kemoterapi hakkında genel sorular ve cevapları

2009
Hasta ve hasta yakınları için
KEMOTERAPİ KLAVUZU
Abalı,Sezer, Mertsoylu, Köse
BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ TIP
FAKÜLTESİİÇ HASTALIKLARI
TIBBİ ONKOLOJİ BD
01.07.2009
Hazırlayanlar
Prof. Dr. Hüseyin Abalı
Uzm. Dr. Ahmet Sezer
Uzm. Dr. Hüseyin
Mertsoylu
Doç. Dr. Fatih Köse
UYARI
Bu kitapçıktaki bilgiler daha çok yol gösterici nitelikte olup tedavi
eden hekimin ve hemşirenizin önerilerinin yerine geçemez.
2
Önsöz
Sevgili hastalarımız ve yakınları;
Onkolojik hastalıkların tedavisi zorlu ve uzun soluklu bir süreç olup, en iyi
sonuçlar sizlerin tedavide etkin rol oynamanızla ortaya çıkmaktadır. Bu
sizlerin hastalığınız hakkında bilgilenmeniz ve tedavi ekibi ile uyumlu bir
biçimde bu sürece katkıda bulunmanız ile ortaya çıkacaktır.
Her zaman doktor ya da hemşirenize ulaşamayabilirsiniz, muayene ve
tedavileriniz esnasında aklınıza gelmeyen birçok soru olacaktır. Gelse bile
kısa süre içinde aldığınız cevaplar sizlere yeterli olmayabilir.
Bu kitapçığın aklınızdaki en çok sorulan sorulara yanıt vereceğini ümit
ediyoruz. Acil durumlarda neler yapmanız gerektiği, ulaşabileceğiniz
telefon numaraları da bu kitapta yazmaktadır. Ancak tüm sorunlarınıza
çözüm olması amaçlanmamıştır.
Dünya’nın önde gelen kuruluşlarından olan Amerikan National Cancer
Institute’un hastalar için hazırladığı “Chemotherapy and You” adlı
kitapçıktan izin alınarak büyük oranda yararlanılmıştır.
Bu kitapçıktaki bilgiler daha çok yol gösterici nitelikte olup tedavi eden
hekimin ve hemşirenizin önerilerinin yerine geçemez.
Umarız sizlere yararlı olur.
Tedavilerinizin başarılı geçmesi dileği ile,
Doç. Dr. Hüseyin Abalı
3
İÇİNDEKİLER
KEMOTERAPİ HAKKINDA GENEL SORULAR VE CEVAPLARI............................................................................... 5
Kemoterapi nedir? ........................................................................................................................................ 5
Kemoterapi nasıl etki eder?.......................................................................................................................... 5
Kemoterapi ne yapar? .................................................................................................................................. 5
Kemoterapi ne zaman uygulanır? ................................................................................................................ 5
Doktorum hangi kemoterapi ilacının kullanılacağına nasıl.......................................................................... 5
karar verir? ................................................................................................................................................... 5
Kemoterapiyi nerede alabilirim? .................................................................................................................. 6
Kemoterapime ara verebilir miyim? ............................................................................................................ 7
Kemoterapi nasıl verilir? .............................................................................................................................. 7
Damar içi yolla kemoterapi almak konusunda bilmeniz gerekenler ............................................................ 8
Kemoterapi süresince kendimi nasıl hissedeceğim? .................................................................................... 8
Kemoterapi boyunca çalışabilir miyim? ...................................................................................................... 9
Kemoterapim boyunca reçetesiz satılan veya diğer reçeteli ilaçları beraber kullanabilir miyim? ............. 10
Kemoterapi alırken vitamin, mineral veya bitkisel ilaçları alabilir miyim? ............................................... 10
Kemoterapimin işe yaradığını nasıl anlayacağım?..................................................................................... 10
Kemoterapi ne kadar maliyetlidir? ............................................................................................................. 10
Klinik çalışma nedir ve benim için bir seçenek olabilir mi? ...................................................................... 12
Doktor veya hemşirenizle konuşmanın püf noktaları ................................................................................ 12
Sorulacak sorular........................................................................................................................................ 14
Kemoterapi süresince hisleriniz ................................................................................................................. 14
Kemoterapi boyunca hislerimle nasıl mücadele edebilirim? ..................................................................... 14
YAN ETKİLER VE MÜCADELE ETME YOLLARI................................................................................................... 16
Yan etkiler nelerdir?................................................................................................................................... 16
Yan etkilere neler neden olur? ................................................................................................................... 16
Kemoterapiden sonra yan etki olacak mı? ................................................................................................. 16
Yan etkiler ne kadar sürecek? .................................................................................................................... 16
Yan etkiler konusunda ne yapılabilir?........................................................................................................ 16
Yan etkileri kısaca inceleyelim .................................................................................................................. 16
ANEMİ (Kansızlık).................................................................................................................................... 18
İŞTAH DEĞİŞİKLİKLERİ ....................................................................................................................... 20
KANAMA.................................................................................................................................................. 22
KABIZLIK ................................................................................................................................................. 24
İSHAL ........................................................................................................................................................ 24
HALSİZLİK ............................................................................................................................................... 26
SAÇ KAYBI .............................................................................................................................................. 30
ENFEKSİYON .......................................................................................................................................... 32
İNFERTİLİTE (KISIRLIK) ....................................................................................................................... 34
AĞIZ VE BOĞAZDA OLAN DEĞİŞİKLİKLER .................................................................................... 36
BULANTI VE KUSMA ............................................................................................................................ 38
SİNİR SİSTEMİ DEĞİŞİKLİKLERİ ........................................................................................................ 40
AĞRI .......................................................................................................................................................... 41
CİNSEL DEĞİŞİKLİKLER ...................................................................................................................... 42
DERİ VE TIRNAK DEĞİŞİKLİKLERİ ................................................................................................... 44
İDRAR, BÖBREK ve İDRAR TORBASI DEĞİŞİKLİKLERİ ................................................................ 47
GRİP BENZERİ DEĞİŞİKLİKLER.......................................................................................................... 47
VÜCUTTA SIVI TUTULUMU ................................................................................................................ 48
GÖZDE OLAN DEĞİŞİKLİKLERİ.......................................................................................................... 48
YAN ETKİ DURUMLARINDA FAYDALI OLABİLECEK GIDALAR ................................................ 49
KAYNAKLAR .................................................................................................................................................... 52
Bilinmesi Gereken kelimeler........................................................................................................................... 54
4
KEMOTERAPİ HAKKINDA GENEL SORULAR VE CEVAPLARI
Kemoterapi nedir?
Kemoterapi nasıl etki eder?
Kemoterapi ne yapar?
Kemoterapi ne zaman
uygulanır?
Doktorum hangi kemoterapi
ilacının kullanılacağına nasıl
karar verir?
Kemoterapi; ilaç tedavisi ile tümör hücrelerini öldürmek
için kullanılan bir tedavi şeklidir.
Kemoterapi hızlı büyüyen ve çoğalan tümör hücrelerinin
büyümesini durdurarak veya yavaşlatarak etkisini
gösterir. Fakat ek olarak vücutta çabuk çoğalan, örnek
olarak ağız ve bağırsak duvarlarını çevreleyen hücreler
veya saç uzamasını sağlayan hücreler gibi, hücrelere zarar
verebilir. Sağlıklı hücrelere verilen zararlar yan etkilere
neden olabilir. Sıklıkla bu yan etkiler kemoterapi
sonlanınca azalır veya tamamen kaybolur.
Tümörün tipine ve ne kadar yaygın olduğuna bağlı olmak
üzere kemoterapi:
Tümörü
tedavi
edebilir—kemoterapi
tümör
hücrelerini doktorunuzun tetkiklerle saptayamayacağı
noktaya kadar yok ettiği zaman söylenebilir.
Tümörü
kontrol
eder—kemoterapi
tümörün
yayılmasını engellediği, büyümesini yavaşlattığı veya
tümörün yayıldığı dokularda tümör hücrelerini yok
ettiği zaman söylenebilir.
Tümör belirtilerini azaltır (palyatif tedavi de denir)—
kemoterapinin ağrı veya baskı yapan tümörleri
küçültmesidir.
Bazen kemoterapi kullanılan tek tümör tedavi yöntemi
olabilir. Fakat daha sıklıkla, kemoterapi cerrahi tedavi,
radyoterapi, veya biyolojik tedavi ile birlikte kullanılır.
Kemoterapi;
Tümörü ameliyat ve radyoterapi öncesi küçültmek
amacıyla kullanılır. Buna neo-adjuvan kemoterapi
denir.
Cerrahi tedavi sonrası geride kalabilecek tümör
hücrelerini yok eder. Buna adjuvan kemoterapi denir.
Radyoterapi ve biyolojik tedavinin daha etkili olmasını
sağlar.
Tümör hücrelerinin tekrar oluşmasını önler(nüks
tümör) veya vücudun diğer yerlerine yayılmasını önler
(metastatik tümör)
Bu karar şunlara bağlıdır:
Sahip olduğunuz tümör türüne. Bazı kemoterapiler
birçok tümör hastalığında kullanılabilir. Diğer ilaçlar
sadece bir veya iki tümör tipinde kullanılır.
Daha önce kemoterapi alıp almadığınıza.
Ek sağlık probleminiz olup olmamasına, Şeker veya
kalp hastalığı gibi.
5
Kemoterapiyi nerede
alabilirim?
Ne sıklıkla kemoterapi
alacağım?
Kemoterapinizi hastane yatışı sırasında, evde veya
doktorunuzun ofisinde, kliniğinde veya hastanedeki
poliklinik ünitesinde alabilirsiniz (hastanede yatmanıza
gerek olmayabilir). Kemoterapinizi nerede alırsanız,
doktorunuz ve hemşireniz yan etkiler açısından sizi
kontrol edecek ve gereken ilaç değişikliklerini yapacaktır.
Kemoterapi tedavi protokolleri çok değişkenlik
göstermektedir. Ne sıklıkla ve ne kadar uzun süre
kemoterapi alacağınız şu özelliklere bağlıdır:
Tümör tipine ve ne kadar ileri olduğuna.
Tedavi hedeflerine (kemoterapi tümörünüzü yok
etmek için, büyümesini kontrol etmek için, veya
semptomları azaltmak için mi kullanılıyor).
Kemoterapi çeşidine.
Vücudunuzun kemoterapiye verdiği tepkiye.
Kemoterapiyi kürler halinde alırsınız. Bir kür kemoterapi
verilme süresi ve arkasından geçen dinlenme süresini
kapsar. Örnek olarak, 1 hafta kemoterapi alıp sonraki 3
hafta dinlenirsiniz. Bu 4 hafta bir kürü oluşturur.
Dinlenme zamanı vücudunuza yeni ve sağlıklı hücreler
oluşturmak için fırsat verir.
6
Kemoterapime ara verebilir
miyim?
Kemoterapi nasıl verilir?
Kemoterapinize ara vermeniz iyi değildir. Fakat bazen
hemşireniz veya doktorunuz kemoterapi protokolünü
değiştirilebilir. Bu kemoterapiye bağlı yan etkiler
nedeniyle olabilir. Eğer bu olursa, doktorunuz veya
hemşireniz nelere dikkat edeceğinizi ve kemoterapiye ne
zaman yeniden başlayacağınızı açıklayacaktır.
Kemoterapi çeşitli yollarla verilebilir:
■ Enjeksiyon
Kemoterapi kol, bacak veya kalçadaki kaslar içine veya
kol, bacak veya göbek çevresindeki yağlı dokuda hemen
cilt altına enjekte edilebilir.
■ Atardamar içine (İntraarteriyel, IA)
Kemoterapi direkt olarak tümörü besleyen atar damara
verilir.
■ Karın Boşluğuna (İntraperitoneal, IP)
Kemoterapi direkt olarak karın boşluğuna verilir
(Bu alan barsakları, mideyi, karaciğeri, ve yumurtalıkları
içerir).
■ Damar içine (İntravenöz, IV)
Kemoterapi doğrudan toplardamar içine verilir.
■ Cilt üzerine
Kemoterapi krem halinde cilt üzerine sürebileceğiniz
şekilde verilir.
■ Ağız yolu ile (PO)
Kemoterapi hap veya kapsül şeklinde veya içebileceğiniz
sıvı şeklinde verilir.
7
Damar içi yolla kemoterapi
almak konusunda bilmeniz
gerekenler
Kemoterapi süresince
kendimi nasıl hissedeceğim?
Kemoterapi sıklıkla el üzerinde veya önkolda bulunan
toplardamarlara ince bir iğne yerleştirilerek uygulanır.
Hemşireniz iğneyi her tedavinin başında yerleştirecek ve
tedavi bittiğinde çıkartacaktır. Eğer IV tedavi alırken ağrı
ve yanma hissederseniz hemşireniz veya doktorunuzun
hemen bilmesini sağlayınız.
Damar içi kemoterapi sıklıkla kateter veya port yolu ile
verilir, bazen bu uygulama pompa yardımı ile uygulanır.
■ Kateterler- Katater yumuşak ve ince bir tüptür. Cerrah
kateterin bir ucunu genellikle göğüs alanındaki büyük bir
damar içine yerleştirir. Diğer ucu vücudun dışında kalır.
Çoğu katater kemoterapileriniz bitinceye kadar yerinde
kalır.
Kataterler kemoterapiler dışındaki ilaçlarda veya kan
almada kullanılabilir. Katater giriş yeri etrafındaki
infeksiyon bulgularını takip ettiğinizden emin olunuz.
Daha detaylı bilgi için sayfa …. a bakınız.
