişkin son yıllarda veri yayınlanmamış olmakla birlikte, rezervlerin beş aylık ithalatı karşılayacak miktarda olduğu tahmin edilmektedir. Bu alanda veri eksikliği olması potansiyel yatırımcılar, kredi verenler ve kredi değerlendirme kuruluşları açısından sorun yaratmaktadır. Ekim 2005 itibarıyla Suriye’nin net dış varlıklarının 613 Milyar S£ (12,3 Milyar Dolar) olduğu ve bu varlıkların çoğunun ticari bankalar tarafından yaratıldığı tahmin edilmektedir. 1980’li yılların başında döviz kuru 1 ABD $=3,925 S£ iken, 1988 yılında devalüe edilerek 1 ABD $=11,225 S£ seviyesine geldiği görülmektedir. Bu değişim oranı gümrük işlemlerinde 1 ABD $=23 S£, komşu ülkelerle ilişkilerde 1 ABD $=42 S£, kara borsa işlemlerinde ise 1 ABD $=50 S£ idi. 1996 yılı sonundan 2000 yılına kadar döviz kuru 1 ABD $=46,25 S£ seviyesinde seyretmiş; Ocak 2004’te kamu işlemlerinde kullanılan döviz kuru %5 devalüasyonla 1 ABD $=48,5 S£ olarak gerçekleşmiştir. Tablo 19. Döviz Kuru (S£ olarak, Yıllık ortalama) 2002 2003 2004 2005 2006 ABD Doları ($) 46,3 46,3 48,6 53,4 52,0 Euro (€) 43,7 52,4 60,4 66,5 64,8 Kaynak: Economist Intelligence Unit, Syria Country Profile 2007. 2004 yılı başında gerçekleşen devalüasyon, 24 Sayılı Kanun’un kaldırılması ve 10 Sayılı Kanun ile yatırımcıların döviz ile işlem yapabilmelerine izin verilmesi döviz kurunun liberalleşmesi için atılan son adımlardandır. 2006 yılı başında lisanslı döviz bürolarının kurulmasına izin veren bir yasa çıkarılmış; 2007 yılı Mayıs ayından itibaren döviz bürolarına faaliyet izni verilmiştir. ABD’nin Suriye’ye uyguladığı ambargonun olumsuz etkilerinin giderilmesi amacıyla 2007 yılı başından itibaren işlemler Dolar yerine Euro üzerinden yapılmaktadır. 2007 yılı Ocak ayında ise Suriye Merkez Bankası Başkanı Adib alMayaleh, ülkede kullanılan farklı döviz kurlarının birleştirildiğini ve ABD Doları’na endeksli olan Suriye Lirası’nın değerinin IMF’nin Özel Çekme Hakları’na (SDR) endekslendiğini açıklamıştır. Günümüzde Suriye Lirası’nın değeri Merkez Bankası tarafından günlük olarak yayınlanmakta; Ağustos 2007 itibarıyla döviz kuru 1 ABD $=49,85 S£ ve 1 Euro=68,1 S£ olarak belirtilmektedir.
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 25 TÜRKİYE İLE TİCARET Suriye ile olan dış ticaretimiz, uzun yıllar iki ülke arasında yaşanan siyasi gerginlikten dolayı olumsuz etkilenmesine rağmen, Türkiye’nin Suriye’ye ihracatında son yıllarda önemli artışlar kaydedilmiştir. 1 Ocak 2007’de yürürlüğe giren Serbest Ticaret Anlaşması da 2007 yılı verilerinde hem ihracatta, hem de ithalatta olumlu etkisini göstermiştir. İki ülke arasındaki ticaret incelendiğinde Türkiye’nin Suriye’ye ihracatının 2007 yılında 2006 yılına kıyasla %31 oranında arttığı; bu ülkeden gerçekleştirilen ithalatın ise 2002–2006 yılları arasında azaldığı ancak 2007 yılında %100’ün üzerinde bir artış gösterdiği dikkat çekmektedir. Türkiye’nin Suriye ile ticaretinde verdiği dış ticaret fazlasının ise hemen hemen aynı kaldığı görülmektedir. Tablo 20. TürkiyeSuriye Dış Ticaret Göstergeleri (ABD Doları) Yıllar 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2007* 2008* İhracat 272 162 347 307 778 389 268 753 364 309 043 966 232 209 821 184 266 734 281 141 191 266 771 540 410 754 941 394 782 934 551 627 266 609 417 000 797 765 944 226 526 346 342 411 078 İthalat 258 101 302 311 458 801 456 282 359 308 002 370 307 001 311 545 239 568 463 475 682 506 247 231 413 349 362 357 656 434 272 179 750 187 249 765 376 959 229 84 737 821 275 268 488 Denge 14 061 045 3 680 412 187 528 995 1 041 596 74 791 490 360 972 834 182 334 491 239 475 691 2 594 421 37 126 500 279 447 516 422 167 235 420 806 715 141 788 525 67 142 590 Hacim 530 263 649 619 237 190 725 035 723 617 046 336 539 211 132 729 506 302 744 616 873 773 018 771 824 104 303 752 439 368 823 807 016 796 666 765 1 174 725 173 311 264 167 617 679 566 * OcakNisan dönemi Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı EBİM Kayıtları Gelişen ticari ilişkilerde istatistiklere yansımayan fakat önemlilik arz eden sınır ve bavul ticareti de dikkate alındığında, Suriye dış ticaretimizde ilk sıralarda yer almaktadır. Suriye’ye ihracatımızın büyük bir kısmı özel sektöre yönelik olup; Suriyeli firmaların ülkemizin sanayileşme düzeyini bilmeleri, mallarımızın kalitesini ve standartlarını beğenmeleri ve fiyatlarımızı cazip bulmaları iki ülke arasındaki ticari ilişkileri olumlu yönde etkilemektedir. Suriye’nin ithalatında kamu sektörünün önemli bir payı olmasına rağmen, Türkiye’nin Suriye’ye ihracatının kamu sektörüne yönelik olan payı düşüktür. Türkiye’nin Suriye’ye ihracatına sektörel bazda baktığımızda; imalat sanayinin payı %97, madencilik ve taş ocağı sektörünün payı %2 ve tarım ve ormancılık sektörünün payı %1’dir. Türkiye’nin Suriye’den ithalatının sektörel dağılımına baktığımızda ise; %71 payla madencilik ve taş ocağı sektörünün ilk sırada olduğu görülmektedir. Toplam ithalat içindeki %16’lık payı ile imalat sanayi ikinci sırada ve %13’lük payı ile tarım ve ormancılık sektörü üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye’nin Suriye’den ithalatında madencilik ve taş ocakcılığı sektörünün yüksek paya sahip olması, bu ülkeden ithal edilen ham petrol miktarının fazla olması ile açıklanmaktadır.
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 26 İhracat 2003 yılında Türkiye’nin Suriye’ye ihracatı toplam 411 Milyon Dolar iken, 2004 yılında bir önceki yıla göre %3,8 azalarak 395 Milyon Dolar seviyelerine gerilemiştir. 2005 yılı ihracatımızda ise %39,7 artış yaşanmış ve ihracatımız 552 Milyon Dolar olarak gerçekleşmiştir. 2006 yılı ihracatı, önceki yıla kıyasla %10,4 oranında artışla toplam 609 Milyon Dolar’a yükselmiştir. 2007 yılında ise Suriye’ye ihracatımızda %30,8 oranında bir artış görülmüş ve ihracatımız 797 Milyon Dolar’a ulaşmıştır. Türkiye’nin Suriye’ye başlıca ihraç ürünleri incelendiğinde 2007 yılında en önemli ihraç kaleminin toplam ihracat içindeki %9,3'lük payı ile çimentonun oluşturduğu görülmektedir. Çimento ihracatı bir önceki yıla kıyasla %114,5 artmıştır. 2007 yılı ihracatında ikinci büyük kalemi ise toplam ihracat içindeki %8,6’lık payı ile elektrik enerjisi oluşturmaktadır. 2007 yılında Suriye’ye elektrik enerjisi ihracatının 2006 yılına kıyasla 6,3 kat arttığı da dikkat çekmektedir. Toplam ihracat içindeki %8’lik payı ile izole edilmiş tel, kablo; diğer izole edilmiş elektrik iletkenleri ve fiber optik kablolar üçüncü sırada; %3,7’lik payı ile petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar dördüncü sırada yer almaktadır. Bu ürünlerin ihracatındaki artış ise sırayla 9,9 kat ve 1,5 kat olarak gerçekleşmiştir. Sentetik devamsız lifler, demir/çelikten inşaat ve aksamı, demir/çelik çubuklar, sentetik devamsız liften iplik, plastikten tüpler, borular, hortumlar; conta, dirsek, rakor vb ise Suriye’ye ihraç edilen diğer başlıca ürünlerdir. Tablo 21. Türkiye’nin Suriye’ye İhraç Ettiği Başlıca Ürünler (Dolar) HS 2523 2716 8544 2710 5506 7308 7214 5509 3917 1516 1517 3920 7216 2515 Ürün Adı Toplam Çimento Elektrik Enerjisi İzole Edilmiş Tel, Kablo; Diğer İzole Edilmiş Elektrik İletkenleri; Fiber Optik Kablolar Petrol Yağları ve Bitümenli Minerallerden Elde Edilen Yağlar Sentetik Devamsız Lifler (Taranmış, İleri İşlem Görmüş) Demir/Çelikten İnşaat ve Aksamı Demir/Çelik Çubuklar (Sıcak Haddeli, Dövülmüş, Burulmuş, Çekilmiş) Sentetik Devamsız Liften İplik (Dikiş Hariç) (Toptan) Plastikten Tüpler, Borular, Hortumlar; Conta, Dirsek, Rakor vb Hayvansal ve Bitkisel Yağlar vb. Fraksiyonları Margarin Plastikten Diğer Levha, Yaprak, Pelikül ve Lamlar Demir/Alaşımsız Çelikten Profil Mermer ve Traverten, Ekosin Su 2005 551 627 266 17 201 098 0 4 848 904 2006 609 417 000 34 388 626 9 349 048 5 904 821 2007 797 312 488 73 754 945 68 328 621 64 144 390 117 486 033 11 943 012 29 684 481 8 068 745 14 187 156 20 480 879 8 881 531 1 074 082 23 422 598 5 917 900 19 146 103 17 557 253 23 007 170 23 704 107 17 425 840 12 576 261 22 320 000 17 211 761 12 741 070 14 110 538 15 603 507 10 820 468 4 682 800 10 848 201 9 703 501 14 962 824 14 773 120 13 295 845 12 870 024 14 301 757 14 509 158 14 656 134 14 650 862
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 27 Mermeri, Kireçli Taşlar 4011 Kauçuktan Yeni Dış Lastikler 8705 Özel Amaçlı Motorlu Taşıtlar 8703 Otomobil, Steyşın Vagonlar, Yarış Arabaları 7208 Demir/Çelik Sıcak Hadde Yassı MamulleriGenişlik 600 mm’den Fazla 7306 Demir/Çelikten Diğer Tüpler, Borular, İçi Boş Profiller 4411 Lif Levha, Orta Yoğunlukta 8474 Toprak, Taş, Metal Cevheri vb. Ayıklama, Eleme vb. İçin Makineler 8419 Isı Değişikliği Yöntemi ile Maddeleri İşlemek İçin Cihazlar 8479 Kendine Özgü Fonksiyonlu Makine ve Cihazlar 7409 Bakır Levha, Plaka ve Şeritler (Kalınlığı >0, 15 mm) 5402 Sentetik Lif İpliği (Dikiş İpliği Hariç) (Toptan) 8702 Toplu Halde Yolcu Taşımaya Mahsus Motorlu Taşıtlar 8481 Muslukçu, Borucu EşyasıBasınç Düşürücü, Termostatik Valf Dâhil 8450 Çamaşır Yıkama Makineleri 8504 Elektrik Transformatörleri, Statik Konvertisörler, Endüktörler 7207 Demir/Alaşımsız Çelikten Yarı Mamuller 8708 Kara Taşıtları İçin Aksam, Parçaları 8451 Dokuma Maddelerini Yıkama, Kurutma, Ütüleme Makine ve Cihazları 0407 Kuş ve Kümes Hayvanlarının Kabuklu Yumurtaları 4818 Tuvalet Kâğıtları, Kâğıt Havlu, Mendil, Kumaş, Masa Örtüsü vb 7612 Alüminyum Fıçı, Varil, Bidon, Kutu Vb. KaplarHacmi<300lt 4803 TuvaletTemizlik Kâğıtları 8437 Tohumları Temizleme, Ayırma, Öğütme, İşleme Makine ve Cihazları Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı EBİM kayıtları 7 552 821 947 550 32 203 331 10 105 737 4 969 424 43 704 485 13 208 127 12 021 731 10 288 102 1 599 711 2 230 982 7 939 086 5 533 222 8 463 327 7 796 303 1 011 057 3 263 152 5 637 536 4 722 653 6 240 481 5 990 495 819 629 600 896 5 853 548 3 223 542 3 209 403 5 847 108 513 270 919 230 5 796 816 4 758 998 5 102 928 5 734 839 4 267 763 5 923 394 5 654 923 1 807 205 2 516 718 5 563 715 2 477 880 2 787 485 3 629 113 2 741 743 5 058 779 4 930 965 1 653 348 9 991 469 4 822 022 4 310 875 1 989 923 4 116 343 2 362 049 4 492 138 4 458 303 0 0 4 377 304 103 437 352 369 4 350 944 4 807 557 3 455 013 4 340 533 3 741 408 774 301 3 287 894 1 736 686 4 267 133 4 096 402 Türkiye Cumhuriyeti ile Suriye Arap Cumhuriyeti arasında 1 Ocak 2007’de yürürlüğe giren Serbest Ticaret Alanı Tesis Eden Ortaklık Anlaşması ile birlikte, iki ülke arasındaki ticaretin ilerleyen yıllarda daha da artması beklenmektedir. Bu sayede Türk firmalarının Suriye’de özellikle makina sanayi ve gıda sanayii sektöründe girişeceği ortak yatırımlarla, Orta Doğu pazarında kalıcı bir yer edinebilmeleri ve bu sektöre teknoloji transferini gerçekleştirebilmeleri mümkün görülmektedir.
