traktörün kullanımı

TRAKTÖRÜN KULLANIMI
KONU 2. TRAKTÖR DEVRĐLME RĐSKĐ
Bu eğitim modülü Avrupa Birliği Hayat Boyu Öğrenme Programı Leonardo da Vinci
Yenilik Transferi Projeleri kapsamında desteklenen, Kırsal Alanda Çalışanlar için
Daha Güvenli Tarım - Safer Agriculture For Employees in Rural - SAFER projesi
için üretilmiştir.
Koordinatör:
Ondokuz Mayıs Üniversitesi-OMÜ
Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri Bölümü
Türkiye
Ortaklar:
Federacion Agroalimentaria de Comisiones Obreras-CCOO
Đspanya
Asesoria Declerq SL Estudios Europeos
Đspanya
Ente Nazionale per la Meccanizzazione Agricola-ENAMA
Đtalya
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı
Uluslararası Tarımsal Eğitim Merkezi Müdürlüğü-UTEM
Türkiye
Ankara Üniversitesi -AÜ
Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri Bölümü
Türkiye
Türk Tarım Alet ve Makineleri Đmalatçıları Birliği-TARMAKBĐR
Türkiye
Türkiye Ziraat Odaları Birliği-TZOB
Türkiye
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı
Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü-TÜGEM
Türkiye
2
Bu çalışmada; yerleştirme, çalıştırma, ayarlama, bakım, temizleme, onarım, taşıma
işlerini yapan tarım makinesi kullanıcıları ve bu işlerin yapılması sırasında etkilenen
diğer şahısların iş güvenliği ile ilgili karşılaşabilecekleri durumlarda yapılması
gerekenler ile makinelerin güvenli imalatı ve kullanıcılara iletilmesi açısından
uyulması gereken kurallar açıklanmaya çalışılmıştır.
Tarım makinelerinde iş güvenliği ve kazalarla ilgili istenmeyen durumları sergileyen
görsel bilgilerden hem olumsuz örneklerin edinilmesi ve içselleştirilmesindeki rolü
hem de marka imajını zedelememek adına özellikle kaçınılmıştır.
Bu eğitim modülündeki bilgiler ve bunlar esas alınarak üretilen bilgi kartları, video ve
animasyonlara,
http://safer-omu.net/
adresinden ulaşılabilir.
Bu projeye ait eğitim modül ve materyallerinin tamamı ya da bir kısmı proje yasal
sahibi Ondokuz Mayıs Üniversitesi’nin yazılı izni alınmadan çoğaltılamaz, başka
internet sitelerinde yayınlanamaz
Proje materyallerini edinmek için;
Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Tarım Makineleri Bölümü
55139 Kurupelit-Samsun
adresi ile temasa geçilebilir.
3
ĐÇĐNDEKĐLER
2: Traktörün Devrilme Riski
2.1. Devrilme Sebepleri
2.1.1 Traktörün tehlike unsurları (riskleri)
2.1.2 Engebeli arazi
2.1.3 Sürücülerin yetersiz hazırlığı
2.1.4 Teknik yetersizlikler
2.1.5 Tedbirsiz manevralar yada hatalı dönüşler
2.2 Devrilme Şekilleri
2.2.1 Yana devrilme yada yuvarlanma, Yana devrilme sebepleri
2.2.2 Arkaya devrilme yada şahlanma, Arkaya devrilme nedenleri
2.3 Devrilmeyi Etkileyen Faktörler
2.3.1 Traktöre bağlı faktörler
2.3.2 Traktör-ekipman grubuna bağlı faktörler
2.3.3 Çalışma alanına bağlı faktörler
2.4 Traktör Devrilmelerine Engel Olmak Đçin Önleyici Tedbirler
2.4.1 Genel tedbirler
2.4.1.1 Eğitim
2.4.1.2 Traktör ve ekipman
2.4.1.3 Çalışma alanı
2.4.1.4 Römorkla birlikte
2.4.2 Yana devrilmeyi önlemek için tedbirler
2.4.3 Arkaya devrilmeyi önlemek için tedbirler
2.4.4 Devrilme nedeniyle kazaları önlemek için koruyucu tedbirler: Koruyucu
yapılar
2.5 Düşme Riskleri
2.5.1 Kabul edilen koruyucu tedbirler
4
2. TRAKTÖRÜN DEVRĐLME RĐSKĐ
Traktör devrilmeleri sıklıkla yaralanmalara neden olan en önemli riskleri oluşturur, bu
araçların kullanımından dolayı ciddi ve ölümle sonuçlanan kazalar oluşmaktadır.
Tarımda ciddi ölümlü kazaların görüldüğü yerler genelde tarım traktörlerinin
kullanıldığı alanlardır. Kazaların % 50 si ağır ve bununla birlikte üçte birinden az
kısmı da hafif kazalardan oluşmaktadır.
1998-2000 arasında tarım makinelerinin neden olduğu kazaların istatistiklerine
bakıldığında, yılda 40 ile 60 arası ölümle sonuçlanan kaza meydana gelmiştir ve % 1
civarına tekabül etmektedir, 40.000 de hafif kaza meydana gelmiştir, 2001 yılında
1100 kaza ve 121 ölümle sonuçlanan kaza olmuştur.