■ Portlar- Port plastik veya metalden yapılan cilt altına
yerleştirilen küçük ve yuvarlak bir disktir. Kateter diski
genellikle göğüs bölgesinde bulunan büyük bir damara
bağlar. Hemşireniz port içine kemoterapi vermek veya
kan almak amacıyla iğne yerleştirebilir. Bu iğne bir
günden uzun süren kemoterapilerde port üzerinde
bırakılabilir. Port çevresindeki infeksiyon belirtilerini takip
ettiğinizden emin olunuz. İnfeksiyon konusunda daha
detaylı bilgi için sayfa ……’a bakınız.
■Pompalar- Pompalar sıklıkla kateter veya portlara
bağlanır. Pompalar kateter veya porta ne kadar zamanda
ne kadar miktarda kemoterapi gideceğini ayarlayabilirler.
Pompalar internal veya eksternal olabilirler. Eksternal
pompalar vücudun dışında kalırlar. Çoğu insan bu
pompaları gün içerisinde üzerinde taşıyabilir. İnternal
pompalar cerrahi bir işlemle deri altına yerleştirilirler.
Kemoterapi insanları değişik şekillerde etkileyebilir. Nasıl
hissedeceğiniz tedavi öncesi ne kadar sağlıklı olduğunuza,
tümörün türüne, ne kadar ileri olduğuna, aldığınız
kemoterapi çeşidine ve dozuna bağlıdır.
Doktorunuz yada hemşireniz kemoterapi süresince nasıl
hissedeceğinizi bilemezler.
Bazı insanlar kemoterapi sonrası kendini iyi hissetmezler.
En çok görülen yan etki yorgunluktur. Bu durum kişinin
kendini çok bitkin ve yıpranmış hissetmesidir. Bu
yorgunluğa karşı hazırlanabilirsiniz.
Kemoterapiye getirme ve götürme konusunda yardım
isteyin,
Kemoterapi günü ve bir gün sonrasında dinlenme için
8
Kemoterapi boyunca
çalışabilir miyim?
zaman ayarlayın,
Öğünler ve çocuk bakımı konusunda kemoterapi günü
ve en az kemoterapiden bir gün sonrası için yardım
alın.
Kemoterapi yan etkileri ile mücadele etmenin birçok yolu
mevcuttur. Daha fazla bilgi için yan etkiler bölümüne
bakınız.
Çoğu insan kemoterapi boyunca, çalışma programlarını
iyi programlayabilirlerse çalışmaları mümkün olabilir.
Çalışıp çalışamayacağınız ne tür bir işle uğraştığınıza
bağlıdır. Eğer işiniz ve işyeriniz müsaade ediyorsa yarı
zamanlı çalışabilir veya iyi hissetmediğiniz zamanlarda
işinizi evden yapabilirsiniz. Uzman doktor imzasıyla 20
güne kadar ya da 3 uzman doktor imzasıyla 3 aya kadar
istirahat alabilirsiniz. Bağlı bulunduğunuz sosyal güvenlik
kurumunun bu konudaki kurallarını iyi öğreniniz.
9
Kemoterapim boyunca
reçetesiz satılan veya diğer
reçeteli ilaçları beraber
kullanabilir miyim?
Bu aldığınız kemoterapi çeşidine ve almayı planladığınız
diğer ilaç çeşitlerine bağlıdır. Sadece doktorunuzun veya
hemşirenizin onay verdiği ilaçları kullanın. Doktorunuza
veya hemşirenize dışarıdan alıp kullandığınız veya reçeteli
olarak kullandığınız bütün ilaçlar, musiller, alerji ilaçları,
soğuk algınlığı ilaçları, ağrı kesicileri ve aspirini içerecek
şekilde, bilgi veriniz. Doktorunuza veya hemşirenize bilgi
vermenizin diğer bir yolu da bütün ilaç kutularını
yanınızda getirerek göstermenizdir. Bir liste yapmanız
oldukça yardımcı olabilir.
Doktor veya hemşirenizin şu bilgileri bilmeye ihtiyacı
vardır:
Her ilacın ismini
Neden kullandığınızı
Ne kadar miktarda kullandığınızı
Ne sıklıkla kullandığınızı
Herhangi bir reçeteli veya reçetesiz satılan ilacı,
vitaminleri, mineralleri, diyet desteği ürünlerini veya
bitkisel ilaçları kullanmadan önce doktorunuza veya
hemşirenize sorunuz.
Kemoterapi alırken vitamin,
mineral veya bitkisel ilaçları
alabilir miyim?
Kemoterapimin işe yaradığını
nasıl anlayacağım?
Kemoterapi ne kadar
maliyetlidir?
Bu ürünlerden bir kısmı kemoterapi etkilerini
değiştirebilir. Bu nedenden dolayı, kemoterapiye
başlamadan önce kullandığınız vitamin, mineral, diyet
desteğinden ve bitkisel ilaçlardan doktorunuz veya
hemşirenizi bilgilendirmeniz çok önemlidir. Kemoterapi
boyunca bu ürünlerden herhangi birini almadan önce
lütfen doktorunuzla görüşün.
Doktorunuz sizi muayene edecek ve bazı tıbbi testler
uygulayacaktır (kan veya bilgisayarlı tomografi gibi).
Doktorunuz nasıl hissettiğinizi de soracaktır. Yan
etkilerine
bakarak
kemoterapinin
işe
yarayıp
yaramadığını söyleyemeyiz. Bazı kişiler ciddi yan etkilerin
kemoterapinin işe yaradığını gösterdiğini veya hiç yan
etki görülmemesi kemoterapinin işe yaramadığını
gösterdiğini düşünebilir. Gerçekte yan etkiler hiçbir
şekilde kemoterapinin tümörünüzle nasıl mücadele
ettiğinin bir göstergesi olamazlar.
Türkiye’de devlet ruhsatlı ilaç maliyetlerin tamamını
karşılamaktadır. Ancak tedavinizi özel muayenehanede,
özel hastane ya da devlet hastanesinde almanıza başlı
olarak değişiklik gösterebilir. Kemoterapinin ne kadar
maliyeti olacağını söylemek zordur. Bu şu özellikler
bağlıdır:
10
■ Kemoterapinin çeşidine ve dozuna
■ Kemoterapinin ne sıklıkla ve ne kadar zaman boyunca
verileceğine
■ Kemoterapiyi evde, klinikte veya ofiste veya hastanede
yatış süresince alındığına
■ Sağlık sigortanızın çeşidine.
11
Tümör klinik çalışmaları (tümör tedavi veya araştırma
Klinik çalışma nedir ve benim çalışmaları gibi adlandırılabilir) tümörlü hastalarda yeni
için bir seçenek olabilir mi?
tedavi yöntemlerini dener. Bu çalışmalar yeni kemoterapi
türü, yeni tedavi türü, veya tedavi türlerini birleştirmek
için yeni yollar bulmak için yapılabilir.
Doktorunuz ve hemşireniz bu çalışmalara katılmanızı
teşvik edebilirler. Siz de bu fikri önerebilirsiniz.
Unutulmaması gereken bir şey size uygulanan tedaviler
sizden önceki hastaların katılımıyla yapılan çalışmalar
sayesinde ortaya çıkmıştır. Klinik çalışmalara katılmadan
önce, bilmeniz gerekenler:
■Yararlar: Bütün klinik çalışmalar kaliteli bir tümör
bakımı teklif eder. Bu klinik çalışmanın size ve diğerlerine
nasıl yardımcı olacağını sorun. Örnek olarak, siz bu yeni
ilaç veya tedaviyi ilk alan kişi olabilirsiniz. Daha ruhsat
almadan belli fayda getirebilecek ilaçlara ulaşmanızı
sağlar.
■ Riskler: Yeni tedaviler her zaman daha iyi veya standart
tedaviler kadar iyi değildir. Ve bu yeni tedaviler iyi olsa
bile, sizde işe yaramayabilir.
■Ödeme: Türkiye’de ilaç araştırmalarındaki tüm
maliyetleri araştırma sponsoru firmalar öder.
Doktor veya hemşirenizle
konuşmanın püf noktaları
■ Her randevu öncesi sorularınızın bir listesini
hazırlayın
Bazı insanlar sürekli bir listeyi yanlarında tutarlar ve yeni
sorularını bu listeye eklerler. Listenizde soruların altında
doktorunuzun veya hemşirenizin cevabını yazacak boşluk
bıraktığınızdan emin olun.
■ Aileden birinin veya güvenilir bir dostun doktor
vizitlerinde yanınızda bulunmasını sağlayın.
Bu kişi doktorun ve hemşirenin size açıkladığı bilgileri
anlamanıza yardım edebilir ve konuşulanlar hakkında vizit
sonrası sizle bilgi alışverişinde bulunabilir.
■ Tüm sorularınızı sorabilirsiniz
Aptalca soru diye bir şey yoktur. Eğer cevabı
anlamadıysanız, lütfen tekrar anlayıncaya kadar sorunuz.
■ Notlar alın.
Yazabilir veya kasede kaydedebilirsiniz. Daha sonra
notlarınızı gözden geçirir ve ne konuştuğunuzu
hatırlarsınız.
■ Tümörünüz ve kemoterapiniz hakkında yazılı bilgi
isteyebilirsiniz.
■ Doktorunuzun veya hemşirenizin ne kadar bilgi sahibi
olmak istediğinizi, ne zaman öğrenmek istediğinizi, ve
yeterli bilgi sahibi olduğunuzu bilmesini sağlayın.
Bazı insanlar tümör ve tedavisi hakkında her şeyi bilmek
12
isterler Diğerleri sadece çok az bir bilgi sahibi olmak ister.
Seçim sizindir.
■ Acil durumlarda doktor veya hemşirenizle nasıl bağlantı
kuracağınızı öğreniniz.
Nereyi arayacağınızı ve nereye gideceğinizi öğrenin.
Önemli telefonları bu kitapçığın iç kapağında sağlanan
boşluğa yazınız. Doktor ve hemşirenizin varsa kartını
almayı unutmayınız.
13
Sorulacak sorular
Kemoterapi süresince
hisleriniz
Kemoterapi boyunca
hislerimle nasıl mücadele
edebilirim?
Tümörüm hakkında
■ Hangi tip bir tümöre sahibim?
■ Tümörümün evresi nedir?
■ Kemoterapimin hedefi nedir?
■ Kemoterapiden beklenen yararlar nelerdir?
■ Kemoterapinin riskleri nelerdir?
Kemoterapi hakkında
■ Kemoterapiyi niçin görmem gerekiyor?
Yan etkileri hakkında
■ Tümörümü tedavi etmenin başka yolları var mı?
■ Benim tümörümün standart tedavisi nedir?
■ Benim tümörüm için herhangi bir klinik çalışma var mı?
■ Kaç kür kemoterapi alacağım? Her tedavi ne kadar süre
sürecek?
■ Tedaviler arası süre ne kadar olacak?
■ Hangi tip kemoterapileri alacağım?
■ Bu ilaçlar nasıl verilecek?
■ Bu tedaviler nerede verilecek?
■ Her tedavi ne zaman bitecek?
■ Birisinin beni kemoterapilere getirmesi ve götürmesi
gerekecek mi?
■ Hangi tip yan etkiler oluşabilir?
■ Tedavi sonrası hangi tip yan etkiler oluşabilir?
■ Bu yan etkiler ne kadar ciddidir?
■ Bu yan etkiler ne zaman kaybolur?
■ Tedavi bittiğinde bütün yan etkiler geçecek mi?
■ Bu yan etkileri nasıl yönetebilir ve azaltabilirim?
■ Bu yan etkileri yönetmek ve azaltmak için doktorum veya
hemşirem ne yapacak?
■ Bu yan etkiler hakkında doktorumu ve hemşiremi ne zaman
aramam gerekir?
Kemoterapi boyunca bazı durumlarda aşağıdaki hislere sahip
olabilirsiniz:
-Endişeli -Yıkılmış
-Depresif -Umutsuz
-Korkmuş -Sinirli
Kemoterapi boyunca çok değişik hislere sahip olmanız
normaldir. Buna rağmen, tümörle yaşamak ve tümör tedavisi
olmak stresli olabilir. Kendinizi bitkin hissedebilirsiniz ki, bu
sizin hislerinizle baş etmenizi de oldukça zorlaştırır.
■ Dinlenmek. Sessiz bir yer bulun ve kendiniz en favori
yerlerinizde düşünün. Yavaşça nefes alın ve dinlendirici bir
müzik dinleyin. Bu daha sakin ve daha stresli hissetmenize
yardım edebilir.
■ Egzersiz. Çoğu insan hafif egzersizin kendilerini daha iyi
hissetmeye yardımcı olduğunu söyler. Egzersiz için birçok yol
bulabilirsiniz, yürümek gibi, bisiklete binmek gibi ve yoga
yapmak. Doktorunuz ve hemşirenizle yapabileceğiniz egzersiz
çeşitleri konusunda konuşun.
14
■ Diğerleri ile konuşun. Güvendiğiniz biriyle hislerinizi
paylaşın. Sizle ilgilenebilecek, size odaklanabilecek birilerini
bulun, yakın bir arkadaş, aile üyesi, hemşire veya sosyal hizmet
çalışanı olabilir. Kemoterapi alan birisiyle konuşmayı çok
yararlı bulabilirsiniz.
■ Destek grubuna üye olun. Tümör destek grupları tümörlü
insanlara destek sağlarlar. Bu gruplar sizle aynı problemlere
sahip olan diğer insanlarla buluşmanızı sağlar. Bu gruplarda
hisleriniz hakkında konuşma fırsatı yakalarsınız ve diğer
insanların kendi problemleri hakkında hissettiklerini
dinleyebilirsiniz. Maalesef ülkemizde bu tür destek kuruluşları
yok denecek kadar azdır. Diğer insanların nasıl tümörün,
kemoterapinin ve yan etkilerinin üstesinden nasıl geldiğini
görebilirsiniz. Doktorunuz, hemşireniz veya sosyal hizmet
uzmanınız yaşadığınız yere yakın bu destek gruplarını size
söyleyebilir. Bazı destek grupları internet üzerinden de
buluşabilirler, eğer seyahat edemiyorsanız size yardımcı
olabilir. Türkiye’de henüz destek grupları yaygın değildir.
