Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmaları ve Diğer

Transkript

“Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri”
13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu
T.C.
ÇEVRE ve ORMAN BAKANLIĞI
ÇEVRE YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
KYOTO PROTOKOLÜ ESNEKLİK MEKANİZMALARI VE DİĞER
ULUSLARARASI EMİSYON TİCARETİ SİSTEMLERİ
ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU RAPORU
Aralık, 2008
1
Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Karbon Ticareti Sistemleri
Özel htisas Komisyonu1 Raporu
Ç NDEK LER
I. MEVCUT DURUM
3
I.1 Giri4
3
I.2 Uluslararas Çabalar
4
I.2.1 Sözle4me ve Kyoto Protokolü
4
I.2.2 2012-Sonras Dönem
12
I.3. Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar
16
II. KARBON T CARET
19
II.1 Karbon Piyasas ve Ulusal Uygulamalar
19
II.2 Uluslararas Uygulamalar
21
II.3 Avrupa Birli i Emisyon Ticareti Sistemi
25
III. GÖNÜLLÜ KARBON P YASALARI
27
III.1 Uluslararas 14leyi4
27
III.2 Proje Geli4im Süreci
34
III.3 Türkiye’deki Uygulamalar
37
IV. SONUÇ VE ÖNER LER
41
EKLER
EK-I:
Kyoto Protokolü, Esneklik Mekanizmalar ve Karbon Ticareti alan nda Takip edilmesi / bulundurulmas
önerilen yay nlar
EK-II:
Kyoto Protokolü, Esneklik Mekanizmalar ve Karbon Ticareti alan nda Kat l m sa lanmas n n yararl
olaca dü4ünülen etkinlikler listesi
EK-III:
Kyoto Protokolü, Esneklik Mekanizmalar ve Karbon Ticareti alan nda Sektörel veritaban nda bulunmas
gereken ki4i/kurum bilgileri
EK-IV:
Örnek Proje Referans Emisyon Faktör Hesaplamalar
1
13.5.2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl n n oluruyla olu4turulan komisyonda:
Dr.O uz CAN (Ba4kan), Yunus ARIKAN (Ba4kan Yard mc s ), Yrd. Doç. Dr. Etem KARAKAYA (üye), Haluk SAYAR (üye) yer
alm 4t r. Komisyonun sekretarya çal 4malar Çevre Yönetimi Genel Müdürlü ü Hava Yönetimi Dairesi personeli (Recep IAH1N
(Genel Müdür Yard mc s ), Dr. Mustafa IAH1N (Daire Ba4kan ), Fulya SOMUNKIRANOJLU (Iube Müdürü), Evren TÜRKMENOJLU
(Mühendis), Mehrali ECER (Mühendis), Tu ba 1ÇMEL1 (Mühendis), Emre USTA (Mühendis)) taraf ndan yürütülmü4tür .
2
I. MEVCUT DURUM
I.1 Giri8
klim de i8ikli i, “nedeni ne olursa olsun iklimin ortalama durumunda ve/ya da de i4kenli inde onlarca y l
ya da daha uzun süre boyunca gerçekle4en de i4iklikler” biçiminde tan mlanmaktad r. Günümüzde sözü edilen
küresel iklim de i8ikli i ise, fosil yak tlar n yak lmas , arazi kullan m de i4iklikleri, ormans zla4t rma ve
sanayi süreçleri gibi insan etkinlikleriyle atmosfere sal nan sera gaz birikimlerindeki h zl art 4 n do al sera
etkisini kuvvetlendirmesi sonucunda Yerküre’nin ortalama yüzey s cakl klar ndaki art 4 ve iklimde olu4an
de i4iklikleri ifade etmektedir.2
Hükümetleraras 1klim De i4ikli i Paneli - IPCC'nin 2007 y l nda yay mlanan Dördüncü De erlendirme
Raporu'na göre, küresel s nma art k tart 4mas z bir gerçektir ve bunun önemli bir bölümünden büyük bir
olas l kla insano lu sorumludur. Küresel ortalama yüzey s cakl
son yüzy lda 0.74
o
C yükselmi4tir.
S cakl klardaki art 4a ba l olarak, hidrolojik döngünün de i4mesi, kara ve deniz buzullar n n erimesi, kar ve
buz örtüsünün alansal daralmas , deniz seviyesinin yükselmesi, 4iddetli hava olaylar n n s kl
n n ve 4iddetinin
artmas , kurakl k, çölle4me, salg n hastal klar n ve zararl lar n artmas gibi, dünya ölçe inde sosyoekonomik
sektörleri, ekolojik sistemleri ve insan ya4am n do rudan ya da dolayl olarak etkileyecek önemli sonuçlar n
olaca
öngörülmektedir.
3
1klim de i4ikli i ile mücadele
ekonomiler üzerinde farkl yönlerden f rsat ve tehditleri içermektedir.
Uluslararas kamuoyunun bir arada hareket etmesi halinde sera gazlar n azaltma çabas n n ekonomik
bedelinin üstesinden gelinebilecek seviyelerde kalabilece i tahmin edilmektedir. 1klim De i4ikli inin ekonomi
üzerine olan etkilerinin incelendi i STERN Raporunda hiçbir önlem al nmad
takdirde, iklim de i4ikli inin
özellikle çevre, g da, su ve sa l k üzerine olumsuz etkilerinin ekonomiye olan yans mas n n geli4mekte olan
ülkelerde daha büyük olaca
ifade edilmektedir. 1klim de i4ikli inin getirece i ilave maliyetlerin Gayri safi yurt
içi hâs lan n % 20’sine ula4mas beklenmektedir. Di er yandan raporda, 1klim de i4ikli i etkilerinin azalt m na
yönelik yap lacak sera gazlar n n azalt m çal 4malar maliyetlerinin etkisi ise GSY1H’n n %1’i ile s n rl
olabilece i ifade edilmektedir.
1klimdeki de i4imlerin gözle görünür hale gelmesi ve bu de i4imlerin insan kaynakl faaliyetler sonucu ortaya
ç kt
n destekleyen bilimsel çal 4malar n artmas sonucunda ülkeler 1992 y l nda Rio Dünya Zirvesi olarak
an lan toplant da bir araya gelip Birle4mi4 Milletler 1klim De i4ikli i Çerçeve Sözle4mesini haz rlam 4lard r. 1997
y l nda Sözle4me’nin Kyoto Protokolü haz rlanm 4 ve Sözle4me’nin Ek-1 listesinde bulunan ülkelere say sal sera
gaz azalt m yükümlülükleri getirilmi4tir. Kyoto Protokolü resmiyet kazanmas için gerekli 4artlar sa layarak 16
Iubat 2005 y l nda yürürlü e girmi4tir.
Geli4mi4 ülkeler, say salla4t r lm 4 sera gaz azalt m ve s n rlama hedeflerine ula4malar n kolayla4t rmak ve
emisyonlar n azalt c uygulamalar n daha dü4ük maliyet ile gerçekle4tirmeleri için Protokol’de proje ve piyasa
2
3
www.unfccc.int ,
IPCC, 2007, 4th Assessment Report: Climate Change Mitigation, 2007,
3
temelli esneklik mekanizmalar tan mlanm 4t r. Ülkeler ulusal sera gaz emisyonu azalt m önlemlerinin (Enerji
verimlili i, yenilenebilir enerjiye geçi4 gibi…) yetersiz veya ekonomik olarak uygulanabilir olmad
durumlarda
bu mekanizmalara ba4vurmaktad rlar.
Küresel s nmaya neden olan sera gaz emisyonlar n n azalt lmas n n zorunlulu u anla4 ld
nda, bu gazlar n
azalt lmas nda piyasa mekanizmas n n önemli bir rol oynayabilece i görü4ü önem kazanm 4t r. Bu ba lamda,
piyasa kurallar na göre çal 4acak bir karbon piyasas ve ticarete konu olan karbondioksitin bir fiyat n n olmas
emisyonlar azaltmada önemli bir enstrüman olarak görülmektedir. Teoriye göre, karbon piyasas emisyonlar
azaltmak için mevcut kaynaklar n en ucuz maliyetle kanalize edilmesini sa lamaktad r (Saruc ve Karakaya,
2008). Bu anlamda, belirlenen limitten fazla emisyon salanlar cezaland r l rken, daha az salanlar ise
ödüllendirilmektedir.4 Ayr ca kirletme birimlerini mülkiyet hakk na dönü4türerek ve bu birimlere bir fiyat
vererek karbonun tüm dünyada ticaretinin yap lmas n mümkün k lar. Bu sayede, düzgün i4leyen bir karbon
piyasas i4letmelerin daha az sera gaz emisyonu salmas n te4vik ederek temiz teknolojiyi kullanmaya
yönlendirir ve di er i4letmelere göre avantaj sa lar (UNFCCC, 2007).
I.2 Uluslararas Çabalar
I.2.1 Sözle8me ve Kyoto Protokolü
1972 y l nda Stockholm’de gerçekle4tirilen Uluslararas 1nsan Çevresi Konferans , çevre sorunlar n n s n ra4an
niteli i nedeniyle, çözümlerinin de uluslararas i4birli i içerisinde ele al nmas gereklili ini ortaya koymas
aç s ndan önemli bir dönüm noktas olmu4tur. Ayn y l kurulan Birle4mi4 Milletler Çevre Program (UNEP), çevre
alan nda pek çok i4birli inin ba4lat lmas için önemli bir kurumsal zemin olu4turmu4tur. UNEP’in olu4umu,
tehlike alt ndaki türlerin korunmas na yönelik CITES Sözle4mesi, deniz kirlili ine kar4 MARPOL, uzun menzilli
hava kirli i, Akdeniz Eylem Plan , ozon tabakas n n inceltilmesine yönelik Viyana Sözle4mesi ve Montreal
Protokolü gibi uluslararas alanda pek çok önemli ve somut i4birliklerinin olu4umunun önünü açm 4t r.
Birle4mi4 Milletler Çevre program – UNEP ve Dünya Meteoroloji Oganizasyonunun- WMO olu4turdu u uluslar
aras bilimsel bir kurum olan; Hükümetler aras 1klim De i4ikli i Paneli -IPCC- International Panel on Climate
Change’ iklim de i4ikli i konusunda karar vericilerin ihtiyaç duydu u objektif bilgi kayna n te4kil etmek üzere
1988 y l nda kurulmu4tur. IPCC iklim de i4ikli inin nedenlerini, iklim de i4ikli inin çevresel, sosyo-ekonomik
sonuçlar n , uyum-adaptasyon ve azalt m/sava4 m-mitigasyon seçeneklerini ara4t rarak de erlendirme raporlar
halinde yay nlamaktad r.5
“Atmosferdeki sera gaz birikimlerini, iklim sistemi üzerindeki tehlikeli insan kaynakl etkiyi önleyecek bir
düzeyde durdurmay ba4armay ” hedefleyen Birle4mi4 Milletler 1klim De i4ikli i Çerçeve Sözle4mesi (BM1DÇS)
1992 y l nda Rio’da gerçekle4tirilen Yeryüzü Zirvesi’nde Çölle4me ile Mücadele Sözle4mesi ve Biyolojik Çe4itlilik
Sözle4mesi ile beraber imzaya aç lan Rio Sözle4meleri’nin üçüncüsüdür.
Bununla beraber, 1994 y l nda yürürlü e giren BM1DÇS’nin, gerek insan kaynakl iklim de i4ikli ini olu4turan
sera gazlar n n enerji, sanayi, ula4t rma, tar m, at k, ormanc l k ve arazi kullan m alanlar nda ortaya ç kmas ve
4
5
www.pointcarbon.com
www.ipcc.ch
4
buna kar4 çözümlerin de yine bu alanlarda geli4tirilecek radikal dönü4ümlere ba l olmas gerekse her geçen
gün s kla4an, 4iddetlenen ve etkileri artan iklime ba l do a olaylar nedeniyle, di erleri ile kar4 la4t r ld
nda,
ad ndan en çok söz ettiren uluslararas çevre sözle4mesi oldu u gözlemlenmektedir.
Kyoto Protokolü ise, iklim de i4ikli i ile sava4 m konusunda at lacak ad mlar n etkinle4tirilmesi yönündeki ilk
ad m olarak, 1997 y l nda kabul edilmi4 ve 2005 y l nda yürürlü e girmi4tir. Protokol’de belirlenen hedeflere
ula4mak için piyasa ekonomisi ilkelerine göre geli4tirilen esneklik Mekanizmalar
ve yükümlülüklere
uyulmamas
uluslararas
halinde
geli4tirilen
yapt r mlar
sistemi,
Kyoto
Protokolü’nü
di er
çevre
sözle4melerinden farkl k lan en önemli özellikler aras nda say lmaktad r.
1klim De i4ikli i-Küresel s nma hipotezi 1760 y l nda Horace Benedict de Saussure’s heliotermometre
arac l
yla, sera etkisini canland ran ilk deneyi gerçekle4tirdi ve ilk olarak-yüz seksen y l önce-1827 y l nda
Fourier taraf ndan ortaya konulmu4tur. 1896 y l nda Arhenius atmosferdeki karbondioksit birikiminin %40’a
varan oranda de i4mesinin buzul ça n n ba4lay 4 ya da biti4ini sa layabiliece ini iddia etti. Dünya Meteoroloji
Örgütü verilerine göre, ölçüme dayal s cakl k gözlemlerinin ba4lad
1861 y l ndan beri ya4anan s ras yla en
s cak y llar 2005, 1998, 2002, 2003 ve 2004 olarak kaydedilmi4tir. Buna ra men uluslararas alanda kaydedilen
ilerlemelerin, sadece son 25-30 y ll k döneme yo unla4mas önemli bir ayr nt olarak ortaya ç kmaktad r. Ba4ta
CO2 olmak üzere hemen hemen pek çok sera gaz n n gerek insan sa l
gerek ekosistem için do rudan akut
ve toksik bir etki yaratmamalar nedeniyle “atmosferik kirletici gazlar” aras nda de erlendirilmemeleri, sürecin
bu kadar a r ve zorlu müzakerelerle ilerlemesinin en büyük nedenleri aras nda yer almaktad r.
Bu çerçevede, ço unlukla Hükümetleraras 1klim De i4ikli i Paneli’nin (IPCC) yay nlad
6
De erlendirme
Raporlar , uluslararas alandaki siyasi uzla4ma ve anla4malar n da zeminini olu4turmu4tur. Bu süreçteki tek
istisna, 2001 y l nda yay nlanan 3. De erlendirme Raporu (TAR) kapsam nda ya4anm 4, Kyoto Protokolü’nün
yürürlü e girmesi sürecinde uluslararas müzakerelerdeki gecikmeler nedeniyle, bu raporun ard ndan yeni bir
siyasi uzla4ma belgesi ortaya konulamam 4t r. Benzer bir sonuçla bir daha kar4 la4 lmamas için hem 4.
De erlendirme Raporu di erleriyle kar4 la4t r ld
nda daha uzun bir sürede ve biraz gecikmeyle tamamlanm 4
hem de raporla beraber siyasi anla4ma zemininin olgunla4t r lmas için çabalar yo unla4t r lm 4t r.
Çizelge.1 – Uluslararas iklim de i4ikli i rejiminin müzakere süreçleri
Dönem
1990/1992
1995/1997
2007/2009
6
Süreç
Bilimsel
IPCC
1. De erlendirme
Raporu
(FAR-1990)
IPCC
2. De erlendirme
Raporu
(SAR - 1995)
IPCC
Siyasi
Sonuç
Hükümetleraras Müzakere
Komitesi
(INC-1990)
Birle4mi4 Milletler 1klim
De i4ikli i Çerçeve
Sözle4mesi
(BM DÇS - 1992)
Berlin Buyru u Geçici
Çal 4ma Grubu
(AWBM - 1995)
Kyoto Protokolü
(KP - 1997)
1. Hat: Bali Eylem Plan
2012 Sonras 1klim
TPI, Technology Partnership Initiative, Jan.2006 Issue 48
5
4. De erlendirme
Raporu
(AR4 - 2007)
(BM1DÇS -2007)
2. Hat: AWG ve 2. Gözden
Geçirme (KP-2005)
De i4ikli i Rejimi için Yeni
Uluslararas Anla4ma
(Kopenhag - 2009)
Sanayile4mi4 ülkelerin sera gaz sal mlar na ait ilk resmi verilerin bile, ancak 1996 y l ndan itibaren kamuoyuna
aç klanmas ve do rulanmaya ba4lamas , insan kaynakl sera gazlar n n sal mlar nda sektörler ve ülkeler
düzeyinde say sal verilerin ortaya ç kmas n n da uzun bir zamana yay lmas na neden olmu4tur.
1992 y l itibar ile, insan kaynakl sera gaz sal mlar ile küresel iklim de i4ikli i aras ndaki ili4kiyi net olarak
ortaya koyan bilimsel verilerde hükümetleraras düzeyde uluslararas bir uzla4man n sa lanamamas , insan
kaynakl sera gaz sal mlar n n azalt lmas kapsam nda yükümlülüklerin ve buna ba l yapt r mlar n somut
olarak tan mlanmas konusunda da bir belirsizli in ortaya ç kmas na neden olmu4tur.
