tc kültür ve turđzm bakanlığı araştırma ve eğđtđm genel müdürlüğü

Transkript

T.C.
KÜLTÜR VE TURĐZM BAKANLIĞI
ARAŞTIRMA VE EĞĐTĐM GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
TÜRKĐYE’DE PROFESYONEL TURĐST REHBERLĐĞĐ EĞĐTĐMĐ: KÜLTÜR
VE TURĐZM BAKANLIĞI TARAFINDAN DÜZENLENEN TURĐST
REHBERLĐĞĐ EĞĐTĐMLERĐNĐN UZAKTAN EĞĐTĐM MODELĐ ĐLE
VERĐLMESĐ ÜZERĐNE BĐR ARAŞTIRMA
UZMANLIK TEZĐ
Kamil Gökhan NEBĐOĞLU
ŞUBAT- 2009
ANKARA
T.C.
KÜLTÜR VE TURĐZM BAKANLIĞI
ARAŞTIRMA VE EĞĐTĐM GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
TÜRKĐYE’DE PROFESYONEL TURĐST REHBERLĐĞĐ EĞĐTĐMĐ: KÜLTÜR
VE TURĐZM BAKANLIĞI TARAFINDAN DÜZENLENEN TURĐST
REHBERLĐĞĐ EĞĐTĐMLERĐNĐN UZAKTAN EĞĐTĐM MODELĐ ĐLE
VERĐLMESĐ ÜZERĐNE BĐR ARAŞTIRMA
UZMANLIK TEZĐ
Tez Danışmanı
Kültür ve Turizm Uzmanı
Nalan GÖMDENĐZ
ŞUBAT- 2009
ANKARA
SINAV YETERLĐK KOMĐSYONUNA
BEYAN
Bu belge ile bu uzmanlık tezindeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik
davranış ilkelerine uygun olarak toplayıp sunduğumu; ayrıca, bu kural ve ilkelerin
gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı
ve kaynağını gösterdiğimi beyan ederim.
…/…/2009
Kültür ve Turizm Uzman Yard.
KABUL VE ONAY
Kamil Gökhan NEBĐOĞLU tarafından TÜRKĐYE’DE PROFESYONEL
TURĐST REHBERLĐĞĐ EĞĐTĐMĐ: KÜLTÜR VE TURĐZM BAKANLIĞI
TARAFINDAN
DÜZENLENEN
TURĐST
REHBERLĐĞĐ
EĞĐTĐMLERĐNĐN
UZAKTAN EĞĐTĐM MODELĐ ĐLE VERĐLMESĐ ÜZERĐNE BĐR ARAŞTIRMA
adlı bu tezin Uzmanlık Tezi olarak uygun olduğunu onaylarım.
Kültür ve Turizm Uzmanı
Nalan GÖMDENĐZ
(Danışman)
Bu çalışma, jürimiz tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Kültür ve Turizm
Uzmanı Tezi olarak kabul edilmiştir.
Adı ve Soyadı
Đmzası
Başkan : _____________________________________
…………...
Üye : ________________________________________
…………...
Üye : ________________________________________
…………...
Üye : ________________________________________
…………...
Üye : ________________________________________
…………...
Tarih : ......../….…/……
Bu tez, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür ve Turizm Uzman
Yardımcılarının Uzmanlık Tezlerini Hazırlarken Uyacakları Yazım Kuralları
Yönergesiyle belirlenen tez yazım kurallarına uygundur.
ÖNSÖZ
Eğitim, bireylerde davranış değişikliği yaparak toplumların gelişmesine
katkıda bulunan bir süreçtir. Medeniyetlere en parlak zamanlarını yaşatan veya
tarihten silinmelerinde en belirleyici unsur eğitim olmuştur.
Turizm sektörü için de eğitim büyük öneme sahiptir. Çünkü turizm
sektöründe elde edilecek gelir, sektörün ihtiyaçlarına uygun elemanların eğitilmesi
ve mesleki yeterliliğe sahip nitelikli işgücünün istihdam edilmesi ile mümkündür.
Turizmden daha fazla gelir elde etmek için, eğitim-öğretim sistemi çağın gereklerine
uygun olmalıdır. Eğitim kurumları turizm sektörüne bilgi çağı ve bilgi toplumu
gereklerini sağlayan bireyler yetiştirmelidir. Çağımızda gelişen bilgi ve iletişim
teknolojileri eğitim sistemini etkilemiş, bilgi iletişim teknolojilerine dayalı eğitim
modelleri ile uzaktan eğitim imkânı sunulmaya başlanmıştır.
Turizm sektöründen beklenen gelirin artmasında turist rehberliği eğitiminin
de ayrı bir önemi vardır. Türkiye’de turist rehberliği eğitimi üç değişik şekilde
düzenlendiğinden eğitim kalitesinde farklılıklar ortaya çıkmaktadır.
Bu çalışmada, Kültür ve Turizm Bakanlığı turist rehberliği kurslarının
uzaktan eğitim ile verilerek üniversitelerin turist rehberliği bölümleri ile Kültür ve
Turizm Bakanlığı turist rehberliği kursları arasındaki eğitim farklılığının giderilmesi
ve eğitim kalitesinin arttırılması amaçlanmıştır. Bu amaçla Türkiye’de turist
rehberliği eğitimleri, uzaktan eğitim modelleri ve uzaktan eğitim veren üniversiteler
incelenmiş, Kültür ve Turizm Bakanlığı turist rehberliği kurslarında eğitim gören
kursiyerlere anket çalışması yapılmış, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından sunulan
rehberlik kurslarına uzaktan eğitim modelinin uygulanabilirliği analiz edilmiştir.
Elde edilen veriler ışığında, rehberlik kursları için en uygun uzaktan eğitim modeli
önerisi sunulmuştur.
Bu tezin hazırlanma sürecinde gereken çalışma şartlarının oluşumunda büyük
katkıları bulunan Araştırma ve Eğitim Genel Müdürü Sayın Mahmut EVKURAN’a,
i
bilgi ve tecrübeleri ile desteğini esirgemeyen tez danışmanım Kültür ve Turizm
Uzmanı Sayın Nalan GÖMDENĐZ’e ve göstermiş olduğu anlayıştan dolayı eşim
Nafiye NEBĐOĞLU’na içtenlikle teşekkür ederim.
Şubat, 2009
ii
ĐÇĐNDEKĐLER
ÖNSÖZ..........................................................................................................................i
ĐÇĐNDEKĐLER........................................................................................................... iii
KISALTMALAR CETVELĐ........................................................................................v
TABLOLAR CETVELĐ ..............................................................................................vi
GĐRĐŞ............................................................................................................................1
BÖLÜM I .....................................................................................................................3
TURĐZM VE TURĐST REHBERLĐĞĐ.........................................................................3
1.1. TURĐZM VE ÖNEMĐ .......................................................................................3
1.2. TURĐST REHBERĐNĐN TANIMI ....................................................................6
1.3. TURĐST REHBERLĐĞĐNĐN TARĐHSEL GELĐŞĐMĐ ......................................8
1.3.1. Dünyada Turist Rehberliğinin Tarihsel Gelişimi .......................................8
1.3.2. Türkiye’de Turist Rehberliğinin Tarihsel Gelişimi..................................13
1.4. TURĐZM SEKTÖRÜNDE TURĐST REHBERĐNĐN YERĐ ...........................18
1.5. TURĐZM SEKTÖRÜNDE TURĐST REHBERĐNĐN ÖNEMĐ........................19
1.6. TURĐSTLERĐN REHBERLĐ TURLARI TERCĐH ETME NEDENLERĐ......22
1.7. TURĐST REHBERĐNDE BULUNMASI GEREKEN ÖZELLĐKLER...........24
1.8. TÜRKĐYE’DE TURĐST REHBERLĐĞĐ EĞĐTĐMĐ.........................................28
1.8.1. Örgün Eğitim ............................................................................................28
1.8.1.1. Önlisans Eğitimi: ...............................................................................29
1.8.1.2. Lisans Eğitimi: ..................................................................................32
1.8.2. Yaygın Eğitim ..........................................................................................35
BÖLÜM II ..................................................................................................................42
UZAKTAN EĞĐTĐM..................................................................................................42
2.1. EĞĐTĐM VE UZAKTAN EĞĐTĐMĐN TANIMI..............................................42
2.2. GELENEKSEL EĞĐTĐMĐN ÖZELLĐKLERĐ..................................................45
2.3. UZAKTAN EĞĐTĐMĐN ÖZELLĐKLERĐ........................................................46
2.4. UZAKTAN EĞĐTĐMĐN AMAÇLARI ............................................................48
2.5. UZAKTAN EĞĐTĐM GEREKTĐREN FAKTÖRLER ....................................49
2.6. UZAKTAN EĞĐTĐMĐN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI ....................50
2.6.1. Uzaktan Eğitimin Avantajları...................................................................51
2.6.2. Uzaktan Eğitimin Dezavantajları .............................................................53
2.7. UZAKTAN EĞĐTĐM UYGULAMA MODELLERĐ ......................................55
2.7.1. Yazılı-Basılı Malzemeler Yoluyla Uzaktan Eğitim ................................60
2.7.1.1. Basılı Malzemelerin Avantajları........................................................60
2.7.1.2. Basılı Malzemelerin Dezavantajları ..................................................61
2.7.2. Yayın Yoluyla Uzaktan Eğitim ................................................................62
2.7.2.1. Đşitsel Teknolojiler.............................................................................63
2.7.2.1.1. Đşitsel Öğretimin Avantajları ......................................................63
2.7.2.1.2. Đşitsel Öğretimin Dezavantajları.................................................64
2.7.2.2. Görsel-Đşitsel Teknolojiler.................................................................64
2.7.2.2.1. Televizyonla Eğitimin Avantajları .............................................65
2.7.2.2.2. Televizyonla Eğitimin Dezavantajları........................................66
2.7.3. Bilişim Ortam ve Teknolojikleri Yoluyla Uzaktan Eğitim ......................67
2.7.3.1. E-öğrenme (Online Eğitim)...............................................................69
2.7.3.1.1. E-öğrenmenin Avantajları ..........................................................70
2.7.3.1.2. E-öğrenmenin Dezavantajları.....................................................72
iii
2.8. UZAKTAN EĞĐTĐMDE TEKNOLOJĐ SEÇĐMĐ ............................................73
2.9. TÜRKĐYE’DE BAZI UZAKTAN EĞĐTĐM UYGULAMALARI..................75
2.9.1. Türkiye’deki Üniversitelerde Uzaktan Eğitim Uygulamaları ..................77
BÖLÜM III.................................................................................................................89
METODOLOJĐ...........................................................................................................89
3.1. ARAŞTIRMA PROBLEMĐ ............................................................................89
3.2. ARAŞTIRMANIN AMACI ............................................................................91
3.3. ARAŞTIRMANIN ÖNEMĐ ............................................................................92
3.4. ARAŞTIRMANIN SINIRLILIKLARI ...........................................................92
3.5. EVREN VE ÖRNEKLEM ..............................................................................93
3.6. VERĐ TOPLAMA TEKNĐKLERĐ...................................................................94
3.7. DEĞERLENDĐRME .......................................................................................95
BÖLÜM IV ................................................................................................................96
ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA.........................................................96
4.1. ARAŞTIRMA BULGULARI .........................................................................96
4.1.1. Sosyo-Demografik Özellikler...................................................................96
Tablo 4.1. Cinsiyet Dağılımı ..........................................................................96
Tablo 4.2. Yaş Grupları Dağılımı...................................................................97
Tablo 4.3. Medeni Durum ..............................................................................97
Tablo 4.4 Meslek Grupları Dağılımı ..............................................................97
Tablo 4.5. Aylık Gelir ....................................................................................98
Tablo 4.6. Eğitim Durumu .............................................................................98
4.1.2. Bilişim Araçlarını Kullanma Durumu ......................................................99
Tablo 4.7. Bilgisayar Kullanma Becerisi .......................................................99
Tablo 4.8. Đnternet Kullanma Sıklığı..............................................................99
Tablo 4.9. Đnternete Bağlandığı Yer .............................................................100
Tablo 4.10. Đnternete Bağlanma Amacı........................................................100
4.1.3. Rehberlik Kursuna Đlişkin Görüşler .......................................................101
Tablo 4.11. Rehberlik Kursu Seçme Sınavının Kazanıldığı Đl .....................102
Tablo 4.12. Rehberlik Kursunun Düzenlendiği Đl ........................................102
Tablo 4.13. Kursiyerlerin Đkamet Ettikleri Yer ............................................102
Tablo 4.14. Kurs Giderleri Toplamı .............................................................103
Tablo 4.15. Rehberlik Kursuna Devamsızlık Durumu.................................103
Tablo 4.16. Rehberlik Kursunun Yeterlilik Durumu ...................................104
Tablo 4.17. Rehberlik Kursundaki Eğitim Araç ve Gereçlerinin Yeterliliği106
4.1.4. Uzaktan Eğitime Đlişkin Görüşler...........................................................106
Tablo 4.18. Uzaktan Eğitimle Bir Programa Katılma Durumu....................107
Tablo 4.19. Uzaktan Eğitimi Tercih Etmede ki En Önemli Đlk Üç Neden...108
Tablo 4.20. Kursların Verilmesi Đstenen Uzaktan Eğitim Modeli ...............110
Tablo 4.21.Rehberlik Kurslarının Uzaktan Eğitimle Đstenme Durumu........110
Tablo 4.22.Đkamet Yerine Göre Uzaktan Eğitim Verilmesini Đsteyenler.....115
SONUÇ VE ÖNERĐLER .........................................................................................116
KAYNAKÇA: ..........................................................................................................123
EKLER .....................................................................................................................131
ÖZET........................................................................................................................134
ABSTRACT .............................................................................................................136
iv
KISALTMALAR CETVELĐ
ANKUZEM
: Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
CD
: Compact Disc
DPT
: Devlet Planlama Teşkilatı
DTÖ
: Dünya Turizm Örgütü
DVD
: Digital Video Disc
DYÖO
: Deneme Yüksek Öğretmen Okulu
ECDL
: Avrupa Bilgisayar Yetkinlik Sertifikası
FEG
: Avrupa Turist Rehberleri Birliği Federasyonu
FRTEM
: Film Radyo Televizyon Eğitim Medyası
ION
: Enformatik Online
IDE_A
: Đnternete Dayalı Eğitim-Asenkron
IRC
: Internet Relay Chat
ĐLĐTAM
: Đlahiyat Lisans Tamamlama Programı
KPDS
: Kamu Personeli Yabancı Dil Sınavı
MTTB
: Milli Türk Talebe Birliği
MYO
: Meslek Yüksek Okulu
ODTÜ
: Orta Doğu Teknik Üniversitesi
ÖKOP
: Müzelerde Önleyici Koruma Uzaktan Eğitim Programı
ÖSS
: Öğrenci Seçme Sınavı
ÖSYM
: Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi
T.C. MEB
: Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı
TMGT
: Türkiye Milli Gençlik Teşkilatı
TMTF
: Türkiye Milli Talebe Federasyonu
TOEFL
: Test of English as a Foreign Language
TRT
: Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu
TV
: Televizyon
WFTGA
: Dünya Turist Rehberleri Birliği Federasyonu
WWW
: World Wide Web
YAYKUR
: Yaygın Yüksek Öğretim Kurumu
YÖK
: Yüksek Öğretim Kurulu
v
TABLOLAR CETVELĐ
Tablo 1.1: Önlisans Eğitimi Veren Turist Rehberliği Bölümleri……………………30
Tablo 1.2: Lisans Eğitimi Veren Turist Rehberliği Bölümleri……………………...33
Tablo 1.3: Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Verilen Turist Rehberliği
Kurslarında Okutulan Dersler ve Saatleri…………………………………………...37
Tablo 1.4: 2008 Yılında Kurs Yapılan Đllerdeki Konferans Konuları………………39
Tablo 1.5: Hizmet Đçi Eğitim Seminer Konuları…………………………………….40
Tablo 1.6: Rehberlikte Uzmanlaşma Eğitimi Konuları ve Bu Eğitimlerde Belge Alan
Rehber Sayısı………………………………………………………………………..41
Tablo 2.1: Uzaktan Eğitim Türleri…………………………………………………..55
Tablo 2.2: Anadolu Üniversitesi…………………………………………………80-81
Tablo 2.3: Sakarya Üniversitesi…………………………………………………......87
Tablo 4.1. Cinsiyet Dağılımı S=135 ………………………………………………..96
Tablo 4.2. Yaş Grupları Dağılımı S=135 …………………………………………...97
Tablo 4.3. Medeni Durum S=135 …………………………………………………..97
Tablo 4.4 Meslek Grupları Dağılımı S=135 ………………………………………..97
Tablo 4.5. Aylık Gelir S=135 ………………………………………………………98
Tablo 4.6. Eğitim Durumu S=135 ………………………………………………….98
Tablo 4.7. Bilgisayar Kullanma Becerisi S=135 …………………………………...99
Tablo 4.8. Đnternet Kullanma Sıklığı S=135 ……………………………………….99
Tablo 4.9. Đnternete Bağlandığı Yer S=135 ……………………………………….100
Tablo 4.10. Đnternete Bağlanma Amacı S=135 ……………………………………100
Tablo 4.11. Rehberlik Kursu Seçme Sınavının Kazanıldığı Đl S=135 …………….102
Tablo 4.12. Rehberlik Kursunun Düzenlendiği Đl S=135 …………………………102
Tablo 4.13. Kursiyerlerin Đkamet Ettikleri Yer S=135 ……………………………102
Tablo 4.14. Kurs Giderleri Toplamı S=135 ……………………………………….103
Tablo 4.15. Rehberlik Kursuna Devamsızlık Durumu S=135 ……………………103
Tablo 4.16. Rehberlik Kursunun Yeterlilik Durumu S=135 ……………………...104
Tablo 4.17. Rehberlik Kursundaki Eğitim Araç ve Gereçlerinin Yeterliliği
S=135………………………………………………………………………………106
vi
Tablo 4.18. Uzaktan Eğitimle Bir Programa Katılma Durumu S=135…………….107
Tablo 4.19. Uzaktan Eğitimi Tercih Etmede ki En Önemli Đlk Üç Neden S=135…108
Tablo 4.20. Kursların Verilmesi Đstenen Uzaktan Eğitim Modeli S=135…………110
Tablo 4.21.Rehberlik Kurslarının Uzaktan Eğitimle Đstenme Durumu S=135…….110
Tablo 4.22.Đkamet Yerine Göre Uzaktan Eğitim Verilmesini Đsteyenler S= 135…115
vii
GĐRĐŞ
Đnsanoğlunun var olduğu günden bugüne değişerek gelişen turizm hareketi,
ülkelerin gelişmesinde önemli bir sektör halini almıştır. Đkinci Dünya Savaşı’ndan
sonra meydana gelen gelişmeler ile birlikte insanların serbest zamanlarının artması,
sosyo-ekonomik düzeylerinin yükselmesi, içinde bulundukları ortamdan uzaklaşıp
değişik yerler görme, değişik kültürler tanıma, psikolojik açıdan rahatlama isteği
dünya çapında seyahat eden insan sayısını bir milyar kişiye, turizm gelirleri
toplamını ise bir trilyon dolara yaklaştırmıştır. Ülkeler, böylesine büyük bir
sektörden aldıkları payı bütçelerinden her yıl milyonlarca dolar ayırarak tanıtım
faaliyetleri ile arttırma çabası içindedir. Tanıtım faaliyetleri ve diğer arz faktörleri ne
kadar iyi olursa olsun, turizmin emek yoğun bir sektör olması sebebiyle en önemli
unsur olan çalışan insan faktörü yetersiz ise turizmden beklenen gelirin alınması
mümkün değildir. Turizmden elde edilecek gelir, diğer arz faktörlerinin yanında
turizm sektörünün ihtiyaçlarına uygun elemanların eğitilmesi ve mesleki formasyona
sahip nitelikli işgücünün istihdam edilmesi ile mümkündür.
Ülkeyi ziyaret eden turist bu sektörde çalışanlar ile değişik oranlarda iletişim
kurmaktadır. Turist rehberleri ise turistlerin doğrudan ve en yoğun iletişim halinde
olduğu turizm çalışanlarındandır. Günümüzde turistler ziyaret edecekleri yerlere
varmadan önce değişik birçok kaynaktan gidecekleri yerlerle ilgili bilgi sahibi
olmakta, çoğu zaman yalan yanlış ya da eksik bilgiler edinebilmektedirler. Turist
rehberinin ana görevi tanıtım ve bilgilendirme olduğundan, ülkeyle ilgili olumlu imaj
oluşumu, ülkeye yönelik önyargıların kırılması ve ülke tanıtımı konusunda turist
rehberine önemli görev düşmektedir. Turist rehberi, dünyada imaj sorunu olan,
kendisi hakkında önyargılı düşünceler ve tepkilerle mücadele eden bir ülke için
stratejik öneme sahiptir. Rehberlerin, ülkeyi temsil eden bir nevi elçi olması
dolayısıyla değişen turizm trendleriyle sürekli güncellenebilen, çağın gereklerine
1
uygun, yüksek kalitede hizmet sunumu sağlayacak, kişisel bilgi ve becerilerini
arttıracak iyi bir eğitim almaları gerekmektedir.
Bu çalışmada, turist rehberlerinin kaliteli bir eğitim almaları gerekliliğinden
hareketle, Kültür ve Turizm Bakanlığı kurslarının uzaktan eğitim modeliyle verilerek
üniversitelerin rehberlik bölümleri ile Kültür ve Turizm Bakanlığı turist rehberliği
kursları arasındaki eğitim farklılığının en aza indirilmesi ve eğitim kalitesinin
arttırılması amaçlanmıştır.
2
BÖLÜM I
TURĐZM VE TURĐST REHBERLĐĞĐ
1.1. TURĐZM VE ÖNEMĐ
Turizm, insanların seyahat etmesiyle ortaya çıkan bir sektördür. Đlk insandan
günümüze insanlar birçok değişik sebepten seyahat etmektedir. Đlk insanların avcılık,
yiyecek bulma, değişik yerleri görme vb. amaçlarla başlayan seyahatleri, insanın
yerleşik hayata geçip toplayıcılıktan üretken bir yaşama geçmesi, özellikle
seyahatlerinde kullanabileceği at vb. binek hayvanlarını evcilleştirmesi, yazıyı
bulması, pusulanın, tekerleğin, matbaanın icadı, barutun bulunması, lokomotifin,
otomobilin, uçağın icadı gibi insan hayatını büyük ölçüde etkileyen teknolojik,
bilimsel, kültürel, siyasal vb. gelişmelere bağlı olarak turizm de gelişmiş ve
gelişmeye devam etmektedir. Bu gelişmenin en belirgin göstergesi ise dünya çapında
seyahat eden insan sayısının bir milyar kişiye, turizm gelirleri toplamının ise bir
trilyon dolara ulaşmasıdır.
Kozak (2001:4) turizmi, “insanların devamlı ikamet ettikleri, çalıştıkları ve
standart olağan ihtiyaçlarını karşıladıkları yerlerin dışındaki başka bir yere eğlence,
tatil, kültür, arkadaş ve akraba ziyareti, aktif spor, toplantı, görev, iş, öğrenim, sağlık,
transit vb. amaçlarla seyahat etmeleri ve buralardaki turizm işletmelerinin ürettiği
mal ve hizmetleri talep ederek geçici konaklamalarından doğan olaylar ve ilişkiler
bütünüdür.” olarak tanımlamıştır.
3
Kozak’a göre (2001:7) turizmin öğesi turist yani insandır. Turist, para
kazanma amacı olmaksızın dinlenmek ve eğlenmek için ya da kültürel, bilimsel,
sportif, idari, diplomatik, dinsel, sıhhi ve benzeri nedenlerle daimi ikamet ettiği yer
dışına en az yirmi dört saat geceleme yapmak şartıyla geçici olarak çıkan ve tüketici
olarak belirli bir süre seyahat edip kalan ve yeniden ikametgâhına geri dönen
kimsedir.
Turizm olayının ortaya çıkışının en önemli şartlarından biri, kişilerin yer
değiştirmesi, yani seyahat etmesidir. Đkinci Dünya Savaşından sonra motorlu
araçlardaki hızlı gelişmeye bağlı olarak seyahat işletmeciliği büyük bir ilerleme
kaydetmiştir. Đnsanlar boş zaman ve gelirlerindeki artışa bağlı olarak farklı yerler,
değişik kültürler görmek amacıyla seyahat etme eğilimine girmiş, bunun sonucu
olarak seyahat acentalarına olan ihtiyaç artmıştır. Turizm sektörünün kalbini
günümüzde seyahat acentacılığı ve onun özel bir uygulama alanı olan tur
operatörlüğü oluşturmaktadır. Seyahat acentası veya tur operatörü ile tatil yapanların
sayısı yıllar itibariyle artmaktadır. Türkiye’ye 2001 yılında seyahat acentası vasıtası
ile gelenlerin sayısı yaklaşık 6 milyon iken, bu rakam 2005 yılı için yaklaşık 11
milyondur
(T.C.
Kültür
ve
Turizm
Bakanlığı,
Turizm
Đstatistikleri,
http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF657B96472CD8
92038020F3B0746F34B3 , 09.01.2008).
Öcal’a (1992: 13) göre turizm endüstrisi, günümüzde ulaştığı boyut itibariyle
önemli bir sektör konumunu kazanmıştır. Uluslararası düzeyde kazandığı dev
boyutlarla yatırımları ve iş hacmini geliştiren, gelir yaratan, döviz sağlayan, istihdam
alanları açan, sosyal ve kültürel hayatı etkileyen, önemli toplumsal ve insancıl
fonksiyonları başaran bir nitelik kazanmıştır.
Dünya Turizm Örgütü (DTÖ, 2007) verilerine göre 1950’de 25 milyon olan
turist sayısı 2006 yılında bir önceki yıla göre %5,4 artarak 846 milyona, turizm
gelirleri ise 733 milyar $’a ulaşmıştır. DTÖ tarafından hazırlanan Turizm 2020 Yılı
Vizyonuna göre, 2020 yılında dünyadaki turist sayısının yaklaşık 1,6 milyara, toplam
turizm
gelirlerinin
ise
2
trilyon
$’a
ulaşacağı
öngörülmektedir
(http://unwto.org/facts/eng/pdf/highlights/highlights_07_eng_hr.pdf , 09.01.2008).
4
1990-2000’li yıllarda istikrarlı olarak büyüyen sektörün uzun dönemde yıllık
ortalama büyüme oranı yüzde 4,1 iken, 2005’te %5,5, 2006 yılında %5,4 olmuştur.
Bundan dolayı dünyanın en hızlı gelişen sektörlerindendir. 90’lı yılların sonunda
turizm, hizmetler sektörü içinde birinci sırayı almış, dünyadaki yıllık ortalama
büyüme hızı 1980-2005 döneminde %6,8 olmuştur. Gelişmiş ülkelerde dış turizm
gelirlerinin ihracata oranı % 7 iken, gelişmekte olan ülkelerde bu oran %9,6’dır. Son
on yıl içinde dünya ekonomisinde milli gelir yıllık ortalama %3,5 olarak
gerçekleşirken, bu oran uluslararası turizm hareketlerinde %4 olmuştur. Turizm
gelirlerinin dış ticaret açıklarını kapamadaki payı da göz ardı edilemez. Bu oran
2000’de %28,1 iken, 2005’te %41,9’a 2007’de %29,5’e ulaşmıştır (DPT, 2006:1-4).
Uluslararası turizm gelirleri 2003 yılında dünya mal ve hizmet ihracatının
yaklaşık %6’sı olmuştur. Turizmin hizmet ihracatı içindeki payı ise yaklaşık %30
olmuştur (DTÖ, 2007).
Türkiye’de de turizm, ekonominin lokomotif sektörlerinden biridir. Ülkeye
gelen turist sayısı bazı yıllar düşse de genel eğilim artış yönündedir. 2006 yılında
ülkeye gelen turist sayısı 19,819 milyon kişi iken 2007 yılında bu rakam %17,7
artarak 23,341 milyona ulaşmıştır. Turizm geliri ise 2006 yılında 16,850 milyar $
iken, 2007 yılında %9,7 artarak 18,487 milyar $’a ulaşmıştır. 2023 Türkiye Turizm
Stratejisine (Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2007: 3) göre, 2023 yılında 63 milyon
turist, 86 milyar $ gelir hedeflenmektedir. Turizm gelirlerinin GSMH içindeki oranı
birkaç yıl düşüş gösterse de genel eğilim artış yönündedir. 1965 yılında turizm
gelirlerinin GSMH içindeki payı %0,2 iken, bu oran 2001 yılında %6,9 ile en yüksek
seviyesine ulaşmıştır. 2006 için oran %4,2’dir. Turizm gelirlerinin ihracat gelirleri
içindeki payı 1964 yılında %2 iken, 2002 yılında %33,9 ile en yüksek seviyesine
ulaşmıştır. 2007 yılı için bu oran %17,3’tür (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı,
Turizm
Đstatistikleri,
http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?F6E10F889
2433CFF657B96472CD892038020F3B0746F34B3 , 09.01.2008). DTÖ 2006 yılı
verilerine göre Türkiye dünya turizm pazarında gelen turist sayısında 11., turizm
gelirinde ise 9. olarak ilk sıralarda yer almaktadır (DTÖ, 2007).
5
Turizmin ülkelerin kalkınmasında ne derece önemli olduğu verilen
rakamlardan anlaşılabilir. Turizm emek yoğun bir sektör olmasından dolayı, ülkeyi
ziyaret eden turist bu sektörde çalışanlar ile değişik oranlarda temas halindedir.
Turist rehberi de bunlardan biridir. Akmel’e (1992:219) göre turist rehberi, ülkeye
gelen turistin ülkeye ayak basışından ayrılışına kadar en uzun beraber olduğu, en
yoğun iletişim kurduğu turizm elemanıdır.
1.2. TURĐST REHBERĐNĐN TANIMI
Dünya
Turist
Rehberleri
Birliği
Federasyonu
(WFTGA,
http://wftga.org/page.asp?id=15 , 02.07.2008) ve Avrupa Turist Rehberleri Birliği
Federasyonu
(FEG,
http://www.feg-touristguides.org/feg.htm
,
02.07.2008)
tarafından yapılan tanıma göre, turist rehberi, bir otorite tarafından tanınmış ve
belgelendirilmiş olarak belirli bir bölgede yeterliliğe sahip, bölgenin kültürel ve
doğal mirasını ziyaretçilerin seçmiş oldukları dilde aktaran, yol gösteren kişidir.
Ahipaşaoğlu (2001:2) turist rehberini turizm rehberi olarak ifade etmiş ve
şöyle tanımlamıştır: “Seyahat acentaları veya tur operatörlerine bağlı olarak çalışan,
bir yönelime ulaşmış turistlere yol gösteren, bilgi aktarımı yapan ve yönelimi tanıtan
kişilerdir. Tanımları ve görevleri gereği turizm endüstrisinin turistle birebir temas
eden, ürünü birlikte üreten, turistin mutluluklarını ve şikâyetlerini birlikte yaşayan;
gözlemleri, deneyimleri ve geri bildirimleri ile hem kaliteyi sağlayan hem de
turizmin geleceğinin şekillendiren elemanlardır.”
6
Yıldız’a (1997: 10) göre ise turist rehberi, turistlerin seyahatleri sürecinde,
turistlerle iletişim kuran, turistlerin seyahatin başlangıcından bitişine kadar olan
seyahat organizasyonunu kolaylaştıran, ziyaret edilen mahalli tüm yönleriyle
turistlere tanıtan, turistlerin turizm mahallinde hoş vakit geçirmesini sağlayan,
olağandışı durumlarda turistlere yardımcı olan ve turistlerin seyahati sürecinde
haklarını koruyan kimsedir.
Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği’nin 4. maddesinde rehberin tanımı
şöyle yapılmaktadır: Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği’nde belirlenen usul
ve esaslara uygun olarak rehberlik mesleğini icra etme yetkisini kazanmış olup, yerli
veya yabancı turistlere, turistlerin gezi öncesinde seçmiş oldukları dil ile uyumlu
olmak üzere, rehberlik kimlik kartlarında belirtilen dillerde rehberlik eden, onlara
tanıttıkları bölgenin kültürel ve doğal mirasını aktaran, gezi programının; tur
operatörü veya seyahat acentesinin yazılı belgelerinde tanımlandığı ve tüketiciye
satıldığı şekilde yürütülmesini sağlayan ve gezi programını seyahat acentesi adına
yöneten kişidir (Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği, 2005).
7
1.3. TURĐST REHBERLĐĞĐNĐN TARĐHSEL GELĐŞĐMĐ
1.3.1. Dünyada Turist Rehberliğinin Tarihsel Gelişimi
Rehberlik dünyanın en eski mesleklerinden biridir. Rehberlik mesleğinin nasıl
başladığı konusunda kesin bir bilgi olmamasına rağmen, rehberlik hizmetinin ilk
insanların yiyecek, içecek, barınak arama ve coğrafi yön bulma gibi işlemlerinden
doğduğu çıkarılmaktadır. Đnsanoğlu var olduğu günden bugüne birçok değişik
sebepten seyahat etmektedir. Đnsanoğlu yaradılışındaki hareketlilik, her şeyin iç
yüzünü öğrenme güdüsü, yeni şeyler arama ve heyecanlı olaylar peşinde koşma
isteği ile yüzyıllar boyunca bireysel ve toplu olarak seyahat etme eğilimindedir. Đlk
insanlar seyahatlerini çalışma amacıyla yaptıklarından, Đngilizce seyahat anlamına
gelen “travel” kelimesi Latince “travail” yani çalışma kelimesinden türemiştir.
(Ahipaşaoğlu, 2001: 4). Đnsanların yerleşik hayata geçip üretime başlaması, önce
yakın daha sonra uzak komşularıyla ticaret yapmaya başlaması ilk seyahat
dolayısıyla ilk turizm hareketini başlatmış, gidilen bölgeyi veya ülkeyi iyi bilen
kişilere ihtiyaç duyulmuştur. Đlk çağlarda seyahat etmek birçok güçlüğü de
beraberinde getiriyordu. Geçiş yolları üzerindeki soyguncular, hırsızlar ve diğer
unsurlar gezginlere zarar verebiliyordu. Bir seyyah soygun, saldırı, cinayet vb. için
kolay hedefti. Bundan dolayı insanlar genelde gruplar ve kervanlar halinde seyahat
ediyor, ticaret yapanlar güvenlikleri için yanlarına güvenli yolları ve çevreyi bilen,
güçlü, kuvvetli, iyi nişancı olan kişileri rehber olarak alıyorlardı. Đlkçağlarda insanlar
ticaret, spor ve din gibi nedenlerden dolayı seyahat etmekteydi. Bunun yanı sıra
bilimsel merak ve araştırmalar amacıyla da seyahatler ediyorlar, bu seyahatlerde
yanlarına tecrübeli rehberler alıyorlardı. Böylece rehberlik mesleğinin insanoğlunun
seyahat etmesi ile başladığı söylenebilir. Rehberin o dönemde birçok işlevi vardı. O
8
dönemde rehberlere “yol gösterici” ve “çiçerone (kılavuz)” gibi isimlerle hitap
edilmekteydi. Antik dönemlerde ticaret kafilelerinin, savaşa giden orduların mutlaka
bir yol göstericisi yani rehberi vardı. Antik kaynaklarda rehberlerin büyük ordulara
yol gösterdikleri ve ticaret kafilelerini alıp dünyanın bir ucundan diğerine
götürdükleri anlatılmaktadır. Büyük Đskender’in Anadolu seferinde ordusuna yol
gösteren Likyalı bir rehberden yardım aldığı bahsedilmektedir (Pond: 1993’den
aktaran Hu, 2007: 13). M. S. 600 yıllarında Anadolu’ya askeri, ticari ve dini
sebeplerle yoğun bir seyahat başlamış ve bu durumda Anadolu’yu karış karış bilen
rehberlerden yararlanılmıştır.
Dünyada yazılı kaynaklarda bilinen ilk turist rehberi, Kızıldeniz’i ikiye yarıp
yarım milyon insanı karşı kıyıya geçirmesinden dolayı Hz. Musa olarak kabul
edilmektedir (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Eğitim Dairesi Başkanlığı, 1983: 25).
Feifer’den aktaran Ahipaşaoğlu’na (2001: 7)
göre dünyanın yazılı kaynaklara
geçmiş ilk rehberleri, Mısır’da Pkargoh Amenhotep III’ün kırılmış taş heykeli ile
ünlü Thebes meydanını ziyaret eden Romalılara yol gösteren Mısırlı rahiplerdir.
Rehberlikle ilgili ilk kaynaklara Roma Đmparatorluğu dönemlerinde
rastlanmaktadır. Günümüz turizmine ilişkin ilk belirtileri ise eski Yunan ve Roma’da
görmek mümkündür. M.Ö. 700 yıllarında başlayan Olimpiyat oyunları organize
seyahatlerin başlangıcı ve spor turizminin temeli olarak kabul edilmektedir.
Anadolu’da doğup büyüyen ve uygarlık tarihinde ilk eserleri veren tarihin babası
sayılan Yunanlı tarihçi Herodot gezdiği yerlerin adetlerini ve geleneklerini öğrenip
aktarmasından dolayı kültür turizmini başlatan ve ilk tercüman rehberlerden biri
olarak kabul edilmektedir. Romalılar döneminde seyahat etmek önemli bir etkinlik
ve prestijli bir işti. Romalılar zevk için seyahati ve yılın belirli zamanlarında tatili
gelenek haline getirmiş bir toplumdu (Dinçer, 1997: 124). Romalılar döneminde
ticaretteki artış ile refah düzeyinin yükselmesi, yol ağlarının gelişmesi ve
güvenliğinin sağlanması, Roma parasının her yerde geçerli bir mübadele aracı
olması, turistik amaçlı seyahatlerde artış sağlamıştır. Đlk turistler zenginler ve asiller
arasından çıkmıştır. Zengin ve imtiyazlı insanlar zevk, dünyanın diğer yerlerini
keşfetme merakı gibi sebeplerle seyahat etmeye başlamışlardır. Romalılar döneminde
9
Anadolu da turizmden ciddi paylar almıştır. Truva önemli bir turizm merkezi haline
gelmişti. Truva’da ayrıntıların gözden kaçmaması için turistlerin rehberli turlara
katılması zorunluydu. Turistler Đlyada’dan bölümler okuyan eğitimli rehberler
eşliğinde gezdirilmekteydi. Bunun yanı sıra bilimsel merak ve araştırmalar amacıyla
da geziler yapılıyor ve bu gezilerde deneyimli rehberlerden yararlanılıyordu
(Ahipaşaoğlu, 2001: 9).