Ancak sizinle benzer problemleri olan insanları bulabilirsiniz.
Bazen bu kişiler yaşadıkları sorunları abartarak size aktarabilir
ve bu sizi endişeye sevk edebilir.
Sizi endişelendiren veya üzen konular üzerinde doktorunuz
veya hemşirenizle konuşabilirsiniz. Danışmanla görüşmek
istediğinizi söyleyebilirsiniz. Doktorunuz eğer hislerinizle başa
çıkmak konusunda zorlandığınızı düşünürse yardımcı bazı
ilaçlar almanızı önerebilir.
Kemoterapi boyunca çok değişik hislere sahip olmanız
normaldir. Buna rağmen, tümörle yaşamak ve tümör tedavisi
olmak stresli olabilir.
15
YAN ETKİLER VE MÜCADELE ETME YOLLARI
Yan etkiler nelerdir?
Yan etkilere neler neden
olur?
Kemoterapiden sonra yan
etki olacak mı?
Yan etkiler ne kadar
sürecek?
Yan etkiler konusunda ne
yapılabilir?
Yan etkiler tümör tedavisi sonucu ortaya çıkan yan
etkilerdir. Kemoterapiden kaynaklanan bazı sık yan etkiler
yorgunluk, bulantı, kusma, kan sayımlarında düşme, saç
dökülmesi, ağız yaraları ve ağrıdır.
Kemoterapi hızlı çoğalan hücreleri öldürmek için
tasarlanmıştır. Fakat hızlı çoğalan normal hücrelere de
zarar verebilir. Bu hücreler ağzınızı ve tüm bağırsak
sisteminizi saran hücreler, kemik iliğinde kan hücrelerinin
yapımını sağlayan ve saç uzamasını ve canlılığını sağlayan
hücrelerdir. Kemoterapi bu hücrelere zarar vererek yan
etkilere yol açar.
Çok fazla, biraz olabilir veya hiç yan etkisi olmayabilir. Bu
kemoterapinin miktarına ve tipine ve vücudunun
kemoterapiye verdiği yanıta bağlıdır. Kemoterapiye
başlamadan önce doktorunuzla veya hemşirenizle hangi
yan etkilerin oluşmasının beklendiğine yönelik konuşun.
Yan etkilerin ne kadar süreceği sağlığınıza ve aldığınız
kemoterapi çeşidine bağlıdır. Çoğu yan etki kemoterapi
bittikten sonra kendiliğinden kaybolur. Fakat bazen yan
etkilerin geçmesi aylar hatta yıllar alabilir. Bazen,
kemoterapi uzun süreli hiç geçmeyecek yan etkilere yol
açabilir. Bunlar kalbe, akciğerlere, sinirlere, böbreklere
veya üremeyi sağlayan organlara zararları içerebilir. Bazı
kemoterapi çeşitleri daha sonra ikincil tümörlere yol
açabilir. Doktorunuza veya hemşirenize uzun süreli yan
etkiye maruz kalma şansınızın ne kadar olduğunu sorun.
Doktorlar kemoterapi yan etkilerini önlemek ve tedavi
etmek için birçok yola sahiptir ve her kemoterapi sonrası
iyileşmenize yardım ederler. Hangi yan etkilerin
olabileceğini ve bu konuda neler yapılabileceğini
doktorunuza veya hemşirenize sorun. Her fark ettiğiniz
değişikliğin yan etkinin ilk belirtisi olabileceğini bilin ve
doktorunuzun veya hemşirenizin bu konudan bilgisi
olduğundan emin olun. Bir sonraki sayfadaki grafik size
hangi yan etki hakkında daha fazla bilgi edinmek için hangi
sayfaya bakmanız gerektiğini gösterecektir.
Yan etkileri kısaca inceleyelim
Aşağıda kemoterapinin yol açabileceği bazı yan etkilerin bir listesi mevcuttur. Bu tan etkiler
herkeste görülmeyebilir. Hangilerinin görülebileceği kemoterapi dozuna ve tipine bağlıdır ve
başka bir sağlık probleminizin, diabet veya kalp hastalığı gibi, olup olmadığına bağlıdır. Bu listedeki
yan etkiler konusunda doktorunuz veya hemşirenizle konuşun. Hangilerinin sizde oluşabileceğini
sorun. Olabilecek olanları işaretleyin ve daha ayrıntılı bilgi için gösterilen sayfaya bakın.
16
Alacağım
kemoterapi
isimleri:
___________________________________________,
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
______________________________________________________________
Yan etkiler
Sizi etkileyebilecek yan etkiler
Daha fazla öğrenmek için
Anemi
Sayfa 13
İştah değişiklikleri
Sayfa 14
Kanama
Sayfa 15
Kabızlık
Sayfa 16
İshal
Sayfa 17
Halsizlik
Sayfa 18
Saç kaybı
Sayfa 20
İnfeksiyon
Sayfa 22
Kısırlık
Sayfa 24
Ağız
ve
boğazda
değişiklikler
Bulantı ve kusma
olan
Sayfa 25
Sayfa 26
Sinir sistemi değişiklikleri
Sayfa 28
Ağrı
Sayfa 29
Cinsel değişiklikler
Sayfa 30
Deri ve tırnak değişiklikleri
Sayfa 32
İdrar, böbrek
değişiklikleri
Sayfa 34
ve
mesane
Grip benzeri yan etkiler
Sayfa 34
Vücutta sıvı tutulması
Sayfa 34
Göz değişiklikleri
Sayfa 35
17
ANEMİ (Kansızlık)
Nedir ve nasıl oluşur?
Başa çıkmanın yolları
Kırmızı kan hücreleri tüm vücuda oksijen taşır. Anemi
vücudun ihtiyacını karşılamaya yetmeyecek kadar az
kırmızı kan hücresine sahip olmanız durumudur.
Vücudunuz yeterli oksijeni alamaz ise kalbiniz çok daha
fazla çalışır. Bu kalbinizin çok kuvvetli ve hızlı
çarpmasına yol açar. Anemi nefes darlığı, güçsüzlük,
baş dönmesi veya çok yorgun hissetmenize yol açar.
Bazı kemoterapiler kemik iliğinin yeni hücre yapmasını
çok zorlaştırarak anemiye yol açabilir.
■Bolca dinlenin. En az 8 saat uyuyun. Gün içerisinde 1
saat veya daha kısa 1 veya iki kez şekerleme yapmak
isteyebilirsiniz.
■Aktivitelerinizi kısıtlayın. Bunun anlamı sadece sizin
için çok önemli aktiviteleri yapın. Örnek olarak, işe
gidebilirsiniz fakat evi temizlemeyin. Veya evde
pişirmektense dışarıdan yemek söyleyin.
■Yavaşça ayağa kalkın. Çok hızlı ayağa kalkarsanız
başınız dönebilir. Yatarken kalktığınız zaman ayağa
kalkmadan önce bir dakika oturun.
Yatarken kalktığınız zaman, ayağa kalkmadan önce bir
dakika oturun.
■Yardımı kabul edin. Aileniz veya arkadaşlarınız yardım
teklif ettiğinde kabul edin. Onlar çocuk bakımınıza,
alışverişinize, getir-götür işlerine, doktor kontrolüne
götürmede veya kendinizi çok yorgun hissettiğiniz için
yapamadığınız diğer işlere yardım edebilirler.
■Dengeli beslenin. Tüm vücudunuzun ihtiyacı olan tüm
kalori ve proteinleri içeren diyetlerle beslenin. Kaloriler
kilo almanızı ve ekstra protein dokuların tamir
edilmesini , ki bu dokular tümör tedavisinden zarar
görmüşlerdir, sağlarlar. Doğru diyetiniz konusunda
doktorunuz, hemşireniz veya diyetisyeninizle konuşun.
(daha fazla bilgi için, sayfa ….. deki iştah değişiklikleri
bölümüne bakınız.)
Doktorunuz kan sayımınızı kemoterapi boyunca kontrol
edecektir.
Eğer kan sayımlarınız düşmüşse kan transfüzyona
ihtiyacınız olabilir. Doktorunuz kırmızı kan hücrelerinin
hızla yükselmesi için size ilaç önerebilir veya demir veya
diğer vitamin desteği almanızı isteyebilir.
Doktor veya hemşirenizi arayın eğer:
■Yorgunluk düzeyiniz değişirse veya normal
aktivitelerinizi yapamayacak duruma gelirseniz
■Baş dönmesi hissederseniz veya bayılacak gibi
18
olursanız.
■Nefes darlığı hissederseniz.
■Kalbiniz çok hızlı çalışır veya çarpıntı hissederseniz.
Daha fazla bilgi için
Anemiden kaynaklanan yorgunluğunuzu üstesinden
nasıl geleceğiniz hakkında daha fazla bilgi için, 18.
sayfaya bakın.
19
İŞTAH DEĞİŞİKLİKLERİ
Nedir ve neden oluşur?
Üstesinden gelme yolları
Kemoterapi iştah değişikliklerine yol açabilir. İştahınızı
bulantı (kusacakmış gibi hissetme) , yemenizi oldukça
ağrılı hale sokacak ağız veya boğaz problemleri veya
ağız tadınızı kaybetmenize yol açacak ilaçlar azaltabilir.
İştah değişiklikleri yorgun veya depresif hissetmenizden
kaynaklanabilir. İştah bir gün için, birkaç hafta için veya
hatta aylar boyunca kaybolabilir.
İştahınız olmasa bile düzenli yemek yemeniz önemlidir.
Bu çok çeşitli protein, vitamin ve kalori içeren
yiyecekleri ve içecekleri yemek demektir. Yeterli
beslenmek vücudunuzun infeksiyonlara karşı daha iyi
savaşmasını ve kemoterapiden zarar gören dokuların
tamir edilmesini sağlar. Yeterli beslenmemek kilo
kaybına, halsizlik ve yorgunluğa yol açabilir.
Bazı tümör tedavileri iştahta artmaya ve kilo alımına yol
açabilir. Doktorunuza, hemşirenize veya diyetisyeninize
nasıl bir iştah değişikliğini, beklendiği ve bunun
üstesinden nasıl gelebileceğini sorduğunuzdan emin
olunuz.
■ Üç büyük öğün yerine 5-6 kez küçük öğünler yiyin ve
atıştırın.
Yüksek kalorili ve proteinli yiyecek ve içecekleri tercih
edin.
■Öğünleriniz veya atıştırmalarınız için günlük program
hazırlayın.
Acıktığınız zaman değil, yemeniz gerektiği zaman yiyin.
Kemoterapi alırken acıkmasınız fakat hala yemeniz
gerekir.
■Katı yiyecek yiyemiyorsanız çalkalanmış süt, yumuşak
yiyecekler, meyve suları veya çorba içebilirsiniz.
Bunun gibi sıvılar vücudunuzun ihtiyaç duyduğu
vitamin, protein ve kalorileri sağlayabilir. Sıvı gıdaların
bir listesi için sayfa 36’ya bakınız.
■Plastik çatal veya kaşık kullanın.
Bazı kemoterapi çeşitleri ağızda metalik bir tat
bırakabilir. Plastikle yemek bu metalik tadı azaltabilir.
Cam tencere ve tava kullanmak da yine yardımcı
olabilir.
■Bazı aktiviteler yaparak iştahınızı artırın.
Örnek olarak, eğer yemekten önce kısa bir yürüyüş
yaparsanız iştahınız artabilir. Yemek öncesi ve sırasında
çok fazla sıvı kullanarak iştahınızın azalmasına yol
açmayın
■Rutininizi değiştirin.
20
Bu değişik bir yerde yemek, mutfak yerine yemek
odasında yemek, yalnız yemek yerine diğer insanlar ile
yemek gibi. Eğer yalnız yemek yiyorsanız, radyo
dinlemek veya televizyon izlemek isteyebilirsiniz.
Diyetinizi
yeni
yiyecek
çeşitleri
deneyerek
çeşitlendirmeyi isteyebilirsiniz
■Doktorunuz, hemşireniz veya diyetisyeninizle
konuşun.
Ekstra vitamin veya beslenme desteği (yüksek proteinli
içecekler gibi) almanız istenebilir. Eğer uzun zamandır
yemek yiyemediyseniz ve kilo kaybediyorsanız,
iştahınızı artıracak ilaç kullanmanız gerekebilir veya
beslenme tüpü veya IV yolla beslenmeniz gerekebilir.
21
KANAMA
Nedir ve neden oluşur?
Üstesinden gelme
Trombositler (kan pulcukları) kanama olduğu zaman
kanamayı durduran hücrelerdir. Kemoterapi kemik
iliğinizin trombosit yapma kapasitesini etkileyerek
sayılarını azaltabilir. Düşük trombosit sayısına
trombositopeni denir. Bu durum cildinizde çürüklere
(herhangi bir şey size çarpmadan veya herhangi bir
şeye çarpmadan da olabilir), ağızdan veya burundan
kanama ve ya küçük ince döküntülü lekelere yol
açabilir.
Yapınız:
■Dişlerinizi çok yumuşak bir diş fırçası ile fırçalayınız.
■Diş fırçanızın uçlarını fırçalamadan önce sıcak duyun
içinden geçirerek yumuşatınız.
■Burnunuza çok nazik bir şekilde su çekin
■Makas ve bıçağı kullanırken çok dikkat ediniz.
■Jilet yerine elektrikli tıraş makinesi kullanın
■Herhangi bir kesi durumunda kanama yerine nazik
fakat kuvvetli bir basınç uygulayın.