Bu belirsizlikler nedeniyle, BM1DÇS metninde, azalt lmas gereken sera gazlar n n adlar dahi yer almam 4 ve
böylelikle küresel sal mlardan hangi ülkelerin ne kadar sorumlu olduklar somut olarak vurgulanmam 4t r.
Bunun yerine, insan kaynakl sera gaz sal mlar n n, özellikle fosil yak tlar n a4 r h zl tüketilmesi ve orman
alanlar n n h zl bir 4ekilde bozulmas nedeniyle ortaya ç kt
konusunda genel bir uzla4ma ifade edilmi4tir.
Bu genel uzla4man n sonucunda, BM1DÇS kapsam nda, insan kaynakl sera gazlar n n sal mlar nda tarihsel
sorumlulu a sahip olan ülkeler için sanayile4me düzeyi, olu4turulan i4leyi4in gerektirdi i finansal sorumluluk
için geli4mi4lik ve zenginlik düzeyi gibi mu lak ve resmi olmayan kriterler geli4tirilmi4tir.
1990’lu y llar n ba4 nda uluslararas alanda ya4anan siyasi rejim de i4iklikler de, gayr resmi olarak, BM1DÇS
kapsam ndaki ülkelerin s n fland r lmas nda dikkate al nan di er önemli bir etken olmu4tur.
Böylelikle, BM1DÇS kapsam nda ülkeler, geli4mi4lik ve sorumluluk parametrelerinin net bir 4ekilde ortaya
konulmas yerine, “zenginler klubü” olarak adland r lan Ekonomik Kalk nma ve 14birli i Örgütü (OECD) üyesi
olmalar ve eski Do u Bloku’nun Orta ve Do u Avrupa’l üyeleri olmalar na göre, ekonomik ve tarihsel aç dan
sorumlu ülkeler olarak tan mlanm 4, bu kapsama girmeyen ülkeler ise, hiçbir geli4mi4lik tan mlamas
yap lmadan tek bir çat alt na al nm 4t r.
1997 tarihli Kyoto Protokolü’nde de, geli4mi4lik ve tarihsel sorumluluk düzeyi için bir tan mlama geli4tirmek
yerine BM1DÇS kapsam ndaki grupland rmaya sad k kal nm 4, hatta azalt m kapsam na al nan sektörlere
s n rlama getirilmi4 ve azalt m yükümlülükleri mutlak de erler olarak de il, 1990 y l n n oranlar olarak ifade
edilmi4tir.
Oysaki sal mlar n uluslararas i4birli i ile azalt lmas gibi benzer bir kapsam ve hedef içeren ve çok daha eski bir
uluslararas anla4ma olan Ozon Tabakas n n Korunmas na Yönelik Viyana Sözle4mesi ve onun Montreal
Protokolü, BM1DÇS ve Kyoto Protokolü’nden farkl olarak, ozon tabakas na verilen zarar için s n r sal m de er
belirtilmi4 ve bu kapsamda hangi ülkelerin sorumlu, hangi ülkelerin ise geli4mekte olan ülke olarak
de erlendirildi i net olarak ifade edilmi4tir.
BM1DÇS ve Kyoto Protokolü’nde ülkelerin tan mlamalar Çizelge 2’de, BM1DÇS’ye taraf olan ülkelerin resmi
yükümlülükleri ise Çizelge 3’de özetlenmektedir.
6
Çizelge.2 – BM1DÇS ve Kyoto Protokolü’nde resmi ülke s n fland rmalar
Belge
sim
Ek-I
BM1DÇS
Ek-II
KP
Ek-B
Tan m
Geli4mi4 Ülkeler ve
Ek-I’de yer alan
Di er Taraflar
Geli4mi4 Ülkeler ve
Ek-II’deki di er
Geli4mi4 Taraflar
Say salla4t r lm 4
Emisyon Azalt m
S n rlama ya da
Azalt m Yükümlülü ü
(2008-2012
aras ndaki sal mlar n
1990 y l na göre
%si)
Taraflar
• 15 Üyeli Avrupa Birli i
• 1990 tarihinde OECD üyesi olan
ve AB D 4 nda Kalan Ülkeler
• Orta ve Do u Avrupa ülkeleri
(Rusya ve Ukrayna Dahil)
• 15 Üyeli Avrupa Birli i
• 1990 tarihinde OECD üyesi olan
ve AB D 4 nda Kalan Ülkeler
Türkiye ve Belarus d 4 ndaki
BM1DÇS Ek-I Listesi
(Türkiye ve Belarus KP’nin kabul
edildi i tarihte BM1DÇS’ye taraf
de illerdi. Belarus, 2006 y l nda
al nan 10/CMP2 numaral kararla EkB Listesine dahil edildi ancak bu
karar henüz yürürlü e girmedi.)
Temel Konu
Tarihsel
Sorumluluk
(Sanayile4mi4
Ülkeler)
Mali Sorumluluk
(Zengin Ülkeler)
Kyoto
Protokolü’nün 1.
Döneminde sera
gaz emisyonlar n
azaltma ya da
s n rlama
yükümlülü ü olan
ülkeler
Çizelge.3 – BM1DÇS taraflar n n yükümlülükleri
Ülkelerin
Tan m
Tüm Taraflar
(Madde 4.1)
Ek-II Ülkeleri
(Madde 4.3, 4.5)
Ek-I Ülkeleri
(Madde 4.2)
Ek-I D 4
(Madde 4.6, 4.10)
Yükümlülükler
- 1klim de i4ikli i ile sava4 m ve etkilere uyum konusunda progamlar geli4tirmek
- Teknoloji transferi, biyolojik e4itlili in korunmas ve sürdürülebilir kullan m ,
ara4t rma ve e itim alanlar nda i4birli i yapmak
- Geli4mekte olan ülkelere sava4 m ve uyum konular nda mali ve teknik destek
sa lamak
- Sera gazlar envanterlerini her y l ve daha ayr nt l verilerle düzenli olarak
sunmak
- Ulusal politikalar hakk nda bilgi ve izlenen politika ve önlemlerin etkisini
de erlendiren Ulusal Bildirim raporlar n daha s k ve ayr nt l olarak sunmak
- 1klim de i4ikli i ile sava4 mda izlenecek politika ve önlemler için öncü rol
oynamak
- Sera gazlar sal mlar n , gönüllülük temelinde, “bireysel ya da ortak olarak”
2000 y l itibar ile 1990 düzeyine çekmek
- Ulusal Bildirimlerini, Taraf olmalar n izleyen ilk 3 y l içinde, daha sonra uygun
olduklar nda sunmak,
- Sa lanan desteklerle paralel olarak sava4 m ve uyum konusunda çaba
göstermek
BM1DÇS’nin 1994 y l nda yürürlü e girmesi ve 1995 y l nda yay nlanan IPCC 2. De erlendirme Raporu’nda
insan kaynakl iklim de i4ikli inin daha güçlü verilerle ortaya konulmas , sera gazlar n n sal mlar nda tarihi
sorumluluk ta4 yan ülkelerin (Sözle4me Ek-I Ülkeleri) Sözle4me’de iyi niyet temelinde kalan yükümlülüklerinin,
daha somut ve etkin bir 4ekilde yerine getirilmesine yönelik çabalar n yo unla4mas na neden olmu4tur.
Böylece, 1. Taraflar Konferans ’nda olu4turulan Berlin Buyru u Geçici Çal 4ma Grubu (AGBM), 2 y ll k yo un
müzakereler sonunda Protokol metnini ortaya ç karm 4 ve Protokol Kyoto’da gerçekle4tirilen 3. Taraflar
Konferans ’nda kabul edilerek imzaya aç lm 4t r. Kyoto Protokolü kapsam nda her ne kadar daha kapsaml
7
yükümlülükler belirlense de, bunlar n ayr nt lar ve i4leyi4i aradan geçen 4 y l boyunca devam eden ve zaman
zaman kesilme noktas na gelen müzakereler sonucunda 2001 y l nda Marake4’te toplanan 7. Taraflar
Konferans ’nda belirlenmi4tir.
Kyoto Protokolü kapsam nda sera gazlar ve sektörlerin daha ayr nt l tan mlanmas yla, ilk yükümlülük dönemi
olan 2008-2012 y llar aras nda Ek-I ülkelerinin sera gaz emisyonlar n n 1990 y l seviyesinin toplamda %5.2
alt na çekilmesi hedefi ortaya konulmu4tur. Bu ülkelerin 1990 y l ndaki tür gazlar itibar yla emisyon miktarlar
2006 y l nda sunulan son envanterlerine ve raporlar na dayanarak kesinle4tirilmektedir.
Ancak bu hedefin kendisi kadar, bu hedefin nas l belirlendi i de oldukça önemli bir ayr nt d r. Protokol’ün Ek-B
Listesinde yer alan emisyon azaltma ya da s n rlama hedefleri, beklenildi i ya da zannedildi i gibi, Ek-B
Listesi’nde yer alan tüm ülkeler için ortak bir emisyon azalt m yükümlülü ünün belirlenip, daha sonra bu
yükümlülü ün ülkeler aras nda e4it ya da adil payla4 m olarak ortaya ç kmam 4t r.
“Yukar dan a4a ” ya da “tümden gelim” olarak adland r labilecek bu yöntem yerine, “a4a dan yukar ” ya da
“tümevar m” olarak tan mlanabilecek bir yöntem izlenmi4tir. Bu yöntemde, Sözle4me’nin Ek-I Listesinde yer
alan her Taraf ülke, kendisi için bir emisyon azalt m hedefi öngörmü4, daha sonra bu hedefler, Sözle4me’ye
taraf olan bütün ülkelerin kat ld
müzakere sürecinde, kar4 l kl ikna ve pazarl klar sonucunda üzerinde ortak
bir noktada uzla4 lm 4t r.
Dolay s yla, Ek-B ülkelerinin toplam %5.2 oran ndaki sera gaz azalt m hedefi, Ek-I Listesinde yer alan her
Taraf ülkenin kendi inisiyatifiyle karar verdi i ya da ikna oldu u tekil emisyon azalt m ya da s n rlama
hedeflerinin, eklenmi4 toplam olarak ortaya ç km 4t r. Bu nedenle, Kyoto Protokolü’nün Ek-B Listesi, bilimsel
veriler ve gerekler temel al narak de il, Ek-I Ülkelerinin sera gaz sal mlar n n azalt lmas yükümlülüklerinin
acilen hayata geçirilmesine yönünde uluslararas toplumun beklentilerinin bir an önce kar4 lanmas na yönelik,
somut ve ilk ad m olarak, siyasi müzakerelerle belirlenmi4tir. BM1DÇS ve Kyoto Protokolü’nün çe4itli aç lardan
kar4 la4t r lmas Çizelge 4’te, her iki sürecin i4leyi4inde etkin olan yap lar Çizelge 5’de özetlenmektedir.
8
Çizelge.4 – BM1DÇS ve Kyoto Protokolü’nün kar4 la4t r lmas
BM DÇS
KYOTO PROTOKOLÜ
Sadece 1. Dönemi (2008-2012) için yükümlülükler tan ml .
2005 y l ndan itibaren 2012-sonras dönem için (süre,
Tüm iklim görü4melerinin temel metni.
yükümlülük oranlar , ülkeler) yeni görü4meler ba4layacak, bu
amaçla yeni ittifaklar kurulabilecektir.
Yürürlü e girmesi için, 55 ülkenin Taraf olmas ve bu
Yürürlü e girmesi için 50 ülkenin Taraf
ülkelerin toplam sal mlar n n da, Ek-I Ülkelerinin toplam
olmas yeterli.
sal mlar n n %55’ini a4mas gerekli
Protokol kapsam nda azalt lmas hedeflenen gazlar (CO2,
Sera gazlar tan mlanmamaktad r.
CH4, N2O, PFC, HFC, SF6) Ek-A Listesinde belirtilmi4tir.
Sal mlar n s n rland r lmas kapsam nda ele al nacak alt
Sadece ana sektörler (enerji, sanayi,
sektörler tan mlanm 4t r. (Ek-A) Dolay s yla baz alt sektörler
ula4t rma, tar m, at k, ormanc l k)
kapsam d 4 na al nm 4t r (Ör. Uluslararas sivil havac l ktan
belirlenmi4tir.
kaynaklanan sal mlar)
Ek-I Ülkeleri için sadece 2000 y l hedefi 1. Dönemde (2008-2012), her bir Ek-I ülkesinin say sal sera
(niyet düzeyinde) var.
gaz emisyon azalt m hedefi Ek-B Listesinde belirtilmi4tir.
Listelerin olu4umu için sadece OECD
Müzakereler sonucunda, Ek-I Listesindeki her ülke, Ek-B
üyeli i ve sanayile4mi4lik dereces esas
Listesinde kendisi için farkl bir yükümlülük belirlemi4tir.
al n yor.
Hedeflerin tutmamas halinde sonraki dönemler için
Yapt r m gücü zay f.
yükümlülükler a rla4t r l yor.
Esneklik kurallar sadece belli ülkeler
Tüm Taraf ülkeler, kurallar na uymak kayd yla, Esneklik
(Geçi4 Ekonomisi Ülkeleri) için geçerli.
Mekanizmalar na (CDM, JI, ET) kat labilir.
Taraflar Konferans ’nda kabul edilen bir
De i4ikli in yürürlü e girebilmesi için Taraf ülkelerin ¾’ünün
de i4iklik, ülkeler 6 ay içerisinde itiraz
onay belgeleri gerekir.
etmezse yürürlü e girer.
Uyum konusu, CDM gelirleriyle olu4turulacak bir fon d 4 nda,
Uyum konusu s n rl da olsa dile getirilir.
ele al nmaz.
Ek-I D 4 ülkelerin yükümlülükleri
Ek-I D 4 ülkeler için yeni hiçbir yükümlülük getirmez, onlara
tan mlan r.
CDM projelerine evsahipli i hakk tan r.
Karar alma ve uygulama organlar var.
Ek olarak, yapt r m gücüne sahip Uygunluk Komitesi var.
9
Çizelge.5 – BM1DÇS ve Kyoto Protokolü süreçlerinde etkin olan yap lar
Kapsam
Yap
Taraflar
Konferans
(COP)
Bilimsel ve
Teknolojik
Dan 4ma
Yard mc Organ
(SBSTA)
Yürütme
Yard mc Organ
(SBI)
Sekretarya
BM1DÇS
Küresel Çevre
Fonu (GEF)
(özerk kurum)
Hükümetleraras
1klim
De i4ikli i
Paneli (IPCC)
(özerk kurum)
Kyoto
Protokolü
Taraflar
Toplant s
COP/MOP
TKD (CDM) 1cra
Kurulu
6. Madde
Dan 4ma
Komitesi
Uygunluk
Komitesi
Kolayla4t r c l k
Birimi
Yapt r m Birimi
Temel 8levi
Sözle4me çerçevesindeki en üst karar organ d r. Her y l toplanarak
Sözle4me’nin uygulanmas n de erlendirir, Sözle4me kurallar n daha
ileriye ta4 yacak kararlar al r ve önemli yeni yükümlülüklere yönelik
görü4meleri yürütür. 1ki yard mc organ ise COP haz rl klar n yürütmek
amac yla y lda en az iki kez toplan r.
Bilim, teknoloji ve yöntemle ilgili konularda COP için dan 4manl k görevini
yürütür. Ülke bildirimleri ve emisyon envanteri standartlar n n
geli4tirilmesine yönelik yönlendirmeleri yapmak da yine bu organ n
görevidir.
Sözle4me’nin uygulanmas na ili4kin de erlendirme ve inceleme
çal 4malar na yard mc olur. Ayr ca finansal ve idari i4lerle de ilgilenir.
Uluslararas kamu görevlilerinden olu4ur. Ba4ta COP, yard mc organlar ve
bunlar n bürolar olmak üzere iklim de i4ikli i sürecinde görev yapan
bütün kurumlar desteklemek amac yla Sözle4me organlar n n
toplant lar na ili4kin pratik düzenlemeleri yapar, Taraflar n yükümlülüklerini
yerine getirmelerinde yard mc olur, veri ve bilgi toplay p da t r ve ilgili
di er uluslararas kurulu4larla görü4melerde bulunur.
GEF, 1991 y l nda, çevreyle ilgili olarak küresel yararlar sa layacak
projeler için geli4mekte olan ülkelere finansman sa lanmas amac yla
uygulay c kurulu4lar olarak Dünya Bankas , UNEP ve UNDP taraf ndan
kurulmu4tur. Bu kapsamda sadece iklim de i4ikli iyle ilgili projeler de il,
ayn zamanda biyolojik çe4itlilik, ozon tabakas n n korunmas ve
uluslararas sularla ilgili projeler de desteklenmektedir. GEF halen
Sözle4me’nin finansal mekanizmalar n i4letmektedir. Bu çerçevede,
geli4mekte olan ülkelere hibe ya da kredi biçiminde kaynak
aktar lmaktad r. COP, iklim de i4ikli i politikalar , program öncelikleri ve
finansmandan yararland rma ölçütleri ile ilgili konularda GEF için sürekli
rehberlik sa larken, GEF de iklim de i4ikli i alan ndaki çal 4malar n her y l
düzenli olarak COP toplant lar nda sunar.