Ortaçağ dini görüşlerin egemen olduğu bir dönemdir. Müslümanlar
Mekke’yi, Hıristiyanlar ve Museviler Kudüs’ü ziyaret edip hacı olmak amacıyla
seyahat etmişlerdir. Bu seyahatler sırasında hacı adaylarına rehberler eşlik etmiştir.
Rehberler hacı adaylarına kutsal yerleri gezdirir, o yerlerle ilgili anlatımlarda
bulunurlardı.
Avrupalı
Hıristiyanların,
kutsal
sayılan
Kudüs
ve
Filistin’i
Müslümanlardan almak ve hacı olmak amacıyla başlattıkları haçlı seferleri turizmin
ortaçağdaki biçimiydi. Kutsal yerleri ziyaret eden Avrupalılar yerli rehberler
eşliğinde Hıristiyan efsanelerinde anlatılan yerleri ziyaret ederdi. Bu tür seyahat
organizasyonlarında; ulaşım, konaklama, yeme-içme, sınır geçiş hizmetleri,
güvenlik, rehberlik, giriş ücreti gibi çağımızın tur öğelerinin tümünü ilkel biçimde de
olsa görmek mümkündür (Ahipaşaoğlu, 2001: 9). Günümüzde de milyonlarca
Müslüman, Hıristiyan ve Musevi hacı olmak amacıyla kutsal saydıkları yerleri
ziyaret etmekte ve bu ziyaretleri esnasında kutsal yerlerin gezdirilip, anlatılması
görevini rehberler yapmaktadır. Türkiye’de Đzmir Selçuk’taki Meryem Ana Evi,
Antalya Demre’de bulunan Noel Baba Kilisesi Hıristiyanlar tarafından ziyaret
edilerek hacı olunmakta, bu ziyaretler sırasında rehberler hizmet vermektedir.
16. yüzyılda Kraliçe Elizabeth’in tahta çıkmasıyla Đngiliz soyluları arasında
seyahate çıkmak moda haline gelmiş ve seyahatler eğitim amaçlı olmaya başlamıştır.
Grand Tour (Büyük Tur) adıyla yeni bir kavram ortaya çıkmıştır. Büyük tur, Đngiltere
kraliçesi tarafından yurt dışında diplomat olarak (konsolos ya da büyükelçi)
görevlendirilecek olan gençlerin eğitimlerini tamamlamaları için Avrupa’nın önemli
şehirlerine üç yıl süreli yapılan ve ilk kez Sir Philip Sidney başkanlığında başlayan
bir uygulama gezisidir. Bu gezide Fransa, Đsviçre, Đtalya, Almanya, Avusturya ve
Benelüks ülkeleri gezilmekteydi. Büyük tur ile birlikte Avrupa’da soylu, zengin üst
10
sınıf ailelerin gençleri arasında eğitim için yurtdışı gezilere katılmak bir gereklilik
haline gelmişti. Genellikle, gelecek vaat eden bu gençlere uzun seyahatleri boyunca
onların ufkunu açacak, kişisel gelişimine katkıda bulunacak ve bilgilerini artıracak
rehberler (çiçerone) eşlik ederdi. Çiçerone adı Avrupa’da saygı duyulan, engin bilgili
Romalı ünlü devlet adamı ve hatip, Çiçero’dan gelmektedir. Rehberler hem öğretmen
hem de dinsel danışman olarak görev yapmaktaydılar. Zengin ziyaretçilerin antik
şehirleri, kültür merkezlerini, mimari yapıları gezmesi için rehberlere ihtiyaç
duyulmuştur. O dönemde Venedik Đtalya’da rehberi olmayan tek kentti (Dinçer,
1997: 126). Đsviçreli muhafız Hans Hoch 1606-1659 yılları arasında yaklaşık 1300
kişiyi Roma’ya götürmüş ve rehberlik yapmıştır. Sanayi devrimi ile geleneksel
üretimin, yerini buhar gücüyle çalışan makineleşmiş fabrikalara bırakması, üretimin
artmasına, Avrupalıların gelir ve boş zamanlarında artış olmasına böylece daha fazla
seyahat etmelerine neden olmuştur. 1841 yılında Đngiltere'nin Leicester kentine, 20
km. uzaklıktaki bir alanda düzenlenen festivale, 571 kişilik bir turist kafilesini
götürerek, ilk organize turu gerçekleştirmesinden dolayı günümüzün çağdaş
anlamdaki seyahat endüstrisinin kurucusu Thomas Cook olarak kabul edilmektedir.
Bu hareketiyle modern anlamda ilk turizm hareketini başlatan ve ilk paket turu
düzenleyen kişi olmuştur. Tur organizatörü olarak yeni bir meslek alanı yaratmıştır.
1856’da ilk seyahat acentasını kurmuş ve turist rehberi olarak müşterilerini Paris’e
götürmüştür. Cook düzenlediği turları bizzat yöneterek günümüz rehberliğinin de
öncülüğünü yapmıştır. Thomas Cook’un şirketinden başka 20. yüzyıldan önce
organize turlarda rehberlikle ilgili hiçbir delil yoktur. Thomas Cook, bugünün
rehberlerinin atası olarak kabul edilmektedir (Pond: 1993’den aktaran Hu, 2007: 13).
Paket turlar ile seyahatlerin ucuz ve risksiz hale gelmesi, 20. yüzyılda ulaşım,
konaklama ve diğer hizmetlerdeki konfor, sürat ve ucuzlamanın artması, maliyetlerde
azalmalara neden olmuştur. Bu durum Büyük Tur’un artık sadece aristokrat kesim
için değil herkes için yapılabilir olmasını mümkün kılmıştır. Kitle turizminin
başlaması ile gezilen görülen yerlerde yapılan yorum ve aktarımlar profesyonel
kişiler tarafından yapılan bir iş haline gelmiştir. Tarihi binalar, müzeler, antik kentler,
sergiler ve kutsal emanetlerin ziyaretçiler için daha anlamlı hale getirilmesi için
lisanslı turist rehberleri bu konuda eğitilmişlerdir. Geçmişte genç aristokratlar
11
tarafından gezilen yerlerin tanıtılıp, anlatılıp, yorumlanması konunun muhatapları
tarafından yapılırken kitle turizminin başlaması ile bu işi rehberler yapmaya
başlamıştır (Ahipaşaoğlu, 2001: 14).
Pusulanın icadı ve gelişen denizcilik becerilerinin, uzun deniz seyahatlerine
çıkılmasını mümkün kılması, lokomotifin ve otomobilin keşfi ile ulaştırma
araçlarının konfor, teknoloji ve sürat açısından gelişmesi, ikinci dünya savaşından
sonra uçakların sivil amaçlarla kullanılmaya başlaması ile ilk çağlardan günümüze
seyahat eden kişi sayısında artış olmasını sağlamıştır. Đkinci Dünya Savaşından sonra
seyahatlerdeki hızlı artış ile turist rehberlerine duyulan ihtiyaç da artmıştır.
Günümüzde dünya çapında seyahat eden turist sayısı her geçen yıl artmaktadır. Buna
bağlı olarak da gezme, görme, yeni yerler keşfetme, yeni kültürler tanıma, yeni
şeyler öğrenme vb. amaçla seyahat eden bu insanlara yol gösterecek, gezilen görülen
yerleri anlatacak, her türlü konuda yardımcı olacak turist rehberlerine de olan ihtiyaç
artmıştır. Turist rehberlerine olan ihtiyacın artması bu mesleğe sahip insanların
sayısında artışa neden olmuş ve zamanla rehberlerin haklarını koruyacak dernek, oda
ve federasyon şeklinde örgütlenmesine yol açmıştır.
Günümüzde dünya çapında bir örgüt olan Dünya Turist Rehberleri Birliği
Federasyonu (World Federation of Tourist Guides Assocation) Đsrail Rehberler
Birliği’nin girişimiyle 1985 yılında, turist rehberlerini uluslararası alanda temsil
etmek, rehberlerin çıkarlarını korumak, rehberlik mesleği ahlak ilkelerini geliştirmek,
rehberlerin kişisel gelişimlerine katkısı olacak eğitim programları düzenlemek gibi
amaçlarla kurulmuştur. Aynı şekilde, Avrupa çapında Avrupa Birliği üyesi
devletlerin turist rehberlerini bir araya getirmek, üyeler arasındaki bağı
kuvvetlendirmek, rehberlerin haklarını korumak, Avrupa ve dünya çapında rehberlik
mesleğini temsil etmek ve rehberler tarafından sunulan hizmetin kalitesini arttırmak
gibi amaçlarla 1986 yılında Avrupa Turist Rehberleri Birliği Federasyonu (European
Federation of Tourist Guides Assocation) kurulmuştur.
12
1.3.2. Türkiye’de Turist Rehberliğinin Tarihsel Gelişimi
Türkiye’de turist rehberliğinin gelişimi Osmanlıya dayanmaktadır. 1699
Karlofça ve 1700 Đstanbul Antlaşmalarından sonra, Osmanlı Đmparatorluğunun önce
askeri buna bağlı olarak ekonomik alandaki gücünü kaybetmesi, Avrupa’nın
gerisinde kalmasına neden olmuştur. Bu durumu fark eden devlet adamları devleti ve
orduyu güçlendirmek için Avrupa’dan uzmanlar ve mühendisler getirmiş, Batı
tarzında yenilikler yapmaya başlamışlardır. 1839’da Tanzimat Fermanı’nın ilanıyla
herkese hukuki ve mali güvenceler getirilmesi ile bir yandan Avrupa’yla eğitim,
güzel sanatlar, ticaret alanındaki ilişkiler artmış öte yandan ulaşım sektöründeki
gelişmeye bağlı olarak Avrupa’dan Osmanlı’ya gelen ve Osmanlı’dan özellikle
Avrupa’ya eğitim amaçlı seyahatler artmıştır. 5 Haziran 1883’te Orient (Şark)
Ekspres’in Paris – Đstanbul tren seferlerine başlaması ve Kırım savaşında Osmanlının
Batılı devletlerle Rusya’ya karşı işbirliğinde olması, Avrupalılarda Osmanlı’ya karşı
merak ve sempati uyandırmıştır. Birçok Avrupalı, Bizans Đmparatorluğu’na
başkentlik yapmış, Hıristiyanlar için özel bir öneme sahip Đstanbul’u görmek
arzusuyla Osmanlı’ya seyahat etmeye başlamıştır. Sayıları gittikçe artan yabancı
ziyaretçilere tarihi ve kültürel mekânları gezdirecek, ülkeyi tanıtacak rehberlere
ihtiyaç duyulmuştur. Rehberlik hizmetinin o dönemde yabancılara verilen bir hizmet
olması en az bir yabancı dil bilinmesini zorunlu hale getirmiş, Müslüman Türk
nüfusun yabancı dil konusundaki yetersizliği, mesleğinin o dillere vakıf olan çoğu
Levanten veya Rum, Musevi, Ermeni gibi azınlıklar tarafından icra edilen bir meslek
haline gelmesine yol açmıştır. O dönem konjonktüründen bakıldığında ulusçuluk
akımlarının başladığı bir dönemde böyle bir mesleğin azınlıklar tarafından
yapılmasının ne kadar sakıncalı olduğu aşikârdır. Hiçbir eğitimden geçmemiş,
kulaktan dolma bilgilerle rehberlik yapan bu azınlık mensubu rehberler, ülkedeki
azınlıkların ezildiği gibi bir takım yalan yanlış bilgilerle Osmanlı hakkında anti
propaganda yapmaktaydılar. Durumun farkına varan Osmanlı Hükümeti 20 Ekim
1890 tarihinde “Seyyahına Tercümanlık Edenler Hakkında 190 Sayılı Nizamname”yi
13
yayımlamıştır. Nizamname altı maddeden oluşmaktaydı ve o dönem için tercüman
rehberlik mesleği ile ilgili yasal bir düzenleme getirmekteydi. Nizamnamenin
Türkçe’ye çevrilmiş hali şöyledir ((T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, 2006: 6):
>
Seyahat ve diğer amaçlarla Memâlik-i Devlet-i Ali’ye gelenlere
çevirmenlik yapmak isteyenler ile otel ve misafirhane gibi konakladıkları
yerlerin müdürleri tarafından turistlere çevirmenlik yapmak üzere
görevlendirilenler, öncelikle bu nizamname içeriğine uygun belge almak
zorundadırlar.
>
Çevirmenlik belgesi almak isteyenler, cünha ve cinayetten hüküm
giymemiş, ırz ve namus sahibi kişiler olduklarına dair mahalle veya
mensup oldukları millet muhtarlarından alacakları birer ilmuhaberi
oturdukları belediye başkanlığına vereceklerdir.
>
Sabıka kaydı maddesinde belirtilen ilmühaberler, oturulan belediye
tarafından belediye başkanlığına ibraz edilerek ilgilinin Türkçe ile birlikte
bir başka memleket meselelerine hâkim olduğu, yetkili kurullarca
incelendikten ve onaylandıktan sonra kendisine çevirmenlik belgesi
verilecektir.
>
Taşralarda bu şekilde çevirmenlik yapmak isteyenler hakkında işbu
nizamname uyarınca inceleme ve araştırma yapılması zorunlu olup, belge
verme yetkisi ilgili belediyeye ait olacaktır.
>
Belgeli çevirmenlerden, çevirmenlik yaptıkları kişiyi rahatsız ve iğfal
ettikleri hakkında şikâyet edilen veyahut güvenlik veya belediye
memurlarının denetlemeleri üzerine ortaya çıkarılanların belgeleri
ellerinden alınacağı gibi tutuklanarak haklarında işledikleri suçun nevi ve
derecesine göre cezai işlem yapılacaktır.
>
Bu nizamnamenin yürütülmesi ile Đçişleri Bakanlığı görevlidir.
Osmanlı Hükümeti nizamnameyi yürürlüğe koymasına rağmen ülkenin içinde
bulunduğu şartlardan dolayı uygulanmasıyla pek ilgilenememiştir. 1914’te I. Dünya
Savaşı’nın çıkması ile rehberlik mesleği tamamen başıboş bırakılmıştır. Azınlıkların
yaptığı antipropaganda çalışmalarına engel olacak kontroller bile yapılmamıştır.
14
1914’ten 1923 yılına kadar Đngiliz Kemal olarak bilinen ünlü casus Esat Tomruk ve
Kıbrıslı Hayri Bey gibi yabancı dil bilen birçok vatansever gönüllü rehberlik hizmeti
vermiştir (Çimrin, 1995: 12). Yabancıların ülkeyi gayrimüslim kişiler eşliğinde
ziyaret etmelerinin Türkiye ve Türk imajını olumsuz etkilemesi üzerine Atatürk 1923
yılında “Türk Seyyahın Cemiyeti” adıyla bir dernek kurulması talimatını vermiştir.
Bu dernek gelen turistleri karşılıyor, onlara tarihi ve turistik yerleri gezdiriyor, ülke
hakkında bilinen yalan yanlış bilgileri düzeltmeye çalışıyordu. Dernek 1926 yılında
“Türkiye Turing Kulübü”, 1930 yılından itibaren ise “Türkiye Turing ve Otomobil
Kurumu” adını almış, Atatürk’ün destek ve himayesiyle kamu yararına çalışan bir
kurum olarak kabul edilmiştir. Kurum yeni Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nde önemli
bir boşluğu doldurmuş, gerçek bir ihtiyaca cevap vererek uzun yıllar turizm, kültür
ve teknik alanlarda bir devlet organı gibi görev yapmıştır. Turing Kurumu ilk olarak
Đstanbul’a gelen yabancı turistlerin ihtiyaçlarına cevap vermeye çalışmış ve tercüman
konusuna el atmıştır. Azınlıkların elinde olan bu mesleğe bir çeki düzen verilmiş,
belediyeden alınan yetki ile tercümanlar kurumun arkeoloji uzmanları tarafından
kurstan geçirilip, sınava tabi tutularak başarılı olanlara belge verilmiş diğerleri ise
tasfiye edilmiştir. Türkiye’yi ve Türkleri dünyaya doğru tanıtacak turist rehberleri ile
ilgili ilk düzenlemeler gerçekleştirilmiş, ilk yabancı dil kursları açılmış ve ilk
tercüman rehber sınavları yapılmıştır (Gülersoy, 1996: 6).
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra 8 Kasım 1925’te Bakanlar
Kurulunun 2730 sayılı Kararı ile “Ecnebi Seyyahlara Tercümanlık Edecekler
Hakkında Talimatname” yayınlanmıştır. 10 maddelik talimatnamenin 1. maddesinde
“Rehber” kavramına yer verilmesi rehberlik mesleği için büyük önem arz etmektedir.
Zira 20 Ekim 1890 tarihinde yayımlanan Seyyahına Tercümanlık Edenler Hakkında
190 Sayılı Nizamname, ülkeyi ziyaret eden yabancılara tercümanlık yapacaklar için
düzenleme getirmiştir. Bu düzenleme ülkeye gelen yabancılara çevirmenlik yapmak
olarak algılanmaktadır. Oysaki rehberin fonksiyonu tercümanlıktan çok farklıdır.
Böyle bir ayrıma talimatnamede yer verilmesi rehberliğin tercümanlıktan farklı bir
meslek olarak kabul edildiği anlamına gelmektedir. Bunun dışında talimatnamede, 20
Ekim 1890 tarihinde yayımlanan Seyyahına Tercümanlık Edenler Hakkında 190
Sayılı Nizamname’ye göre değişen pek fazla bir şey yoktur. Talimatnamenin
15
yayınlandığı yıllarda turistik faaliyetlerle ilgilenen resmi bir kurum olmamasından
dolayı rehber eğitimi diye bir durum söz konusu değildi. Rehberlerin eğitimi ile
Seyyahın Cemiyeti ilgilenmekteydi. 2730 sayılı Karar Türkçeyi iyi konuşup yazma
koşuluyla rehberlik yapma imkânı verdiğinden yabancı uyruklularda bu imkânlardan
faydalanmaktaydı. Bunun sakıncalarının görülmesi üzerine 11 Haziran 1932’de 2007
sayılı Kanun ile, bazı sanat ve hizmetler ile seyyahlara tercümanlık ve rehberlik
mesleklerine Türk vatandaşı olma şartı getirilmiştir (Dinçer, 1997: 147).
Đlk kez 1928 yılı Aralık ayında Đstanbul Vilayeti Đktisat Müdürlüğü tarafından
tercüman rehberlik kursu açılacağı ilan edilmiş, bu kurstan 50 kişi belge almıştır.
1930 yılından itibaren rehberlerin vergiye tabi tutulması ile rehberlik ilk kez meslek
olarak kabul edilmiştir. 1935 yılında belediyelerde turizm şubeleri kurulmuş, o yıl
içinde tekrar tercüman rehberlik kursu açılmış ve 53 kişi kurstan mezun olmuştur.
Rehberlik o dönemde “dilmaç” olarak anılmış ve bir değişikliğe uğramadan 1950’ye
kadar gelinmiştir. 1949 yılında Basın-Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü Turizm
Dairesi kurulmuştur. 1950 yılında yapılan “Đkinci Turizm Danışma Kurulu”na BasınYayın ve Turizm Genel Müdürü Halim Alyot tarafından kurula sunulan rapor,
tercüman rehberliğin önemini vurgulamaktadır. 1951 yılında Türkiye Milli Talebe
Federasyonu (TMTF) yabancı dil bilen üniversite öğrencilerine rehberlik kursu
açmış, bu kurslardan 129 kişi mezun olmuştur (Çimrin, 1995: 14).
Đstanbul Belediyesi ve Basın-Yayın Đl Müdürlüğü tarafından 1955, 1958 ve
1960 yıllarında tercüman rehberlik kursları açılmış toplam 128 kişi mezun olmuştur
(Dinçer, 1997: 147). 1960’lı yıllarda TMTF’den sonra Türkiye Milli Gençlik
Teşkilatı (TMGT) ve Milli Türk Talebe Birliği (MTTB) ayrı ayrı rehberlik kursları
açmışlardır (Ahipaşaoğlu, 2001: 23).
20 Ağustos 1963’te 265 sayılı Kanun’la kurulan Turizm ve Tanıtma
Bakanlığı’nın 26. maddesinde “Bakanlık, çalışma alanına giren konularda personel
yetiştirmek için kurslar ve uzman okullar açabilir.” denilmektedir. Yine 6083 sayılı
Kanun’un
36.
maddesi
uyarınca
çıkarılan
5643
sayılı
Turizm
Đşbirliği
Nizamnamesi’nin 5. maddesinin “m” fıkrasına göre “Rehber ve Tercümanların
yetiştirilmesi, bunların kontrolü ve ücretlerinin tespiti” Turizm ve Tanıtma
16
Bakanlığı’nın görev ve sorumluluk alanı içine alınmıştır. Bu kapsamda 1965 yılından
itibaren başta Đstanbul, Đzmir ve Antalya olmak üzere değişik zamanlarda ilk
kapsamlı tercüman rehberlik kursları açılmaya başlanmıştır. 1964-1968 yılları
arasında açılan kurslar bir yönetmelik çerçevesinde esaslara bağlanmadan, 1925
tarihli talimatname kapsamında ancak hizmet içi talimat ve genelgeler ile
düzenlenerek yürütülmekteydi. Böylece ilk “Tercüman Rehber Kursları ve Tercüman
Rehber Yönetmeliği” 3 Eylül 1971 tarih ve 13945 sayılı Resmi Gazete’de
yayınlanarak yürürlüğe girdi (Bilgin, 1984:178). Bu yönetmelik 21 Mart 1974
tarihinde değiştirilerek “Profesyonel Turist Kursları ve Profesyonel Turist Rehberliği
Yönetmeliği” adını almıştır. 1981’de yönetmelikte bazı değişiklikler yapılmıştır. 8
Eylül 1983 tarih ve 18159 sayılı Resmi Gazete’de yeni bir “Profesyonel Turist
Rehberliği Yönetmeliği” yürürlüğe girmiştir. 2 Temmuz 1986 tarih ve 19152 sayılı
Resmi Gazete’de yayınlanan “Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği” ile
yönetmelik tekrar değiştirilmiştir. Bu yönetmelik ile Bakanlık öğrenci birliklerinden
alınan belgeleri Bakanlıktan alınan belgelerle değiştirmek suretiyle iptal yoluna
gitmiş, rehberlik kursu açma yetkisini sadece Bakanlıkta toplamıştır. Bu
yönetmelikte de 15 Temmuz 1988 ve 09 Aralık 1988 tarihlerinde değişiklik
yapılmıştır (Dinçer, 1997: 148). Yönetmeliğin 49. maddesinde yapılan değişiklik ile
özel kurum ve kuruluşlara Bakanlıktan izin almak koşuluyla rehberlik kursu açma
yetkisi verilmiş, ancak bu yetki, mesleğin stratejik öneme sahip olmasından dolayı 5
Mayıs 1990 tarihinde yapılan değişiklikle yeniden Bakanlığa verilmiştir. 1992
yılında Milli Eğitim Bakanlığı denetiminde olan özel kurslar tarafından rehberlik
kursları açılmış, bu durum iki bakanlık arasında yetki çatışması doğurduğundan özel
kursların kapatılması ile çözülmüştür. Üniversitelerde turist rehberliği bölümlerin
açılmasıyla 9 Ağustos 1995 tarih ve 22369 sayılı Resmi Gazete’de yapılan
düzenlemeyle 1986 tarihli yönetmelikte değişikliğe gidilmiş, üniversitelerin turist
rehberliği bölümlerini bitirenlere Kamu Personeli Yabancı Dil Sınavından en az 70
puan (C) almak veya Bakanlığın açtığı dil sınavında başarılı olmak ve uygulama
gezisine katılmak koşuluyla rehberlik belgesi verilmeye başlanmıştır (Ahipaşaoğlu,
2001: 25). 1986 tarihli yönetmelik, 25 Kasım 2005 tarih ve 26004 sayılı Resmi
Gazete’de yayınlanan yeni “Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği” ile
yürürlükten kaldırılmıştır.
17
1.4. TURĐZM SEKTÖRÜNDE TURĐST REHBERĐNĐN YERĐ
Turizm sektörü, birbiriyle etkileşim halinde olan ve birbirini tamamlayan bir
hizmetler bütünüdür. Sektörde var olan her bir kurum bir diğerinin tamamlayıcısı
olmasından dolayı diğeri olmadan hareket yeteneğini yitirir. Bu hizmetler turizm
endüstrisini oluşturmaktadır. Turizm endüstrisi, turistlerin seyahatleri sırasında
ihtiyaç duydukları, ulaştırma, konaklama, yeme-içme, eğlence ve diğer ihtiyaçlarını
karşılayan faaliyet alanlarının tümüdür (Kozak, 2001: 41). Turizm endüstrisi, turizm
talebi, turizm arzı ve aracı kurum ve kuruluşlar olmak üzere üç ana temel üzerine
oturmuştur. Turizm talebini, turizmin ana unsuru olan insan yani turist meydana
getirir. Turizm arzını, turist çekim alanları, konaklama, yeme-içme, ulaştırma,
eğlence ve hizmet kurumları, kamu ve sivil toplum örgütleri, yerel topluluklar
meydana getirmektedir. Aracı kurum ve kuruluşlar ise arz ve talebi buluşturan,
turistler için seyahatleri planlayan ve pazarlayan seyahat acentası ve tur
operatörleridir. Turist rehberi, seyahat acentaları veya tur operatörlerinin
düzenledikleri turlarda görev alan, talep ve arz taraflarının buluşmasına aracılık eden
turizm elemanıdır (Hu, 2007: 18). Dahles’ten aktaran Yarcan’a (2007: 35) göre
rehber temelde seyahat işletmesi adına çalışan ve çekim ülkesinde sunulan turizm
hizmetlerinin tüketiminde vazgeçilmez bir aracıdır. Destinasyon hakkında olumlu
veya olumsuz bir izlenim ve imgenin oluşumundan, ülkenin ve ülke halkının
imgesinin oluşmasından birinci derecede sorumludur; bu konuda belirleyici rolü
vardır. Türkiye’de turist rehberlerinin çalışmaları kanun
ve
yönetmelikle
düzenlenmiştir. Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği’nin 39. maddesinde
“Seyahat acenteleri, sadece profesyonel turist rehberliği kimlik kartı olan kişileri
turist rehberi olarak çalıştırabilirler.” denilmektedir. 1618 sayılı Seyahat Acentaları
ve Seyahat Acentaları Birliği Kanunu’nun “seyahat acentalarının yükümlülükleri”
başlıklı 10. maddesinde ise “Turlarda veya sadece tek bir otelde konaklamayı ve
konaklanacak otele ulaşımı içerenler hariç olmak üzere paket turlarda; paket tur veya
tur başına kırkbeş kişiye kadar en az bir rehber bulundurmak; tek araç kapasitesi
18
kırkbeş kişiyi aşan araçlarda bir rehber bulundurmak; turistlere rehberler dışında
herhangi bir kimse vasıtasıyla Türkiye’nin tarihi, doğası, kültürü ve turizmi ile ilgili
rehberlik faaliyeti niteliğinde bilgi vermemek” ifadesi yer almaktadır. Bu kanun ve
yönetmelik hükümleri uyarınca Türkiye’de düzenlen tur ve paket turlarda rehber
bulundurulması hükmolunmuştur; bu hükme uymayanlar hakkında uygulanacak
cezalar Seyahat Acentaları ve Seyahat Acentaları Birliği Kanunu’nun 27. ve 30.
maddelerinde hüküm altına alınmıştır.
1.5. TURĐZM SEKTÖRÜNDE TURĐST REHBERĐNĐN ÖNEMĐ
Turist rehberleri, genelde bağımsız çalışan ancak işlerini seyahat acentaları
veya tur operatörlerinden alan turizm çalışanlarıdır. Seyahat acentaları veya tur
operatörleri tarafından hazırlanan tur veya paket turların planlanıp, programlanıp
satılmasından sonra uygulama aşamasında görev alırlar. Acentanın tur yönetimi
bölümü, tasarlanan turun ayrıntılarını gösteren tur dosyasını rehbere teslim ettikten
sonra bütün sorumluluk rehberdedir.
Rehber, tur programının gerçekleştirilmesinde öncü rol oynar. Tur
programında yazılan taahhütlerin yerine getirilmesini sağlar. Konaklama, yeme-içme
ve diğer işletmeler tarafından sunulacak hizmetlerin tur programında yazıldığı
şekilde sağlanıp sağlanmadığını kontrol eder. Bu açıdan turist rehberi acenta için
büyük öneme sahiptir. Çünkü çok emek, zaman ve para harcanarak hazırlanan tur
programının beklenen standarda ulaşması ve turistin ülkeden memnun ayrılmasında
rehberin yapacağı görev çok önemlidir. Rehberin tur esnasında alacağı kararlar turun
19
seyrini, ziyaretçilerin memnuniyetini yakından etkileyecektir. Tur esnasında çözüme
ulaşmayan ve turiste yansıyan her türlü sorun turun kalitesinin düşmesi anlamına
gelmektedir.
Đyi yetişmiş bir rehber vasat bir turdan ziyaretçilerin çok memnun ayrılmasını
sağlayabileceği gibi, en ince ayrıntısına kadar düşünülerek hazırlanan bir tur
programını yöneten yetersiz bir rehber ziyaretçilerin ülkeden olumsuz fikirlerle
ayrılmasına sebep olabilir. Tur esnasında yaşanacak olumsuz durumlarla ilk muhatap
rehber olacağından seyahat acentaları rehber seçimi konusunda çok titiz davranırlar.
Çünkü seyahat acentaları kendilerine görev verdikleri turist rehberinin başarısı
oranında başarı sağlarlar ve kendilerine yeni iş olanakları bulurlar. Rehberler tur
sonrasında verdikleri raporlarda çalışılan işletmelerle ilgili gözlemlerini bildirerek
acenta veya tur operatörü için önemli bir geri bildirim sağlamış olur. Bu raporlar, tur
operatörü veya acenta için gelecekte yapılacak turlarda aksaklıklar yaşanmaması için
önemli bir yol gösterici olacaktır.
Turizm lüks bir tüketim olmasından dolayı, tur esnasında yaşanan olumsuz
durumlar için dilenecek özür ya da ödenecek tazminat ancak turistin egosunu ve
maddi
kaybını
telafi
edecek
ama
turistin
mutsuzluğunu
gidermeyecektir
(Ahipaşaoğlu, 2001: 102). Turist rehberi ülkeye gelen turistin havaalanından
karşılanıp, uğurlanmasına kadar ziyareti esnasında en uzun süre beraber olduğu
turizm elemanıdır. Onun davranışları turiste, toplum ve ülke hakkında bilgi
verecektir. Turistin elinde rehber kitaplar, haritalar, tanıtıcı broşürler bulunsa da
gideceği ülkenin dilini, gelenek ve göreneklerini bilmediği için turist rehberlerine
ihtiyaç duymaktadırlar (Çimrin, 1995: 41).
Turizmde ekonomik kazanç, sahip olunan imaja bağlıdır. Ülkenin imajı
olumsuz ise sahip olunan turizm potansiyelinin en iyi şekilde kullanıma açılması
halinde bile hak edilen sayıda ve nitelikte turistin ülkeye gelmesi konusunda zorluk
çekilecektir (Tosun, 2004: 346). Rehberler faaliyetleri ile turistlerin ülke hakkında
sahip oldukları fikirlerinde olumlu ya da olumsuz değişmelere sebep olarak turizmi
yönlendirme gücüne sahiptir. Ülkeye gelen ziyaretçilere ülkenin tarihi ve turistik
20
yerlerini gezdiren, ülkeyi ve halkı tanıtan, ülke hakkında bilinen yanlış bilgileri
düzeltenler turist rehberleridir.
Günümüzde bilgiye ulaşmadaki kolaylıkla, insanlar seyahatlerine başlamadan
önce gidecekleri yerlerle ilgi kitap, dergi, ansiklopedi ve internet gibi birçok değişik
kaynaktan gideceği yerle ilgili araştırma yapıp doğru yanlış birçok bilgi sahibi
olmaktadırlar. Turistler bir ülkeye değişik önyargılarla gelmektedir. Hepsinin
kafasında farklı ülke imajları vardır. Genelkurmay Başkanlığı’nın yapmış olduğu bir
araştırmada, içinde AB üyesi ülkelerin de bulunduğu 27 ülkenin ders kitaplarında
Türklere yönelik öfke ve önyargı dolu ifadeler bulunduğu saptanmıştır (Sabah
Gazetesi Web Sayfası, 2007). Bu kitapları okuyarak yetişen nesillerin kafalarında
hep kendilerine öğretilen Türk imajı bulunacaktır. Bu gibi yanlış bilgilerin
düzeltilmesi, önyargıların bertaraf edilmesi ve olumlu ülke imajı yaratma görevi,
ülkeyi ziyaret eden yabancılar ile en uzun süre ve birebir ilişkide bulunan, öğreticilik,
temsilcilik, grup üyeliği ve liderlik gibi çeşitli roller üstlenen turist rehberlerine
düşmektedir. Bu açıdan turist rehberi imaj sorunu olan ülkeler için stratejik bir
öneme sahiptir. Turistin gözünde rehber ülkeyi temsil eden bir büyükelçidir.
Sonuç olarak, iyi yetişmiş bir turist rehberi, olumlu bir ülke imajı
oluşmasında, “en iyi tanıtım turistin yaptığı tanıtım” ilkesi paralelinde ülkeden mutlu
ayrılan turistlerin yapacağı propagandalarla ülkeye gelen turist sayısının artmasında
dolayısıyla turizm gelirlerinin artmasında büyük bir öneme sahiptir.
21
1.6. TURĐSTLERĐN REHBERLĐ TURLARI TERCĐH ETME
NEDENLERĐ
Đkinci Dünya Savaşı’ndan sonra ulaşım araçlarındaki büyük ilerleme ile
turizm hızla gelişmeye başlamıştır. Kitle turizminin gelişmesiyle seyahat acentaları
ve tur operatörlerine olan talep artmıştır. Seyahat acentası veya tur operatörü aracılığı
ile tatil yapanların sayısı yıllar itibariyle artış göstermektedir. Türkiye’ye 2001
yılında seyahat acentası vasıtası ile gelenlerin sayısı yaklaşık 6 milyon iken, bu
rakam 2005 yılı için yaklaşık 11 milyona ulaşmıştır (T.C. Kültür ve Turizm
Bakanlığı, Turizm
Đstatistikleri, http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?
F6E10F8892433CFF657B96472CD892038020F3B0746F34B3 , 09.01.2008).
Đnsanlar, yeni yerler görmek, yeni kişilerle tanışmak, yeni kültürler tanımak,
tarihi ve turistik yerleri görmek gibi nedenlerle seyahat etmektedirler. Hiç
görmedikleri bir yere seyahat eden kişiler bu yerler hakkında merak içerisindedir.
Seyahatleri sırasında can ve mal güvenliklerinin sağlandığını bilmek, gezilecek
yerler hakkında ayrıntılı bilgi edinmek, belirli bir zaman süreci ve belirli bir bütçe ile
seyahat ettikleri bölgede görülebilecek tüm turistik ziyaret noktalarını gezmek ve en
iyi hizmeti almak isterler. Enformasyon ihtiyacı, çıkılan turda en önemli ihtiyaçtır.
Turistlerin rehberli turlara katılma nedenlerini şöyle sıralanabilir (T.C. Kültür ve
Turizm Bakanlığı, 1983: 44; Tetik, 2006: 87-92):
Arkadaş bulmak
Enformasyon (Bilgilenme Đsteği); Gezilen yerlerle ilgili bilgi edinme isteği
Yabancı dil sorunu; Gidilen ülkenin dilini bilmemekten dolayı yerli halkla
iletişim kurmada yaşanan yabancı dil sorunları
Can ve mal güvenliğinin sağlanması; Gidilen ülkeden biriyle beraber ülkeyi
gezmenin kişiye verdiği güven duygusu
Seyahat ve sigorta formalitelerinin en aza indirilmesi
22
Sınırlı bir zaman ve bütçenin en iyi şekilde kullanılmasının planlaması
Kendilerine yöreyi bilen biri tarafından eşlik edilmesi ve yol gösterilmesi
ihtiyacı
Sıkıcı ayrıntıların halledilmesi ve seyahatten keyif almak isteği
Alışveriş yaparken doğru yerden ve uygun fiyattan almak
Gezilip görülmesi gereken ziyaret noktalarının tam olarak bilinmemesi
Gezilen ülkenin kültürü, örf ve adetleri hakkında yeterli bilgi sahibi
olunmaması
Tatilleri sırasında yiyecek ve içecek ihtiyaçlarının uygun yerlerde
karşılanması ihtiyacı,
Eğlence, sağlık ve diğer tüm ihtiyaçları için danışıp bilgi alabilecekleri bir
kişiye ihtiyaç duyulması (T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, 2006: 10).
Ayrıca rehberin önemli görevlerinden birisi de tura katılan kişilerin
birbirleriyle kaynaşmasını sağlamak ve onlara belirli bir grubun üyeleri oldukları
hissini yaşatmaktır. Yeni insanlar tanımak amacıyla tura katılan kişilerin bu ihtiyacı
rehber sayesinde karşılanabilecektir. Çekingen yapıya sahip insanlar rehberli turlara
daha çok rağbet etmektedir. Tura katılan kişileri yönlendirmek ve onları aktivitelere
katılmaya
ikna
etmek,
rehberin
görevleri
arasındadır.
Tura
katılanların
kaynaşmalarının sağlanması tur sırasında verilecek kararların ortak olarak
alınmasında çok önemlidir.
23
1.7. TURĐST REHBERĐNDE BULUNMASI GEREKEN
ÖZELLĐKLER
Rehberler
ülkelerini
yabancılara
karşı,
kendi
kişilikleriyle
temsil
etmelerinden dolayı turizm sektöründe çok önemli görevleri, katkıları ve aynı oranda
da sorumlulukları vardır. Rehberlik, çok büyük bir bilgi birikimi onun da ötesinde
çok yönlü bir eğitim gerektirir. Rehberler, birer küçük bilgi devi olmanın yanı sıra,
iyi bir yönetici, iyi bir kültür adamı, iyi bir psikolog, iyi bir sosyolog olmak
durumundadır (Çimrin, 1995: 42).