■Hastane içinde veya ev içinde dahi ayakkabılarınızı
kullanın.
Yapmayınız:
■Diş ipliği veya kürdan kullanmayınız.
■Yaralanabileceğiniz spor veya aktiviteleri yapmayınız.
■Tampon, enema, supozituar, rektal ateş ölçer
kullanmayınız.
■Sıkı boğazlı, bileklikli veya korseli giyecekler
kullanmayınız.
Doktorunuza veya hemşirenize danışın:
■Bira, şarap veya diğer alkol çeşitlerini içmek
istediğinizde
■Cinsel ilişki planladığınızda
■Vitaminler, bitkisel ürünler, mineraller, diyet ürünleri,
aspirin veya diğer reçetesiz satılan ilaçları kullanmak
konusunda. Bu ürünlerin bazıları kemoterapinizin etki
mekanizmasını değiştirirler.
Kabızlık probleminiz var ise doktorunuzun bilmesini
sağlayın.
Doktorunuz gereğinden fazla ıkınmanızı ve rektal
kanamaları engellemek amacıyla size dışkıyı yumuşatan
ilaçlardan önerebilir. Kabızlık hakkında daha fazla bilgi
için sayfa 17’ye bakınız.
Doktorunuz veya hemşireniz trombosit sayınızı
öğrenmek için sık ölçüm yapabilir.
İlaca ve trombosit desteğine kemoterapi tedavinizde
trombosit sayımınızdaki düşüklük nedeniyle gecikme
olur ise ihtiyaç olabilir.
22
Aşağıdaki bulgular oluşur ise doktorunuzu ve
hemşirenizi arayın:
■ Çürükler, özellikle herhangi bir yere çarpmadan
oluşuyor ise
■Derinizde küçük, kırmızı noktalar oluşur ise
■Kırmızı veya pembe renkli idrarınız olur ise
■Siyah veya kanlı dışkılamanız olur ise
■Diş etlerinizden veya burnunuzdan kanamanız olur ise
■Adet döneminizde uzamış veya çok fazla kanmanız
olur ise
■Adet döneminiz dışında genital kanmanız olur ise
■Şiddetli baş ağrınız olur veya görmenizde bozulma
olur ise
■Ellerinizde veya ayaklarınızda sıcaklık hissi duyarsanız
■Kendinizi uykulu veya aklı karışmış hissederseniz.
23
KABIZLIK
Kabızlık nedir ve neden ortaya
çıkar?
Üstesinden gelme
İSHAL
Nedir ve niçin ortaya çıkar?
Kabızlık barsak hareketlerinin daha az sıklıkta olması
sonucunda dışkının sert, kuru ve zor boşaltılabilir
olmasıdır. Barsak hareketleriniz ağrılı olabilir ve şişkinlik
ve tiksinti olabilir. Geğirebilirsiniz, çok miktara gaz
çıkarabilirsiniz ve mide kramplarınız ya da makatta
basınç hissi oluşabilir.
Kemoterapi ilaçları ve ağrı kesiciler kabızlığa yol
açabilir. Aynı zamanda insanlar hareket etmediğinde ve
zamanının çoğunun yatarak ya da oturarak geçirmesine
bağlı olabilir. Ayrıca kabızlık düşük posalı yiyeceklerin
alınması ve ya yeterince sıvı alınmaması sonucu
oluşabilir.
Barsak hareketleriniz için kayıt tutun: Bu kayıtları
doktorunuza ve ya hemşirenize gösterin ve sizin için
normalin ne olduğunu konuşun.
Günde en az 8 bardak su veya diğer sıvılardan için:
Çoğu insan kahve veya çay gibi ılık veya sıcak
içeceklerin kabızlığa yardımcı olduğunu keşfeder.
Taze meyve suları kabızlıkta yararlı olabilir.
Daha fazla posalı gıda aldığınızda yeterince sıvı
tükettiğinizden emin olun.
Her gün hareketli olun: Yürüyüş yaparak, bisiklete
binerek ya da yoga yaparak hareket edebilirsiniz.
Eğer yürüyüş yapamıyorsanız sandalye ya da yatakta
yapabileceğiniz egzersizler hakkında konuşunuz.
Doktorunuz ve hemşirenizle daha aktif olmanın
yollarını konuşun.
Doktor, hemşire veya diyet uzmanınıza daha yüksek
posa içeren gıdaları sorun: Daha yüksek posalı gıda
ve fazla sıvı alımı dışkınızın yumuşamasına yardım
eder. En iyi posa kaynakları arasında arpa-buğdaymısır tanelerinde yapılan ekmek ve tahıl gevreği,
kurutulmuş tohumlar, çiğ sebzeler, taze ve
kurutulmuş meyveler, çerezler, tohumlar ve patlamış
mısır sayılabilir.
Eğer son 2 gün içinde tuvalete çıkmamışsanız doktor
veya hemşirenize bildirin: Doktorunuz size lif desteği,
müshil, dışkı yumuşatıcı veya lavman tavsiye
edecektir.
İshal barsak hareketlerinin normalden fazla olması
bunun sonucunda sulu, gevşek ve yumuşak
dışkılamaktır. Kemoterapi sizin ince ve kalın
barsağınızın sağlıklı hücrelerine zarar vererek ishale yol
açar. Aynı zamanda barsak hareketlerinize arttırabilir.
İshal ayrıca kabızlık için kullanılan ilaçlar ve
infeksiyonlar nedeni ile oluşur.
24
25
Üstesinden gelme
Bunlardan kaçınınız:
HALSİZLİK
Nedir ve niçin ortaya çıkar?
Günde 3 öğün yerine 5-6 küçük öğünler alın ve
atıştırmalar yapın.
Doktor ve hemşirenize yüksek sodyum ve potasyum
tuzları içeren gıdaları sorun: Vücudunuz ishal
sırasında bu tuzları kaybeder ve bunların yerine
konması çok önemlidir. Yüksek sodyum ve potasyum
içeren gıdalar arasında muz, portakal, şeftali, kayısı
ve patates sayılabilir.
Günde 8-12 bardak temiz su için: Suyunuzu yavaş
yavaş için ve oda sıcaklığındaki içecekleri tercih edin.
Karbonatlı içecekleri gazı uçtuktan sonra içebilirsiniz.
İçecekler sizi susatıyorsa ve ya bulantınız var ise
extra su alın.
Düşük posalı yiyecekler tüketin: Yüksek posalı gıdalar
ishalinizi kötüleştirebilir. Muz, beyaz pirinç,
kızartılmış ekmek, sade ve vanilyalı yoğurt düşük
posa içeren gıdalardır.
İshaliniz 24 saat içinde geçmedi ise ve ishalle beraber
ağrı ve kramp varsa doktorunuz ve ya hemşireniz ile
görüşün: Doktorunuz ishal için ilaç önerebilir. Aynı
zamanda kaybettiğiniz sıvı ve beslenme ürünlerinin
takviyesi için damardan sıvı desteği gerekebilir.
Doktor ve hemşirenize danışmadan ishal için hiçbir
ilaç almayınız.
Tuvalet sonrası temizliğinizi kendiniz yapıyorsanız
nazik olunuz: Tuvalet kağıdı yerine bebek temizleme
mendilleri veya sprey şişesini kullanarak püskürtme
su ile tuvalet sonrası temizliğinizi yapınız. Makat
bölgesinde hassasiyet ve kanama ve ya hemoroidiniz
varsa doktor ve hemşirenize bilgi veriniz.
Çok sıcak ve soğuk içecekler
Bira, şarap ve diğer alkol tipleri
Süt ve süt ürünleri
Baharatlı ürünler
Yağlı ve kızartılmış ürünler
Kafein içeren gıdalar (kahve, kola, siyah çay ve
çikolata)
Gaza yol açan yiyecekler (kuru fasulye, lahana,
brokoli, soya ürünleri)
Yüksek lifli diyetler (haşlanmış kuru fasulye, çiğ sebze
ve meyve, kabuklu yiyecekler, buğday ekmeği, tahıl
gevrekleri)
Kemoterapiye bağlı halsizlik hafiften aşırı dereceye
kadar değişen derecede yorgunluk olmasıdır. Bir çok
insan halsizliği güçsüzlük, bitkinlik, yıpranmışlık, ağırlık
hissi ve yavaşlık hissi olarak tarif eder. Dinlenmek her
zaman yardımcı olamaz. Bir çok insan kemoterapi
26
sırasında hatta haftalar ve aylar sonrasında halsizlik
hissettiğini söyler. Halsizlik kemoterapinin tipi, doktora
ziyaret sıklığı, depresyon, anxiete ve stres gibi faktörler
ile ilişkilidir. Eğer kemoterapi ile beraber radyoterapi
alırsanız halsizliğiniz daha şiddetli olabilir.
27
Halsizliğe yol açan diğer
nedenler:
Tedavi yolları:
-Anemi -Ağrı
-İlaçlar -İştah değişiklikleri
-Rahatsız uyku -Hareketsizlik
-Sıkıntılı solunum -İnfeksiyonlar
Halsizlik ya bir defada ortaya çıkar ya da azar azar artar.
İnsanlar halsizliği bir çok farklı yolla hisseder. Size
benzer şekilde kemoterapi alan başka birisine göre
halsizliğiniz daha az veya daha çok olabilir.
Gevşeme-dinlenme: Meditasyon, ibadet, yoga,
rehberlik danışmanlık, görsel sanatlar, ve diğer
gevşeme yolları ve stresi azaltma yollarını
isteyebilirsiniz
İyi yiyip için: Bunun anlamı günde 3 büyük öğün yerine
5-6 küçük öğün ve atıştırma demektir. Çevrenizde kolay
ulaşılabilecek
yiyecekler
(konserve
çorbalar,
dondurulmuş yiyecekler, yoğurt, peynir gibi…)
bulundurun. Günde en az 8 ardak su veya meyve suyu
tüketin.
Dinlenme zamanı planlayın: Gün içinde kısa
kestirmeler ve dinlenmeler sizin kendinizi daha iyi
hissetmenizi sağlayabilir. Çoğu hasta kısa dinlenmelerin
uzun süreli uykulardan daha yararlı olduğunu söyler.
Uyku sürelerinizi 1 saatten daha kısa tutmayı deneyin.
Gündüz kestirmelerini kısa tutmanız gece daha iyi
uyumanıza yardımcı olacaktır.
Hareketli olun: Araştırmalar göstermiştir ki egzersizler
halsizlikler azaltmaktadır ve gece daha iyi uyumayı
sağlamaktadır. 15 dakika yürüyüş, yoga yapmak ve
egzersiz bisikleti sürme denenebilir. Daha enerjik
olduğunuz zamanlarda aktif olma planları yapın.
Daha çok şeyi yapmamayı deneyin: Halsizlikle beraber
yeterince enerjiniz olmadığı için her istediğiniz
yapamayabilirsiniz. Yapmak istediğiniz şeyleri seçin
diğerleri
içinde
birilerinden
yardım
alın.
Tamamlayabileceğiniz aktiviteleri (okuma, örgü, kaset
yeni bir öğrenme gibi) seçin.
Her gece en az 8 saat uyuyun: Bu kemoterapiden
önceki uykunuzdan fazla olabilir. Gün içinde aktif
olduğunuzda akşamları muhtemelen daha iyi
uyursunuz. Aynı zamanda yatağa gitmeden önce
yapacağınız bazı aktiviteler (kitap okuma, müzik
dinlemek gibi) gevşemenize yardımcı olur.
İşleriniz için iş listesi yapın: Halsizlik işiniz için gerekli
olan enerjinin bir miktar azalmasına yol açabilir. İş
listenizin tamamını bitirmek sizi daha mutlu edecektir.
İşiniz müsaitse evden bazı işleri halletme yollarını
28
patronunuz ile konuşun.
Başkalarından yardım isteyin: Kendiniz halsiz
hissettiğinizde aile üyelerinize ve arkadaşlarınıza
yardım için sorun. Belki ev halkı ev işleri için yardım
edebilir veya doktor vizitlerine götürüp getirebilir. Aynı
zamanda alışveriş ve yemek işlerinde yardımcı
olabilirler.
Diğer tümörü olanlardan öğrenin: Tümörü olan diğer
hastalar kendi halsizlikleri ile baş etme yöntemlerini
sizinle paylaşabilir. Diğer insanlar ile karşılaşmanın bir
yolu destek gruplarına katılmaktır.
Kendinizi hergün nasıl hissettiğinizi not ettiğiniz bir
günlük tutun: Bu size zamanınızı en iyi nasıl
planlayacağınıza
yardımcı
olur.
Günlüğünüzü
hemşireniz ile paylaşın. Enerji düzeylerinizdeki
değişiklikle ilgili kayıtlarınız (yoruldunuz mu? Yoksa
enerjiniz mi azaldı?) konusunda doktor ve hemşirenizi
bilgilendiriniz.
Doktor ve hemşireniz ile konuşun: Doktorunuz
halsizliğinizi azaltacak, kendinizi daha iyi hissettirecek
ilaçlar yazabilir. Aynı zamanda halsizliğiniz kansızlığa
bağlı ise tedavi düşünebilir.
29
SAÇ KAYBI
Nedir ve niçin ortaya çıkar?
Tedavi yolları:
Saçınızın bir kısmının veya tamamının dökülmesidir.
Sadece baş bölgesinde vücudun herhangi bir
bölgesindeki tüyler dökülebilir. Çoğu kişi saç kaybından
dolayı büyük üzüntü yaşar ve kemoterapinin yol açtığı
en önemli sıkıntı olarak karar verirler.
Bazı kemoterapiler saç dibi hücrelerine zarar verirler.
