çoklu zeka kuramı

llS 1999
ÇOKLU ZEKA KURAMI
Yrd. Doç Dr. Mustafa Zülküf Altan
inönü Üniversitesi
Eğitim Fakültesi
Hovvard Gardner tarafından 1 9 8 3 yılında yayınlanan ve büyük
yankılar uyandıran Frames of Mind (Düşüncenin Çerçeveleri) ile
başlayan
ve
aynı
yazarın,
1993
yılında
yayınladığı
Multiple
Intelligences (Çoklu Zeka) ile doruğa ulaşan ve eğitimcilerin dikkatini
çekerek hızla yayılan bu kuram, zeka ile ilgili geleneksel düşünceleri
temelden
değiştirmeyi
saltanatına
son
geçirilmesine
başararak,
vermeye
sebep
geleneksel
yönelik
olmuştur.
pek
Bu
çok
eğitim
sisteminin
projenin
makale,
hemen
de
hayata
her
alana
uygulanması ile ilgili makaleler, kitaplar yayınlanan, tebliğler sunulan,
değerlendirme sistemleri oluşturulan, projeler yürütülen hatta bu
kuram doğrultusunda programlar geliştirilip öğretim yapılan ancak
ülkemizde şu ana kadar üzerinde pek konuşulmayan, Çoklu Zeka
kuramını tanıtmayı amaçlamaktadır.
Giriş
H e p i m i z u z u n yıllardan beri "Çocukların bilgi, b e c e r i v e k a b i l i y e t l e r i "
doğrultusunda eğitilmeleri g e r e k i r d i y e h e p duymuşuzdur. H a t t a , p e k çok
yetkili eğitim sistemimizin b u y ö n d e değiştirilmesi gerektiğini vurgulamış v e
v u r g u l a m a y a d e v a m e t m e k t e d i r l e r . M a a l e s e f b u d ü ş ü n c e hiç bir z a m a n
gerçekleşemediği
gibi
bunun
nasıl
gerçekleştirilebileceği
de
hiç
anlatılmamıştır. Eğitim sistemimiz v e sınav sistemleri h a l a e s k i d e n olduğu
gibi
devam
ilkokuldan
etmekte
başlayan
değerlendirmelerin
ve
hep
aynı
ve
doktora
hep
aynı
kriterler g ö z
seviyesine
tür
önünde
kadar
yeterlilikler
tutulmaktadır,
uzanan
bir s ü r e ç t e
üzerinde
yapıldığı
(sayısal/sözel) bir s i s t e m l e b o ğ u ş u p durmaktayız.
B u d u r u m s a d e c e b i z i m ü l k e m i z e ö z g ü m ü d ü r ? Hayır, h e m e n h e r ü l k e ; e n
gelişmişinden,
en
az
gelişmişine
kadar
aynı
durumla
karşı
karşıyadır.
A n c a k n ü f u s u n h ı z l a a r t t ı ğ ı , n ü f u s u n b ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u n u 2 5 y a ş v e altı
insanların
oluşturduğu,
üniversiteye
girmenin
aslanın
ağzında
olduğu,
m.züMj attan
üniversiteye
yüksek
girmenin
lisans
olmazsa
eğitiminin
olmaz
aynı
ilkokuldan d o k t o r a seviyesine
alış'-malarla
üniversite
zamanlarının
uir
hale
duruma
getirildiği,
hat.j
dönüştürüldüğü,
giderek
öğrencilerin
. a d a r aynı tür e ğ i t i m şekliyle, h a t t a aynı tür
heba
edildiği,
m e z u n u işsizlerin o l d u ğ u
ülk
giderek
mizde,
artan
bir
orandc
durumun vahametini
diğer
ü r e l e r l e kıyaslamanın p e k d e a d i l olacağını düşünmemekteyim.