Bir ülkeye gelen yabancı turistler daha çok rehberli turları tercih
etmektedirler. Turist, ülkeyi temsil eden ve en çok temas halinde bulunduğu ülke
vatandaşı olan rehberden ziyaret ettiği ülke hakkında, ülkenin ekonomik durumu,
tarihi, hukuk düzeni, siyasal yapısı, sosyal yaşamı, eğitim sistemi, dini inanç, müzik,
resim, edebiyat gibi birçok değişik alanda, bilgi almak ister. Bu sebepten rehber
içinde yaşadığı toplumun dinamiklerini iyi izlemeli, yeni akımlar, gelenek ve
göreneklerdeki değişmeler, yakın gelecekte olabilecekler hakkında da fikir sahibi
olabilmelidir. Bu durum geçmişe yönelik olarak da geçerlidir. Mevcut toplumsal
kuralların kökenlerini, geçmişteki hallerini, konulma nedenlerini, uğradıkları
değişimleri de bilmelidir. Bir ülkeye gelen yabancı, elinde rehber kitaplar, haritalar,
broşürler bulunsa bile, o ülkenin dilini, gelenek ve göreneklerini bilen bir rehbere
ihtiyaç duyar. Đyi yetişmiş bilgili rehber, yabancı turistlere kendi milleti ve ülkesi
hakkında devamlı ve olumlu propaganda yapmalıdır. Hiç şüphesiz, en etkili
propaganda türü de bu şekilde yapılan canlı propagandadır. Bu nedenle, turist
rehberlerinin seçiminde ülkelerin oldukça titiz davranması ve eğitimlerine özel bir
titizlik göstermesi gerektiğinden rehberlerde bazı özellikler aranır. Bu özelliklerden
bazıları şunlardır (Ahipaşaoğlu, 1994: 135-144; Batman, 2000: 24-37,50-52; Yıldız,
1997: 10-14; Oral, 1994: 121-128):
24
● Rehber, temel görevi olan tanıtma ve doğru bilgi aktarımı görevlerini
yerine getirebilmek için birçok konuda bilgi sahibi olması gerektiğini bilmelidir.
Rehberin arkeoloji, sanat tarihi, tarih, coğrafya, mitoloji gibi olmazsa olmaz
konularda gerekli eğitimleri almış olması gerekir.
● Kültürlü, tüm disiplinler hakkında bilgi sahibi ve reel bir dünya görüşüne
sahip olmalıdır. Kültür sahibi olmanın en temel kuralı olan çok kitap okuma,
araştırmacı ruha sahip olma ve neyi nerede bulacağını bilme iyi bir rehberin
özelliklerindendir.
● En az bir yabancı dili, çok iyi derecede bilmelidir. Çünkü ülke tanıtımında
üstlendiği önemli görevi, yabancı dile olan hâkimiyetiyle yerine getirebilecektir.
● Hitap etme sanatını iyi bilmeli ve diksiyonu düzgün olmalıdır. Grup
karşısında konuşurken, grubun ilgisini çekebilecek vurgulu bir ses tonu ile konuşan,
espritüel anlayışa sahip ve gerektiği yerde espri yapabilen bir kişi olmalıdır.
● Anlatım sırasında insanların dikkatinin dağılmasını önlemek ve daha etkili
bir anlatım için olayları hikâyesel bir dille aktarabilmelidir.
● Beden dilini iyi bilmeli, grup üyeleri ile konuşurken onların gözlerinin içine
bakmalıdır. El kol hareketleri yaparken aşırıya kaçmamalı, jest ve mimikleri yerli
yerinde kullanmalıdır.
● Grup üyelerinin farklı milliyet, din, dil, ırk ve cinsiyetten olabileceklerini
bilmeli ve konuşmasında bu faktörleri göz ardı etmemeli, saygılı olmalıdır.
● Bir rehber iyi görünümlü ve hoş giyimli olmalıdır. Turun gereklerine uygun
giyinmelidir. Etkileyici tavır ve davranışlara ve her şeyden de önemlisi pozitif bir
kişiliğe sahip olması, müşterileri etkileyen en önemli etkendir.
●
Mizah
anlayışı
gelişmiş
olmalıdır.
Tur
sırasında
müşterileri
eğlendirebilmeli ve grup üyelerinin birbirleriyle kaynaşmasını sağlayabilmelidir.
25
● Müşterileri ciddiye almalı ve onlara önemli olduklarını hissettirmelidir.
Turun yöneticisi olarak müşteri memnuniyeti için birçok değişik role girmeli,
olumsuz durumlarda sükûnetini korumalıdır. Sabırlı ve anlayışlı olmalıdır.
● Rehber lider olmalıdır. Tur sırasında daima grubun ve otobüsün en önünde
olmalı ve grup üyelerini gerektiği gibi yönlendirebilmelidir. Grup üyelerinin
isimlerini en kısa zamanda öğrenerek onlara isimleri ile hitap etmelidir.
● Protokol kurallarını iyi bilmelidir. Yemek, toplantı, saygı duruşu, milli
törenler ve olaylarda nerde ve nasıl davranılması gerektiğini iyi bilmelidir.
● Rehber ülkesini ve milletini seven bir kişi olmalıdır. Ülkesinin tanıtımında
görev alan bir kişi olarak daima ülkesi hakkında olumlu tanıtım faaliyetleri içerisinde
olmalı, ağızdan ağıza reklamın yani turistin yaptığı tanıtımın en iyi tanıtım
olduğunun önemi bilerek ziyaretçilerin ülkeden en iyi dilek ve duygularla ayrılmasını
sağlamalıdır.
● Kendisinin de grubun bir parçası olduğunu müşterilere hissettirmelidir.
Tura katılanların birbirleri ile kaynaşmalarını, birbirleriyle işbirliği yapmalarını,
birbirlerinin istek ve beklentilerini hoşgörü ile karşılamalarını sağlamalı, herkesin tek
bir amaç için bir araya toplanmış olduğunu müşterilere hissettirmelidir. Turistlerin
ihtiyaç ve beklentilerini hissedebilmelidir.
● Grubun tüm üyeleriyle yakın ilişkiler kurabilmeli ve herkese eşit
davranabilmelidir.
● Grupla ilk karşılaşma ve tanışma biçiminin önemini bilmeli, ilk izlenim
önemlidir felsefesiyle hareket etmelidir. Aksi takdirde kendisini gruba kabul
ettirmekte zorlanacaktır.
● Đlk yardım eğitimi almış olmalıdır. Tur sırasında olabilecek kaza ve
yaralanmalar karşısında ne yapacağını bilmeli ve gerektiğinde ilk yardım kurallarını
uygulayabilmelidir.
26
● Olağandışı olay ve durumlar karşısında, soğukkanlılığını koruyabilmeli;
doğru ve hızlı karar verebilme yeteneğine sahip olmalıdır.
● Tur programında yer alan tüm noktaların zamanında ve en iyi bir biçimde
gezilebilmesi için zamanı iyi kullanabilmelidir.
● Yasalara ve hukuka saygılı, temiz bir çevre anlayışına sahip, kendini
devamlı olarak yenileyebilen ve teknolojik gelişmelerden haberdar bir kişi olmalıdır.
● Kaçak rehberlik faaliyetinde bulanan yerli ve yabancı kişilerin yasak
faaliyetlerde bulunmalarına göz yummamalı, derhal yasal mercileri haberdar
etmelidir.
● Müşterilerin kandırılmasına, aldatılmasına engel olmalıdır.
● Bağlı bulunduğu seyahat acentası veya tur operatörünün çıkarlarını en iyi
şekilde korumalı ve gözetmelidir.
● Rehberin kararlılığında daima açıklık fark edilmelidir. Rehber grupta karar
veren durumundadır. Bu kararlar, anlaşılır olmalıdır.
● Rehber her yönden objektif olabilme özelliğini korumalıdır. Kararları
mantıklı olmalı, duygulara yer verilmemeye çalışılmalıdır. Ayrıca, sadece grubun
belli bir kesimi ile ilgilenmeyip, grubun tümüyle sözle olmasa da gözle iletişim
kurabilmelidir.
● Turist rehberi, sorunları yöntemli ve mantıklı yollarla ele alabilmelidir.
● Grupla ilk karşılaşma ve tanışmanın yeri biçimi ve zamanı, rehberin
kendini kabul ettirmesinde rol oynar, bu nedenle rehber, bunlara da dikkat etmelidir.
Kısacası rehber, tur sırasında acenta ve ülkeyi temsil eden tek yetkili kişi
olmasından dolayı, ülkeyi gezen yerli ve yabancı ziyaretçilere ihtiyaç duydukları her
konuda yardımcı olmalıdır. Rehber iyi bir yol gösterici, insan ilişkilerinden anlayan
iyi bir psikolog, tur sırasında olabilecek yaralanmalarda temel ilk yardım tekniklerini
27
bilen iyi bir sağlıkçı, ülkenin tarihi, coğrafyası, siyasi ve politik durumu, ekonomisi
gibi akla gelebilecek her türlü konuda bilgi sahibi olan bir öğretmen olmalıdır.
1.8. TÜRKĐYE’DE TURĐST REHBERLĐĞĐ EĞĐTĐMĐ
Türkiye’de turist rehberliği eğitimi örgün ve yaygın eğitim olmak üzere iki
şekilde düzenlenmektedir. Örgün eğitim, lise eğitimini takiben üniversitelerin
önlisans düzeyinde eğitim veren meslek yüksekokulları ile lisans düzeyinde eğitim
veren fakülte veya yüksekokullarına bağlı bölümler tarafından yürütülmektedir.
Yaygın eğitim kapsamında verilen turist rehberliği eğitimleri, rehber açığını
kapatmak amacıyla Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ihtiyaç duyulması halinde
açılan turist rehberliği kursları ile düzenlenmektedir.
1.8.1. Örgün Eğitim
Türkiye’de turist rehberliği konusunda yapılan örgün eğitim programları lise
eğitimini takiben üniversitelerin önlisans
28
düzeyinde eğitim veren meslek
yüksekokulları ile lisans düzeyinde eğitim veren fakülte veya yüksekokullarına bağlı
bölümler tarafından yürütülmektedir.
1.8.1.1. Önlisans Eğitimi:
Önlisans
düzeyinde
eğitim
veren
turist
rehberliği
programlarına
yerleştirilebilmek için Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi (ÖSYM) tarafından
yapılan Öğrenci Seçme Sınavında (ÖSS), genel lise mezunlarının 145 ve üstü puan
yabancı dil (DĐL) puanı alması gerekmektedir. 4702 sayılı Kanunun 2. maddesi ile
değiştirilen 2547 sayılı Kanunun 45. maddesi uyarınca, mesleki ve teknik
ortaöğretim kurumlarından mezun olan öğrenciler, istedikleri takdirde bitirdikleri
programın
devamı
niteliğinde
olan
önlisans
programlarına
sınavsız
yerleştirilebilmektedir. Bu programlara yerleştirmede öncelik sınavsız geçiş hakkı
bulunan adaylara verilmektir. Yani sınavsız geçiş hakkı bulunan mesleki ve teknik
ortaöğretim kurumlarından mezun olanlar bu programları tercih ederse öncelik bu
okul mezunlarına verilmekte; eğer kontenjanlar boş kalırsa diğer okul mezunları ÖSS
puanlarına göre yüksek puandan düşüğe doğru yerleştirilmektedir. Mesleki ve teknik
ortaöğretim kurumlarının aşağıda belirtilen alanlarından mezun olanlar turist
rehberliği önlisans programlarına sınavsız geçiş yapabilmektedir:
Animatörlük
Eğlence Hizmetleri
Host ve Hosteslik
Konaklama
Konaklama ve Seyahat Hizmetleri
Seyahat Acentacılığı
29
Seyahat Đşletmeciliği
Tur Operatörlüğü
Turizm
Ulaştırma Hizmetleri
Yiyecek Đçecek Hizmetleri (ÖSYM, 2008:162)
Deniz Turizmi
Otel Đşletmeciliği
Otelcilik ve Turizm (ÖSYM, 2008:165)
ÖSYM 2008 Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzu Tablo
3A’da önlisans düzeyinde turist rehberliği bölümü bulunan üniversiteler, bu
üniversitelere bağlı meslek yüksekokulları (MYO.) ve kontenjanları şunlardır:
Tablo 1.1: Önlisans Eğitimi Veren Turist Rehberliği Bölümleri
SIRA
NO.
1
2
ÜNĐVERSĐTE
MESLEK YÜKSEKOKULU
KONTENJAN
Ankara Üniversitesi
Uludağ Üniversitesi
Beypazarı MYO.
Đznik MYO.
Yalvaç MYO.
Yalvaç MYO. (ĐÖ)
Sosyal Bilimler MYO.
Safranbolu MYO.
Safranbolu MYO. (ĐÖ)
Sosyal Bilimler MYO. (ĐÖ)
Derbent MYO.
Sosyal Bilimler MYO. (ĐÖ)
Beyşehir MYO.
Beyşehir MYO. (ĐÖ)
Silifke Taşucu MYO.
Silifke Taşucu MYO. (ĐÖ)
Anamur MYO.
Van MYO.
Meslek Yüksekokulu
Meslek Yüksekokulu
Anadolu BĐL MYO.
Anadolu BĐL MYO. (ĐÖ)
Meslek Yüksekokulu
Kapadokya MYO.
TOPLAM
40
30
50
50
30
80
80
40
40
50
50
50
40
40
60
60
50
30
45
60
120
120
40
40
1295
3
Süleyman Demirel Üniversitesi
4
Marmara Üniversitesi
5
Karabük Üniversitesi
6
Kafkas Üniversitesi
7
Kocaeli Üniversitesi
8
Selçuk Üniversitesi
9
10
11
12
Mersin Üniversitesi
Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Beykent Üniversitesi
Fatih Üniversitesi
13
Đstanbul Aydın Üniversitesi
14
15
Yaşar Üniversitesi
Đlke Eğitim ve Sağlık Vakfı
Kaynak: ÖSYM 2008 Kılavuzu
30
Tabloya göre, 15 üniversiteye bağlı olarak 17 MYO’da normal eğitim ve 7
MYO’da ise ikinci öğretim olmak üzere toplam 24 programda rehberlik önlisans
eğitimi verilmektedir. ÖSYM 2008 Kılavuzu incelendiğinde programların yabancı
dil (DĐL) puanı ile öğrenci aldığı ve eğitim süresinin 2 yıl olduğu görülmektedir.
Kılavuzda programlara ilişkin “Özel Koşullar ve Açıklamalar” başlığında, eğitim
süresine ek olarak bir yıl süreli 12 MYO’da Đngilizce, 2 MYO’da ise Almanca
yabancı dil hazırlık eğitimi verilmektedir. 10 MYO’da ise hazırlık eğitimi yoktur.
2008-2009 öğretim yılı için programların toplam kontenjan sayısı 1295 kişi olup, bu
rakamın %37’si yabancı dil hazırlık eğitimi alamamaktadır. 24 önlisans
programından 4’ü, adaylarda görme, işitme ve konuşma özürü olmama şartı
aramaktadır.
Turist rehberliği bölümlerinin müfredatı incelendiğinde programlarda
okutulan dersler birbirinin aynısı olmamakla beraber genel itibariyle şöyledir:
Atatürk Đlkeleri ve Đnkılâp Tarihi, Türk Dili ve Edebiyatı, Arkeoloji, Sanat
Tarihi, Mitoloji, Türk Tarihi, Dinler Tarihi, Turizm Mevzuatı, Genel Turizm Bilgisi,
Turizm Coğrafyası, Tur Operatörlüğü ve Seyahat Acentacılığı, Turist Rehberliği
Meslek Dersi, Türk Halk Kültürü, Transfer Hizmetleri, Đlk Yardım, Rekreasyon,
Bilgisayar, Yabancı Dil, Mesleki Yabancı Dil, Seçmeli Yabancı Dil, Anadolu Tarihi
ve Uygarlıkları, Turizm Pazarlaması, Konuşma Eğitimi, Özel Đlgi Turizmi, Ön Büro,
Turizm Ekonomisi, Đşletme Yönetimi, Genel Muhasebe, Đletişim, Ticari Matematik,
Güzel Sanatlar, Đş ve Sosyal Güvenlik Hukuku, Turizm Đşletmelerinde Maliyet
Analizleri, Seyahat Đşletmelerinde Örgütsel Đletişim, Seyahat Đşletmeleri Yönetimi ve
Ulaştırma Sistemleri, Kongre, Fuar ve Yönetimi, Gıda ve Personel Hijyeni, Tur
Planlaması ve Yönetimi, Seyahat Đşletmelerinde Muhasebe, Seyahat Đşletmelerinde
Rezervasyon Sistemleri, Ulaştırma Hizmetleri ve Bilet Satışı, Türkiye Ekonomisi,
Turizm Davranış Psikolojisi, Turizm Politikası ve Turizm Dış Tanıtım, Turizm ve
Rekabet, Uluslararası Seyahat, Türkiye ve Avrupa Birliği Turizm Mevzuatı, Seyahat
Acentası – Tur Operatörü Rehber Đlişkisi, Otelciliğe Giriş ve Ön Büro, Yiyecek –
Đçecek Hizmetleri, Turizm Çeşitlendirmesi, Davranış Bilimleri, Flora-Fauna, 20.
yüzyıl Türkiye Dış Politikası, Hukukun Temel Kavramları.
31
Bu derslere ek olarak okullara göre değişmekle birlikte öğrenciler 6 ile 12
hafta arasında staj yapmaktadır. Okulların çoğunda bir yabancı dile ek olarak ikinci
bir yabancı dil öğrenme imkânı sunulmaktadır. Bu diller genelde Đngilizce veya
Almanca’dır. Birkaç okulda ise üçüncü bir yabancı dil öğrenme imkânı da vardır.
Genelde seçmeli ders olmakla birlikte bu dillerin bazıları: Arapça, Çince, Fransızca,
Đspanyolca, Đtalyanca ve Rusça’dır. Okullar, öğrencilerine turist rehberi olarak
çalışabilmek için gerekli olan uygulama gezisi imkânını da sunmaktadır.
Önlisans programlarında bölümler arasında bir standart olmamakla beraber,
haftalık ortalama 15 saat ile 29 saat arasında teorik ders, 2 saat ile 19 saat arasında
ise uygulama dersleri verilmektedir. Uygulama dersleri devlet okullarında genelde
bilgisayar, yabancı dil ve meslek dersleri üzerine verilirken, özel okullarda hemen
hemen bütün derslerde uygulama eğitimi verilmektedir.
Mezun
olan
önlisans
öğrencisi,
Yönetmeliği’nin 42. maddesine göre,
Profesyonel
Turist
Rehberliği
Kamu Personeli Yabancı Dil Sınavı
(KPDS)’ndan en az (C) seviyesinde belge ve uygulama gezisine katıldıklarına ilişkin
belgeyi Bakanlığa bir dilekçe ekinde ibraz etmeleri halinde, adlarına profesyonel
turist rehberliği kimlik kartı düzenlenir. Bu şekilde turist rehberi olarak çalışmaya
hak kazanır.
1.8.1.2. Lisans Eğitimi:
Lisans
düzeyinde
eğitim
veren
turist
rehberliği
programlarına
yerleştirilebilmek için ÖSYM tarafından yapılan ÖSS’de, genel lise ve meslek lisesi
mezunlarının 165 ve üstü puan alması gerekmektedir. Mesleki ve Teknik
32
Ortaöğretim kurumlarının Ağırlama ve Gıda Teknolojisi, Servis, Servis Hizmetleri,
Turizm Endüstrisi Servis Hizmetleri, Yiyecek Đçecek Hizmetleri, Kat Hizmetleri,
Konaklama ve Seyahat Hizmetleri, Ön Büro, Resepsiyon, Resepsiyon ( Ön Büro ),
Otel Đşletmeciliği, Otelcilik ve Turizm, Konaklama Hizmetleri, Seyahat Acentacılığı,
Seyahat Đşletmeciliği, Tur Operatörlüğü ve Turizm (ÖSYM, 2008: 153-158)
alanlarından mezun olanlar, Turizm Đşletmeciliği Yüksekokulu veya Turizm ve
Otelcilik Yüksekokulu altında bulunan turist rehberliği programlarına yerleştirilirken
2008 Y-ÖSS puanları ilgili Ağırlıklı Ortaöğretim Başarı Puanının (AOBP) 0,8 ile
çarpılması ve 2008-ÖSS puanlarına eklenmesi suretiyle elde edilecek; ayrıca,
yerleştirme sırasında Y-ÖSS puanlarına, ilgili AOBP’nin 0,24 ile çarpılmasından
elde edilecek olan ek puanlar katılmaktadır. Aynı durum Deniz Turizmi alanından
mezun olanların Seyahat Đşletmeciliği ve Turizm Rehberliği Öğretmenliği bölümüne
yerleştirilmesinde de söz konusudur.
4’te lisans düzeyinde turist rehberliği bölümü bulunan üniversiteler, bu üniversitelere
bağlı fakülte, yüksekokulları (YO.) ve kontenjanları şunlardır:
Tablo 1.2: Lisans Eğitimi Veren Turist Rehberliği Bölümleri
SIRA
NO.
1
2
3
4
5
PUAN
ÜNĐVERSĐTELER
BÖLÜM ADI
KONTENJAN
TÜRÜ
Adnan Menderes Üniversitesi
Turizm Đşletmeciliği ve
Otelcilik Yüksekokulu
Balıkesir Üniversitesi
Turizm Đşletmeciliği ve
Otelcilik Yüksekokulu
Ege Üniversitesi
Çeşme Turizm ve Otelcilik
Yüksekokulu
Gazi Üniversitesi
Ticaret ve Turizm Eğitim
Fakültesi
Nevşehir Üniversitesi
Đktisadi ve Đdari Bilimler
Fakültesi
Seyahat Đşletmeciliği ve Turizm
Rehberliği
Rehberliği (Đ.Ö )
EA-1
72
EA-1
72
Turist Rehberliği
DĐL
52
Turist Rehberliği
DĐL
52
Rehberliği Öğretmenliği
EA-1
82
Turist Rehberliği
DĐL
47
TOPLAM
Kaynak: ÖSYM 2008 Kılavuzu
33
377
Tabloya göre 5 üniversiteye bağlı olarak 5 programda normal eğitim, 1
programda ise ikinci öğretim olmak üzere toplam 6 programda rehberlik lisans
eğitimi verilmektedir. Programlardan 3’ü EA-1 ile öğrenci alırken, 3’ü ise DĐL puanı
ile öğrenci almaktadır. Programların eğitim süresi 4 yıl olup, 2008-2009 öğretim yılı
için toplam kontenjanı 377’dir. ÖSYM 2008 Kılavuzu Tablo 4’te bulunan okullara
ilişkin “Özel Koşullar ve Açıklamalar” incelendiğinde 4 programda eğitim süresine
ek olarak 1 yıl süreli Đngilizce hazırlık eğitimi verildiği, 2 programda ise hazırlık
bölümü bulunmadığı saptanmıştır. 3 programda, başvuran adaylarda konuşma, işitme
ve görme özrü olmaması şartı aranmaktadır.
Bölümlerin internet sayfalarından ders programları incelendiğinde müfredat
konuları genel olarak şöyledir: Türk Dili, Atatürk Đlkeleri ve Đnkılâp Tarihi,
Ekonomi, Đşletme, Genel Turizm, Đlk Yardım, Turist Rehberliği Meslek Dersi,
Hukukun Temel Kavramları, Tur Yönetimi, Türk Tarihi, Turizm Hukuku, Turizm
Sosyolojisi, Arkeoloji, Mitoloji, Bilgisayar, Pazarlama ve Turizm Pazarlaması,
Turizm Ekonomisi, Turizm Coğrafyası, Halkla Đlişkiler, Muhasebe, Dinler Tarihi,
Sanat Tarihi, Seyahat Acentacılığı ve Tur Operatörlüğü, Ön Büro, Anadolu
Uygarlıkları, Türk Halk Kültürü ve Sanatı, El Sanatları, Alternatif Turizm Çeşitleri,
Turizmde Tanıtma gibi dersler okutulmaktadır. Eğitim Fakültesi altında bulunan
seyahat işletmeciliği ve turizm rehberliği öğretmenliği programında ise turizm
dersleri ile birlikte Eğitim Bilimine Giriş, Öğretim Đlke ve Yöntemleri, Öğretim
Teknikleri ve Materyal Geliştirme, Sınıf Yönetimi, Özel Öğretim Yöntemleri, Ölçme
ve Değerlendirme ve Okul Deneyimi gibi öğretmenlik meslek dersleri de
verilmektedir. Programların hepsinde en az iki yabancı dil hatta bazılarında ise üç
yabancı dil öğrenme imkanı sunulmaktadır. Bu diller, Đngilizce ana ders olmakla
birlikte seçmeli olarak Almanca, Fransızca, Đspanyolca, Đtalyanca, Rusça, Çince ve
Japonca’dır. Öğrencilerin okuldan mezun olabilmeleri için okullara göre değişen
sürelerde staj yapma zorunluluğu bulunmaktadır. Örneğin bu süre Nevşehir
Üniversitesi Turist Rehberliği bölümünde 5 ayken, Balıkesir Üniversitesi Turist
Rehberliği bölümünde 60 gündür. Okullar öğrencilerine turist rehberi olarak
çalışabilmesi için gerekli olan uygulama gezisi imkânını da sunmaktadır.
34
Lisans programlarında bölümler arasında bir standart olmamakla beraber,
haftalık ortalama 20 saat ile 22 saat arasında teorik ders, 2 saat ile 4 saat arasında ise
uygulama dersleri verilmektedir. Uygulama dersleri genelde bilgisayar, yabancı dil
ve meslek dersleri üzerinedir. Seyahat Đşletmeciliği ve Turizm Rehberliği
Öğretmenliği bölümlerinde ise bu derslere ek olarak öğretmenlik mesleğine yönelik
uygulama eğitimleri de verilmektedir.
Mezun olan lisans öğrencisi, Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği’nin
42. maddesine göre, Kamu Personeli Yabancı Dil Sınavı (KPDS)’ndan en az (C)
seviyesinde belge ve uygulama gezisine katıldıklarına ilişkin belgeyi Bakanlığa bir
dilekçe ekinde ibraz etmeleri halinde, adlarına profesyonel turist rehberliği kimlik
kartı düzenlenir. Bu şekilde turist rehberi olarak çalışmaya hak kazanır.
1.8.2. Yaygın Eğitim
Türkiye’de yaygın eğitim kapsamında turist rehberliği eğitimi Kültür ve
Turizm Bakanlığı tarafından rehber açığını kapatmak amacıyla açılan turist rehberliği
kursları ile yapılmaktadır. Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği’nin “Rehberlik
kursu açma yetkisi ve kursların açılması” başlıklı 5. maddesine göre rehberlik
kursları açma yetkisi sadece Kültür ve Turizm Bakanlığı’na verilmiştir. Đlgili madde
şöyledir: “ Bakanlık dışında hiçbir kurum ve kuruluş, herhangi bir isim altında turist
rehberliği kursları açamaz ve rehberlik kimlik kartı veremez. Hangi illerde ve
dillerde kurs açılacağına ve kursiyer sayısına Bakanlık tarafından karar verilir.
Gerektiğinde il müdürlüklerinin, meslek kuruluşlarının ve üniversitelerin ilgili
bölümlerinin görüşleri alınabilir.”
35
Kursiyer olmak isteyenlerin Yönetmeliğin 9. maddesinde belirtilen şartları
taşıması gerekmektedir. Bu şartlar:
a) Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak
b) Sınav tarihi itibariyle 18 yaşını doldurmuş olmak
c) En az iki yıllık yüksekokul mezunu olmak
d) Sınava gireceği yabancı dil veya dilleri iyi derecede biliyor olmak
e) Sabıka kaydı olmamak
Bu şartları taşıyan ve Yönetmeliğin 10. maddesinde istenen belgeleri (Nüfus
cüzdanı veya onaylı örneği, öğrenim belgesi veya onaylı örneği, sabıka kaydı
belgesi, rehberlik yapmaya engeli olmadığına dair resmi kurumlardan alınan sağlık
raporu, varsa en az (C) seviyesinde Kamu Personeli Yabancı Dil Sınavı (KPDS)
belgesi ve altı adet fotoğraf ) temin edenler seçme sınavına alınır.
Seçme sınavı sırasıyla Genel Kültür, Yabancı Dil Sözlü, Yabancı Dil Yazılı
ve Mülakat olmak üzere dört aşamada yapılır. Sınavlar Yönetmeliğin 14. maddesinde
belirtilen genel kültür sınav komisyonu, her yabancı dil için ayrı bir komisyon olmak
üzere yabancı dil sınav komisyonu ve mülakat sınavı komisyonlarınca yapılır ve
karar verilir. Yönetmeliğin 15. maddesine göre sınavlar 100 puan üzerinden
değerlendirilir. Genel Kültür sınavı, Tarih, Coğrafya, Edebiyat, Genel Turizm
Bilgileri ve Aktüel alanında hazırlanan sorulardan oluşur. Bu sınavdan 60 puan ve
üstü alan aday başarılı sayılır ve bir sonraki sınava katılmaya hak kazanır. 60 puanın
altında alanlar elenir. Genel Kültür sınavında başarılı olanlar yabancı dil sözlü
sınavına alınır. Bu sınavda başarılı olmak için en az 70 puan almak gerekmektedir.
70 ve üstü puan alanlar yabancı dil yazılı sınavına girmeye hak kazanır. Yabancı dil
yazılı sınavından en az 60 puan alanlar ve KPDS’den en az (C) seviyesinde belgesi
olan ve ilk başvuru esnasında bu belgelerini ibraz edenler yabancı dil yazılı sınavında
başarılı sayılır ve mülakat sınavına girmeye hak kazanırlar. Bakanlıkça hazırlanan
“Mülakat Formu”nda belirtilen kriterlere göre, adayın rehberlik mesleği konusunda
yeterliliğe sahip olup olmadığına mülakat sınavı komisyonu tarafından karar verilir.
Seçme sınavlarında başarılı olan adaylar kursiyer olmaya hak kazanır. Yönetmeliğin
16. maddesine göre turist rehberliği seçme sınavlarında başarılı olan ve kursa
36
katılmaya hak kazanan adaylar, kursun düzenlendiği ilde kursa devam etmek
zorundadır. Ancak Yönetmeliğin “Kursiyer sayısı” başlıklı 6. maddesinde “Kurslar,
seçme sınavında başarılı olan aday sayısının en az elli kişi olması halinde açılır.
Seçme sınavında başarılı olan aday sayısının elliden az olması durumunda, başarılı
olan adayların hakları ilk açılacak kurs için bir defaya mahsus olmak üzere saklı
tutulur.” denilmektedir. Bu maddeye göre kurs açılan ildeki kursiyer sayısının elli
kişiden az olması durumunda rehberlik kursu açılamamaktadır. Bu durumda kursiyer
olmaya hak kazanan kişi, ya ilk açılacak rehberlik kursuna katılacak ya da aynı
dönemde başka bir ilde yapılan seçme sınavı sonucu kursiyer sayısının elliyi geçtiği
kursa mazeretini belgeleyip Bakanlığa talepte bulunmak ve Bakanlığın onayını
almak şartıyla o ildeki kursa katılabilecektir.
Kursun süresi Yönetmeliğin 7. maddesine göre toplam beş yüz altmış ders
saati ve yedi aydır. Burada yedi ay olan süre beş yüz altmış ders saatinin tekabül
ettiği zaman dilimidir. Ancak toplam beş yüz altmış ders saati yedi aydan önce de
tamamlanabilir. Yönetmeliğin 19. maddesince kurslar en az haftada beş gün ve kırk
beşer dakikalık dört ders saati olarak yürütülür. Kursta okutulan temel dersler ve
saatleri göre şöyledir (Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği, Madde:17):
Tablo 1.3: Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Verilen Turist Rehberliği Kurslarında Okutulan Dersler
ve Saatleri
SIRA
NO.
1
2
3
4
5
6
7
DERSLER
DERS SAATĐ
30
50
50
60
60
60
60
8
Genel Turizm Bilgisi
Turist Rehberliği Meslek Dersi
Türkiye’nin Turizm Coğrafyası ve Turizm Tanıtımı
Genel Türk Tarihi ve Kültürü
Arkeoloji
Mitoloji
Sanat Tarihi
Dinler Tarihi ve Sosyoloji
9
10
11
12
Edebiyat
Genel Sağlık Bilgisi ve Đlk Yardım
Sosyal Davranışlar ve Đletişim
Anadolu Medeniyetleri Tarihi
(Dinler Tarihi= 40 Saat, Sosyoloji= 20 Saat)
60
30
20
20
60
TOPLAM 560
Kaynak: Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği
ve Turist Rehberliği Dairesi Başkanlığı
37
Yukarıda belirtilen temel ders gruplarına ek olarak güncel ve gerekli görülen
konularda Bakanlık tarafından belirlenecek dersler de okutulabilir. Kurslarda
okutulacak dersler ve ders saatleri Bakanlıkça belirlenmektedir.
Yönetmeliğin 20. maddesince, kurslara devam zorunluluğu vardır. Elli altı
ders saatinden fazla devamsızlığı olan kursiyerlerin kursla ilişikleri kesilir. Ancak bu
süre tam teşekküllü devlet hastanesinden alınacak raporla seksen dört ders saatine
kadar uzatılabilir (Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği).
Kurs eğiticileri, alanlarında uzman kişilerden seçilmelidir. Turist rehberliği
meslek dersi eğiticisi ise, fakülte ve yüksekokullar ile meslek kuruluşu tarafından Đl
Kültür ve Turizm Müdürlüğüne önerilen öğretim görevlileri veya öğretim görevlisi
bulunmadığında en az sekiz yıllık rehberlik belgesine sahip ve mesleki tecrübesi olan
birden fazla aday arasından seçilerek il müdürlüğünün teklifi, valiliğin uygun görüşü
ve Bakanlık onayı ile görevlendirilir (Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği,
Madde:21).
Yönetmeliğin 18. maddesine göre, yukarıdaki dersler dışında, kurs
müfredatına takviye amacıyla en az beş konuda konferans verilir. Konferans konuları
ve konferans verecek kişiler il müdürlüğünün ve meslek kuruluşlarının görüşleri de
alınarak Bakanlık tarafından belirlenir ve onaylanır (Profesyonel Turist Rehberliği
Yönetmeliği). Şanlıurfa ve Konya’da teorik eğitimleri 2008 yılı Ocak ayında
başlayıp Haziran ayında sona eren turist rehberliği kurslarında verilen konferans
konuları şunlardır:
38
Tablo 1.4: 2008 Yılında Kurs Yapılan Đllerdeki Konferans Konuları
KONFERANS KONULARI
ŞANLIURFA
KONYA
Urfa Mutfağı
Tanıtım’da Đmaj, Teknik ve Usuller
Yahya Kemal Beyatlı
Yahya Kemal Beyatlı
Kaşgarlı Mahmut
Kaşgarlı Mahmut
Tanıtım’da Đmaj, Teknik ve Usuller
Turizm Sektöründe Temizlik
Kurtuluş Savaşı Alanları
Türkiye Flora ve Faunası
Ermeni Meselesi
AB Politikaları
Turizmde Güvenlik
Turizm ve Çevre
Kaynak: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü
Yönetmeliğin 23. maddesine göre teorik derslerin bitiminden sonra otuz altı
günlük yurtiçi uygulama gezisi düzenlenir. 24. maddeye göre ise geziye çıkacak araç
sayısı kadar rehber, turu düzenleyen acenta tarafından tespit edilip Bakanlığa
bildirilir. Uygulama gezisinin tamamına katılmak zorunlu olup, mazeretlerini
belgeleyenler ilk açılacak kursun uygulama gezisine, bitirme ve bütünleme
sınavlarına katılma hakları 25. madde uyarınca saklı kalmaktadır (Profesyonel Turist
Rehberliği Yönetmeliği).
Uygulama gezisi sonrası Yönetmeliğin 28. maddesine göre bitirme sınavları
uygulanır. Bitirme sınavları için teorik dersler ve yabancı dil sınav komisyonları
kurulur. Teorik dersler sınavı rehberlik kursunda okutulan derslerden ayrı ayrı olmak
üzere test tekniği ile sınav yapılır. Bakanlıkça oluşturulan teorik dersler sınav
komisyonu tarafından sorulacak on soru, teorik dersleri veren kişilerce hazırlanan
otuz soru içerisinden on seçilir. Başarılı olmak için her ders grubundan yüz (100)
puan üzerinden en az yetmiş (70) puan almak gerekmektedir. Yabancı dil sınavı ise
teorik dersler ve uygulama gezisinde görülen yerler hakkında birden fazla konu
içinden seçilen bir konuda kompozisyon şeklinde önce sözlü sonra yazılı olarak
yapılır. Başarılı olmak için sözlü ve yazılı sınav puanlarının aritmetik ortalamasının
en az yetmiş olması gerekmektedir. Bitirme sınavında başarısız olanlar, başarısız
oldukları derslerden en geç bir yıl içinde Bakanlıkça belirlenen yer ve zamanda
bütünleme sınavına alınırlar. Başarılı olan kursiyerler Bakanlıkça kendilerine verilen
39
rehberlik kimlik kartı ile turist rehberliği yapma hakkını kazanır. Yönetmeliğin 31.
maddesi de rehberlik yapmak için rehberlik kimlik kartı olmasını yasal zorunluluk
haline getirmiştir. Đlgili madde şöyledir: “Profesyonel turist rehberliği kimlik kartı
olmadan rehberlik yapılamaz. Yapanlar hakkında 14/9/1972 tarihli ve 1618 sayılı
Seyahat Acentaları ve Seyahat Acentaları Birliği Kanunu ve diğer ilgili kanunlar
uyarınca gerekli işlemler yapılır.” (Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği).