Saç kaybı genelde kemoterapiden 2-3 hafta sonra
başlar. Başlangıç döneminde saç derinizde acıma
olabilir. Sonra ya çok kısa bir zamanda ya da yavaş
yavaş saç kaybı olur. Saçlarınızın tamamının dökülmesi
yaklaşık 1 hafta alır. Hemen daima saçlarınız
kemoterapi bitiminden birkaç ay sonra tamamen
çıkacaktır. Tekrar kemoterapi alsanız dahi saçlarınızın
büyümeye başladığını fark edeceksiniz.
Saçlarınız yeniden çıktığında önceleri ince telli olacaktır.
Aynı zamanda yeni saçlarınız eski görüntüde
olmayabilir. Örnek olarak eskiden kalın olan saç teli
ince, düz yerine kıvırcık, renk olarak daha koyu veya
daha açık olabilir.
Kemoterapi bittikten 2-3 ay sonra saçlarınız yeniden
çıkacaktır.
Saç kaybından önce:
Doktor ve hemşirenizle konuşun: Onlar saçlarınızı
kaybedip etmeyeceğinizi bilir.
Saçlarınızı kısa kesin ya da saçınızı tıraş edin:
Saçınızı önceden siz keserseniz saç kaybının
kontrolünün sizde olduğunu hissedersiniz. Bu olay
genelde saç kaybını kabullenmenin en iyi yoludur.
Tıraş olurken ustura yerine elektrikli tıraş
makinelerini kullanın.
Eğer bir peruk kullanmayı düşünürseniz saçlarınıza
ona göre şekil verin: Peruğun en iyi seçim zamanı
kemoterapiden önceki zamandır. Bu sayede
saçınıza renk ve stil olarak en uygun modeli
seçebilirsiniz. Seçtiğiniz peruğun rahat ve saç
derinize zarar vermeyen türden olduğuna emin
olunuz.
Saçlarınızı yıkarken nazik olunuz: Yumuşak bir
şampuan, bebe şampuanı gibi, kullanın. Saçlarınızı
ovalamadan yumuşak bir havlu ile kurutun.
Saç derinize zarar verecek eşyaları kullanmayınız:
Bunlar düzleştirici ya da kıvrık hale getiren metaller,
bigudi ve elektrikli saç kurutucular, saç bantları ve
klipsleri, saç spreyleri, saç boyaları, perma veya
düzleştirici saç ürünleridir.
Saç kaybından sonra:
30
Saçlı derinizi koruyun: Saçlı deriniz saç kaybı
sırasında veya sonrasında hasar görebilir. Dışarıya
çıktığınızda şapka, türban veya eşarp türü bir
malzeme saç derinizi koruyun. Çok sıcak ve çok
soğuk şeyleri (bronzlaşma yatakları, güneş ve soğuk
hava gibi) denemekten kaçının. Cildinizi güneş
kremi ve koruyucu kremler ile koruyun.
Sıcak tutun: Saçınızı kaybettiğinizde önceleri
kendinizi üşüyor hissedebilirsiniz. Bir şapka, türban,
eşarp veya peruk kullanmanız kendinizi daha sıcak
hissetmenizi sağlayabilir.
Saten yastıkta uyuyun: saten uyku sırasında
pamuğa göre daha az sürtünme yaratır. Bu nedenle
saten ürünleri daha konforlu bulacaksınız.
Duygularınız ile ilgili konuşun: birçok insan saç
kaybından dolayı öfke, depresyon veya utanma hissi
yaşayabilir. Eğer çok üzgün veya sinirli iseniz, bu
duygularınızı doktorunuz, aile fertleri, yakın
arkadaşlarınız veya kemoterapiden dolayı saçını
kaybetmiş kişilerle paylaşmalısınız.
31
ENFEKSİYON
Nedir ve neden ortaya çıkar?
Tedavi yöntemleri:
Bazı kemoterapi tipleri sizin kemik iliğinizde yeni
üretilen beyaz kan hücrelerinize çok zarar verebilir.
Beyaz kan hücreleri vücudunuzun enfeksiyonla
savaşında yardımcı olurlar. Bu nedenle kemoterapi
beyaz
kan
hücre
sayınızı
düşüreceğinden
enfeksiyonlardan kaçınmak çok önemlidir. Beyaz kan
hücrelerinin birçok tipi vardır. Bunlarda birisi nötrofil
olarak isimlendirilir. Nötrofil sayınızın 500 mm3’ün
düşmesi durumuna nötropeni denir. Doktorunuz
nötropeninizin olup olmadığını öğrenmek için kan testi
isteyebilir. Nötropeniniz olduğunda enfeksiyon
bulgularını izlemeniz önemlidir. Günde en az bir defa ya
da doktorunuzun söylediği sıklıkta ateşinize bakın. En
iyisi dijital bir termometre edinmenizdir. Ateşiniz eğer
380 C ve üzerinde olursa doktorunuzu arayınız.
Ulaşamıyor iseniz, tercihen tedavi olduğunuz
hastanenin, acil servisine başvurunuz ve kemoterapi
aldığınızı söyleyiniz.
Ateşiniz 380 C ve üzerinde olursa derhal doktorunuzu
arayın!
Doktorunuz tedaviniz süresince beyaz kan hücre
sayınızı kontrol edecektir: Kemoterapinin beyaz kan
sayınızı düşürme olasılığı varsa, beyaz kan sayınızı
arttıracak ve enfeksiyon riskini azaltacak ilaç almalısınız.
Ellerinizi sık sık sabun ve su ile yıkayınız: Yemekten
önce ve sonra ellerinizi yıkadığınızdan emin olun ve
burun akıntısı, öksürük, hapşırma ya da hayvanlara
dokunma sonrası banyoyu kullanınız. Sabun veya su
yakınınızda değil ise sık sık el koruyucularını kullanın.
Dokunduğunuz madde ve yüzeyleri hijyenik
mendillerle silin: Bunlar bankamatik cihazları, genel
telefonlar ve kapı kolları gibi eşyalardır.
Tuvalet sonrası temizliğinizi eksiksiz yapın ve nazik
olunuz: Tuvalet kağıdı yerine bebek temizlik mendilleri
veya sprey şişelerinden sıkılan su ile temizliğinizi yapın.
Makat bölgesinde hassasiyet veya kanama varsa veya
hemoroidiniz varsa doktorunuza bildiriniz.
Hasta kişilerden uzak durun: Nezle, grip, kızamık veya
su çiçeği geçiren kişiler bu grubun içindedir. Suçiçeği ve
çocuk felci gibi canlı aşı yapılan çocuklarda uzak durun.
Kalabalıklardan uzak durun: Etrafınızda çok insan
olmamasına çalışın.Tiyatro veya alışveriş merkezlerine
giderken kalabalığın en az olduğu zamanları seçin.
Bir tarafınızı kesip çizmekte uzak durun: Tırnak derinizi
kesmeyin veya çizmeyin. Ustura yerine elektrikli tıraş
makinelerini kullanın. Makas, dikiş iğnesi veya tırnak
32
makası kullanırken dikkatli olun.
Katateriniz varsa giriş yeri enfeksiyonu açısından
izleyin: Bu bulgular akıntı, ağrı kızarıklık ve şişliktir. Bu
tür belirtiler fark ederseniz doktorunuza hemen bilgi
verin.
İyi bir ağız bakımı yapın: Her yemekten sonra ve
yatarken dişlerinizi fırçalayın. Çok yumuşak diş fırçaları
kullanın. Dişlerinizi fırçalamadan önce diş fırçasını sıcak
suda tutmak fırça kıllarının daha yumuşak olmasını
sağlayabilir. Alkol içermeyen ağız gargaraları kullanınız.
Cildiniz için iyi koruyucular alın: Sivilceleri sıkmayın,
çizmeyin. Çatlayan cildinize yumuşatıcı ve iyileştirici
losyonlar kullanınız. Banyo ve tıraş sonrası cildinizi
yumuşak havlular ile sürtmeden kurulayın.
Kesikleri temiz tutun: Kesikleri sıcak su sabun ve
antiseptik solusyonlar ile temizleyin. Bu işlemi yara
kabuk bağlayıncaya kadar her gün yapın.
Çevrenizdeki hayvanlara dikkat edin: Kedi ve köpek
atıklarına karışmayın, kuş kafesi veya akvaryumları
temizlemeye kalkmayın. Her hayvana temastan sonra
ellerinizi iyice yıkayın.
Sıcak yiyecekleri sıcak soğuk yiyecekleri soğuk tutun.
Pişmemiş sebze ve meyveleri yıkamadan yemeyin.
Çiğ ve daha önce pişirilmiş balık, deniz mahsulleri, et,
yumurta ve tavuk yemeyin: bu ürünler enfeksiyona yol
açabilecek bakterileri içerir.
Küflenmiş, bozulmuş ya da kullanma tarihi geçmiş
yiyecek ve içecekleri kullanmayın.
Bir enfeksiyonunuzun olduğunu düşünüyorsanız ne
zaman olursa olsun doktorunuzu arayın: ateşiniz 380 C
ve üzerinde ise üşüme ve terlemeniz varsa doktorunuzu
arayın. Doktorunuza danışmadan aspirin, parasetamol
(Parol, Vermidon), ibuprofen (Brufen) ve ateşinizi
düşüren diğer ürünleri almayın.
33
Diğer enfeksiyon bulguları
şunlardır:
İNFERTİLİTE (KISIRLIK)
Nedir ve niçin ortaya çıkar?
Tedavi yolları:
Kadın hastalar için
-Kızarıklık -şişlik -döküntü
-üşüme -öksürük -baş ağrısı
-kulak ağrısı -boyun sertliği
-kanlı veya koyu idrar
-Ağrılı ve sık idrara çıkma -sinüs ağrısı veya baskısı
Bazı kemoterapi tipleri kısırlığa yol açabilir. Bir kadın
için bunun anlamı hamile kalamamaktır. Bir erkek için
anlamı eşinin hamile kalamamasıdır. Kadınlarda
kemoterapi yumurtalıklara zarar verebilir. Bu durum
daha az hormon üretimine yol açar. Hormonlardaki
düşme erken menapoza yol açar. Erken menapoz ve
daha az sağlıklı yumurta kısırlığa yol açar. Erkeklerde
kemoterapi
sperm
hücrelerine
zarar
verir.
Kemoterapinin sperm sayısında azalma, sperm
hareketlerinde azalma ve diğer tip hasarlara yol
açmasından dolayı kısırlık ortaya çıkabilir. Kısırlığınız
kemoterapiye de bağlı olabilir, yaşınıza ve diğer sağlık
problemlerine de bağlı olabilir.
Eğer çocuk sahibi olmak istiyorsanız doktorunuza
tedaviye başlamadan önce bildirin.
Kadınlar için; aşağıdaki konuları konuşun:
Çocuk sahibi olmak istiyor musunuz? Kemoterapiye
başlamadan önce doktorunuza ileride hamile kalmak
istiyorsanız bilgi veriniz. Doktorunuz tedavinin
bitiminde kullanmak üzere yumurtalarınızın nasıl
korunacağı konusunda yardımcı olacak bir kadındoğum uzmanına yönlendirecektir.
Doğum kontrolü: Kemoterapi alırken hamile
kalmamanız çok önemlidir. Bu ilaçlar özellikle gebeliğin
ilk 3 ayında cenine zarar verecektir. Eğer menapoza
girmediyseniz doktorunuz ile doğum kontrolü ve
gebelikten korunma konusunda konuşun.
Gebelik: Hala düzenli adet görüyorsanız, kemoterapiye
başlamadan önce doktorunuza gebelik testi
yaptırmasını hatırlatın. Hamile iseniz doktorunuz sizinle
diğer tedavi seçeneklerini konuşacaktır.
Kemoterapi doğumsal anormalliklere yol açar. Tedaviyi
alırken asla hamile kalmayın.
34
Erkek hastalar için
Gelecekte çocuk babası olmak istiyorsanız doktorunuza
spermlerinizin korunması konusunu söyleyin.
Erkek için; aşağıdaki konuları doktorunuz ile konuşun:
Çocuk sahibi olmak istiyor musunuz? gelecekte çocuk
sahibi olmak istiyorsanız tedaviye başlamadan önce
doktorunuza söyleyin. Doktorunuz spermlerinizin
korunması konusunda size yardımcı olacak bir üreme
uzmanına sizi yönlendirecektir.
Doğum kontrolü: Kemoterapi alırken eşinizin hamile
kalmaması çok önemlidir. Kemoterapi spermlerinize
zarar verir ve doğumsal anormalliklere yol açar.
35
AĞIZ VE BOĞAZDA OLAN
DEĞİŞİKLİKLER
Nedir ve neden olur?
Kemoterapi alan hastalar ne
tür ağız ve boğaz sorunları ile
karşılaşabilir?
Tedavi yolları nelerdir?
Bazı kemoterapi tipleri ağız, boğaz ve dudak hattı gibi
hızlı gelişen hücrelere zararlıdır. Bu durum diş, diş eti,
ağız içi ve tükrük salgısını etkiler. Çoğu ağız sorunları
kemoterapi bitiminden birkaç gün sonra ortaya çıkar.
-Kuru ağız
-Tat ve koku duyusunda değişme
-Diş, dişeti ve dil enfeksiyonları
-Sıcak ve soğuk yiyeceklere karşı artmış hassasiyet
-Ağız yaraları
-Ağızda yaraya bağlı yeme sorunları
Kemoterapiye başlamadan en az 2 hafta önce diş
doktorunuza gidin (Ancak, onkoloğunuz tedavinizi
geciktirmemek için diş bakımını ertelebilir): Olabilecek
en iyi ağız sağlığına sahip olmanız önemlidir. Bu tüm diş
işlemlerinizin kemoterapiye başlamadan önce bitmesi
demektir. Eğer kemoterapiden önce diş tedavisine
gitmediyseniz doktorunuzun korunma tedbirleri alması
için bilgi verin. Diş hekiminize mutlaka tümörünüzün
olduğunu ve tedavi planını söyleyin.