D
u
yazının t e m e l i n i
atılan
Multiple
teşkil
eden
Intelligences
ve
A.B.D.'de
(Çoklu
Zeka)
80'li
yılların
kuramı,
hasında
ortaya
beklenilenin
aksine
psikoloji c a m i a s ı n d a n çok, eğitimcilerin d i k k a t i n i ç e k m i ş v e hızla y a y ı l a n
bu
kuram,
geleneksel
eğitim
sisb m i n i n
yerini
almaya
yönelik
pek
çok
gelmeyen
bu
p r o j e n i n h a y a t a geçirilmesine s e b e p olmuştur.
Aslında
ilk
kez
okunduğunda
inhana
kuramın içeriği; geçmişte, sistem
hiç
de
yabancı
bir şekilde e l e a l ı n m a d ı ğ ı n d a n v e b u
k o n u i l e i'gili k a p s a m l ı y a y ı n l a r y a p ı l m a d ı ğ ı n d a n , g ü n ü m ü z d e k a r ş ı l a ş t ı ğ ı
ilgiyi g ö r m e m i ş t i .
Filozof
Nelson
Gcodman
1967
yılında
Harvard
Graduate
School
of
E d u c a t i o n ' d a ( H a r v a r d Eğitim Bilimleri Enstitüsü) y a y g ı n bir ş e k i l d e b i l i n e n
sözel
ve
mantıksal
sistemlere
sembol
nispeten,
maksadıyla,
sistemlerinin
önceliklere
Project Zero
k u r a m ı n ı n o r t a y a çıkışı,
sahip
( P r o j e Sıfır)
diğer
açıklayıcı
ve
iletişimsel
olduğu
fikrine
karşı
koymak
adlı bir p r o j e başlattı.
Hovvard Gardner'in
nature a n d Realization of H u m a n Potential"
v e O r t a y a Çıkarılması)
1979 yılında
Çoklu Z e k a
bu projeye
"The
(insan Potansiyelinin Doğası
k o n u s u n u çalışmak üzere bir g r u p a r a ş t ı r m a c ı y a
katılmasıyla başlar.
H o v v a r d G a r d n e r ' i n 1983 yılında yayınladığı v e büyük yankılar uyandıran
Frames
o f Mind
(Düşüncenin
Çerçeveleri)
yayınlanan Multiple Intelligences
kuram
ile
ilgili
artık
hemen
her
ile
başlayan
(Çoklu Z e k a )
alana
ile
uygulanması
ve
1993
yılında
doruğa
ulaşan
ile
makaleler,
ilgili
bu
k i t a p l a r yayınlanmakta, tebliğler s u n u l m a k t a , aşağıda d a i z a h e d e c e ğ i m
gibi,
bu
kuram
yürütülmekte
doğrultusunda
hatta
bu
testler
kuram
oluşturulmakta,
doğrultusunda
okullarda
programlar
projeler
geliştirilip,
öğretim yapılmaktadır.
Ülkemizde şu
ana
pek
üretilmemiş
bir
şey
kadar,
takip
ve
edebildiğim
eğitimcileri
g e r e k t i ğ i ilgiyi m a a l e s e f g ö r m e m i ş t i r .
kadarıyla,
derinden
bu
konu
etkileyen
bu
hakkında
kuram,
m.ziilküj altan
B u b a k ı m d a n , b u m a k a l e n i n asıl a m a c ı Ç o k l u Z e k a k u r a m ı n ı v e e ğ i t i m
alanındaki uygulamalarını tanıtmak v e ileride b u k o n u hakkında y c e l a c a k
m a k a l e l e r e ışık t u t a r a k b a ş l a n g ı ç t e ş k i l e t m e k t i r .
Zeka Testleri
G a r d n e r ' i n (1993) b a h s e t t i ğ i g i b i , h e r ş e y A l f r e d B i n e t i s i m
bir p s i k o l o g d a n ,
Paris
o k u l l a r ı n ı n ilk y ı l l a r ı n d a
hangi
|;
çocukların
r
insiz
başarılı,
h a n g i l e r i n i n b a ş a r ı s ı z o l a c a ğ ı n ı t e s p i t e d e c e k b i r tür a y g ı t ı n ç e l i ş t i r m e s i n i n
i s t e n m e s i y l e başlar.