Traktör kazalarının yaklaşık yarısı traktör devrilmelerinden meydana gelmektedir ve
birçok yaralanmanın sorumlusu olmaktadır. Bu kazaların sıkılıkla nedeni sürücü hata
ve dikkatsizliğinden kaynaklanmaktadır.
Traktör devrilmesi önemli derecede yaralanmalarla sonuçlanabilir ve bu en önemli
risktir. Bu araçların kullanımından dolayı ciddi ve ölümle sonuçlanan kazalar
oluşmaktadır.
Traktör devrilme kazlarında ölüm oranlarının artmasının nedeni traktörlerde koruyucu
yapıların eksikliğidir. Örneğin Đspanya’da ölüm oranlı bu kazlardan % 40 ı tarım
makinelerinden kaynaklanmakta ve bunların % 50 si de traktör kullanımından,
bununla birlikte % 60 oranında ölümlü kazalara traktör devrilmesi neden olmuştur.
5
2.1. Devrilme Sebepleri
Traktör devrilme kazalarının oluşmasında birçok neden vardır. Bu devrilme
nedenlerin ortaya çıkmasıyla oluşan yana veya arkaya (şahlanma) devrilme,
sürücüler için önemli ve kötü sonuçlar oluşturmaktadır. Bu nedenler aşağıdaki
tabloda sıralanan şekilde gruplandırılabilir.
Traktörün kendinden olabilecek tehlikeleri
* Dengesizlik
Ağırlık merkezinin yerden yüksekliği,
Đz genişliği,
* Kumanda elemanlarının duyarlılığındaki yetersizlik
* Çeki işleri yada treyler bağlantısı ile güç işlerin yapılmasında dengesizliğin oluşması
Engebeli arazi ve arazide beklenmedik durumlar
* Arazide sürüş için yetersiz yollar
* Yoldaki seviye farklılıkları, hendekler, çukurlar, taşlar vb.
Sürücülerin yetersiz hazırlığı
* Önleyici bakım eksikliği
* Riskleri bilmemek
* Traktörün yapabilecekleri-sınırları hakkında bilgisizlik
Teknik eksiklikler
Yetersiz bakım ve koruma
Tedbirsiz manevralar veya hatalı dönüşler
Bakınız sonraki tablolar
6
2.1.1. Traktör Tehlike Unsurları
Göz önünde bulundurulacak ilk nokta bir makine olan tarım traktörünün şeklidir,
zeminle mukayese edildiğinde ağırlık merkezinin yeri zeminden yüksekte bulunur.
Devrilme esnasında traktör dengesini kaybetmekte olup, bu durum akslar arası
mesafe ve iz genişlikleri ile ilgilidir. Tekerlekler arası mesafe (iz genişliği) ne kadar
fazla ise devrilme o kadar zor olacaktır, bu varsayımla dar iz genişliğine sahip
traktörler devrilme konusunda risk taşımaktadır.
2.1.2. Engebeli Arazi
Engebeli zeminlerde ilerlemek her zaman risk barındırmaktadır. Taş, yoldan çıkmak,
hendek, yoldaki seviye farkı dengesizliği artırır ve devrilmeye neden olur.
7
2.1.3. Sürücülerin Yetersiz Hazırlığı
Bir çok kaza sürücülerin hatalarından ve eksikliğinden, farkında olmadan yapılan
keskin manevralar sonucunda oluşmakta ve ciddi riskler ortaya çıkmaktadır. Zor
araziler, engebeli eğimli yüzey ve tepelerde dikkatsiz ve doğru olmayan emniyetsiz
hareketler kazalara neden olmaktadır.
2.1.4. Teknik Yetersizlikler
Traktör bakımındaki eksiklikler çoğu zaman traktörün fren, debriyaj,
dümenleme vb. teknik sistemlerinde sorunlara neden olur. Bu faktörler devrilme
kazalarının nedenlerindendir.
8
2.1.5. Tedbirsiz Manevralar yada Hatalı Dönüşler
En genel emniyetsiz manevralar aşağıdaki tablolarda özetlenmiştir.
* Traktörü hendek, yamaç, kanal vb. yerlere yakın sürmek.
Seviye
faklılığı
* Zor bir işi sürdürürken seviye farklılığı olan yerlere
yaklaşmak.
* Traktör tekerleğinin arazide kayalar, çukurlar vb. nedenlerle
yükselmesi veya zıplaması.
* Parsel aralarındaki seviye farkları ve tümsekleri aşmaya
teşebbüs.
* Özellikle yüklü römork ile yokuş aşağı yüksek hızda
ilerlemek.
Arazi tipi
Eğimli arazi,
yokuş
* Özellikle aşırı yüklenmiş römork takılı ve yetersiz frenlerle
yokuş aşağı giderken.
* Traktörü minimum iz genişliğinde kullanmak.
* Yüksek hızda ilerlerken aniden tek tekerleği frenlemek.
Düz arazi ve
eğimli arazi,
yokuş
* Bağımsız fren sistemi olmayan aşırı yüklenmiş römorkla
ilerlerken ani fren.
* Topak sürerken pulluğu yerden kaldırmadan yön değiştirme
hareketi.
* Özellikle elverişsiz arazide (kaygan veya eğimli yokuşlar)
veya çekilir ekipmanlarla yüksek hızda giderken ani dönüşler.