1klim de i4ikli i konular nda ya4amsal önemde bir bilgi kayna d r. IPCC
be4 y l ara ile iklim de i4ikli i biliminin durumu ile ilgili kapsaml ilerleme
raporlar yay nlar. IPCC ayr ca, COP ya da SBSTA taraf ndan yöneltilecek
talepler üzerine belirli konularda Özel Raporlar ya da Teknik
De erlendirmeler haz rlar. Panelin metodoloji alan ndaki çal 4malar ,
Taraflar n sera gaz envanterlerinin olu4turulmas için ortak rehberler
haz rlanmas nda önemli bir rol oynam 4t r.
Sadece Protokol’e Taraf olan ülkelerin hükümet temsilcilerinin yer ald ve
Protokol ile ilgili her türlü karar n tart 4 larak kabul edildi i karar organ d r.
Temiz Kalk nma Düzene i projelerinin i4leyi4inden sorumludur.
Ortak Yürütme (JI) projelerinin i4leyi4inden sorumludur.
Bünyesindeki iki birim arac l yla, Taraf ülkelerin Kyoto Protokolü
yükümlülüklerinin yerine getirilmesi çal 4malar n izler ve denetler.
Ülkelerin yükümlülüklerinin zaman nda ve tam olarak yerine getirilmesinde
yard mc olur
Yükümlülüklerini yerine getiremeyen ülkelere yönelik uygulanacak
yapt r mlar belirler
10
BM1DÇS ve Kyoto Protokolü, her ne kadar resmi kurullarda al nan kararlar do rultusunda ilerlese de, bu
kurullarda al nan kararlar, ülkeler aras nda olu4turulan siyasi ve ekonomik ittifaklar n sonucuna göre
4ekillenmektedir. Ancak bu ittifaklarda, müzakerelerin ba4lad
1990 y l ndan bu yana oldukça büyük
de i4imler ya4anm 4t r. 1990’l y llarda, Ek-I, Ek-II ve Ek-I D 4 ülkelerde göreceli olarak benzer siyasi
beklentilere sahip homojen gruplar n varl
ndan söz etmek olas yd .
Ancak zaman içerisinde,
•
Avrupa Birli i’nin siyasi bir aktör olarak ortaya ç karak sera gaz emisyonlar n n azalt lmas için daha
aktif, güçlü ve kararl politikalar izlemesi,
•
ABD’nin 2000 y l ndan itibaren Kyoto Protokolü’nü reddeden bir tav r içerisine girmesi,
•
Rusya Federasyonu’nun 2000’li y llardan daha ba ms z bir politika izlemesi,
•
Çin, Brezilya, Meksika ve Hindistan’ n Ek-I D 4 Ülkeler aras nda öne ç kmas ,
•
1klim de i4ikliklerine ba l olarak artan do a olaylar n n yaratt
sonuçlar n küçük ada devletleri ile
OPEC aras ndaki gerilimi artt rmas ,
•
Ek-I D 4 Ülkeler aras nda Çin, Brezilya, G. Afrika, Hindistan, G.Kore ve Meksika gibi ileri geli4mekte
olan ülkelerin say s n n artmas
Günümüzde iklim de i4ikli i müzakerelerinin çok daha karma4 k bir ili4kiler ve dengeler üzerinde ilerlemesine
neden olmu4tur. Bu süreçte ortaya ç kan müzakere gruplar Iekil 1’de özetlenmektedir.
Iekil.1 – BM1DÇS ve Kyoto Protokolü’nde siyasi müzakere gruplar
Küresel iklim de i4ikli i sorununun toplumun hemen hemen her katman n
ilgilendirmesi, BM1DÇS
kapsam ndaki müzakerelerin ba4lang c ndan itibaren sivil toplumun da sürece aktif olarak kat lmas na yol
açm 4t r. Ba4larda sadece çevreciler ve özel sektörün izledi i toplant lar, son dönemlerde çok de i4ik
11
kesimlerin de kat l m na sahne olmu4tur. BM1DÇS Sekretaryas taraf ndan sa lanan çe4itli süreçlerini seslerini
ve görü4lerini müzakere heyetleriyle payla4ma f rsat
bulan sivil toplum kurulu4lar
Çizelge 6’da
özetlenmektedir.
Çizelge 6 - BM1DÇS Sürecinde sivil toplum kurulu4lar
Hedef Kitle / Temel Grup
Çevreci gruplar
14 dünyas ve özel sektör
Ara4t rma ve ba ms z
kurulu4lar
Yerel Yönetimler
Yerel Topluluklar
E8güdüm
Yap s
ENGOs
BINGOs
Sözcü
1klim Eylem A (CAN)
Uluslararas Ticaret Odas (ICC)
RINGOs
Avrupa Politikalar Çal 4ma merkezi (CEPS)
LGMA
IPO
Uluslararas Yerel Çevre 1nisiyatifleri Birli i (ICLEI)
Tropik Ormanlar Kabile Halklar Birli i
Örgütlenme süreci devam eden Temel Gruplar: Sendikalar, gençlik kurulu4lar
I.2.2 2012-Sonras Dönem
Kyoto Protokolü, ilk a4amada sadece birinci yükümlülük dönemi olarak 2008-2012 tan mlanm 4, 2012 sonras
dönemdeki i4leyi4in, Protokol’ün 3.9 ve 9. numaral
maddelerinde tan mlanan müzakere süreçleriyle
belirlenmesi öngörülmü4tür.
Bunun yan nda, ABD’nin, BM1DÇS’ye taraf olmas na ra men, 2000 y l ndan bu yana Kyoto Protokolü’ne ve
Kyoto Protokolü ile ilgili her türlü konuyla ilgili görü4melere kat lmay reddetmesi de, iklim de i4ikli i ile ilgili
uluslararas müzakerelerin, fiilen, BM1DÇS ve Kyoto Protokolü olmak üzere, paralel ama baz farkl l klar n
oldu u iki ayr zeminlerde ilerlemesine yol açm 4t r. 2012 sonras döneme ili4kin temel hukuki çerçeve Çizelge
7’de verilmektedir.
Çizelge 7 – 2012 sonras döneme yönelik müzakerelerin hukuki temelleri
Temel
Metin
lgili Madde
ve Ülkeler
BM1DÇS
Madde 2 –
BM1DÇS’ye
taraf olan
bütün ülkeler
14bu Sözle4menin ve Taraflar Konferans n n benimseyebilece i herhangi bir ilgili
yasal belgenin nihai amac , Sözle4menin ilgili hükümlerine göre, atmosferdeki
sera gaz birikimlerini, iklim sistemi üzerindeki tehlikeli insan kaynakl etkiyi
önleyecek bir düzeyde durdurmay ba4armakt r. Böyle bir düzeye ekosistemin
iklim de i4ikli ine do al bir 4ekilde uyum sa lamas na, g da üretiminin zarar
görmeyece i ve ekonomik kalk nman n sürdürülebilir 4ekilde devam na izin
verecek bir zaman dahilinde ula4 lmal d r.
Madde 3.9 –
BM1DÇS EkI’de yer alan
tüm ülkeler
Ek-I’deki Taraflar n sonraki dönemler için yükümlülükleri, 21. Maddenin 7.
Paragraf ndaki 4artlara göre kabul edilecek olan, bu protokoldeki Ek-B’ye ait
de i4ikliklerle yap lacakt r. Bu Protokoldeki Taraflar n toplanmas n sa layan
Taraflar Bulu4mas , yukar da 1. Paragrafta belirtilen ilk yükümlülük döneminin
bitiminden en az yedi y l (2005) önce bu yükümlülükleri de erlendirmeye
ba4layacakt r.
Madde 9 –
Bütün Kyoto
Protokolü
Bu Protokoldeki Taraflar n toplanmas n sa layan Taraflar Konferans , konu ile
ilgili teknik, sosyal ve ekonomik bilgiler gibi iklim de i4ikli i ve etkilerine ait
mevcut bilimsel bilgi ve de erlendirmelerin 4 nda, bu Protokolü periyodik
olarak gözden geçirecektir. Bu de erlendirmeler, Sözle4medeki ilgili görü4lerle
Kyoto
Protokolü
çerik
12
Taraflar
ve özellikle sözle4menin 4. Maddesinin 2(d) paragraf nca ve 7. Maddesinin 2(a)
paragraf nca istenenlerle koordineli olacakt r. Bu görü4ler esas al narak, bu
Protokoldeki Taraflar n toplanmas n sa layan Taraflar Konferans uygun eylemi
gerçekle4tirecektir.
1lk de erlendirme, bu Protokoldeki Taraflar n toplanmas n sa layan Taraflar
Konferans n n ikinci oturumunda yer alacakt r. Daha sonrakiler düzenli aral klarla
ve uygun zamanda yap lacakt r.
Kyoto Protokolü’nün, imzaya aç lmas n n ard ndan geçen 7 y ll k bir süre sonunda yürürlü e girmesi, fiilen,
Kyoto Protokolü’nün uygulanmas n n ba4lamas ile 2012 sonras n kapsayacak ikinci yükümlülük dönemi
müzakerelerinin de bir arada yürümesi zorunlulu unu ortaya ç karm 4t r. Söz konusu zorunluluk, 2005 y l nda
ayn zamanda gerçekle4tirilen BM1DÇS 11. Taraflar Konferans (COP11) ve Kyoto Protokolü 1. Taraflar
Bulu4mas (COP/MOP1) görü4melerine damgas n vurmu4tur.
Bu çerçevede, Kyoto Protokolü’nün 3.9 numaral maddesine göre BM1DÇS Ek-I Listesinde yer alan ülkelerin,
2012 sonras dönemdeki yükümlülüklerinin belirlenmesine temel olu4turmas için, bir Geçici Çal 4ma Grubu
(AWG) olu4turulmu4tur. Ancak insan kaynakl sera gaz sal mlar nda en büyük tarihsel sorumlulu u bulunan
ABD’nin, Kyoto Protokolü’ne taraf olmad
için bu grup içerisinde yer alamamas , 2012 sonras dönemdeki
uluslararas iklim de i4ikli i rejiminde ABD’nin tamamen d 4lanmas na sonucuna yol açm 4t r. Bu durum, hem
ABD’nin 2012 sonras dönemde de uluslararas süreçten kopmas n istemeyen ABD içi ve d 4 çevreler hem de
ABD’nin 2012 sonras dönemde mevcut ko4ullardan daha fazla olumsuz bir konuma dü4mesini istemeyen ABD
Federal Yönetimi taraf ndan olumlu kar4 lanmam 4t r.
Bu nedenle, ABD’nin de fiilen 2012 sonras görü4melerde yer alabilmesi için ABD’nin taraf oldu u BMD1ÇS
zemininde bir sürecin olu4turulmas
gereklili i ortaya ç km 4t r. Bu amaçla COP11’de, “Sözle4me’nin
uygulanmas n destekleyerek iklim de i4ikli ini ele almak amac yla uzun vadeli i4birli i eylem program
Görü4mesi/Diyalo u ” ba4l kl bir süreç ba4lat lm 4t r. Bununla beraber, 2008 y l na kadar toplam 4 çal 4tay
arac l
yla gerçekle4tirilecek bu Diyalog sürecinin, “gelecekte müzakere, yükümlülük, süreç, çerçeve veya
görevlendirmelere yönelik herhangi bir önyarg olmaks z n” yürütülmesine özel bir önem verilmi4tir. COP11’de
ba4lat lan Diyalog süreci ise, 2007 y l nda Bali’de gerçekle4tirilen 13. Taraflar Konferans ’nda (COP13) kabul
edilen Bali Eylem Plan ve bu plan görü4mekle görevli bir Geçici Çal 4ma Grubu’nun (AWGLCA) olu4turulmas
ile sonuçlanm 4t r. Gerek AWGLCA gerek AWGKP çal 4malar n n 2009 sonunda sonland r lmas , böylece
olu4turulacak yeni rejimin ülkelerce onay sürecinin zaman nda tamamlanmas ve 1. yükümlülük dönemi ile
2012 sonras süreç aras nda hiçbir bo4lu a izin verilmemesi hedeflenmektedir.
Mevcut Kyoto Protokolü’nün; ilk a4amada k sa bir yapt r m dönemi içermesi, çok say da ülkenin (182) taraf
olmas na ra men son derece k s tl say da ülke (Ek-B; 39) için bir yükümlülük içermesi, baz önemli sektörlerin
(ör: uluslararas sivil havac l ktan kaynaklanan emisyonlar) emisyon azalt m ya da s n rlama yükümlülü ü alt na
girmemesi ve uyum konusunun hiçbir 4ekilde kapsam dahiline al nmamas n n, 2012 sonras dönem için dikkate
al nmas süreçlerinde öne ç kacak konular n ba4 nda yer almas beklenmektedir. Halen yürümekte olan süreçler
Çizelge 8’de ve Iekil 2’de özetlenmektedir
13
Çizelge 8 – 2012 sonras dönem müzakere zeminleri
Süreç
Tan m
AWGLCA
BM1DÇS
(2007)
AWGKP
(2005)
Kyoto
Protokolü
2.
Gözden
Geçirme
(2006)
Sava8 m
Kapsam
Temel Çerçeve
Tüm BM1DÇS
Taraflar n n 2012
sonras için uzun
vadeli i4birli i
çal 4malar
Bali Eylem Plan ’nda sava4 m, uyum, teknoloji transferi ve
finansman konular yer al yor. 1.b.i maddesinde “geli4mi4
ülkelerin” emisyon azalt m yükümlülükleri tan mlan rken,
1.b.ii maddesinde “geli4mekte olan ülkelerin” emisyon
azalt m na yönelik eylemleri, ilgili finansman ve kapasite
geli4tirme çal 4malar ile desteklenece i belirtiliyor.
Ek-I Listesinde yer
alan Taraflar n 2012
Sonras
Yükümlülükleri
(Madde 3.9)
Ek-I ülkelerinin sera gaz azaltma potansiyelleri ve
hedefler için seçenekleri, hedeflere ula4mak için
kullan labilecek araçlar, Ek-I ülkelerinin yeni
yükümlülükleri
Tüm Kyoto Protokolü
Taraflar
(Madde.9)
1. Hat
BM DÇS
Uyum
Bali Eylem Plan
Rusya
Önerisi
Teknoloji
Finans
CDM ve JI projelerinden gelirlerin uyumun finansman nda
kullan lmas , Ek-B’de yeni yükümlülüklerin tan mlanmas ,
Protokol çal 4malar nda yer alacak uzmanlar n özlük
haklar , esneklik düzeneklerinin iyile4tirilmesi, olumsuz
etkilerin azalt lmas . Ayr ca iklim sigortalar , olas yeni
yükümlülüklerin yap s , uluslararas sivil havac l k ve depo
yak tlar sal mlar , yenilenebilir enerji ve enerji verimlili i
çal 4malar na daha fazla destek, “geli4mi4”, “geli4mekte
olan” ve “etkilenebilir” ülke tan mlar n n netle4tirilmesi
2. Hat
KP
Yeni Anla4man n
imza ve
onay süreci
Yeni
uluslararas
rejim
AWG (EK-I/B)
2. Gözden Geçirme
2009
2012
COP15 - Kopenhag
KP – 1.Dönem Sonu
Şekil 2 – 2012 Sonrası için müzakere süreci
Yukar daki veriler 4
nda, 2009 y l nda ortaya ç kacak yeni rejimin a4a daki kavram ve süreçleri
içermesi beklenmektedir;
•
2. Dönemin en az ndan 2012-2020 dönemini kapsamas ;
14
•
Uluslararas sivil havac l k ve denizcilik ile ormans zla4madan kaynaklanan sal mlar gibi yeni kavram ve
sektörlerin sera gaz emisyon azalt m yükümlülü ü kapsam na al nmas ;
•
Ek-B Listesi’ne Beyaz Rusya (10/CMP2 numaral karar uyar nca) ile K br s (GKRY) ve Malta’n n (2004
y l ndan itibaren AB üyesi olmalar nedeniyle) dahil edilmesi;
•
AWG-KP çal 4malar n n sonucu olarak Ek-B listesinde yer alan ülkelerin daha fazla emisyon azalt m
yükümlülü ü üstlenmeleri;
•
AWG-LCA ve KP 2. Gözden Geçirme süreçlerinin sonucu olarak, Ek-B Listesi d 4 nda, Ek-I ya da Ek-B
Listesi d 4 nda kalan ülkelerden baz lar n n, daha esnek yükümlülüklerle sera gaz sal mlar n n
azalt lmas na katk da bulunmas ;
•
•
Uyum ve uyumun finansman ;
Emisyon ticareti ya da CDM/JI gibi esneklik düzeneklerinin daha etkin kullan lmas .
Ayr ca tart 4 lan ve gündemde olan di er ba4l klar ise: CCS- Karbon yakalama ve depolama projelerinin
CDM esneklik mekanizmas ndan faydalanabilmesi, Uyum Fonunun hayata geçirilmesi, Tarihsel sorumluluk,
farkl la4t r lm 4 yeni karbon e4de er skalas , yerel yönetimlerin müzakerelerde ve uygulamalarda daha aktif
olmalar , geli4mi4/geli4mekte olan ülke s n fland rmalar n n yeniden yap land r lmas ve tan mlanmas ,
üretim perspektifinden envanter hesaplanmas yerine tüketim perspektifinden emisyon envanterinin
olu4turulmas , Ormanc l k – REDD projelerinin CDM içerisinde yer almas ve ayr 4t r lm 4 fon olu4turulmas ,
sektörel yakla4 m olup müzakerelerde ele al nmaktad r.