B i n e t başarılı o l u r v e h e p i m i z i n bildiği I Q ( I n t e l l i g e n c e Q u o t i e n t ) y a n i z e k a
t e s t i o r t a y a ç ı k a r . B u t e s t d a n a s o n r a l a r ı A . B . D . ' y e v e d i ğ e r ü l k e l e r e ulaşır.
Günümüze
kadar
milyonlarca
insan
üzeri; i d e
uygulanan
bu
test
p s i k o l o g l a r ı n e n b ü y ü k b a ş a r ı l a r ı n d a n biri o l a r a k g ö r ü l ü r .
Öyle
ki,
seviyem
insanlar
artık
sayılardan
hale
gelmiştir.
Benim
zeka
140, s e n i n k i k a ç ? g i b i . H a f t a s o n u g a z e t e l e r i n d e ç ı k a n p r a t i k
z e a testieriı. . e n t u t u n ,
u
ölçen testlere,
alınması
konuşur
çocuğun n o r m a l z e k a y a s a h i p o l u p olmadığını
çok karmaşık v e üniversitelere v e
zorunlu
olan
zeka
testlerine
kadar
kolejlere
pek
çok
g i r m e k için
türü
Ç o c u k l a r ı n bir kısmı z e k a s e v i y e l e r i y e t e r i d ü z e y d e o l m a d ı ğ ı
üretildi.
için
bazı
p r o g r a m l a r a v e o k u l l a r a alınmadı, h e m çocuklar h e m d e aileler perişan
oldu.
Zeka
testlerinde
üzerinde
en
çok
durulan
sözel
ve
sayısal
yeterlilikler
e ğ i t i m s i s t e m i n i n t e m e l i n i teşkil etti v e p r o g r a m l a r , h a z ı r l a n a n t e s t l e r h e p
b u iki y e t e r l i l i k ü z e r i n e o l u ş t u r u l d u .
Çoklu Zeka (Multiple Intelligences)
Hovvard
çocuklar
ve
Gardner
beyin
"Frames
o f Mind"
tahribatına
adlı
uğramış
eserini
yetişkinler
ortaya
çıkarırken,
üzerinde
yaptığı
çalışmalar sırasında kafasında oluşan bazı soruları c e v a p l a m a k üzere y o l a
çıkar.
Her
insanın
farklı
yeteneklere
sahip
olduğu
herkes
tarafından
bilindiğinden, y a z a r t e o r i s i n d e d a h a çarpıcı v e d i k k a t çekici bir t e r i m o l a n
zeka'yı
kullanır
Zekasından,
ve
Kendini
bilinçli
olarak
Tanıma
ve
birbirinden
Anlama
bağımsız
Zekasına
olan;
kadar
Müzik
uzanan
m.ziiMj tutan
b i l i n m e y e n s a y ı d a zekayı v u r g u l a m a k için Ç o k l u Z e k a kavramını o r t a y a
atar.
Y a z a r , ilk b a ş l a r d a b u k u r a m ı n ı n b a ğ l ı b u l u n d u ğ u d i s i p l i n e a i t u z m a n l a r v e
k e s i m l e r t a r a f ı n d a n ilgi i l e k a r ş ı l a n a c a ğ ı n ı d ü ş ü n s e d e ,
e n b ü y ü k ilgiyi
eğitim c a m i a s ı n d a n görür.
" F r a m e s o f Mind" a d l ı
e s e r i n i n y a y ı n l a n m a s ı n d a n bir k a ç a y s o n r a y a z a r ,
U l u s a l B a ğ ı m s ı z O k u l l a r D e r n e ğ i ' n i n yıllık t o p l a n t ı s ı n d a k o n u ş m a y a p m a k
ü z e r e ç a ğ r ı alır v e h i ç b e k l e m e d i ğ i b i r ş e k i l d e b i n l e r c e i n s a n ı n ö n ü n d e
konuşma
bütün
ve
kuramını
gücünü
bu
anlatma
kuramı
olanağı
bulur.
geliştirmeye
Bu
ayırır v e
olaydan
1993
sonra
yılında
yazar
aynı
adı
taşıyan kitabını yayınlar.