Yönetmeliğin 32. maddesince, profesyonel turist rehberleri her yıl, Bakanlık
tarafından belirlenen en az sekiz konu içinden, biri Bakanlık tarafından belirlenen
zorunlu konuda olmak üzere, en az üç konuda hizmet içi eğitim seminerlerine
katılmak zorundadır. Bakanlık, en geç Aralık ayı sonuna kadar meslek kuruluşlarının
da görüşlerini alarak, bir sonraki yılın 1 Kasım – 31 Aralık tarihleri arasında
düzenlenecek en az sekiz seminerin konusunu, zamanını, hangi illerde yapılacağını
ve uygulanacak seminer ücretlerini tespit eder. Hizmet içi eğitimlere katılmayan
rehberlerin yıllık vizesi yapılmaz. Hizmet içi eğitime katılıp vize talebinde bulunan
rehberler, her yıl 1 Ocak – 30 Nisan tarihleri arasında, savcılıktan son üç ay içinde
aldıkları sabıka kaydı yoktur ve bir önceki yılda düzenlenen en az üç konuda hizmet
içi eğitim seminerine katıldıklarına ilişkin belgeyle bağlı oldukları il kültür ve turizm
müdürlüğüne başvurdukları takdirde kimlik kartlarını vize ettirebilirler (Profesyonel
Turist Rehberliği Yönetmeliği). 2007 ve 2008 yılları için belirlenen hizmet içi eğitim
semineri konuları şunlardır:
Tablo 1.5: Hizmet Đçi Eğitim Seminer Konuları
HĐZMET ĐÇĐ EĞĐTĐM SEMĐNER KONULARI
2007
2008
Ermeni Meselesi
Ermeni Meselesi
Geleneksel Türk El Sanatları
Grup Psikolojisi ve Yönetimi
Türk Mutfak Kültürü ve Yemek Rehberliği
Turizm Sektöründe Temizlik
Türk ve Dünya Edebiyatında Seyahatnameler ( Đbn-i
Anadolu’da Konut ve Yerleşmenin Öyküsü
Batuta – Evliya Çelebi )
Çanakkale Gelibolu Tarihi Milli Parkı ve Tarihsel Önemi
Müze ve Ören Yerlerinde Sorunlar
Mevlana ve Mevlevilik
Yahya Kemal BEYATLI
Avrupa Birliği ile Turizm Bağlamında Đlişkiler
Tanıtımda Đmaj, Teknik ve Usuller
Beş Şehir ( Ahmet Hamdi Tanpınar ) ( Zorunlu Konu )
Kurtuluş Savaşı Abideleri ve Turizm ( Zorunlu Konu )
40
Kültür ve Turizm Bakanlığı, turizm çeşitleri ve bölgelerine göre uzman
rehber yetiştirilmesi ile rehberlerin çeşitli konularda eğitilmesi amacıyla, Bakanlık
tarafından veya Bakanlıkça bu konuda eğitim vermeye yetkili kamu kurum ve
kuruluşları, üniversiteler, meslek kuruluşları ve özel kuruluşlarla yapılacak protokol
çerçevesinde ve Bakanlık denetiminde rehberlikte uzmanlaşma eğitimi faaliyetleri
düzenleyebilmektedir. Bakanlığın onayı ve denetiminde düzenlenen eğitimlere
katılan ve eğitim sonucunda yapılan sınavlarda başarılı olan rehberlere, Bakanlık
tarafından düzenlenen eğitime göre bir belge verilir (Profesyonel Turist Rehberliği
Yönetmeliği, Madde:43). Bu kapsamda Kültür ve Turizm Bakanlığı 2004 yılında
rehberlikte uzmanlaşma eğitimlerine başlamıştır. Eğitim, Bakanlık ile çeşitli kurum
ve kuruluşlarla yapılan protokoller çerçevesinde gerçekleştirilmektedir. 2004
yılından beri 6 değişik konuda uzmanlaşma eğitimi verilmiş olup, bu eğitimler
sonucu sertifika alan turist rehberi sayısı ve uzmanlaşma eğitimi konu başlıkları
şöyledir:
Tablo 1.6: Rehberlikte Uzmanlaşma Eğitimi Konuları ve Bu Eğitimlerde Belge Alan Rehber Sayısı
SIRA
BELGE ALAN
EĞĐTĐM KONULARI
NO
1
GAP Bölgesi Rehberlikte Uzmanlaşma Eğitimi
REHBER SAYISI
191
2
Çanakkale Gelibolu Tarihi Milli Parkı Rehberlikte Uzmanlaşma Eğitimi
18
3
Sualtı Arkeolojisi ve Dalış Turizmi Rehberlikte Uzmanlaşma Eğitimi
Flora – Fauna ( Endemik Bitkiler ) Yaban Hayatı, Kuş Gözlemciliği ve
4
Ekoturizm Rehberlikte Uzmanlaşma Eğitimi
5
Dağ Doğa ve Kültür Yürüyüşü Rehberlikte Uzmanlaşma Eğitimi
Đstanbul Kültür Başkenti Kültür ve Sanat Rehberliği Rehberlikte
6
Uzmanlaşma Eğitimi
TOPLAM
6
15
10
113
353
Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından verilen bu eğitim faaliyetlerine ek
olarak rehber dernek ve odaları da üyelerinin mesleki ve kişisel gelişimlerine faydası
olacak konularda seminer, konferans vb. eğitimler vermektedir.
41
BÖLÜM II
UZAKTAN EĞĐTĐM
2.1. EĞĐTĐM VE UZAKTAN EĞĐTĐMĐN TANIMI
Eğitim, bireyde kişiliğin gelişmesine yardım edecek; onun gelecekteki
yaşantısında başarılı, mutlu, milleti, vatanı ve devleti için yararlı bir insan olmasını
sağlayacak, bilgi, beceri ve davranışları kazandırma yani belli hedeflere göre insan
davranışlarını değiştirme sürecidir (Fidan, 118).
Kaya (1996: 4) yeterli sayı ve nitelikte insan gücü yetiştirmeden hiçbir
kesimde (sektörde) etkili olarak amaca ulaşılamayacağını ifade etmektedir. Çünkü
Papi’den aktaran Kaya’ya (1996: 14-15) göre eğitim:
1) Kişileri, yeni icad ve keşifleri daha kolay kabul eder hale getirir,
2) Đşgücü için gerekli potansiyeli sağlar, makineleşmeyi geliştirir,
3) Üretim tekniklerinin avantajlı bir biçimde birleştirilmesini sağlar,
4) Yeni teknik buluşların gecikmeden uygulanmasını sağlar,
5) Hem ülke içinde, hem de uluslararası alanda, işgücü ve girişim yeteneği
hareketliliğini geliştirmekte etkili olur,
6) Teknik, ekonomik ve siyasal kararlar verme durumunda olan sorumlulara,
gerekli bilgi ve beceriyi kazandırarak, onların tehlikeli ve yanlış kararlar
vermesini önler,
7) Boş zamanların daha iyi değerlendirilmesini sağlar,
8) Kültürün kuşaktan kuşağa aktarılmasını sağlar,
42
9) Değişik görüşlere karşı hoşgörü kazandırır,
10) Ekonomik ve toplumsal gelişmeyi dengeler.
Toplumların ilerlemesinde eğitimin rolü büyüktür. Medeniyetlere en parlak
zamanlarını yaşatan veya tarihten silinmesinde belirleyici unsur eğitim olmuştur.
Yıllardır öğrenmeyi en üst düzeye çıkaracak sistemler üzerinde çalışmalar aralıksız
devam etmektedir. Teknolojik yenilikler ve buluşlar eğitimi etkilemiş, bu yenilik ve
buluşlar bir öncekine göre üstünlükler sağlamıştır. Matbaanın icadı ile eğitim ve
eğitim teknolojileri ivme kazanmıştır. Basılan kitaplar aracılığıyla milyonlarca kişi
binlerce kilometre uzaktan kitabı yazan kişiyi hayatlarında hiç tanımadan ve
görmeden ihtiyaç duydukları eğitimi almıştır.
Çağımız bilgi çağıdır. Günümüzde var olabilmenin yegâne anahtarı bilgiyi
akılcı kullanmak, bilgi üreten toplum haline gelmekten geçmektedir. Bilimsel ve
teknolojik gelişmelerin takibinin imkânsız hale geldiği çağımızda, eğitim de bu
gelişmelerden nasibini almıştır. Teknolojideki bu hızlı gelişmeler, bütün toplumları
bilgi yoğun bir yaşama doğru sürüklemekte, eğitim programları bu yönde
düzenlenmekte, eğitime yapılan yatırımlar artırılmaktadır. Buna rağmen geleneksel
eğitimde yaşanan fiziki yapı, eğitim araç-gereci temini, kaliteli öğretmen ve eğitim,
hızlı nüfus artışı, öğrenci sayısındaki artış, okula devamsızlık gibi sorunlar
çözümlenememekte, öğretmen yetiştirme, yeni okullar inşa etme, öğrenim süresini
uzatma, ikili öğretim ve gece öğretimi gibi konularla eğitimin sorunları
çözümlenmeye çalışılmakta ancak sorunlar devamlı artmaktadır.
Teknolojideki gelişmeler eğitim teknolojisinin de gelişmesine ve değişmesine
sebep olmuştur. Eğitimde verim ve etkinliği artırma gereksinimi, eğitimde yeni bir
disiplin oluşumunu gündeme getirmiştir. Fırsat eşitsizliğine çözüm getiren, isteyen
herkese yaşam boyu eğitim imkânı sağlayan, bireysel ve toplumsal amaçların
gerçekleştirilmesine katkıda bulunan ve kendi kendine öğrenmeye dayalı olan bu
disiplin uzaktan eğitimdir. Uzaktan eğitim, eğitimde yaşanan fiziki yapı, eğitim araçgereci, kaliteli öğretmen, kaliteli eğitim, öğrenci sayısı fazlalığı, okula devamsızlık,
öğrenci yetenekleri ve bilgi öğrenme düzeyi gibi birçok probleme alternatif olmuştur
(Đşman, 2005: 2-5).
43
Uşun (2006: 7) uzaktan eğitimi şöyle tanımlamıştır: “Kaynak ile alıcıların
öğrenme-öğretme süreçlerinin büyük bir bölümünde birbirlerinden ayrı (uzak)
ortamlarda bulunduğu, alıcılarına “öğretim yaşı, amaçları, zamanı, yeri ve yöntemi”
vb. açılardan “bireysellik”, “esneklik” ve “bağımsızlık” olanağı tanıyan, öğrenmeöğretme süreçlerinde; yazılı ve basılı materyaller, işitsel araçlar (telefon, radyo),
görsel-işitsel teknolojiler (televizyon, video) ve yüzyüze eğitim (akademik
danışmanlık) gibi materyal, araç, teknoloji ve yöntemlerin kullanıldığı, kaynak ile
alıcılar arasındaki iletişim ve etkileşimin ise televizyona ve bilgisayara dayalı
etkileşimli/tümleşik teknolojilerle sağlandığı planlı ve sistematik bir eğitim
teknolojisi uygulamasıdır.”
Kaya’ya (2004: 166) göre ise uzaktan eğitim “ geleneksel öğrenme-öğretme
yöntemlerinin sınırlılıkları nedeniyle sınıf içi etkinliklerini yürütme olanağının
bulunmadığı durumlarda, eğitim etkinliklerini planlayıcılar ile öğrenciler arası,
iletişim ve etkileşimin özel olarak hazırlanmış öğretim üniteleri ve çeşitli ortamlar
yoluyla belirli bir merkezden bir öğretme yöntemidir.”
Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK) “Türk Yükseköğretiminin Bugünkü
Durumu” başlıklı raporunda (2005: 95) ise uzaktan öğretimin tanımı şöyle
yapılmaktadır: “Öğrencinin eğitim süresinin büyük bir bölümünde öğretmeni ile
yüzyüze temas halinde olmadığı, eğitim malzemesinin basılmış yazılı metinler ve
diğer medya araçları vasıtası ile iletildiği ve öğrencinin öğretmeni ile, postayla
gönderilen ödevler, telefon, bilgisayar (computer conferencing), video (video
conferencing) ve internet gibi araçlarla ikili iletişim kurabildiği, eğitim
teknolojilerinin yoğun olarak kullanıldığı bir öğretim türüdür.”
44
2.2. GELENEKSEL EĞĐTĐMĐN ÖZELLĐKLERĐ
Uşun’a (2006: 15) göre geleneksel eğitimin genel özellikleri ve sorunları
şunlardır:
a) Öğrenci merkezlidir.
b) Öğretmen kural koyan ve disiplinden tek sorumlu kişi ve otoritedir.
c) Bilgilerin alınması mümkün hale gelirken ilgili yan konular (sosyal
etkileşim, etik değerler, kaynak araştırma vb.) yeterince tartışılmış
olur.
d) Var olan bilgiyi aktarma hedeflenir.
e) Tek doğruya götüren düşünce yapısı amaçtır.
f) Sertifika ve diploma gibi belirleyiciler önemli olup, dıştan denetimli
bireyler yetiştirilir.
g) Öğretmenlerin becerileri kişiye göre değişiktir ve her zaman
mükemmel değildir.
h) Öğretmen sayısı kısıtlıdır ve bu problem, özellikle yeni gelişmeleri
kısa zamanda büyük kitlelere aktarmak gerektiğinde kendisini daha da
çok hissettirir.
i) Bir sınıfta anlatılanları tüm öğrenciler aynı seviyede kavrayamaz ve
özümseyemez. Bazı insanların daha fazla tekrara ihtiyacı vardır.
Tekrar ise, zaman kısıtlamaları yüzünden genellikle mümkün
olamamaktadır.
j) Öğrenimi pekiştirmek için gerekli tekrar ve alıştırmalar, genellikle
ders sırasında yaptırılmaz, ders sonrası ev ödevi olarak verilir. Bu
yöntem, öğrencinin ev ortamının uygun, ödev yapma alışkanlıklarının
da gelişmiş olduğu varsayımına dayalıdır ki bu da herkes için aynı
ölçüde doğru değildir.
45
k) Standartlaşmayı sağlamak için “müfredat” adı altında, tekdüze bir
içerik planı uygulanmaktadır. Bundan dolayı eğitim sonrasında,
yaşamla, eğitim dünyası arasında büyük farklılıklar ve uyumsuzluklar
görülmektedir.
l) Klasik müfredat ve ölçme ve değerlendirme araçları, ezberleme,
kelime hazinesi, genel anlayış, kalıp algılama vb. yetenekleri
geliştirmeye yönelik olarak programlanmıştır.
2.3. UZAKTAN EĞĐTĐMĐN ÖZELLĐKLERĐ
Koçer’in (2001: 11) Keagan’dan yaptığı aktarmaya göre uzaktan eğitimin
genel özellikleri şunlardır:
a) Küreselleşme
Uzaktan eğitim hizmeti veren kurumlar genel olarak küresel düzeyde eğitim
verebilecek niteliğe sahiptirler. Đngiltere ve Fransa gibi Avrupa ülkeleri 100 yılı aşkın
bir süredir deniz aşırı ülkelerde çalışan vatandaşları için uzaktan eğitim faaliyetleri
hizmeti vermektedir.
b) Kişiselleştirme
Geleneksel eğitim sisteminin en belirgin özelliği eğitmen ve öğrencinin
yüzyüze iletişim kurmasıdır. Bu tür eğitimler genel olarak öğrencilerin değişik zekâ
ve öğrenme yetenekleri yerine grubun genel seviyesine göre düzenlenmektedir.
46
Ancak; ideal olan her öğrencinin kişisel özellikleri dikkate alınarak hazırlanmış ders
içerikli eğitim sistemidir. Geleneksel eğitim ile gerçekleştirilmesi çok zor olan bu
sistem, uzaktan eğitim sayesinde hayata geçirilmeye başlanmıştır.
c) Özelleştirme
Uzaktan eğitim sistemi, öğrenciyi sınıf ortamından alarak bireysel olarak
eğitilebileceği bir konuma taşır. Bu sistemde, kurumsal öğrenmenin yerini bireylere
göre özelleştirilmiş öğrenme alır. Bu durumun sağlayacağı avantajların yanı sıra
getireceği sosyolojik ve psikolojik dezavantajlar hala tartışılmaktadır.
d) Endüstrileşme
Đnsanları artan uzaktan eğitim taleplerine hızlı ve etkin bir şekilde cevap
verecek uzaktan eğitim kurumlarının açılması kaçınılmaz olmuştur.
e) Geleneksel eğitime uygun olmayan öğrencilere hizmet verme
Günümüzde uzaktan eğitime olan talep hızla artmaktadır. Dünya çapında
milyonlarca kişi tarafından tercih edilir hale gelmiştir. Geleneksel eğitim
sistemindeki derslere yer, zaman vb. sebeplerden katılma imkânı olmayanlar (tam
zamanlı çalışanlar, farklı şehir veya ülkede yaşayanlar) için uzaktan eğitim
beklenilen bir seçim, hasta, özürlü ve suçlu insanlar için ise tek seçenek olmuştur.
f) Hareket Kabiliyeti
Yer ve zamandan bağımsız uzaktan eğitim sistemi, kablosuz iletişim
imkânları sayesinde eğitim alan kişilere hareket özgürlüğü sağlamıştır.
g) Hızlı geri besleme
Günümüzde uzaktan eğitim sayesinde öğrenciler dünyanın herhangi bir
yerinden herhangi bir zamanda ödevlerini e-posta ile gönderebilmekte ve
çalışmalarının değerlendirmesini aynı şekilde alabilmektedirler.
47
h) Diğer eğitim sistemlerine göre ucuz olması
Alt yapıya yönelik yatırımın çok yüksek olması ya da öğrenci başına düşen
ücretlendirmenin geleneksel eğitime göre daha yüksek olması veya yapılan yatırım
maliyetini karşılayacak sayıda öğrencinin bulunamaması durumları hariç, genel
anlamda uzaktan eğitim, eğitim sistemleri arasında en ucuz olanıdır.
i) Teknoloji ve eğitim
Sanal sınıflar, uydu veya sıkıştırılmış video kodlama ya da tam band genişliği
kullanılarak birbirlerine bağlanabilmekte ve bu sayede kişiler birbirlerinden uzakta
olsa bile yüzyüze eğitim alabilmektedirler.
j) Yetişkinlere eğitim
Günümüzde profesyonel iş hayatı sürekli yenilenmeyi yani yaşam boyu
eğitimi gerektirmektedir. Uzaktan eğitim yetişkin çalışan kesimin hem eğitim alıp
kendilerini yetiştirmeleri hem de işlerini devam ettirebilmeleri için en güzel
seçenektir.
2.4. UZAKTAN EĞĐTĐMĐN AMAÇLARI
Uzaktan eğitimin amaçları, Çallı ve Ertuğrul’dan aktaran Sarıabdullahoğlu’na
(2008: 3) göre şunlardır:
1) Daha fazla kitleye erişim imkânı sağlamak,
48
2) Fiziksel uzaklık boyutunu eğitim sürecinden kaldırmak,
3) Eğitim maliyetlerini düşürmek,
4) Eğitim verilmesi düşünülen hedef kitleye daha hızlı erişebilmek,
5) Eğitim sürecini çabuklaştırmak,
6) Klasik dershane ortamının getirebileceği psikolojik baskıları yok etmek,
7) Öğrenme olayını hızlandırmak,
8) Öğrencileri öğrenme sürecinde daha fazla aktif hale getirmek,
9) Öğrenme fırsatlarını ve alternatiflerini arttırmaktır.
2.5. UZAKTAN EĞĐTĐM GEREKTĐREN FAKTÖRLER
Kazu’nun (2002, 2) Yalın’dan yaptığı aktarmaya göre uzaktan eğitim gerektiren
faktörler şunlardır:
Örgün eğitim ile ulaşılamayan büyüklükteki kitlelere eğitim hizmeti
götürebilmek.
Temel insan haklarından önemlilerinden biri olan eğitimde fırsat ve
imkân eşitliğini sağlayabilmek
Gerek bilgi tabanını oluşturmada gerekse öğretim yöntemlerinin
geliştirilmesinde
bölgesel
uzmanlarla
yetinmek
yerine
farklı
mekânlardaki uzmanlardan yararlanmak.
Eğitim
sürecinin
gerçekleşmesinde
kaldırabilmek.
49
uzaklık
boyutunu
ortadan
Bireysel farklılıkların öğrenmeyi engellemesi ihtimalini ortadan
kaldırmak
Birey başına düşen ve toplam eğitim maliyetlerini düşürmek.
Klasik dershane ortamının getirebileceği psikolojik baskıları yok etmek.
Öğrenme fırsatlarını ve alternatiflerini arttırabilmek
Öğrenme sürecinde öğrencileri kısmen kendi haline bırakabilen uzaktan
eğitim, öğrencileri daha fazla aktif hale getirebilmektedir. Bu yönden
uzaktan eğitim fayda sağlamaktadır.
2.6. UZAKTAN EĞĐTĐMĐN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI
Uzaktan eğitim uygulaması; öğrenme amaçları, uygulanan yöntemler,
program veya ders içerikleri, öğrenilenlerin değerlendirilmesi için uygulanan
sınavlar, öğrenme yeri ve zamanı, öğrencinin sosyo-ekonomik durumu gibi konular
açısından geleneksel-örgün-eğitimden farklılıklar arz etmektedir. Bu farklılıklar
uzaktan eğitim uygulaması için avantaj ve dezavantaj olarak değerlendirilmektedir.
Uzaktan
eğitimin
avantaj
ve dezavantajları
şunlardır(Uşun,
2006:
Demiray’dan aktaran Kaplan, 2001: 33-35; Sarıabdullahoğlu, 2008: 4-6):
50
19-21;
2.6.1. Uzaktan Eğitimin Avantajları
1) Öncelikle, günün her saati, hafta sonları ve tatil zamanlarında bile eğitim
imkânı sunmasından dolayı uzaktan eğitim öğrenme zamanı açısından önemli
farklılıklar sunmaktadır.
2) Eğitimin geniş kitlelere ulaştırılması ile fırsat eşitliği içinde, mesajların
birinci elden yani kaynağından alıcılara gönderilmesini ve alıcılarında bu
mesajlardan yararlanabilmelerini sağlar. Demokratik eğitim ve küreselleşme
gibi amaçlara hizmet eder.
3) Kontenjan sınırı olmadığından daha geniş kitleye erişim sağlar. Eğitim ve
öğretim talebinde bulunan herkesin, gelişen ve değişen yaşam boyu bağımsız
öğrenme ihtiyacını karşılar, böylece ülkelerin ulusal gelişimine katkı sağlar.
4) Sürekli ve yaşam boyu bireysel ve bağımsız öğrenme imkânı sağlaması,
öğrenme sorumluluğunun bireyde olmasını, bireyin bilgiye erişim ve
girişimcilik yönünün ve kendi kendine karar verme yeteneğinin gelişmesine
katkı sağlar.
5) Öğrenme ve öğretme sürecinde, öğrenim yaşı, öğretim araçları, öğrenme ve
öğretme ortamı, yöntem ve teknikleri vb. konularda esneklik ve çeşitlilik
sağlar. Alternatif eğitici kaynaklara erişebilme imkânı sağlar.
6) Başlangıç yatırım ve harcamaları hariç sistem hizmetlerinin sunumu pahalı
değildir. Maliyet/yarar analizi yapıldığında ucuz bir eğitim imkânı
sunmaktadır. Öğrenci başına düşen birim maliyet örgün eğitime göre oldukça
düşüktür. Birim maliyet ulaşılan öğrenci sayısı ve uygulanan eğitim
bileşenlerinin yinelenerek kullanılması halinde giderek artan bir düşüş
sergilemektedir.
7) Kamu veya özel kurum ve kuruluşlarda çalışan bireylere, görevlerinden
ayrılmadan eğitimi sürdürebilme, kendilerini geliştirebilme ve meslekte
yükselme imkânı sağlar.
8) Kolay güncellenebilir ölçme ve değerlendirme araç ve yöntemleri sunar.
51
9) Alternatif ve çok çeşitli (yazılı ve basılı, görsel-işitsel, çok ortamlı
(multimedia) ve etkileşimli) öğrenme ve öğretme ortamları sunar.
10) Öğrenciler kendilerine empoze edilen ya da kendilerinden istenen zamanda
çalışma zorunluluğunda değildir. Örgün eğitimde konular programa göre
belirlenen gün sınıfta işlenilmek zorundadır. Çünkü eğitim belli zaman
dilimleri arasına sıkıştırılmıştır. Anlatılacak konu başka bir zamana
bırakılamaz, başka bir zamana bırakılsa dahi diğer anlatılacak konuların
zamanından çalınmış olacağından, konunun belirlenen zamanda anlatılması
gerekmektedir. Uzaktan eğitimde programlarda yer alan konu ve kavramların
çalışma zamanı konusunda bir esneklik söz konusudur.
11) Eğitim programlarında (hedef, içerik, eğitim durumu ve değerlendirme
öğeleri açısından) standardizasyonu sağlar.
12) Gereksinimlere göre şekillendirilmiş, göreve özgü eğitim olanakları sunar.
13) Uzaktan eğitimde zaman esnekliğinde olduğu gibi, çalışma yeri (mekânı)
açısından da bir esneklik söz konusudur. Örgün eğitimde öğrenim ve çalışma
yeri genelde sınıf gibi bir mekânla sınırlı iken, uzaktan eğitimde evden
işyerine, arabadan uçağa, trenden otobüse, otelden diğer mekânlara kadar
uzanan geniş bir yer/mekân yelpazesi imkânı sunulabilmektedir. Öğrencinin
bulunduğu yerde eğitilmesi ile üretkenlik artar.
14) Geleneksel eğitim uygulamalarıyla bütünleşmek suretiyle, geleneksel
eğitimin zenginleşmesine katkıda bulunur.
15) Örgün eğitimde öğrencinin kendisinden daha hızlı öğrenme kapasitesi
olanlara yetişmek ya da kendisinden daha düşük öğrenme kapasitesi
olanlardan sıkılmak gibi durum söz konusu iken, uzaktan eğitimde öğrenci
sınıf ortamında olmadığından bu tür sorunlarla karşılaşmamaktadır. Öğrenme
aktivitesini kendi öğrenme hızı ve kapasitesine göre ayarlayabilmektedir.
16) Uzaktan eğitimle, ilkokuldan doktora seviyesine kadar her düzeyde diploma,
sertifika ve belge düzeyinde eğitim imkânı sunulabilmektedir.
17) Örgün ve yaygın eğitim ve diğer birçok disiplinlerin eğitim ve öğretiminde
kullanılabilir. Normal şartlarda örgün eğitime katılamayan özel eğitime
muhtaç, fiziksel engelli bireyler ve cezaevi gibi yerlerde bulunup örgün
eğitimden mahrum olan bireylerin eğitiminde kullanılabilmektedir.
52
18) Farklı sosyal, kültürel, ekonomik özelliklere sahip bireyleri birbirinden
haberdar olmalarını sağlar.
19) Kırsal kesimdeki öğrencilere ulaşabilme imkânı sağlar.
20) Öğrenci yolculukları ve masrafları azalır. Faaliyetlerin en az maliyetle en
ücra kesimlere yaygınlaştırılması mümkün olur.
21) Çok farklı yerlerde bulunan konu uzmanlarına gerçek zamanda erişim sağlar.
22) Geleneksel eğitimde devamsızlık yapıldığında anlatılan konuyu bir daha
dinleme şansı yokken, uzaktan eğitimde devamsızlık diye bir durum söz
konusu değildir. Konunun istenilen zaman ve tekrarda çalışma imkânı vardır.
2.6.2. Uzaktan Eğitimin Dezavantajları
1) Bilişsel alandaki davranışların kazandırılmasında etkili olmasına rağmen,
duyuşsal ve psiko-motor davranışların kazandırılmasında, laboratuar, atölye
gibi uygulamaya dönük disiplinlerde etkili değildir.
2) Bireysel ve bağımsız çalışma ve öğrenme alışkanlığı olmayan öğrenciler
açısından yeterince etkili olmayabilmektedir.
3) Kamu, özel kurum ve kuruluşlarda çalışan bireylerin iş dışında dinlenme,
eğlenme vb. için kendilerine ayırdıkları boş zaman dilimlerinde zamanın
önemli bir bölümünü uzaktan eğitim etkinlikleri için ayırmak zorunda
kalmaktadırlar. Bu durum, bireyin kendi kendisini gerçekleştirme sürecinin
ivmesine etkide bulunmaktadır. Bu ivmenin azalması bireyin toplumla
uyumlu bütünleşmesini engelleyen bir sınırlılık olmaktadır.
4) Öğrenci-öğretmen ve öğrenci-öğrenci arasında bire bir iletişim ve etkileşimin
oldukça
kısıtlı
olması,
bireylerin
etkileyebilmektedir.
53
sosyalleşmesini
olumsuz
yönde
5) Öğrenci destek hizmetlerinin sağlanmasında, kaynak ile alıcılar arasında
etkili bir iletişim ve etkileşim sağlanmasında nicel ve nitel bazı sınırlılıklar
olabilmektedir. Öğrenme güçlükleri veya öğrenme yetersizliği için gereken
yardım, rehberlik ya da dönüt-düzeltme işlemleri eşanlı çözülememektedir.
6) Öğrenme-öğretme süreçlerinde kullanılan yazılı ve basılı materyaller, radyo
ve televizyon yayınları ve çağdaş iletişim teknolojilerinin dağıtımı ve
erişiminde bazı teknik, mali, ulaşım vb. sorunlar olabilmekte, kullanılan
teknolojiye bağlı olarak maliyet yüksek olabilmektedir.
7) Uzaktan eğitim sürecini yüzyüze eğitim boyutu olan akademik danışmanlık
hizmetlerinin sunulması ve sağlanmasında planlama, eğitim ortamı, hizmetin
etkili sunumu ve hedef kitleye erişimi vb. bazı sorunlar ve sınırlılıklar söz
konusudur.
8) Yüzyüze iletişim ve etkileşim açısından sınırlılıklar göstermektedir. Çoğu
zaman
öğrenen-öğrenen,
öğrenen-öğretmen
iletişim
ve
etkileşimi
gerçekleşmemektedir. Bu sebeple, öğretim sürecinin sosyal bağlamında
oluşan
akran
etkileşimleri
veya
bireyin
diğerleriyle
etkileşiminden
doğabilecek kazanımlar oluşamamaktadır.
9) Uzaktan
eğitim
uygulamasında
bireyin
kendine
özgüveni
olması
gerekmektedir. Genellikle fikirlerini oluşturmada sözlü anlatımdan çok basılı
öğretim materyallerini incelemek zorunda kalmaktadır.
10) Eğitim içerikleri ya da web sayfaları sürekli güncellenmeyi gerektirmektedir.
11) Öğretmenin ders içeriklerini hazırlaması için daha fazla emek ve zamana
ihtiyaç duyulmaktadır. Uzaktan eğitim yeteneklerinin yanlış yorumlanması
ile
öğretmen
ve
öğrencilerin
öğretme
azalabilmektedir.
54
ve
öğrenim
motivasyonları
2.7. UZAKTAN EĞĐTĐM UYGULAMA MODELLERĐ
Lawhead’den aktaran Çetiner’e (1999:2) göre uzaktan eğitim çeşitleri
aşağıdaki tabloya göre şöyle açıklanmaktadır.
Tablo 2.1: Uzaktan Eğitim Türleri
EĞĐTMEN / ÖĞRENCĐ
Aynı mekânda
Bir kısmı aynı bir
Tamamen farklı bir
kısmı farklı
mekânda
mekânda
Zamandan
A
ZAMAN
bağımsız
Zamandan yarı
bağımsız
D
E
B
Zaman bağımlı
C
-
"A", eğitmen ve öğrencinin hiçbir şekilde karşılaşmadığı, yani eğitimin yer ve
zamandan bağımsız olarak yürütüldüğü durumdur. Bu tür uzaktan eğitimde ders
içeriğinin dağıtılması için Dünya Çapında Ağ (World Wide Web - WWW),
iletişim için ise e-posta kullanılabilir.
-
"B", eğitimin tamamen yerden bağımsız, fakat zamana yarı bağımlı olarak
yürütüldüğü durumdur. Bu tür uzaktan eğitimde, karşılaşılan özel bir problemi
çözmek ya da ders kapsamında yer alan bir soruyu cevaplandırmak için Đnternet
Bağlantılı Sohbet (Internet Relay Chat - IRC) gibi etkileşimli Web araçları
kullanılabilir.
-
"C", eğitimin tamamen yerden bağımsız, ancak zamana tam bağımlı olarak
yürütüldüğü durumdur. Karşılıklı olarak soruların sorulduğu ve cevaplandığı
video konferans sistemi bu tür uzaktan eğitim çalışmalarında kullanılmaktadır.
55
-
"D", eğitimin bir kampüs içinde elektronik tartışma destekli olarak yüzyüze sınıf
ortamında yürütüldüğü durumdur.
-
"E", eğitimin bir kısmının yüzyüze gerçekleştirildiği (yer/zaman tam bağımlı), bir
kısmının ise tamamen uzaktan verildiği (yer/zaman bağımsız) durumdur. Genel
olarak, programın başlangıç kısmı ve sonunda yer alan sınav aşamaları yüzyüze
gerçekleştirilirken, ara aşamalar "A" durumundaki gibi yürütülmektedir.
Yüksek Öğretim Kurulu Enformatik Milli Komitesi tarafından hazırlanan
“Uzaktan Yükseköğretim Kapsamında Açılacak Dersler/Programlara Đlişkin Genel
Đlkeler” dokümanına göre, uzaktan eğitimde yararlanılan teknolojiler geleneksel
olarak aşağıda belirtilen dört kategoride ele alınır ve kendi içinde çeşitli alt gruplara
ayrılır. Söz konusu teknolojilerden yararlanılarak derslerin senkron (eşzamanlı) ya da
asenkron
(eşzamansız)
sunumuna
dayalı
eğitim
modelleri
oluşturulabilir
(http://uek.aof.edu.tr/default.aspx , 16.05.2008).
Uzaktan eğitimde yararlanılan teknolojiler şunlardır:
a)
Basım: Uzaktan eğitim uygulamalarının temel eğitim malzemesi
olup, ders kitabı, yardımcı kitap, alıştırmalar, ders sunum çizelgesi
(syllabus), örnek olaylar ve haber bültenleri posta yoluyla
öğrencilere ulaştırılır.
b)
Ses (Audio): Sese dayalı kaydedilmiş derslerin yayın yoluyla
öğrencilere ulaştırılmasını ve tam etkileşimli ses konferans
etkinliklerinin tümünü kapsar.
c)
Görüntü (Video): Görüntüye dayalı kaydedilmiş derslerin, banttan
televizyon (TV) yayını şeklinde veya canlı yayın yoluyla ve
öğrencilerin yayın sırasında soru sormalarını sağlayacak şekilde
tam etkileşimli olarak sunumuna dayalı tekniklerin tümünü kapsar.
d)
Bilgisayar (Elektronik Ortam): Derslerin iletişim ağına bağlı
bilgisayarlar tam veya sınırlı etkileşimli ya da etkileşimsiz
(bağımsız/stand alone) olarak sunumunu sağlayan ve aşağıda
açıklanan tekniklerin tümünü kapsar.
56
● Bilgisayar Destekli Eğitim: Bilgisayarın tek başına öğretici makine
olarak kullanıldığı ders malzemeleri sunum biçimidir. Başka bir ders
malzemesi olmaksızın ders öğretmeye yönelik çoklu-ortam (multi-media)
yazılımları bu kategoride ele alınır.
● Bilgisayar Yönetiminde Eğitim: Bilgisayar destekli ders yazılımlarının
öğrenci kayıtları ve ders
yönetim
yazılımları ile desteklendiği
uygulamadır.
● Bilgisayar Ortamında Eğitim: Dersle ilgili malzemelerin aktarımı için
bilgisayarın etkileşimli kullanıldığı sistemdir. E-posta, faks, gerçek
zamanlı bilgisayar konferansları (computer conferencing) bu tür
uygulamalardır.
Koçer (2001: 15) ise, uzaktan eğitim uygulamalarında birçok değişik
alternatifin olduğunu ve bunların dört ana grupta toplanabileceğini ifade etmektedir.
Bunlar şöyledir:
1) Metin (Yazı): Uzaktan eğitimin ana unsuru basılı kaynaklardır ve diğer
araçlara temel oluşturur. Basılı malzemelerle öğretim, uzaktan öğretim
sistemi için özel olarak hazırlanmış ünitelerin yazı, şekil ve fotoğraf
şeklinde basılı öğretim malzemesi haline getirilip, öğrencilere düzenli
aralıklarla gönderilmesi ile yapılan öğretimdir. Birçok basılı kaynak türü
mevcuttur. Bunlar kitaplar (ders kitapları, kaynak kitaplar, alıştırma
kitapları, yardımcı kitaplar, hikâye kitapları, öğretmen el kitapları ve
kılavuzları, ünite kitapları), gazete ve dergiler, resimler, levhalar,
grafikler, şemalar, ders notları, broşürler, ders planı olarak sıralanabilir.
2) Ses (Audio):
Etkileşimli işitsel teknoloji araçlarından telefon,
videokonferans ve kısa dalga radyo öğretimsel işitsel olarak sayılabilir.
Pasif ( tek yönlü ) audio araçları ise teyp ve radyodur.
3) Görüntü (Video): Öğretimsel video araçları olarak televizyon, etkileşimli
video teyp ve video diski, slayt, hareketli görüntüler (film ve videokaset),
ses ile birleştirilmiş gerçek zamanlı görüntüler örnek olarak verilebilir.
57
4) Veri (Elektronik Ortam): Bilgisayarların elektronik olarak bilgiyi
taşımasından dolayı veri kelimesi öğretimsel araç olarak yaygın bir
kullanıma sahip bu grubu temsil etmektedir. Uzaktan eğitim için
kullanılan bilgisayar uygulamaları çok çeşitlilik gösterir ve şu türleri
içerir:
● Bilgisayar Destekli Öğrenim: Bilgisayar, belirli dersleri özel ama
sınırlı amaçlar dâhilinde öğrenciye öğretmek için kullanılmaktadır.
● Bilgisayar Yönetimli Öğrenim: Bilgisayar, öğretimi düzenleme ve
öğrenci kayıt ve başarısını saklamak için kullanılmaktadır. Bu
uygulamada öğretimin bilgisayar aracılığıyla sunulmak zorunluluğu
yoktur, ama Bilgisayar Destekli Öğretim, Bilgisayar Yönetimli Öğrenim
ile genellikle birlikte kullanılmaktadır.
● Bilgisayar Aracılığıyla Đletişim: Bilgisayar uygulamalarının iletişimi
kolaylaştırmasında
kullanılmasıdır.
Elektronik
posta,
bilgisayar
konferans, elektronik ilan tahtaları ve WWW (World-Wide Web) bu
uygulamaya örnek olarak verilebilir.
Đşman
(2005:
22),
uzaktan
eğitim
uygulama
modellerini
bilişim
teknolojilerinin kullanımına göre iki başlık altında incelemiştir.