* Asılır ekipman takılı iken yeterli denge ağırlıklarının traktör
ön aksına takılı olmaması ile traktörün ağırlığının
dengesizliği.
Düz arazi ve
eğimli arazi,
yokuş
Arazi tipi
* Römork bağlantısının traktör bağlantı noktasında çok
yüksek yapılması.
* Çekilir ekipman veya römork takılı iken traktörü ani kavrama
ve hızla hareket ettirmek.
* Traktör sıkıştığında veya arazide dirençle karşılaştığında
traktörü ani kavrama ve hızla ileri doğru hareket ettirmek.
Eğimli arazi,
yokuş
* Oldukça ağır asılır ekipman veya aşırı yüklenmiş römorkla
yokuş yukarı ilerlemek.
* Oldukça ağır asılır ekipman takılı iken yokuş yukarı
ilerlerken yön değiştirmek.
9
2.2 Devrilme Şekilleri
-% 85 yana devrilme
-%15 arkaya devrilme (şahlanma)
-% 1 den az öne devrilme
2.2.1 Yana Devrilme yada Yuvarlanma
En çok rastlanan devrilme tipidir.
Traktör devrilmelerinin yaklaşık % 85’i bu tip devrilmeler olarak görülmektedir.
Yana Devrilmenin Muhtemel 8 Sebebi
1- Virajlı, dolambaçlı yollarda devam ederken veya meyilli arazilerde hendek gibi
seviye farkı olan yerlerde asılı makinalar bağlı iken ani manevra ve dönüşler bu tür
kazalara neden olmakta, traktör devrilebilmektedir.
2- Sarp ve dik yokuşlu arazilerde çıkma esnasında dönüşler.
10
3- Dönüşlerin çok hızlı yapılması. Yana devrilmeler düz zeminlerde sürüş esnasında
da olabilmektedir. Hızlı dönüş esnasında merkezkaç kuvvetinin etkisiyle traktör
gövdesinde oluşan ağırlık transferi arka tekerleğin yerden kalkmasına ve bu da
devrilmeye neden olur.
4- Ön yükleyici kullanımı esnasında ağır yük kaldırmak ve kepçenin ağır yükle en
yukarı çıkması. Ön yükleyicinin kepçenin yüksekliği ağırlık merkezini yükseltir ve
değiştirir bunun etkisiyle traktör dengesi bozulur ve yana devrilmeler meydana
gelebilir.
5- Çok ağır veya dengesiz çekilir bir yük taşımak, örneğin ekipman, römork, vagon
vb., traktörün devrilmesine neden olabilir. Eğer yük aniden hareket eder veya traktör
yükün kontrolünü kaybederse, yokuş aşağı iniş esnasında yük traktörü öne doğru
iter, bu durumda kontrolün kaybedilmesi ile traktör devrilebilir.
6- Traktörü kanal ve yol kenarlarına yakın sürmek. Eğer yol kanala çok yakın ve
zemin sağlam değil ise traktörün ağırlığını taşıyamayacaktır ve traktör kanala
devrilebilir.
7- Traktör odun, taş veya kasisli zeminde ilerliyorsa ve çukurlara düşüyorsa özelilikle
yüksek hızlarda ilerleme esnasında devrilmelere neden olabilir.
8- (dolaylı olarak); Traktör taşıma araçları üzerinde taşınırken, yanlış araç
kullanılırsa, hareket esnasında platformdan düşebilir, ciddi kazalara neden olabilir.
11
2.2.2. Arkaya Devrilme yada Şahlanma
Bu tip devrilmeler daha az görülmesine rağmen yana devrilmeler kadar ciddi sonuçlar
ortaya çıkarır.
Şahlanmanın başladığı andan itibaren devrilmeyi engellemek için yeterli zaman
olmayabilir.
Arkaya devrilme çok çabuk (1,5 saniye) civarında gelişir. Arkaya devrilme esnasında
dönüşü olmayan kritik nokta 0,75 sn içindedir ve bu zamandan sonra devrilmeye
engel olmak imkansızlaşır. Kişinin reaksiyon zamanı 0,5-1,5 sn arasında
değişmekle birilikte bu zaman aralığı devrilmeyi engellemek için yeterli
olmayabilir.
Arkaya Devrilmenin Muhtemel Nedenleri
Zeminde saplanmış ve ya takılmış traktörü kurtarmaya teşebbüs etmek. Eğer
traktör saplanmış ve hareket ettirilemiyorsa arka tekerleklerin etkisiyle oluşan kuvvet
ön taraftaki şaseye etki eder ve gövdenin arkaya doğru kaymasına neden olur.
Yanlış halat ve ya zincir bağlantısı saplanmış araçları çekerken yoldan
çıkmaya neden olur.
12
Traktörün arkaya devrilme kuvveti iki noktayla ilgilidir ki bu arkaya devrilmenin ana
nedenidir:
A-Arka tekerlek aksı
Traktör motoru ilerlemek için tekerleğe güç sağlayan kısımdır. Eğer güç sağlayan
tekerlekler herhangi bir sebeple bloke olursa, traktör şasesi aks etrafında döner.
Daha sonra traktör aniden geriye doğru yükselir ve bu durumda aracın ön tarafının
havaya doğru kalkması ilerlemesinden daha kolay gerçekleşecektir.