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 28 Ayrıca, 8 Mayıs 2007’de 4402 faslında yer alan odun kömürünün (aglomere olsun olmasın) ve 2202 faslında yer alan enerji içeceklerinin Suriye’ye ithalatına izin veren bir karar çıkarılmış; 15 Mayıs 2007’de ise 28391110 ve 28391190 pozisyonlarında yer alan alkali hariç Sodyum Silikat ithalatına izin verilmiştir. 31 Mayıs 2007’de alınan bir karara göre de 8501 pozisyonunda yer alan elektrikli motorların (yeni olmak kaydıyla) ithalatı serbest bırakılmıştır. Bu gelişmeler ışığında ihracatçılarımıza bu kategorilerde yer alan ürünleri için Suriye’de yeni bir ihraç pazarı doğduğunu söylemek mümkündür. İthalat Türkiye’nin Suriye’den ithalatı ise ihracattaki artışın aksine son yıllarda azalmaktadır. 2003 yılında Suriye’den yapılan ithalat 413 Milyon Dolar tutarında iken, %13,4'lük bir düşüş ile 2004 yılında 358 Milyon Dolar seviyelerine gerilemiştir. 2005 yılında ise bir önceki yıla göre %23,8 oranında azalarak 272 Milyon Dolar olarak gerçekleşmiştir. 2006 yılında Suriye’den ithalatımız 2005 yılına kıyasla %31,2 azalmış ve bu ülkeden toplam 187 Milyon Dolar değerinde ithalat yapılmıştır. 2007 yılında ise Suriye’den %100’ün üzerinde bir artışla yaklaşık 377 Milyon Dolar değerinde ithalat gerçekleştirilmiştir. Suriye’den ithal edilen ürünlerin büyük bir kısmını 2006 yılında olduğu gibi, petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar oluşturmaktadır. 2005 yılı ithalatımızda petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağların payı %10,8 iken, 2006 yılında bu oran %45,8’e yükselmiş, 2007 yılında ise %37,6 olarak gerçekleşmiştir. 2006 yılında ithalatı yapılmayan ham petrolün 2007 yılı toplam ithalatındaki payı %31,2 olmuştur. Tabii kalsiyum, tabii alüminyum kalsiyum fosfat ve fosfatlı tebeşir ithalatının ise 2007 yılında %59 artışla üçüncü sırada yer aldığı ve toplam ithalat içindeki payının %7,3 olduğu görülmektedir. Dördüncü ve beşinci sıralarda yer alan pamuk ipliği ile buğday ve mahlut ithalatında ise bir önceki yıla kıyasla oldukça yüksek oranda artış yaşanmıştır. Tablo 22. Türkiye’nin Suriye’den İthal Ettiği Başlıca Ürünler (Dolar) HS 2710 2709 2510 5205 1001 5209 5201 7204 0713 6402 7606 Ürün Adı Toplam Petrol Yağları ve Bitümenli Minerallerden Elde Edilen Yağlar Ham Petrol (Petrol Yağları ve Bitümenli Minerallerden Elde Edilen Yağlar) Tabii Kalsiyum; Tabii Alüminyum Kalsiyum Fosfat ve Fosfatlı Tebeşir Pamuk (Dikiş Hariç) İpliği (Ağırlık; =>%85 Pamuk) (Toptan) Buğday ve Mahlut Pamuk Men (Dokuma %85 < Pamuklu 200g/M 2 ’den Fazla) Pamuk (Kardesiz, Taranmamış) Demir/Çelik Döküntü ve Hurdaları, Bunların Külçeleri Kuru Baklagiller (Kabuksuz) (Taneleri İkiye Ayrılmış) Ayakkabı; Dış Tabanı, Yüzü Kauçuk ve Plastik Diğer Alüminyum Sac, Levha ve Şeritler, 2005 272 179 750 29 584 270 2006 187 249 765 85 893 102 2007 376 958 684 141 739 426 129 594 798 0 117 676 757 8 948 376 17 410 572 27 684 351 415 115 554 077 17 783 298 0 963 911 500 4 696 894 11 156 029 7 449 919 69 384 963 4 083 657 46 893 129 3 257 809 4 639 126 4 224 999 6 216 304 1 350 675 3 237 386 64 521 22 154 3 203 706 0 0 2 417 733
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 29 3402 5407 0909 0711 5202 4601 3907 4811 6406 0910 6204 2929 5509 2306 5505 1206 3901 3921 5903 5402 0810 9614 6310 9603 7308 4401 Kalınlık>0, 2mm Yıkama, Temizleme Müstahzarları Sabunlar Hariç Sentetik İplik, Monofil, Şeritlerle Dokumalar Anason, Rezene, Kişniş, Kimyon, Kimyonu Tohumu ve Ardıç Meyveleri Geçici Olarak Konserve Edilmiş Sebzeler Pamuk Döküntüleri Örgüden/Örülmeye Elverişli Maddelerin Benzeri Ürünlerinden Yapılmış Poliasetaller, Diğer Polieterler, EpoksitAlkid Reçineler vb (İlk Şekilde) Kâğıt/Karton, Selüloz Vatka ve Selüloz Liften Tabakalar Ayakkabı Aksamı, İç Taban, Topuk Rampası, Getr, Tozluk, Dolak vb. Zencefil, Safran, Zerdeçal, Kekik, Defne Yaprakları, Köri ve Diğer Baharat Kadın/Kız Çocuk İçin Takım, Takım Elbise, Ceket vs. Diğer Azot Gruplu Bileşikler Sentetik Devamsız Liften İplik (Dikiş Hariç) (Toptan) Bitkisel Yağların Üretiminden (23.04–05' Hariç) Arta Kalan Küspe ve Katı Atıklar SentetikSuni Lif Döküntüleri Ayçiçeği Tohumu Etilen Polimerleri (İlk Şekillerde) Plastikten Diğer Levhalar, Yaprak, Pelikül, Varak ve Lamlar Plastik Emdirilmiş, Sıvanmış, Kaplanmış Mensucat Sentetik Lif İpliği (Dikiş İpliği Hariç) (Toptan) Diğer Meyveler (Taze) Pipolar, Puro ve Sigara Ağızlıkları vb. Aksamı, Parçaları Paçavra, Sicim, Halat, İp; Bunlardan Kullanılmış Eşya Süpürgeler, Fırçalar, Yer Süpürgeleri, Paspas, Toz Süpürgesi vb. Demir/Çelikten İnşaat ve Aksamı Yakmaya Mahsus Ağaçlar; Yonga, Talaş, Döküntü, Kırıntı vb 463 311 1 292 020 2 311 645 2 242 0 1 726 194 2 464 006 944 214 1 549 104 788 040 1 285 568 1 402 590 1 095 995 913 976 1 457 263 1 031 907 1 358 002 1 256 531 277 957 232 788 1 208 578 1 514 319 997 1 153 137 190 274 764 165 1 098 692 698 470 186 020 1 088 009 195 616 35 917 1 056 580 283 569 83 299 234 418 0 1 022 648 974 782 672 684 1 595 813 891 470 585 835 376 938 0 3 727 422 690 439 72 250 193 246 2 022 167 862 463 857 643 729 983 576 654 11 893 27 840 549 172 0 0 537 651 0 345 755 99 586 344 101 537 525 503 834 359 331 479 484 491 249 318 292 236 147 465 847 102 345 551 244 222 361 257 344 374 709 345 363
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 30 7018 Camdan Boncuk, Taklit İnci, Kıymetli Taş; Suni Göz, Heykel Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı EBİM kayıtları 12 475 74 366 308 507 Türkiye ve Suriye Arasında İmzalanan Anlaşmalar Türkiye ile Suriye Arasında Serbest Ticaret Alanı Tesis Eden Ortaklık Anlaşması 2006/11044 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile onaylanarak 06.11.2006 tarihli ve 26338 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan "Türkiye Cumhuriyeti ile Suriye Arap Cumhuriyeti arasında Serbest Ticaret Alanı Tesis Eden Ortaklık Anlaşması” 1 Ocak 2007 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Anlaşma’nın başlıca hedefleri; taraflar arasındaki ekonomik işbirliğinin artırılması ve güçlendirilmesi, mal ticaretindeki kısıtlamaların kaldırılması, uygun rekabet koşullarının yaratılması, karşılıklı yatırımların teşvik edilmesi ve tarafların üçüncü ülke piyasalarındaki ticaret ve işbirliğinin geliştirilmesidir. Anlaşma, sanayi ürünlerindeki gümrük vergileri, miktar kısıtlamaları ve eş etkili vergi ve önlemlerin kaldırılması başta olmak üzere, teknik mevzuat, tarım ürünlerindeki taviz değişimi, hayvan ve bitki sağlığı önlemleri, iç vergilendirme, yapısal uyum, damping, acil durumlar, devlet tekelleri, korunma önlemleri, ödemeler, menşe kuralları, devlet yardımları, fikri, sınai ve ticari mülkiyet hakları, kamu ihaleleri ve kurumsal hükümler konularında düzenlemeler içermektedir. Anlaşma kapsamında, sanayi ürünleri ile seçilmiş bir kısım tarım ürününde pazara giriş kolaylıkları sağlanmaktadır. Bu çerçevede ülkemiz, Suriye menşeli sanayi ürünlerinin Türkiye’ye ithalinde uyguladığı gümrük vergilerini Anlaşma’nın yürürlüğe girmesi ile birlikte kaldırmıştır. Suriye tarafı ise, Türkiye menşeli sanayi ürünlerinin Suriye’ye ithalinde uygulanmakta olan gümrük vergilerini, bir kısım ürünler için Anlaşma’nın yürürlüğe girdiği tarihte, farklı gruplara bölünmüş diğer ürünler için ise 3–12 yıl arasında değişen indirim takvimi kapsamında tedricen sıfırlayacaktır. Türk sanayi ürünlerinin Suriye’ye girişinde, ilk etapta %1, %1,5 ve %3,5 gümrük vergisine tabi mallar Anlaşma yürürlüğe girdikten hemen sonra sıfırlanmıştır. %5 ve %7 oranında gümrük vergisine tabi olan mallar Anlaşma’nın yürürlüğe girmesini takiben 3 yıl içinde, %10, %11,75 ve %14,5 oranında gümrük vergisine tabi olan mallar Anlaşma’nın yürürlüğe girmesini takiben 6 yıl içinde, %20 ve %23,5 oranında gümrük vergisine tabi olan mallar Anlaşma’nın yürürlüğe girmesini takiben 9 yıl içinde, %29, %35 ve %47 gümrük vergisine tabi olan mallar 12 yıl içinde kademeli olarak sıfırlanacaktır. Ülkemiz ile Suriye arasındaki tarım ürünleri ticaretinde, sektörel hassasiyetler dikkate alınarak sınırlı sayıda üründe, belirli kotalar dahilinde uygulanacak olan vergi muafiyeti/indirimleri ProtokolI’de düzenlenmiştir. Bu çerçevede, ülkemizin Suriye’ye ihraç ettiği fındık, kestane, arpa, ayçiçeği tohumu yağı, bitkisel yağ, margarin ile diğer bazı ürünlere uygulanan gümrük vergileri belirli kotalar dahilinde kaldırılmıştır. Türkiye’ye ithal edilecek olan Suriye menşeli zeytin küspesi ve zeytinyağı üretiminden kalan diğer artıklar, kakao içermeyen şeker mamulleri, kimyon tohumları, ham ayçiçeği tohumu yağı veya aspir yağı ve taze üzüm gibi belirli ürünlerin gümrük vergileri de aynı şekilde belirli kotalar dahilinde Anlaşma’nın yürürlüğe girmesiyle sıfırlanmıştır. EkII’de Suriye’nin gümrük tarifesi yer almakta olup, Suriye tarafının yapacağı indirimler, anılan Ek’e atıfta bulunularak belirlenmiştir. Anlaşma’nın 11. Maddesi ile Suriye gümrük
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 31 tarifelerinde yapılabilecek artışların, indirime esas teşkil eden temel vergilerde artışa yol açmaması ve yapılabilecek indirimlerin ise ülkemize de yansıtılması garanti altına alınmıştır. Söz konusu EKII’de Suriye’nin mal sınıflandırma sistemi esas alındığından 8 haneli Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu (GTİP) bazında ülkemiz ile Suriye GTİP’leri arasında farklılıklar bulunabilmektedir. Bu nedenle, sekizli GTİP olarak belirlenmiş ürünler için ayrıntılı mal tanımlarının Suriye Gümrük İdaresi’nin internet adresinden ( www.syriancustoms.com ) kontrol edilmesi önem arz etmektedir. Aynı sitede Suriye’nin uyguladığı tavizli vergi oranları da görülebilmektedir. Ayrıca Avrupa Birliği Pazara Giriş Veri Bankası, ülkemizden internete bağlanan kullanıcılara da açılmış olup, Suriye tarafından uygulanan gümrük vergilerine http://mkaccdb.eu.int adresinden de ulaşılması mümkün bulunmaktadır. Tercihli ticarette tatbik edilecek menşe kuralları, ProtokolII ile düzenlenmektedir. Taraflar, ikili ticarette, PanAvrupaAkdeniz Menşe Kümülasyonu sistemi kapsamındaki uyumlaştırılmış menşe kurallarını tatbik etmeyi kabul etmişlerdir. Anlaşma’da yer alan, “Ekonomik ve Teknik İşbirliği” bölümünde, iktisadi, ilmi, teknik ve ticari işbirliğini geliştirmek üzere her türlü gayreti göstermek; ayrıca AvrupaAkdeniz (EUROMED) sürecine dahil ülkeler başta olmak üzere bölge ülkeleri arasındaki işbirliğini geliştirmeyi amaçlayan faaliyetleri teşvik etmek hedefleri ortaya konmaktadır. Anlaşma’nın yürürlüğe girmesi ile birlikte mal ticaretindeki kısıtlamaların kaldırılması suretiyle ticaret hacminin genişletilmesi ve iki ülke arasındaki ekonomik işbirliğinin artırılması ve güçlendirilmesi konularında önemli bir adım atılmış bulunmaktadır. Anlaşma’nın olumlu etkilerinin 2007 yılında kendini gösterdiği, 2008 yılından itibaren ise daha da fazla hissedilmeye başlanacağı öngörülmektedir. Türkiye ve Suriye arasında Serbest Ticaret Alanı tesis eden Ortaklık Anlaşması, 19.10.2004 tarihinde parafe edilen ABSuriye Avrupa Akdeniz Ortaklık Anlaşması metni ile büyük bir paralellik arz etmektedir. Ayrıca bu Anlaşma uyarınca Karma Ekonomik Komisyon’a (KEK) zemin teşkil eden anlaşma hükümleri, ilk defa Serbest Ticaret Anlaşması ile bütünleştirilerek tek bir hukuki metin yaratılmıştır. Böylece, KEK mekanizması ve STA ilişkileri yeknesak bir yapı içerisinde yürütülecek, ticari ilişkilere ilişkin görüşmelerin etkinliği ve verimliliği artacaktır. Anlaşma’nın bu veçhesi ile de bir ilk oluşturduğu ve büyük önem arz ettiği düşünülmektedir. Anlaşma metnine ve eklerine Dış Ticaret Müsteşarlığı’nın (www.dtm.gov.tr) ulaşılabilmektedir. web sayfasından İki ülke arasındaki ticaret 1 Ocak 2007’den itibaren Serbest Ticaret Anlaşması çerçevesinde gümrük idarelerince düzenlenecek EUR1 belgesi ile yapılacağından dolayı, Türk mallarına ilişkin menşe belgelerinin ve ticari faturaların konsolosluk tasdik harcından muaf edilmesini içeren 56 nolu yasa 1 Ocak 2007’de Suriye’nin ilgili makamları tarafından kabul edilmiştir. Bu çerçevede, Suriye’nin Türkiye'den ithal ettiği ürünlerde faturadaki mal bedelinin %1,5’i olarak ödenen tasdik harcı ile her menşe belgesi için ödenen 16 $ tutarındaki harç yeni yasa ile iptal edilmiş, ayrıca Konsolosluklardan tasdik zorunluluğu da ortadan kaldırılmıştır.