Ağız ve dilinizi her gün kontrol edin: Bu yolla olası
problemleri başlamadan hemen önce fark eder veya
hissedersiniz. Doktorunuza bu sorunları hemen danışın.
Ağız içi ıslaklığını koruyun: Ağız içi ıslaklığını gün içinde
sürekli su yudumlayarak, buz parçacıkları ve şekersiz
sakız çiğneyerek koruyabilirsiniz.
Ağız, diş, diş eti ve dilinizi temizleyin: Her yemekten
sonra ve yatarken diş, diş eti ve dilinizi fırçalayın. Çok
yumuşak diş fırçası kullanın. Diş fırçanızı kullanmadan
önce sıcak suda bekleterek daha yumuşamasını
sağlayabilirsiniz. Fırçalama ağrılı ise dişlerinizi pamuk
çubukları ile temizlemeyi deneyin. Florid içeren diş
macunları kullanın.
Alkol içeren ağız gargaraları kullanmayın: Bunun
yerine günde 3-4 defa 1 bardak sıcak su içine ¼ (yarımın
yarısı) çay kaşığı soda, 1/8 (yarımın yarısının yarısı) çay
kaşığı tuz ile hazırlanmış solusyonu kullanabilirsiniz.
Takiben su ile çalkalama yapın.
Yumuşak diş ipi ile diş aralarını her gün temizleyin: Diş
etinde kanama veya ağrının olduğu bölge hariç diğer
bölgeleri mutlaka temizleyin. Trombosit sayınız düşükse
diş ipi konusunu doktorunuza danışın.
Takma diş kullanıyorsanız uygunluğundan emin olun
ve temiz tutun: Aynı zamanda kullanım zamanını en
36
aza indirin.
Ağızda ağrı varsa ne yediğinize dikkat edin: Nemli,
yumuşak ve yutması kolay yiyecekleri seçin.Bunlar
tahıldan yapılmış kahvaltılıklar, patates püresi, yağda
yumurta gibi ürünlerdir.
Pişirilmiş gıda blender ile püre haline getirirseniz
bunları yemeniz daha kolay olacaktır. Enfeksiyondan
kaçınmak için blender’ı kullanmadan önce ve
kullandıktan sonra tüm parçalarının iyice yıkandığından
emin olun. Eğer mümkünse bunları en iyi yıkamam yolu
bulaşık makinesi kullanmaktır.
Yiyecekleri küçük parçalar halinde alın, yavaşça
çiğneyin ve yerken beraberinde su için.
Yiyecekleri soğuk ya da oda sıcaklığında yiyin: Sıcak
veya ılık gıdaların ağız ve boğazda hasar yaptığını fark
edebilirsiniz.
Ağzınızda buz parçaları tutun: Bu ağız ağrınızı
hafifletecektir.
Ağzınızda birçok yara varsa doktor veya dişçinizi
arayın. Doktorunuz size bazı ilaçlar reçete edebilir.
Ağzınızda yanma, sıyrık ve hasar yapabilecek
şeylerden uzak durun:
-Patates-mısır cipsi ve kraker gibi sivri ve kıtır ürünler.
-Baharatlı yiyecekler, soslar.
-Portakal, limon, greyfurt gibi ürünler ve suları.
-Çikolata ya da soda gibi çok şeker içeren sıvı ve
yiyecekler
-Bira, şarap veya diğer alkol türleri.
-Kürdan ve diğer sert cisimler.
-Tütün ürünleri (sigara, puro, pipo, nikotin sakızlar)
37
BULANTI VE KUSMA
Nedir ve niçin ortaya çıkar?
Tedavi yolları:
Bazı kemoterapi tipleri bulantı, kusma yada her ikisine
de yol açar. Bulantı midenizde rahatsızlık hissi ile
birlikte kusacak gibi olmaktır. Kusma yediklerinizi
çıkartmaktır. Aynı zamanda kusmaktan yorulduğunuzda
veya mideniz boş olduğunda kuru şiddetli bir öğürtünüz
de olabilir.
Bulantı ve kusma kemoterapi sırasında hemen
sonrasında saatler ya da günler sonrasında ortaya çıkar.
Kemoterapi almadığınız günlere olasılıkla kendinizi
daha iyi hissedeceksiniz.
Yeni ilaçlar bulantı kusma korumasında yardımı
olacaktır. Bu ilaçları kemoterapiden 1 saat önce ve
kemoterapiden sonra birkaç gün daha almanız gerekir.
Bu ilaları kemoterapiden sonra ne kadar süre alacağınız
kemoterapinin tipine ve ona karşı nasıl reaksiyon
verdiğinize bağlıdır. Eğer aldığınız ilaç bulantıya karşı işe
yaramıyorsa doktorunuz size başka bir ilaç yazacaktır.
Bulantı için birden fazla ilaç almanız gerekebilir.
Akapunktur yardımcı olabilir. Doktorunuz ile
kemoterapiye bağlı bulantı-kusmanın kontrolü
konusunda konuşun.
Bulantıdan korunma: Kusmanın önlenmesinde tek yol
bulantının önlenmesidir. Midenizi alt üst etmeyecek
hazmı kolay, kolay sindirilebilir gıdaları ve içecekleri
deneyin. Bunlar arasında sade kraker, tost ve jöle
sayılabilir.
Sizin için en iyi yeme içme zamanı konusunda plan
yapın: Bazı insanlar kemoterapiden önce hafif bir öğün
veya atıştırma yaptıklarında kendilerini daha iyi
hisseder. Diğerleri ise kemoterapi sırasında mideleri
boşken kendini daha iyi hisseder. Tedavi sonrası bir şey
yemek içmek için en az 1 saat bekleyin.
Küçük öğünler ya da atıştırmalar yapın: Günlük 3 ana
öğün yerine eğer öğün sayınızı 5-6 küçük öğüne
çıkarırsanız kendinizi daha iyi hissedebilirsiniz.
Yemekten önce ve yemek sırasında fazla sıvı almayın.
Aynı zamanda, yemekten sonra bir süre yatmayınız.
Yiyecek ve içecekleriniz ılık ve serin olsun (sıcak ve
soğuk değil): Sıcak yiyecek ve içeceklerin ısılarının
düşmesini bekleyin ya da soğutucu ya da buz kullanın.
Soğuk yiyecekleri yemeden 1 saat önce buzdolabından
çıkararak ılıması sağlayabilirsiniz ya da mikrodalga
fırında hafif ısıtabilirsiniz. Gazı uçmuş ve ılık kola ve ya
zencefilli gazoz için.
Keskin kokulu yiyecek ve içeceklerden uzak durun:
Bunlar arasında kahve, balık, soğan, sarımsak ve
bunlarla pişirilmiş yemekler sayılabilir.
38
Dondurulmuş meyve ve ya buz parçacıkları deneyin:
Buz küplerinin sizi rahatlattığını fark edeceksiniz.
Naneli şekersiz sakız veya ekşi şeker emin: Eğer ağızda
veya boğazda yara varsa ekşi şekerden uzak durun.
Tedavide önce gevşeyin: Kemoterapi tedavisinden
önce sakin olursanız bulantınızın daha az olduğunu fark
edebilirsiniz. İyi şeyler düşünmek, derin solunum
egzersizleri yapmak, daha önceki güzel şeyleri hayal
etmek ve deneyimleri düşünmek kendinizi özgür
hissetmenizi sağlayabilir. Aynı zamanda okuma, müzik
dinlemek ve elişi gibi hobileri deneyebilirsiniz.
Bulantı hissettiğinizde derin ve yavaş nefes alın, taze
hava alın: aynı zamanda kendinizi arkadaşlarınız veya
aile fertleri sohbet ederek, müzik dinleyerek, televizyon
veya film izleyerek oyalayabilirsiniz.
Doktor ve hemşirenizle konuşun: doktorunuz
kemoterapi sırasında ve sonrasında size bulantıya karşı
koruyucu ilaçlar reçete edecektir. İlaçları tarif edildiği
şekilde aldığınızdan emin olun eğer işe yaramıyorsa
doktorunuzla görüşün. Günde 1 defadan fazla
kusuyorsanız
veya
yemekten
hemen
sonra
kusuyorsanız doktorunuza bilgi veriniz.
Günde 3 ana öğün yerine 5-6 küçük öğün tercih edin.
Bulantı ilaçlarınız işe yaramıyorsa doktorunuza bildirin…
39
SİNİR SİSTEMİ
DEĞİŞİKLİKLERİ
Nedir ve niçin ortaya çıkar?
Kemoterapi sinir sisteminizde hasara yol açabilir. Bir
çok sinir sistemi şikayetleri kemoterapi bitiminden
sonraki 1 yıl içinde giderek azalır ancak yaşamınız
boyunca kalma olasılığı da vardır.
Semptomlar aşağıdaki gibidir:
El ve ayaklarda uyuşma, yanma, güçsüzlük, hissizlik.
Normalden daha soğuk hissetme.
Yürürken ağrı
Kaslarda ağrı, halsizlik, yorgunluk
Denge kaybı, yetenek kaybı
Eşyalarınızı toplamada ve düğme iliklemede sorunlar
Titreme ve sarsıntı
İşitme kaybı
Midede ağrı, kabızlık, midede yanma
Halsizlik
Zihin karışıklığı ve hatırlama sorunları
Baş dönmesi
Depresyon
Bu değişikliklerden herhangi birisini fark ettiğiniz anda
doktorunuza bildiriniz. Bu problemlerin en kısa
zamanda tedavi edilmesi önemlidir.
40
Tedavi yolları nelerdir?
AĞRI
Ağrı nedir ve neden oluşur ?
Ağrı ile baş etmenin yolları
nelerdir?
Sinir sistemi değişikliklerinden herhangi birisini fark
ederseniz doktorunuza bildiriniz: bu sorunların hemen
tedavi edilmesi için önemlidir
Bıçak, makas gibi keskin ve tehlikeli olabilecek
eşyalara dokunurken dikkatli olun.
Düşmekten sakının: merdivenleri kullanırken yavaş,
parmaklıklara tutunarak yürüyün ve banyonuzda ve
ıslak zeminlerde kaymayan hasırlar kullanın.
Daima tabanı lastik tenis ayakkabıları ya da kauçuk
tabanlı ayakkabılar giyin.
Banyo suyunuzun sıcaklığını termometre ile kontrol
edin: bu suyun çok sıcak olmasına yaralanmanızı
engeller.
Yemeğinizi kendiniz yapıyorken bir tarafınızı
kesmekten ya da yakmaktan sakının.
Bahçede çalışırken, bulaşık yıkarken ve yemek
yaparken eldiven kullanın.
Her ihtiyaç duyduğunuzda dinlenin.
Yürürken baston yada diğer benzeri ürünleri
kullanıyorsanız dikkatli tutun.
Bazı kemoterapi tipleri şiddetli ağrıya neden olabilir.
Bunlar el ve ayaklarda yanma, uyuşma ve karıncalanma
veya vurucu ağrılar şeklindedir. Ağız yaraları, baş ağrısı,
kas ağrısı ve mide ağrıları da kemoterapi nedeni ile
olabilir. Ağrı tümörün kendisi nedeni olabileceği gibi
kemoterapi nedeni ile de olabilir. Doktor ve
hemşirelerin ağrıyı geçirecek veya azaltacak birtakım
yolları vardır.
■ Ağrınız ile ilgili hemşire ve doktorunuz ile konuşun.
Ağrıyı net olarak tarif edin:
Ağrıyı nerede hissediyorsun? Vücudun sadece bir
bölümünde mi, yoksa her tarafında mı?
Ağrının tipi nasıl? Keskin mi, kaba mı, tam olarak yeri
hissedilebiliyor mu? Ağrı gelip geçici mi, yoksa sürekli
devam ediyor mu?
Ağrı ne kadar güçlü. 0’dan 10’a kadar olan ağrı
skalasından ağrıyı tarif et.
Ağrı ne kadar sürüyor. Birkaç dakika mı, bir saat mi,
yoksa daha uzun mu sürüyor?
Ağrıyı neler azaltıp çoğaltıyor? Örneğin buz
uygulamasının etkisi var mı? Veya bazı yönlere doğru
hareket etmek ağrıyı artırıyor mu?
Hangi ağrı kesicileri alıyorsun? Faydası oluyor mu?
Hangi miktarda ve hangi sıklıkta alıyorsun?
41
Ağrı ile baş etmenin yollar
nelerdir?
Pratik ağrı kontrolü
CİNSEL DEĞİŞİKLİKLER
Nelerdir ve neden oluşur?
Aileniz ve arkadaşlarınızın ağrınız hakkında bilgi sahibi
olmasına izin veriniz
Size yardımcı olabilmeleri için ağrınız hakkında bilgileri
olması lazım. Çok yorgunsanız ve aşırı ağrınız varsa
aileniz sizin için doktor veya hemşirenizi arayabilirsiniz.
Ayrıca ağrınız hakkında bilgilerinin olması sizin neden
normalden farklı davrandığınızı anlamlarına da yardımcı
olacaktır.
Ağrı kesici ilaçlarınızı saatlerine uyarak düzenli
kullanınız (hatta ağrınız olmasa bile). Bu özellikle çoğu
zaman ağrınız varsa önemlidir.
İlaç dozlarını atlamayınız. Çok şiddetli ağrınız olana
kadar beklerseniz ağrıyı kontrol etmek bu durumda
daha zor olacaktır.
Derin derin nefes almaya çalışınız, yoga veya diğer
rahatlama yolları faydalı olabilir. Bunlar kas gerginliğini,
endişeyi ve ağrıyı azaltabilir.