Sektörel Yakla8 m:
2012 ve sonras post Kyoto dönemi için gündeme al nan iklim de i4ikli i ile mücadele çabalar ndan birisi de
Kyotoya taraf ülkelerin olu4turdu u geçici çal 4ma gurubu AWG-KP’nin gelecek taahütleri de içine alan çal 4ma
ba4l klar ndan olan uluslar aras sektörel yakla4 md r. Uluslar aras bir çok alanda daha önce uygulamas
bulunan sektörel yakla4 m özellikle uluslara aras ticaret rejiminde tar m ve tekstilde ba4ar ile
uygulanmaktad r. Bununla birlikte iklim de i4ikli i müzakere toplant lar nda ele al nan birden fazla sektörel
yakla4 m tipi bulunmaktad r. Bunlar:
1) Multilateral sectoral agreement- Çok Boyutlu sektörel yakla4 m: Hükümetlerin belirlenen sektörler için
seragaz emisyonlar n azalt m olarak tan mlanabilecek bu yakla4 mda bir veya birden fazla sektör için
belirlenecek hedef ülke genel emisyon hedefinden ayr tutulabilece i gibi, daha önce yap lm 4 olan
taahhüde ek olarak da takip edilebilir. Burada sektörel taahhütlerin olu4turulabilmesi için teknoloji
tabanl standartlar n, vergilendirme sistemlerinin, en iyi uygulama standartlar n n, harmonize edilmi4
sektör ortalamalar n n belirlenmi4 olmas gerekmektedir. Di er yandan sektörel anla4malar ba4ka
yakla4 mlar da içerebilir. Örne in ula4t rma sektöründe; uzun dönem emisyon azalt m hedefi, araçlar
için yak t ekonomisi standard , yak tlar için dü4ük karbon standard ve alternatif teknolojilerin
geli4tirilmesi için ortakla4a programlar sektörel anla4malarda belirlenebilecek hedefleri te4kil
edebilmektedir. Burada önemli olan hususlardan birisi de kat l mc ülkelerin her hangi tip
taahhütlerinin ayn temel üzerinde te4kil ettiriliyor olmas d r.
2) Sektörel Kredilendirme Mekanizmas : Her ne kadar CDM –temiz kalk nma mekanizmas proje temelli
sertifikaland r lm 4 emisyon azalt m sunsa da, sektörel kredilendirme mekanizmas nda sektör tabanl
olu4turulacak baseline- baz de erler üzerinden yap lacak azalt mlar n ticaretini ön görmektedir. E er
15
sektörün emisyonlar belirlenen hedefi a4 yorsa bunun yasal sonuçlar -yapt r mlar olmamakta, fakat
hedefin alt na inilebilmesi halinde sa lanan azalt m kredilendirilerek uluslar aras ticareti
yap labilmektedir. Böylece sektörel kredilendirme mekanizmas sektörel kay ps z hedef – sectoral nolose target yakla4 m na da hizmet edecektir.
3) Tek tarafl sanayi inisiyatifleri: Belirli bir sektördeki firmalar n (sektörel ticaret birliklerinin) gönüllülük
esas na göre kendi sektörlerinde azalt m sa lamas d r. Örnekler: TOVALOP- petrol kirlili ine kar4
tanker sahiplerinin olu4turdu u bir giri4im, küresel üretimin 4 te birini te4kil eden 10 lider 4irketin
olu4turdu u Çimento sektörü sürdürülebilir kalk nma
sürdürülebilir inisiyatifi i4 konseyi (çimento
üretimi kaynakl seragaz emisyon azalt m metodolojisi ayr nt lar üzerinde çal 4makta.), Benzer
inisiyatif olarak Alüminyum sanayi kaynakl
PFC emisyonlar n tespiti konular
örnek olarak
verilmektedir.
I.3 Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar
Kyoto Protokolü’nü di er uluslararas çevre sözle4melerinden farkl k lan en önemli özelliklerinden birisi de
hedeflere ula4mak için tan mlanan “Esneklik Mekanizmalar d r”.
Proje temelli esneklik mekanizmalar ndan ilki olan Temiz Kalk nma Mekanizmas (CDM), EK–I ülkeleri’nin, bu
ekin d 4 nda kalan ülkelerde uygulanan projeler çerçevesinde geli4mi4 teknolojiyi transfer etmelerini, böylelikle
sera gaz emisyonlar nda gerçek, ölçülebilir, proje faaliyeti sonucu olu4an azalt m sa lam 4 olmalar n gerekli
k lmakta ve kazand klar Sertifikaland r lm 4 Emisyon Azalt m Kredilerini (Certification Emissions ReductionCER), kendi azalt m yükümlülükleri kapsam nda de erlendirilerek, ülke içinde bu miktara kadar daha fazla
sal m yapma hakk kazanmalar n sa lamaktad r. Proje temelli olarak tan mlanan CDM Kyoto protokolünün
12.5 maddesinde tan mlanm 4t r.7 24 Kas m 2008 tarihi itibariyle 1231 proje kay t olmu4, 4200 proje geli4im
halinde olup; tahmin edilen CER miktar 2012 sonu itibariyle 2,9 milyarton CO2-e4de
erdir.
8
Kay tl 1231 projenin
%30.06’s Hindistan, %24,94’ü Çin, %11,86’s Brezilya ve %8,69’u Meksika ülkelerinde gerçekle4tirilmektedir.
Di er bir proje temelli esneklik mekanizmas olan Ortak Yürütme (JI) kapsam nda ise, herhangi bir EK-I ülkesi
taraf ndan, ba4ka bir Ek-I ülkesinde emisyon azalt m na yönelik ortak proje yürütebilir. Haz rlanan bu projeler
yoluyla emisyon azalt mlar n ba4aran ev sahibi Ek–I taraf ülke Emisyon Azalt m Kredisi (Emissions Reduction
Units-ERU) kazanmakta ve bu miktar yat r mc di er EK–I ülkesine satabilmektedir. Yat r mc EK–I ülkesi sat n
ald
krediler ile toplam emisyon permisini art r rken, transfer edilen Emisyon Azalt m Kredisi miktar proje ev
sahibi ülkenin toplam permisinden (her ikisi de Ek1 ülkesi oldu u için) dü4ülür. Kyoto protokolünün 5 ve 7.
maddelerinin gere i yerine getirilmedi i taktirde transfer gerçekle4tirilemez. Emisyon azalt m kredisi Kyoto
Protokolünün 3. Maddesi gere i olan taahhütlerin yerine getirilebilmesi amac yla mevcut yerel faaliyetlere ek
bir faaliyet sonucu olu4mal d r.9 Ortak Yürütme Mekanizmas protokolün 6. Maddesinde tan mlanm 4t r.
CDM’den farkl olarak Track1 (uygunluk kriterlerini sa layan ev sahibi ülkenin do rulamas hali) ve Track 2
7
CDM/JI Manual 2008 for Project Developers and Policy Makers , Ministry of Env. Japan
www.cdm.unfccc.int
9
Decision 9/CMP.1
8
16
(JISC- JI supervisory commitee – ortak yürütme üst kurulu taraf ndan uygunluk kriterini sa lamayan ev sahibi
ülkelerde yapt raca
ba ms z do rulama) olarak iki ayr verifikasyon-do rulama prosedürü mevcuttur. Ortak
yürütmede uygunluk kriterleri: Kyoto protokolüne taraf olmak, belirlenmi4 hedeflerinin hesaplanabilmesi ve
kay t alt nda tutulur olmas , seragaz envanter tahmini ve azalt m ile ilgili sa l kl çal 4an ulusal bir sistemin
mevcut olmas , Ulusal kay t sisteminin kurulmu4 olmas , y ll k ulusal envanterin sunulmu4 olmas
gerekmektedir. Aral k 2008 itibariyle toplamda 312milyon ton ERU’ya ula4an 185 adet proje (16 adet Track 1,
169 adet Track 2) PDD’si ( Project Design Document- Proje Tasar m Doküman ) haz rlanarak yay nlanm 4t r.10
Proje temelli piyasalar içindeki önemli kavramlardan biri de “özgün getiri (additionality)”dir. Additionality
yani projenin özgün getirisi, projelerin olmazsa olmaz bir bile4eni olup; projenin mevcut durumda (business as
usual) gerçekle4emeyece inin ve sera gaz azalt m hedefi oldu unun kan tlanmas gereklidir. Projenin özgün
getirisi durumu birçok 4ekilde kan tlanabilir (uygulanabilirlik, teknoloji transferi, kapasite geli4tirme vb.).
Özgün Getiri de erlendirmesinde projenin sera gaz emisyon azalt m sa l yor olmas (çevresel getiri), Karbon
kredisi sat 4 ndan elde edilecek gelirin projenin yap labilirli ini önemli ölçüde iyile4tirmesi (finansal ve yat r m
getirisi), projenin gerçekle4tirildi i ülkedeki 4artlara uygun olarak en uygun teknolojinin kullan lyor olmas
(teknolojik getiri) olmak üzere olu4turdu u farkl l k göz önünde bulundurulur.
Iekil 3 – UNFCCC/CCNUCC Ek 10 “Özgün Getiri” de erlendirilmesi ve gösterimi arac
Piyasa temelli esneklik mekanizmas olan Emisyon Ticaret Sistemi’nde ise; Kyoto Protokolünde say sal emisyon
azalt m yükümlülü ü alm 4 ülkeler, belirlenmi4 olan emisyon azalt m miktarlar n n bir bölümünün ticaretini
yapabilir. Di er bir ifadeyle taahhüt edilen emisyon miktar ndan daha fazla azalt m yapan taraf ülke,
emisyonundaki bu ilave azalt m bir ba4ka ülkeye satabilir.
10
http://www.cdmpipeline.org/ji-projects.htm
17
Protokol’ün 6. Maddesi (JI-Ortak Yürütme Mekanizmas ), 12. Maddesi (CDM-Temiz Kalk nma Mekanizmas ) ve
17. Maddesi (ET-Emisyon Ticareti söz konusu Mekanizmalar n, Ek-B ülkelerinin yükümlülüklerini yerine
getirmek amac yla kendi ülkelerinde yürütecekleri çal 4malar destekleyen nitelikte olmas n öngörmektedir.
Çizelge 9 süreçlerin tan m n , Iekil 3 ve 4 ise 2007 itibar ile küresel piyasalar n konumunu ortaya koymaktad r.
Çizelge 9 - Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar n n temel tan mlar (REC Türkiye, 2006)
Kat l mc Ülkeler
lgili Kyoto
Yat r mc
Evsahibi
Protokolü
Geçerli Karbon Birimi
Mekanizma Türü
(Karbon
(Karbon
maddesi
Al c )
Sat c )
Temiz Kalk nma
Ek-I D 4
Sertifikaland r lm 4 Emisyon
Mekanizmas
12. Madde
Ek-B Ülkeleri
Ülkeler
(Sal m) Azalt m (CER)
(CDM)
Ortak Yürütme (JI)
6. Madde
Ek-B Ülkeleri
Emisyon Azalt m Birimi (ERU)
Emisyon Ticareti
Tahsislendirilmi4 Miktar Birimi
17. Madde
Ek-B Ülkeleri
(ET)
(AAU)
Iekil 4 Esneklik Mekanizmalar n n Kyoto Protokolü Ek-B Listesinde yer alan bir ülkenin emisyon azalt m
hedeflerini yerine getirmek için nas l kurgulanabilece ini 4ematik olarak göstermektedir. Buna göre, bir ülke
için 1990 y l nda X miktarda olan emisyonlar, Kyoto Protokolü Ek-B Listesinde yer alan oranlarda azalt ld ktan
ya da s n rland ktan sonra, 2008-2012 aras nda salabilece i maksimum miktar AAU olarak tan mlan r. Ülke,
1990 y l emisyon rakam ile AAU miktar aras nda kalan miktara ula4mak için ülke içerisinde yürütece i ulusal
politika ve önlemler ve a açland rma çal 4malar na ek olarak, belirledi i ulusal öncelikleri do rultusunda,
esneklik mekanizmalar ndan diledi ini, teknik gereklerini yerime getirmek kayd yla kullanma hakk na sahiptir.
Iekil 4 – Kyoto Protokolü yükümlülükleri kapsam nda Esneklik Mekanizmalar n n kullan m
Kyoto Protokolü’nün Ek-B Listesinde yer alan bir ülkenin, Esneklk Düzenekleri’nden yararlanabilmesi için
a4a daki ko4ullar yerine getirmesi gerekmektedir;
•
Protokol’ün Ek-B Listesinde ve ilgili 3.7 ve 3.8 numaral maddelerinde belirtildi i 4ekilde, kendilerine
tahsislendirilmi4 emisyon miktar n , e4de er-CO2 birimi üzerinden hesaplam 4 olmak.
18
•
Uusal s n rlar kapsam nda sera gazlar n n sal mlar n ve uzakla4t r lmalar n tahminine yönelik ulusal bir
sistemin kurulmu4 olmas .
•
Esneklik Düzenekleri kapsam ndaki projeler sonucunda ortaya ç kacak çe4itli emisyon de erlerinin
belirlenmesini ve de i4imini kay t alt na alacak ve izleyecek bir ulusal kay t sisteminin kurulmu4 olmas
ve bu bilgilerin her y l düzenli olarak Sekretarya’ya iletilmesi.
•
Sera gazlar n n sal mlar ve uzakla4t r lmalar ile ilgili verilerin her y l düzenli olarak Sekretarya’ya
bildirilmesi.
•
1990-2004 Y llar aras nda kaydedilen geli4meleri özetleyen “Gösterilebilir 1lerleme Raporu”nun 2006
y l nda Sekretarya’ya sunulmas .
•
Ek-B’de yer alan emisyon de erlerinin hesaplanmas na dair “1lk Rapor”un 2006 y l nda Sekretarya’ya
sunulmas
II. KARBON T CARET
II.1 Karbon11 Piyasas ve Ulusal Uygulamalar
Küresel s nmaya neden olan sera gaz emisyonlar n n azalt lmas n n zorunlulu u anla4 ld
nda, bu gazlar n
azalt lmas nda piyasa mekanizmas n n önemli bir rol oynayabilece i görü4ü önem kazanm 4t r. Bu ba lamda,
piyasa kurallar na göre çal 4acak bir karbon piyasas ve ticarete konu olan karbondioksitin bir fiyat n n olmas
emisyonlar azaltmada önemli bir enstrüman olarak görülmektedir. Teoriye göre, karbon piyasas emisyonlar
azaltmak için mevcut kaynaklar n en ucuz maliyetle kanalize edilmesini sa lar. Bu anlamda, belirlenen limitten
fazla emisyon salanlar cezaland r rken daha az salanlar ise ödüllendirir (PointCarbon, 2004). Ayr ca kirletme
birimlerini mülkiyet hakk na dönü4türerek ve bu birimlere bir fiyat vererek karbonun tüm dünyada ticaretinin
yap lmas n mümkün k lar. Bu sayede, düzgün i4leyen bir karbon piyasas i4letmelerin daha az sera gaz
emisyonu salmas n te4vik ederek temiz teknolojiyi kullanmaya yönlendirir ve di er i4letmelere göre avantaj
sa lar (UNFCCC, 2007). Bu k s mda karbon piyasas nda olu4an fiyatlar n temel belirleyicileri, piyasan n yap s ,
unsurlar ve gelecekte nas l geli4ece i incelenecektir.
Karbon piyasas n n ilk olu4umunda öncülü ü 2002 y l itibar ile kendi s n rlar içerisinde olu4turduklar ulusal
emisyon ticareti sistemleri ile Danimarka ve 1ngiltere yapm 4t r.
2002-2006 y llar aras nda 1ngiltere’de uygulanan Emisyon Ticareti Program (UK-ETS) hem 2005 y l nda
Avrupa Birli i bünyesinde uygulamaya giren AB Emisyon Ticareti’nin altyap s n olu4turmas hem de dünyada
uygulanan ilk emisyon kotas ticareti sistemi olmas itibar ile önemli bir deneyimdir. Program kapsam nda 33
kurulu4 yer alm 4 ve 2006 verileriyle 7.2 milyon e4lenik-CO2 sal m tasarrufu gerçekle4tirilmi4tir.
11
Her ne kadar terim olarak karbon piyasas1 ve karbon fiyat1 kullan1lsa da, literatürde genellikle bu terimler sera
gazlar1n1n tümünü temsil etmektedir. Piyasan1n çok büyük bir k1sm1n1 karbondioksit ticareti olu5turdu6undan ve di6er
sera gazlar1 da karbon e5de6eri olarak çevrildi6inden karbon piyasas1 denmektedir.
19
Türkiye’nin geli4im sürecinde örnek olabilece i ön görülen 1ngiltere ve Yeni Zellanda’dan güncel uygulamalara
de inilmi4tir.