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 32 Suriye’ye Tarım Ürünleri İhracatı "Türkiye Cumhuriyeti ile Suriye Arap Cumhuriyeti arasında Serbest Ticaret Alanı Tesis Eden Ortaklık Anlaşması” eki Protokol 1’de yer alan Türkiye menşeli tarım ürünlerinin Suriye’ye ihracatı ile ilgilenen firmaların Suriye Ekonomi ve Ticaret Bakanlığı, Tarımsal ve Hayvansal Ürünler Depolama ve Pazarlama Kurumu ile temasa geçmelerinde, söz konusu ürünlerin Suriye'ye ithalatının bahse konu Kurum tarafından yapılacak olması nedeniyle fayda görülmektedir. Tarımsal ve Hayvansal Ürünler Depolama ve Pazarlama Kurumu'nun iletişim adresleri aşağıdadır: Syria Ministry of Economy and Trade General Establishment for Storing Marketing Agricultural and Animality Products Zablatani P.O. Box: 5603 Damascus/SYRIA Tel: +(963 11) 463 06 25 463 06 31 463 06 12 Faks: +(963 11) 463 66 85 – 542 30 01 Eposta: store@storemarketing.com Web: www. storemarketing.com Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması Suriye ile Türkiye arasında 6 Kasım 2004 tarihinde imzalanan ve 1 Ocak 2005’ten itibaren uygulanmaya başlanan Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması ile firmaların her iki ülkede ayrı ayrı vergilendirilmek suretiyle çifte vergilendirmeye tabi tutulmasının önüne geçilmesi ve vergi kaçakçılığına engel olunması hedeflenmektedir. Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması 6 Ocak 2004’te imzalanan ve 3 Ocak 2006’da yürürlüğe giren Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması ile de iki ülke arasındaki karşılıklı yatırımların artırılması, istikrarlı bir yatırım ortamının yaratılması, ekonomik kaynakların en etkin şekilde kullanılması ve ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Sınır Ticareti/Sınır Ticaret Merkezi Konusunda İkili İlişkiler Suriye ile Mardin, Şanlıurfa, Gaziantep, Kilis ve Hatay illeri arasında sınır ticareti yapılmakta olup; Suriye’nin bugüne kadar sınır ticareti kapsamında ithalata izin vermemesi nedeniyle bu kapsamdaki ticaret tek taraflı olarak ülkemizin sağladığı tarife tavizleri ile yürütülmektedir. Irak üzerinden Körfez ülkelerine yapılmakta olan canlı hayvan ihracatımız, 1990 yılında başlayan Körfez Krizi nedeniyle Suriye kara yoluna kaymıştır. Ancak Suriye Hükümeti, 1991 yılı sonunda ülkemizde görülen sığır vebası hastalığı nedeniyle, ülkemiz menşeli canlı hayvanların Suriye’ye girişini ve bu ülkeden transit geçişlerini yasaklamıştır. Suriye ve Türkiye arasında Sınır Ticaret Merkezleri kurulmasına ilişkin bir Protokol imzalanmış olup; söz konusu merkezlerin Türkiye’de Akkoyunlu ve Kilis, Suriye’de ise Ain El Souddeh ve Bab El Salameh noktalarında kurulması planlanmaktadır.
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 33 Ulaştırma Konusunda İkili İlişkiler Türkiye ile Suriye arasındaki kara yolu taşımaları, 23.03.1982 tarihli “Uluslararası Kara yolu Taşımacılığı Anlaşması” ve bu anlaşmaya dayalı protokoller çerçevesinde yürütülmektedir. Orta Doğu ve Yakın Doğu’ya yapılacak demir yolu taşımaları Türkiye, İran, Suriye, Ürdün ve Lübnan’ın üyesi olduğu Orta Doğu Demir Yolları Konferansı Ortak Anlaşması çerçevesinde yapılmaktadır. 1997 yılı ikinci yarısından itibaren Irak ile Suriye arasındaki AlWaled sınır kapısının yük ve yolcu taşımacılığına açılması sonrasında TCDD Nusaybin Kamışlı hattında taşımacılığa başlamıştır. Ülkemiz sınırları içinde kalan Islahiye Meydanekbez demiryolu hattı ile Suriye’ye ve bu ülke üzerinden Ürdün’e taşıma yapılabilmektedir. Enerji Konusunda İkili İlişkiler Tüpraş, Suriye Milli Petrol Şirketi’nden (SYTROL), yıllık bazda yapılan kontratlarla ham petrol alımına 1995 yılında başlamıştır.Türkiye’nin enerji kaynaklarının çeşitlendirilmesinin taşıdığı önem dikkate alındığında, sınırlarımıza çok yakın bir bölgede bulunan rezervlerden elde edilecek doğal gazın yaklaşık 300 km’lik bir boru hattı ile güneydeki sanayi merkezlerimize taşınması mümkün görülmektedir. Suriye’nin bilinen doğal gaz rezervleri 240,5 milyar m 3 ve yıllık doğal gaz üretimi ise 4,1 milyar m 3 civarındadır. Suriye ve Türkiye arasında enerji alanında en önemli konuları, Atatürk Barajı nedeniyle kontrol altına alınan Fırat Suları ve Asi Nehri teşkil etmektedir. İki ülke arasında gerçekleştirilen resmi ziyaretlerde Asi Nehri üzerinde kurulacak baraj inşaası için alınan prensip kararının hayata geçirilmesine yönelik çalışmaların başlatılması konusunda da görüş birliğine varılmıştır. İki ülke arasında gerçekleşen heyetler arası görüşmelerde, iki ülkenin petrol ve doğal gaz alanında süratle işbirliğine başlamalarına ve bu yönde teknik çalışma grupları oluşturulmasına karar verilmiştir. Enerji alanında işbirliği, ikili planda Suriye’nin petrol ve doğal gaz sahalarında keşif, üretim ve işletme faaliyetlerini, çok taraflı planda ise Mısır’ın El Aris Limanından ÜrdünSuriyeTürkiye bağlantısıyla Avrupa’ya ulaştırılması planlanan doğal gaz boru hattını kapsamaktadır. Bu hat sayesinde Mısır’ın yanı sıra Suriye’den de doğal gaz alınabilecektir. Diğer yandan Ürdün, Suriye, Lübnan ve Mısır’ın dahil oldugu Mashrek Anlaşması’na Irak’ın da katılmış olması ile Irak doğal gazının Suriye’nin Homs Şehrine, daha sonra da Halep üzerinden Türkiye’ye taşınması söz konusudur. Turizm Konusunda İkili İlişkiler Türkiye ile Suriye arasında 17 Mayıs 1982 tarihinde imzalanan bir Turizm işbirliği Anlaşması bulunmaktadır. Ülkemize gelen Suriye vatandaşlarının önemli bir bölümü ticari amaçlarla ülkemizi ziyaret etmektedir. Ancak, gelişen ilişkilerle birlikte karşılıklı turist sayısı da artmaya başlamıştır. Suriye resmi kaynaklarına göre 2005 yılında Suriye’yi 700 000 Türk vatandaşı ziyaret etmiştir.
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 34 Sınai Yatırımlar ve Müteahhitlik Hizmetleri Konusunda İkili İlişkiler Sın _liskiler ve Müteahhitlik _liskileri Suriye’de sınai yatırımı olan Türk firması çok sınırlı sayıda olup, söz konusu firmalar akrilik iplik, galvanizli demir kaplama ve mobilya sektörlerinde faaliyet göstermektedir. Ticaret ve Sanayi Bakanlığı ile Suriye Sanayi Bakanlığı arasında Ekim 2004’te imzalanan İşbirliği Protokolü’ne göre Türk ve Suriyeli üyelerden oluşan bir izleme komitesi kurulmuştur. Buna göre söz konusu izleme komitesinin görevleri arasında Suriye’de yatırım projesi olan Türk firmalarının zorluk çektikleri noktalarda bu komiteye başvurması ve sorunların komite tarafından izlenmesi ve gerekli durumlarda toplanması yer almaktadır. Türk firmalarının Suriye’deki müteahhitlik hizmetleri ise, 2006 yılı sonu itibariyle 114 Milyon Dolar’a ulaşmıştır. Türk firmaları tarafından yürütülen başlıca projeler; sulama ve arıtma tesisi inşaatı ile sınırlıdır. İGEME'nin Suriye’ye Yönelik Fuar Faaliyetleri İhracatçılarımızla yabancı ithalatçı ve iş adamlarının doğrudan temas kurmalarını, ihraç ürünlerimizin ve firmalarımızın hedef pazarlarda tanınmasını sağlamak ve firmalarımızın mevcut pazar paylarını artırmak amacıyla, Suriye’nin başkenti Şam’da 1522 Ağustos 2007 tarihleri arasında düzenlenen 54. Şam Uluslararası Fuarı’na Türkiye’nin milli katılım organizasyonu Merkezimiz tarafından gerçekleştirilmiş bulunmaktadır. Fuarda toplam 24 ulusal stand yer almıştır. Türkiye Standında toplam 18 Türk firma ve kuruluşu fuar süresince demirçelik profiller, çelik levha ve şeritler, gaz armatürleri, beyaz eşya yan sanayi ürünleri, plastik boru ve bağlantı parçaları, treyler, paslanmaz çelik mutfak eşyaları, elektrik malzemeleri, fren ve debriyaj balataları, el örgü iplikleri, kozmetik ve kişisel bakım ürünleri, helva ve tahin, şekerlemesakız, bira, dekoratif camlar vs.den oluşan ürünlerine sergilemişlerdir. İlki 1 Eylül 1954’te başlayıp bir ay süren Şam Uluslararası Fuarı, 250 000 m 2 alanda, 26 ülkenin ve çok sayıda Suriyeli firmanın katılımıyla gerçekleştirilmiş olup; toplam ziyaretçi sayısı bir milyona ulaşmıştır. Başlangıçta fuarın beş yılda bir düzenlenmesi planlanırken, fuarın gördüğü yoğun ilgi ve büyük başarı üzerine her yıl düzenlenmesine karar verilmiştir. Tarihin en önemli ticaret şehirlerinden biri olan Şam’da uzun yıllardır düzenlenmekte olan Şam Uluslararası Fuarı, uluslararası ticareti, ekonomik işbirliğini ve yerliyabancı işletmeler arasındaki ticari ilişkileri geliştirmek yolunda çok önemli bir platform oluşturmaktadır. Katılımcı firma ve kuruluşlarımız da fuar süresince çok sayıda iş görüşmeleri yapmış ve Fuar, Merkezimiz organizasyonu ve gerçekleştirilen iş bağlantıları açısından genel olarak memnun olduklarını ifade etmişlerdir. Şam Uluslararası Fuarı'na önümüzdeki yıllarda da katılımımızın, ülkemizin Suriye ve diğer bölge ülkelerine yönelik tanıtım çalışmalarına ve firmalarımızın geleceğe dönük ihracat bağlantıları kurmalarına katkıları olacağına inanılmaktadır. SURİYE PAZARI İLE İLGİLİ BİLGİLER Suriye’ye İhracat Nasıl Yapıl ır? Büyük Araplararası Serbest Ticaret Alanı Kuran Anlaşma'ya taraf olan ülkelerin dışında kalan ülkelerden Suriye’ye yapılacak ithalatta yasaklar, lisans ve mal bedelinin ödenmesi gibi uygulamalar nedeniyle Suriye'ye birçok maddenin ithalatında zorluklar yaşanmaktadır. Bu nedenle ithalatçının izinler dahil gerekli işlemleri tamamlamadan
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 35 vereceği siparişlerin karşılanmasında ihracatçılarımız beklenmedik zorluklarla karşılaşabilmektedir. Suriye’ye mal ithalatında aranan belgeler ise şunlardır: Konşimento, ticari fatura, paketleme listesi, menşe şehadetnamesi ve Türkiye ile Suriye arasında imzalanan ve 1 Ocak 2007’de yürürlüğe giren Serbest Ticaret Anlaşması kapsamındaki ürünler için EUR 1 Belgesi. Büyük Araplararası Serbest Ticaret Alanı Kuran Anlaşma'ya taraf olan ülkelerin dışında kalan ülkelerden yapılacak ithalatta yasaklar, lisans uygulaması, mal bedelinin ödenmesi gibi uygulamalar nedeniyle Suriye'ye birçok maddenin ithalatında zorluklar bulunmaktadır. Bu nedenle, ithalatçının, müsaadeler dahil gerekli işlemleri tamamlamadan vereceği siparişlerin karşılanmasında beklenmedik zorluklarla karşılabilir. Genellikle, Suriyeli iş adamları ithalatlarını kendi kaynaklarından yada kendi kredi olanaklarından finanse etmektedir. Özel sektörle yapılacak sözleşmeler kişisel bazda yapılmakta olup, hükümetten herhangi bir müdahale görmemektedir. İthalatta, tüm belgeye dayanan işlemlerin Suriye Ticaret Bankası’nda açılacak akreditife göre yapılması gerekmektedir. Banka, ithalatçıdan işlemin tamamını kendi kaynaklarından ya da ihracattan elde ettiği fonlardan karşılamasını istemektedir. Suriyeli ithalatçılar proforma faturaya ve konşimentoya ödeme koşullarını belirten hükümlerin konmasını istemektedirler. Bu durumda, ithalatçı, offshore bankası kanalıyla peşin ya da akreditif yoluyla ödeme yapmakta ve konşimento daha sonra Suriye Ticaret Bankası’na gönderilmektedir. Dolayısıyla, firmalarımıza gecikmiş ödemelere karşı dikkatli olmaları ve vesaik mukabili ödeme yolunu kullanmamaları tavsiye edilmektedir. Çünkü, ihracatçının bu tür işlemlere karşı hiçbir korunması bulunmamakta olup Suriye Ticaret Bankası’nın bu mutabakata dayanarak fonları serbest bırakma yetkisi yoktur. Sonuç olarak ithalatçı, mallar yüklendikten sonra bile sözleşmeden vazgeçebilmektedir. Alternatif olarak, ithalatçı ihracattan kazandığı dövizi kullanabilir ve bunu Suriye Ticaret Bankası’na yatırabilir. Mart 2004’de, Suriye hükümeti offshore hesaplardan finanse edilebilir maddeler listesinden, ihraç dolarlarıyla alım yapılabilecek mallar listesine transferler yapmıştır. İhracatın finansman kaynağı ne olursa olsun, Suriyeli ithalatçı ile tatmin edici bir ilişki kurulana kadar Türk firmalarına mallarını “peşin ödeme” ve “gayri kabili rücu akreditif” açtırmak suretiyle göndermeleri tavsiye edilmektedir. Hükümet, kendisi sözleşme yaptığı zaman, karşı tarafın malları zamanında, defosuz ve teklifteki kalite ile miktara uygun olarak teslim edeceğini garanti altına alan %10 performans bondunu postalamasından sonra akreditif açmaktadır. Suriye Hükümetince alınan bir karar uyarınca, ihracatçıdan fatura bedeli üzerinden %1 oranında "Konsolosluk Harcı" ödenmesi talep edilmektedir. Söz konusu harcın kaldırılması için girişimlerde bulunulmaktadır. Söz konusu uygulama ayrımcı bir uygulama olmayıp tüm ülke ihracatçıları için geçerli bir uygulamadır. 23 Aralık 2004 tarihinde iki ülke Başbakanları tarafından imzalanan Serbest Ticaret Anlaşması’ndan sonra Dış Ticaret Müsteşarlığı iki ülke arasında taşımacılık alanında işbirliği, ortak serbest bölge kurulması ve sınır ticaret merkezleri tesis edilmesi için çeşitli zeminlerde girişimlerini sürdürmektedir. Suriye’de hala birçok ürünün doğrudan ithali yasaktır. Bu yasak ürünlerin çoğunluğu ülkemizin ihracatında lokomotif işlevi gören sektörlere ait ürünlerden oluşmaktadır. Bu nedenle, bu yasakların kaldırılması ya da azaltılması ihracatımızı, dolayısıyla ticaret hacmini olumlu etkileyecektir.