Tek Yönlü Đletişim Modelleri
Çift Yönlü Đletişim Modelleri
Tek Yönlü Đletişim Modeli: Öğrenme-öğretme faaliyetlerinin yapıldığı
ortamda bulunan öğretmen-öğrenci ve öğrenci-öğrenci grupları arasındaki iletişimin
tek yönlü olduğu dağıtım modelidir. Bu modelde öğrenciler ve öğretmenler arasında
yüzyüze bir iletişim yani bireyler arasında birebir iletişim olmadığından kendi
aralarında soru soramazlar. Öğrenciler, öğrenmeyi öğretmenlerinden posta yolu ile
gelen materyallerle, öğretmenlerinin sesini radyodan dinleyerek, öğretmenin
görüntüsünü ve sesini televizyondan görüp işiterek veya bilgisayar sistemleri
58
aracılığıyla gerçekleştirirler. Tek yönlü iletişim modeli içindeki dağıtım modelleri ise
şunlardır:
1) Mektup ile dağıtım modeli
2) Tek yönlü radyo ile dağıtım modeli
3) Tek yönlü televizyon ile dağıtım modeli
4) Tek yönlü etkileşimli bilgisayar ile dağıtım modeli
5) Karma teknoloji modeli
Çift Yönlü Đletişim Modeli: Öğrenme-öğretme faaliyetlerinin yapıldığı
ortamda bulunan öğretmen-öğrenci ve öğrenci-öğrenci grupları arasındaki iletişimin
çift yönlü olduğu dağıtım modelidir. Öğrenciler ve öğretmenler birbirlerine soru
sorabilirler. Çift yönlü iletişim modeli içindeki dağıtım modelleri ise şunlardır
(Đşman, 2005: 40):
1) Çift yönlü radyo konferansı modeli
2) Çift yönlü televizyon konferansı modeli
3) Çift yönlü etkileşimli bilgisayar modeli
4) Çift yönlü etkileşimli karma teknoloji modeli
Mektupla eğitimle başlayan, basılı materyaller, radyo- televizyon yayınları,
ses kasetleri, video konferans, uydu teknolojileri, videokasetler, CD, bilgisayar, web
tabanlı eğitimler ve son olarak bilişim teknolojileri (görüntülü telefon, dijital TV,
sanal ortamlar ve fiber optik kablolar) ile devam eden uzaktan eğitim uygulamaları
teknolojik gelişmelere çabuk adapte olan bir sistemdir. Teknolojik gelişmelere bağlı
olarak uzaktan eğitim modelleri de gelişmekte ve değişmektedir.
59
2.7.1. Yazılı-Basılı Malzemeler Yoluyla Uzaktan Eğitim
Basılı materyaller uzaktan eğitimin başladığı zamandan beri kullanılmaktadır
ve uzaktan eğitimde kullanılan diğer iletişim yöntemleri için de temel
oluşturmaktadır. Tarihte verilen ilk uzaktan dersler basılı malzemelerin posta yoluyla
öğrenciye ulaştırılması sayesinde yapılmıştır. Teknolojik gelişmeler eğitimciye
uzaktan eğitimde kullanabileceği çeşitli alternatifler sunsa da, basılı malzeme
kullanımı birçok uzaktan eğitim programında yaygın olarak kullanılmaktadır. Genel
olarak kullanılan basılı malzemeler şunlardır: Kitaplar, ders kitapları, çalışma
rehberleri, alıştırma kitapları, kaynak kitaplar, öğretmen el kitapları ve kılavuzları,
yardımcı kitaplar, ders programı, örnek olaylar, resimler, levhalar, grafikler, şemalar,
gazete ve dergiler vd. (Koçer, 2001: 35).
2.7.1.1. Basılı Malzemelerin Avantajları
Koçer’e (2001: 35-36)
göre basılı malzemelerin uzaktan eğitimde
kullanılmasının yararları şunlardır:
1) Doğallık: Basılı malzemeler her ortamda ve çok kapsamlı araçlara gerek
duyulmadan kullanılabilmektedir.
2) Öğretimsel açıklık: Basılı malzemeler öğrencinin iyi bir okuyucu olması
durumunda en iyi öğretim yöntemidir. Ancak kullanılacak iletim yöntemi,
60
dersin içeriği öğrencinin dikkatini çekecek şekilde zenginleştirilmelidir.
Yöntem ve içerik birbiriyle karıştırılmamalıdır.
3) Kullanım kolaylığı: Özel tasarlanmış sınıf, bilgisayar gibi hiçbir ek
donanıma gerek duyulmadan, sadece okumak için gerekli ışık ve yerin
sağlanması yeterlidir. Basılı malzemenin kolay taşınabilir olması özellikle
kırsal kesimde yaşayıp ileri teknolojiden uzak olanlar için büyük öneme
sahiptir.
4) Tekrar başvuru kolaylığı: Basılı malzemelerin öğrenci merkezli olması
dolayısıyla öğrenci ihtiyaç duyduğu bölümleri tekrar inceleme şansına
sahiptir.
5) Maliyet uygunluğu: Diğer öğretim araçlarına göre basılı malzemeler
hazırlama maliyeti açısından en uygun olanıdır. Çoğaltma maliyeti ve
kolaylığının da az olması önemlidir.
6) Hazırlama ve yeniden düzenleme kolaylığı: Elektronik ortamdaki öğretim
malzemelerinin teknik karışıklığına karşın, basılı malzemelerin yazımı ve
yeniden düzenlenmesi kolay ve ucuzdur.
7) Zaman uygunluğu: Basılı malzemelerin hazırlanmasında üreticinin ilk
hedefi teknik özellikler değil içeriktir.
2.7.1.2. Basılı Malzemelerin Dezavantajları
Koçer (2001: 36) basılı malzemelerin uzaktan eğitimde kullanılmasının
kısıtlıklarını şöyle sıralamıştır:
1) Gerçeğin kısıtlı görüntüsü: Basılı malzemeler, gerçek hayattaki olayların
kelimeler vasıtasıyla yazıya dökülmüş hali olmasından dolayı, art arda
61
gelen resim ve fotoğraf kullanımı dışında hareket oluşturmak mümkün
değildir. Basılı materyaller ile verilen dersleri başarıyla tamamlayabilmek
için öğrenci motivasyonunun yüksek olması gerekmektedir. Bir kitabı
okumak veya bir ödev üzerinde çalışmak için gerekli olan motivasyon, bir
televizyon programı seyretmek veya bir öğretmenle diyalog kurmak için
gerekenden
fazladır.
Bundan
dolayı
iyi
bir
öğretim
tasarımı
gerektirmektedir.
2) Karşılıklı etkileşim ve dönütler: Basılı materyaller pasif ve birey
yönetimlidir. Bundan dolayı öğrenci ve öğretmen arasında bir etkileşim
yoktur. Öğrenci sorularına anında cevap alamaz. Öğrenci-öğretmen
arasında bir etkileşim olmadıkça hangi sistem kullanılırsa kullanılsın
öğretim sıkıntısı yaşanacaktır.
3) Okuma yeteneğine bağlılık: Okuma yeteneği gelişmemiş bir öğrenci için
öğretimsel yönden en iyi basılı materyal bir fayda sağlayamaz. Basılı
malzeme ile başarının sağlanması için öğrencinin okuma yeteneği ve hızı
geliştirilmelidir.
2.7.2. Yayın Yoluyla Uzaktan Eğitim
Uşun (2006: 49), yayın yoluyla yapılan uzaktan eğitimi, işitsel ve görselişitsel teknolojiler olmak üzere ikiye ayırmıştır.
62
2.7.2.1. Đşitsel Teknolojiler
Öğretimsel olarak basılı materyaller gibi olup, öğrenci okumak yerine dinler.
Radyo, teyp (ses kaseti), telefon, telekonferans gibi öğretim araçları bu grupta
sayılabilir.
2.7.2.1.1. Đşitsel Öğretimin Avantajları
Đşitsel öğretim kaynaklarının avantajları şunlardır (Koçer, 2001: 41):
1)
Sesli konferansın kurulumu, çalıştırılması ve bakımı diğerlerine
göre daha uygundur.
2)
Telefon teknolojisini kullandığı için bütün öğrencilere ulaşılabilir.
3)
Öğrenci ve öğretmenin direkt katılımını sağlayan etkileşimli bir
ortamdır.
4)
Öğrenciler, diğer öğrencilere ve öğretmene bir şey verip alabilme
olanağına sahiptir.
5)
Öğrenci ve öğretmenin alışık olduğu bir teknolojidir ve kullanımı
diğerlerine göre daha kolaydır.
6)
Diğer ortamlarla birlikte kullanıldığında oldukça etkili ve başarılı
sonuçlar verir.
63
2.7.2.1.2. Đşitsel Öğretimin Dezavantajları
Đşitsel öğretim kaynaklarının dezavantajları şunlardır (Koçer, 2001: 41):
1)
Kullanıcılar araçlara alışana ve nasıl kullanılacağını öğrenene
kadar bir zorlukla karşılaşabilirler.
2)
Öğretilecek olan bilginin tipine sınırlamalar getirebilir.
3)
Yüzyüze eğitimde varolan jest ve mimiklerden yoksun olduğu için
mekanik sayılabilir.
2.7.2.2. Görsel-Đşitsel Teknolojiler
Televizyon, video, etkileşimli videoteyp ve video diski bu grupta yer alan
teknolojiler arasında sayılmaktadır. Televizyon yayınları uzaktan eğitim metoduyla
verilen dersler içinde başarılı bir yöntemdir. Televizyonla eğitim pasif ya da
etkileşimli olabilmektedir. Pasif televizyon eğitimi, videokaset, televizyon yayını,
kablolu TV ve uydu teknolojileriyle dağıtılan önceden hazırlanmış programlardan
oluşur. Etkileşimli televizyon eğitimi ise, öğretmen-öğrencilerin eşanlı olarak
birbirlerini görüp soru sorabildiği sistemlerdir (Koçer, 2001: 47). Burada görselişitsel
uzaktan
eğitim
teknolojilerinden
dezavantajlarına değinilecektir.
64
televizyonla
eğitimin
avantaj
ve
2.7.2.2.1. Televizyonla Eğitimin Avantajları
Televizyon yayınları aracılığıyla uzaktan eğitim vermenin avantajları
şunlardır (Uşun, 2006: 59-60; Đşman, 2005: 31-32):
1)
Günümüzde herkesin evinde bulunan bir alet olmasından dolayı,
yabancı olunmayan yani bilinen bir ortamdır.
2)
Maliyeti düşük programlar ile büyük öğrenci gruplarına hitap etme
imkânı sunar. Maliyeti azdır, çünkü hazırlanan tek bir program ile
çok büyük sayıda kişiye ulaşılabilir.
3)
Coğrafik olarak büyük olan ülkelerde birbirlerinden çok farklı
yerlerde olan öğrencilere rahatlıkla ulaşılabilir.
4)
Televizyon programlarının anında değiştirilip istenen konuyu
programa ekleme imkânı sunmasından dolayı esnek yapıdadır.
5)
Öğrenciler işlerini ve ailelerini terk etmeden bulunduğu yerde
eğitim alabilir.
6)
Bedensel ve görme engelliler eğitim fırsatı yakalar.
7)
Öğrenciler televizyon programlarını videokaset, CD, DVD’ye
kayıt edip daha sonra tekrar seyredebilir.
8)
Hareket ve görsel malzemenin birlikte kullanılabilme imkânı
vermesinden dolayı karışık veya soyut kavramlar görsel olarak
taklit edilebilir.
9)
Öğrencileri bulundukları ortamdan başka ortamlara (yer, zaman,
yabancı bir ülke, mikroskobun lensi...) götürmek için uygun bir
yöntemdir.
10)
Yer ve zaman sınırları aşılarak olaylar oldukları gibi (objektif ya
da olayın olduğu zaman şartlarda) gösterilirler.
11)
Kavramları tanıtmak, özetlemek ve tekrarlamak için çok başarılı
bir yöntemdir.
65
12)
Motivasyon sağlamak için de kullanılabilir.
2.7.2.2.2. Televizyonla Eğitimin Dezavantajları
Televizyonun dezavantajları şunlardır (Uşun, 2006: 59-60; Đşman, 2005: 3132 ):
1)
Televizyon kanalı kurmak, kaliteli programlar yapabilmek çok
masraflıdır.
2)
Bireyler televizyon program saatlerinin takip etmede zorluk
yaşayabilirler. Yayın saatleri her öğrenciye uymayabilir.
3)
Hava şartları ve teknik aksaklıklardan dolayı yayınlar sağlıklı bir
biçimde yayımlanamayabilir.
4)
Öğrenci-öğretmen,
öğrenci-öğrenci
ve
öğretmen-öğretmen
arasında iletişim sorunları yaşanmaktadır.
5)
Öğrencilerin konuyu anlayıp anlamadığını öğretmen kontrol
edemez. Öğrencilerin yanlış öğrenmeleri düzeltilemez.
6)
Öğrencilerin farklı mekânlarda olmasından dolayı, grup çalışması
organize edilemez.
7)
Videonun hazırlanması çok zaman ve teknik olarak çok özen
gerektirir.
8)
Genellikle karışık üretim ekipmanları kullanılır.
9)
Programda kullanılması düşünülen yerlerde özel ekip ve ekipman
kullanılması gerekir. (Açık havada yapılan bir çekim kapalı
alandakine göre daha zordur.)
66
10)
Daha önce hazırlanmış olan birçok ders ortalama bir öğrenci için
hazırlanmıştır ve özel ihtiyacı olan öğrencilere adaptasyonunda
zorluk çekilir.
11)
Pasif (etkileşimsiz) şekilde kullanılması durumunda öğretimsel
başarı sınırlıdır.
12)
Programı
hazırlayan
ekipte
profesyonel
kişiler
olması
gerekmektedir; program iyi hazırlanmazsa yanlış şekil, büyüklük,
renk, zaman ve uzaklık kavramı verebilir.
13)
Programın
tamamlanmasından
sonra
tekrar
düzenleme
ve
güncelleme sorunu yaşanır.
14)
Televizyonun eğitsel olanaklarından yeterince faydalanabilmek
için,
programların
sınıf
ortamında
öğretmen
nezaretinde
seyredilmesi gereklidir.
15)
Güncel bilgilerin verilmesi zor olabilmektedir, bilgi değişince
öğrencinin
yanlış
bilgi
almaması
için
program
yayından
alınmalıdır.
16)
Zaman kısıtlaması nedeniyle konularla ilgili çok miktarda örnek
vermek zordur.
2.7.3. Bilişim Ortam ve Teknolojikleri Yoluyla Uzaktan Eğitim
Uşun (2006: 77), bilişim ortamları ile uzaktan eğitimi; bilgisayar, görüntülü
telefon, sanal ortamlar, gelişmiş uydu ve fiber optik kablolar kullanılarak, öğrencinin
istediği anda ve yerde öğretim etkinliklerine katılabildiği eğitim modeli olarak
tanımlamaktadır. Bilişim ortam ve teknolojilerini ise şu şekilde sınıflandırmıştır:
67
Bilgisayar (Bilgisayar Destekli Eğitim)
Mobil Teknolojiler
VCD
DVD
Network (Yerel ve Ulusal Ağlar)
Đnternet (Đnternet Destekli Öğretim)
Çokluortam (Multimedia)
Hiperortam (Hypermedia) ve Hipermetin (Hypertext)
Veritabanları (Database)
Uzman Sistemler
Tele Đletişim Ortamları
Web’e Dayalı Elektronik Ortamlar
Sanal Öğretim
E-öğrenme
Çağdaş uzaktan eğitim uygulamaları incelendiğinde bilgisayar teknolojisi ve
teleiletişime dayalı uzaktan eğitim modellerinin kullanıldığı görülecektir. Burada,
bilgisayar-tabanlı
öğrenme,
web-tabanlı
öğrenme,
sanal
sınıflar
ve
sanal
teknolojilerin işbirliğini kapsayan geniş bir uygulama modeli olması, internet/intranet
veya bir bilgisayar ağı bulunan platform üzerinden sunulan web tabanlı bir eğitim
sistemi olarak tanımlanmasından dolayı ve uzaktan eğitim, sınıflar, CD-ROM’lar,
televizyon yayınları, radyo yayınları, internet, uyduya çıkış-iniş, kablolu televizyon,
etkileşimli televizyon, sesli konferans, görüntülü konferans, yazılı materyaller vb.
gibi birçok uzaktan eğitim uygulamasını kapsamasından dolayı e-öğrenme (online
eğitim) ele alınıp değerlendirilecektir.
68
2.7.3.1. E-öğrenme (Online Eğitim)
E-öğrenme; internet/intranet veya bir bilgisayar ağı bulunan platform
üzerinden web tabanlı bir sistemi olarak tanımlanmaktadır (Uşun, 2006: 118). “Sanal
eğitim, internet tabanlı uzaktan eğitim, internete dayalı eğitim, interaktif uzaktan
eğitim” gibi kavramlarla ifade edilebilmektedir. Farklı mekânlarda bulunan eğitimci
ve öğrencinin bilgisayar ağı bulunan bir platform üzerinde, planlı olarak
gerçekleştirdiği eğitim olarak da tanımlanmaktadır. Senkron (eş zamanlı) veya
asenkron
(eş
zamansız)
olarak
uygulanabilmektedir
(Bulurman,
2002,
http://www.isgucdergi.org/index.php?p=arc_view&ex=56&inc=arc&cilt=4&sayi=2
&... , 10.01.2009) .
Senkron (eş zamanlı) eğitim, eş zamanlı olarak bir grup öğrenci ve
öğretmenin, canlı olarak bilgisayar ortamında sınıfta buluşmaları esasına dayanır.
Önceden belirlenen programa göre öğretici ile öğrenci internet aracılığı ile bire bir
iletişim kurup eğitim/öğretim etkinliklerini sürdürebilirler. Öğrenen sayısının fazla
olması durumunda görüntülü konferans da yapılabilir.
Asenkron (eş zamansız) eğitim, bireyin kendi öğrenme sorumluluğunu
üstlendiği zamandan ve mekândan bağımsız eğitimdir. Asenkron eğitim materyalinin
pedagojik olarak yeterli kalitede olması ve öğrencinin konuyu öğrenme isteğinin
bulunması durumunda, öğrenci kendi kendine yapacağı çalışma ile konunun %80’ini
öğrenebilmektedir.
69
2.7.3.1.1. E-öğrenmenin Avantajları
E-öğrenmenin avantajları şunlardır (Uşun, 2006: 119; Bulurman, 2002; T.C.
M.E.B. Eğitim ve Teknoloji Bülteni, 2002, http://egitek.meb.gov.tr/bulten/evt/evt3/
evt3.html , 28.03.2008):
1)
Her zaman, her yerde eğitim olanağı yaratır. Öğrenci, öğrenmek
istediği
zamana
kendisi
karar
verir.
Zaman
ve
mekân
sınırlamalarını ortadan kaldırır, dünyanın her yerinden; evden,
işten kısaca internete bağlanabilinen her yerden istenilen programa
katılma imkânı sunar.
2)
Bulunduğu yer okula uzak olanlara, eğitime ihtiyaç duyanlara veya
işi gereği eğitim almak zorunda olup iş yoğunluğu nedeniyle örgün
bir eğitim programına katılamayanlara, ileri yaşta eğitime karar
verip sınıf ortamında eğitim görmek isteyenlere, sağlık sorunları
veya ailevi nedenlerle bulundukları yeri terk edemeyenlere eğitim
imkânı sağlar.
3)
Daha hızlı ve etkin öğrenmeyi gerçekleştirir. Bir kitap okumada
hatırlanma oranı %20 iken, ses, görüntü ve çoklu etkileşime dayalı
olarak görsel yönden desteklenmiş metinleri hatırlamada bu oran
%40’a kadar yükselmektedir.
4)
Öğrenen odaklı eğitimdir. Öğrenciler, e-öğrenme ile kendi
eğitimlerinden kendilerini sorumlu hissederler. Bu durum bireye
kendi öğrenme sürecini yönetme ve planlarını geliştirme olanağı
sağlar. Öğrenciler kendi ilgi ve becerileri doğrultusunda öğrenmek
istediği
konunun
içeriğini,
amacını,
süresini
ve
hızını
belirleyebilir.
5)
Daha az yönetsel iş yükü ile daha fazla kişiye ulaşma olanağı
sağlar.
70
6)
Maliyet avantajı sağlar. E-eğitim sunan kurumlar, maliyetlerde
%30 ile %70 arasında değişen oranlarda kaynak tasarrufu
sağlamaktadır. Öğrenci açısından seyahat, kalacak yer ve farklı
mekânda bulunmanın diğer masrafları düşünüldüğünde öğrenci
içinde oldukça ekonomik bir sistemdir.
7)
Başarı ve gelişim hem kurumsal hem de bireysel olarak daha
kolaylıkla izlenebilir.
8)
Öğrencilerin en iyi ve en kaliteli eğitimi talep etmesinden dolayı,
e-eğitim standart ve kaliteli bir eğitim sağlar.
9)
Zaman, mesafe ve sosyo-ekonomik statü engellerini ortadan
kaldırarak,
bireylere
yaşam
boyu
eğitimin
üstünlüğünden
yararlanma olanağı sağlar.
10)
Ders materyalleri rahatlıkla güncellenip öğrenciye iletilmekte ve
internet
üzerinde
bulunan
materyallere
öğrenci
yönlendirilebilmektedir. Öğrenci bağımsız olarak çalışırken her
adımda destek alabilmektedir.
11)
Eğitmen, sınıf arkadaşları ve akademik danışmanlar bir e-posta
mesafesi uzaklıktadır.
12)
Eğitimin uygun zamanda (just-in-time) yani öğrencinin kendini
öğrenmeye hazır hissettiği zamanda sunuluyor olması, öğrenme
şekline uygun metotların kullanılması ve en önemlisi kendi
öğrenme hızıyla eğitim alabilmesi, öğrenmeyi kolaylaştırmakta ve
verimliliği arttırmaktadır.
13)
Özellikle teknik konularda tekrar çok önemlidir. Geleneksel
yöntemle alınan eğitimden sonra, eğitmene ulaşmak güçtür.
Sorunları çözmek ancak kişinin eğitimde aldığı bilgi ile
mümkündür. Online eğitim ile eğitmene ve diğer kaynaklara
ulaşmak, bilgi tazelemek, sorunlara göre yeni ve farklı
dokümanların oluşturulmasını sağlamak mümkündür. Öğrencilerin
geri bildirim alması daha hızlı gerçekleşir.
14)
Öğrenciler arkadaş edinebilir ve kurs aktiviteleri dışında
sosyalleşebilir.
71
15)
Öğrencide teknolojiye, iletişime, takım çalışmasına yönelik
beceriler gelişir.
16)
E-öğrenmede farklı öğrenme stilleri bir arada bulunur.
17)
Web üzerinden zengin işitsel ve görsel tasarımlar yoluyla öğrenimi
çekici hale getirir ve öğrenmeyi arttırır.
18)
Edinilen bilgilerin hızlı bir şekilde hayata geçirilmesine yardımcı
olur.
19)
Geleneksel eğitimde devamsızlık yapıldığında anlatılan konuyu bir
daha dinleme şansı yokken, e-öğrenmede devamsızlık diye bir
durum söz konusu değildir. Anlatılan konu istenildiği zaman,
istenilen tekrarda çalışma imkânı vardır.
2.7.3.1.2. E-öğrenmenin Dezavantajları
E-öğrenmenin
dezavantajları
şunlardır
(Uşun,
2006:120;
http://www.enformatik.aku.edu.tr/etkinliksunum/782.ppt#256,1,slayt7 ,28.12.2008) :
1)
Bireylerin çalışma konusunda öz disiplini olmadığında başarılı
sonuçlara ulaşmak güçtür. Eğitimin online (çevrimiçi) olması ve
daha sonrada alınma imkanı sunmasından dolayı bazı kişiler için
geçerli olabilecek rehavet unsuru olabilmektedir.
2)
Bireyler yüzyüze temas halinde olmadığından sosyalleşme süreci
engellenebilir.
3)
Sınıf gibi canlı ve sosyal bir ortamın eksikliği hissedilebilmektedir.
4)
Direkt etkileşim eksikliği vardır.
5)
Bazı durumlarda teknik yön belirleyici öğedir.
72
6)
Đçerik yaratılması çok kapsamlı, masraflı ve zaman alıcı bir
süreçtir.
7)
Đlgili sektörün büyük kitlelere ulaşmak için bilgi ve teknoloji alt
yapısı olmalıdır.
8)
Bireylerin ilgileri yüksek olabilir; ancak kişisel gelir düzeylerinin
de yeterli olması gerekir. Bu durumun aşılabilmesi için ucuz ve
güvenilir erişim yollarının kamusal yollarla desteklenmesi gerekir;
bu ise başlangıçta pahalı bir yatırımdır.
9)
Geleneksel öğrenme alışkanlıklarının değiştirilmesi zaman alıcı bir
süreçtir.
2.8. UZAKTAN EĞĐTĐMDE TEKNOLOJĐ SEÇĐMĐ
Uzaktan eğitim alan
öğrencilerin,
geleneksel eğitim alanlar kadar
bilgilendirilip bilgilendirilmediği devamlı bir tartışma konusudur. Bu konuda yapılan
araştırmalar, ders hazırlamada uygun metot ve teknolojiler kullanıldığı, öğrenciöğrenci ve öğrenci-öğretmen etkileşimi en iyi şekilde sağlandığı takdirde, uzaktan
eğitimin geleneksel eğitim kadar etkili olduğunu göstermiştir. Teknolojideki
gelişmeler ve hızlı değişim, sosyal yapıdaki değişimi hızlandırmaktadır. Bilgi
toplumu yönünde değişen toplum anlayışıyla örtüşecek biçimde bilginin hızla
üretilmesi ve yayılması için yeni ihtiyaçlara uygun olan eğitim teknolojileri
üretilmektedir. Gelişen teknolojinin eğitimde kullanılması bilgiye dayalı yeni toplum
yapısında en önemli faktör olmaktadır (Türkiye 2. Bilişim Şurası, 2004: 363).
73
Demirel’den aktaran Girginer’e (2004: 155-156) göre eğitim açısından
teknoloji, öğretimin amacı değil ona yardımcı bir etkendir. Eğitim teknolojisi;
teknolojinin araç olarak kullanımından çok, öğrenme sürecini geliştirmek için
oluşturulan her türlü sistemi, tekniği ve yardımı içerir. Eğitim teknolojisi, teknolojik
ürünlerin eğitim hizmetine sunulmasını değil, aynı zamanda, eğitimin planlanması,
tasarımı, üretimi, sunumu ve değerlendirilmesine kadar uzanan her aşamasında yer
alan bir disiplindir. Kitle iletişimin söz konusu olduğu uzaktan eğitimde iletişimin
nasıl, ne yönde, hangi ortamda yapılacağı, etkileşimin boyutu gibi hususlar
geleneksel eğitime göre çok daha önemlidir. Bu nedenle uzaktan eğitimde teknoloji,
eğitim teknolojisi kapsamında ele alınmalıdır. Uzaktan eğitimde teknoloji seçimi;
etkin, kaliteli eğitim-öğretim programlarının geliştirilmesi sürecinin her aşamasını
etkilemesi nedeniyle kritik önem taşımaktadır. Teknoloji seçiminde yapılacak bir
hata, uzaktan eğitim uygulamalarının bütününe yansıyabilmektedir. Hangi eğitim
teknolojisinin geliştirilen programa uygun olduğu, hedef kitlenin teknolojiye
erişebilirliği, eğitmenin teknolojiyle eğitim içeriğini aktarmasında eğitilmesinin
gerekip gerekmediği, söz konusu teknolojinin edinme ve uygulama maliyetleri ile
toplam program bütçesi içindeki yeri gibi pek çok konu teknoloji seçim sürecinde yer
almaktadır.
Girginer (2004: 157), öylesine kullanımına karar verilen bir eğitim
teknolojisinin, eğitimde hedeflere yönelik üstünlük elde etmenin sürekliliğini
olanaksız hale getireceğini belirtmektedir. Bunun için teknoloji seçiminde bir
stratejinin geliştirilmesi gerekliliğini savunmaktadır. Teknoloji stratejisinin temelini
ise, teknolojiye dayalı olarak eğitim ve programların öğrenciye nasıl sunulacağının
belirlenmesi oluşturmaktadır. Eğitim kurumu, konumunu ve hedeflerini teknoloji
seçiminden önce belirlemelidir.
Uzaktan eğitimde teknoloji seçimi konusunda öğrenciyi merkezde tutan bir
tutum söz konusu olmalıdır. Doğru teknoloji seçimi, planlanarak öğrenciye verilmesi
ve değerlendirmeye alınarak öğrenciye geri bildirim olarak döndürülmesi uzaktan
öğretim açısından önemli süreçlerdir. Kullanılacak teknoloji uzaktan eğitimin
dezavantajlarını ortadan kaldırabilmeli ya da en aza indirebilmelidir. En uygun
74
teknoloji
seçimi
için,
öğrencinin
ihtiyaçları
ve
öğretilecek
materyallerin
gerektirdikleri dikkate alınarak yapılmalıdır. Eğitimcilerin; etkin, kaliteli ve başarılı
bir uzaktan eğitim verebilmeleri için, hangi teknolojinin kullanılacağına karar
vermeden önce öğretimsel sonuçlar üzerinde yoğunlaşmaları gerekmektedir.
Öğretimsel amaçlar belirlendikten sonra doğru teknoloji ile öğretim desteklenmelidir.
Eğitimcinin diğer bir görevi, teknolojik olanaklar arasından en doğru seçimi yapıp
öğrencilere sunmasıdır. Ayrıca; uzaktan eğitimde teknoloji seçiminde eğitsel,
pedagojik ve yönetsel süreç yanında ekonomik boyutu da teknoloji seçim sürecinde
etki etmektedir. Uzaktan eğitimde hangi teknolojinin kullanılacağına karar verdikten
sonra, mevcut altyapıyı destekleyecek hangi iletim ortamının kullanılacağı veya
tercih edilen iletişim teknolojisini hangi iletim ortamının en ucuza, en verimli olarak
destekleyeceği ortamı yaratmak çok önemlidir (Demirkıran, 2007: 2). Enformatik
Milli Komitesi tarafından hazırlanan “Uzaktan Yükseköğretim Kapsamında
Dersler/Programlara Đlişkin Genel Đlkeler” dokümanına göre, ders sunumunda
teknolojinin
rolü
çok
önemli
olmakla
birlikte,
ders
tasarımında
sunum
teknolojisinden daha çok, eğitsel sonuçlar göz önüne alınmalıdır. Bu nedenle sunum
teknolojisinin belirlenmesinde; dersin içeriği, öğrencilerin gereksinmeleri ve ders
sunumunda öğretim üyesini kısıtlayan faktörler esas alınarak bir seçim yapılmış
olmalıdır. Derse kayıtlı öğrenci sayısı öngörülen teknoloji açısından yönetilebilir
büyüklüklerin üzerinde olmamalıdır.
2.9. TÜRKĐYE’DE BAZI UZAKTAN EĞĐTĐM UYGULAMALARI
Türkiye’de uzaktan eğitim ilk olarak 1927 yılında eğitim sorunlarının
görüşüldüğü bir toplantıda ele alınmış ancak sadece fikir bazında kalmış uygulamaya
75
geçememiştir. 1941 yılında ilk eğitsel amaçlı “Ziraat Takvimi” adlı radyo programı
yapılmıştır.
Türk eğitim sisteminde ilk uzaktan eğitim faaliyetleri 1950 yılında mektupla
öğretim uygulamaları ile başlamıştır. 1951 yılında Milli Eğitim Bakanlığı “Öğretici
Filmler Merkezi”ni kurarak uzaktan eğitimi kurumsallaştırmıştır. 1958-59 öğretim
yılında, özellikle Ankara dışında bulunan bankacılar için ilk defa mektupla öğretim
kursları uygulanmıştır.
1960 yılında Milli Eğitim Bakanlığı Mesleki ve Teknik Öğretim Müsteşarlığı,
bazı teknik konuları öğretmek, orta dereceli meslek okulu mezunlarına yüksek
öğretim imkânı sunmak üzere girişimde bulunarak, Đstatistik ve Yayın Müdürlüğü
bünyesinde uzaktan eğitim yapmayı amaçlayan “Mektupla Öğretim Merkezi
Kurulu”nu kurmuştur. 1966 yılında Mektupla Öğretim Merkezi Kurulu, genel
müdürlük olarak örgütlenmiştir.
1968 yılında kurulan Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT), Milli Eğitim
Bakanlığı Film-Radyo-Televizyon ile Eğitim Merkezi tarafından hazırlanan, iki
haftada bir on beşer dakikalık programlar halinde sunulan eğitsel televizyon
yayınlarına kurulduğu yıldan itibaren yer vermiştir. 1973 yılından itibaren de Film
Radyo Televizyon Eğitim Medyası (FRTEM), ilkokul, ortaokul ve liseler için yine
okul televizyonu adıyla değişik ders programlarını yayınlamaya devam etmiştir.
1970’den itibaren ise okul televizyonu adı altında haftada on beşer dakikalık iki
program şeklinde geliştirerek yayınlamıştır.
1970’de Eskişehir Đktisadi ve Ticari Bilimler Akademisi uzaktan eğitim
çalışmalarına başlamıştır. Bu yıllarda kuvvet komutanlıkları yanında bazı
üniversitelerde (Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Đstanbul Teknik Üniversitesi, Yıldız
Üniversitesi) ortak uzaktan eğitim çalışmalarına girmişlerdir. 1974 yılında Mektupla
Yüksek Öğretim Merkezi, 8 Mayıs 1974’te ise “tespit edilen alanlarda öğretim
yapacak yüksek dereceli bir okul modeli çerçevesi içinde eğitim teknolojisi yoluyla
eğitim yapması öngörülen” Deneme Yüksek Öğretmen Okulu (DYÖO) kurulmuştur.
1975 yılında Mektupla Yüksek Öğretim Merkezi ve Deneme Yüksek Öğretmen
76
Okulu’nun faaliyetlerine son verilmiştir. Aynı yıl mektupla öğretim, açık yüksek
öğretim, dışarıdan bitirme ve örgün yüksek öğretim programlarını bünyesinde
toplayan Yaygın Yüksek Öğretim Kurumu (YAYKUR) kurulmuştur. YAYKUR’un
amacı; lise ve dengi okul çıkışlı öğrencilere, toplumun ve ekonominin gereksinme
duyduğu alanlarda modern eğitim teknolojisinin tüm gereklerini kullanarak öğretim
olanağı sağlayıp, yüksek öğretim önündeki yığılmaya çözüm bulmak ve iki yıllık ön
lisans eğitimi ile ara insan gücü kademesini yetiştirmekti. 1979 yılında YAYKUR’un
çalışmalarına son verildi. 1983 yılında 2547 sayılı Yüksek Öğretim Yasası ile
Anadolu Üniversitesi bünyesinde Açık Öğretim Fakültesi kurulmuştur. Đlköğretim
mezunu olup örgün eğitimin dışında kalan ve lise eğitimi almak isteyenlerin uzaktan
eğitilmesi için Milli Eğitim Bakanlığı 1992 yılında Açıköğretim Lisesini kurmuştur.
Bu kapsamda üç farklı program uygulanmaktadır. Bunlar Genel Lise Programı,
Yurtdışı Genel Lise Programı ve Mesleki Açıköğretim Lisesi programlarıdır. Aynı
şekilde ilköğretim yaşını geçen, ilkokul mezunu olup ortaokul mezunu olamayanlar,
ortaokuldan ayrılanlar, yurt dışında öğrenim görüp denklik yaptıranlar için 1997
yılında Açık Đlköğretim Okulu kurulmuştur (Đşman, 2005: 56-63).
2.9.1. Türkiye’deki Üniversitelerde Uzaktan Eğitim Uygulamaları
Türkiye’de üniversitelerde ilk uzaktan eğitim, 1950 yılında Ankara
Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsüne Đş
Bankası’nın desteğiyle bir bankacılık kursu açılması ve bu kursun uzaktan eğitimle
yapılması düşüncesiyle ortaya çıkmıştır. Daha sonra 1983 yılında 2547 sayılı Yüksek
Öğretim Yasası ile Anadolu Üniversitesi bünyesinde Açık Öğretim Fakültesi
kurulmuştur ve hala eğitimine devam etmektedir. Anadolu Üniversitesi Uzaktan
Eğitim Sistemi 1.100.000 öğrencisi ve 950.000 mezunu ile uzaktan eğitim yoluyla
77
yüksek öğrenim sağlamanın yanı sıra özel projeler yardımıyla Türkiye’nin eğitim
sorunlarının aşılmasında vazgeçilmez bir rol üstlenmiştir. Günümüzde birçok
üniversitede önlisans, lisans, yüksek lisans ve sertifika programlarına yönelik
uzaktan eğitim verilmektedir. Bu üniversiteler ve programları şunlardır:
a) Anadolu Üniversitesi: 1983 yılında 2547 sayılı Yüksek Öğretim Yasası
ile Anadolu Üniversitesi bünyesinde Açık Öğretim Fakültesi kurulmuştur ve uzaktan
eğitimde öncü kuruluşlardandır. Anadolu Üniversitesi Uzaktan Eğitim Sistemi,
1.100.000 öğrencisi ve 950.000 mezunu ile uzaktan eğitim yoluyla yüksek öğrenim
sağlamanın yanı sıra özel projeler yardımıyla Türkiye’nin eğitim sorunlarının
aşılmasında vazgeçilmez bir rol üstlenmiştir. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim
Fakültesi’nde uzaktan eğitim sisteminde ders kitapları, televizyon programları,
akademik danışmanlık hizmetleri, e-öğrenme hizmetleri ve video konferans
uygulamaları
ana
öğretim
materyallerini
oluşturmaktadır
(http://www.anadolu.edu.tr/aos/aos_tanitim_ogrenim_ortamlari.aspx , 07.03.2008 ).
Televizyon ve kitaplara paralel olarak öğrencilerin bilgisayar etkileşimli ders
çalışmalarını sağlamak amacıyla 1994 yılında e-öğrenme (e-Kitap, e-Televizyon, eAlıştırma, e-Sesli Kitap, e-Sınav, e-Danışmanlık) hizmete başlamıştır. Bu portala
http://eogrenme.anadolu.edu.tr adresinden erişilmektedir. E-Kitap uygulaması 20032004 yılında hizmete girmiş, ders kitapları internet üzerinden PDF formatında
sunulmaktadır. e-Televizyon hizmeti de 2003-2004 yılında hizmete girmiş, derslere
ait TV programları bilgisayara kaydedilerek izlenebilmektedir. e-Alıştırma
hizmetinde öğrenciler çoklu medya (TV video, audio, metin, grafik, animasyon)
ortamında
ders
içeriklerini
izleyip,
soru
örnekleri
çözüp
kendilerini
sınayabilmektedir. e-Sınav hizmeti ile örgün sınavlar öncesi öğrenciler internet
ortamında kendilerini test edebilmektedirler. Ara sınavlar ve yılsonu sınavları sınıf
ortamında yüzyüze yapılmaktadır. e-Danışmanlık ile öğrenciler yüzyüze eğitimde
olduğu gibi akademik danışmanlarına internet ortamında soru sorabilmektedir. eSesli Kitap, internet ortamında ders kitabının seslendirilmiş biçimi olup özellikle
görme özürlüler için hazırlanmıştır. Ancak bütün öğrenciler bu hizmetten
yararlanabilmektedir. Bilgi yönetimi programı dışındaki programlar için kontenjan
78
kısıtlaması yoktur. ÖSS’den 145 ve üstü puan alan herkes bu programlara
başvurabilmektedir.
Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi kamu kurum ve kuruluşlarıyla
yaptığı protokollerle bu kurumlarda çalışan personele sınav şartı aranmaksızın
mesleklerine yönelik programlara kayıt olma imkânı sunmaktadır. Milli Eğitim
Bakanlığı ile yapılan protokolle 200 bin öğretmene önlisans ve lisans tamamlama
imkânı sunulmuştur. Sağlık Bakanlığı ile yapılan protokolle ebelik, hemşirelik ve
sağlık teknikerliği önlisans programları; Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile yapılan
protokolle tarım ve veterinerlik önlisans programları açılmıştır. 2003-2004 öğretim
yılından itibaren Jandarma Genel Komutanlığında çalışan astsubaylar ve Emniyet
Genel Müdürlüğünde çalışan polisler için önlisans eğitimleri başlatılmıştır. 20042005 öğretim yılından itibaren Kara-Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlıklarında
çalışan personele yönelik önlisans eğitimi verilmeye başlanmıştır. 2006-2007
öğretim yılından itibaren ise Adalet Bakanlığında çalışan lise ve dengi okul
mezunlarına yönelik Meslek Eğitimi Önlisans Programı başlatılmıştır.
Üniversite mezunlarına alanları dışında olmak şartıyla, üniversite sınavına
girmeden ikinci üniversite okuma imkânı sunulmaktadır. Batı Avrupa ülkelerinde
yaşayan Türk vatandaşlarına yönelik “Batı Avrupa Programları” başlığı altında
önlisans
ve
lisans
düzeyinde
uzaktan
eğitim
hizmeti
de
vermektedir
(http://www.anadolu.edu.tr/aos/aos_tanitim/aos.aspx , 07.03.2008).
3A, Tablo 4 ve üniversitenin web sayfalarında yapılan incelemeler sonucu önlisans,
lisans ve yükseklisans düzeyinde uzaktan eğitim programları ve kontenjanları
şunlardır:
79
Tablo 2.2: Anadolu Üniversitesi
Anadolu Üniversitesi
Açıköğretim Fakültesi
Önlisans Programları
Lisans Programları
Đktisat Fakültesi
Lisans programları
Đşletme Fakültesi
Lisans Programları
Đnternet Destekli Eğitim Sistemi
Yükseklisans Programları
e-Sertifika Programları
PROGRAM
Bilgi Yönetimi
Bankacılık ve Sigortacılık
Büro Yönetimi ve Sekreterlik
Dış Ticaret
Ev Đdaresi
Halkla Đlişkiler
Emlak ve Emlak Yönetimi
Đnsan Kaynakları
Marka Đletişimi
Özel Güvenlik ve Koruma
Sosyal Hizmetler
Đlahiyat
Laborant ve Veteriner Sağlık
Muhasebe
Perakende Satış ve Mağaza Yönetimi
Sağlık Kurumları Đşletmeciliği
Sosyal Bilimler
Tarım
Turizm ve Otel Đşletmeciliği
Yerel Yönetimler
Hemşirelik
Ebelik
Sağlık Memurluğu
Polis Meslek Eğitimi
Jandarma Meslek Eğitimi
Deniz Kuvvetleri Meslek Eğitimi
Kara Kuvvetleri Meslek Eğitimi
Hava Kuvvetleri Meslek Eğitimi
Đngilizce Öğretmenliği
Okulöncesi Öğretmenliği
Sınıf Öğretmenliği Lisans Tamamlama
Đlköğretim Lisans Tamamlama – Türkçe
Öğretmenliği
Đlköğretim Lisans Tamamlama – Sosyal
Bilgiler Öğretmenliği
Đlköğretim Lisans Tamamlama –
Matematik Öğretmenliği
Đlköğretim Lisans Tamamlama – Fen
Bilgisi Öğretmenliği
Çalışma Ekonomisi ve Endüstri Đlişkileri
Đktisat
Kamu Yönetimi
Maliye
Đşletme
Đşletme Yönetimi (e-MBA)
Konaklama Đşletmeciliği (e-Konaklama)
Kurumsal Đletişim
Gelişimsel Yetersizlikleri Olan
Çocukların Öğretmenliği Tezsiz Yüksek
Lisans Programı (e-geyop)
Perakendecilik
Đşletmecilik
Pazarlama
80
KONTENJAN
500
ÖSS Sınavından
145 ve üstü
puan alan
herkes dilediği
programa
yerleştirilmekte.
544
2050
ÖSS Sınavından
145 ve üstü
puan alan
herkes dilediği
programa
yerleştirilmekte
Girişimcilik
Finansal Yönetim
Bankacılık
Maliyet Muhasebesi
Yönetim Muhasebesi ve Karar Destek
Sistemleri
Finansal Analiz
Finansal Muhasebe
Muhasebe Bilgi Yönetimi
Yönetim ve Organizasyon
Genel Muhasebe
Pazarlama Yönetimi
Perakendeciliğe Giriş
Büro Yönetimi
Hukuk Sekreterliği
Đşletme Sekreterliği
Yönetici Asistanlığı
Đlköğretimde Kaynaştırma ve Drama
Đlköğretimde Teknoloji Uygulamaları
Yönetsel Gelişim
Batı Avrupa Perakendecilik
Batı Avrupa Đşletmecilik
Batı Avrupa Girişimcilik
Batı Avrupa Pazarlama
Batı Avrupa Perakendeciliğe Giriş
Batı Avrupa Yönetim ve Organizasyon
Türkçe Sertifika Programı
Batı Avrupa e-Sertifika
Programları
Kaynak: www.anadolu.edu.tr
Günümüzde Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi’nde derslerin çoğu
“Açıköğretim e-Öğrenme Portalı” üzerinden verilmektedir. E-öğrenme portalı
uzaktan eğitim yöntemiyle öğretim gören işletme, iktisat ve açıköğretim fakültesi
öğrencileri için kendi kendilerine ders çalışma süreçlerini desteklemek amacıyla
hazırlanmıştır. Her ders için farklı öğrenme ortamları tasarlanmıştır. Böylece farklı
öğrenme stillerine sahip öğrencilerin kendilerine en uygun öğrenme ortamından
yararlanmaları
sağlanmıştır.
Açıköğretim
e-öğrenme
portalından
Anadolu
Üniversite’nin örgün ve uzaktan eğitim gören tüm öğrencileri faydalanabilmektedir
(http://eogrenme.aof.edu.tr , 02.12.2008).
Anadolu
Üniversitesi
Açıköğretim
Fakültesi
Đngilizce
Öğretmenliği
bölümünde eğitim ilk iki yıl kampüs ortamında kısmen yüzyüze (örgün) öğretim
olarak verilirken, son iki yıl ise uzaktan eğitim sistemine göre basılı ders materyalleri
ve
internet
üzerinden
çevrimiçi
derslerle
(http://iolp.anadolu.edu.tr/default.htm , 02.12.2008).
81
desteklenerek
yürütülmektedir
Anadolu Üniversitesi, 24 Ocak 2003’te başladığı Yunus Emre Yeni Nesil
Öğrenme Portalı ile isteyen herkese hiçbir önkoşul gerektirmeden e-öğrenme (eAlıştırma, e-Ders,e-Televizyon, e-Sınav ve e-Sesli Kitap) imkanı sunmaya
başlamıştır.
Bu
sistemde
diploma
ya
da
sertifika
verilmemektedir
(http://yunusemre.anadolu.edu.tr/ , 02.12.2008).
E-sertifika programları ise en az lise veya dengi okul mezunlarının
başvurabileceği, eğitim ve öğretimin internete dayalı uzaktan eğitim sistemi ile
verildiği bir sertifika programıdır (http://esertifika.anadolu.edu.tr/Default.htm ,
02.12.2008).
b) Ankara Üniversitesi: Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
(ANKUZEM) 2002 yılında kurulmuş olup, 2003 yılından itibaren hizmet
vermektedir. Çeşitli kurum ve kuruluşlara yönelik uzaktan eğitim hizmetleri
sunmaktadır. Geleneksel televizyona dayalı uygulamalar dışında her türlü uzaktan
eğitim uygulaması ANKUZEM bünyesinde gerçekleştirilmektedir. Dijital temelli
sistemle webcast, multicast, video on demand, akademik tv, video konferans... gibi
teknikler uygulanmaktadır. 350 metrekare stüdyo ile medya üretimi ve dijital
yayıncılık ihtiyacını karşılayabilmektedirler. Türkiye’nin 78 ilinde 13 ayrı ülkede
1200 civarında öğrenciye uzaktan eğitim hizmeti vermektedir. Web temelli, senkron
(eş
zamanlı)
ve
karma
uzaktan
eğitim
uygulamalarını
aynı
anda
gerçekleştirebilmektedirler. Uyguladıkları uzaktan eğitimler şöyledir: Avrupa
Bilgisayar Yetkinlik Sertifikası (ECDL), Đlahiyat Lisans Tamamlama Programı
(ĐLĐTAM), Müzelerde Önleyici Koruma Uzaktan Eğitim Programı (ÖKOP) ve
Ankara Üniversitesi tarafından Çankırı Karatekin Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu
öğrencilerine videokonferans ve TVA sistemleri ile senkron (eşanlı), canlı ve tam
etkileşimli eğitim hizmetidir. Öğrenciler dersleri canlı olarak izleyebilmekte ve
eşanlı soru sorup cevap alabilmektedirler. Dersler stüdyoda kayıt edilip dersi
kaçıranlar
için
arşive
konmaktadır
(http://www.ankuzem.ankara.edu.tr
/menuler/1_ozgecmis.htm , 01.12.2008).
c) Atılım Üniversitesi: 2008-2009 öğretim yılında Bilgisayar Teknolojisi ve
Programlama ve Turizm ve Konaklama Đşletmeciliği olmak üzere iki önlisans
82
programıyla uzaktan eğitime başlamıştır. Her iki programında kontenjan sayısı
ikiyüzdür ve internet üzerinden eğitim yapmaktadır. Dersler internete dayalı uzaktan
eğitimle yürütülmektedir. Güz ve bahar yarıyılına ait derslerin sınavları kampüste
yapılmaktadır.
d) Bahçeşehir Üniversitesi: Bahçeşehir Üniversitesi’nde Uluslararası
Lojistik önlisans bölümünde uzaktan eğitim verilmekte olup, 2008-2009 öğretim yılı
kontenjanı 100’dür.
e) Balıkesir Üniversitesi: 2008-2009 öğretim yılında Bandırma MYO.
bünyesinde e-Meslek Yüksekokulu web sayfası adı altında Đşletme bölümü ile
uzaktan eğitime başlamıştır. Kontenjanı 250’dir (ÖSYM, 2008: 23). Dersler internete
dayalı uzaktan eğitim sistemiyle verilmektedir. Final sınavları hariç tüm eğitim, ödev
ve ara sınavlar internet üzerinden yapılmaktadır (http://www.balikesiremyo.org
/main.asp?sf=1 , 02.12.2008).
f) Beykent Üniversitesi: 2008-2009 öğretim yılında Bilgisayar Teknolojisi
ve Programlama ve Đşletme önlisans bölümleriyle uzaktan eğitime başlamıştır.
Dersler internete dayalı uzaktan eğitim sistemi ile verilmektedir. Güz ve bahar
yarıyılına ait derslerin sınavları kampüste yapılmaktadır. 2008-2009 öğretim yılı için
her iki bölümün kontenjanı 250’dir.
g) Bilgi Üniversitesi: Türkiye’nin internet üzerinden eğitim veren uzaktan
eğitim sistemindeki ilk işletme yükseklisans (e-MBA) programıdır. 2000 yılı güz
döneminde eğitime başlamıştır. Öğretim dili Türkçe ve Đngilizce olmak üzere iki
program halinde eğitim vermektedir. Aralık 2008 itibariyle programa kayıtlı öğrenci
sayısı 710 ve mezun sayısı 550’dir.
h) Çukurova Üniversitesi: Çukurova Üniversitesi’nde uzaktan eğitim Adana
Meslek Yüksekokulu bünyesinde 2004-2005 öğretim yılında Bilgisayar Teknolojisi
ve Programlama önlisans bölümünün açılması ile başlamıştır. 2008 yılında ise
Muhasebe önlisans bölümü açılmıştır. Bilgisayar teknolojisi ve programlama
bölümünün kontenjanı 300, muhasebe bölümünün kontenjanı ise 150’dir. 2008
83
ÖSYM Kılavuzunda “Özel Koşullar ve Açıklamalar” bölümünde; derslerin internete
dayalı uzaktan eğitim sistemiyle verileceği, programa alınan öğrencilerin internete
erişimli bir kişisel bilgisayarı kullanma olanağına sahip olmaları gerektiği ve kayıt
yaptıran öğrencilerden her yıl üniversite tarafından belirlenen miktarda kitap,
yazılım, CD-ROM, sınav hizmetleri, internet erişim paketi ücreti gibi ücret alınacağı
ve güz ve bahar yarıyılına ait derslerin sınavlarının kampüste yapılacağı
belirtilmektedir (ÖSYM, 2008: 18).
i) Gazi Üniversitesi: Gazi Üniversitesi’nde uzaktan eğitim Uzaktan Eğitim
MYO. bünyesinde başlamıştır. 2008 ÖSYM Kılavuzuna göre uzaktan eğitimle
verilecek önlisans bölümleri ve kontenjanları şunlardır: Bilgi Yönetimi (250),
Bilgisayar Teknolojileri ve Programlama (350), Đşletme (350), Muhasebe (250) ve
Web Teknolojileri ve Programlama ( 250) . Dersler internete dayalı uzaktan eğitim
sistemiyle verilmektedir (ÖSYM, 2008: 20). ÖSYM Kılavuzunda “Özel Koşullar ve
Açıklamalar” bölümünde; derslerin internete dayalı uzaktan eğitim sistemiyle
verileceği, programa alınan öğrencilerin internete erişimli bir kişisel bilgisayarı
kullanma olanağına sahip olmaları gerektiği ve kayıt yaptıran öğrencilerden her yıl
üniversite tarafından belirlenen miktarda kitap, yazılım, CD-ROM, sınav hizmetleri,
internet erişim paketi ücreti gibi ücret alınacağı belirtilmektedir.
j) Đstanbul Aydın Üniversitesi: 2008-2009 öğretim yılında Anadolu BĐL
MYO. bünyesinde Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama ve Turizm ve Otel
Đşletmeciliği olmak üzere iki önlisans programıyla uzaktan eğitime başlamıştır. 20082009 öğretim yılı için her iki bölümün kontenjanı 250’dir. Aralık 2008 itibariyle
kayıtlı öğrenci sayısı Turizm ve Otel Đşletmeciliğinde 22, Bilgisayar Teknolojisi ve
Programlamada 44’tür.
k) Maltepe Üniversitesi: Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama, Đşletme ve
Muhasebe önlisans programlarında dersler internete dayalı uzaktan eğitimle
yapılmaktadır.
Güz
ve bahar
yarıyılına ait
derslerin
sınavları
yapılmaktadır. 2008-2009 öğretim yılı için üç bölümün kontenjanı 300’dür.
84
kampüste
l) Mersin Üniversitesi: Mersin Üniversitesi’nde uzaktan eğitim Mersin
MYO. bünyesinde başlamıştır. 2008 ÖSYM Kılavuzuna göre uzaktan eğitimle
verilecek önlisans bölümleri ve kontenjanları şunlardır: Bilgisayar Teknolojileri ve
Programlama (750), Elektronik Haberleşme (500), Endüstriyel Elektronik (500) ve
Endüstriyel Otomasyon (500). Dersler internete dayalı uzaktan eğitim sistemiyle
verilmektedir (ÖSYM, 2008: 41). 2008 ÖSYM Kılavuzunda “Özel Koşullar ve
Açıklamalar” bölümünde; derslerin internete dayalı uzaktan eğitim sistemiyle
verileceği, programa alınan öğrencilerin internete erişimli bir kişisel bilgisayarı
kullanma olanağına sahip olmaları gerektiği ve kayıt yaptıran öğrencilerden her yıl
üniversite tarafından belirlenen miktarda kitap, yazılım, CD-ROM, sınav hizmetleri,
internet erişim paketi ücreti gibi ücret alınacağı ve güz ve bahar yarıyılına ait
derslerin sınavlarının kampüste yapılacağı belirtilmektedir.
m)
Orta
Doğu
Teknik
Üniversitesi
(ODTÜ)
:
(http://www.odtu.edu.tr/academic/online.php , 02.12.2008) 1997 yılında internet
üzerinden radyo yayınlarını vermeye başlayarak uzaktan eğitim uygulamalarını
başlatan ilk kurum olmuştur. Aynı yıl web üzerinden uzaktan eğitim çalışmalarını
başlatmak amacıyla bünyesinde “Enformatik Enstitüsü”nü kurmuştur. 1998’de
Đnternete Dayalı Eğitim-Asenkron (IDE_A) kapsamında “Bilgi Teknolojileri
Sertifika Programı”nı başlatmıştır. ODTÜ’nün yüzyüze eğitimlerle destekleyerek
internet üzerinden verdiği, internete dayalı ilk asenkron eğitim sertifika programıdır.
Dört dönemden oluşan ve yaklaşık dokuz ay süren bir sertifika programıdır. Her
dönemde iki ders olmak üzere toplam sekiz ders verilmektedir. Dersler Bilgisayar
Mühendisliği temel derslerinden seçilmiştir ve ODTÜ Bilgisayar Mühendisliği
öğretim üyeleri tarafından Türkçe olarak hazırlanmıştır. Ders notları internet aracılığı
ile öğrencilere ulaştırılmaktadır. Dönem sonunda katılımcılar yüzyüze dersler ve
sınavlar için ODTÜ’ye çağrılırlar. IDE_A kapsamında şu kurslar verilmektedir
(http://idea.metu.tr/?pid=16 , 02.12.2008) :
Bilgi Teknolojileri Sertifika Programı
Bilgisayar Sistemleri ve Yapıları
C ile Bilgisayar Programcılığına Giriş
85
C ile Veri Yapıları ve Algoritmalar
Unix ile Đşletim Sistemleri
Yazılım Mühendisliği
Veri Tabanı Yönetim Sistemleri
Yazılım Geliştirme Projesi
Web Programlama (http://idea.metu.tr/course/index.php , 02.12.2008)
2000 yılında Bilişim (Informatics-Online (ION)) tezsiz yükseklisans programı
başlamıştır.
Çalışmalar
internet
üzerinden
eşzamansız
(asenkron)
olarak
yürütülmektedir. Dönem başında ve sınav için kampüse gidilmesi gerekmektedir.
ODTÜ’nün bir başka uzaktan eğitim uygulaması, 2001 yılı Haziran ayında
başlayan, Yabancı Diller Yüksekokulu Đngilizce Bölümü öğretim üyeleri tarafından
hazırlanan Uzaktan Eğitim Etkileşimli Öğrenme ( Distance Interactive Learning
(diL) )’dir. KPDS, Test of English as a Foreign Language (TOEFL) gibi sınavlara
hazırlanan orta ya da üst düzeyde Đngilizce bilgisine sahip kişilere yönelik etkileşimli
Đngilizce dil eğitimidir. Dersler internet üzerinden sanal sınıf ortamında
yapılmaktadır.
n) Sakarya Üniversitesi: Sakarya Üniversitesi’nde internet destekli öğretim
çalışmaları 1998’de başlamıştır. 1999’da kampüs içi dersler, 2001’de de Bilgisayar
Teknolojileri ve Programlama ve Bilgi Yönetimi önlisans programları ile gelişmiştir.
2002’de Đşletme, 2003-2004 öğretim yılında ise Mekatronik ve Endüstriyel
Elektronik bölümleri açılmıştır. Adapazarı MYO’nda internete dayalı uzaktan eğitim
uygulanmaktadır. 100’er kişilik sınıflarda öğrenciler, öğretim üyelerine forum, eposta ve ya sohbet ortamları ile soru sorabilmekte ve özel yardım alabilmektedir.
Dersler verilen kitaplarla desteklenmektedir. Elektronik platformlarda derslere ilişkin
fasiküller indirilip yazdırılabilmektedir. Haftalık kısa sınavlar ile ara sınavlar internet
üzerinden yapılmaktadır. Final sınavları üniversitede yüzyüze şekilde yapılmaktadır.
Kayıt
yenileme,
ders
seçme
işlemleri
internet
üzerinden
yapılmaktadır
(http://www.sakarya.edu.tr/Admin/PageViewer.aspx?name=uzaktanogretim,
86
25.09.2008). 2008 ÖSYM Kılavuzuna göre uzaktan eğitimle verilecek önlisans ve
lisans bölümleri ve kontenjanları şunlardır:
Tablo 2.3: Sakarya Üniversitesi
Sakarya Üniversitesi
Adapazarı MYO.
Uzaktan Eğitim Merkezi
Lisans Programları
Uzaktan Eğitim Merkezi
Yüksek Lisans Programları
Sakarya Üniversitesi ve MEB
Sertifika Programları
Kaynak: www.uzem.sakarya.edu.tr
PROGRAM
Bilgi Yönetimi
Bilgisayar Teknolojileri ve Programlama
Endüstriyel Elektronik
Đşletme
Mekatronik
Bilgisayar Mühendisliği
Endüstri Mühendisliği
Đnsan Kaynakları Yönetimi
e-Bilgi Teknolojileri Tezsiz Yüksek
Lisans Programı
e-Mühendislik Tezsiz Yüksek Lisans
Programı
Üretim ve Servis Sistemleri Yönetimi
Tezsiz Yüksek Lisans Programı (e-MBA)
Bilgisayar Programcılığı
Bilgi Yönetimi
KONTENJAN
500
700
700
500
700
Sakarya Üniversitesi, Bilgisayar ve Endüstri Mühendisliği bölümlerinde
“Karma Öğretim Metodu (Blended Learning ya da Hybrid learning)”nu
kullanmaktadır. Derslerin %30’u cuma ve cumartesi günleri sınıf ortamında yüzyüze
örgün eğitim ile verilirken, geri kalan %70’lik kısmın tamamı e-öğrenim ile
öğrencilere
sunulmaktadır
(http://www.uzem.sakarya.edu.tr/Admin/PageViewer
.aspx? name=bilmuhpage , 25.09.2008).
Ayrıca, Sakarya Üniversitesi ve Milli Eğitim Bakanlığı işbirliği ile “Đnternet
Tabanlı
Sertifika
Programları”da
yapılmaktadır.
Bu
programda
Bilgisayar
Programcılığı ve Bilgi Yönetimi alanlarında sertifika verilmektedir. Dersler Sakarya
Üniversitesi Đnternet Destekli Eğitim sistemiyle internet destekli olarak verilmektedir
(http://www.mebsertifika.sakarya.edu.tr/default.asp?d=de1 , 25.09.2008).
o) Süleyman Demirel Üniversitesi: Süleyman Demirel Üniversitesi uzaktan
eğitim uygulamasına 2008-2009 öğretim yılında Bilgisayar Teknolojileri ve
Programlama ve Büro Yönetimi ve Sekreterlik bölümleri ile başlamıştır. Her iki
bölümünde kontenjanı 250’dir. Dersler internete dayalı uzaktan eğitim sistemiyle
verilmektedir. Final sınavları hariç tüm eğitim, ödev ve ara sınavlar internet
87
üzerinden yapılmaktadır (http://uzem.sdu.edu.tr/index.php?dosya=uzaktan&tur=02 ,
20.11.2008).
p) Trakya Üniversitesi: 2008-2009 öğretim yılında Tunca MYO.’da
Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama bölümüyle eğitime başlamıştır. Kontenjanı
250’dir (ÖSYM, 2008: 28). Dersler internete dayalı uzaktan eğitim sistemiyle
verilmektedir (httm://tuzem.trakya.edu.tr/e_ogrenme.html , 02.12.2008).
88
BÖLÜM III
METODOLOJĐ
3.1. ARAŞTIRMA PROBLEMĐ
Turist rehberleri ülke tanıtımında, ülke imajının oluşumunda, ülkeyle ilgili
önyargıların kırılmasında önemli bir rol üstlenmektedirler. Ülkeye organize turlarla
gelen turistin ilk karşılaştığı, en uzun süre beraber olduğu ve en çok etkilendiği kişi
turist rehberidir. Turist rehberi dış dünyada imaj sorunu olan, kendisi hakkında
önyargılı düşünceler ve tepkilerle mücadele eden bir ülke için stratejik öneme
sahiptir. Olumlu imaj oluşturulması açısından rehber turistin bakış açısıyla ülkeyi
temsil eden bir elçidir. Turist rehberliğinin, turistlere ülkeyle ilgili bilgi vermesinden
dolayı zihinsel, hareketli bir meslek olmasından dolayı fiziksel güç gerektiren bir
meslek olması, bu meslekteki kalite gereksinimine duyulan ihtiyacı arttırmaktadır.
Bundan dolayı turist rehberinin, değişen turizm trendleriyle sürekli güncellenebilen,
çağın gereklerine uygun, yüksek kalitede hizmet sunumu sağlayacak, kişisel bilgi ve
becerilerini arttıracak bir eğitim almaları gerekmektedir.
Türkiye’de turist rehberliği eğitimi, üniversitelerin önlisans ve lisans
bölümleri ile Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ihtiyaç duyulması halinde açılan
560 ders saatlik turist rehberliği kursları ile verilmektedir. Eğitim standardının
yüksek olması gereken bu meslek grubunda, üç değişik eğitim uygulamasının olması
rehberlerin eğitim kalitesi ve dolayısıyla hizmet sunumu kalitesinde farklılık
olmasına ve ülke tanıtımı açısından eksikliklere neden olmaktadır. Her yıl yüz
milyonlarca dolar harcanarak yapılan ülke tanıtımı sonucu ülkeye gelen ve gezdiği,
89
gördüğü yerlerden mutlu ya da mutsuz ayrılan turistten iyi tanıtım aracı yoktur.
Bundan dolayı ülkeye gelen turistin gezdiği yerlerden mutlu ya da mutsuz
ayrılmasında en önemli etkenlerden biride turist rehberidir. Bir rehber en iyi şekilde
planlanan bir turdan turistlerin mutsuz ayrılmasına sebep olabileceği gibi, vasat
şekilde planlanan bir turdan ise turistlerin büyük mutluluklarla ayrılmasına sebep
olabilir. Bu sebepten turist rehberinin iyi bir eğitim alması şarttır.
Yarcan (2007: 42), rehberlikte deneyim, bilgi birikimi ve kültür düzeyinin
önemli olduğunu, değişik düzeyde eğitim almış, bilgi birikimi ve deneyimi oldukça
değişik rehberlerin varlığının kalite farklılığı yarattığını, hizmetin ve rehber
niteliğinin artırılması için eğitim kalitesinin arttırılması gerektiğine ihtiyaç olduğunu
belirtmektedir.
Ahipaşaoğlu
(1994:
136),
rehberliğin
çok
farklı
disiplinde
eğitim
gerektirmesinden dolayı, rehberlik eğitimlerinin kısa süreli kurslarla verilmemesini
savunmaktadır. Rehberliğin zihinsel ve fiziksel bir aktivite gerektirmesinden, ülke
imajının oluşturulmasında ve ülke tanıtımında önemli rol oynamasından dolayı
rehberlik programlarına alınacakların ön kayıt ve mülakatla seçilmeleri gerektiğini
ifade etmektedir.
Oral (1994, 121), Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından verilen turist
rehberliği kurslarının başarılı sonuçlar vermediğini ifade etmektedir. Bunun
nedenleri olarak da şunları görmektedir:
●
Süre kısa tutulduğu için değişik konuların her birine ayrılan zaman yeterli
değildir, öğrenci yeterli eğitimi alamamaktadır.
●
Kurslarda verilen eğitim genelde gece saatlerinde yapılması öğrencinin
konsantrasyonunu ve verimini olumsuz etkilemektedir.
●
Yabancı dil ve genel kültür düzeyleri birbirinden çok farklı insanlar aynı
kursa devam etmekte, bu nedenle belirli bir standardın yakalanması güç olmaktadır.
90
●
Kısa süreli kurslara katılanların sayısı bazen gerekenden çok fazla
olabilmekte bu da verimi olumsuz etkilemektedir.
●
Kurslara katılanların genelde, bir başka meslek sahibi olmaları nedeniyle,
belge alındıktan sonra mesleğin yapılmadığına sıklıkla tanık olunmaktadır.
Bu kapsamda araştırmanın problemi, uzaktan eğitim modellerinin Kültür ve
Turizm Bakanlığı profesyonel turist rehberliği kurslarında uygulanabilir olup
olmadığının incelenmesidir.
3.2. ARAŞTIRMANIN AMACI
Bu araştırma, turizm sektörünün en önemli çalışanlarından olan turist
rehberleri arasındaki eğitim farklılığının en aza indirilmesi, eğitim kalitesinin
arttırılması amacıyla, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından düzenlenen turist
rehberliği kurslarının uzaktan eğitimle yapılabilirliği üzerine alternatif bir eğitim
modeli önerisidir.
91
3.3. ARAŞTIRMANIN ÖNEMĐ
Bugüne kadar Türkiye’de turist rehberliği üzerine birçok çalışma yapılmıştır.
Ancak rehberlik eğitimlerinin uzaktan eğitimle verilebilirliği üzerine herhangi bir
çalışma yapılmamıştır.
Bu çalışma, turist rehberi olarak çalışabilmek için gereken üniversite eğitimi
ile Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından düzenlenen rehberlik kursları arasındaki
eğitim farklılıklarının, Bakanlıkça verilen rehberlik kurslarının uzaktan eğitimle
verilmesi yoluyla giderilmesi ve eğitim kalitesinin arttırılması açısından önem arz
etmektedir.
Ayrıca çalışmanın, gelecekte üniversitelerin rehberlik bölümlerindeki
eğitimlerin uzaktan eğitimle verilmesi üzerine yapılacak çalışmalarda örnek teşkil
edeceği düşünülmektedir.
3.4. ARAŞTIRMANIN SINIRLILIKLARI
Bu çalışmada, Türkiye’de Profesyonel Turist Rehberi olabilmek için
düzenlenen eğitimler, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından düzenlen turist
92
rehberliği eğitimine alternatif bir eğitim modeli olarak uzaktan eğitim incelenmiştir.
Uzaktan eğitim yapılmasına ilişkin teknik konular kapsam dışı bırakılmıştır.
Türkiye’de uzaktan eğitim veren bazı yüksek öğretim kurumları incelenmiş,
kursiyerlere yapılan anket çalışması ile Kültür ve Turizm Bakanlığı rehberlik
kurslarının uzaktan eğitimle yapılmasına dair kursiyerlerin tutumları da tespit
edilmiştir.
3.5. EVREN VE ÖRNEKLEM
Türkiye’de turist rehberliği eğitimleri, 15 üniversiteye bağlı 17 MYO.’da
normal eğitim, 7 MYO.’da ikinci öğretim olmak üzere toplam 24 programda
önlisans, 5 üniversiteye bağlı 5 programda normal eğitim, 1 programda ikinci
öğretim olmak üzere toplam 6 programda lisans ve Kültür ve Turizm Bakanlığı
profesyonel turist rehberliği kursları ile yürütülmektedir. Üç değişik şekilde
yürütülen turist rehberliği eğitimleri arasındaki eğitim farklılıklarının en aza
indirilmesi ve eğitim kalitesinin arttırılması için eğitimlerin uzaktan eğitimle
verilebilirliği bağlamında örneklem olarak Kültür ve Turizm Bakanlığı rehberlik
kursları seçilmiştir.
93
3.6. VERĐ TOPLAMA TEKNĐKLERĐ
Tezin kuramsal çerçevesinin oluşturulmasında turist rehberliği ve uzaktan
eğitimle ilgili literatür taraması yapılmıştır. Bu aşamada Yüksek Öğrenim
Kurumu’ndan elde edilen yüksek lisans ve doktora tezlerinden, konunun uzmanları
tarafından yazılmış kitap ve makalelerden, konuyla ilgisi kapsamında kanunlardan ve
internet kaynaklarından elde edilen verilerden yararlanılmıştır.
Çalışmanın uygulamalı araştırma aşamasında, Kültür ve Turizm Bakanlığı
tarafından Konya ve Şanlıurfa’da 28 Ocak 2008 ve 07 Haziran 2008 tarihleri
arasında teorik eğitimleri düzenlenen profesyonel turist rehberliği kurslarındaki
kursiyerlere anket çalışması yapılmış, kursiyerlerin, kursa ve uzaktan eğitime ilişkin
görüşleri analiz edilmiştir. Bu çalışmanın, uzmanlık tezine yönelik bir araştırma
olduğu ve anket formların toplamından elde edilen verilerin istatistikî tablolara
dönüştürülüp yorumlanarak ele alınacağı vurgulanmıştır. 21 sorunun sorulduğu anket
çalışması, 26-31 Mayıs 2008 tarihleri arasında sürdürülmüştür. Çalışma özellikle
teorik derslerin bitmesine bir hafta kala yapılmıştır. Böylece kursiyerlerin kursu daha
iyi değerlendirebilecekleri düşünülmüştür. Anket çalışmasının, Şanlıurfa’da 107,
Konya’da 75 olmak üzere kursa kayıtlı 182 kursiyere yapılması planlanmış; ancak
ankete Şanlıurfa’da 81, Konya’da 54 kişi olmak üzere toplam 135 kişi cevap
vermiştir. Bu çalışma sonucunda kursiyerlerden hem nicel hem de nitel veriler elde
edilmiştir. Anket soruları Ek 1’de verilmiştir.
94
3.7. DEĞERLENDĐRME
Anket formlarından elde edilen nicel veriler, araştırmacı tarafından SPSS1
programı yardımıyla istatistikî tablolara dönüştürülmüştür. Tablodan alınan veriler
yorumlanarak
kursiyerlerin
uzaktan
eğitim
için
uygun
olup
olmadığı
değerlendirilmiştir.
1
Sosyal Bilimler için Đstatistik Programı (Statistical Programming For Social Science, Release 10.0 for
Windows)
95
BÖLÜM IV
ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA
4.1. ARAŞTIRMA BULGULARI
Bu bölümde, örneklem olarak ele alınan Kültür ve Turizm Bakanlığı turist
rehberliği kurslarına devam eden 135 kişiye uygulanan anket formundan elde edilen
bulgular istatistikî tablolara dönüştürülerek yorumlanmıştır.
4.1.1. Sosyo-Demografik Özellikler
Tablo 4.1. Cinsiyet Dağılımı S=135
.
Bayan
Erkek
TOPLAM
%
28.1
71.9
100
Tablo 4.1, anket çalışmasına katılan kişilerin cinsiyet dağılımını vermektedir.
Ankete katılanların %28.1’i bayan, %71.9’u erkektir. Buna göre katılımcıların
yaklaşık 3/4’ü erkektir.
96
Tablo 4.2. Yaş Grupları Dağılımı S=135
.
20- 29 Yaş Arası
30-39 Yaş Arası
40-49 Yaş Arası
50-59 Yaş Arası
60 ve Üstü
TOPLAM
%
47.4
36.3
14.1
2.2
0
100
Tablo 4.2’de katılımcıların yaş grupları dağılımı verilmiştir. Katılımcıların
%47.4’ü 20-29 yaş aralığında, %36,3’ü 30-39 yaş aralığında, % 14.1’i 40-49 yaş
aralığında, %2.2’si 50-59 yaş aralığındadır. Buna göre katılımcıların %83.7’si genç
yetişkin (20-29, 30-39) yaş grubunda, %16.3 ise orta yaş ve üstü (40-49,50-59) yaş
grubundadır.
Tablo 4.3. Medeni Durum S=135
.
Evli
Bekar
Cevapsız
TOPLAM
%
25.9
70.4
3.7
100
Tablo 4.3’te katılımcıların medeni durumu verilmiştir. Katılımcıların %25.9’u
evli, %70.4’ü bekârdır. Katılımcıların %3.7’si bu soruyu cevapsız bırakmıştır. Buna
göre katılımcıların yaklaşık 3/4’ü bekârdır.
Tablo 4.4 Meslek Grupları Dağılımı S=135
.
Kamu Sektörü
Özel Sektör
Serbest meslek
Öğrenci
Ev hanımı
Đşsiz
Diğer
Cevapsız
TOPLAM
Tablo
4.4’te
katılımcıların
%
18.5
34.8
14.1
4.4
0
25.2
1.5
1.5
100
meslek
grupları
dağılımı
verilmektedir.
Katılımcıları belirlenen seçeneklere bağımlı bırakmamak için açık uçlu “diğer”
97
seçeneği konulmuştur. Buna göre katılımcıların %34.8’i özel sektör, %25.2’si işsiz,
%18.5’i kamu sektörü, %14.1’i serbest meslek, %4.4’ü öğrenci, %1,5’i diğer
seçeneğini işaretlemiş ve emekli olduklarını belirtmiştir. %1.5’i ise soruyu cevapsız
bırakmıştır. Buna göre katılımcıların %67.4’ünün bir işi vardır.
Tablo 4.5. Aylık Gelir S=135
.
400 YTL’den Az
401-1000 YTL. Arası
2201 YTL. ve Üstü
Cevapsız
TOPLAM
%
8.9
34.1
25.2
6.7
12.6
12.6
100
Tablo 4.5’te aylık gelir dağılımı verilmiştir. Katılımcıların %34.1’i 401-1000
YTL. arası, %25.2’si 1001-1600 YTL. arası, %12.6’sı 2201 YTL. ve üstü, %8.9’u
400 YTL. den az ve %6.7’si 1601-2200 YTL. arası gelir aldıklarını beyan
etmişlerdir. %12.6’sı soruyu cevapsız bırakmıştır. Tabloya göre üst gelir grubuna
(2201 YTL. ve üstü) mensup katılımcıların oranı yalnızca %12.6’dır. Bu durum
büyük bir kısmı (%74.8) orta ve alt gelir grubuna dâhil olan katılımcıların ikamet
ettikleri yerin dışında eğitim almaya maddi açıdan müsait olmadıklarını
göstermektedir.
Tablo 4.6. Eğitim Durumu S=135
.
Önlisans
Lisans
Yükseklisans
Cevapsız
TOPLAM
Tablo
4.6’da
%
13.3
74.8
11.1
0.7
100
katılımcıların
eğitim
durumu
dağılımı
verilmektedir.
Katılımcıların %74.8’i lisans, %13.3’ü önlisans, %11.1’i yükseklisans mezunudur.
Katılımcılarım %0.7’si bu soruyu cevapsız bırakmıştır.
98
4.1.2. Bilişim Araçlarını Kullanma Durumu
Günümüzde en yaygın kullanılan uzaktan eğitim uygulama modeli
olmasından dolayı, bilişim ortamlarından bilgisayar ve internet kullanımına dair
katılımcıların bilgisayar ve internet kullanımına dair bilgiler değerlendirilmiştir.
Tablo 4.7. Bilgisayar Kullanma Becerisi S=135
.