Hovvard
Gardner'in
konusundaki
Çoklu
Zeka
düşüncelerimizi
teorisi;
bizim,
insanın
kökten değiştirmemize
yardım
yeterlilikleri
edecek
bir
p o t a n s i y e l e s a h i p t i r . G a r d n e r ' i n b u k u r a m ' d a k i asıl h e d e f i ; z e k a n ı n t e k b i r
y a p ı d a n m e y d a n a gelmediğini v e insanların e n a z b i r b i r i n d e n bağımsız
yedi
ayrı
zekaya
sahip
olduğunu
geliştirilebileceğini i n s a n l a r a kanıtlamaktır.
bahsetmektedir.
1.
ve
bunların
zaman
içinde
Çoklu Z e k a kuramı Z z e k a d a n
Bunlar:
Sözel/Dilbilimsel Zeka ( V e r b a l / L i n g u i s t i c I n t e l l i g e n c e ) : Dili h e m s ö z l ü
hem
de
yazılı
olarak
etkin
kullanma
yeteneği.
Örnek
beceriler
a r a s ı n d a ; bilgiyi h a t ı r l a m a , diğer insanları i k n a e t m e v e dil h a k k ı n d a
konuşma
gösterilebilir.
En
geniş şekliyle
belki
d e şairler t a r a f ı n d a n
s e r g i l e n e n bir y e t e n e k .
2.
Mantıksal/Matematiksel Zeka ( L o g i c a l / M a t h e m a t i c a l I n t e l l i g e n c e ) :
Rakamları
etkin
kullanma
ve
ortaya
çıkan
sonuçları
iyi
bir
nedene
b a ğ l a m a y e t e n e ğ i . Ö r n e k b e c e r i l e r a r a s ı n d a ; s a y ı l a r a ilişkin t e m e l
kavramları,
edebilme
3.
sebep-sonuç
ilişkilerini
anlayabilme
ve
onları
tahmin
gösterilebilir.
Müziksel Zeka ( M u s i c a l I n t e l l i g e n c e ) : R i t m e , s e s i n y ü k s e k l i ğ i n e v e
m e l o d i y e duyarlılık. Ö r n e k b e c e r i l e r a r a s ı n d a ; şarkıları e z b e r l e y e b i l m e ,
m e l o d i l e r d e k i hızı, t e m p o y u v e ritmi d e ğ i ş t i r e b i l m e g ö s t e r i l e b i l i r . Ü n l ü
müzisyenlerden
söylenebilir.
Mozart'ın
bu
yeteneğe
fazlasıyla
sahip
olduğu
m.züMj altan
4.
Uzaysal/Görsel
Zeka
(Spa+ al/Visual
Intelligence):
;
Biçime,
sekile,
b o ş l u ğ a , r e n g e v e çizgiye duyarlılık. B o ş l u ğ u z i h i n d e c a n l a n d ı r a b i l i r l e
ve
bu
modeli
olarak,
kullanarak
görsel
ve
uygulamalar yapabilme
uzaysal
fikirleri
grafiklerle
yeteneği.
anlatabilme
Örnek
yeteneği
gösterilebilir. D e n i z c i l e r i n , heykeltraşların, ressamların, cerrahların, v . b .
b u zekanın hayli gelişmiş formlarına s a h i p olduğu söylenebilir.
5.
Bedensel/Duyusal Zeka ( B o d i l y - K i n e s t h e t i c I n t e l l i g e n c e ) : Fikirleri v e
duyguları
ifade
çözebilme
esneklik,
ve
etmek
yeteneği.
hız v e
için,
Örnek
denge
zanaatkarların
vücudu
beceriler
gösterilebilir.
bu
kullanabilme
zekanın
ve
arasında;
Dansçıların,
gelişmiş
problemleri
koordinasyon,
atletlerin,
formlarına
cerrehların
sahip
olduğu
söylenebilir.