Karbon Azalt m Taahhütleri (CRC: Carbon Reduction Commitment) 1ngiltere’de a4amal olarak ilgili
sektörlerden azalt m taahhüdü istemektedir. 16 Haziran 2008 tarihli aç klama da 6 milyon KWh y ll k tüketimi
olan ve/veya 500.000 £ y ll k elektrik faturas ödeyen her kurum Karbon azalt m taahhüdü vermek zorunda
b rak lm 4t r.
16 Haziran 2008 tarihinde yay nlanan tebli
ile Yerel yönetimler karbon ayak izi kapsam nda raporlanmak
üzere tüm devlet okullar da Karbon Azalt m Taahhüdü (CRC) sistemine dahil edilmi4tir. Çocuk, Okul ve Aile
Departman n n (DCSF: Department for Children, Schools and Families) yapm 4 oldu u ara4t rmaya göre; enerji
tüketimi, binan n ya4 ve fiziksel durumu, e itim saatleri, elektrikli aletlerin tipi ve miktar na ba l olarak
özellikle orta ö retim kurumlar nda daha fazla olmak üzere dü4ük maliyetli veya maliyetsiz % 20’nin üzerinde
enerji tasarrufunun sa lanabilece i ön görülmü4tür. 6milyon KWh/y l dan fazla elektrik tüketimi olan özel
okullarda kapsama dahil edilmektedir.12,13
Yeni Zelanda Emisyon Ticareti Sistemi:
Yeni Zelanda hükümetinin 11 Eylül 2008 tarihinde onaylayarak yürürlü e soktu u NZ ETS – Emisyon Ticareti
Plan nda ba4l ca 4u hususlar dikkati çekmektedir.14
•
Hedefleri birinci taahhüt dönemi sonuna kadar ba lay c olmamak 4art yla ilerlemenin kayd ve
izlenmesi amac yla olu4turmak,
•
2013 y l itibariyle tüm sera gazlar n ve tüm sektörleri kapsayan zorunlu emisyon azalt m plan
devreye almak,
•
Tar m sektöründen kaynaklanan sera gaz emisyonlar n 2013 y l na kadar 300.000 ton CO2 e4lenik
azaltmak,
•
Konutlarda enerji verimlili ini te4vik için 1 milyar AU$’l k bir paket olu4turmakt r.
1klim De i4ikli i Kanun Tasar s nda ise a4a daki zamana yay l bir geçi4 süreci ön görülmektedir:
•
2008 y l nda Ormanc l k faaliyetlerinin sisteme dahil edilmesi,
•
2010 y l nda Sabit Enerji ve Sanayinin,
•
2011 y l nda s v fosil kökenli yak tlar n ve ula4 m n,
•
2013 y l nda da Tar m, at k ve kalan di er sektörlerin sisteme dahil edilmesi planlanm 4t r.15
Plan oldukça detayl olup; 2011 y l nda ta4 mac l kta kullan lan dizel-benzinli araçlar 2011 y l nda sisteme dahil
oluncaya kadar, Wellington’s 4irketine ait elektrikle çal 4an otobüsler ve trenler de muaf say lmas ön
görülmü4tür.
12
http://www.defra.gov.uk/environment/climatechange/uk/business/crc/timeline.htm
UK sustainable development strategy, HM Government Executive Summary, 2008
14
NZ-climate-change-bill-dec07
15
Emissions Trading Scheme for New Zealand Report to Business New Zealand 26 March 2007, nzier
13
20
Iekil 5 –Emisyon Ticaret Sistemi Tasar m Parametreleri16
Ulusal Emisyon Ticareti Sistemi olu4turma a4amalar ; s ras yla, kapsama al nacak sera gazlar ve s ras , ulusal
hedeflerin belirlenmesi, kay t sistemi-kütük olu4turulmas , sektörlerin tespiti ve kotalar n (permilerin)
belirlenmesi ve da t m , uluslar aras piyasalar ile entegrasyonu, 4eklinde özetlenebilir.
II.2 Uluslararas Uygulamalar
2005 y l ndan itibaren Kyoto Protokolü’nün resmiyet kazanmas ile birlikte karbon piyasas n n daha h zl bir
4ekilde geli4ti i görülmü4tür. Bu büyümede en önemli etkenlerin ba4 nda Avrupa Birli i EU ETS bölgesel
karbon ticareti sisteminin ba4lamas en önemli gösterge olmu4tur. Yine ayn dönemde, Norveç ulusal düzeyde
kendi emisyon ticareti sistemini büyük ölçekli kurulu4lar dahil ederek ba4latm 4t r. Kyoto dönemi olan 20082012 öncesi dönemde ayr ca proje temelli esneklik mekanizmalar ndan CDM’in h zl bir 4ekilde geli4me
sa lad
, di er mekanizma olan JI’in ise Kyoto dönemi resmi ticaretinin mmkün olmas sonucu daha yava4
geli4ti i görülmü4tür.
“ Policy Note for the European Parliament”; raporunda17 CDM- Temiz kalk nma Mekanizmas n n a4a daki
eksikliklerine de inilmektedir:
Co rafi Da l mdaki adaletsizlik, Afrika vs. Çin tezatl
En az geli4mi4 ülkelerin kapasite geli4im ihtiyac , DNA te4kil ettirememeleri uzman s k nt s ,
Özgün getiri- Additionality kriterinin uygulamada çok net olmamas ,
16
17
Climate Change and Energy Sector Strategic Advice, 2008, Frazer Lindstrom
Joyeeta Gupta; “ Policy Note for the European Parliament”; Ecofys raporu
21
CDM’in sürdürülebilir kalk nmaya olan katk s her zaman için net de il 4eklinde getirilen öz
ele4tiriler,
SF6 N2O gibi sera etkisi yüksek gazlarda ucuz yat r mlar ile yap lan azalt mlar ve sürdürülebilir
kalk nmaya katk da bulunmamas , (Öneri: Projelerin sürdürülebilir kalk nmaya olan katk s
indekslenerek buna göre özgün getiri kriterinin irdelenmesi)
CDM Board’un müracaat eden bir çok projeyi de erlendirememesi –bürokrasi, maliyet, süre,
yetersiz kapasite ve eleman say s
Geli4mekte olan ülkelerde sürdürülebilir kalk nma öncelikleri ile örtü4memesi, Uzun vadeli
emisyon azalt m n n k sa vadeli emisyon azalt m projelerinin gölgesinde kalmas .
Sürdürülebilir Kalk nmaya do rudan olan etkileri ölçümlenebilir olmas na ra men (örne in
rüzgar santrali kurulumunun sera gaz emisyon azalt m na etkisi) , Dolayl etkiler uzun vadeli
ve ölçüm belirsizli i nedeniyle tan mlanamamaktad r (örnek: rüzgar santrali kuruldu unda
bölgenin turizm aç s ndan cazip hale gelmesi ve di er yat r mlar çekmesi)
olarak s ralanmaktad r. Ayr ca Climate Action Network’ün Kyoto Protokolünün 9. Maddesi aç s ndan CDM’in
incelendi i raporunda yukar daki ele4tirilere ek olarak DOE’lerin (Designated Operational Entity: EB tarafindan
akredite edilmi4 geçerleme ve do rulama faaliyetlerini yürüten üçüncü kurulu4lar) performans na yönelik ciddi
endi4eler de dile getirilmektedir.18
Kyoto hedeflerine ula4mak amac yla kurulan yukar da sayd
esas na göre geli4en ve farkl
m z uygulamalar n d 4 nda tamamen gönüllülük
unsurlardan olu4an gönüllü emisyon piyasalar
da 4u anda faaliyet
göstermektedir (Bayon, Hawn ve Hamilton, 2007). Genellikle sosyal sorumluluk gere i kendi emisyonlar na
kar4 l k olarak ba4ka bir yerde uygulanan proje sonucu azalt lm 4 sera gaz emisyonlar n n sat ld
denkle4tirici
(offset) piyasalarda VER kredileri sat lmaktad r. Yine, gönüllü emisyon piyasalar olarak Avustralya'daki New
South Wales sera gaz azalt m Plan (NSW) ve Amerika Birle4ik Devletleri'nde bir k s m çok-uluslu 4irketlerin
dahil oldu u karbon ticaret sistemi olan ‘Chicago Climate Excanges’ (CCX) mübadele platformu-borsa 2003
y l ndan beri faaliyet göstermektedir (Ellis ve Tirpak, 2006).
Iimdiye kadarki uygulamalara bak ld
amaçlarla yap land
nda, karbon piyasas n olu4turan uygulamalar n farkl 4ekillerde ve
, farkl sektörleri ve ülkeleri kapsad
görülmektedir. Karbon piyasas , mübadele 4ekli
aç s ndan yap lan s n fland rmaya göre, kirletme hakk n temsil eden permilerin i4lem gördü ü emisyon ticareti
sistemi (ETS) seklinde ve azalt lan ton ba4 na emisyon kredilerinin i4leminin yap ld
proje-temelli esneklik
mekanizmalar ndan olu4maktad r. Karbon piyasas ayr ca Kyoto Protokolü’nden kaynaklanan uluslararas
yükümlülükler
ve
düzenlemelere
göre
olu4mu4
ülkelerin/i4letmelerin/4ah slar n hiç bir yükümlülükleri olmad
zorunlu
karbon
piyasas
ve
tamamen
halde kendi tercihleri sonucu olu4an gönüllü
piyasalar seklinde de s n fland r labilir. Karbon piyasalar sadece tek bir ülke içinde yap lan uygulama
olabilece i gibi birçok ülkeden olu4an uluslararas nitelikte bir piyasa da olabilir. Küresel karbon piyasas tabiri
ise farkl 4ekilde s n fland r labilecek bu olu4umlar n tüm toplam n ifade etmektedir (Ellis ve Tirpak, 2006).
18
http://www.climatenetwork.org/
22
A4a daki Iekil 6’da tarihi çok yeni olan karbon piyasas n n hangi bölgelerde nas l geli4ti ine yönelik bilgiler
sunulmaktad r.
Küresel Karbon Piyasas1
Gönüllü piyasalar-VER: Kyoto –d 0
CCX, NSW
Swiss
Norveç
UK
Norveç
Kanada
Japonya
ABD
Bölgesel CCAR,
RGGI,
EU ETS
Nap2
Sadece CO2
DK
EU ETS
nap1
NZ
Sadece CO2,
Tam Küresel Ticaret
Tüm Gazlar,
Tüm yüksek emisyon salan
ülkeler,
Ula0t rma?
CCS Teknolojisi?
EU ETS
Nap3
Kyoto EK1 Emisyon
Ticareti
Tüm Gazlar?
Ula0t rma?
CCS Teknolojisi?
CDM: Tüm seragazlar , tüm sektörler
JI:
Tüm seragazlar , tüm sektörler
Kyoto öncesi
Kyoto Dönemi (2008-2012)
Kyoto Sonrasi
Iekil 6: Karbon piyasas n n farkl aktörleri ve dönemsel geli4imi19
Iimdiye kadar olu4turulmu4 olan karbon piyasalar (Danimarka ve 1ngiltere ulusal sistemleri hariç) Kyoto
Dönemi olan 2008-2012 aras nda da faaliyetlerine daha da büyüyerek devam edeceklerdir. Kyoto döneminde
yeni uygulamalar nda artarak karbon piyasas na dahil olaca
görülmektedir. Bunlardan en önemlisi Kyoto
Protokolü’nde öngörülen uluslararas emisyon ticareti sisteminin faaliyete geçecek olmas d r. EK-I ülkeleri
aras nda AAU birimlerinin ticaretinin yap laca
bu sistem EU ETS’de dahil olmak üzere yükümlülük alm 4 tüm
ülkelerin karbon piyasalar için bir çat niteli inde olacakt r. Bu dönemde ayr ca Japonya, 1sviçre, Kanada ve
Yeni Zelanda gibi Kyoto üyesi ülkelerin kendi ulusal ETS uygulamalar n
kurmalar
planlanmaktad r
(Worldbank, 2007). Kyoto döneminde gönüllü piyasalar nda artarak geli4ece i beklenmektedir. Önceki
dönemdeki gönüllü uygulamalara ilave olarak özellikle Kyoto’ya taraf olmayan ABD’nde baz eyaletlerin
bölgesel olu4umlara giderek karbon ticareti sistemi olu4turmalar planlanmaktad r. Bu yönde karar alan ve
haz rl klar n tamamlayan California ve çevresindeki baz bat eyaletlerinden olu4an ‘California Climate Action
Register’ (CCAR) ve kuzeydo u eyaletlerinden baz lar n n olu4turdu u ‘Regional Greenhouse Gas Initiative’
(RGGI) gönüllü ETS uygulamalar na Kyoto dönemi içinde ba4layacaklard r (Bayon, Hawn ve Hamilton, 2007).
Faaliyette olan Chicago 1klim Borsas CCX’e ilave olarak New York borsas (NYCX) ve kuzeydo u Eyaletleri
19
Küresel 1s1nma ve Kyoto Protokolü, Saruç ve Karakaya, Bölüm 9 Sf. 215
23
Borsas (NECX) da önümüzdeki y llarda karbon ticareti mübadelesine ba4lamay planlamaktad r (Worldbank,
2007:19)
Kyoto-sonras görü4meleri henüz sonuçlanmad
için küresel emisyon ticaretinin 2012 sonras nda nas l
geli4ece i konusunda belirsizlik devam etmektedir. Ancak, 4imdiki üyelere ek olarak Kyoto’yu imzalamayan
geli4mi4 ülkeler ve baz büyük emisyon salan geli4mekte olan ülkeleri de içerecek daha büyük bir uluslararas
karbon piyasas n n olu4aca
beklentisi büyüktür (CEPS, 2007). Öte yandan, Kyoto donemi sonras için daha
yüksek emisyon hedefi alm 4 olan Avrupa Birli i, mevcut EU ETS uygulamas n daha fazla sera gaz ve sektörü
içerecek 4ekilde geli4tirerek bölgesel karbon ticaretine devam edece ini deklare etmi4tir (European
Commission, 2007). Önceki bolümde belirtildi i gibi, proje temelli esneklik mekanizmalar ndan Temiz Kalk nma
Mekanizmas , ya4anan tecrübeleri hesaba katarak 2012 sonras nda da karbon piyasas n n en önemli
unsurlar ndan bir tanesi olacakt r.
Geli4imi oldukça yeni olan karbon piyasas n n ticari hacmine, farkl uygulamalar n 4imdiye kadarki geli4imine ve
gelecekte nas l bir büyüme trendi gösterece ine yönelik bilgiler bu piyasan n sera gaz emisyonu azalt m nda
etkinli ini ve temiz teknolojiye yat r mlar n yönünü göstermesi aç s ndan önemlidir.
Çizelge 10 - Küresel karbon pazarlar n n durumu20
HAC M
DEGER
(Milyon CO2-e8)
(Milyon $)
24.6 (2006)
96.7 (2006)
65.0 (2007)
330.8 (2007)
%264 büyüme
%342 büyüme
ZORUNLU
1,642 (2006)
31,051 (2006)
PAZARLARI
2,918 (2007)
63,697 (2007)
(KYOTO, AB)
%178 büyüme
%205 büyüme
1,667 (2006)
31,148 (2006)
2,983 (2007)
64,028 (2007)
%179 büyüme
%206 büyüme
PAZAR
GÖNÜLLÜ PAZARLAR
TOPLAM
20
Ecosystem Marketplace, New Carbon Finance, 2008
24
60%
Sera Gaz! Sal!m Tasarrufu (Toplam: ~220 milyon ton e*-CO2/y!l)
52%
Proje Say!s! (Toplam: ~1100)
50%
40%
31%
30%
23%
22%
20%
13%
15%
14%
9%
9%
10%
7%
2%
3%
0%
Çin
Brezilya
Hindistan
G.Kore
Meksika
Di er
Iekil 7 – Ülkelere Göre CDM Proje Say lar ve Emisyon Azalt m Miktarlar 21
II.3 Avrupa Birli i Emisyon Ticareti Sistemi
Sera gazlar n azaltmak amac yla geli4tirilmi4 olan emisyon ticareti sisteminin günümüzdeki en büyük
uygulamas Avrupa Birli i içinde 2005 y l nda faaliyete geçmi4 olan Avrupa Birli i Emisyon Ticareti Sistemidir
(European Union Emission Trading Scheme- EU ETS). Avrupa Birli i, en etkin sera gaz azalt m sa layacak
uygulamalar n ba4 nda emisyon ticareti sisteminin olaca n belirtmektedir (European Commission, 2007:3). Iu
an için uygulamaya ba4lam 4 ve karbon piyasas n n en büyü ü olmas itibari ile bu k s mda EU ETS’in kurulu4u,
özellikleri, potansiyel etkileri ve geli4imine yönelik ayr nt l bir de erlendirme yap lacakt r.
Avrupa Birli i Emisyon Ticareti Sistemi 2003 y l nda yay nlanan 2003/87/EC22 say l yönetmelik ile kurulmu4tur.
Karbondioksit (CO2) emisyonlar n azaltmaya yönelik olarak geli4tirilmi4 ilk bölgesel emisyon ticareti plan d r.