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 36 Suriye’nin ithalat politikası aşağıda sayılan prensipleri öngörmektedir:
·
Hammadde, yedek parça, makina ekipman (tarım ve sanayi) tıbbi/laboratuar cihazları ve mühendislik cihazları ile bilimsel cihazların ithalatına izin verilmesi,
·
Yerli üretimi bulunmayan gıda maddeleri ile tarımsal ürünlerin ithalatına izin verilmesi, yerli üretimi bulunan maddelerin ithalatının kısılması veya mümkün olduğunca asgariye indirilmesi,
·
Daha yüksek gümrük vergisi uygulanarak lüks maddelerin ithalatının kısılması,
·
Temel veya lüks olduklarına bakarak ithal mallarının değişik gümrük vergilerine tabi kılınması,
·
İthalatın büyük bir bölümünün ihracat gelirleriyle finanse edilmesi. Eylül 2004 itibarıyla çimento ithalatı serbest bırakılmış ve özel sektör firmaları tarafından da çimento ithalatı yapılmasına izin verilmiştir. Ekim 2005 itibarıyla Ekonomi Bakanlığı kararıyla hazır giyim ve aksesuar ithalatı serbest bırakılmıştır. Aralık 2005 itibarıyla, ülkede üretimi olmayan ilaçların ithalatı serbest bırakılmıştır. Malların gümrükten çekilme süreleri en az 34 günde gerçekleşirken; karışık durumlarda bu süre 1 aya kadar çıkabilmektedir. Ekonomi Bakanlığı, 29 Mart 2006'da daha önce ithali yasak olan kozmetik ürünleri, karton kutu, kartpostal, yünlü kumaş, battaniye, mantar, plastik, çeşitli tiplerde boru, buzdolabı, dondurma makinesi, kol saati, bilezik, aksesuar malzemesi, bulaşık makinesi, salıncak, sigara ağızlığı, kereste, çocuk maması, avokado, ananas, fasulye, mango, sodyum klor, fosfat, elektrikli süpürge, duvar kağıdı, su ısıtıcısı, temizlik malzemesi, tablo, çeşitli ebatlarda sandık, plastik resim, uyku tulumu, nevresim, ham deri, granit, çocuk mamasının hazırlanmasında kullanılan malzemeler ve yün makinesi ithalatını serbest bırakmıştır. “İthalatı Elverişli Ürünler Listesi”nde yer alan ürünlerin ithalatına izin verilmektedir. Özellikle sanayi ve tarım için gerekli maddelerin ithal izinlerine öncelik verilmektedir. İmalat için gerekli ham ve ara malların ithalatının Suriye Ticaret Bankası tarafından finansmanı mümkün kılınmıştır. Suriye Hükümeti bazı durumlarda geçici ithalata izin vermektedir. Suriye’de bir proje yürütmekte olan firmaların söz konusu proje için gerekli olan makina ve ekipmanları itha etmelerine izin verilmektedir. Söz konusu işler tamamlandıktan sonra bu makina ve ekipmanlar tekrar yurt dışına çıkarılabilmektedir. Türkiye’den Suriye’ye narkotik ürünler, silah, İsrail malları, mücevherat ve bazı tarım ürünlerinin ithalatı yasaktır. Tütün, çelik, buğday gibi bazı temel ürünlerin ithalatı devletin ya da devlet tarafından görevlendirilmiş özel kuruluşların tekelindedir. Suriye’nin mal ithalatında istediği standartlar ise; gıda maddelerinde sağlık kontrolü ve etikette mutlaka ürünün üretim ve son kullanma tarihleri ve bitkisel/hayvansal ürünler için karantina belgesidir. Kamu Alımları Kamuya ihracat gerçekleştirmek, özel sektöre nisbeten daha karışık ve zordur. Kamu sektörü özellikle 20 000 Dolar’a kadar olan küçük alımlarda direkt satın alma, büyük
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 37 anlaşmalar söz konusu olduğunda ise ihale yoluyla alımlarını gerçekleştirmektedir. Zaman zaman da takas yöntemine başvurulmaktadır. Devlet genellikle “İthalata Elverişli Ürünler Listesi” dışında kalan ürünleri ithal etmektedir. Yabancı şirketlerin kamu sektörü ile iş yapmasına ilişkin herhangi bir kısıtlama mevcut değildir. Yabancı firmaların, kendi ülkelerindeki ticaret ve sanayi odasına kayıtlı olmaları ve kendi ülkelerinde devlet sektörüne hizmet etmemeleri gerekmektedir. Ayrıca daha önce Suriye’de katılmış oldukları bir ihalede diskalifiye edilmemiş olmalıdırlar. Yine yabancı firmalar Suriye ile iş yaparken İsrail boykotuna uymak zorundadır. Geçici teminat oranı %5, kesin teminat oranı ise %10’dur. Kapalı teklif usulü yapılan ihalelerde bile teklifler açıldıktan sonra, ihaleye katılan firmalara fiyat kırmaları teklif edilmektedir. İhaleyi kazanmayan firmaların teminat mektuplarının çözülmesi zaman zaman bir yıla kadar uzamaktadır. Yine ihaleye katılan bir firma akreditif açılmasından önce altı ay içerisinde tekliflerini geri alabilmektedir. Teminatlar teslimat şekillerine göre de taksitlendirilebilmektedir. Ayrıca ihalelere, Suriyeli bir firma aracılığıyla katılma zorunluluğu getirilmiştir. Yatırımcılar tüm döviz ihtiyaçlarını yabancı kaynaklardan veya ihracattan doğan gelirleriyle karşılayabilmektedir. Serbest Bölgeler Suriye’de toplam 7 adet serbest bölge bulunmaktadır. Bunlar Tartus Limanı, Lazkiye Limanı, Halep, Adra, Şam, Şam Uluslararası Havalimanı ve Dera Serbest Bölgesi’dir. Dera Serbest Bölgesi dışında kalan diğer serbest bölgeler, Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü tarafından idare edilmektedir. Kuveyt sınırında yer alan Dera Serbest Bölgesi Suriye Kuveyt ortak girişimidir. Ekonomi ve Ticaret Bakanı Amer Husni Lutfi, 14 Aralık 2007’de Haseke iline bağlı olan ve SuriyeIrak sınırındaki Yarubiye bölgesindeki serbest bölgenin açılışını yapmıştır. Serbest Bölgelere giren mallar için ithalat lisansı gerekmektedir. Bölgelere giren ve depolanan tüm mallar, yerel vergilerden muaftır. Suriye’deki serbest bölgeler, altyapı eksikliği ve yasal engellemeler gibi sorunlardan dolayı büyük üretim merkezleri haline dönüşememiştir. Şirket Kuruluşu Suriye’de son yıllarda anonim şirketler yaygınlaşmaktadır. 1980’li yıllardan bu yana hükümet ile özel sektör arasında anonim şirket olarak birçok ortak girişim kurulmuştur. İsletmenin kuruluşunun ilk bir ayı içinde işletmenin kaydı gerçekleştirilmeli ve Sanayi Bakanlığı’ndan bir işletme lisansı alınmalıdır. Firmaların 5 kurucusu olmalı ve minimum sermaye 50 000 Suriye Lirası olmalıdır. Başvurular İç Ticaret Bakanlığı’na yapılmaktadır. Söz konusu Bakanlık’a şirket kuruluş sözleşmesi sunulmalıdır. Bakanlığın ortaklığı onayını müteakiben şirket sözleşmesi Resmi Gazete’de yayınlanır. Yabancılar veya yabancı katılımcılarla kurulan firmaların Dış Ticaret ve Ekonomi Bakanlığı’ndan izin almaları gerekmektedir. Anonim şirketlerde yönetim kurulunda çoğunluğun Suriye vatandaşı olma zorunluluğu nedeniyle yabancılar limited şirket kurmayı tercih etmektedir. Limited şirketler sigorta ve bankacılık hariç her alanda faaliyet gösterebilmektedir. Suriye’deki limited şirket modeli yapısal olarak batıdaki limited şirketlere benzer. Ana sözleşme firmanın ismi ve adresini, amacını, ortaklar ve yöneticilerle ilgili bilgileri, onların hisse ve sorumluluklarını içermelidir. Resmi sicil için başvurular Ticaret Bakanlığı’na yapılır.
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 38 Pazarın Genel Durumu Suriye Hükümeti ithal ikamesi politikası izlemekle birlikte, son dönemde yönetimin birçok tüketim malının ithalatına yönelik kısıtlayıcı politikasında esneklik göstermesi sonucu rekabet artmıştır. Türkiye coğrafi yakınlığından dolayı başta nakliye ücretleri olmak üzere diğer ülkelere göre doğal bir rekabet avantajına sahiptir. Bundan dolayı Suriyeli tüketiciler malların fiyatlarına oldukça duyarlıdır. Lüks ve pahalı mallara talep düşüktür. Suriye, son yıllarda yabancı menşeli mallar, hizmet ve yatırımlar için Orta Doğu’nun en dinamik pazarlarından biri haline gelmiştir. Serbest piyasa ekonomisi yolunda atılan adımlar ve artan petrol gelirleri, Suriye ekonomisinin hızla büyümesine katkıda bulunmuştur. Bu gelişmeler sonucu Suriye pazarında yabancı firmalar için geniş iş imkanları doğmuştur. Gelişen petrol ve doğal gaz sanayi, sayısı hızla artan altyapı projeleri ve tüketim mallarına yönelik talep artışı; Avrupalı, Amerikan ve Japon firmalarının Suriye’yi cazip bir pazar olarak görmeye başlamalarına yol açmıştır. Çok kurlu kambiyo sistemi, karmaşık ticaret yasaları, yetersiz banka imkanları, ihalesi tamamlanan ve başlama aşamasına gelmiş olan ihalelerin iptal edilmesi veya askıya alınması, teminatların iadesi ve beklenmedik engellemeler ise yabancıları yıldıracak kadar zor bir ortam yaratmaktadır. Fiyat tekliflerinde her zaman pazarlık marjı bırakılmalıdır. Zira fiyatların düşürülerek yenilenmesi isteminin olağan hale geldiği bir ortamda kesin fiyatların karşı tarafa doğrudan bildirilmesi teklif verenlerin zararına sonuçlanmaktadır. İhalelerdeki uygulamalar ve uzayan görüşmeler de yine beklenmedik sonuçlar doğurabilmektedir. Büyük projelerle ilgili kontratlara her zaman dikkat edilmelidir. Nitekim bu kontratlar tecrübesiz veya etkin bir temsilcisi olmayan firmaları açısından kısıtlayıcı ve bağlayıcı hükümler içerebilmektedir. İstenen teminatlar ve taahhütler de sıkıntılara neden olmaktadır. Kontrat görüşmelerinde yabancı firmanın pozisyonunun her zaman zayıf olduğu unutulmamalıdır. Yasal prosedürlerin yavaş işlemesi de bu pazarda iş yapanlar açısından zaman kaybına yol açmakta ve maliyetli olmaktadır. Dağıtım Kanalları Suriye’de dağıtım zinciri; sırayla üretici, toptancı/yarı toptancı, perakendeci ve tüketicilerden oluşmakta olup; toptancılar hiç bir reklâm ve pazarlama faaliyetinde bulunmadıklarından ve üreticilere zor şartlar öne sürdüklerinden dolayı üreticiler artık toptancıları aradan çıkararak doğrudan perakendiciye ulaşmayı tercih etmektedirler. Bu çerçevede üreticiler kendi bünyelerinde pazarlama bölümleri kurmaya başlamışlardır. Ayrıca, distibütör firmaların sayısı gün geçtikçe artmaktadır. Bu firmalar acenteliğini aldıkları malların tanıtımını ve sürümünü yaptıkları gibi dağıtımcılık görevini de yerine getirmektedirler. Suriye pazarında kişisel ilişkilerin ve bağlantıların büyük önemi vardır. Ayrıca yerel bir temsilci, mümessil veya avukat da bir işin başarısı için vazgeçilmez unsurlardır. Bunun önemi, büyük ihalelerde veya önemli projelerde daha çok ortaya çıkmaktadır. Suriye pazarına yeni giren şirketlerin müşterilerle ilişkilerinin daha düzenli olması, ihalelerin daha kolay takip edilebilmesi, ürünlerin tanıtımının yapılabilmesi için bir acentası veya temsilciliğinin olması gerekmektedir.