6.
Bireyierarası Zeka ( I n t e r p e r s o n a l
Intelligence):
Diğer
insanların
ruh
h a l l e r i n i , duygularını, güdülerini v e n i y e t l e r i n i , nasıl çalıştıklarını, o n l a r l a
nasıl
ortaklaşa
karışıklıkları
çalışılabileceğini
çözebilme
öğretmenler v e
din
anlayabilme,
yeteneği.
adamlarının
Başarılı
problemleri
satıcılar,
yüksek s e v i y e l e r d e
bu
ve
politikacılar,
zekaya
sahip
oldukları söylenebilir.
7.
Bireysel Zeka ( I n t r a p e r s o n a l I n t e l l i g e n c e ) : K e n d i k e n d i n i t a n ı m a n ı n
anahtarı durumundadır. Bireyin, k e n d i n i n k u v v e t l i v e zayıf taraflarını,
ruh h a l i n i , n i y e t v e isteklerini a n l a y a b i l m e s i v e b u n l a r d a n y o l a çıkarak
yasamın d a h a
e t k i n bir ş e k i l d e d e v a m e t t i r e b i l m e s i .
arasında;
kişinin
farklılıklarını
anlayabilme,
hatırlatabilme v e
kendinin
kendi
diğerleriyle
bir şeyi
duygularını
olan
yapması
kontrol
Örnek b e c e r i l e r
benzerliklerini
gerektiğini
edebilme
kendi
ve
kendine
gösterilebilir.
G a r d n e r ' i n o r t a y a a t t ı ğ ı Ç o k l u Z e k a K u r a m ' ı n d a y e r a l a n y e d i ayrı z e k a y a
ilaveten,
Goleman
(1995),
Duygusal Zeka d i y e a d l a n d ı r d ı ğ ı v e k i ş i s e l
z e k a l a r a D u y g u s a l Z e k a l a r başlığı altında yaklaştığı, bir z e k a n ı n varlığını
o r t a y a a t m ı ş ; a y r ı c a y i n e G a r d n e r (1995) t a r a f ı n d a n
Doğacı Zeka d i y e
a d l a n d ı r ı l a n s e k i z i n c i bir z e k a n ı n varlığı o r t a y a atılmıştır. G a r d n e r (1995) b u
z e k a s ı gelişmiş bir b i r e y i " d o ğ a l k a y n a k l a r a v e sağlıklı bir ç e v r e y e y o ğ u n
ilgisi
bulunan,
doğal
biri"
dünyada
olarak
flora
ve faunayı
yapabilen
tanımlamaktır.
ve
tanıyan,
bunların sonuçlarının
yeteneklerini
üretken
olarak
ayrımını
kullanabilen
m.ziilkiıf dttm
Çoklu Zeka Kuramı ve Eğitim
A m e r i k a Birleşik D e v l e t l e r i ' n d e 8 0 ' l e r i n b a ş ı n d a a a ş l a y a n v e h e n ü z
tamamlanamayan
olamayacağını
günümüz
en
bireyinin
veremeyeceğin'
Gardner
v
azından
reformunun
çok zor
ihtiyaçlara
düşünen
bir
n
eğitim
grup
bir
toplumun
grup
eğitimci
bu
ulaşmasının
gerçekleşeceğini,
ve
arkadaşı
başarıya
gerçekleşse
beklentilerine
arasında
problemi
mümkün
cevap
bulunan
çözmenin
de
Hovvard
yolunun
birey-
merkezli okullaşmadan geçeceğini öne sürmekte, bu amaçla k u r a m l a r
üretmekte ve değişik p r o j e l e r e katkılarda bulunmaktadırlar.