Arkaya devrilme şu hatalardan dolayı oluşabilir:
- Motoru düşük viteste ve yüksek devirde çalıştırmak, büyük güç transfer edildiği
söylenebilir,
- Ani debriyaj-kavrama,
- Ağır yükle dik yokuş veya meyilli alanlarda ilerlerken ani ivmelenme hareketleri,
- Güç tekerlekleri hareket etmediği veya ilerlemediği esnada traktörün aniden
kavraması, örneğin bir engelle karşılaşıldığı zaman.
B-Güç tekerleklerinin yere olan tutunma mesafesi
Traktör asılır veya yarı asılır ağır bir yük taşırken ve bu yük traktörde kalması
durumunda. Eğer traktörde bulunan ilerleme direnç kuvveti ön aks üzerinde yeterli
ağırlıkta ilave yüklerle dengelenmeze, traktör güç tekerleklerinin yere olan tutunma
alanı ile arka aks etrafında dönerek arkaya devrilebilir.
13
2.3. Devrilmeyi Etkileyen Faktörler
2.3.1 Traktöre Bağlı Faktörler
Traktör tipleri
Bağ ve meyve bahçelerinde kullanılan dar izli traktörler,
standart tarım traktörlerine göre devrilme riski daha
büyüktür.
2.3.2 Traktör-Ekipman Grubuna Bağlı Faktörler
Yokuş yukarı çalışırken,
Dik yokuşlarda çalışma esnasında, traktörün kapasitesi
veya ağırlık nedeniyle gerekli olan gücü sağlamaması.
Çekilen bir araçla gücün sınırlarında çalışılır, bundan dolayı dik yokuşlarda düz bir
hat boyunca ilerlemek mümkün olmayabilir ve sürücü çapraz bir hat çizerek
ilerlemeyi dener. Ekipmanın ağırlığı ve eğimden kaynaklanan kuvvetlerin birleşmesi
ile traktör zeminden kayarken sürücü yolu takip edecektir. Kontrolün kaybedilmesiyle
muhtemelen traktör de devrilecektir.
Yokuş aşağı çalışma esnasında,
Aşırı yük altında veya ağırlık/güç oranı yüksek traktörler
yokuş aşağı giderken, aracın hızı artar ve fren sistemi bu
kuvveti yeterli derecede engelleyemez, römork ile traktör
arasında makaslama meydana gelir, kontrol kaybolur ve
sonuç olarak araç devrilir. Ani debriyaj hareketleri de
aracın yükselmesine neden olur ve devrilme gerçekleşir.
2.3.3 Çalışma Alanına Bağlı Faktörler
Çalışma alanından maksat tanımlanan iş ile arazinin etkileşimindeki (meyil, yokuş,
viraj, dolambaç, taşlar ve toprak yapısı) ve ürün tipindeki tüm karakteristiklerdir.
Eğim/Meyil
Devrilme vakalarında eğim büyük etkendir. Eğim %
20’nin üstünde olduğu zaman, tarım traktörleri için
özellikle virajlı kısımlarda çalışırken devrilme riski
yüksektir. Eğim % 45’ten fazla ise kayma, kontrolün
kaybedilmesi ve devrilme riski meyil boyunca
çalışan tarım traktörleri için çok daha yüksektir.
14
Kenarlar ve Sınırlar
Arazinin topoğrafik özellikleri veya var olan
düzensizlik kasis vb. gibi etkenler de yüksek oranda
devrilmeye neden olmaktadır. Hendekler gür bir bitki
örtüsü ile kaplı olabilir, bu nedenle yol güzergahı bu
bitki örtüleri nedeniyle gözlemlenemeyebilir ve
yoldaki boşluklar saklı kalabilir.
Arazi Biçimi
Arazideki yapısal bozuklukların fazla olması
devrilmede etkendir. Tehlikeli çalışma şartlarında
yoldaki ağaç kökü, kaya, taşlar bile kaza ve devrilme
riskini artıran nedenlerdir. Arazinin dışa doğru kavisli
yapıda olması içe doğru kavisli olmasına oranla
daha tehlikelidir. Rutubetli toprak daha az tutunma
demektir ve aracın kontrolü güçleşir, devrilme riski
artar. Bitkilerle kaplı zeminde devrilme riski daha
fazladır.
2.4. Traktör Devrilmelerine Engel Olmak Đçin Önleyici Tedbirler
Eğer sürücüler devrilmelere nelerin sebep olduğunu biliyorsa, traktör devrilmeleri
nedeniyle oluşan ve dramatik sonuçlar doğuran kazaların büyük bir kısmı büyük
ölçüde önlenebilir.
2.4.1 Genel Tedbirler
Eğitim
Genç çiftçiler ek eğitimler almalıdırlar ve bu eğitimler genel anlamda profesyonel ve
deneyime sahip biri tarafından verilmelidirler.
Sadece kalifiye traktör sürücüleri genç sürücüleri eğitebilir ve yetiştirebilir. Bu eğitim
operasyonel görevler hakkında en basit olanından başlayıp giderek görevin artan
zorluk alanlarında devam etmelidir.
15
Traktör sürücüsü kullanılacak traktör modeli ve ekipman hakkında, beklenmedik ve
olabilecek durumlar dahil olmak üzere bilgi sahibi olmalıdır.