Ağrı uzmanı veya destek tedavisi ile ilgilenen bir
uzmandan ağrılarınız olduğu zaman randevu alınız. Bu,
bir onkoloji uzmanı, anestezi uzmanı, nöroloji uzmanı,
bir hemşire olabilir. Sizinle konuşup size ağrını kontrol
edilmesinde yardımcı olacaktır.
Doktor, hemşire, ağrı uzmanına ağrı değişiklikleri ile
ilgili mutlaka bilgi veriniz
Ağrıda tedavi süreci boyunca değişiklikler olabilir. Bu
değişiklikler olduğunda kullanmakta olduğunuz
ilaçlarda da değişiklikler yapılması gerekebilir.
Bazı kemoterapiler cinsel özelliklerde değişikliklere
neden olabilir. Bu değişiklikler kadınlarda ve erkeklerde
farklıdır.
Kadınlarda, kemoterapiye bağlı yumurtalık hasarı
oluşabilir ve bu kadınlık hormon seviyelerinde
değişikliklere yol açabilir. Bu hormon değişiklikleri
vajinada kuruluk ve erken menopoza neden olabilir.
Erkeklerde, kemoterapi hormon değişikliklerine, penise
giden kan miktarının azalmasına, penisi kontrol eden
sinirlerin zarar görmesine neden olabilir. Bu
değişiklikler iktidarsızlığa neden olabilir.
Kemoterapi sırasında cinsel problem yaşanıp
yaşanmaması: bu problemlerin kemoterapi öncesi
olmasına, alınan kemoterapi türüne, yaşa, başka bir
hastalık olup olmamasına bağlıdır. Bazı problemler
örneğin sekse olan ilgi kemoterapi tamamlandıktan
sonra büyük olasılıkla azalır.
42
Kadınlarda olan problemler
nelerdir?
Erkeklerde olan problemler
nelerdir?
Baş etme yolları:
Kadınlar için öneriler
Menopoza bağlı bulgular (menopozda olmayan
kadınlar için)
Sıcak basması
Vajina kuruluğu
Çabuk kızma, sinirlenme
Düzensiz adet veya hiç adet olunmaması
İdrar torbası veya vajinada iltihaplar
Vajinada akıntı veya kaşıntı
Seks için çok yorgun hissetme veya sekse ilgisizlik
Seks yaparken yorgun, üzüntülü ve stresli hissetmek
Orgazm olamamak
İktidarsızlık
(sertleşme
olmaması
veya
sertleşmenin sürdürülememesi)
Seks için çok yorgun hissetme veya sekse ilgisizlik
Seks yaparken çok yorgun, üzüntülü ve stresli
hissetmek.
Hemşire veya doktorunuzla konu ile ilgili konuşun:
•Seks. Doktor veya hemşirenize kemoterapi sırasında
seks yapmanın sakıncası olup olmadığını sorun. Çoğu
kadın seks yapabilir ama yine de sormak iyi bir fikirdir.
•Doğum kontrolü. Kemoterapi sırasında hamile
kalınmaması çok önemlidir. Kemoterapi özellikle
hamileliğin ilk üç ayında fetüse çok ciddi zarar verir.
Eğer menopozda değilseniz doğum kontrolü ile ilgili
doktorunuz ile mutlaka görüşün.
•İlaçlar. Doktor veya hemşirenizle cinsel problemlerde
kullanılabilecek ilaçlarla ilgili olarak konuşun. Vajinal
kuruluğu ve enfeksiyon riskini azaltacak krem ve
suppozutuarlar faydalı olabilir.
Pamuk iç çamaşırı giyilmesi (pamuk külot ve pamuk
astarlı külotlu çorap) sıkı pantolon ve külot giyilmemesi
faydalıdır.
Seks sırasında
su
bazlı vaginal
®
nemlendiricilerin kullanılması (KY Jelly veya Astroglide
gibi )
Seks hala kuruluk nedeni ile ağrılı ise kullanılacak
ilaçlarla ilgili doktorunuza
Sıcak basması ile baş edebilme:
•Sıralı giyinin: örneğin yanınıza her an çıkarıp
giyebileceğiniz hırka ve ceket alın.
•Aktif olun. Yürüme, bisiklet sürme başka tür
eksersizlerin yapılması.
•Stresi azaltın. Yogayı, ilaçları ve diğer rahatlama
yöntemlerini deneyiniz.
43
Erkekler için öneriler
Kadın ve erkekler için öneriler
DERİ VE TIRNAK
DEĞİŞİKLİKLERİ
Nelerdir ve neden oluşur?
Basit cilt değişiklikleri:
Hemşire veya doktorunuzla konu ile ilgili konuşun:
•Seks. Doktor veya hemşirenize kemoterapi sırasında
seks yapmanın sakıncası olup olmadığını sorun. Çoğu
erkek seks yapabilir ama yine de sormak iyi bir fikirdir.
Seks sırasında prezervatif kullanın çünkü menide
kemoterapi ilaçları veya atık ürünleri bulunabilir.
•Doğum kontrolü. Kemoterapi sırasında eşinizin hamile
kalmaması çok önemlidir. Kemoterapi ciddi sperm
hasarına yol açarak doğacak olan bebekte anomalilere
yol açabilir.
Eşinize veya arkadaşınıza açık ve dürüst olun.
Hissettikleriniz ve sizinle ilgili konular hakkında
konuşun.
Sevginizi göstermenin başka yollarını araştırın.
Siz ve arkadaş ya da eşiniz kemoterapi sırasında
birbirinize sevginizi göstermek için yeni yollar
kullanabilirsiniz. Örneğin daha az seks yapıyorsanız
daha çok birbirinize sarılıp okşayabilir, birbirinize masaj
yapabilir, birbirinize daha yakın olabileceğiniz başka
aktiviteleri yapabilirsiniz.
Doktor, hemşire veya bir danışman ile konuşun.
Siz veya eşiniz cinsel probleminiz olduğunu
düşünüyorsanız mutlaka size yardımcı olabilecek biriyle
konuşunuz. Bu bir psikiyatri uzmanı, psikolog, evlilik
danışmanı veya seks terapisti olabilir.
Bazı kemoterapi türleri ciltte ve tırnakta hızlı büyüyen
hücrelere zarar verir. Bazen bu değişiklikler çok sıkıntılı
ve ağrılı olabilir fakat çoğu zaman bu değişiklikler basit
tedaviyle geçer ya da tedavi gerektirmez. Bunların çoğu
kemoterapi bittikten sonra düzelir. Fakat bazı ciddi cilt
değişiklikleri doğru şekilde hızlıca tedavi edilmelidir
çünkü kalıcı hasar bırakabilir.
Kaşıntı, kuruluk, kızarıklık, kurdeşen, ciltte
soyulmalar
Damarlarda
kararmalar(Damardan
kemoterapi
aldığınız zaman damarlarınız daha koyu renkte
görülebilir.
Güneşe hassasiyet (çok hızlı bir şekilde güneş yanığı
gelişebilir). Çok koyu renkli insanlarda bile olabilir.
Tırnak problemleri. Tırnaklarınızın rengi kararabilir,
sarı renk gelişebilir. Kırılgan ve kolaylıkla çatlayan
tırnaklar gelişebilir. Bazen de tırnaklar tamamen
düşebilir. Fakat yerine yeni tırnak çıkacaktır.
44
Ciddi cilt değişiklikleri:
Baş etmenin yolları
Radyasyon etkisi. Bazı kemoterapiler ışın tedavisi
alınan bölgelerdeki ciltte kırmızı renk değişikliği
yapabilir (açık ya da koyu kırmızı olabilir). Cildiniz
parlayabilir soyulabilir ya da çok ağrılı olabilir.
Damarınızdan
dışarıya
kemoterapi
sızması.
damarınızdan kemoterapi alırken ağrı ve yanma olursa
hemen doktor veya hemşireye haber veriniz
Kemoterapi sırasında allerjik reaksiyon gelişmesi. Bazı
cilt reaksiyonları kemoterapiye bağlı alerji nedeni ile
gelişebilir. Ani ve ciddi bir kaşıntınız, cilt döküntüleri,
nefes alıp vermede sıkıntınız olursa doktor ve
hemşirenize hemen haber veriniz.
Kaşıntı, kuruluk, kızarıklık, döküntü ve soyulma
Mısır nişastası uygula, toz şeklinde serpiştirilebilir.
Uzun süren sıcak bir banyo yerine kısa süren bir duş
alınması veya süngerle temizlenilmesi.
Banyo sonrası ovarak değil yumuşakça silininiz.
Yumuşak, nemlendirici sabun kullanınız
Krem veya losyonu banyo sonrası cilt daha
nemliyken kullanın. Bu yardımcı olmazsa doktor
veya hemşirenize söyleyin.
Alkol içeren parfüm, kolonya veya tıraş sonrası
losyonu kullanmayınız
Akne
Yüzünüzü kuru ve temiz tutun
Doktor veya hemşirenize medikal krem ve sabunları
kullanıp kullanamayacağınızı sorun
Güneş hassasiyeti
Direkt güneş ışığından kaçının. Bunun anlamı saat
10.00-16.00 arası güneşte bulunmamak değil
güneşin en güçlü olduğu zamanda bulunmamaktır.
Cilt koruma faktörü 15 veya üzeri olan güneş
kremlerinin kullanınız. Veya güneş ışınlarını bloke
eden çinko oksit gibi merhemler kullanılabilir.
Dudaklarınızı nemli tutun. 15 faktör ve üzeri kokulu
merhemler kullanılabilir.
Açık renkli kıyafetler ve geniş kenarlı şapkalar
kullan.
Güneş banyosu yapmayın.
Tırnak problemleri
Bulaşıkları yıkarken, bahçede çalışırken veya ev
temizliği yaparken eldiven giy.
Tırnakları güçlendiren ürünler kullan.
Eğer tırnak çevresi kırmızı ve ağrılıysa doktoruna
haber ver.
45
Radyoterapi etkisi
Radyoterapi alınan cilt bölgesini güneşten koru ve
güneş banyosu yapma.
Yaralı cilt bölgesine soğuk ıslak bez yerleştir.
Pamuktan veya diğer yumuşak kumaştan yapılmış
kıyafetler giy. Bu iç çamaşır içinde geçerlidir.
Herhangi bir döküntü durumunda doktor veya
hemşireye haber ver.
46
İDRAR, BÖBREK ve İDRAR
TORBASI DEĞİŞİKLİKLERİ
Nelerdir ve neden oluşur?
Baş etme yolları nelerdir?
GRİP BENZERİ
DEĞİŞİKLİKLER
Bazı kemoterapi türleri böbrek ve idrar torbasına zarar
verebilir.
Bu problemler:
İdrar yaparken veya idrar tamamlandıktan sonra
ağrı ve yanma
Sık ve acil idrar yapma ihtiyacı
İdrar yapamama, idrar akışını kontrol edememe
(inkontinans)
İdrarda kan olması
Ateş
Titremeler
İdrar renginin turuncu, kırmızı, yeşil ve koyu sarı
olması ayrıca güçlü ilaç kokusu olması.
Bazı böbrek ve idrar torbası problemleri kemoterapi
bitiminde düzelir. Fakat bazı problemler hayat boyu
devam edebilir.
Doktor ve hemşireniz kontrol amaçlı idrar ve kan
örnekleri alacaktır
■Bol miktarda sıvı içecekler alınması. Bol miktarda sıvı
gıdalar alınması kemoterapi ilaçlarının böbrek ve idrar
torbasına olan olası yan etkisini azaltacaktır.
■ Kafeinli gıdaların tüketimini azalt (örneğin siyah cay,
kahve ve bazı kola ürünleri).
■Bahsedilen problemler gelişirse mutlaka doktorunuza
başvurun.
Bazı tip kemoterapiler grip olmuş gibi hissetmenize
neden olabilir. Eğer biyolojik bir ajan ile birlikte
kemoterapi alıyorsanız bu olasılık daha yüksektir.
Grip benzeri bulgular:
■ Kas ve eklem ağrısı
■ Ateş
■ Baş ağrısı
■ Titremeler
■ Yorgunluk
■ İştahsızlık
■ Bulantı
Bu bulgular 1-3 gün sürebilir. Tümörün kendisi veya bir
enfeksiyon bu bulgulara neden olabilir. Bu bulgulardan
herhangi birisi sizde varsa mutlaka doktor ya da
hemşirenize söyleyiniz.
47
VÜCUTTA SIVI TUTULUMU
GÖZDE OLAN
DEĞİŞİKLİKLERİ
Vücutta sıvı tutulumu kemoterapi nedeni ile, hormon
değişiklikleri nedeniyle veya tümörün kendisinden
kaynaklanan nedenlerle olabilir. Yüzde, ellerde,
ayaklarda veya midenizde şişlik hissedebilirsiniz. Bazen
kalbin ve akciğerin kenarında sıvı birikebilir ve
öksürüğe, nefes darlığına ve kalpte ritim problemlerine
yol açabilir. Karın alt kısmında sıvı birikebilir.
Siz doktor ve hemşirenizle birlikte sıvı birikimini
önleyebilirsiniz:
Aynı tartıyı kullanarak her gün günün ayni saatinde
tartılınız. Hızlıca kilo alıyorsanız doktor veya
hemşirenize haber veriniz.
Tuz kullanmayın tuzlu yiyeceklerden uzak durun.
İçtiğiniz sıvıları kısıtlayın.
Eğer vücutta şişlik gelişiyorsa doktorunuz bu fazla
sıvıyı vücuttan atacak ilaçlar reçete edebilir.
Lens takmada problemler.
Bazı kemoterapiler gözlerinize rahatsızlık verebilir ve
lens takmak çok ağrılı olabilir. Kemoterapi alırken lens
takıp takamayacağınızı doktorunuza sorunuz.