B i r e y - m e r k e z l i e ğ i t i n Tın iki ö n e m l i çil ş n o k t a s ı b u l u n m a k t a d ı r . B u n l a r d a n
ilki;
h e r b i r e y i n farklı zihin y a p ı s ı n a
sisteminin d e
b u farklılıklara
sahip
olduğu
bilindiğinden,
c e v a p v e r e c e k şekilde
oluşturulması
eğitim
gerektiği
g ö r ü ş ü d ü r , i k i n c i ç ı k ı ş n o k t a s ı i s e ; artık g e l e n e k s e l o k u ! a n l a y ı ş ı y l a h i ç b i r
bireyin,
bırakınız
manasıyla
zeka
farklı
alanları
veya
öğrenemeyeceğinin
profillerini
becerileri,
anlaşılmasıdır.
bir
Bu
konuyu
dahi
tam
bakımdan
bireylerin
d i k k a t e a l a n v e b u yönde bireylerin eğitimdeki
başarıların
e n üst d ü z e y e ç ı k a r a c a k m o d e l l e r e i h t i y a ç d u y u l m a k t a d ı r .
Bu
amaçla,
Gardner
düşünmektedir.
okul
Bu
anlayışında
eğilimlerini
(1993)
rollerden
güya
ortaya
okula
yeni
için
rollerin
değerlendirme
ilki,
öğrencilerin
çıkarmak
bazı
uzmanlığı'dır.
kuvvetli
yada
genellikle
Sayısai
irdelendiği v e düzenli o l a r a k değiştirilen,
verilmesi
Geleneksel
zayıf
ve
gerektiğini
yönlerini
Sözel
ve
Zekaların
geliştirilen s t a n d a r t v e y a s t a n d a r t
o l m a y a n testler v e r i l m e k t e d i r . G a r d n e r ' a göre, Sözel v e Sayısal Z e k a öne
çıkarılarak
bu
zekaları
daha
baskın
veya
daha
gelişmiş
çocuklara
a v a n t a j s a ğ l a n m a k t a , bir şekilde, diğer zekaları d a h a gelişmiş ç o c u k l a r a
haksızlık
yapılmakta
ve
dolayısıyla
bu
çocukların
başarıları
e n g e l l e n m e k t e d i r . B u y ü z d e n , artık z e k a l a r ı e l e alış b a k ı m ı n d a n d a h a a d i l ,
ç o c u ğ u n gelişimine
öneriler
u y g u n ve çocuğun z e k a
doğrultusunda
hazırlanmış
p r o f i l i ile ilgili t a v s i y e
değerlendirmelerin
edilen
yapılabilmesine
i m k a n v e r e n d e ğ e r l e n d i r m e s i s t e m l e r i n e ihtiyaç vardır.
i k i n c i r o l i s e ; t ı p k ı b o r s a d a m ü ş t e r i s i i ç i n e n iyi,
hazırlayan
bir
yatırım
uzmanlığı'dır.
Bu
uzmanın
tutarak
hangi
programdaki
dersleri
uzmanı
gibi
görevi;
alması
materyaller,
görev
öğrencinin
gerektiğini
değişik
şekillerde
en avantajlı
öğrenci-program
yapacak;
zeka
tavsiye
ve
profilini
göz
önünde
Bu
amaçla
zekalara
cevap
etmektir.
değişik
portföyü
v e r e c e k şekilde oluşturulur. Ö ğ r e n m e - ö ğ r e t m e b i ç e m l e r i n d e k i farklılıklar
ve
bireysel
zeka
profillerindeki
farklılıklarından
haberdar
olduğumuz
bir
m.ziiMf altan
d ö n e m d e , artık b ü t ü n ö ğ r e n c i l e r e a y n ı m a t e r y a l i , a y n ı ş e k i l d e v e r m e k v e
ö ğ r e n c i l e r i n h e r h a n a ' bir şeyi aynı şekilde öğrendikleri k o n u s u n d a ısrarcı
o l m a k doğru olmaycaktır.
okul-toplum
B i r e y - m e r k ^ z l i o k ^ , , a v e r i l e n ü ç ü n c ü rol i s e ,
Öğrenci-program
uzmanının,
Kararların
alınmas'na
öğrencinin
daha
yardım
gen'r
araştırır.