25 Avrupa Birli i ülkesinden yakla4 k 11500 i4letme bu sistemin içine dahil edilmi4tir. Sistemin içinde elektrik
santralleri, petrol rafineleri, demir-çelik, çimento, cam ve seramik ve ka t gibi enerji yo un sektörlerdeki
büyük kirletici i4letmeler yer almaktad r ve bu sisteme dahil olan isletmeler toplam AB sera gaz n n %40’ na
kar4 l k gelmektedir (EEA, 2007:51). Elektrik sektörü sistem içindeki %50’lik CO2 oran ile en büyük paya
sahiptir (IEA, 2007:16).
EU ETS sisteminin isleyi4i kabaca 4u 4ekilde aç klanabilir; sisteme dahil olan
i4letmelere ülkeleri taraf ndan belirlenen y ll k kullanabilecekleri ‘emisyon tahsisleri’ (emission allowances) ile
belli bir kota getirilir. Toplam emisyon kotas hesap birimi olarak belirlenen ve ton ba4 na birim permi anlam na
gelen EUA (European Union Allowance) say s ile ifade edilir. EUA permi miktar ilgili sektördeki i4letmelerin
geçmi4 y llardaki karbondioksit emisyon miktarlar esas al narak belirlenir. 14letmeler o y l içinde kendileri için
tahsis edilen miktar kadar CO2 emisyonu salabilirler. Her y l n sonunda i4letmeler tahsis edilen EUA emisyon
permilerini, gerçekle4en CO2 emisyonlar ile kars la4t rarak izin verilen miktara e4it gelecek 4ekilde tekrar ülke
21
22
www.unfccc.int, 2008
Yönetmelik için bak1n1z Official Journal L 275, 25.10.2003, p.32
25
yetkili organ na iade etmek zorundad r. Bu süreçte isletmelerin gerçekle4en emisyonlar dü4üldükten sonra
e er ellerinde hala EUA permisi kalm 4 ise, bu miktar piyasada kota hedefini tutturamam 4 i4letmelere
satabilir, ya da sonraki y llar için kullanmak üzere ellerinde tutup biriktirebilirler (banking). Artan permilerin
sonraki y llarda tekrar kullan lmas na yönelik kural n uygulanmas
NAP1 ve NAP2 döneminde farkl l k
göstermektedir. Iöyle ki, NAP1 döneminde fazla olan permilerin sadece NAP1 içindeki sonraki y lda
kullan lmas mümkünken, NAP2 döneminde elde bulundurulan fazla permiler sadece ayn dönem içinde de il,
NAP3 (2013 sonras ) dönemi içinde de kullan labilir (PointCarbon, 2007a). Bir di er önemli özellik ise Ba lant
Yönetmeli i (Linking Directive)23 ile EU ETS sisteminin içine proje temelli esneklik mekanizmalar (CDM ve JI)
da belli bir limit ile dahil edilebilmektedir. Buna göre emisyon ticareti sistemine dahil olan i4letmeler, y l
içindeki hedeflerini tutturabilmek için kendi azalt m çabalar ve/veya ba4ka firmalardan emisyon ticareti yolu ile
permi sat n alma haricinde Temiz Kalk nma Mekanizmas (CDM) yada Ortak Yürütme (JI) projelerinden
kazan lan kredileri de kullanabilirler. Ancak bu mekanizmalardan faydalanman n belli bir s n r vard r ve o
s n r n üstüne ç k lamaz.
EU ETS uygulamas ilki pilot uygulama olmak üzere bir dizi dönemlerden olu4maktad r. Pilot uygulama olarak
isimlendirilen ilk ‘ulusal taahhüt plan ’ (National Allocation Plan- NAP1) dönemi 1 Ocak 2005 tarihinde
ba4lam 4t r ve 2005-2007 y llar aras n kapsamaktad r. EU ETS Yönetmeli ine göre, üye ülkeler ‘ulusal taahhüt
planlar n ’ kendileri belirledikten sonra Avrupa Komisyonu’nun onay na sunarlar. NAP haz rlan rken, her bir
i4letmeye ne kadar emisyon kotas sa lanaca
ve hangi yolla da t laca
(bedava yada müzayede yöntemi)
kurallar dahilinde ilgili ülkenin kendi karar na kalm 4t r ancak toplam NAP miktar n n kabulü Komisyon’un karar
ile geçerlilik kazanabilecektir. Üye ülkeler ve Komisyon aras nda anla4mazl k oldu unda üst mahkeme karar
verecektir. NAP1 (2005-2007) ticaret döneminde pek mahkeme yoluna ba4vurulmam 4 olsa da Kyoto
dönemine tekabül eden NAP2 (2008-2012) ticaret döneminde özellikle yeni üyelerden bir k sm n n Komisyonu
mahkemeye verdi i görülmektedir. NAP1 ticaret döneminde EUA emisyon permilerinin i4letmelere da t m ,
maksimum %5 kadar müzayede yöntemi ile geri kalan ise bedava (grandfathering) olacak 4ekilde yap lm 4t r.
NAP2 dönemi için müzayede ile da t m oran üst limiti %10 olarak belirlenmi4tir. NAP1 döneminde hedefini
tutturamayan i4letmeler için uygulanacak ceza ton ba4 na 40 Euro, NAP2 dönemi için ceza miktar ise ton
ba4 na 100 Euro olarak belirlenmi4tir.24
Herhalükarda EU ETS birçok ülkeyi de kapsayacak 4ekilde kurulmu4 ve i4lemlerine devam etmektedir. Avrupa
Komisyonu, düzgün i4leyen bir emisyon ticareti sisteminin enerji verimlili inde iyile4me, temiz teknolojiye geçi4
ve di er bir tak m yap sal de i4iklikleri sa layarak sera gaz emisyonunu en ucuza azaltaca n belirtmektedir
(European Commission, 2007).
Iimdiye kadar ki yap lan gözden geçirme toplant lar sonucunda, EU ETS’in ikinci NAP döneminde ve
sonras nda daha fazla sera gaz n ve sektörü içererek yoluna devam edece i planlanmaktad r. Avrupa
Komisyonu Kyoto sonras dönemde emisyon tahsislerinin ülke ölçe inde de il, Avrupa Birli i ölçe inde
yap labilece ini belirtmektedir. Bu sayede ulusal ölçekte da t m planlar (NAP) yap lmas na gerek kalmayacak
23
24
Yönetmelik için bak1n1z Official Journal L 338, 13.11.2004, p. 18
Ayr1nt1l1 bilgi için bak1n1z http://ec.europa.eu/environment/climat/emission.htm
26
ve üye ülkeler ile Komisyon aras nda olu4acak gerilim/anla4mazl klardan kaç n lm 4 olacaklard r. Komisyon,
üçüncü ticaret dönemini (NAP3), ilk iki dönemin aksine, daha uzun bir zaman dilimine yayman n faydal
olaca
dü4üncesiyle 2013-2020 olarak planlamaktad r. NAP3 dönemi içinde ayr ca ‘karbon tutma ve depolama’
(CCS) teknolojisine yönelik uygulamalar nda emisyon ticareti sistemi içerisine dahil edilmesi öngörülmektedir.25
III. GÖNÜLLÜ KARBON P YASALARI
III.1 Uluslararas
8leyi8
Gönüllü Karbon Piyasalar , bireylerin, kurum ve kurulu4lar n, firmalar n, sivil toplum örgütlerinin ve
etkinliklerin faaliyetleri sonucu olu4an sera gaz emisyonlar n n gönüllü olarak azalt m n , dengeleyebilmesini
kolayla4t rmak amac yla olu4turulan bir pazard r.
Bilinen ilk gönüllü karbon yat r m 1989 y l nda, (BMD1ÇS ve KP’den çok önce) Amerikal AES 4irketinin
Guatemala’da yapt
yeni elektrik santralinin CO2 sal m n azaltmak amac yla Guetemala çiftçilerine 50 milyon
a aç dikimine bedel maliyeti ödemesiyle gerçekle4tirilmi4tir. Bu ödeme kanuni bir zorunluluk nedeniyle de il,
tamamen firma pazarlama ve tan t m stratejisi hedefiyle yap lm 4t r.
Bu süreç, Kyoto Protokolü kapsam nda zorunlu olarak uygulanan Esneklik Mekanizmalar na benzer bir
süreçtir. Kamunun bu sürece ulusal yükümlülükler kapsam nda dahil olmamas (yani gönüllü karbon
piyasas nda yap lan azalt mlar n ulusal yükümlülük kapsam na girmemesi), gönüllü karbon piyasalar n Kyoto
Protokolü kapsam ndaki zorunlu süreçlerden ay ran en önemli fark l klar n ba4 nda gelmektedir. Karbon
ticareti farkl 4ekillerde gerçekle4tirilebilir, bundan dolay karbon emisyon azalt m daha esnek ve yenilikçi
olarak sa lanabilir.
Gönüllü Karbon Piyasas nda kurum ve kurulu4lar n hedefleri, Devletin belirledi i politikalar ve hedeflerden
ba ms z olarak geli4tirilebilir. Kat l m için herhangi bir s n rlama yoktur. Karbon nötür olmak isteyen
organizasyonlar faaliyetleri çerçevesinde olu4turduklar (atmosfere sal m n gerçekle4tirdikleri) sera gazlar n
hesaplayarak (karbon ayak izlerini ölçerek) bu emisyonlar n azaltmak ve dengelemek için emisyon azalt m
sa layan projelerin üretmi4 olduklar karbon kredilerini sat n al rlar.
Gönüllü karbon azalt m süreçlerinde olu4an karbon kredilerinin (VER- Voluntary or Verified Emission
Reduction) standartlar
ve ticareti kurallar
konusunda piyasada çok say da standard n yer ald
gözlenmektedir.
Çizelge12, Gönüllü karbon ticaretinde yer alan temel aktörlerin tan mlamakta, 2007 y l itibar ile yakla4 k 265
milyon dolarl k bir ciroya sahip gönüllü karbon ticaretinin, tüm dünyadaki karbon piyasas ndaki pay % 0.5’ten
az olmakla beraber, h zla büyümekte oldu u gözlenmektedir.
25
European Energy Review magazine, December, 2008
27
Çizelge 12 - Gönüllü karbon ticaretindeki temel aktörlerin tan m 26
Al c lar
Sat c lar
• Kyoto Protokolü’ne taraf olmayan ülkelerde,
• Kyoto Protokolü Ek-A Listesinde yer
almayan sektörlerin firmalar (ör.
• Kyoto Protokolü Ek-B Listesinde yer
Uluslararas sivil havac l k firmalar )
almayan ülkelerde,
• Kyoto protokolüne taraf olmayan ya da
• Kyoto Protokolü’ne taraf olan ancak CDM/JI
Kyoto Protokolü Ek-B Listesinde yer
süreçlerinin a4 r maliyetli ve zor oldu unu
almayan ülkelerde karbon sal mlar n
dü4ünen kurulu4lar.
dengelemek isteyen firmalar
• Kyoto Protokolü Ek-A listesinde yer
• Kyoto Protokolü ile do rudan yükümlülük
almayan sektörlerde veya CDM EB
alt na girmeyen etkinlik sahipleri (ör.
taraf ndan henüz onaylanmam 4 sera gaz
Kültürel ve sportif bulu4malar, bankalar,
sal mlar n n azalt lmas n sa layan
ticaret merkezleri, perakende sektörü)
yenilenebilir enerji, enerji tasarrufu, arazi
• Küresel ısınmanın farkında olan ve
kullan m , ormanc l k ve sürdürülebilir at k
çözümü için bireysel katkıda bulunanlar
yönetimi projelerinde
• “Temiz Kalk nma Mekanizmas ”
sekretaryas (EB) taraf ndan proje
yönteminin henüz onaylanmam 4 oldu u
durumlarda,
Ancak günümüz ko4ullar nda gönüllü karbon ticareti daha çok, Kyoto Protokolü kapsam na girmeyen sektörler
ve ülkelerde yo unluk göstermektedir. Bu süreç, kanuni zorlamalardan farkl olarak her kurum ve kurulu4 için
farkl olabilmekle beraber pazar iten güç olarak 4u fayda ve kazan mlar beklenmektedir.
Kurum ve Kurulu4lar n her alanda liderliklerini sürdürmek ve göstermek istemesi,
Kurumsal imaj ve marka bilinirlili ine olumlu katk s ,
Pazar de erlerini art rmak için, (Borsada, mü4terileri veya ortaklar nezdinde sosyal ve çevreci
alg lan 4 n olgunla4t rmak, yeni fonlar çekebilmek amac yla),
Elde edecekleri tecrübe ile kurumsal kapasitelerini, teknolojilerini ve süreçlerini iyile4tirebilmek için.
Di er yandan daha ileri a4amada;
1klim de i4ikli inin etkilerinin azalt lmas için istekli olmak (çevreci duyarl l k),
1leride kar4 la4 lacak olan ulusal ve bölgesel yükümlülükler ve planlamalar için haz rlan lmas (1leri
görü4lü olduklar , tecrübe kazanmak için ve ilerde gelebilecek zorunluluklara, yönetmeliklere
haz rl k için),
Al c aç s ndan: VER fiyatlar n n uyum piyasas ndakilerden (ERU; CER; vs) daha ucuz olmas ve
Karbon Nötür olmak isteyen kurum ve kurulu4lar n maliyetlerini dü4ürmesi,
Sat c aç s ndan: karbon kredilerinin sat lmas yla gelir elde edilmesi,
Esneklik mekanizmalar nda tan mlanmayan, Emisyon Ticaret Sistemlerinde yer almayan sektörler
ve projeler için emisyon azalt m imkan sa lamas ,
gibi amaçlar için geli4tirilmektedir.
26
REC Türkiye, http://www.rec.org.tr/ 2008
28
Iekil 8 – Gönüllü Karbon Piyasas Mü4teri Beklentileri ve Motivasyonu20
Japonya’da hükümetin toplam 58 özel sektör derne i ile yürüttü ü Keidanren Gönüllü Eylem Plan , Avustralya
hükümetinin uygulad
Karbon Dostu Giri4imi (Greenhouse Friendly Initiative) sistematik olarak yürütülen
programlar aras nda örnek olarak gösterilebilir.
2003 y l nda Chicago’da ba4lat lan Chicago Climate Exchange (CCX) ise “dünyadaki ilk ve Kuzey Amerika’daki
ilk, kat l m gönüllü ancak kurallar ba lay c olan sera gaz emisyon azalt m ve ticaret sistemi” olarak
tan t lmaktad r. Ayn zamanda AB Emisyon Ticaret Program ile ba lant l çal 4an CCX bünyesinde 2007 itibar
ile 300’den fazla üye kurulu4 bulunmaktad r. CCX kapsam nda 2007’nin ilk yar s nda 25 milyon ton e4-CO2
ticareti gerçekle4tirilmi4tir.
Di er yandan, 2006 FIFA Dünya Kupas ’nda geli4tirilen Green Goal yakla4 m bu süreçteki en güncel ve
geli4mi4 örnekler aras nda say labilir. Program kapsam nda, planlama, in4aat ve uygulama a4amalar ndan
itibaren olu4abilecek karbon sal mlar n azaltmak için çe4itli önlemler al nd . Buna ra men Kupa etkinlikleri
nedeniyle Almanya’da olu4acak toplam 100.000 ton ek CO2 sal m n n atmosferdeki etkisinin s f rlanmas için,
geli4mekte olan ülkelerde gerçekle4tirilecek yenilenebilir enerji ve enerji verimlili i projelerine toplam 1
milyon Euro tutar nda hibe deste i sa land . Bununla beraber, Brezilya tak m kentler ve stadyumlar aras nda
trenle seyahat ederek, Kosta Rika tak m uçak seyahatinden kaynaklanan sal mlar na kar4 l k ormanla4t rma
projelerine destek olarak Ye4il Gol program n desteklediler.
Ayn 4ekilde, Haziran 2008 tarihinde 1stanbul’da 31’incisi Enerji Ekonomisi Derne i taraf ndan düzenlenen
Uluslar aras Enerji Ekonomisi Dünya Kongresinde kat l m sa layan ulusal ve uluslar aras 462 delegasyonun
uçu4-ula4 m, etkinlik boyunca di er aktivitelerden dolay olu4an 363,07 ton e4lenik-CO2 sal m 1STAÇ A:I. ve
TEMA’n n
sponsorlu unda
dengelenerek
(offsetlenerek)
Sfr
Emisyon
Konferans
olarak
bir
ilki
29
gerçekle4tirmi4tir.27 Burada dikkati çeken bir hususta bu emisyonlar n %20’sinin gönüllü olarak kat l mc lar
taraf ndan bedeli ödenerek dengelenmesidir.
Dengeleme (offset) kavram , karbon sal mlar n n azalt lmas için uygulanan önlemlere ek olarak gerçekle4tirilen
ve gönüllü karbon piyasalar nda çok iyi bilinen bir mekanizmad r. Dengeleme, firman n ortaya ç kard
karbon
sal mlar na kar4 l k, ayn miktarda ancak ba4ka bir yerde karbon tasarrufu sa layan projelere finansal destek
sa lanmas ya da o projelerde ortaya ç kt
belgelenen karbon sertifikalar n n sat n al nmas olarak
aç klanabilir. Bu noktada dikkat edilmesi gereken nokta, firma/i4letme bünyesinde yürütülecek karbon azalt m
önlemlerinin öncelikli olmas gerekti idir. Dengeleme, ancak ekonomik ve teknik gerekçelerle firma/i4letme
bünyesinde azalt m önlemlerinin karl olmamas halinde kullan lmal d r.