Hiç Kullanamayan
Az Kullanabilen
Orta Seviyede Kullanabilen
Đyi Derecede Kullanabilen
Çok Đyi Derecede Kullanabilen
TOPLAM
%
0
3.0
30.4
51.1
15.6
100
Tablo 4.7’ye göre katılımcıların bilgisayar kullanma becerileri şöyledir: Đyi
derecede kullanabilen (%51.1), Orta seviyede kullanabilen (%30.4), Çok iyi derecede
kullanabilen (15.6), az kullanabilen (%3)’tür. Buna göre orta seviye ve üzerinde
bilgisayar kullanabilenlerin oranı %97,1’dir.
Tablo 4.8. Đnternet Kullanma Sıklığı S=135
.
Her Gün
Haftada Birkaç Gün
Ayda Bir
Hiç
Diğer
TOPLAM
%
60.0
40.0
0
0
0
100
Tablo 4.8’de katılımcıların interneti kullanma sıklığı verilmektedir.
Katılımcıları belirlenen seçeneklere bağımlı bırakmamak için açık uçlu diğer
seçeneği konulmuştur. Katılımcıların %60’ı interneti her gün kullanmakta, %40’ı ise
haftada birkaç gün kullanmaktadır. Buna göre katılımcılar 3/5’i her gün interneti
kullanmaktadır.
99
Tablo 4.9. Đnternete Bağlandığı Yer S=135
.
Ev
Đşyeri
Hem Ev Hem Đşyeri
Đnternet Cafe
Diğer
Cevapsız
TOPLAM
%
40.7
13.3
25.2
17.0
3.0
0.7
100
Tablo 4.9’da katılımcıların internete nereden bağlandığı sorulmaktadır. Buna
göre
katılımcıların
%40.7’sinin
evinde
internet
bağlantısı
bulunmaktadır.
%25.2’sinin hem ev hem işyerinde internet bağlantısı bulunmaktadır. %17’si internet
cafe’den internet hizmetini almaktadır. %13.3’ü işyerinden internet erişimi
sağlamaktadır. %3’ü diğer seçeneğini işaretlemiştir. Bunlar cep telefonundan,
wireless (kablosuz) ağ bulunan yerlerden internete bağlanmaktadır. Katılımcıların
%0.7’si ise bu soruyu cevapsız bırakmıştır. Buna göre katılımcıların yaklaşık %80’i
her gün internete bağlanacak duruma sahiptir.
Tablo 4.10. Đnternete Bağlanma Amacı S=135
Eğitim
Đş
Araştırma
Yapmak
Program, Film vs.
Đndirmek
Muhabbet Etmek
Oyun Oynamak
Diğer
Cevapsız
TOPLAM
Birinci derece önemli
%
37.0
14.1
Đkinci derece önemli
%
18.5
27.4
Üçüncü derece önemli
%
14.1
18.5
41.5
33.3
9.6
3.7
8.1
20.7
1.5
0.7
0.7
0.7
100
4.4
0
1.5
6.7
100
14.1
2.2
0
20.7
100
Tablo 4.10’da katılımcıların internete ne amaçla bağlandıkları sorulmaktadır.
Katılımcılara altı değişik seçenekten kendileri için internete bağlanmada önem
sırasına göre üç seçeneği işaretlemeleri istenmiştir. Katılımcıları belirlenen
seçeneklere bağımlı bırakmamak için açık uçlu “diğer” seçeneği de konulmuştur.
Buna göre katılımcıların birinci derecede internete bağlanma amaçları şöyledir: 41.5
100
araştırma yapmak, %37 eğitim, %14.1 iş, %3.7 program, film vs. indirmek, %1.5
muhabbet etmek, %0.7 oyun oynamak, diğer seçeneğinin işaretleyen %0.7 e-posta
okuma amaçlıdır. %0.7’lik kısım bu maddeyi boş bırakmıştır.
Katılımcıların ikinci derecede internete bağlanma amaçları şöyledir: %33.3
araştırma yapmak, %27.4 iş, %18.5 eğitim, %8.1 program, film vs. indirmek, %4.4
muhabbet etmek, diğer seçeneğinin işaretleyen %1.5 iletişim kurmak ve gazete
okumak amaçlıdır. %6.7’lik kısım bu maddeyi boş bırakmıştır.
Katılımcıların üçüncü derecede internete bağlanma amaçları şöyledir: %20.7
program, film vs. indirmek, %18.5 iş, %14.1 eğitim, %14.1 muhabbet etmek, %9.6
araştırma yapmak, %2.2 oyun oynamaktır. Katılımcıların %20.7’si bu maddeyi boş
bırakmıştır.
Bu veriler ışığında katılımcıların büyük çoğunluğu interneti araştırma
yapmak, eğitim ve iş amaçlı kullanmaktadır.
4.1.3. Rehberlik Kursuna Đlişkin Görüşler
Bu bölümde katılımcılara, rehberlik kursu seçme sınavını kazandıkları il,
kursa devam ettikleri il, kurs için nereden geldikleri, kurs için yaptıkları masraflar,
kursa devamsızlıkta bulunup bulunmadığı, kurstaki eğitimi yeterli bulup bulmadığı,
kurstaki eğitim araç ve gereçlerinin yeterli olup olmadığı soruları soruldu.
101
Tablo 4.11. Rehberlik Kursu Seçme Sınavının Kazanıldığı Đl S=135
.
Şanlıurfa
Gaziantep
Konya
Cevapsız
TOPLAM
%
56.3
12.6
29.6
1.5
100
Tablo 4.11’de katılımcıların rehberlik kursu seçme sınavını kazandıkları il
dağılımı verilmektedir. Buna göre katılımcıların %56.3’ü Şanlıurfa’da, %29.6’sı
Konya’da, %12.6’sı Gaziantep’de seçme sınavlarını kazanmıştır. Bu soruya
katılımcıların %1.5’i cevapsız bırakmıştır.
Tablo 4.12. Rehberlik Kursunun Düzenlendiği Đl S=135
%
60.0
40.0
100
Şanlıurfa
Konya
TOPLAM
Tablo 4.12’de seçme rehberlik kursu seçme sınavlarının kazananların kursa
katıldıkları il dağılımı verilmektedir. Buna göre katılımcıların %60’ı Şanlıurfa’da,
%40’ı Konya’da rehberlik kursuna katılmaktadır. Gaziantep’te, Profesyonel Turist
Rehberliği Yönetmeliği gereği, kurs açılması için gerekli olan elli sayısına
ulaşamadığı için, rehberlik kursu seçme sınavını kazanan 25 kursiyerden 16’sı
Konya’ya, 5’i Şanlıurfa’ya nakil yapmışlardır. 4 kişi ise kayıt dondurmuştur. Buna
göre Gaziantep’te seçme sınavını kazananların %64’ü Konya’daki kursa, %20’si
Şanlıurfa’daki kursa devam etmiştir. %16’lık kesim ise kayıt dondurmuştur.
Tablo 4.13. Kursiyerlerin Đkamet Ettikleri Yer S=135
.
Kendi Evi
Otel-Motel-Pansiyon
Bir Kamu Kurumu Misafirhanesi
Bir Yakınının Evinde
Ev Kiralayan
Diğer
TOPLAM
%
28.1
26.7
10.4
5.9
20.0
8.9
100
102
Tablo 4.13’de katılımcıların kurs süresince ikamet ettikleri yerlere ilişkin
dağılımı vermektedir. Katılımcıları belirlenen seçeneklere bağımlı bırakmamak için
açık uçlu “diğer” seçeneği de konulmuştur. Tabloya göre katılımcıların %28.1’i
kendi evinde, %26.7’si otel-motel-pansiyon gibi yerlerde kalmaktadır. %20’si ev
kiralamıştır. %10.4 bir kamu kurumunun misafirhanesinde kalmaktadır. %5.9 bir
yakınının evinde kalmaktadır. %8.9’luk diğer seçeneğinin işaretleyen kısım özel
öğrenci yurtlarında kalmaktadır. Buna göre katılımcıların %71.9’luk kısmı il
dışından gelmiştir.
Tablo 4.14. Kurs Giderleri Toplamı S=135
.
1 YTL-500 YTL
501 YTL-1000 YTL
1001 YTL-1500 YTL
1501 YTL-2000 YTL
2001 YTL ve üstü
Cevapsız
TOPLAM
%
14.8
9.6
8.9
7.4
57.8
1.5
100
Tablo 4.14’de katılımcıların kurs ve gezi ücretleri dışında kurs süresince
yapılan şahsi harcamalarına ilişkin dağlımı verilmektedir. Buna göre katılımcıların
%57.8’i 2001 YTL. ve üstü masraf yapmıştır. %14.8’i 1YTL-500 YTL arasında
masraf yapmıştır. %9.6’sı 501 YTL -1000 YTL arası masraf yapmıştır. %8.9’u 1001
YTL-1500 YTL arası masraf yapmıştır. %7.4’ü 1501 YTL-2000 YTL arası masraf
yapmıştır. Katılımcıların %1.5’i bu soruyu cevaplamamıştır.
Tablo 4.15. Rehberlik Kursuna Devamsızlık Durumu S=135
%
40.0
60.0
100
Evet
Hayır
TOPLAM
Tablo 4.1.5’te katılımcıların rehberlik kursuna devamsızlık dağılımını
vermektedir. Buna göre katılımcıların %40’ı devamsızlık yapmak zorunda kaldığını,
%60’ı ise devamsızlık yapmadığını ifade etmiştir. Devamsızlık yapanların niçin
devamsızlık yaptıklarına katılımcıların verdikleri cevaplar şunlardır:
103
Hastalık, sağlıksal nedenler, iş, iş saatleri ile ders saatlerinin çakışması, ailevi
nedenler, aile ziyareti, öğrenci olanların vize, final vb. sınavları, maddi durum
bozukluğu (ekonomik nedenler), yorgunluktan dolayı dinlenmek amaçlı, hava
şartları, uzaklık, düğün, evlilik, acil yapılması gereken başka işlerin olması
nedenlerinden katılımcılar devamsızlık yaptıklarını belirtmektedirler.
Tablo 4.16. Rehberlik Kursunun Yeterlilik Durumu S=135
%
70.4
28.9
0.7
100
Yeterli
Yetersiz
Cevapsız
TOPLAM
Tablo 4.16’da rehberlik kursunda verilen eğitimin yeterli olup olmadığına
dair katılımcıların görüşlerini içeren dağılım verilmektedir. Buna göre katılımcıların
%70.4’ü eğitimi yeterli bulmaktadır. %28.9’u ise yetersiz bulmaktadır. %0.7’lik
kesim bu soruyu cevapsız bırakıştır. Katılımcıların kursu yetersiz bulma nedenleri
şunlardır:
-
Evet ama mesleği icra edebilmek için elbette tecrübeye ve yenilenmeye ihtiyaç
var. Tıpkı öğretmenlik gibi
-
Kurs süresinin kısa olması sebebi ile gerekli konu ve bilgilerin alınması mümkün
değildir.
-
Çok sıkıştırılmış program. Zaman içinde meslek içi eğitim ve seminerler ile
pekiştirilmesi gerekir.
-
Tecrübe, birikim ve profesyonellik çok önemli
-
Başlangıç için iyi. Yol açıyor, yol gösteriyor. Ama bu yolda ilerleyecek rehber
adayının kendisini geliştirmesi gerekir.
-
Çünkü dersler teorik, geniş kapsamlı değil.
-
Ön bilgi edindim (çok yoğun bilgi bombardımanına tutuldum). Sadece eğitim
daha uzun sürebilirdi.
-
Eğitim iyi ancak uygulama gerekli bu da daha sonra çalışarak olur.
-
Çünkü pratikte çok farklı oluyor. Yani öğrendiklerimizi pratiğe dökebilmeliyiz.
-
Daha çok çalışıp kendimizi geliştirmek zorundayız.
104
-
Bu işi profesyonel yapabilmek için bol bol okumak (çeşitli kaynaklardan) ve bu
bilgileri kullanmak şart.
-
Eğitim süresinin daha fazla yani bir 9 ay olması gerek bence.
-
Teorik eğitimden sonra en az bir yıl pratik yaptıktan sonra (çalışarak tabi)
yeterlilik kazanılabilir
-
Bilgilerin uygulama pekiştirme aşamasından sonra daha yeterli hale geleceğine
inanıyorum. Teorik pratik aşamasında
-
Hocalar uzman değil
-
Alınan eğitimin yeterli olduğunu düşünmüyorum. Rehberlik birçok alanda iyi bir
bilgi birikimi gerektiriyor. Adaylar kendilerini geliştirmeli.
-
Tecrübe kazandıracak programlar düzenlenebilir.
-
Rehber kendini geliştirmeli.
-
Konuların mesleki eğitimle ve uygulama ile pekiştirilmeli
-
Zaman çok kısıtlı.
-
Kısa geldi.
-
Rehberlik sürekli araştırma gerektiren disiplinlerden oluşmakta, yeterli olduğunu
düşünmüyorum.
-
Kurs boyunca bize sadece bir yol haritası sundular şablon verdiler, bu her gün
kendimizi geliştirmemiz gereken harika bir meslek. Bu şablonu nitelikli
doldurmak bize düşüyor. Yoksa beş aylık eğitim ile olmaz.
-
Aslında yetersiz olduğumuz eğitimle ilgili noktalar oldu. Fakat kursun süresiyle
kıyasladığımızda az zamanda çok şeyler öğrendik.
-
Burada alınan kursun üstüne kişi kendini muhakkak geliştirmeli, güncellemeli.
Burada temel inşa ediliyor.
-
Alınan eğitim yanı sıra kendisi araştırma ve geliştirme şart.
-
Daha çok pratik yapılmalı.
-
Buradaki bilgiler rehberlik mesleğinin temelini verdi. Zaten iyi bir rehberlik için
daha fazla eğitim gerekiyor.
-
Ders saati olarak yeterli değil. Daha nitelikli turist rehberi yetiştirebilmek için
kursiyerlere proje veya bitirme tezi hazırlatılmalı. Böylece kursiyerler kursu
daha ciddiye alır.
-
Kurs süresi yetersiz ve zaman az. Bir de yabancı dilde eğitim alamıyoruz.
105
-
Profesyonellik seviyesinde değil. Kişisel araştırma ve kendini geliştirme şart.
-
Kapsam açısından bir takım bilgi ve uygulama yetersizlikleri söz konusu. Ayrıca
ders ile alakadar olunması gereken konuların dışına da fazla zaman ayrılıyor.
Tablo 4.17. Rehberlik Kursundaki Eğitim Araç ve Gereçlerinin Yeterliliği S=135
%
89.6
9.6
0.7
100
Yeterli
Yetersiz
Cevapsız
TOPLAM
Tablo 4.17’de rehberlik kursunda kullanılan eğitim araç ve gereçlerinin
yeterli olup olmadığına dair katılımcıların görüşlerini içeren dağılım verilmektedir.
Buna göre katılımcıların %89.6’sı eğitim araç ve gereçlerini yeterli, %9.6’sı yetersiz
bulmuştur. %0.7’lik bir kesim bu soruyu cevaplamamıştır. Katılımcıların eğitim araç
ve gereçlerini yetersiz bulma nedenleri şunlardır:
-
Araç gereçler aslında yeterli de öğretmenlerin (her biri kendi açısından) hepsi
yeterli değil.
-
Daha çok belgesel, işitsel şeyler ve filmlerden yararlanmak isterdim.
4.1.4. Uzaktan Eğitime Đlişkin Görüşler
Bu bölümde rehberlik kursuna katılan kursiyerlerin uzaktan eğitimle ilgili
görüşleri alınmıştır.
106
Tablo 4.18. Uzaktan Eğitimle Bir Programa Katılma Durumu S=135
%
17.8
81.5
0.7
100
Katılan
Katılmayan
Cevapsız
TOPLAM
Tablo 4.18’de katılımcıların bir uzaktan eğitim programına katılıp katılmadığına
ilişkin dağılım verilmektedir. Buna göre katılımcıların %17.8’i bir uzaktan eğitim
programına katılmış, %81.5’i katılmamıştır. %0.7’lik bir kesim bu soruyu cevapsız
bırakmıştır. Uzaktan eğitimle ilgili bir programa katılanların katıldıkları programlar
şunlardır:
-
Turizm Otelcilik Önlisans
-
Açıköğretim Đşletme
-
Muhasebe Eğitimi
-
Sanat Tarihi + Müzayede Antika
-
Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
-
Kişisel Gelişim Seminerleri
-
Fono Arapça Eğitim
-
Anadolu Üniversitesi Lisans Programı
-
A.Ö.F. Kamu Yönetimi
-
-
Sosyal Bilimler Önlisans Programına devam ediyorum.
-
Açıköğretime katıldım hala devam ediyorum.
-
-
-
AÖF. Đşletme
-
Sanat Tarihi, Arkeoloji
-
Açıköğretim
-
Bilgisayar Kursu
107
Tablo 4.19. Uzaktan Eğitimi Tercih Etmede ki En Önemli Đlk Üç Neden S=135
Birinci derece önemli
%
Đkamet edilen şehir
dışlında eğitim
almak istememek
Maddi durumunun
bir eğitim
kurumuna devam
etmeye müsait
olmaması
Bir eğitim
kurumuna devam
zorunluluğunun
olmaması
Tam zamanlı bir
işte çalışmak
zorunluluğu
Đstenilen yer ve
zamanda eğitim
alarak zamanı
daha verimli
kullanmak
Ailenin, yaşanılan
şehir dışında
eğitim almaya izin
vermemesi
Aileye bakmak
zorunda olmak
Bir eğitim
kurumunda
hâlihazırda öğrenci
olmak
Đlgi duyulan
alanda eğitim
almak istemek
Sağlıksal nedenler
Diğer
Cevapsız
TOPLAM
Đkinci derece önemli
%
Üçüncü derece önemli
%
31.1
11.1
10.4
13.3
16.3
10.4
2.2
12.6
11.1
19.3
13.3
8.1
19.3
12.6
16.3
0.7
1.5
2.2
0
10.4
7.4
2.2
4.4
2.2
2.2
5.9
11.1
0
0
9.6
100
0
0
11.9
100
0.7
1.5
20
100
Tablo 4.19’da katılımcılara rehberlik kurslarının uzaktan eğitimle verilmesi
durumunda, uzaktan eğitimi tercih etme nedenleri sorulmaktadır. Katılımcılardan on
değişik seçenekten kendileri için önem sırasına göre üç seçeneği işaretlemeleri
istenmiştir. Katılımcıları belirlenen seçeneklere bağımlı bırakmamak için açık uçlu
“diğer” seçeneği de konulmuştur. Buna göre katılımcıların birinci derecede uzaktan
eğitimi tercih etme nedenleri şöyledir: %31.1 ikamet edilen şehir dışında eğitim
108
almak istememek, %19.3 tam zamanlı bir işte çalışmak zorunda olmak, %19.3
uzaktan eğitimle istenilen yer ve zamanda eğitim alarak zamanı daha verimli
kullanabilme olanağı olması, %13.3 maddi durumun bir eğitim kurumuna devam
etmeye müsait olmaması, %2.2 bir eğitim kurumuna devam zorunluluğunun
olmaması, %2.2 bir eğitim kurumunda halihazırda öğrenci olmak, %2.2 ilgi duyulan
alanda eğitim almak istemek, %0.7 ailenin, yaşanılan şehir dışında eğitim almaya
izin vermemesidir. %9.6’lık bir kesim bu soruyu cevapsız bırakmıştır.
Katılımcıları ikinci derecede uzaktan eğitimi tercih etme nedenleri şunlardır:
%16.3 maddi durumun bir eğitim kurumuna devam etmeye müsait olmaması, %13.3
tam zamanlı bir işte çalışmak zorunda olmak, %12.6 bir eğitim kurumuna devam
zorunluluğunun olmaması, %12.6 uzaktan eğitimle istenilen yer ve zamanda eğitim
alarak zamanı daha verimli kullanabilme olanağı olması, %11.1 ikamet edilen şehir
dışında eğitim almak istememek, %10.4 ailesine bakmak zorunda olmak, %5.9 ilgi
duyulan alanda eğitim almak istemek, %4.4 bir eğitim kurumunda halihazırda
öğrenci olmak, %1.5 ailenin, yaşanılan şehir dışında eğitim almaya izin
vermemesidir. %11.9’lık bir kesim bu soruyu cevapsız bırakmıştır.
Katılımcıları üçüncü derecede uzaktan eğitimi tercih etme nedenleri şunlardır:
%16.3 uzaktan eğitimle istenilen yer ve zamanda eğitim alarak zamanı daha verimli
kullanabilme olanağı olması, %11.1 bir eğitim kurumuna devam zorunluluğunun
olmaması, %11.1 ilgi duyulan alanda eğitim almak istemek, %10.4 ikamet edilen
şehir dışında eğitim almak istememek, %10.4 maddi durumun bir eğitim kurumuna
devam etmeye müsait olmaması, %8.1 tam zamanlı bir işte çalışmak zorunda olmak,
%7.4 ailesine bakmak zorunda olmak, %2.2 bir eğitim kurumunda halihazırda
öğrenci olmak, %2.2 ailenin, yaşanılan şehir dışında eğitim almaya izin vermemesi,
%0.7 sağlıksal nedenlerdir. %20.0’lık bir kesim bu soruyu cevapsız bırakmıştır.
Buna göre katılımcıların uzaktan eğitimi tercih etmedeki ilk üç önceliği
şöyledir: ikamet ettiği şehir dışında eğitim almak istememek, maddi durumunun bir
eğitim kurumuna devam etmeye müsait olmaması ve uzaktan eğitimle istenilen
zaman ve yerde eğitim alarak zamanı daha verimli kullanma imkânı olmasıdır.
109
Tablo 4.20. Kursların Verilmesi Đstenen Uzaktan Eğitim Modeli S=135
.
Yazılı-Basılı Materyaller
Yayın
Bilişim Teknolojileri
Diğer
Cevapsız
TOPLAM
%
12.6
5.2
73.3
2.2
6.7
100
Tablo 4.20’de katılımcılara rehberlik kurslarının uzaktan eğitimle verilmesi
durumunda, hangi uzaktan eğitim modelini tercih etme istedikleri sorulmaktadır.
Katılımcıları belirlenen seçeneklere bağımlı bırakmamak için açık uçlu “diğer”
seçeneği de konulmuştur. Buna göre dağılım şöyledir: Katılımcıların %73.3’ü bilişim
teknolojileri yoluyla, %12.6’sı yazılı-basılı materyaller yoluyla, %5.2’si ise yayın
yoluyla uzaktan eğitim almak istemektedir. Diğer seçeneğini işaretleyen %2.2’lik
kesim ise üç metodun birleşiminden oluşan bir uzaktan eğitim modeli istemektedir.
%6.7’lik kesim ise bu soruyu cevapsız bırakmıştır.
Tablo 4.21.Rehberlik Kurslarının Uzaktan Eğitimle Đstenme Durumu S=135
%
54.1
45.2
0.7
100
Evet
Hayır
Cevapsız
TOPLAM
Tablo 4.21’e göre katılımcıların rehberlik kurslarının uzaktan eğitimle
verilmesine isteyip istemediklerine ilişkin dağılım şöyledir: %54.1 kursların uzaktan
eğitimle verilmesine olumlu bakarken, %45.2 olumsuz bakmaktadır. %0.7’lik kesim
bu soruyu cevapsız bırakmıştır. Katılımcıların rehberlik kursunun uzaktan eğitimle
verilmesini isteme nedenleri şöyledir:
-
Zaman tasarrufu ve devam zorunluluğunun olmaması.
-
Zamanı daha verimli kullanmak, artık eğitim ve iş bile uzaktan yapılabilecek
duruma gidiyor.
-
Zaman, mesafe, maddi (parasal).
-
Çünkü devam zorunluluğu olmadan bilişim teknolojileri yoluyla eğitim almak ve
farklı alanlar ile uğraşabilmek.
110
-
Diğer işler aksıyor, planlarımızın çoğu sekteye uğruyor.
-
Hem zaman, hem masraftan tasarruf açısından daha mantıklı olacaktır.
-
Evimizden uzak olduğumuz için gereken önemi göstermemiz zor oluyor.
-
Çünkü herkesin okullara gitme imkânı yoktur, hem maddi hem zamansal olarak.
-
Maddi yönden.
-
Uzaktan eğitimle eğitim alarak zamanı daha verimli kullanabiliriz.
-
Đkamet ettiğim il dışında olmak istemiyorum
-
Zaman ve yer problemi yaşanmazdı.
-
Maddi yetersizlikler olabilir, zaman, zaman israfı ortadan kalkar.
-
Gelişen teknoloji sayesinde bir sınıf ortamında öğreneceğim şeyleri uzaktan
eğitimle de öğrenebilirim.
-
Faydası olur diye düşünüyorum.
-
Arkadaşlarımın kalacak yer sorunu ve yaptıkları işi ayrıca ailelerini bırakıp
gelmeleri sıkıntı yaratıyor.
-
Daha kolay ve ucuz olabilir.
-
Mesleki hayattan ayrılmak zoruna kalmamak için.
-
Bu şekilde insanlar farklı şeylerle ilgilenirken eğitimini de alabilir. Çok masraf
yapmak zorunda da kalmaz.
-
Ekonomik yönden külfetin kalkması.
-
Maddi olarak pahalı, gidip gelmek yorucu, otel vs. başka yerde kalmak güvenli
olmayabilir.
-
Uzaktan eğitimle zaman ve mekân sınırlaması olmadan da gerekli bilgi
birikimine ulaşılabilir.
-
Evet. Daha verimli olur.
-
Zamanı daha verimli kullanılması ve daha az maddi masraf
-
Zamanı daha iyi kullanabiliriz.
-
Zaman ve paradan tasarruf.
-
Çünkü bilişim teknolojisi çok gelişmiş ve zaman ve kaynak masrafına yol
açmamalı.
-
Kursu tercih eden bireylerin üniversite mezunu ve genellikle çalışıyor olmaları.
kurslara devamlarını etkilemektedir.
-
Bulunduğum yerde rahatça eğitim almak istemem.
111
-
Ekonomik nedenler, vakitle ilgili problemler.
-
Kursiyerler büyük orandan meslek sahibi oldukları için devam konusundaki
sıkıntıların giderilmesi.
-
Đmkânı olmayanların katılabilmesi amacıyla.
-
Maddi yönden.
-
Zaman planlaması yapma imkanı olması.
-
Çalışanlar için ideal böyle bir sistem. Açıköğretimde okumak gibi.
-
Hem işimizde çalışıp, mevcut işimizden ayrılmadan- maddi yönden zorlanmamış
oluruz.
-
Hem işime gidip, hem de gerekli materyali toplayıp internet üzerinden eğitim
alabilirim.
-
Đnsanların ekonomik sorunu. Alınan eğitim internet ortamında karşılanır.
-
Şehir dışında barınmak zorunluluğu yok.
-
Kursiyerler masraf yapmaktan kaçınmış olur. Ayrıca işlerine devam edebilir.
-
Her açıdan daha verimli olacağını düşünüyorum. Özellikle ekonomik açıdan.
-
Mekân ve eğitici farkı olmaksızın aynı yerde ve standart bilgiye herkesin eşit
derecede alabildiği bir ortam oluşturulabilir. Zaman ve para açısından da
tasarruf edilebilir.
-
Daha az masraflı olacağını düşünüyorum.
-
Para, zaman, bağımlı ve alışmış olduğum çevre.
-
Đnsanlar her ortamda bu kursu takip edebilir.
-
Zamanı verimli kullanmak için.
-
Đşten dolayı.
-
Uzaktan eğitimle istediğim ve uygun olduğum zamanlarda eğitim alma imkânını
sunması ve devam zorunluluğu olmaması.
-
Daha çok zaman içinde araştırmalar yapılabilir.
-
Đkamet, maddi durum, devam mecburiyeti.
-
Đnternetin hızlı veri aktarma olanağı, telekonferans/seminer şeklinde bu şekilde
kurs düzenlenmesini sağlayabilir.
-
Eğitim saatlerinin kendimiz tarafından ayarlanması halinde daha faydalı
çalışabileceğime inanıyorum.
112
-
Đnsanların işini ailesini bırakmadan, boş vakitlerinde uzaktan eğitim sayesinde
kursu tamamlayabilmesi.
Katılımcıların rehberlik kursunun uzaktan eğitimle verilmesini istememe
nedenleri şunlardır:
-
Birebir öğrenme motive olabilme ve fikir alışverişi ve meslektaşlarla aynı ortamı
teneffüs edebilme açısından çok daha önemli ve faydalı olacaktır.
-
Đnsan ilişkileri önemlidir. Đlk eğitim için yüzyüze ve gelecekteki iş arkadaşları ile
doğrudan karşılaşma ve bir arada olmanın önemli olduğunu düşünüyorum.
-
Sınıfta eğitim bu işin ruhunu daha iyi veriyor.
-
Bence yüzyüze eğitim almak uzaktan eğitim almaktan daha verimli
-
Çünkü verimli olmaz, dikkat motivasyon eksikliği olabilir.
-
Yeterli ve verimli olacağını düşünmüyorum.
-
Kesinlikle karşıyım. Yeterli bilgiye uzaktan eğitim ile alınamayacağına
inanıyorum. Uzaktan eğitim yeterli olsaydı üniversitelere ve diğer okullara gerek
kalmazdı
-
Eğitimde birebir iletimin daha faydalı ve verimli olduğuna inanıyorum.
-
Đnsanlar karşılıklı eğitim almalı
-
Bana göre şu anki şekli daha iyi. Çünkü uygulamalı işlenecek dersler var ve
birebir eğitimle diyalog kurulacak detaylar olabilir. Bu şekli bence daha iyi.
-
Disiplinin ancak kurumsal alanlarda sağlanabileceğini ve soru soracak bir
muhatabın karşıda olması gerektiğini düşünüyorum.
-
Rehberlik kolay bir meslek değildir. Bu nedenle yüzyüze eğitim şarttır. O bile
yetmeyebilir. Bu mesleği yapmak isteyen belki ayrıca kendini yetiştirmek için
zaman bile ayıracaktır.
-
Uzaktan eğitim ile iyi bir eğitim verilmemesi
-
Yeterince eğitilebileceğini ve dürüst bir katılım olacağını düşünmüyorum.
-
Uygulamalı eğitim gerekiyor.
-
Birebir eğitimin daha verimli olması
-
Uzaktan eğitimle izleme denetleme olanağı olmayacaktır.
113
-
Çünkü yeterli seviyede eğitim alınamayacağını ve verilen eğitimin verimli
olamayacağını düşünüyorum.
-
Verimli olacağını sanmıyorum. Rehberlik mesleğinin uzaktan eğitimle ruhunun
verilebileceğini düşünmüyorum.
-
E-eğitimde denetleme, izleme şansınız yok.
-
Kurs daha faydalı.
-
Eğitim öğretim, karşılıklı hoca-öğrenci işbirliği ile olur.
-
Uygulamalı eğitim olmadığı için yüzyüze yapılmasında yarar var. Anlaşılmayan
konularına açıklık getirmek için soru imkânı var. Rehberlik kolay bir meslek
olmadığı için eğiticilerle yüzyüze olmak, deneyimlerinden yararlanmak gerekir.
-
Uzaktan eğitim her hangi bir durumda muhatap alınacak bir kişinin olmaması
nedeniyle disiplinsiz gibi görünüyor.
-
Ciddiyetin sağlanması, meslektaşları tanımak, hocalarla doğrudan iletişim
imkanı
-
Dersler dinlenmesi gereken dersler böyle olduğu halde çok eksik oluyor.
-
Çünkü yüzyüze eğitim birçok alanda uzaktan eğimden çok daha avantajlı.
-
Bakanlığı düzenlemiş olduğu bu eğitimin belirlenmiş yerde verilmesi en uygun
olanı.
-
Kursların birebir verilmesi verimlilik bakımından daha başarılı olacağını
düşünüyorum.
-
En iyi eğitim yüzyüze yapılan eğitimdir.
-
Üniversitelerin hazırlayacağı program doğrultusunda üniversite tarafından
yapılmasını uygun olacağını düşünüyorum.
-
Her ne kadar evimden uzakta bir şehirde beş ay maddi manevi zorluklar yaşasam
da inanılmaz bir deneyimdi.
-
Birebir eğitim her zaman daha iyidir. Ancak kurs açılmadan önce konaklama vs.
konularda iyi bir hazırlık yapılarak kursiyerlere azami derecede yardımcı
olunmalı.
-
Uzaktan eğitimle rehberlik mesleğinin öğrenilebileceğine inanmıyorum. Çünkü
uygulama yapılması gereken çok alan var.
-
Uzaktan eğitimin verimli bir eğitim metodu olmadığını düşünüyorum. Bir öğretim
görevlisinin yerini tutamaz. Uzaktan eğitimin maliyeti birebir eğitime göre daha
114
düşüktür fakat nitelikli rehber yetişmesi konusunda yüzyüze eğitimin daha faydalı
olduğu kanaatindeyim.
-
Eğitim kalitesinin düşmesini arzu etmem.
-
Birebir eğitim ile alınan verimi bilgisayar ortamında sağlamak mümkün değil.
-
Birebir eğitimin verdiği sonuçları uzaktan eğitimin vereceğine inanmıyorum.
Tablo 4.22.Đkamet Yerine Göre Uzaktan Eğitim Verilmesini Đsteyenler S= 135
.
Kursun Verildiği Đlde Đkamet Edenler
Başka Bir Đlden Gelenler
TOPLAM
%
26.0
74.0
100
Tablo 4.22’de ikamet yerine göre katılımcıların uzaktan eğitimi isteme
durumu verilmiştir. Buna göre evet kurslar uzaktan eğitimle verilsin diyenlerin
%74’ü başka bir ilden gelmiştir.%26’sı ise kursun yapıldığı ilde ikamet edenlerdir.
Buradan uzaktan eğitimi başka bir ilden gelenlerin daha fazla istediği
anlaşılmaktadır.
115
SONUÇ VE ÖNERĐLER
Turizm, ülkelerin kalkınmasında son derece önemlidir. Turizm endüstrisi,
günümüzde ulaştığı boyut itibariyle önemli bir sektör konumunu kazanmıştır.
Turizmin otuz üç sektörle direk ve bir o kadar sektörle de dolaylı etkisinden dolayı,
yatırımları ve iş hacmini arttıran, döviz sağlayan, istihdam alanları açan, iktisadi ve
sosyal kalkınma sürecini hızlandıran, bölgeler arası gelişmişlik farklarını gideren,
sosyal ve kültürel hayatı etkileyen, toplumların birbirini tanımasını sağlayarak dünya
barışına katkısıyla önemli toplumsal fonksiyonları başaran bir sektör olmuştur.
Turizmin en önemli unsuru turisttir. Çünkü turist oldukça bir ülkede turizmin
varlığından söz edilebilir. Turizmde en önemli unsurun turist yani insan olmasından
dolayı, turistin tatilinden memnun ayrılmasında onlara hizmet eden insan faktörü ön
plana çıkmaktadır. Turistik faaliyetlerde insanın insana doğrudan hizmet etmesi ve
turistin bu hizmetlerden maksimum fayda sağlaması esastır. Bu da turizm sektörünün
ihtiyaçlarına uygun elemanların eğitilmesi ve mesleki formasyona sahip nitelikli
işgücünün istihdam edilmesi ile mümkündür. Đnsana dayalı hizmetlerden oluşan bu
sektörün daha kaliteli hizmet verebilmesi ve müşteri memnuniyetini sağlayabilmesi,
kaliteli bir insan kaynağına sahip olması ile mümkün olur. Bundan dolayı turizmde
eğitimli insana duyulan ihtiyaç her zaman ön plandadır. Turizmin emek yoğun bir
sektör olmasından dolayı, ülkeyi ziyaret eden turist bu sektörde çalışanlar ile değişik
oranlarda temas halindedir. Turist rehberleri de bunlardan biridir.
Turist rehberleri ülke tanıtımında, ülke imajının oluşumunda, ülkeyle ilgili
önyargıların kırılmasında önemli bir rol üstlenmektedir. Ülkeye organize turlarla
gelen turistin ilk karşılaştığı, en uzun süre beraber olduğu ve en çok etkilendiği kişi
turist rehberidir. Turist rehberi dış dünyada imaj sorunu olan, kendisi hakkında
önyargılı düşünceler ve tepkilerle mücadele eden bir ülke için stratejik öneme
sahiptir. Olumlu imaj oluşturulması açısından rehber, turistin bakış açısıyla ülkeyi
temsil eden bir elçidir. Turist rehberliğinin, turistlere ülkeyle ilgili bilgi vermesinden
116
dolayı zihinsel, hareketli bir iş olmasından dolayı fiziksel güç gerektiren bir meslek
olması, bu meslekteki kalite gereksinimine duyulan ihtiyacı arttırmaktadır. Bundan
dolayı turist rehberinin, değişen turizm trendleriyle sürekli güncellenebilen, çağın
gereklerine uygun, yüksek kalitede hizmet sunumu sağlayacak, kişisel bilgi ve
becerilerini arttıracak bir eğitim almaları gerekmektedir.
Türkiye’de turist rehberliği eğitimi, üniversitelerin önlisans ve lisans
bölümleri ile Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ihtiyaç duyulması halinde açılan
turist rehberliği kursları ile üç değişik şekilde verilmektedir. Her bir eğitim sistemi
eğitime alınacak kişiler, eğitime alınma şekli, eğitim süresi, eğitim uygulamaları,
eğitimin içeriği, eğitim zamanı ve birçok konuda birbirinden farklılık göstermektedir.
Kültür ve Turizm Bakanlığı turist rehberliği kursları da bunlardan biridir. Kurslarda
uygulanan eğitim üniversitelerde verilen eğitimlere nazaran daha kısa süreli,
derslerin içeriği olarak üniversitelerdeki eğitimlerden daha yüzeyseldir.
Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından düzenlenen turist rehberliği kurslarının
ne zaman nerede açılacağına dair bir standart bulunmamaktadır. Kurs, eğitimin
düzenleneceği ilde seçme sınavında başarılı olan aday sayısının en az elli kişi olması
halinde açılabilmektedir. Seçme sınavında başarılı olan aday sayısının elliden az
olması durumunda, başarılı olan adayların hakları ilk açılacak kurs için bir defaya
mahsus olmak üzere saklı tutulmaktadır. Bir sonraki açılacak seçme sınavı sonucu
kursun yapılacağı yerin, adayın sınavı kazandığı il olmama ihtimali de
bulunmaktadır. Bu durumda kursiyer, Bakanlıkça aynı dönemde başka bir ilde seçme
sınavı açılmış ve seçme sınavında başarılı olan kursiyer sayısı elliyi geçmişse,
Bakanlıkça mazeretleri uygun görülmesi halinde o ildeki kursa katılabilmektedir.