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 39 EKONOMİK VE SİYASİ ENTEGRASYONLARA ÜYELİK Arap Para Fonu (Arab Monetary Fund, AMF) 1977 yılında, 20 Arap ülkesi tarafından Dubai'de kurulmuştur. Arap ülkelerinin ekonomilerinin gelişmesine yardımcı olmak ve Arap ülkeleri arasındaki ticaretin gelişmesini ve kolaylaşmasını sağlamak amacı ile faaliyetlerini sürdürmektedir. Ödemeler dengesi açıklarının finansmanı için üyelerine kredi verebilmektedir. Ayrıca Arap parası olan Dinar’ın gelişmesine yönelik çalışmalarla birlikte tek Arap parasının kurulması ve Arap finans piyasalarının geliştirilmesi için de çaba sarf etmektedir. htpp://www.amf.org.ae Arap Devletleri Ligi (League of Arab States) Arap Ligi olarak bilinen organizasyon, Arap devletleri arasındaki ilişkileri güçlendirmek ve tüm Arap ulusunun yararına olan politikaların koordinasyonunu sağlamak amacıyla 1945 yılında kurulmuştur. 1993 yılı itibarıyla üye sayısı 22'dir. Birleşmiş Milletler Genel Meclisi’nde gözlemci statüsü taşıyan Lig’in ana merkezi Kahire'dedir. Arap Ligi, yaşanan çok sayıda bölgesel anlaşmazlıkta aracı görevini yürütmüş, ayrıca İsrail'in Arap boykotu sırasında da gözlemci görevinde bulunmuştur. Lig, Irak’ın ulusal barışı sağlama çabalarını desteklemektedir. Bu konuda 2006 yılının ortalarında Arap Ligi’nin Mısır’da bir konferans düzenleme girişimleri olmuş, fakat konferans ileriki bir tarihe ertelenmiştir. Arap Ligi Konseyi’nde oybirliğiyle alınan kararların tüm üyeleri bağladığı, fakat çoğunluk kararlarının sadece o yönde oy kullanan ülkeleri bağladığı bir oylama sistemi yürütüldüğü için Arap Ligi verimsiz olduğu yönünde eleştiriler almaktadır. İsrailFilistin tarafları arasındaki ihtilaf gibi Arap dünyası içinde yaşanan bölünmeler de, örgütün etkinliğini olumsuz etkilemiştir. 1990’lı yılların ikinci yarısından itibaren ABD ve İngiltere'nin Irak üzerinde izlemiş olduğu politikalar Arap dünyasında fikir ayrılıklarına ve önemli gerginliklere yol açmıştır. http://www.arableagueonline.org Arap Petrolü İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OAPEC) OAPEC 10 Arap petrol üreticisi tarafından petrol fiyatlarını kontrol etmek amacıyla 1968 yılında kurulmuş olmakla beraber; üç üyesi (Bahreyn, Mısır ve Suriye) OPEC üyesi değildir. OAPEC teknik eğitim, fizibilite çalışmaları ve pazar araştırmaları yürütmekte ve üye ülkelere bilgi aktarımında bulunmaktadır. Ortak Arap girişimlerinin birçoğu da OAPEC tarafından desteklenmektedir. Bu projelere örnek olarak "Arab Petroleum Investments Corporation (Apicorp)" ve "Arab Maritime Petroleum Transport Company (AMPTC)" verilebilir. http://www.oapecorg.org
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 40 İŞ ADAML ARININ SURİYE PAZARINDA DİKK AT ETMESİ GEREKENLER Pasaport ve Vize İşlemleri Suriye'ye girişte tüm pasaportlar için vize alınması zorunludur. Vize almak için İstanbul’daki Suriye Konsolosluğu’na ya da Ankara’daki Suriye Büyükelçiliği’ne başvurmak gerekmektedir. Vize almak için pasaportta İsrail’e girişçıkış yapıldığına dair herhangi bir işaretin bulunmaması gerekmekte olup, Ticaret ve Sanayi Odaları ile İhracatçı Birliklerine üye olunduğuna dair bir belge alınması halinde Suriye gümrük kapılarında da vize verilmektedir. Ülkeye Ulaşım Suriye’ye havayolu ile ulaşımda hem Türk Hava Yolları’nın (THY) hem de Suriye Havayolları’nın seferleri bulunmaktadır. THY’nin Suriye’ye yaptığı sefer sayısı haftada 7’den 22’ye çıkarılmıştır. İstanbulŞam arası uçakla 2 saat 15 dakika sürmektedir. THY, Halep Uluslararası Havaalanı’na ilk uçuşunu Mayıs 2008’de gerçekleştirmiş olup; haftada üç sefer yapılacağı bildirilmiştir. İki ülkenin coğrafi yakınlığı; kara yolu, demir yolu ve deniz yolu ile ulaşımı da mümkün kılmaktadır. Kara yolu ulaşımında sınır illerimizden Suriye’nin önemli merkezlerine günlük otobüs seferleri düzenlenmektedir. Ayrıca TCDD’nin İstanbulHalep seferleri vardır. İstanbulHalep arası demir yolu ile 32 saat sürmektedir. Ancak demir yolu ile seyahatte bahar ayları tavsiye edilmektedir. KKTC ile Lazkiye arasında deniz otobüsü seferleri de 2007 yılı sonlarında başlatılmıştır. Yerel Ulaşım Ülke içi ulaşımda Suriye karayollarının kapasitesinin son yıllarda geliştirildiği göze çarpmaktadır. Şehirler arası karayolu ulaşımı için diğer bir ulaşım vasıtası ise minibüslerdir. Belirli merkezlerden kalkan minibüsler özellikle sefer sayısının sıklığı ve ucuzluğu dolayısıyla talep görmektedir. Ayrıca Şam’dan Halep’e, Drezzor’a, Hasaki’ye ve Halep’den Lazkiye Limanı’na tren seferleri yapılmaktadır. Havayolu ile ulaşımda ise ancak ŞamHalep arası uçak seferleri bulunmaktadır. Şehiriçi ulaşımda taksimetre ücretlerinin çok düşük olmasından dolayı sürücüler taksimetre açmak istememekte ve özellikle yabancılardan yüksek fiyat talep etmektedir. Bundan dolayı taksiye binmeden önce ya taksimetre açılması için ısrar edilmesi ya da sıkı bir pazarlık yapılması tavsiye edilmektedir. Çalışma Gün ve Saatleri Suriye’de sadece Cuma günü olan resmi hafta sonu tatili 1 Şubat 2004 tarihinden itibaren Cuma ve Cumartesi olarak uygulanmaya başlanmıştır. Resmi kuruluşların çalışma saatleri 08.00–15.30 arasıdır. Özel iş yerlerinde mesai saatleri yazın 08.30–20.00 saatleri olup, 13.30–17.00 arası öğle tatili yapılmaktadır. Kış sezonunda ise 09.00–19.00 arası çalışılmakta ve 14.00–16.00 arası öğle tatili yapılmaktadır.
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 41 Tablo 23. Resmi Tatiller 1 Ocak 21 Ocak 10 Şubat 8 Mart 21 Mart 27 Mart 17 Nisan 1 Mayıs 1 Mayıs 6 Mayıs 6 Ekim 13 Kasım 25 Aralık Yılbaşı Tatili Kurban Bayramı Hicri Yılbaşı Devrim Günü (Ulusal) Anneler Günü Paskalya Fransızlar’ın Suriye’den Çekiliş Günü Paskalya İşçiler Günü Şehitler Günü Kurtuluş Savaşı Günü Ramazan Bayramı Noel Kaynak: T.C. Şam Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Haberleşme Suriye’nin telekomünikasyon altyapısında son yıllarda önemli gelişmeler sağlanmıştır. Ülkede yeterli sayıda ankesörlü telefon bulunmakta olup, uluslararası görüşmelerde herhangi bir sorun yaşanmamaktadır. Ülkenin GSM alt yapısı da oldukça gelişmiştir ve mobil telefonlar yaygın olarak kullanılmaktadır. Alışveriş Merkezleri Suriye’de irili ufaklı birçok tarihi çarşı bulunmaktadır. Başkent Şam’ın en önemli tarihi alışveriş merkezi Hamidiye (Souk Hammadiyyah) Kapalı Çarşısı’dır. Mithat Paşa Çarşısı, İpek Çarşısı, Khayyatin (İplikçiler) Çarşısı, Buzuriyye (Baharatçılar) Çarşısı diğer önemli alışveriş merkezleridir. Bu çarşıların hepsi Eski Şam’da ünlü Emevî Camii etrafında yanyana birbirine bağlı şekilde sıralanmıştır. Halep’in en önemli alışveriş merkezi ise Halep Kalesi’nin yakınında yer alan kapalı çarşı ve dükkânlardır. Geleneksel Suriye çarşıları el işlemesi kıyafetler, şallar, yerel ipekler, abalar, gümüş ve altınla işlenmiş takılar, sedef kaplamalı ağaç işleri ve Arap tasarım ve renkleriyle işlenmiş halı ve kilimler gibi kıymetli ürünleriyle ünlüdür. Çok lezzetli ve zengin Suriye mutfağı ile Türk mutfağı arasında büyük benzerlikler bulunmaktadır. Halep kebabı, şiş kebap, şiş tavuk, döner, köfte, yalancı, humus (nohut ezmesi), patlıcan ezmesi, tebbule (kısır), fettuş, babagannuş gibi yiyeceklerin yanı sıra; limonata, dut suyu, Hint hurması suyu, ayran, sahlep gibi içecekler Türk damak zevkine uygun tatlardır. Diğer Yararlı Bilgiler Yerel Zaman Suriye ülkemizle aynı zaman diliminde olup, yaz saati uygulamasına 1 Nisan itibarı ile geçmektedir.
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 42 Elektrik Elektrik 220 Volt AC olup, elektrik prizleri çift girişlidir. Ölçü Sistemleri Uzunluk birimi için metre, ağırlık birimi için kilogram hacim birimi için metreküp kullanılmaktadır. SURİYETÜRKİYE EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLERİNDE YAŞANAN SORUNLAR VE İKİ ÜLKE ARASINDAK İ İLİŞKİLERİN GELİŞTİRİLMESİNE YÖNELİK ÖNERİLER Bankacılık Türkiye’de Suriye ile bankacılık işlemlerini yürüten çok sınırlı sayıda banka bulunmakta, ancak bu bankaların Suriye bankaları nezdindeki kredi limitlerinin yeterli olmaması nedeniyle ihracatçı firmaların akreditif ve teminat mektupları işlemlerinde büyük sıkıntılar yaşanmaktadır. Bu çerçevede Suriye’nin Türkiye’de tayin etmiş olduğu muhabir banka sayısını artırması ve bu amaçla iki ülke arasında bir bankacılık anlaşması imzalanması önem arz etmektedir. Suriye’ye yapılan ihracatlarda, Türk firmaları sözleşme gereği tüm taahhüt ve sorumluluklarını yerine getirmekte fakat kendilerine verilen kesin teminat mektupları gerekçesiz olarak iade edilmemektedir. Çoğunlukla büyük rakamlara tekabül eden bu teminatların geri alınamaması ve kapanmayan teminat mektupları nedeniyle kredi hatları dolu kalmakta ve yeni teminat mektuplarına yer açılamamaktadır. Bu durum nedeniyle firmalar bankalara komisyon ödemeye devam etmekte ve mağdur duruma düşmektedir. Ülkede özel bankacılık yasası çıkarılmış olmasına rağmen, uygulamada hala aksaklıklar yaşanmaktadır. Örnegin, akreditifli işlemlerde Türk bankalarınca düzenlenen orijinal yükleme evraklarının Suriye bankalarına en kısa sürede ulaştırılmasına karşın, gümrük işlemleri için Suriye Bankası tarafından gümrük müdürlüklerine ilgili yazı geç ulaşmakta; bu yüzden Suriye gümrük kapılarında bekletilen araçlar gümrükte bekledikleri her gün için Suriye makamlarına bir bedel ödemektedir. Suriyeli bankaların uyguladığı “muhabir banka masraf ve komisyon oranları” da çok yüksektir. Ayrıca bu masraf ve komisyonlar genel bankacılık uygulamalarında üçer aylık dönemlerde tahsil ediliyorken, Suriye bankalarınca peşin olarak talep edilmektedir. Bu durum iş adamlarımızı zor durumda bırakmaktadır. İki ülke arasındaki ticari işlemlerin hızlanması ve kolaylaşması için bir Türk bankasının Suriye’de şube açması son derece gerekli görülmektedir. Kamu İhaleleri Suriye’de açılan bir ihale sonuçlandıktan ve örneğin bir Türk firması ihaleyi aldıktan sonra ihale iptal edilebilmektedir. Bu durum yatırımcılar açısından belirsizlik doğurmaktadır. Diğer bir önemli husus ise önceki hükümetler döneminde imzalanmış olan sözleşmelerin yeni hükümetler döneminde de geçerliliğini koruması gerektiğidir. Ayrıca ihale şartnamesinde ihaleden sonra fiyat indirimi yapılmayacağı belirtilmesine rağmen bazen ihaleden sonra tüm katılımcılardan yeniden indirim istenebiliyor olması, en düşük fiyat teklifi veren firma açısından haksız rekabet yaratmaktadır.