Bununla beraber, gönüllü karbon ticareti ile ilgili olarak çe4itli kesimler taraf ndan ele4tiriler de
seslendirilmektedir. Bunlardan baz lar a4a da s rlanm 4t r;
– Ulusal, bölgesel ve yerel sürdürülebilir kalk nma öncelikleriyle tam olarak örtü4memektedir.
– 1klim de i4ikli ini önlemek hedeflenmesine ra men, yüksek emisyon de erlerine sahip olan
zengin insanlar n etkinliklerine devam ederken, fakir insanlar n emisyonlar azalt lmaktad r.
– Geli4mekte olan ülkelerde azalt m projeleri ba4ar yla yürütülemeyecektir.
– Mükerrer kayda, hesaplamalarda ikilemeye – (double counting)
izin verilmemelidir. VER
kredileri zorunlu karbon piyasas nda tekraren Ye4il Sertifika veya Kyoto Protokolü kotalar
olarak sat lmamal d r/kullan lmamal d r.
– Baz standartlar n ölçüm, do rulama ve geçerleme i4lemlerinde yetersiz kald
,
– Ayn sertifikan n al c lara mükerrer sat 4 ihtimali
Kyoto Mekanizmalar nda oldu u gibi, sera gaz sal mlar n n ve emisyon azalt m oranlar n n veya
karbon kredileri hesab n n kay t alt na al nmas ve ticareti yap lan karbon sertifikalar n n belirli
standartlara sahip olmas , yukar da dile getirilen ele4tirilerden bir k sm n kar4 laman n bir yöntemi
olarak gündeme gelmektedir.
Di er yandan; oluşturulan karbon azaltımları- tasarrufları (ofset) gönüllü karbon piyasasında işlem
görebilmesi yani transferi veya ticareti noktas nda mü4terinin (kredi sat n alan taraf) hukukunu korumak ve
uluslar aras ticarette kalite, ölçüm ve geçerlilik aç s ndan standartlar geli4tirilmektedir.
Bu standartlara genel olarak göz att
m zda baz lar n n geli4tirildi i ticari-proje bölgesi aç s ndan daha ayr nt l
ve özel amaçl oldu u (örnek: Plan Vivo) ve baz standartlar n ise sürdürülebilir kalk nma hedefleri aç s ndan
daha kapsaml oldu unu görmekteyiz. Bununla birlikte Gönüllü karbon piyasalar ndaki standartlar n geli4iminde
VCS, VER+ ve Gold Standard n daha çok kullan ld
ve piyasada giderek artan oranda
talep edildi i
görülmektedir.
27
www.traee.org
30
Bu kapsamda kullan lan standartlar n bir k sm Çizelge 13’te sunulmaktad r. Söz konusu standartlar karbon
sat c lar n n görü4leri, azalt m rehberleri, sertifika programlar ve kay t süreci dikkate al narak haz rlanmaktad r.
Bütün bu çabalar, bu pazar n me4ruiyetini/yasall
n artt rmak ve daha çok kat l mc y sürece çekmektir. Iekil
11 bu standartlar n 2007 y l itibar ile uygulamalar konusunda bir bilgi vermektedir.
Çizelge 13 – Temel gönüllü karbon standartlar n n tan t m 26
Standart ad
Gold Standard
VCS
Green-e
CCB Standards
CCX
Plan Vivo
Climate
Neutral
Network
Greenhouse
Friendly
WBCSD/WRI
Protocol
CCAR
VER+
ISO14064
Social Carbon
DEFRA
Genel Özellikleri
Uluslararas bir standartt r, dengeleme projelerinin ve karbon kredilerinin
sertifikaland r lmas nda kullan l r, çevresel ve sosyal yararlar özel olarak dikkate
al n r.
Uluslararas Emisyon Ticareti Derne i (IETA) ve Dünya Bankas (WB) uluslararas
ölçekte uygulanan bir standartt r, dengeleme projelerinin ve karbon kredilerinin
sertifikaland r lmas nda kullan l r, çevresel ve sosyal yararlar öncelikli de ildir
Kuzey Amerika’da kullan lmaktad r, dengeleme projelerinin
sertifikaland r lmas nda kullan l r
Ormanla4t rma çal 4malar nda özellikle biyolojik çe4itlilik ve sosyal yararlar n
ortaya konulmas amac yla uluslararas alanda geçerlili i olan bir standartt r.
Dengeleme projelerinin sertifikaland r lmas nda kullan l r.
Chicago Climate Exchange taraf ndan geli4tirilen ve bu sistemde yer alan proje ve
karbon sertifikalar için kullan l r.
Tar m ve ormanc l k sektörlerindeki projelerde çevresel yararlar n gözetmesi
amac yla kullan l r.
Ço unlukla Kuzey Amerika’da dengeleme projelerinin ve karbon kredilerinin
sertifikaland r lmas nda kullan l r.
Avustralya’da ayn adla an lan program kapsam nda dengeleme projelerinin ve
karbon kredilerinin sertifikaland r lmas nda kullan l r,
Firma, i4letme, proje boyutunda sera gaz sal mlar n n hesaplanmas nda
kullan lan bir rehberdir.
Kaliforniya’da kullan lan bir raporlama arac d r.
TÜV Süd firmas taraf ndan geli4tirilmi4 ve dengeleme projelerinin ve karbon
kredilerinin sertifikaland r lmas nda kullan l r
Uluslararas Standartlar Enstitüsü taraf ndan uluslararas alanda geçerli olan ,
kurulu* veya *irket seviyesinde sera gaz! envanterlerinin tasar!mlanmas!,
geli*tirilmesi,yönetilmesi ve raporlanmas!,
Sera gaz! emisyon azalt!mlar!n!n veya uzakla*t!rmalar!n!n proje seviyesinde
hesaplanmas!na, izlenmesine, ve rapor edilmesine dair k!lavuz, ilkeler ve
*artlar hakk!nda Standart.
Güney Amerika ve Portkiz’de yeniden ormanla4t rma projelerinde çevresel ve
sosyal yararlar n gözetilmesi için kullan l r.
1ngiliz hükümeti Çevre Bakanl taraf ndan tüketicilere rehberlik edecek bir
belgeleme sistemidir.
Gönüllü Karbon Piyasasındaki azaltım projelerinin standartlara göre dağılımı -2007 Yılı
VCS
GS
VER+
CDM/JI
ISO 14064
CCX
%29
%9
%9
%16
%2
%7
31
Social Carbon %2 olarak gerçekleşmiştir.28
Küresel Gönüllü Karbon Piyasasında işlem gören sertifikaların dağılımına baktığımızda-2007
VER
%66
CER
%14
CFI
%7
ERU
%0,5
Özellikle Asya’da CDM zamanlamasına uyamadığı için gönüllü karbon piyasalarında işlem gören projeler (CER)
artmış durumdadır. Amerika, Avustralya’nın yanı sıra Rusya’da JI ERU satışı ile piyasada yer almaya
başlamıştır. Alıcılar tarafından daha yüksek güvenilirliğe sahip olması açısından esneklik mekanizmaları
kapsamında üretilen sertifikalar (CER, ERU ) talep edilmekte ve gönüllü piyasada da işlem görmektedir.
2008 yılında 1 milyar US$’lık bir Pazar beklentisi –krize rağmen devam etmektedir. Gönüllü Karbon
Piyasasının zorunlu piyasaların yanı sıra 2012 sonrasına da devam edeceği ön görülmekle beraber 2015 ve
sonrası için ise düşüş beklenmektedir (bknz Şekil 12).
Iekil 9 – Gönüllü Karbon Piyasası Gelişim Trendi
Gönüllü karbon pazar , borsa ve “tezgah üstü” (OTC) piyasalar olarak ikiye ayr labilir. OTC piyasalar nda 2007
y l nda 42.1 milyon ton CO2e i4lem görmü4tür. CCX’de ise ayn y l bu miktar 22.9 milyon ton CO2e olarak
gerçekle4mi4tir.
28
State of the Voluntary Carbon Markey 2007, New Carbon finance
32
Iekil 10 – 2007 OTC tezgahüstü Pazar Proje tipleri ve Proje Konumlar (% olarak) [2]
Gönüllü piyasada 2006 y l ndan 2007 y l na Yenilenebilir Enerji, Enerji Verimlili i ve metan projeleri artarken
(Yenilenebilir %31, Enerji Verimlili i %18, Metan %16), ormanc l k ve endüstriyel gazlar ile ilgili projeler
(Ormanc l k %18 Endüstriyel gazlar %2 ) azalmaktad r
Iekil 11 – 2007 Gönüllü Karbon Piyasas nda i4lem gören projeler ve sektörleri (% olarak) [2]
2008 y l tercih edilen standartlara bak ld
nda VCS standard n n yayg n olarak tercih edilmeye devam edece i
beklenmektedir(%27). Gold Standard ise yükseli4ini sürdürerek en çok tercih edilen ikinci Standard durumuna
yükselecektir (%18). Dikkati çeken bir di er husus perakende segmentinde GS’ n daha h zl bir talep art 4
göstermesidir.
33
Iekil 12 – 2007 Standard tiplerine göre piyasadaki Sat 4 i4lemleri (% olarak) [2]
III.2. Proje Geli8im Süreci
Proje Geli4im sürecinde piyasa dinamikleri ve ticaret terminolojisi aç s ndan baz anolojilere yer vermek yap lan
i4lemlerin asl nda herhangi bir emtia-mal ticareti ile ayn oldu unu kavramada kolayl k sa layacakt r. Bu aç dan
karbon ticareti ile (Carbon business = Carbuzz veya Karpuz) Karpuz yeti4tiricili i ve ticareti kar4 la4t rmas
Çizelge 14’te verilmi4tir.
=
34
Çizelge 14 - Proje Geli4im Süreci
Karbon
1
2
3
4
5
Azalt m
Proje -Yat r m Fikri
Ön Fizibilite
Fizibilite
Yat r m Karar
Projelendirme ve
Finansman
Çal 4malar
6
7
8 Yat r m Ba4lang c
9
10
11
14letme ve Üretim
12
(Karbon Azalt m )
13
Ticaret
PIN Proje Fikri
Standard Seçimi
(GS-Opsiyonel: Payda4 toplant s ve Sürdürülebilirlik
Analizi)
PDD Haz rlanmas
Geçerli k lma -validasyon
Standard Tescili (Opsiyonel:sat 4)
1zleme
Do rulama -verifikasyon
1zleme ve Sertifikaland rma (Sertifika Üretimi)
Toptan- perakende piyasadaki al m sat m i4lemlerinden
sonra nihai kullan c ya teslim- Retirement
Karpuz
Üretim
Tarla
Ürün
planlamas
Ekim-sulama
Hasat ve
Mü4teriye
teslim
Unilateral - tek Tarafl
1-12 aras kendi sorumlulu unda ve bizzat yürütüyor, karbon kredilerini istedi i al c lara istedi i
süreyle, (istedi i zamanda) satar. Bu seçene i; ekonomik ve kurumsal olarak güçlü, karbon
kredilerinden yüksek fiyat beklentisi (finansal katk ) içerisinde olan, fiyat de i4im riskini göze alabilen
i4letmeler tercih ederler.
Bilateral (Multilateral)
1-4 aras kendi sorumlulu unda ve bizzat yürütüyor. 5-12 aras al c (lar n)n n teknik ve/ya finansman
deste i ile yürütür. Karbon kredileleri üzerindeki imtiyaz hakk n , al c (lara), ikili anla4malarda
belirtilen süre ve miktarda, 5-9 aras ndaki dönemde satar. Bu seçene i; yat r m finansman na
ihtiyac olan, kurumsal kapasitesi güçlü olmayan, karbon kredilerinden daha az gelir elde edece ini
göze alan i4letmeler tercih ederler.
Burada “Proje Geli4tirme” kavram emisyon azalt m ticareti kapsam nda yap lan faaliyetler olarak alg lanmal d r.
Özet olarak; herhangi bir emtian n sat 4 nda söz konusu olabilecek ticaret enstrümanlar karbon ticaretinde de
söz konusudur. Emtia piyasas nda görülen spot i4lemleri, vadeli i4lemler ve opsiyon i4lemleri karbon
piyasas nda da mevcuttur.
Proje temelli karbon emisyonlar azalt m kredileri, ba ms z bir üçüncü taraf (DOE) taraf ndan geçerli
k l nd ktan sonra (validasyon), projenin hayata geçirilmesiyle gerçekle4tirilen azalt mlar sertifikaland r larak ve
seri numaras verilerek ulusal/uluslararas kütüklere kay t edilir. Burada gerçekle4tirilen transferler ve i4lemler
izlenerek, olu4an kredilerin kimin hesab na aktar ld
bilgisi özellikle tekrar sat 4lar ve Kyoto Protokolü
kapsam nda esneklik mekanizmalar n kullanan ve/veya kendi emisyon ticareti plan n olu4turmu4 ülkelerde
ikinci kez kay tlara girme (double counting) riskini ortadan kald r r. Bu anlamda kay t sistemleri (registery),
karbon azalt m sertifikalar n n nerede ve hangi projede olu4turuldu u, hangi standart(lara) göre do ruland
ve kimin taraf ndan do ruland
, proje izleme, geçerleme ve sertifikasyon süreçlerinin gerçekle4mesi, sat 4
35
i4lemleri ve bu i4lemlerde al c firma, birey, arac kurum, son al c ya dair bilgilerin izlenebilirli inin sa lanmas ,
bütünlük ve 4effafl k aç s ndan son derece önemli bir görevi ifa etmektedir. Bununla birlikte Gönüllü karbon
piyasas nda standartlarda da ya4and
üzere bir çok alternatif kay t sistemi (kütük) yer almakta ve özellikle
VCS standard kapsam nda gerçekle4tirilen i4lemlerde kay t sistemleri aras nda ba lant olmad
için raporlama
net bir 4ekilde yap lamamaktad r. Bu nedenle bir çok ülke kendi kay t sistemini olu4turmu4tur. Genel anlamda
karbon kredilerinin/permilerinin (allowance) izlendi i kay t sistemlerinin haricinde bir de firmalar n
emisyonlar n n izlendi i Emisyon Kay t Sistemleri bulunmaktad r. Bu sistemler, belirlenmi4 olan azalt m
hedeflerine ula4 l p ula4 lmad
n takip etmek ve icmalde sektörel ve ulusal envanterin olu4turulmas nda
kullan lmaktad r. Bu anlamda Kurum ve Kurulu4lar n çevresel bilanço olu4turmalar ve karbon bütçelerini
yönetmeleri beklenmektedir.
Iekil 13 - Kay t Sistemleri- Kütük (Registery)29
Şekil 14 – İngiltere Kayıt Sistemi (Registery) Örneği30
29
Gönüllü Karbon Piyasalar1 ve Geli5imi, 2008
36
Kurum /Kurulu4 Bilgileri (özel sektör, kamu, sicil kayd , adres ve ileti4im bilgileri, ilgili ki4i) girilerek bir hesap
olu4turulmaktad r. Sonras nda kurumun ETS’de yer ald
sektör itibariyle hedef birim tan mlamas (Target Unit
Identifier) yap lmaktad r. Burada ilgili formlar doldurularak ayr ca taahhüt k sm verilen faks numaras na
fakslanmaktad r.31 Kay t Kütü ünde, ticari i4lemleri de gerçekle4tirebilecek 4ekilde, (i4lem gören kotalar n seri
numaras verilerek, i4lemlerinde loglanarak) Allowance-permilerin al n p sat labildi i kütük defterinde hangi
ülkeden hangi y l n kotalar n n al n p sat ld
takip edilmektedir.
III.3 Türkiye’deki Uygulamalar
2008 y l itibar ile BM1DÇS ve Kyoto Protokolü kapsam nda Türkiye dahil olmak üzere kritik öneme sahip
ülkelerin konumu Çizelge 15’te yer almaktad r.
Çizelge 15 – Kritik ülkelerin BM1DÇS ve KP kar4 s ndaki konumu32
Sözle8me
Protokol
EK-B
EK-B D 4
EK-I
Kritik KP-D 8
Ülkeler
ABD
Türkiye
Kritik KP Ülkeleri
Belarus
K br s (GKRY)/Malta (EU) G.
EK-I D 8
EK-B D 4
Kore/Meksika (OECD)
Kazakistan
Arjantin
Türkiye’nin Ek-B listesinde yer almamas , fiilen, Türkiye’nin 2012 y l na kadar sera gaz emisyon azalt m
yükümlülü ü almamas anlam na gelmektedir. Türkiye’nin, Sözle4me’nin Ek-I Listesinde yer almas na ra men,
Kyoto Protokolü’nün 1. yükümlülük dönemi için (2008-2012) sera gaz emisyon azaltma ya da s n rlama hedefi
(QELRO) belirlemeyen tek ülke olmas , 26/CP7 numaral
karar uyar nca, Türkiye’nin di er Ek-I
ülkelerinden farkl olmas n n, ilk somut göstergelerinden birisi olarak de erlendirilebilir.
Bu çerçevede Türkiye; BM1DÇS Ek-I Listesinde yer almas
nedeniyle CDM projelerine ev sahipli i
yapamamakta, KP Ek- Listesi’nde yer almayarak emisyon azalt m hedefi belirlemedi i için de Esneklik
Mekanizmalar nda yat r mc olarak yer alma zorunlulu u bulunmamaktad r.