Eğer böyle bir durum yoksa başarılı olanlar sınavı kazandıkları ilde tekrar kurs
açılana kadar beklemek zorunda kalmaktadırlar. Bu da başarılı olanlar için zaman
kaybı ve ülke açısından da ekonomik kayıp anlamına gelmektedir. Ayrıca rehber
olmak isteyen ve bu konuda gereken vasıflara haiz ama maddi imkânları başka bir
ilde eğitim almaya müsait olmayan kişiler de eğitimlere katılamamaktadır. Bu ise
eğitimde fırsat eşitliği ilkesine ters düşmektedir. Rehberlik kurslarının farklı yer ve
zamanlarda verilmesi, eğitimin verildiği yerlerde eğitim alt yapısının sistematik bir
117
şekilde oluşturulamamasına neden olmaktadır. Sosyo-ekonomik açıdan gelişmiş bir
ilde eğitici bulmak daha kolay olurken, az gelişmiş bir ilde konusunda uzman eğitici
bulmada zorluk çekilebilmektedir. Bu durum iller arasında eğitimin kalitesinde
farklılık yaratmaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı turist rehberliği kurslarında
karşılaşılan birçok güçlüğün ortadan kaldırılması açısından bu çalışmada turist
rehberliği kursları ile üniversitelerin rehberlik bölümleri arasındaki eğitim
faklılıklarının en aza indirilmesi için uzaktan eğitim modelinin uygun olup
olmayacağı tartışılmaktadır. Yapılan anket çalışmasıyla da kursiyerlerin uzaktan
eğitime yatkınlığı ortaya konmaya çalışılmıştır.
Eğitimin insan hayatı ve ülkelerin gelişmesi için ne derece önemli olduğu
devamlı dile getirilmektedir. Đlk çağdan günümüze her alanda gelişme olduğu gibi
eğitim teknolojisi alanında da birçok değişim ve gelişme olmuştur. Gelişen teknoloji
gelişmiş ülkelerde eğitim ve öğretimin de yapısını değiştirmiş, eğitimde yeni
metodlar uygulanmaya başlanmıştır. Bu metodlardan biri de uzaktan eğitimdir. Sınıf
ortamında düzenlenen eğitimler teknolojinin gelişmesi ile uzaktan eğitimle verilebilir
hale gelmiştir. Mektupla başlayan uzaktan eğitim uygulamaları günümüzde
teknolojinin gelişmesine bağlı olarak e-öğrenme şeklinde devam etmektedir.
Kaymas’tan aktaran Kaplan (2001: 16), yetişkin eğitimi ile uzaktan eğitim
arasında çok yakın bir ilişki olduğunu hatta zaman içinde birbirinin yerine bile
kullanıldığını, insanların yaşlandıkça taklit ve belleğe dayalı öğrenme biçimlerinin
giderek önemini yitirdiğini, yetişkin insanların bu durumda sentez ve değerlendirme
yoluyla bağımsız çalışma ve arayıp bulma yöntemleriyle daha fazla öğrenebildiğini,
genç yaştaki insanlar için geçerli olan eğitim yöntemlerinin yetişkin insanlar için
geçerli olmadığını, öğrenme güçlüğüne neden olan şeylerin yaş veya yaşlılıktan
ziyade öğretim stratejilerinin uyumsuzluğu ve öğretmene karşı duyulan güvensizlik
olduğunu ifade etmektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığı kurslarındaki kursiyerlerin
tamamının yetişkin insan grubunda olmasından dolayı uzaktan eğitim uygulamasının
en iyi şekilde yapılabileceği düşünülmektedir.
Uzaktan eğitimin çalışan ve okuyan kişiler için iyi bir alternatif eğitim
modelidir. Yapılan ankete göre katılımcıların %67.4’ünün bir işi vardır ve %4.4’ü ise
118
öğrencidir. Buradan anlaşıldığı üzere kurs için katılımcıların %71.8’i işini ve
okulunu bırakmak zorunda kalmıştır. Bundan dolayı, rehberlik kurslarının uzaktan
eğitimle verilmesi çalışan ve okuyan kesim için büyük bir avantaj olacaktır.
Uzaktan eğitim modeli kişinin istediği yer ve zamanda eğitim imkanı
sunmasından dolayı, uzaktan eğitimle insanlar evini, işini, ailesini terk etmeden
bulunduğu yerde eğitim alabilmektedirler. Rehberlik kurslarında katılımcıların
%71.9’luk kısmı il dışından gelip, otel-motel-pansiyon gibi yerlerde barınmak
zorunda kalmıştır. Đl dışından gelenlerin %74’ü kursların uzaktan eğitimle
verilmesini istemektedir. %25.9’luk kısmı ise evlidir. Buradan anlaşıldığı üzere,
uzaktan eğitim evini, işini, ailesini bırakmak zorunda olup kursa katılanların bu
sorununa çözüm olacaktır.
Katılımcılardan üst gelir grubuna (2201 YTL. ve üstü) mensup olanların oranı
yalnızca %12.6’dır. Bu durum büyük bir kısmı (%74.8) orta ve alt gelir grubuna
dahil olan katılımcıların ikamet ettikleri yerin dışında eğitim almaya maddi açıdan
müsait olmadıklarını göstermektedir. Gelir durumları verilen katılımcıların kurs ve
gezi ücretleri dışında kurs süresince yapılan şahsi harcamaları şöyledir: %57.8’i 2001
YTL. ve üstü masraf yapmıştır. %14.8’i 1YTL-500 YTL arasında masraf yapmıştır.
%9.6’sı 501 YTL -1000 YTL arası masraf yapmıştır. %8.9’u 1001 YTL-1500 YTL
arası masraf yapmıştır. %7.4’ü 1501 YTL-2000 YTL arası masraf yapmıştır. Uzaktan
eğitim, eğitim veren kurum ve öğrenciler açısından yüzyüze eğitime göre daha az
masraflı bir eğitim türüdür. Örneğin e-eğitim sunan kurumlar, maliyetlerde %30 ile
%70 arasında değişen oranlarda kaynak tasarrufu sağlamaktadır. Öğrenci açısından
ise seyahat, kalacak yer ve farklı mekânda bulunmanın diğer masrafları
düşünüldüğünde oldukça ekonomik bir sistemdir. Bundan dolayı rehberlik
kurslarının uzaktan eğitimle verilmesi, kursiyerler ve Kültür ve Turizm Bakanlığı
açısından daha az masraflı olacaktır.
Geleneksel eğitimde devamsızlık yapıldığında anlatılan konuyu bir daha
dinleme şansı yokken, uzaktan eğitimde devamsızlık diye bir durum söz konusu
değildir. Konunun istenilen zaman ve tekrarda çalışılma imkânı vardır. Turist
rehberliği kurslarında katılımcıların %40’ı sağlıksal, ailevi, maddi, sınav gibi
119
nedenlerden dolayı devamsızlık yapmak zorunda kaldığını ifade ettiğinden ve
rehberlik eğitiminin önemine binaen uzaktan eğitim ile devamsızlık sorunu ortadan
kalkacaktır.
Ankette katılımcıların %28.9’u kursu, %9.6’sı ise eğitim araç ve gereçlerini
yetersiz bulmuştur. Katılımcıların kursu yetersiz bulma nedenleri genel itibariyle
kursun süresinin kısa olduğu, uygulamaya yönelik pratik eğitim olmaması, hocaların
yetersiz olduğu, kursun sadece yol gösterici olduğu kişinin kendisini geliştirmesi
gerektiği yönündedir. Katılımcıların eğitim araç ve gereçlerinin yetersiz bulma
nedenleri ise eğiticilerin yetersiz olduğu ve kursta film, belgesel gibi dokümanların
gösterilmesi gerekliliği yönündedir. Katılımcıların kursu yeterli bulması henüz
rehber olarak çalışmamış olmalarından kaynaklandığı düşünülmektedir. Çünkü bir
rehberin tur esnasında turistlerin sorularını cevaplayabilmesi için birçok disiplinde
eğitilmiş olması gerekmektedir. Değirmencioğlu (1998: 90-91)’nun turist rehberi
olarak çalışanlar üzerinde yapmış olduğu araştırmada turist rehberlerinin %62.5’i
Kültür ve Turizm Bakanlığı turist rehberliği kurslarının yetersiz olduğunu, %49.7’si
kursta flora-fauna, mimari, Türkiye’nin Uluslararası sorunları, güzel sanatlar,
etnoloji, rehber-seyahat acentası/konaklama işletmesi ilişkileri, turizm sektöründe dış
tanıtım, antropoloji gibi derslerin eksikliğinin hissedildiğini belirtmiştir. Kültür ve
Turizm Bakanlığı kurslarında bu sorunların çözümü olarak en iyi yolun uzaktan
eğitim olduğu düşünülmektedir. Çünkü uzaktan eğitim alternatif ve çok çeşitli (yazılı
ve basılı, görsel-işitsel, çok ortamlı (multimedia) ve etkileşimli) öğrenme ve öğretme
ortamları sunar. Öğrenme ve öğretme sürecinde, öğrenim yaşı, öğretim araçları,
öğrenme ve öğretme ortamı, yöntem ve teknikleri vb. konularda esneklik ve çeşitlilik
sağlar. Alternatif eğitici kaynaklara erişebilme imkânı sunar. Çok farklı yerlerde
bulunan konu uzmanlarına gerçek zamanda erişim imkânı verir. Uzaktan eğitim,
yüzyüze eğitimde olduğu gibi eğitici, eğitim araç ve gereçleri ve diğer ortamlar en iyi
şekilde sağlandığı taktirde yüzyüze eğitim kadar etkilidir. Bundan dolayı rehberlik
kurslarının uzaktan eğitimle verilmesi durumunda uzman eğitici, eğitim araç ve
gereçleri temini, konunun en iyi şekilde anlatılması açısından faydalı olacağı
düşünülmektedir.
120
Katılımcıların %54.1’i rehberlik kurslarının uzaktan eğitimle verilmesini
talep ederken, %45.2’si uzaktan eğitime olumsuz bakmaktadır. Katılımcıların
uzaktan eğitimi tercih etmedeki en önemli ilk üç neden, ikamet ettiği şehir dışında
eğitim almak istememek, maddi durumunun bir eğitim kurumuna devam etmeye
müsait olmaması ve uzaktan eğitimle istenilen zaman ve yerde eğitim alarak zamanı
daha verimli kullanma imkânı olmasıdır. Katılımcıların kursların uzaktan eğitimle
verilmesini isteme nedenleri genel olarak; zamanı daha verimli kullanarak zamandan
tasarruf edilmesi, ikamet ettiği il dışında başka bir ilde eğitim almak istememek,
işlerinden ve eşlerinden ayrılmadan, istediği yer ve zamanda eğitim almak istemek,
gelişen teknoloji sayesinde sınıf ortamında öğrenilebilecek şeylerin uzaktan
eğitilmede verilebileceği, herkesin maddi ve zamansal olarak okullara gitme
imkânının olmamasıdır. Katılımcıların kursların uzaktan eğitimle verilmemesini
isteme nedenleri ise genel olarak; yüzyüze eğitim almanın daha verimli olacağı,
insan ilişkilerinin önemli olduğu, yeterli bilginin uzaktan eğitimle alınamayacağı,
soru soracak bir muhatabın olmaması, uzaktan eğitim ile iyi bir verilemeyeceği,
uzaktan eğitimde izleme, denetleme olanağı olmayacağı, rehberliğin kolay bir meslek
olmadığı bu yüzden yüzyüze eğitimin gerekli olduğu yönündedir. Bu nedenler
uzaktan eğitimdeki avantajlar ve dezavantajlara uyumluluk göstermektedir. Daha
önce de değinildiği üzere yüzyüze eğitimde olduğu gibi eğitici, eğitim araç ve
gereçleri ve diğer ortamlar en iyi şekilde sağlandığı taktirde uzaktan eğitim yüzyüze
eğitim kadar etkilidir. Yüzyüze eğitimde de, eğitici, eğitim araç ve gereçleri, eğitim
ortamı vd. yetersiz olması durumunda eğitim eksik kalmaktadır. Günümüzde
mühendislik, tıp, iktisat, işletme gibi birçok alanda tamamı uzaktan ya da eğitimin bir
kısmı yüzyüze olmak üzere uzaktan eğitim verilebilmektedir.
Ülkelerin gelişmeleri için eğitime ve öğretime önem vermeleri şarttır. Turizm
sektöründe eğitim kurumları sektöre bilgi çağı ve bilgi toplumu gereklerini sağlayan
bireyler yetiştirmelidir. Turizmden daha fazla gelir elde etmek için, eğitim-öğretim
sistemi çağın gereklerine uygun olmalıdır. Uzaktan eğitim gereklerine uygun şekilde
yapıldığı takdirde yüzyüze eğitim kadar etkilidir. Günümüzde uzaktan eğitim birçok
kurum ve kuruluş tarafından internet ortamında verilmektedir. Bu çalışma ile turist
121
rehberliği eğitiminde karşılaşılan eğitici, eğitim araç ve gereci gibi eğitimde
karşılaşılan birçok olumsuz durumun ortadan kaldırılması hedeflenmiştir.
Araştırmacı, katılımcıların %97.1’inin orta seviye ve üzerinde bilgisayar
kullanabilmesi, %60’ının interneti her gün, %40’nın ise haftada birkaç gün interneti
genellikle araştırma yapmak, eğitim ve iş amaçlı kullanması, %73.3’ünün rehberlik
kurslarının uzaktan eğitim modellerinden bilişim teknolojileri yoluyla verilmesini
istemesi ve yüzyüze eğitim kadar etkili olması, maliyet açısından uygun olması ve
yazılı basılı materyaller, görsel işitsel öğeler ve bilişim ortamları gibi diğer uzaktan
eğitim modellerini de içinde barındırmasından dolayı uzaktan eğitim uygulama
modellerinden biri olan e-öğrenmeyi önermektedir. Çünkü Güngör (2004: 124)
öğrencilerin MS Excel öğrenmeleri üzerine yaptığı araştırmada e-öğrenme ile
yüzyüze öğrenme arasında fark bulunmadığını belirtmiştir. Günümüzde üniversiteler
tarafından verilen uzaktan eğitim uygulamaları, e-öğrenme yöntemiyle e-Kitap, eTelevizyon, e-Alıştırma, e-Sesli Kitap, e-Sınav, e-Danışmanlık gibi sınıf ortamında
olabilecek her türlü uygulama kullanılarak verilebilmektedir. Ayrıca katılımcıların
%74.8’i lisans, %13.3’ü önlisans, %11.1’i yükseklisans mezunu olmasından dolayı,
eğitim seviyesi açısından bu grup üzerinde uzaktan eğitim uygulamasının
yapılabilirliği yüksektir.
E-öğrenme sisteminin turist rehberliği eğitiminde uygulanması ile çağdaş
eğitim sisteminin gerekliliği olan bilgi öğreten eğitim modelinden, bilgiyi arayıp
bulan ve bilgiyi kullanmayı öğreten eğitim modeline geçiş sağlanacaktır. Eğitim
kalitesinin artması ile sunulan hizmet kalitesi de artacak, böylece ulaşılmak istenen
hedeflere kısa zamanda erişilebilecektir.
122
KAYNAKÇA:
AHĐPAŞAOĞLU, Suavi
1994
“Türkiye’de Turizm Rehberliği Eğitiminin Üniversiteler Kapsamı
Đçerisinde Alınması Üzerine Düşünceler”, “Dört Yıllık Turizm Yüksekokullarında
Eğitim-Öğretim Sorunları ve Çözüm Yolları” Hafta Sonu Semineri I, Kayseri: T.C.
Erciyes Üniversitesi Nevşehir Turizm Đşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu,
Erciyes Üniversitesi Matbaası. 135-144
2001
Turizmde Rehberlik, Ankara, Detay Yayıncılık
2002
“Türkiye’de Turist Rehberliği Eğitiminin Rehber Gereksinimine Uygun
Olarak Planlanması”, Turizm Eğitimi Konferans-Workshop, Ankara: T.C. Turizm
Bakanlığı Turizm Eğitimi Genel Müdürlüğü. 221-233
AKMEL, Jale
1992
“Turist Rehberliğinde Üniversite Eğitimi”, Turizm Eğitimi KonferansWorkshop, Ankara: T.C. Turizm Bakanlığı Turizm Eğitimi Genel Müdürlüğü. 219222
BATMAN, Orhan, R. YILDIRGAN ve N. DEMĐRTAŞ
2000
Turizm Rehberliği, Adapazarı, Değişim Yayınları
123
BĐLGĐN, Özer
1984 “Profesyonel Tercüman Rehberlik Eğitimi”, M. KORZAY ve başk. (Ed.),
Turizm Eğitimi Kongresi, Tebliğ ve Tartışmalar, Đstanbul: Boğaziçi Üniversitesi
MYO Turizm Đşletmeciliği Programı. 178-181
BULURMAN, Banu
2002
“On-line Eğitim”, Đşgüç Endüstri Đlişkileri ve Đnsan Kaynakları Dergisi,
Cilt:4,
Sayı:2,
http://www.isgucdergi.org/index.php?p=arc_view&ex=56&
inc=arc&cilt=4&sayi=2&... , (10.01.2009)
ÇETĐNER, M. Hakan, Ç. GENCEL ve Y.M. ERTEN
1999
“Đnternete Dayalı Uzaktan Eğitim ve Çoklu Ortam Uygulamaları” V.
Türkiye “ Đnternet Konferansı”, Ankara:
http://inet-tr.org.tr/inetconf5/tammetin/gencel-egit.doc , (05.08.2008)
ÇĐMRĐN, Hüseyin
1995
Turizm ve Turist Rehberliğinin ABC’si, Antalya, Akdeniz Kitabevi
DEĞĐRMENCĐOĞLU, Ahmet Özdal
1998
Türkiye’de Turizm Rehberliği Eğitimine Bir Yaklaşım, Ankara: Gazi
Üniversitesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
DEMĐRKIRAN, Volkan ve G. Silahtaroğlu
2007 “Uzaktan Eğitim: Ne Zaman, Nasıl?”, Akademik Bilişim 2008, Çanakkale:
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi. http://ab.org.tr/ab08/bildiri/55.doc ,
(12.05.2008)
124
Devlet Planlama Teşkilatı
2006 “Turizm Đhtisas Komisyonu Raporu”, Dokuzuncu Kalkınma Planı (20072013), Ankara
DĐNÇER, Füsun Đstanbullu ve Đ. KIZILIRMAK
1997 “Turizm Rehberliğinin Gelişimi ve Türkiye’deki Konumu”, “Türkiye’de
Turizmin Gelişmesinde Turist Rehberlerinin Rolü”, Hafta Sonu Semineri IV,
Kayseri: T.C. Erciyes Üniversitesi Nevşehir Turizm Đşletmeciliği ve Otelcilik
Yüksekokulu, Erciyes Üniversitesi Matbaası.
FĐDAN, Nurettin ve M. ERDEN
Eğitime Giriş, Ankara, Alkım Yayınevi
Federation of European Tourist Guides
http://www.feg-touristguides.org/feg.htm , 02.07.2008
GĐRGĐNER, Nuray ve E. ÖZKUL
2004 “Uzaktan Eğitimde Teknoloji Seçimi”, The Turkish Journal of Educational
Technology, Volume:III, Issue:3. 155-164
GÜLERSOY, Çelik
1996
“Turizm Elçilerimiz: Tercüman Rehberler”, Rehber Dünyası Dergisi,
Kasım 1996, Đstanbul
GÜNGÖR, Cengiz ve P. AŞKAR
2004 “E-Öğrenmenin ve Bilişsel Stilin Başarı Ve Đnternet Öz Yeterlilik Algısı
Üzerindeki Etkisi”, Hacettepe üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 27, 116-125
125
HU, Wei
2007
Tour Guides and Sustainable Development: the Case of Hainan, China,
Waterloo,
Ontario,
Canada:
Waterloo
Üniversitesi
(Doktora
Tezi),
https://uwspace.uwaterloo.ca/bitstream/10012/2732/1/thesis-wei.pdf , (15.05.2008)
ĐŞMAN, Aytekin
2005
Uzaktan Eğitim, Ankara, Öğreti Pegem A Yayıncılık
KAPLAN, Mustafa
2001
Đnsan Kaynakları Eğitiminde Yeni Bir Yaklaşım: Web Tabanlı Uzaktan
Eğitim ve Örnek Bir Uygulama, Đstanbul: Đstanbul Üniversitesi (Yayımlanmamış
Yüksek Lisans Tezi)
KAZU, Đbrahim Yaşar ve O. ÖZDEMĐR
2002,
“Teknik Öğretmen Adaylarının Uzaktan Eğitimle Đlgili Görüş ve
Beklentileri ( Fırat Üniversitesi Örneği )”, Yakın Doğu Üniversitesi XI. Eğitim
Bilimleri Kongresi, Lefkoşa:
http://perweb.firat.edu.tr/personel/yayinlar/fua_35/35_21771.doc (02.12.2008)
KAYA, Yahya Kemal
1996
Yayınları
Eğitim Yönetimi Kuram ve Türkiye’deki Uygulama, Ankara, Bilim
KAYA, Zeki ve başk.
2004
“Uzaktan Eğitimin Temelleri Dersindeki Uzaktan Eğitim Đhtiyacı
Ünitesinin Web Tabanlı Sunumunun Hazırlanması”, The Turkish Journal of
Educational Technology - TOJET, Volume:3, Issue:3. 165-175
126
KOÇER, H. Erdinç
2001 Web Tabanlı Uzaktan Eğitim, Konya: Selçuk Üniversitesi (Yayımlanmamış
Yüksek Lisans Tezi)
KOZAK, Nazmi, M.A. KOZAK ve M. KOZAK
2001
Genel Turizm Đlkeler-Kavramlar, Ankara, Detay Yayıncılık
ORAL, Saime, G. DEĞĐRMENCĐOĞLU ve O. ÇĐÇEK
1994
“Turizm Eğitimi Veren Okullarda Rehberlik Bölümü Açılmasının
Gerekliliği ve Ön Koşulları”, “Dört Yıllık Turizm Yüksekokullarında Eğitim-Öğretim
Sorunları ve Çözüm Yolları” Hafta Sonu Semineri I, Kayseri: T.C. Erciyes
Üniversitesi Nevşehir Turizm Đşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu, Erciyes
Üniversitesi Matbaası. 121-134
ÖCAL, Usta
1992
Turizm, Đstanbul, Altın Kitaplar Matbaası
Sabah Gazetesi
2007
Asker Araştırdı: 27 Ülke Türkleri Kötü Öğretiyor,
http://www.sabah.com.tr/2007/09/07/haber,9D317B8C77DF43F49EAF0A76EBB19
49D.html , (07.09.2007)
SARIABDULLAHOĞLU, Aybala ve A.F. ERSOY
2008
Uzaktan Eğitim, Karınca Kooperatif Postası, 73
http://www.acikarsiv.gazi.edu.tr/index.php?menu=2&secim=8&YayinBIK=826#
22.12.2008
127
,
TETĐK, Nuray
2006
Türkiye’de Profesyonel Turist Rehberliği ve Müşterilerin Turist
Rehberlerinden Beklentilerinin Analizi (Kuşadası Örneği), Balıkesir: Balıkesir
Üniversitesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı
1972 Seyahat Acentaları ve Seyahat Acentaları Birliği Kanunu, Yatırım ve
Đşletmeler Genel Müdürlüğü
2007
Ankara.
Türkiye Turizm Stratejisi 2023, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları,
1983 Tur Yönetiminin Đlke ve Süreçleri, Eğitim Dairesi Başkanlığı Yayınları:52,
Ankara, Şafak Matbaası
Turizm Đstatistikleri,
http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF657B96472CD8
92038020F3B0746F34B3 , (09.01.2008)
2005 Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği, Araştırma ve Eğitim Genel
Müdürlüğü
128
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü
2002 “Dünyada Eğitim Teknolojisi”, Eğitim ve Teknoloji Bülteni, Eylül, Yıl:1
Sayı:3, http://egitek.meb.gov.tr/bulten/evt/evt3/evt3.html , (28.03.2008)
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı
2006 Konaklama ve Seyahat Hizmetleri Turizmde Rehberlik, MEGEP (Mesleki
Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi), Ankara:
http://www.megep.meb.gov.tr/modulson/1112/konaklama/konaklama.htm,
(01.09.2008)
T.C. Yüksek Öğretim Kurulu Enformatik Milli Komitesi
1999 “Uzaktan Yükseköğretim Kapsamında Açılacak Dersler/Programlara Đlişkin
Genel Đlkeler”, Ankara, http://uek.aof.edu.tr/default.aspx , (16.05.2008)
T.C. Yüksek Öğretim Kurulu
2005
Türk Yükseköğretiminin Bugünkü Durumu Raporu, Ankara
http://www.yok.gov.tr/egitim/raporlar/kasim_2005/kasim_2005.doc , (10.09.2008)
T.C. Yüksek Öğretim Kurulu Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi
2008 2008 Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Sistemi Yükseköğretim Programları ve
Kontenjanları Kılavuzu, Ankara, Meteksan Anonim Şirketi
TOSUN, Cevat ve R. TEMĐZKAN
2004 “Türkiye’nin Dış Tanıtım ve Ülke Đmajında Turist Rehberlerinin Rolü”, 1.
Balıkesir Ulusal Turizm Kongresi, Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Turizm
Đşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu. 345-365
129
Türkiye 2. Bilişim Şurası
2004
Sonuç Raporu, Ankara
UŞUN, Salih
2006
Uzaktan Eğitim, Ankara, Nobel Yayın Dağıtım
World Federation of Tourist Guides Assocation
http://wftga.org/page.asp?id=15 , (02.07.2008 )
World Tourism Organisation
Tourism Hihglights 2007 Edition http://unwto.org/facts/eng/pdf/highlights/
highlights_07_eng_hr.pdf , (09.01.2008)
World Tourism Organisation
Tourism and
(01.04.2008)
World
Economy,
http://unwto.org/facts/eng/economy.htm
,
YARCAN, Şükrü
2007
“Profesyonel Turist Rehberlerinde Mesleki Etik Üzerine Kavramsal Bir
Değerlendirme”, Anatolia Turizm Araştırmaları Dergisi, Cilt:XVIII, Sayı:I,
Bahar:33-44
YILDIZ, Rıfat, S. KUŞLUVAN ve S.Y. ŞENYURT
1997 “Turist Rehberliği Öğretiminde Yeni Bir Model: Nevşehir Turist Rehberliği
Bölümü Programı ve Değerlendirilmesi”, “Türkiye’de Turizmin Gelişmesinde Turist
Rehberlerinin Rolü”, Hafta Sonu Semineri IV, Kayseri: T.C. Erciyes Üniversitesi
Nevşehir Turizm Đşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu, Erciyes Üniversitesi
Matbaası.
http://www.enformatik.aku.edu.tr/etkinliksunum/782.ppt#256,1,slayt7 , (28.12.2008)
130
EKLER
Ek-1 : Anket formu
ANKET FORMU
Bu araştırma Türkiye’de Profesyonel Turist Rehberliği Eğitiminin Uzaktan Eğitim
Modeli ile verilmesinin araştırılması amacıyla hazırlanmıştır.
Araştırma sonuçları “Türkiye’de Profesyonel Turist Rehberliği Eğitimi: Kültür ve
Turizm Bakanlığı Tarafından Düzenlenen Turist Rehberliği Eğitimlerinin Uzaktan Eğitim
Modeli Đle Verilmesi Üzerine Bir Araştırma” başlıklı uzmanlık tezi kapsamında
değerlendirilecektir.
Soru formuna vereceğiniz cevaplar tek tek ele alınmayacak; formların toplamından
elde edilen veriler istatistikî tablolara dönüştürülerek ele alınacaktır.
Vakit ayırdığınız için teşekkür ederim.
K. Gökhan NEBĐOĞLU
Kültür ve Turizm Uzman Yardımcısı
1) Cinsiyetiniz:
( ) Bayan
( ) Erkek
2) Yaşınız:
( ) 20 – 29
( ) 30 – 39
( ) 40 – 49
( ) Evli
( ) Bekar
3)
Medeni Durumunuz:
( ) 50 – 59
( ) 60 ve üstü
4) Mesleğiniz:
( ) Kamu sektöründe çalışıyorum
( ) Özel sektörde çalışıyorum
( ) Serbest meslek
( ) Öğrenci
( ) Ev hanımı
( ) Đşsiz
( ) Diğer (Lütfen belirtiniz:………………………..)
5) Aylık geliriniz:
( ) 400 YTL’den az
( ) 1601 YTL – 2200 YTL
( ) 401 YTL – 1000 YTL
( ) 2201 YTL ve üzeri
6) Eğitim durumunuz:
( ) Önlisans
( ) Lisans
( ) 1001 YTL – 1600 YTL
( ) Yüksek Lisans ve üzeri
7) Bilgisayar kullanma beceriniz:
( ) Hiç kullanamıyorum
( ) Az kullanabiliyorum
( ) Orta seviyede kullanabiliyorum
( ) Đyi derecede kullanabiliyorum
( ) Çok iyi derecede kullanabiliyorum
8) Đnternete ne sıklıkla bağlanıyorsunuz?
( ) Her gün
( ) Haftada birkaç gün
( ) Ayda bir
( ) Hiç
( ) Diğer (Lütfen belirtiniz:……………………)
9) Đnternete nereden bağlanıyorsunuz?
( ) Ev
( ) Đşyeri
( ) Hem ev hem işyeri
( ) Đnternet cafe
( ) Diğer(Lütfen belirtiniz:………………………………...)
131
10) Đnternete bağlanma amaçlarınızı öncelik sırasına göre belirtiniz.
( 1= 1.amaç,
2=2.amaç,
3=3.amaç )
( ) Eğitim
( ) Đş
( ) Araştırma yapmak
( ) Download yapmak ( program, film vs.)
( ) Muhabbet etmek
( ) Oyun oynamak
( ) Diğer(Lütfen belirtiniz:…………)
11) Rehberlik kursu seçme sınavını kazandığınız il: ( ) Şanlıurfa ( ) Gaziantep ( ) Konya
12) Rehberlik kursuna katıldığınız il:
( ) Şanlıurfa
( ) Konya
13) Rehberlik kursu süresince nerede ikamet ettiniz?
( ) Kendi evimde
( ) Otel- motel-pansiyon
( ) Bir kamu kurumu misafirhanesi
( ) Bir yakınımın yanında
( ) Ev kiraladım
( ) Diğer (Lütfen belirtiniz:…………)
14) Kurs ve gezi ücretleri dışında bu eğitim için ne kadar masraf yaptınız?
( ) 1 YTL – 500 YTL
( ) 501 YTL – 1000 YTL
( ) 1001 YTL – 1500 YTL
( ) 1501 YTL – 2000 YTL
( ) 2001 YTL ve üzeri
15) Rehberlik kursuna devamsızlık yapmak zorunda kaldınız mı?
( ) Evet (Lütfen nedenini belirtiniz.).....................................................................................
( ) Hayır
16) Sizce rehberlik kursunda aldığınız eğitim rehberlik mesleğini icra etmek için yeterli
mi?
( ) Evet
( ) Hayır (Lütfen nedenini belirtiniz.)...................................................................................
17) Sizce rehberlik kursunda kullanılan eğitim araç ve gereçleri yeterli mi? ( Eğitim salonu,
ısıtma, aydınlatma, yazı tahtası, projeksiyon cihazı, tepegöz vb...)
( ) Evet
( ) Hayır (Lütfen nedenini belirtiniz.)...................………....................................................
18) Uzaktan eğitimle herhangi bir eğitim programına katıldınız mı veya şuan herhangi bir
programa devam ediyor musunuz?
( ) Evet ( Programın Adı:……...................……...................................................................)
( ) Hayır
19) Rehberlik kurslarının uzaktan eğitim ile verilmesi durumunda, uzaktan eğitimi tercih
etmede aşağıdaki nedenler arasında sizin için önemli olan üç nedeni önem derecelerine
göre sıralayınız.
( 1= 1. derece önemli, 2=2.derece önemli, 3=3.derece önemli )
( ) Đkamet ettiğim şehir dışında eğitim almak istememek
( ) Maddi durumumun bir eğitim kurumuna devam etmeye müsait olmaması
( ) Bir eğitim kurumuna devam zorunluluğunun olmaması
( ) Tam zamanlı bir işyerinde çalışmak zorunda olmak
( ) Uzaktan eğitimle istediğim yer ve zamanda eğitim alarak zamanı daha verimli
kullanmak
( ) Ailemin yaşadığım şehir dışında eğitim almama izin vermemesi
( ) Aileme bakmak zorunda olmam
( ) Bir eğitim kurumuna devam zorunluluğumun olması ( öğrenci, stajyer vb...)
( ) Đlgi duyduğum alanda bilgi sahibi olmak
( ) Sağlıksal nedenler
( ) Diğer (Lütfen belirtiniz:…………………………………...................……………....…)
132
20) Rehberlik kurslarının uzaktan eğitim ile verilmesi durumunda hangi uzaktan eğitim
türünü tercih edersiniz?
( ) Yazılı-Basılı materyaller yoluyla eğitim ( Kitap, Dergi, vb …)
( ) Yayın yoluyla eğitim ( Televizyon, radyo, telefon, teyp, video, vb …)
( ) Bilişim teknolojileri yoluyla eğitim ( E-öğrenme, DVD, VCD, CD, Bilgisayar,
Đnternet vb...)
( ) Diğer (Lütfen belirtiniz:……………………………………………………………..)
21) Bakanlık tarafından düzenlenen profesyonel turist rehberliği kurslarının uzaktan
eğitimle verilmesini ister misiniz?
( ) Evet ( Lütfen nedenini belirtiniz: ...................................................................................)
( ) Hayır ( Lütfen nedenini belirtiniz: ................................................................................)
133
ÖZET
Bu çalışmada, yerli ya da yabancı turistlerin katıldıkları turlarda onlara yol
gösteren, gezilen görülen yerler hakkında tarihi, coğrafik, kültürel, siyasal, mimari
vb. birçok konuda bilgi veren, gidilen yerdeki yöre halkı ile turistler arasında iletişim
kurulması gibi turistlerin ihtiyaç duyduğu her türlü konuda yardımcı olan turist
rehberinin sunduğu rehberlik hizmeti ve turist rehberliği mesleki eğitiminin
Türkiye’deki uygulama şekli ele alınmış ve turist rehberliği eğitimlerinden biri olan
Kültür ve Turizm Bakanlığı rehberlik kurslarına alternatif bir eğitim modeli olarak
uzaktan eğitim konusuna değinilmiştir. Çalışma dört bölümden oluşmaktadır.
Birinci bölümde, “turizm ve turist rehberliği” başlığı altında, turizm ve önemi
vurgulandıktan sonra turist rehberinin tanımı yapılmış, turist rehberliği mesleğinin
dünyada ve Türkiye’deki tarihsel gelişimi, turizm sektöründe rehberin yeri ve önemi,
turistlerin rehberli turları tercih etme nedenleri, turist rehberinde olması gereken
özellikler, Türkiye’de uygulanan turist rehberliği eğitimleri anlatılmıştır.
Đkinci bölümde, Kültür ve Turizm Bakanlığı turist rehberliği kurslarına
alternatif eğitim modeli olarak sunulan “uzaktan eğitim” başlığı altında eğitim ve
uzaktan eğitimin tanımı yapıldıktan sonra, geleneksel eğitimin özellikleri, uzaktan
eğitimin özellikleri, uzaktan eğitimin amaçları, uzaktan eğitim gerektiren faktörler,
uzaktan eğitimin avantaj ve dezavantajları, uzaktan eğitim uygulama modelleri ve
bunların avantaj ve dezavantajları, uzaktan eğitimde teknoloji seçimi ve Türkiye’de
bazı uzaktan eğitim uygulamaları konularına değinilmiştir.
Üçüncü ve son bölüm, Kültür ve Turizm Bakanlığı turist rehberliği
kurslarının uzaktan eğitimle uygulanabilirliği üzerine yapılan alan araştırmasının
sonuçlarını kapsamaktadır. Yapılan anket çalışmasıyla kursların uzaktan eğitimle
verilip verilemeyeceği değerlendirilmiştir. Sonuç ve öneriler kısmında ise Kültür ve
134
Turizm Bakanlığı turist rehberliği kursları için uygun olduğu düşünülen uzaktan
eğitim modeli önerilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Turizm, Turist Rehberi, Uzaktan Eğitim
135
ABSTRACT
This study analyzes ‘guiding profession’ carried out by tourist guides who
escorts both domestic and foreign tourists travelling while giving information about
the historical, geographical, cultural, political and architectural etc. aspects of the
destinations as well as creating dialogue between the local people and the tourists
helping them with anything they need as well. Moreover, this paper mainly
concentrates on the teaching model of tourist guiding profession in Turkey
particularly treating distance education model as an alternative for the current model
provided by the Ministry of Culture and Tourism, as one of the authorized bodies
that supplies tourist guiding training courses. The study is comprised of four
chapters.
Emphasizing the key role of tourism, the first chapter under the title “tourism
and tourist guiding” begins with the definition of a “tourist guide” and moves on
tourist guiding profession in Turkey and in the World through explaining its
historical background, the vital role of tourist guides in respect to tourism sector, the
motives behind preferring guided tours, the qualifications required for the guides and
the current training/education models executed in Turkey.
The second chapter under the title “distance education” which is suggested as
an alternative model for the current training model implemented by the Ministry of
Culture and Tourism, defines education and distance education and moves on the
characteristics of traditional education and distance education as well as dealing with
the goals, the necessities, the advantages/disadvantages of distance education, the
models of distance education and the advantages/disadvantages of those models, the
technology preference in distance education and this chapter finally ends up with
some distance education applications in Turkey.
The third and the last chapter encompass the field study analysis on the
applicability of distance education to the tourist guiding training courses executed by
136
the Ministry of Culture and Tourism. Finally, the distance education model suggested
as applicable for the Ministry of Culture and Tourism training courses is presented
within the solutions and recommendations part.
Key words: Tourism, Tourist Guide, Distance Education
137

tc kültür ve turđzm bakanlığı araştırma ve eğđtđm genel müdürlüğü

Transkript

Benzer belgeler

UzaktanEgitim_2011

Turizm Akademisyeni, Mezunu ve Öğrencisi! Mesleki Yeterlilik

PDF ( 28 )

Özeti için tıklayınız.

71490862-010.06.02 Konu ıHijyen ve çevre

uzaktan eğitim - WordPress.com

Siz hiç uçan balık gördünüz mü?

Uzaktan Eğitim Uzaktan eğitim alternatif bir eğitim tarzıdır. Iletişim