Öğrenmenin en iyi yolu kullanma kılavuzlarını dikkatlice okumaktır.
Traktör ve Ekipman
Geleneksel dişli vites sistemli traktör modellerinde, vites değiştirme esnasında
dikkatli olunmalı, vites değiştirme sırayla ve yavaşça gerçekleştirilmelidir. Ani
debriyaja basmaktan kaçınmalıdır; traktörün şahlanmasına neden olabilir.
16
Otomatik vitesli modellerde, vites değişimi gerçekleştikten sonra hızlanma düzgün
olmalıdır.
Tekerleklerin durumu güvenlik ve ekonomi açısından çok önemlidir. Tekerlekler
aşındığı zaman çekiş kapasitesi düşer ve gereksiz risk ortaya çıkar.
Traktörle çalışma esnasında beklenmedik bir durumla karşılaşıldığında, traktör düz
bir zeminde durdurulmalı, el freni çekilmeli, hidrolik sistem alt pozisyona getirilmeli,
motor durdurulmalı ve eğer yokuştaysa vites meyilin tersi yönde olmalıdır. Kontak
anahtarı traktörden çıkarılmalı ve sürücü tarafından cebine konulmalıdır.
Sürücü tarafından hemen yapılacak bir rutin kontrolle sorunun ne olduğu tespit
edilebilir.
Çalışma Alanı
Traktör çamur zemine saplandığında ilave güvenlik önlemleri alınmalıdır.
Yöntem
1- Geçici takozları kullanmaktan kaçınmak; düzgün olmayan arazi boyunca traktörün
ve ekipmanların ağırlığı herhangi bir zamanda herhangi bir arızaya neden olabilir,
2- Ekipman bağlantısını çözmek,
3- Çamura saplanmış traktörü çekmek için yeterli güçte başka bir traktör kullanmak,
17
4- Traktör saplanmış durumdayken yerinden çıkarmak için mümkünse gidiş yönünün
tersine çekilmelidir.
5- Çekme aparatı (çeki demiri yada zincir) gerilmiş olacaktır ve kırıldığında kamçı
etkisi olabilir. Bu yüzden iki araç arasında kimse bulunmamalıdır. Çekme aparatı
yeterince kalın ve sağlam olmalıdır.
6- Zincirler çekme halatı, kablo veya çekme kancasından daha güvenlidirler.
Tesviye Eğrileri (Meyile paralel çalışma)
Meyilli arazilerde meyile paralel çalışmak her zaman maksimum eğime sahip
yokuşlarda doğru boyunca çalışmaktan çok daha tehlikelidir.
Meyilli alanlarda çalışırken ekipman traktörün yokuşa göre üst tarafında yer almalıdır.
18
Şiddetli yağmurun ardından yada çiğ yaşı olduğu zamanlarda veya yağmur yağarken
traktör tipi ne olursa olsun tüm yön değişikliklerinde düşük vitesle ve minimum hızda
hareket edilmelidir.
Đş bittikten sonra çalışma alanından ayrılırken her zaman diferansiyel kilidinin aktif
olmadığından ve fren pedallarının kilidinin birleşik olduğundan emin olunmalıdır.
Römorkla Birlikte Çalışma Riskleri
Genel devrilme durumları:
-
Bağlantı hatası,
-
Yükün orantısız yerleştirilmesi,
-
Aşırı yükleme, bu durum römorkta denge kaybına neden olur ve aynı zamanda
trafik kurallarına uygun değildir.
Bununla birlikte diğer riskler aşağıdaki hallerde ortaya çıkar:
-
Çeki demirinin veya çeki okunun bağlanması ve sökülmesi,
-
Traktör bağlantı ekipmanı ve çeki okunun bağlantı halkası arasında,
-
Çeki oku düştüğünde,
-
Kuvvet iletim aksları ile sürtünme varsa,
-
Kancalar kapatıldığında.
Her durumda:
Tüm bakım, ayar
gerçekleştirilmelidir.
ve
temizlik
işleri
19
motor
durdurulduktan
sonra
Alışkanlık haline getirin…
Römorka yükleme yapılırken mümkün olduğunca düzgün yük dağılımı yapılmalıdır.
Tek dingilli römork kullanıldığında, römork tamamen veya kısmen yüklü olduğunda asla
çözülmemelidir.
Römork belirtilen seviyede veya arka aksın altında bir seviyede bağlanmalıdır,
Her zaman uygun miktarda yükleme yapılmalı ve yükleme oranı asla bildirilen
kapasitenin üstünde olmamalıdır,
Daima genel ve traktöre özel trafik kurallarına uyulmalıdır,
Römork yürürlükteki mevzuatlarda bildirilen özelliklere uygun fren, aydınlatma ve sinyal
donanımına sahip olmalıdır.
Koruyucu Mekanizmalar
-
Đki dingilli römorklarda, bağlantı oku, pimi sabitlemek için yay parçasını üzerinde
bulundurmalıdır.
-
Römork tek akslı ise, ayarlanabilir destek ayağı mutlaka bulunmalıdır.
-
Römorkta bulunan kuvvet iletim aksları teleskopik borulu korumaları ve bağlantı
koruma kapakları olmalıdır.
-
Dişliler, kayışlar, zincirler ve benzeri tehlike kaynakları koruyucu kalkanlarla
kapalı olmalıdır.