Bununla beraber, Türkiye 2008 y l içerisinde Kyoto Protokolü’ne kat lsa bile, Sözle4me ya da eklerde
Türkiye’nin konumunda bir de i4iklik olmayacakt r. Bu nedenle Türkiye, 2008-2012 döneminde Kyoto
Protokolü esneklik Mekanizmalar nda yat r mc (karbon al c ) ya da evsahibi (karbon sat c ) ülke olarak yer
alamayacakt r.
Çizelge 16 – Türkiye’de gönüllü karbon ticaretinin tarihçesi
Tarih
2004 Eylül
2005 Iubat
2005
32
Olay
Ankara 1klim De i4ikli i Konferans
Bo aziçi Üniversitesi taraf ndan gerçekle4tirilen uluslar aras CDM çal 4tay nda EU
NPUA Akdenize k y s olan AB ülkeleri kapsam nda Türkiye’den 6 proje önerisi sunuldu.
Ancak Türkiye’nin konumu nedeniyle bu projeler CDM kapsam na al namad .
Bilgin Elektrik (BARES), Çevre ve Orman Bakanl ve REC Türkiye’ye konu ile ilgili
30
www.defra.gov.tr
31
[email protected].
32
REC Türkiye, http://www.rec.org.tr/ 2008
37
Temmuz
2006
Temmuz
2006 Aral k
2007 Ocak
2007 Haziran
2007 Haziran
2007 Eylül
2007 Kas m
2008
23 Ekim
2008
30-31 Ekim
2008
olarak ba4vurdu. (REC Türkiye yetki d 4 olmas nedeniyle firmay Bakanl a
yönlendirdi)
BARES Çevre ve Orman Bakanl ’ndan destek mektubu ald . (indicative statement of
interest)
Konu REC Türkiye taraf ndan 1DKK COP12 Haz rl k çal 4malar gündemine ta4 nd .
CNBC-E Dergisinde BARES Projesi “Havadan para kazanma dönemi” kapak haberiyle
“kurumsal sosyal sorumluluk” kapsam nda hayata geçirildi i aç kland .
Sebenoba ve Karakurt TÜV taraf ndan uluslararas kamuoyuna “Türkiye’de JI Projeleri”
olarak duyuruldu, REC Türkiye’nin müdahaleleriyle projelerin tan mlamalar “Gönüllü
Karbon Projeleri” olarak de i4tirildi.
1lk kamuoyu bilinçlendirme etkinli ini ÇET’07 kapsam nda Kocaeli’nde REC Türkiye
taraf ndan düzenlendi. OneCarbon, Futurecamp, PioneerCarbon, EcoSecurities ve
1STAÇ firmalar panele kat ld .
TSE, ISO 14064 standard n Türk standard olarak kabul etti.
Türkiye’de uygulanan ve Gold Standard sürecine ba4vuran projelerin PDD belgeleri ve
Türkçe tan t mlar ilk defa bir Türkçe web sayfas ndan (www.iklimlerdegisiyor.info)
Türkçe ve 1ngilizce olarak duyuruldu.
REC Türkiye taraf ndan düzenlenen çal 4tayda, Türkiye’de ilk defa kamu kurulu4lar ,
proje sahipleri ve karbon dan 4manl k firmalar biraraya gelerek kat l mc yöntemlerle
süreci tart 4 p görü4 ve önerilerini payla4t lar.
Mare, Anemon ve Sayalar, Türkiye’nin ve dünyan n ilk Gold Standard tescilli gönüllü
karbon projeleri olarak kay tlara geçti.
Çevre ve Orman Bakanl karbon ticaretinde yer alan çe4itli firma ve kurulu4lar n
temsilcileriyle bir dan 4ma toplant s düzenledi
13.5.2008 tarihli Bakanl k oluruyla “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar! ve Di er
Uluslararas! Emisyon Ticareti Sistemleri” ba*l!kl! Özel ?htisas Komisyonu olu*turuldu.
ICCI2008 kapsam nda düzenlenen Konferans’ta gönüllü karbon ticaretinde yer alan
çe4itli kurumlar n temsilcilerin kat l m yla bir panel düzenlendi.
Enerji Ekonomisi Derne i’nin evsahipli inde 1stanbul’da düzenlenen Uluslararas Enerji
Ekonomisi (IAEE) 31. Dünya Kongresi, 1STAÇ ve TEMA’n n katk lar yla Türkiye’deki ilk
S f r Sal ml Etkinlik olarak kay tlara geçti.
Çevre ve Orman Bakanl ve UNDP, karbon ticaretine yönelik bir proje haz rl klar na
ba4lad .
Gold Standard yöneticileri Mavi Dan 4manl k taraf ndan gerçekle4tirilen bir
organizasyonla çe4itli firma temsilcileriyle bir araya geldi.
MDGF projesi kapsam nda Kyoto Protokolü, Esneklik Mekanizmalar ve Gönüllü Karbon
Piyasalar ile ilgili güncel bilgilerinde sunuldu u Türkiye ve 1klim De i4ikli i Çal 4tay
düzenlendi.
Türkiye’de 2005 y l ndan itibaren ba4layan yenilenebilir enerji kaynakl projeler, 2008 y l itibariyle ivme
kazanm 4t r. Ulusal kay t sistemi olmad
için geli4tirilmi4 projelere dair Blueregistry, APX, ve Gold
Standard’tan bilgi al nmakla birlikte, geli4tirilmekte olan projelere dair net bir bilgi elde edilememektedir.
Çizelge 17’de VCS, VER+ ve GS standartlar nda geli4tirilen proje bilgileri verilmektedir.
38
Çizelge 17 – Türkiye’de gönüllü karbon ticaretinde yer alan projeler
No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
Proje Ad
BARES
Sebenoba
Karakurt
MARE
Anemon
Laml1
Sayalar
Yuntda6
Tuzla
Maz1-3
Belen
Düzlen
XXX
Burgaz
Çamseki
Çatalca
Dares
Keltepe
Mamak
Dora-II
Firnis
Niksar
Kumköy
Kepezkaya
Damlap1nar
Azmak
Soma
OSTAÇ
Alia6a
Çataltepe
Kozbeyli
Kuyucak
Samurlu
Sar1kaya
Seyitali
poyraz
Osmaniye
ETOBak1r
Samanda6
Türbe
Bolu-Özgür
Konya-Esyel
Akbük
Ostanbul-Özyel
K1r5ehir-Alyel
TOPLAM
Santral Türü
Rüzgar
Rüzgar
Rüzgar
Rüzgar
Rüzgar
Rüzgar
Rüzgar
Rüzgar
Jeotermal
Rüzgar
Rüzgar
HES
HES
Rüzgar
Rüzgar
Rüzgar
Rüzgar
Rüzgar
Biyogaz
Jeotermal
HES
HES
HES
HES
HES
HES
Rüzgar
Biyogaz
Rüzgar
Rüzgar
Rüzgar
Rüzgar
Rüzgar
Rüzgar
Rüzgar
Rüzgar
Rüzgar
HES
Rüzgar
Rüzgar
HES
HES
Rüzgar
Rüzgar
Rüzgar
30 Rüzgar,
2 Jeotermal,
2 Biyogaz,
Kurulu Güç
(MW)
30
30
10.8
39.2
30.4
90
30.4
42.5
7.5
30
30
15
6
14.9
21
60
28.8
19
14
9.5
9.6
24.3
140.8
11
90
16
30
25.6
30
28.8
30
54.9
135
20
22.5
35
9.43
50
31.5
100
150
1603.43
Öngörülen Sera Gaz
Tasarrufu (ton e -CO2/y l)
72,000
60,699
24,381
88,960
74,701
162,000
85,035
100,000
32,000
86,500
60,000
29,000
9,900
44,847
47,882
149,510
61,301
47,531
487,340
43,750
23,200
164,250
75,750
86,308
60,368
60,575
297,515
1,137,719
230,000
392,533
50,000
77,000
Uluslararas
Standard
Ba vurusu
VER+
VER+
GS,VER+
GS,VER+
GS
GS
GS
GS
GS
GS
GS
GS
GS
GS
GS
GS
GS
GS
GS
VER+
VER+
VER+
VER+
VER+
VER+
GS
GS
GS
GS
GS
GS
GS
GS
GS
GS
GS
GS
GS
GS
GS
GS
GS
GS
GS
4,422,555.33
39
Di er yandan Gold Standard Kurumu taraf ndan 23 Ekim tarihli Istanbul’daki bilgilendirme sunumunda
geli4tirilmekte ve kay t edilmi4 olan projelerle birlikte toplam 3.715.000 ton azalt ma denk gelen 33 adet GS
ba4vurusu bulundu u ifade edilmi4tir.
Şekil 15 – GS’a Türkiye’de müracaat eden Gönüllü Karbon Projeleri33
Her ne kadar yenilenebilir enerji projelerinde elektrik sistemi emisyon faktörü UNFCCC Annex 12’de
tan mlanan Metodolojiye uygun olarak yap lsa da Proje tasar m dokümanlar nda (PDD) yap lan hesaplamalarda
kullan lan parametrelerin dan 4manl k firmalar n n bilgi eri4im imkanlar na göre de i4mesi sonucu Türkiye’den
sunulan projelerde ciddi farkl l klar olu4maktad r.
Örne in:
Rüzgar Enerji
Projeleri
OM Emisyon Faktörü
[tCO2/MWh]
BM Emisyon Faktörü
[tCO2/MWh]
Referans Emisyon
Faktörü
[tCO2/MWh]
Proje A
0,707
0,540
0,665
Proje B
0,768
0,196
0,625
Proje C
0,760
0,649
0,733
Bu farkl l klar gidermek amac yla ve yap lacak her türlü envanter çal 4malar na altl k olu4turacak bir çal 4man n
ilgili resmi kurum taraf ndan yap larak yay nlanmas ve peryodik olarak güncellenmesi gerekmektedir.
33
http://www.cdmgoldstandard.org/
40
IV. SONUÇ VE ÖNER LER
Gönüllü Piyasalar Türkiye’ye neler kazand r yor?
•
Karbon azalt m n sa layan her türlü projelerin hayata geçirilmesi için bir te4vik niteli indedir.
•
Bu piyasa içinde yer alacak tüm taraflar (kamu, özel, STK) bilgi ve tecrübe ile Kyoto
Protokolünün 2012 sonras karbon projelerinde ev sahibi taraf olmas durumunda teknik alt
yap n n güçlenmesine katk sa layacakt r.
•
Daha verimli enerji kullanan temiz teknolojilere yat r m yap lmas cazip hale gelecektir.
•
Uygun standart seçimine bağlı olarak, Sürdürülebilir kalk nman n etkin uygulanmas n n önünü
aç lacakt r.
•
14letmelerde
enerji
ve
hammadde
tasarrufunu
sa layarak
rekabet
ve
verimlili i
güçlendirecektir.
•
Yenilenebilir enerji, enerji verimlili i, at k yönetimi, arazi kullan m ve ormanc l k gibi konularda
kurumsal sosyal sorumluluk projelerinin geni4lemesini sa layacakt r.
Ülkemizde uygulamadaki eksiklikler nelerdir?
•
Özel Sektör, Kamu ve 1lgili di er payda4lar aras ndaki “Bilgi Ak 8 ” eksikli i mevcuttur.
•
Sorumlu Kurum/Kurulu4lar n tan mlanmamas ve/veya görev tan m eksiklikleri (örne in:ülkeye
özgü referans de erlerin hesaplanmas ve resmi olarak duyurulmas ilgili bir birim yoktur. Proje
kay t, duyuru ve izleme sisteminin olu4turulmas ve yönetilmesi ile ilgili birim/kurum/platform
bulunmamaktad r.)
•
Kamu kurumlar n n piyasan n geli4imi sürecinde herhangi bir aç klama ve duyuruda
bulunmamas belirsizlik ve bo4luk olu4turmaktad r.
•
Yerel ve ulusal STK’lar n projelerin de erlendirilmesi ve izlenmesi sürecinde sürdürülebilir
kalk nma önceliklerini gözetecek 4ekilde aktif bir kat l m sa layamamaktad r,
•
Karbon dengelemesine dair yurt içinden talep olmamas yani al c lar n olu4mamas eksiklik
olarak de erlendirilmektedir.
Öneriler
1. Karbon piyasas n n olu4turulmas bir ülkenin sera gaz azalt m stratejilerinin önemli bir
enstrüman d r. Karbon piyasas na yönelik her ad m bu genel bütünsellik içerisinde yer
almal d r. 2012 y l na kadar yürütülecek çal 4malar, 2012 sonras olas yükümlülük dönemine
dair haz rl klar dikkate al narak uzun vadeli bir çaban n ilk ad m olarak kurgulanmal d r. Bu
nedenle sürecin en üst düzeydeki sorumlulu unu ta4 yan Çevre ve Orman Bakanl
nn
bünyesinde yetkili ulusal makam (DNA) olu4turulmal d r.
41
2. Karbon piyasas n n i4leyen süreç olarak tan mlanmas ve duyurulmas na yönelik resmi altl k
olu4turulmal d r.
3. Özellikle karbon yo un kamu sektörlerinden ba4lamak üzere, 1ngiltere örne inde oldu u gibi
karbon ayak izi hesaplamalar ve dengeleme çal 4malar n n ba4lat lmas ve izlenmesi, kapasite
geli4imi aç s ndan özendirilmelidir.
4. Olu4turulacak düzenlemeler ile enerji/karbon yo un tüm sektörlerde çevre ve enerji
yöneticilerince karbon envanteri bildirimi ve azalt m faaliyetlerinin raporlanmas na yönelik bir
mekanizma olu4turulmal d r. Enerji Verimlili i Kanunu gibi paralel mevzuatlar ile de
uyumla4t r lmal d r.
5. Olu4turulacak kay t sisteminin ileride geli4ecek yükümlülükler çerçevesinde gereksinim
duyulabilecek emisyon ticaret sistemine de cevap verebilecek 4ekilde
kurgulanmas
gerekmektedir. 1lgili CMP karar uyar nca ulusal kay t sistemi olu4turularak ITL(International
Transaction Log) kay t sistemine entegrasyonu da ayr ca zorunluluk te4kil etmektedir.
(1ngiltere,
Avrupa
Birli i,
Japonya,
Avustralya
deneme
olu4umlar
ile
kapasitelerini
geli4tirmi4lerdir. 1ngiltere hali haz rda yerel yönetimler aras nda (29 belediye) de yeni bir ETS
uygulamas ba4latm 4 ve 6 ayl k ilk sonuçlar n de erlendirmektedir.)
6. 2012’ye kadarki süreçte küresel gönüllü karbon piyasas nda Türkiye’nin piyasadaki a rl
artaca
nn
dikkate al narak, uluslar aras alanda yürütülen etkinliklere (örne in karbonexpo) ve
olu4umlara Türkiye ad na kat l m sa lanmal d r.
7. Bununla beraber; Yat r mc /14letmecilerle Dan 4man – Do rulama – Broker Firmalar aras ndaki
ili4kiler, ticareti yap lan karbon tasarruflar n n 2012 Sonras ndaki ülke kotas kapsam ndaki
durumu, sürecin yayg nla4t r lmas , süreçte kamunun rolü, süreçte çevre STKlar n n rolü ve
Türk firmalar n n bu sürece karbon al c s olarak giri4i konular nda ayr nt l de erlendirmeler
yap larak stratejik kararlar al nmal d r.
8. 2012 sonras nda halen gönüllü piyasalar nda yer alan sektör ve projelerin zorunlu piyasalara
dahil edilmesi göz önünde bulundurulmal d r.
9. Türkiye’nin sürdürülebilir kalk nma önceliklerine uygun ve esneklik mekanizmalar na paralel
olan standartlar n di er standartlara k yasla daha çok özendirilmesi ve te4vik edilmesi uygun
mülahaza edilmektedir.
10. Gerek Türkiye’nin gönüllü karbon piyasas nda artan pazar pay ve gerekse kendine özgü
sürdürülebilir kalk nma kriterleri göz önüne al narak ulusal karbon standard geli4tirilerek 2009
y l nda uluslar aras camiaya duyurulmas , hem piyasay geli4tirecek hem de uluslar aras
alanda yürütülen müzakerelere olumlu katk sa layacakt r.
11. Bugüne kadar Türkiye’den yap lan emisyon sat 4 sözle4melerinin 7- 10 ve 21 y ll k periyodlar
içerdi i göz önüne al nd
nda ileride hukuki sorunlar olu4mamas için gerekli bilgilendirme
yap lmal d r. 2012 y l nda geli4ecek ülke pozisyonu ve piyasalardaki 2012 sonras döneme dair
42
belirsizlik dikkate al narak gönüllü karbon piyasas nda yap lan anla4malarda 2012 sonras na
taahhüt verilmemesi ve/veya yeni ko4ullar n göz önüne al naca n n sözle4meye dahil edilmesi
önem arz etmektedir.
43

Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmaları ve Diğer

Transkript

Benzer belgeler

Mayıs - Haziran 2009

1940 sonları-1960 başları (5)

PE Körkasa Bandı