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 43 Suriye’de açılan bazı uluslararası malzeme temini ihalelerinde ödeme Suriye Lirası olarak yapılmakta ve bu paranın da dövize çevrilerek yurtdışına transferi mümkün olmamaktadır. Türk ihracat mevzuatına göre ise yapılan ihracat bedelinin yurtdışından Türkiye’ye transferi şart koşulduğundan ihracatçı firmanın ihalelere katılması mümkün olmamaktadır. Ticaret Türkiye’den Suriye’ye ihraç edilecek bir ürün Türkiye’de teste tabi tutulduktan sonra bir de Suriye’de teste tabi tutulmaktadır. Bunun da firmalarımızın maliyetlerini artırıcı bir unsur olması itibarı ile bu hususta ortaklaşa belirlenen bir denetim firmasının yetkili kılınması ihracatçı firmalar açısından faydalı olacaktır. Türkiye ve Suriye arasındaki ekonomik anlaşmaların kapsamlarının genişletilerek transit ticaret, reeksport ve sınır ticareti gibi dış ticaret imkanlarının geliştirilmesine yönelik mevzuat düzenlemelerinin yapılması da önem arz eden diğer bir konudur. İki ülke iş adamlarının Suriye ve Türkiye’de bulunan serbest bölgelerin sunduğu imkanlardan faydalanmaları adına yatırım yapmaya teşvik edilmesi amacıyla serbest bölgeleri tanıtıcı çalışmaların yapılmasında fayda görülmektedir. Kara Yolları Suriye’de akaryakıtın çok ucuz olması sebebiyle ülkeden çıkan her TIR’da maksimum 100 litre yakıt bulunmasına izin verilmekte; şayet, 100 litrenin üzerinde yakıt mevcut ise, litre başına 15 Dolar ceza ve tekrarı halinde de hapis cezası uygulanmaktadır. TIR araçlarının tüketimlerinin yüksek olması nedeniyle bu miktarın yükseltilmesi büyük önem taşımaktadır. Suriye, Türk araçlarından hem ikili hem de transit geçişlerde ücret tahsil etmektedir. Oysa, Türkiye Suriye Plakalı araçlardan sadece transit geçişler sırasında ücret almaktadır. Dolayısıyla, mütekabiliyet esasları dikkate alınarak her iki ülke araçları ikili boşaltmaları ücretsiz yapılabilmelidir. Gerek girişte, gerekse iç gümrük idarelerinde çalışma süreçlerinin verimsiz olması nedeniyle gümrüklerde zaman kayıpları yaşanmaktadır. Suriye Gümrük Müdürlüğü tarafından yayınlanan 11 Temmuz 2007 tarihli Genelge (konvoy uygulaması) de, taşımacılar açısından yaklaşık 1 günlük zaman kaybına neden olmaktadır. Konu ile ilgili olarak Mayıs 2008’de Türkiye ve Suriye gümrük yetkilileri Lazkiye’de yıllık toplantılarının 7’incisini düzenleyerek Suriye ve Türkiye arasındaki yedi sınır kapısında mal akışını ve yolcuların giriş çıkışlarını kolaylaştırmak amacıyla sınır kapılarında koordinasyonu ve işbirliği mekanizmasını görüşmüşlerdir. Toplantıda sınır kapılarında yolcu ve malların girişini engelleyen sorunlar, sınır kapılarının ve gümrük müdürlüklerinin hazırlıkları, kaçakçılığın önlenmesi, gümrük ihlalleri, çalışma saatleri, araçlara uygulanan harçlar ve Kesep (Yayladağ), Babulhava (Cilvegözü), Bub El salama (Öncüpınar), Tel Abyad (Akçakale) ve Carablus Gümrük Muhafaza Müdürlükleri’nin çalışma sistemi görüşülmüştür. DEĞERLENDİRME Uzun yıllardan beri devlet ağırlıklı bir yapı sergileyen Suriye'de 1990’lı yılların başından itibaren dışa açılma gayretlerine paralel olarak, ekonomi ve dış ticaret alanında önemli gelişmeler yaşanmış ve özel sektör düzenli bir biçimde büyüme göstermiştir. AB ülkeleri
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 44 başta olmak üzere gelişmiş ülkelerden Suriye'ye gelen ticari heyetlerin ziyaretleri de hızlanmış ve Yatırım Teşvik Kanunu ile ülkeye çok sayıda yabancı yatırım çekilmiştir. Suriye, Ekim 2001’de Dünya Ticaret Örgütü’ne üyelik için başvuruda bulunmuş; Ekim 2004’te Avrupa Birliği ile bir Ortaklık Anlaşması imzalamış, ayrıca Türkiye ile ve 21 Arap ülkesiyle Arap Ligi çerçevesinde Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA) yapmış bulunmaktadır. AB’nin Suriye ile Ortaklık Anlaşması müzakereleri 2004 yılında sonuçlanmış ve 19 Ekim 2004’te anlaşma metni imzalanmıştır. Anlaşmada tarım ürünlerine uygulanan gümrük tarifelerinin ve ticaretteki teknik engellerin kaldırılmasına, fikri mülkiyet haklarına ve ticaretteki anlaşmazlıkların çözüm yöntemlerine ilişkin hükümler yer almaktadır. Avrupa Birliği, STA çerçevesinde Suriye’ye ayrı bir önem vermektedir. Bundan dolayı Suriye’nin serbest pazar ekonomisine geçme gayretlerine AB tarafı da destek vermektedir. Arap Ortak Pazarı’nın üyesi olduğundan Orta Doğu ülkeleriyle bağlantıda da kilit konumda olan Suriye, yakın komşuları ve bölgedeki diğer İslam ülkeleriyle yakın işbirliği içerisindedir. Ekim 1998 tarihinde Adana Protokolü’nün imzalanması ile TürkiyeSuriye ilişkilerinin daha fazla gelişmesinin önündeki önemli bir engel kaldırılmıştır. İki ülke arasında tarihten gelen siyasi, kültürel, sosyal ve ekonomik yakınlık, ticari ve ekonomik ilişkilerin giderek daha olumlu bir seyir izlemesini sağlamış; Suriye’de faaliyet gösteren Türk yatırımcıları ve ihracatçılarının yoğun gayretiyle bu pazara giriş sağlanmıştır. 2000 yılında uygulamaya konulan “Komşu ve Çevre Ülkeler Stratejisi” ile de başta Suriye olmak üzere komşu ülkelere yönelik ihracatımız büyük artış göstermiştir. 2004 yılında ise Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad, Gaziantep’te Suriye Başkonsolosluğu’nun açılması için 251 nolu kararnameyi çıkarmış ve 2005 yılında Cumhuriyet tarihinde ilk kez yabancı bir ülke, İstanbul ve İzmir dışında bir Anadolu kentine resmi bir konsolos atamıştır. Gaziantep’e atanan Suriye Başkonsolosu Bahjat Doughman, Konsolosluk’un faaliyet alanının Türkiye’nin tüm doğu ve güney bölgesini kapsayacağını belirtmiştir. Coğrafi yakınlığı iyi bir şekilde değerlendirmek isteyen Suriyeli firmalar, Türk mallarını daha çok fiyat ve kalite açısından avantajlı bulmaktadır. Firmalarımızın Suriye pazarına yönlendirilmesi ve teşvik edilmesi halinde, bu ülkeye olan ihracatımızda önemli artışların kaydedilebileceği düşünülmektedir. Nitekim Türkiye’nin Suriye’ye ihracatı son yıllarda istikrarlı bir artış sergilemektedir. Sınır ve bavul ticareti de dikkate alındığında, Suriye’nin dış ticaretinde ülkemizin daha da önemli bir konumda olduğu görülecektir. İki ülke arasındaki ticaretin kompozisyonu da yıllar itibarıyla değişim göstermekte, ticarete konu madde sayısı gittikçe artmaktadır. Ne var ki, ticaret hacmi henüz tatmin edici noktada değildir. İki ülkenin ekonomik ve ticari potansiyelleri değerlendirildiğinde Suriye’nin dış ticaret hacminin tamamının ülkemiz ile gerçekleşmesinin mümkün olduğu görülecektir. Birbirlerine rakip gibi görünen sektörlerde dahi (tarım ve tekstil vb.) iki ülke ekonomisinin birbirini tamamlayıcı yönleri ağırlıktadır. İki ülke arasında 1 Ocak 2007’de yürürlüğe giren Serbest Ticaret Alanı Tesis Eden Ortaklık Anlaşması ile birlikte, ticaret hacminin ilerleyen yıllarda daha da artması beklenmektedir. Türkiye ile Suriye arasındaki ticaret hacminin kısa vadede artması için ise özellikle kamu alımlarına önem verilmelidir. Nitekim Suriye’de hala ihale yöntemiyle gerçekleştirilen kamu alımları önemli pay teşkli etmekte olup, Suriye’nin ihracatı arasında ilk sıralarda yer alan ürünler de kamu kuruluşlarının tekelindedir. Makine ve ekipmanlar, sulama sistemleri, sağlık araç ve gereçleri, binek ve yük araçları ile bunların aksam ve parçaları ise diğer potansiyel iş alanlarını oluşturmaktadır.
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 45 İki ülke arasındaki coğrafi yakınlığın yanı sıra, tarihi ve kültürel bağlar da ilerleyen yıllarda ticaret hacminin artırılmasında önemli rol oynayacaktır. Türkiye’nin, Arap Dünyası ve Orta Doğu’ya ihracatında sınır kapısı konumunda olan Suriye ile ticari ve ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi sonucunda, Türkiye’nin Orta Doğu ve Arap ülkelerinde kalıcı ve genişleyici bir pazar oluşturulmasına büyük katkı sağlanacağı düşünülmektedir. Suriyeli özel sektör firmaları, sermayelerinin yetersizliği nedeniyle genellikle küçük ölçekli yatırımlara yönelmiş durumdadır. Bu firmaların nakit ödemelerde sıkıntı yaşadıkları göz önüne alındığında, Suriye ile iş yapmak isteyen ve ürünlerinin bu piyasada talep göreceğine inanan firmalar için en elverişli pazara giriş yöntemi olarak ülkede doğrudan bir firma kurulması ya da temsilcilik açılması tavsiye edilmektedir. Giderek daha yoğun bir rekabet ortamına sahip olmakla beraber, son derece cazip olan Suriye pazarına girişte ülkemiz iş adamlarını zorlayan bazı hususlar da bulunmaktadır. Bunların en önde geleni, Suriye’nin halen serbest piyasa ekonomisine geçiş sürecinde olmasıdır. Ayrıca Suriye`den transit geçiş ücretlerinin pahalı olması, Türk ürünlerinin maliyetini artırmaktadır. Nitekim Türk mallarının fiyatları rakiplerinkinden daha ucuz olduğu halde, rakip ülkeler ürünlerini genellikle deniz yoluyla getirdiklerinden, ürünlerimizin bu pazarda rekabet şansı azalmaktadır. Suriye ile taşımacılık konusunda yapılacak kapsamlı bir anlaşma ile bu ülkeye yük taşımacılığının ve Orta Doğu'ya ihracatın olumlu yönde etkileneceği tahmin edilmektedir. Türkiye ile Suriye arasında sınır ticaret merkezlerinin oluşturulması ve iki ülke arasında bankacılık ve finansman gibi alanlarda yaşanan pratik sorunların çözüme kavuşturulması sonucunda da iş adamlarımıza Suriye pazarında hareket kolaylığı sağlanabilmesi mümkündür. Suriye pazarına girişte doğru pazarlama ve dağıtım stratejisinin seçilmesi halinde firmalarımızın büyük başarı sağlayacağı tahmin edilmektedir. Diğer taraftan otelcilik, turizm, bankacılık, sigortacılık, reklamcılık gibi hizmetler sektöründe de ilerleyen yıllarda önemli gelişmelerin yaşanması ve büyük iş fırsatlarının doğması olasıdır. YARARLI ADRESLER Türkiye’nin Suriye’deki Temsilcilikleri T.C. Şam Büyükelçiliği Chare Ziad Ben Abi Soufian 5658 PB. 3738 Damascus/SYRIA Tel: (+963 11) 335 01 930, 335 01 940 Faks: (+963 11) 333 92 43 Eposta: [email protected] Görev Bölgesi: (Halep Başkonsolosluğu görev çevresi; Halep, Lazkiye, Derzor, Haseke, İdlip, Tartus, Rakka) hariç, bütün Suriye T.C. Şam Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Al Jalaa Chare Ziad Bin Abu Soufian No: 5658 PB. 3995 Damascus/SYRIA Tel: (+963 11) 333 31 42 Faks: (+963 11) 334 27 50 Eposta: [email protected]