-
Eğer römorkta sonsuz vida mevcut ise, mutlaka koruyucu bir perde ile kaplı
olmalıdır.
20
2.4.2 Yana Devrilmeyi Önlemek Đçin Tedbirler
Traktörlerde yana devrilmeyi önlemek için aşağıdaki önlemleri almak uygundur:
Traktör tekerlekleri arasındaki en büyük aralığı muhafaza etmek (iz genişliği),
aynı zamanda yürütülen işlerle uygun bir aralığı sağlamak, yatay dengeyi sağlayacak
şekilde desteği arttıracak nesneleri yerleştirmek.
Traktör fren pedallarını kilitlemek, traktör nispeten yüksek hızlarda ilerlerken,
tekerleklerde eşit ve devamlı fren yapmayı sağlar. Kurallar yollarda ve hatta
patikalarda böyle yapılmasının zorunlu olduğunu söyler. Tek tekerlek üzerinde
frenleme yapıldığında diferansiyel fark oluşumu nedeniyle diğer tekerlek daha hızlı
döner bu aynı zamanda traktörü nispeten daha küçük yarıçapta dönmeye zorlar,
önemli bir savrulma kuvveti oluşur ve aniden traktörün dengesizliğine neden olabilir.
-
Araç her zaman için şartların gerektirdiği uygun hızda kullanılmalıdır bu durumda
sürücü ortaya çıkan beklenmedik durumun kontrolünü sağlayabilir.
-
Birtakım engellerin bulunduğu yolda asla aracı sürmeyin. Eğer bu kaçınılmaz bir
durum ise, hız uygun olarak azaltılmalıdır.
-
Traktörün hendeğe düşmesinden kaçınmak için kaygan yüzeylerde her zaman
yavaş hareket edilmelidir. Özellikle patinaj çok kötü sonuçlar ortaya çıkarabilir.
Kayma ve kaygan zemin tek başlarına devrilme nedeni değildirler buna rağmen
araç devrilebilir. Traktör kayma esnasında büyük bir engelle karşılaşırsa bu
durumda traktör bloke olur.
21
-
Ağır römork çekilen durumlarda hız bu duruma uygun olarak düzenlenmelidir.
Yönetmeliklere göre bu hız 30 km/s’dir. Ağır bir römork traktörün yönlendirilmesini
ve idaresini etkileyebilir, örneğin; Yokuş aşağı giderken eğer ani bir fren yapılması
veya yokuş aşağı düz yolda giderken beklenmedik aşırı bir hızlanma kuvvetinin
oluşması.
-
Her zaman römork bağlantısını olası en düşük noktada tutmayı deneyin.
Arazide gerçekten çok düşük hızlarda çalışmanın dışında frenlerin ayrı olarak
kullanılmaması çok önemlidir.
Dik arazilerde U dönüşü yapılırken her taraf gözden geçirilerek-dikkate alınarak
manevra yapılmalıdır.
Talimatlar
1) Çalışma alanından ayrılırken yokuş yönünde dönüş yapın,
2) Eğimli arazide geri yönde sürün,
3) Çalışma alanına dönüş için ters yönde sürün.
22
Çok dik yokuşlarda sürüşten kaçınmak, özellikle belirli yan yollardan tepeden
aşağı inişte yolda bulunan en alt seviyedeki çukurlar veya en üst seviyedeki
tümsekler nedeniyle traktörün dengesi bozulabilir.
Traktöre bağlı makinenin eğim yönünde olması da çok önemlidir.
Eğimli arazide yokuş aşağı iniş esnasında ilk olarak mutlaka motor freni
kullanılmalıdır. Bunu yaparken yokuşun başına ulaşmadan önce nispeten düşük bir
vites hızı seçilmelidir (genel olarak yüklü bir traktörle yokuş çıkarken seçilen vitesle
aynı olmalı). Rampadayken asla hızı azaltmayı (vitesi düşürmeyi) denemeyin, eğer
hızınız çok yüksekse tekerlek frenlerini kullanın. Asla çekilen aracın sürüme hızına
erişmesine izin vermeyin, bu kazaya neden olabilir. Hidrostatik transmisyonlar
(otomatik şanzuman) için özel dikkat gerekir ve bu yüzden motor durdurulmamalıdır.
23
Asla bankete yakın sürmeyin, hendek kenarları veya diğer çukurlarda, seviye farkı
olan arazilerde traktör ağırlığı nedeniyle çökme oluşur. Böylesi durumlarda kenardan
en az 1 metre mesafe ile içerde olacak şekilde sürmek tavsiye edilir.
Seviye farkı olan yerlerden geçerken özellikle kaygan ve düzensiz yüzeylerde
manevra için her zaman mesafe bırakılmalıdır. Her zaman traktörün ön kısmından
arazinin uç kısmında hatırı sayılır bir boşluk bırakılmalıdır.
Traktörün ön kısmında ön yükleyici kepçe, kürek, maşa ve benzeri makine
bulunduğunda daha çok tedbirli olunmalıdır. Bu durumda temel kural ön taraf yükü
mümkün olduğunca az olmalıdır ve manevralar yavaş yapılmalıdır, arazinin
düzensizliklerine dikkat edilmelidir.