Bulanık görme.
Bazı kemoterapiler gözyaşı kanallarını tıkayarak bulanlık
görmeye neden olabilir.
Gözde yaşarmalar.
Bazen, kemoterapi göz yaşı sızıntısı yaparak gözlerinizin
olduğundan daha sulu görülmesine neden olabilir.
Bulanık görme ve gözyaşı değişikliklerini doktor veya
hemşirenize haber veriniz.
48
YAN ETKİ DURUMLARINDA FAYDALI OLABİLECEK GIDALAR
Sade içecekler
Bu liste aşağıdaki durumlarda size yardımcı olabilir:
■ İshal (sayfa 17’ye bakınız)
■ İdrar, böbrek ve idrar torbası değişiklikleri (sayfa 34’e bakınız)
Tip
Örnekler
Çorbalar
Et suyu
Yağsız et suyuna yapılan çorbalar
İçecekler
Elma suyu
Karbonatlı içecekler
Meyveli içecekler
Kızılcık ve üzüm gibi meyve suları
Meyveli kokteyl
Spor içecekleri
Su
Kafeinsiz açık çay
Tatlılar
Süt ve meyve parçaları olmadan yapılan meyve buzları
Bal
Jöle
Buzlu şekerler
Sıvı içecekler
Bu liste aşağıdaki durumlarda size yardımcı olabilir:
■ Canınız katı gıdalar yemek istemediğinde (sayfa 14’e bakınız)
■ İdrar, böbrek ve idrar torbası değişiklikleri (sayfa 34’e bakınız)
Tip
Örnekler
Çorbalar
Et suyu-Et suyu çorbası-Peynirli çorba
Süzülerek veya mikserde geçirilerek hazırlanan çorbalar
Püre patatesten hazırlanan çorbalar
Domates çorbası
İçecekler
Karbonatlı içecekler
Spor içecekleri
Kahve
Çay
Meyveli içecekler
Domates suyu
Meyve suları
Sebze suları
Meyveli kokteyl
Su- Süt (her çeşit)
Yağlar
-Tereyağı -Margarin
-Bitkisel yağlar -Ekşi krema
Tatlılar
-Kremalı vanilyalı tatlı -Buzlu yoğurt
-Suyu azaltılmış meyve püreleri -Bal
-Parçalar içermeyen dondurma (içerisinde kabuklu yemiş
olmayan)
-Buzlu süt -Jöle
-Puding -Yoğurt (sade veya vanilyalı)
Ek
gıda
ve Hazır kahvaltı içecekleri
katkılar
Sıvı destek ürünleri
49
Yüksek kalori ve protein içeren yiyecek ve içecekler
Canınız yemek istemiyorsa bu liste siz yardımcı olabilir. ( sayfa 14’e bakınız.)
Tip
Çorbalar
Örnekler
Kremalı çorbalar
Mercimek,
Tarhana çorbası
Bezelye ve kuru fasulye yemekleri
Şehriye çorbası
İçecekler
Hazır kahvaltı içecekleri
Milkshake
Tam süt
Ana öğünler ve -Tereyağı,margarin
ve -Kremalı peynirler
diğer yiyecekler bitkisel yağlar eklenmiş -Ayçöreği
yiyecekler
-Jambon
-Peynir
-Yumurta
-Tavuk
-Balık
-Bezelye yemekleri
-Yerfıstığı yağı
-Fasulye yemekleri
-Ev peyniri
Tatlılar
Buzlu yoğurt
Kek
Pudingler
Sütlaç
Muhallebi
Sade ve vanilyalı yoğurt
Ek
gıda
ve Sıvı destek ürünleri
katkılar
Süt tozu eklenmiş puding,
Muhallebi ve yağda pişmiş yumurta gibi yiyecekler
Yüksek lifli gıdalar
Bu liste size kabızlık durumunda yardımcı olabilir. Sayfa 16’ya bakınız.
Tip
Örnekler
Ana öğünler ve Kepekli ekmek, Kepekli kekler ve bisküviler
diğer yiyecekler Kepek veya saf tahıldan yapılan kahvaltılık gevrek
Kahverengi veya yabani pirinç
Pişirilmiş kuru fasulye ve bezelye
Buğday pastaları
Meyve
ve Kuru kayısı, erik, üzüm gibi kurutulmuş meyveler
sebzeler
Elma, üzüm gibi taze meyveler
Brokoli, mısır, yeşil fasulye, bezelye, ıspanak gibi çiğ ya da
pişmiş sebzeler
Aperatifler
Kabuklu yiyecekler
Patlamış mısır
Ayçiçeği gibi tohum yiyecekler
50
Düşük lifli gıdalar
Bu liste size ishal durumunda yardımcı olabilir. 17. sayfaya bakınız
Tip
Örnekler
Ana öğünler ve Tavuk ve hindi (derisi çıkarılmış)
diğer yiyecekler Pişmiş rafine tahıllar
Ev peyniri
Yumurta
Balık
Erişteler, makarna
Patates (pişmiş ya da püre haline getirilmiş)
Beyaz ekmek
Beyaz pirinç
Meyve
ve Kuş konmaz
sebzeler
Muz
Konserve meyveler (örneğin şeftali, armut konserveleri)
Taze meyve suları
Sebze suları
Aperatifler
Tuzlu krakerler
Şerbetler
Yoğurt (sade veya vanilyalı)
Dondurma
Muhallebi
Ağızda yara ve ağrı durumunda kolay alınabilecek yiyecekler
Bu liste size ağız ve boğazınızda yaralar ve ağrı olduğunda yardımcı olabilir. Sayfa 25’e bakınız.
Tip
Örnekler
Ana öğün ve Bebek mamaları
diğer yiyecekler Pişmiş rafine tahıllar
Ev peyniri
Yumurta (az kaynamış ya da çırpılıp yağda pişirilmiş)
Fırında makarna
Patates püresi
Çorbalar (acılı ve ekşili olmayan)
Tatlılar
Yumuşak tatlılar
Yumuşak meyve (muz ve elma püresi gibi)
Dondurma
Milkshake
Pudingler
Yoğurt (sade veya vanilyalı)
51
Mideye faydalı yiyecek ve içecekler
Bu liste bulantı-kusma durumunda size yardımcı olabilir. Sayfa 26’ya bakınız.
Tip
Çorbalar
İçecekler
Örnekler
Sade et suyu, tavuk ve dana suyu gibi
Asidi azalmış sade karbonatlı içecekler
Yaban mersini veya üzüm suyu
Hazır meyve suyu
Spor içecekleri
Çay
Su
Ana öğünler ve Tavuk (derisi çıkarılarak pişirilmiş veya ızgara yapılmış)
diğer yiyecekler Hazır yulaf ezmesi
Erişteler
Makarnalar
Patates (soyulup kaynatılmış)
Tuzlu simit
Tuzlu krakerler
Beyaz pirinç
Kızarmış beyaz ekmek
Tatlılar
Konserve meyveler (şeftali ve armut konserveleri)
Buzlu şeker
Şerbet, dondurulmuş şerbet
Yoğurt (sade veya vanilyalı)
KAYNAKLAR
1. Chemotherapy and you. http://www.cancer.gov/cancertopics/chemotherapy-and-you.pdf,
Erişim tarihi: 02-06-2009.
2. Catane R, Cherny NI, Kloke M, Tanneberger S, Schrijvers D. Hand book of advanced cancer care.
Oxon, Taylor and Francis, 2006
Bize ulaşın:
1.Adana Başkent Üniversitesi Hastanesi Kışla Yerleşkesi
Tlf:0322-3444444 (dahili 1268) Fax:0322-3444452
2.Adana Başkent Hastanesi Yüreğir Yerleşkesi
Tlf:0322-3272727 (dahili 1268) Fax:
3. Ankara Başkent Üniversitesi Hastanesi
Tlf : (0 312) 212 68 68
4. www.baskent.edu.tr
NCI’dan İzin İsteği:
52
NCI’ın izin yazısı
53
Bilinmesi Gereken kelimeler
Adjuvan kemoterapi: İyileştirici bir ameliyat yada radyoterapiden sonra tümör hücrelerini
öldürmek için verilen kemoterapi.
Akupunktur: Cilde bazı belirlenmiş bölgelere iğneler batırarak bulantı-kusma ve diğer belirtileri
azaltmaya çalışan teknik.
Akyuvarlar(Beyaz kan hücreleri): Vücutta mikroplar ve diğer hastalıklarla savaşmaya yardım eden
hücreler. Ayrıca lökosit olarak da adlandırılır.
Alopesi: Saçların vücutta normalde bulunması gereken yerde bulunmaması veya dökülmesi.
Alopesi kemoterapinin yan etkisi olabilir.
Anemi: Kırmızı kan hücrelerinin sayısını normalden az olası durumudur.
Antiemetik ilaçlar: Bulantı kusmayı engelleyen ya da kontrol altına alan ilaçlardır.
Ayakta tedavi: Sağlık uygulamalarının geceyi hastanede geçirmeyecek şekilde yapılması.
Biyolojik tedavi: Bağışıklık sistemini taklit ederek ya da eski haline getirerek tümör, enfeksiyonlar
ve diğer hastalıklarla savaşmasına yardımcı olan tedavilerdir. Ayrıca bazı tümör tedavilerinin yan
etkilerini azaltmada da kullanılırlar.
Bulantı: Mide içeriğinin her an çıkarılacağı hissi.
Diyare (ishal): Sık barsak hareketleri ile birlikte yumuşak, gevşek, bol sulu gaita.
Enjeksiyon: Şırınga kullanarak sıvıları ya da ilaçları vücutta itme.
Hormon: Vücudun bezleri tarafından üretilen, vücutta dolaşan ve belli başlı hücreler ve organların
çalışmalarını kontrol eden kimyasallar.
İmpotans: Ereksiyon olmaması veya sürdürülememesi.
İnfertilite: Kadın için, anlamı hamile kalamama durumu. Erkek için, anlamı bir kadını hamile
bırakamamadır.
İnkontinans: İdrar torbasından idrarın akışının kontrol edilememesi.
İntraarterial: Atar damar içerisine. Ayrıca IA olarak adlandırılır.
İntraperitoneal: Periton kavitesi içerisine. Ayrıca IP olarak adlandırılır.
İntravenous: Toplar damar içerisine. Ayrıca IV olarak adlandırılır.
Kan sayımı: Bir kan örneğinde kırmızı kan hücreleri, beyaz kan hücreleri ve trombositlerin
sayılmasıdır. Ayrıca tam kan sayımı olarak da adlandırılır (CBC).
Kateter: Vücuda sıvıların girmesini sağlayan katlanabilir tüp.
Kemik iliği: Çoğu kemiğin merkezinde olan yumuşak, süngerimsi doku. Bu doku kırmızı kan
hücrelerini, beyaz kan hücrelerini, thrombositleri üretir.
Kemoterapi: İlaçlarla tümör hücrelerinin öldürülmesi olarak tanımlanır.
Kırmızı kan hücreleri: Vücudun her tarafına oksijen taşıyan hücreler.
Konstipasyon (kabızlık): Barsak hareketleri daha az sıklıkta olduğu zaman, gaitanın sertleşmesi ve
geçişinin zorlaşması durumu.
Metastatik: Tümörün vücudun bir bölgesinden başka bölgesine yayılması.
Neoadjuvan kemoterapi: Ameliyat ve radyoterapiden önce tümörün küçültülmesi için verilen
kemoterapi.
Nötrofil: Bir çeşit beyaz kan hücresi.
Nötropeni: Bir çeşit beyaz kan hücresi olan nötrofillerde anormal düşme.
Nüks:Tümör hücrelerinin saptanamadığı bir dönemden sonra yeniden tespit edilmesi.
Öğürme: Mide boş olduğunda dahi vücudun kusmaya çalışması.
Palyatif bakım: Ciddi ve hayati tehdit eden hastalığı olan birine yaşam kalitesini artırmak amacıyla
yapılan uygulamalar.
Periton: Karın içerisinde barsaklar, mide, karaciğer gibi organları içeren boşluk
Pompa: Belli zamanda ilacı belirli bir sürede vermeye yarayan alet.
54
Port: Vucuda yerleştirilen bir aygıt. Tekrarlayan enjeksiyonlara gerek olmadan kan alınmasını ve
ilaç verilmesini sağlıyor.
Radyoterapi: yüksek enerjili radyasyon kullanarak tümör hücrelerini öldürme.
Sağlıklı hücreler: Tümörlü olmayan, fonksiyonlarını yapması gerektiği şekilde yapan hücreler.
Standard tedavi: Uzmanların görüş birliği belirttiği yaygın olarak kullanılan tedaviler.
Trombositler: Kan pıhtısı oluşturarak kanamayı engelleyen bir çeşit kan hücresi.
Trombositopeni: Thrombositlerde sayıca azalma. Ciltte kolayca morarmalar ve müköz zarlardan
ve diğer organlarda şiddetli kanamalarla sonuçlanabilir.
Tükenmişlik: Vücudun çok aşırı yorulması ve günlük fonksiyonlarını enerjisizlikten yapamaması.
Tümör klinik çalışmaları: Yeni tıbbi uygulamaların hastalarda test edildiği araştırmalardır. Bu
çalışmalar yeni tarama, önleme, tanı ve tedavi yaklaşımlarını test eder.
Uzun süreli yan etkiler: Kemoterapi bittikten sonra düzelmeyen, devam eden yan etkiler.
Yan etki: Tedavi sırasında sağlıklı doku ve organlarda olan problemler.
55
Kemoterapi çizelgesi
Tarih
Kür sayısı
Yan etki
Notlar
56
NOTLAR:
57
NOTLAR
58
NOTLAR
59