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 46 T.C. Şam Büyükelçiliği Kültür ve Tanitma Müşavirliği Adres: Rawda Square AlJala’a Avenue Dawaji Building 1, Ebu Rummanah, Damascus/ SYRIA Tel: (+963 11) 334 69 70 Faks: (+963 11) 334 69 70 Görev Bölgesi: Suriye, Lübnan, Ürdün, Irak T.C. Halep Başkonsolosluğu Rue Du Caire 234 Muhafazat PB. 293 Aleppo/SYRIA Tel: (+963 21) 264 99 670, 264 99 680 Faks: (+963 21) 266 10 50 Eposta: [email protected] Görev Bölgesi: Halep, Lazkiye, Derzor, Haseke, İdlip, Tartus, Rakka Suriye’nin Türkiye’deki Temsilcilikleri Suriye Arap Cumhuriyeti Ankara Büyükelçiliği Sedat Simavi Sok. No. 40 06550 Çankaya/ANKARA Tel: (+90 312) 440 96 5758, 440 17 21, 440 31 74, 440 31 43 Faks: (+90 312) 438 56 09 Çalışma Saatleri : PazartesiCuma 08.3015.00 Suriye Arap Cumhuriyeti İstanbul Başkonsolosluğu Maçka Cad. Ralli Apt. No: 59 Kat: 3 Teşvikiye/İSTANBUL Tel: (+90 212) 232 71 10, 232 67 21, 225 48 41 Faks: (+90 212) 230 22 15 Eposta: [email protected] Çalışma Saatleri : PazartesiCuma 08.3015.00 Görev Bölgesi: Bursa, İstanbul, İzmir. Suriye Arap Cumhuriyeti Gaziantep Başkonsolosluğu Kemal Köker Cad. Alleben Mah. No:16, GAZİANTEP Tel: (+90 342) 232 60 47, 232 39 39 Faks: (+90 342) 232 39 38 Çalışma Saatleri : PazartesiCuma 08.3015.00 Görev Bölgesi: Adana, Adıyaman, Antalya, Batman, Burdur, Gaziantep, Hatay, Isparta, Kahramanmaraş, Kilis, Mardin, Mersin, Osmaniye Siirt, Şanlıurfa. Bakanlıklar Bakanlar Kurulu (Office of the Prime Minister) Shahbandar St., Damascus Tel: +963 11 211 02 12, 222 10 00 Faks: +963 11 223 33 73
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 47 Savunma Bakanlığı (Ministry of Defence) Omayad Square, Damascus Tel: +963 11 777 07 00, 371 09 80, 372 09 36 Faks: +963 11 441 75 46 Maliye Bakanlığı (Ministry of Finance) Al Sabee Bahrat Square, Baghdad Street Damascus Tel: +963 11 221 96 00010203 Faks: +963 11 222 47 01 Web: www.syrianfinance.org Eğitim Bakanlığı (Ministry of Education) Al Mazraa, Al Shahbandar Square Damascus Tel: +963 11 444 47 020304, 444 48 00 Faks: +963 11 442 04 35 Web: www.syrianeducation.org.sy/nstyle Elektrik Bakanlığı (Ministry of Electricity) Kwatli Street, Damascus Tel: +963 11 222 30 86, 222 96 54 Faks: +963 11 222 36 86 Kültür Bakanlığı (Ministry of Culture) Al Rawda, George Haddad Street Damascus Tel: +963 11 333 15 56, 333 86 33 Faks: +963 11 332 08 04 Tarım Bakanlığı (Ministry of Agriculture & Agrarian Reform) Sa’dallah Al Jaberi Street Damascus Tel: +963 11 221 36 13, 222 25 13 Faks: +963 11 224 40 7823 Web: www.syrianagriculture.org Ekonomi ve Dış Ticaret Bakanlığı (Ministry of Economy and Foreign Trade) Maysaloun Street, Damascus Tel: +963 11 221 35 1415 Faks: +963 11 222 56 95 Web: www.syrecon.org
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 48 Sağlık Bakanlığı (Ministry of Health) Parliement St., Damascus Tel: +963 11 333 96 000102 Faks: +963 11 222 30 85 Web: www.moh.gov.sy Enformasyon Bakanlığı (Ministry of Information) Mezzeh Autostrad, Dar al Ba’th Building Damascus Tel: +963 11 666 46 0001 Faks: +963 11 662 00 52 Web: www.moi.gov.sy İçişleri Bakanlığı (Ministry of Interiors) Al Bahsah Street, Damascus Tel: +963 11 231 34 71, 231 39 71 Faks: +961 11 232 48 35 Web: www.civilaffairmoi.gov.sy/sf04/index.php?lang=en Sulama Bakanlığı (Ministry of Irrigation) Fardoss St., Damascus Tel: +963 11 221 27 41, 222 14 00 Faks: +963 11 332 06 91 Adalet Bakanlığı (Ministry of Justice) EalNasre Street, Damascus Tel: +963 11 221 41 05 Faks: +963 11 224 62 50 Sosyal Güvenlik ve Çalışma Bakanlığı (Ministry of Social Affairs & Labour) Al Salheyeh, Yousef Azmeh Square Damascus Tel: +963 11 221 03 55, 222 59 48 Faks: +963 11 224 74 99 Yerel İdareler ve Çevre Bakanlığı (Ministry of Local Administration and Environment) Al Salheyeh, Damascus Tel: +963 11 222 26 0001020304 Faks: +963 11 333 56 45 Web: www.mlaesy.org İç Ticaret ve İaşe Bakanlığı (Ministry of Supply & Internal Trade) Al Salheyeh, Damascus Tel: +963 11 221 90 44, 221 92 41
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 49 Faks: +963 11 221 98 03 Turizm Bakanlığı (Ministry of Tourism) Kwatli Street, Barada Bank Damascus Tel: +963 11 221 01 22, 223 79 40 Faks: +963 11 224 26 36 Web: http://syriatourism.org Sanayi Bakanlığı (Ministry of Industry) Maysaloun St., Damascus Tel: +963 11 223 18 34 Faks: +963 11 223 10 96 Web: www.syrianindustry.org Yüksek Öğretim Bakanlığı (Ministry of Higher Education) Mezzeh Gamarik Square, PB. 9251, Damascus Tel: +963 11 211 98 65, 211 99 6162 Faks: +963 11 212 89 19 Eposta: [email protected] Web: www.mhe.gov.sy Dış İlişkiler Bakanlığı (Ministry of Foreign Affairs) Muhajereen, Shore Avenue Damascus Tel: +963 11 333 12 0004, 333 72 00 Faks: +963 11 332 06 86 Petrol ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı (Ministry of Oil & Mineral Resources) Adawi, Insha’at Tel: +963 11 444 56 10/445 16 24 Faks: +963 11 445 77 86 Ulaştırma Bakanlığı (Ministry of Transportation) Al Jalaa’s Street, Noora, Damascus Tel: +963 11 331 68 40 Faks: +963 11 333 21 72, 332 33 17 Eposta: min[email protected] Web: www.mot.gov.sy Haberleşme Bakanlığı (Ministry of Communications) Abed Street, Opposite of Parliament, Damascus Tel: +963 11 332 08 07 Faks: +963 11 224 64 03 Eposta: [email protected] Web: www.moct.gov.sy
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 50 İmar ve İskan Bakanlığı (Ministry of Construction and Building) Sa’dallah alJaberi Street in Front of the Mail Center Damascus Tel: +963 11 222 35 95, 222 79 66, 222 31 9697 Faks: +963 11 221 52 43 Vakıflar Bakanlığı (Ministry of Al Awkaf Rukeneddin) Tel: +963 11 441 90 79/80 Diğer Resmi Kurumlar Yatırım Ofisi (Syrian Investment Office) Baghdad St., Damascus Tel: +963 11 441 04 48, 441 20 39 Faks: +963 11 442 81 24 Web: www.investinsyria.org Suriye Merkez Bankası (Central Bank of Syria) Place du 17 Avril, Damascus Tel: +963 11 221 68 02, 221 26 42 Faks: +963 11 224 83 29 Eposta: [email protected] Web: www.banquecentrale.gov.sy/index.html Suriye Arap Haber Ajansı (Syrian Arab News Agency) PB. 2661, Damascus Tel: +963 11 212 97 02 Faks: +963 11 222 42 92, 222 03 65, 222 82 24, 222 82 65 Eposta: [email protected], Chifeeditor@sanasyria.com, Public[email protected] Web: www.sana.sy, www.sanasyria.com Gümrük Genel Müdürlüğü (General Directorate of Customs) Palestine St., P.O. Box 329 Damascus Tel: +963 11 221 59 00 / 221 59 01 Faks: +963 11 221 57 51 Arap Reklamcılık Organizasyonu (Arab Advertising Organization) Moutanabbi St, PB. 2842 Damascus Tel: +963 11 222 52 19/20/21 Serbest Bölgeler Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü PB. 2790, Damascus/SYRIA
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 51 Tel: +963 11 212 9087 +963 11 212 2951 Faks :+963 11 211 6957 Eposta: [email protected] Havaalanı Serbest Bölgesi Tel : +963 11 245 6698 Faks : +963 11 245 6697 Adra Serbest Bölgesi Tel: +963 11 581 0981/82 Faks : +963 11 581 0983 Halep Serbest Bölgesi Tel : +963 21 464 2701 Faks : +963 21 464 7300 Tartus Serbest Bölgesi Tel : +963 43 315 285 Faks: +963 43 315 283 Lazkiye Serbest Bölgesi Tel: +963 41 440 248 +963 41 423 192 Faks : +963 41 411 530 Lazkiye Deniz Limanı Serbest Bölgesi Tel: +963 41 238 773 +963 41 245 285 Faks : +963 41 222 830 Ticaret ve Sanayi Odaları Suriye Ticaret Odaları Birliği (The Federation of the Syrian Chambers of Commerce) Mousa Bin Nosair St. PB. 5909, Damascus/SYRIA Tel: +963 11 333 73 44 Faks: +963 11 333 11 27 Eposta: syr[email protected] Web: www.fedcommsyr.org Şam Ticaret Odası (Damascus Chamber of Commerce) PB. 1040, Damascus/SYRIA Tel: +963 11 223 23 48/60 Faks: +963 11 222 58 74
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 52 Web: www.dccsy.com Şam Sanayi Odası (Damascus Chamber of Industry) Tel: +963 11 221 50 42 Faks: +963 11 224 59 81 Eposta: [email protected] Web: www.dcisyria.org Halep Ticaret Odası (Aleppo Chamber of Commerce) PB. 1261, Aleppo/SYRIA Tel: +963 21 338 236 Faks: +963 21 624 434 Web: www.aleppochamber.com Halep Sanayi Odası (Aleppo Chamber of Industry) PB. 1859, Aleppo/SYRIA Tel: +963 21 362 20 33 Faks: +963 21 362 00 40 Eposta: info@aleppocoi.org Web: www.aleppocoi.org Homs Ticaret ve Sanayi Odası (Homs Chamber of Commerce and Industry) PB. 440, Homs/SYRIA Tel: +963 31 229 440 Faks: +963 31 224 247 Web: www.homschamber.org Lazkiye Ticaret ve Sanayi Odası (Lattakia Chamber of Commerce and Industry) 8 March Street, Lattakia/SYRIA Tel: +963 41 47 95 3031 Faks: +963 41 47 85 26 Eposta: [email protected] Web: www.chamberlattakia.com Hama Ticaret ve Sanayi Odası (Hama Chamber of Commerce and Industry) PB. 147, Hama/SYRIA Tel: +963 33 233 304 Faks: +963 33 223 910 Web: www.hamachamber.com Suriye Ekonomisi İle İlgili Faydalı Web Adresleri SuriyeAvrupa İş Merkezi www.sebcsyria.org Arap Bankalar Birliği www.uabonline.org Kamu Uluslararası Fuar ve Sergi İdaresi www.peife.gov.sy Syria News www.syrianews.com
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 53 Syria Today www.syriatoday.com/pkg05 The Syria Report www.syriareport.com Syrian Studies Association www.ou.edu/ssa Diğer Adresler www.syrianet.com www.syriaonline.com www.madeinsyria.com www.syriagate.com www.visitsyria.com http://islamseek.com www.syriaguide.com www.golansyria.org www.syriadaily.com www.cafesyria.com www.ameinfo.com YARARL ANIL AN KAYNAKL AR
·
·
·
·
·
·
Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK), Suriye Ülke Bülteni, Ekim 2007.
T.C. Şam Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Suriye Raporları www.musavirlikler.gov.tr
The Economist Intelligence Unit, Syria Country Profile, 2007.
The Economist Intelligence Unit, Syria Main Country Report, Haziran 2008.
Dış Ticaret Müsteşarlığı, Bilgi İşlem Merkezi Verileri http://bilgi.dtm.gov.tr
International Trade Center (ITC) TradeMap Database www.trademap.net
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 54 EK 1 – 8 SAYILI YENİ YATIRIM KANUNU Kanun Hükmünde Kar ar name No: 8 Kabul Tarihi: 27.01.2007 Madde 1 – Bu Kararnamede geçen; a. Yüksek Kur ul: Yüksek Yatırım Konseyi, b. Komisyon: Kanun gereğince kurulan Suriye Yatırım Komisyonu, c. Yönetim Kur ulu: Suriye Yatırım Komisyonu Yönetim Kurulu, d. Yatır ım: Projelerin kırıulması, genişletilmesi, geliştirilmesi veya modernize edilmesi, e. Yatır ımcı: Suriye'de kanun hükümlerine göre yatırım yapan gerçek veya tüzel kişileri, f. Pr oje: kanun hükümlerine göre yatırımcının herhangi bir ekonomik faaliyeti, g. Var lıklar : Yenilenmemiş, yeni makine, techizat, ekipman ve turistik olmayan taşımaya mahsus araçlar (yerli ve ithal) h. Yabancı Par a: Suriye, Arap ve yabancıların yurtdışından getirdikleri dövizleri ifade eder. BİRİNCİ BÖLÜM Yatır ım Gar antiler i Madde 2 – a. Yatırımcıların projeleri için kanunlarda belirlenen yüzölçümünü geçse dahi kira veya satın alma yoluyla taşınmaz edinmeleri serbesttir. b. Yatırımcılar, projenin tasfiyesinde kanunda tahdid edilmiş olanın üstünde edindikleri mülkiyet hakkını Suriyeliler’e devretmelidir. Suriyeli olmayan yatırımcılar projeye ait arazi ve arazi üstü tesislerden feragat etmelidir. Feragat işleminin Suriyeli veya yabancı yatırımcıdan Suriyeli olmayan başka yatırımcılara yapılması Yönetim Kurulu'nun ön iznine bağlıdır. Bu bağlamda yapılacak işlemler en geç iki yıl içinde tamamlanmalıdır. Madde 3 – Yatırımlar, kamu yararı gerektirmedikçe ve karşılıkları ödenmedikçe kamulaştırılamaz veya devletleştirilemez. Aksi halde yatırımcıya projenin raiç bedeli üzerinden tazminatı döviz olarak ödenir. 1956/341 nolu Tahsil Kanunu hükümleri saklı kalmak kaydıyla projeye ancak mahkeme kararı ile haciz konulabilir.