Ön taraftaki kepçe ve benzeri edevat kullanımda olmadığı zaman sökülmesi tavsiye
edilir. Eğer bu mümkün değilse kepçe mümkün olan en düşük seviyede tutulmalıdır.
Sürücü bu durumda işe olabildiğince tüm dikkatini vermelidir.
24
2.4.3 Arkaya Devrilmeyi Önlemek Đçin Tedbirler
Traktörün arkaya devrilmesinin neden olduğu kazaları engellemek için aşağıdakilerin
yapılması uygundur:
Bağlantı noktalarındaki yükü imalatçının bu iş için sağladığı parçalarla güveli
bir şekilde sabitleyin.
Olası arkaya devrilmesi ile ilgili olarak traktör stabilitesi için arka kasa yakın ve alt
konumda yükleri bağlamak daha iyidir. Delikli çeki demiri sadece küçük yükleri
çekme esnasında kullanılmalıdır, herhangi miktarda bir yük rijit çubuklarda
desteklenerek hareketsiz konuma getirilmelidir.
Traktör ağırlık dengesini uygun şekilde arttırmak ön kısma, tekerleklere ağırlıklar
ilave ederek veya lastiklerin su ile şişirilmesiyle sağlanır. Traktörün arka kısmındaki
asılır makine çok ağır olduğu zaman bu ağırlıklar yerleştirilmelidir.
Arazinin dışında yavaşça hareket etmelidir. Beklenmedik önemli bir dirençle
karşılaşıldığında düşük vites kullanmayın, motor “vazgeçmeyecektir”, orta seviyede
ve yavaşça hızlanarak ilerlenmelidir.
25
Tepeden yokuş aşağı inerken frenlere yavaşça kademeli basılır ve yokuş aşağı
daima ileri yönde hareket edilmelidir. Yüzey kaygan ve yüksek otlar var ise daha
dikkatli davranılmalıdır çünkü bu bölümlerde traktör aşağı doğru bir kızak gibi
kayabilir.
Mümkünse dik yokuşları geri vites ile çıkın.
Saplamış olan traktörü çıkarmak için en iyi yöntem sürüş yönünün tersine yönde
çekmektir. Eğer ön tekerlekler saplanmışsa, ileri yönde kuvvet uygulanmamalıdır, her
zaman ters yönde sürüş denenmelidir.
Bu manevraları kolaylaştırabilecek tavsiyeler:
- Lastiklerin arkasındaki çamur vb. birikintileri çıkarın,
- Toprağı kalas vb. katı bir malzeme ile destekleyin,
- Yavaş hareket edin.
Her halükarda en iyi yol ısrarcı olmamaktır, traktör çamur içine çok hızlı bir şekilde
gömülebilir, saplanmış traktörü çıkarmak için en iyi yöntem başka bir traktör
sürücüsünden yardım istemektir. Çamur tekerlekleri kaplamış olsa bile benzer bir
traktör aracı dışarı çekebilir. Traktör çekilirken havaya doğru kalkmamamsına dikkat
edilir bu işlemlerde kullanılan zincir çok güçlü ve sağlam olmalıdır.
26
2.4.4 Devrilme Kazalarını Engellemek Đçin Koruyucu Tedbirler: Koruyucu
Yapılar
600 kg dan fazla ağırlığı olan tüm yeni traktörler devrilmeye karşı koruyucu yapı
olarak roll-bar, çerçeve veya kabin ile donatılmış olmalıdır.
Hava şartlarının etkisinden korunmak için yapılan kabinlerin takılı olduğu traktörler,
kabin veya çerçeve olmayan traktörler kadar tehlikeli olabilirler. Bu tür kabinlerin
yapısal özellikleri devrilme durumunda sürücü için yeterince koruma sağlamaz yada
sürücünün kaçışını engelleyebilir. Kabin ve çerçevelerin sadece belgeli modelleri
monte edilmelidir.
Bu yapıların amacı traktör devrildiği zaman traktörün yanı üzerinde kalmasını
sağlamaktır, böylece tamamen yuvarlanması engellenmiş olur, bu durumda bir
boşluk hacmi oluşur ve bu hacim de sürücünün hayatta kalması için yeterli genişlikte
bir alandır.
27
Bilinmelidir ki;
— Bu tür koruyucu yapılar her tip traktörde piyasaya sunulması öncesinde zorunlu bir
standart olarak bulunmalıdır,
— Eğer traktör bu mekanizmayla donatılmamış ise, işveren veya çiftçi bir tane
taktırmalıdır, yada satıcı-bayi ile mutabakatla uygun yapının takılması sağlanmalıdır,
— Nasıl tasarlanacağına bağlı olarak bu yapılar kemer veya iki direkli çerçeve (rollbar), dört direkli çerçeve ve kabin olarak adlandırılır.
Onay Ve Belgelendirme
— Bu koruyucu yapılar resmi bir kurum tarafından belgelendirilmiş olmalıdır. Bu
belgelendirme ulusal ve uluslararası test standartları uygulanarak yürütülmelidir.
Koruyucu yapılar, Türkiye’de Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından belgelendirilir.
— Katlanabilir veya indirilebilir koruyucu yapılar % 18 eğime kadar makuldür. Bu
eğim meyve bahçelerinde ve seralarda çalışıldığında, olabildiğince depolar
arasındaki seyahatlerde aşılmaz. Bu katlanabilir çerçeveler sadece mutlaka gerekli
olduğunda katlanmalıdır.