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 55 Madde 4 – a. Suriyeli olmayan yatırımcıya projenin yürürlükte olduğu sürece çalışma belgesi, kendisi ve ailesine de ikamet tezkeresi verilir. b. Yatırımcılara, projede çalıştırılacak Suriyeli olamayan işçiler adına yürürlükteki yasalar çerçevesinde çalışma belgesi ve ikamet tezkeresi verilir. Madde 5 – a. Yatırımcılar faaliyet ve işlemlerinden doğan net gelir i yurt dışına döviz olarak serbestçe transfer edebilirler. b. Yatırımcılar, yurtdışından transfer ettikleri sermayeden doğan net kar ve faizleri yılda bir kere yurt dışına transfer edebilirler. c. Yatırımcıların, mücbir sebeplerden ötürü yurtdışından transfer ettikleri sermayeyi kullanamadıkları takdirde, sermayenin getirildiği tarihten 6 aylık bir sürenin geçmesini müteakip Yönetim Kurulu kararı çerçevesinde yurtdışına tekrar transfer edebileceklerdir. Yönetim Kurulu, özel durumlarda bu süreyi daha da kısaltabilir. d. Vergileri tahakkuk ettirilen Arap ve yabancı çalışanların maaşlarının %50'si, sözleşme bitimindeki tazminatının % 100'ü yurt dışına transfer edilebilir. e. Transfer işlemleri yetkili bankalar aracılığı ile yapılır. f. Projeye ait varlıkların montaj işlemlerinde kullanılacak özel ekipmanların ülkeye giriş ve çıkışı Yönetim Kurulu’nun onayına bağlıdır. Madde 6 – a) Suriye'de yatırım ve yatırım garantilerine ilişkin olarak diğer ülkeler ile Arap veya uluslararası örgütlerle imzalanmış olan ikili veya çok taraflı anlaşma hükümleri dikkate alınır. b) Yatırımcılar, projeyi Suriye'de diledikleri şirkette sigorta yaptırabilirler. Madde 7 – A. Yatırımcılar ile devlet kamu kurumları arasında çıkabilecek uyuşmazlıkların dostane yollarla çözümlenmesine çalışılır. Sorun üç ay içinde çözümlenemediği takdirde aşağıdaki yollardan birine başvurulabilir; 1. Tahkim, 2. Suriye Mahkemeleri, 3. 1980'de imzalanan Arap Sermayesinin Arap Ülkelerinde İşletilmesine İlişkin Anlaşma gereğince kurulan Arap Yatırım Mahkemesi, 4. Suriye'nin yatırımcının bağlı olduğu ülke veya Arap ve uluslararası örgütlerle imzaladığı yatırımların koruması anlaşmaları,
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 56 B. İlgili mahkeme tarafından görülen uyuşmazlıklara ivedilik tanınacaktır. İKİNCİ BÖLÜM Teşvikler Madde 8 – a) Aşağıda sayılan sektörlerdeki projeler, yürürlükteki Gelir Vergisi Kanunu ve bu kanundaki değişikliklerde öngörülen muafiyet ve garantilerden yararlandırılacaktır. Bu sektörler: tarım ve toprak reformu projeleri, sanayi projeleri, taşımacılık projeleri, haberleşme ve yüksek teknoloji projeleri, çevre temizliği ile ilgili projeler, hizmet projeleri, elektrikpetrol ve yeraltı kaynakları projeleri ve Yönetim Kurulu’nun tavsiyesi üzerine Yüksek Kurul’un uygun göreceği diğer projeler, b) Yönetim Kurulu; (a) bendinde sayılan sektörleri tanımlayan ve belirleyen yönetmeliği yayımlayacaktır. Madde 9 – Proje için ithal edilmesi gereken malzemelere ithalat yasağı, döviz ve menşe ülke sınırlaması uygulanmayacaktır. Özellikle projede kullanılmak üzere (makineekipman, taşımaya mahsus hizmet araçları gibi) ithal edilecek varlıklar gümrük vergisinden muaf tutulacaktır. Söz konusu varlıklar, Yönetim Kurulu’nun onayı olmadan devredilemez. Bununla ilgili hükümlere esas teşkil edecek sistemi Yönetim Kurulu’nun tavsiyesi çerçevesinde Yüksek Kurul yayımlanacaktır. Madde 10 – Yatırım Bölgeleri ve her bölge için asgari varlık değeri Bakanlar Kurulu kararı ile belirlenecektir. Madde 11 – a) Yüksek Kurul; Yönetim Kurulu’nun gerekçeli kararı çerçevesinde diğer projelere işbu kararnamenin dışında ilave kolaylık, vasıf veya garanti vermeye yetkilidir. b) Yüksek Kurul, ulusal ekonomi açısından özel önem taşıyan projeleri yürürlükteki Gelir Vergisi Kanunu’nda yer alan muafiyetlerin dışında da indirimlerden yararlandırabilir. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Genel Hükümler Madde 12 – Onay almış her projenin sahibi aşağıda sayılanları yapmakla mükelleftir: a) Varlıkların montaj çalışmalarının sona ermesini müteakip projenin üretime geçiş tarihinin yazılı olarak Kurul’a bildirilmesi, b) Proje için uluslararası muhasebe sistemine uygun bilanço cetveli tutulması, yetkili muhasebeciler tarafından onaylı bilanço cetvelinin bir örneğinin Kurul’a sunulması,
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 57 c) Proje varlıkları için detaylı bir envanter cetveli düzenlenmesi, d) Kurul tarafından istenilen her belgenin verilmesi ve belgelerin doğruluğunun araştırılması için Kurul yetkilisine gereken kolaylığın gösterilmesi. Madde 13 – İşbu Kararname öncesi yatırım yasaları çerçevesinde kurulmuş olan projeler, öngörülen süreleri çerçevesinde tüm muafiyet ve avantajlardan yararlanmaya devam eder. Madde 14 – Onaylanan projelerin tamamının veya bir kısmının devredilmesi durumunda, proje sahibine ait hak ve taahhütler devredilene geçer. Varlıkların satışından doğan kar da gelir vergisine tabiidir. Madde 15 – Yatırımcılarin projeleriyle ilgili bilgiler gizli olup açıklanamaz. Madde 16 – a. Onaylanan projeler için, yürürlükte bulunan Şirketler Kanunu veya Karma Şirketler Kanunu hükümleri geçerlidir. b. İşbu Kararnamede yeralan hükümlere aykırı metinler nerede geçerse geçsin yürürlükten kaldırılmıştır. c. 1991/10 sayılı Kanun yürürlükten kaldırılmıştır. Madde 17 – İşbu Kararname Resmi Gazete’de yayımlanır ve 01.01.2007 tarihinden itibaren yürürlüğe girer.
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 58 EK 2 GELİR VERGİSİ KANUNU Kanun No: 51 Yürürlüğe Girdiği Tarih: 01.01.2007 51 nolu Kanun, vergi oranlarında aşırılıktan kaçınmayı öngörmüş ve bu bağlamda muhtelif ekonomik faaliyetlere daha önce uygulanmış olan gelir vergisi oranlarında değişiklik yapılmıştır. Buna göre Gelir Vergisinin en üst seviyesi %28 olarak tespit edilmiş bulunmaktadır. Bazı faaliyetler için ise farklı oranlar belirlenmiştir. Örneğin, Anonim ve Limited Şirkletler için %22'lik bir gelir vergisi oranı belirlenirken, bu oranı işçi sayısı ve tesisin konumuna (gelişmekte olan bölgeorganize sanayi bölgesi) bağlı olarak aşağıya çekilebilmektedir. Turistik tesislerle ilgili gelir vergisinin ise tesisin toplam cirosu üzerinden aylık ödemeler şeklinde tahsil edilmesi öngörülmüştür. 1991/10 sayılı Yatırım Kanunu, 1952/103 nolu Kanun ve 186 nolu Turizm Üst Kurul kararında öngörülen gümrük vergisi ve gelir vergisi muafiyetleri yerine, yerli yabancı ayırımı yapılmaksızın bütün yatırımcılara aşırılıktan uzak vergi oranlarının uygulanması öngörülmüştür. Yatırım piyasasına girmek isteyen yatırımcılar projeleri için hazırlayacakları ekonomik fizibilite raporunda vergi oranlarını dikkate almalıdırlar. Vergi oranlarında aşırılıktan kaçınılması ve indirimlerde işçi sayısı, tesisin konumu ve başka faktörler gibi dinamiklik ilkesinin kabul edilmiş olmasının Suriye'de doğrudan yatırımları olumlu yönde etkileyeceği düşünülmektedir. 51 Nolu Kanun’un Başlıca Özellikler i: 1. Gelir vergisi üst sınırının % 35'ten % 28'e düşürülmesi, 2. Sermayesinin %50'si halka açık olan Anonim Şirketlere %14 oranında tek bir vergi oranının getirilmesi, 3. Limited Şirketlere % 22 oranında gelir vergisi uygulanması, 4. Turistik tesislerle için, tesisin toplam cirosu üzerinden %2,5 gelir vergisi ve %0,5 maaş ve ücret vergisinin aylık olarak tahsili. Tüketim vergisi de 51 nolu Kanun’un kapsamına alınmıştır. Çünkü gelir vergisinde olduğu gibi tüketim vergisi de satışlardan oluşmaktadır. Kanun’a göre, Gümrük Müdürlükleri’ne ödenecek vergi avansları, nihai vergi sayılacaktır. Maliye Bakanlığı 2006/51 nolu Kanun Yönetmeliği Şam, 17.12.2006 EK BİLGİLER Net kazanç vergisi aşağıda gösterilen oranlara göre hesaplanmaktadır. Milli savunma, okul ve belediye resimleri verginin içinde değerlendirilmektedir. Vergi tutarının % 4'ü oranında Yerel Yönetim Vergisi ilave edilmektedir. Kazanç Miktar ı/ S£ Uygulanacak Or an 1–200.000 % 10 200.001–500.000 % 15 500.001–1.000.000 % 20 1000.001–3.000.000 % 24
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 59 3000.001 ve üstü % 28 Ana merkezi Suriye'de bulunan özel ve karma sektöreden olup sermayesinin en az %50'sini halka açık tutan Anonim Şirketler e % 14 oranında tek bir gelir vergisi uygulaması getirilmiştir. Bu şirketler Yerel Yönetim Vergisi’nden muaftır. Ana merkezi ve şubeleri Suriye'de bulunan özel ve karma sektörden olup, projenin niteliğine (bireysel veya şirket) bakılmaksızın, faaliyetlerini yatırım teşvik kanunları kapsamında sürdüren Anonim ve Limited Şir ketlere % 22 oranında tek bir gelir vergisi uygulaması getirilmiştir. Bu şirketler yerel yönetim vergisinden muaftır. Sermayesinin en az %50'sini halka açan Anonim Şir ketler için ise % 14 oranında tek bir gelir vergisi uygulaması aynen devam edecektir. Bakanlar Kurulu tarafından belirlenen indirimler:
· · · · · Gelişmekte olan bölgelerde kurulan sanayi tesislerine 25'in üstünde işçi istihdam eden sanayi tesislerine 75 'in üstünde işçi istihdam eden sanayi tesislerine 150’inin üstünde işçi istihdam eden sanayi tesislerine Organize sanayi bölgelerde kurulan sanayi tesislerine 2 puan
1 puan
2 puan
3 puan
1 puan (İşçiler, sosyal sigortaya tescil edilmiş olmalıdırlar.) Yukarıda sayılan indirimler, kamu şirket, tesis ve kurumları ile hisse senetlerini satışa çıkaran anonim şirketlere uygulanmaz. Bu bağlamda Yatırım Kanunu kapsamında olmayıp, organize sanayi bölgesinde ve gelişmekte olan bölgede kurulmuş olup 150'den fazla işçi istihdam eden bir sanayi tesisi 6 puanlık indirimden faydalanacaktır. Böylece, birinci dilimdeki vergi oranı % 4, ikincide % 9, üçüncüde % 14, dördüncüde % 18 ve beşinci dilimde de % 22 olacaktır. Maliye Bakanı’nın teklifi ve Bakanlar Kurulu’nun onayı ile sanayi dışındaki projelerin de yukarıdaki avantajlardan yararlandırılması uygun görülmüştür. Sanayi projeleriyle ilgili olarak sınırlı süre içinde azami iki puandan yararlandırılması için yukarıdakilerin dışında başka kriterlerin de öngörüleceği uygun görülmüştür.
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 60 EK 3 YABANCI YATIRIMCILAR İÇİN SINIRSIZ MÜLKİYET EDİNMEYE İLİŞKİN 32 SAYILI KANUN Yürürlüğe Girdiği Tarih: 04.12.2007 Madde 1 A) Yıl 1958 ve 21 sayılı kanun gereğince projelerini sanayi bölgelerinde kurmak isteyen ya da projelerini geliştirmek isteyen Suriye'li olmayan izinli ve izin alacak olan yatırım projesi sahiplerine, söz konusu proje kapsamında kullanılmak kaydıyla ve yürürlükte olan yasa ve düzenlemelerde belirtilen mülkiyet sınırlamalarını aşsa da arsa ve emlak mülk edinmeye, kiralamaya ve işletmeye izin verilir. B) A fıkrasında belirtilen hükümlere tabi sanayi bölgelerinde yatırım yapanlara, yıl 2004 ve 57 sayılı, yıl 2003 ve 26 sayılı ve sanayi bölgelerine ilişkin yürürlükte olan yatırım düzenlemeleri uygulanır. C) Sanayi Bölgelerinde parsellerden faydalanan Suriyeli veya Suriyeli olmayan yatırımcı, işletmelerini Suriyeli olmayan ve Sanayi Bölgesinde yatırımcı olan yatırımcılara devretmek istediğinde Sanayi Bölgesi Kurulu ve Sanayi Bakanlığının onayını alması gerekir ve söz konusu devretme işlemlerinin gerçekleşmesi için iki yıl belirlenir. Madde 2 İşbu kanun Resmi Gezete’de yayımlanır. Şam, 04.12.2007
© İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 61

SURİYE ARAP CUMHURİYETİ ÜLKE RAPORU

Transkript

Benzer belgeler

Hatay ve buyuk Suriye

Patriotlar İş Başında

aynalı kahve sohbetleri-61

gündem

Suriye`nin Kültürel Mirasının Korunmasına Yönelik UNESCO

PDF indir - BueSo.de

ak parti genel merkez dış ilişkiler başkanlığı

Söyleşi 4`DE Konu ile ilgili Postnişin Veliyettin

SURİYE ÜLKE RAPORU