— Genel olarak Türkiye’de standart traktör tipleri için belgeli koruyucu yapılar 2000
yılından önce zorunlu değildi ve dar izli traktörler için bu tarih 2001’e gelmektedir.
Uygun bir koruyucu yapının takılması (çerçeve yada kabin) için esas, işlevlerini
yerine getirebilecek garantide olması çok önemlidir.
28
Koruyucu yapılar ilave tedbir yoluyla koruma sağlarlar, bundan dolayı;
— Traktördeki koruyucu yapılar kabin veya çerçeve, mekanik direnci zayıfladığında
etkin bir koruma sağlamayacaktır, orijinalliği muhafaza edilmelidir,
— Bundan dolayı, bu koruyucu yapılar asla kaynak yapılmamalı ve bu yapılara asla
oyuk veya delik açılmamalıdır. Periyodik kontroller yapılmalı ve herhangi bir noktada
pas olmamalıdır, eğer bu durum oluşmuşsa uzmanlardan yardım alınmalıdır.
— Güvenlik sadece yapıya bağlı değildir, traktörde emniyet kemeri bulunuyorsa
daima kullanılmalıdır. Çalışmalar göstermektedir ki, traktör sürücüleri devrilme
durumunda ezilme, ağır yaralanma sonuçları ile traktörden çıkartılabilirler.
— Emniyet kemeri devrilme durumunda koltuktan sizin dışarı doğru fırlamayacağınızı
garantileyecektir.
— Devrilme durumunda, traktör belgeli koruyucu yapıya sahip ise dışarıya atlamayı
denemeyin, bunu yapmak için yeterince zamanınız olmayacak. Bunun yerine
traktör tamamen durana kadar direksiyona sıkıca tutunun.
— Kaza durumunda, koruyucu yapı güvenlikle ilgili-yeterli bir teknisyen tarafından
gözden geçirilmelidir. Bu kişi koruyucu yapının durumunu belirleyip değişimine veya
tamirine karar verecektir.
Güvenlik kabini akustik izolasyona sahipse bu traktörlerde iki misli dikkat
edilmelidir; dışarıdan gelecek ikaz ve bağırma seslerini engelleyebilir.
29
2.5. Düşme Riskleri
Bu tipte ana kazalar traktöre binerken ve traktörden inerken yada özellikle kaygan
yüzeyler, merdivenler ve platformlarda, bu alanlar kaygan veya kirli zemin ise yada
buralara ulaşmak zor ise meydana gelir.
TRAKTÖR’E BĐNME VE ĐNME
Sadece traktörler değil, modern tarım makinaları güvenli ayak basamakları, erişilebilir
kolçaklar , uygun geçitler vb. erişim araçları ile donatılmış olup biniş ve iniş
esnasında sürücülere yardım edecektir. Bununla birlikte bu yapılar eğer varsa, uygun
şekilde kullanılmalıdır.
KAYGAN YÜZEYLER VE ZEMĐNLER
Tarımda görülen en sık kaza tipleri kişilerin bu gibi yüzeylerde ve zeminlerde hareket
ederken ve büyük ölçüde kaygan zeminlerden kaynaklanan kaza tipleridir.
30
2.5.1. Kabul Edilen Koruyucu Tedbirler
Tabanı kaymaya dirençli ayakkabı giyilmesi tavsiye edilir.
Operatöre zarar verebilecek yada yaralanmaya neden olacak
nesneleri uzaklaştırmak veya ortadan kaldırmak ta gereklidir. Her
zaman iş kıyafeti giyilmelidir.
Tüm çalışma alanları temiz ve düzenli tutulmalıdır. Bu alanlarda anahtar, pense, hortum gibi
basit şeyler de dahil herhangi bir nesne yerlerde bulunmamalıdır.
Asla, hangi şartta olursa olsun hareket halindeki traktörden inip
binme yapılmamalıdır.
Araç dururken kaza küçük ölçekli atlatılabilir, eğer araç hareket
ediyorsa kaza ölümcül olabilir.
Yolcu koltuğu bulunsa dahi sürücüden başka kimse kabin
içerisinde bulunmamalıdır, devrilme durumunda kabin yolcu
koltuğunda bulunan kişi için yeterli koruma sağlamaz.
Ayrıca, devrilme durumunda bu kişinin hareketleri sürücüyü
güvenli bölge dışına itecektir.
Bir çok gereksiz yaralanma traktöre binen yolcuların düşmesi esnasında olmuştur. Ani bir
hareket veya beklenmedik bir anda durma, yolcunun dengesini bozacaktır ve bu yüzden
yolcu düşebilir, traktör tekerleklerinin altında kalabilir.
Traktöre Đnme ve Binme
Her zaman
binilmelidir.
traktöre
doğru
şekilde
inilip
Bu uyulması gereken ilk tavsiyedir.
Her zaman araca bakarak çıkın ve başka bir
yere-yöne bakarak çıkmayı denemeyin.
Araçtan inerken asla atlamayın!
Bu konuda doğru olan, traktöre binerken ve
inerken her zaman üç destek noktasının
kullanılmasıdır.
Her iki ayak ve tek el veya tek ayak ve her iki el
ve her zaman sürücü koltuğuna bakarak
hareket edilmelidir.
31