Okul-toplum
profiline
uygun
öğrenenin
o-rmesi
bir t o p l u l u k t a
uzmanı'nm
mesıeki
görevi
mesleki
içinde
yararına
okul-toplum
gibi,
yararına
temel
ve
olanakları arttırmaktır. U z m a n ,
okul
uzmanlığı r o l ü d ü r .
olacak
uzmanı
eğitim
öğrencinin
olmayan
rolleri
alanlardaki
değişik
olanaklarına
ait
imkanlarını
zeka
keşfetmesindeki
bu görevi y e r i n e g e t i r m e k için,
öğrenme
da,
kendi
h e r biri
b a z ı z e k a l a r ı n k a r ı ş ı m ı n ı i ç e r e n çıraktı, , d a n ı ş m a n l ı k , t o p l u m
benzeri
olan
belli
lizm rtleri ve
bilgileri
toplar ve
yeri g e l i n c e b u b ' g i l e r i a i l e v e öğrencilerle paylaşır.
:
Dikkat
edilmesi
gereken
bir
husus,
ou
rolünde bir a z a l m a n ı n v e y a değişikliği
öğretmenin
kendi
alanını
daha
iyi
roller
düzeninde
öğretmenin
d ü ş ü n ü l m e d i ğ i d i r . A k s i n e b u roller,
ve
daha
özgürce
öğretebilmesi
için
o n a z a m a n kazandırır. Tecrübeli ö ğ r e i n e n l e r i n d e , u z m a n l a r ı n h e r bir
öğrencinin
farklı
ihtiyacının
iyi
b ;
şekilde
kc
ılanıp
karşılamadığını
d e n e t l e m e g i b i bir s o r u m l u l u ğ u d a o l a b i l i r .
Her çocuğun
yine
merkezli
eğitim
bir
aynı
konuları
a n c a k farklı
sürdürüldüğünde,
yollarla
her
öğrenecekleri
öğrencinin
kendi
birey-
çizgisini
b u l a c a ğ ı , k e n d i n i d a h a iyi h i s s e d e c e ğ i v e b e l k i d e t o p l u m a d a h a f a y d a l ı
birer birey o l a b i l e c e k l e r i ,
S a d e c e standart
zekanın
ön
m u t l u bir ortamın o l u ş m a s ı n a y a r d ı m
bir yeterliliğin
planda
tutulduğu
bulunduğu,
özellikle
bir o r t a m d a ,
pek
edilecektir.
de s a d e c e
çok
yetersiz hissedeceği ve dolaysıyla sistemin dışında
öğrencinin
kalacağı
bir g r u p
kendini
kaçınılmaz
o l a c a k t ı r . M u h t e m e l d i r ki, b u g r u b u n i ç i n d e b i r ç o k d a h i d e b u l u n a c a k t ı r .
Yıllardan b e r i d i r d ü z e l t i l m e y e çalışılan v e bir türlü ç ö z ü m b u l u n a m a y a n
eğitim sorunları
i l e ilgili
köklü
k u r a m d a n yararlanarak,
bir v i z y o n
değişikliği
böyle bir v i z y o n değişikliği
gerekmektedir.
a c a b a
Bu
problemlere
bir ç ö z ü m olabilir m i ?
Çoklu Zeka Kuramı Doğrultusunda Gerçekleştirilen Projeler
Yukarıda
başarıyla
izahına
uygulandığı,
çalıştığım
umut
düşüncelerin
vaad
eden
pratikte
sonuçların
m e v c u t t u r . G a r d n e r (1993) b u n l a r ı ş ö y l e s u n m a k t a d ı r :
şu
ana
alındığı
kadar
projeler
m.züMj tutan
I. Okul Öncesi: B u p r o j e l e r d e n biri, ö ğ r e n c i l e r i n z e k a p r o f i l l e r i n i n , ç a l ı ş m a
biçimlerinin, yenilikçi bir t a r z d a değerlendirildiği
Bu p r o j e H a r v a r d Üniversitesi'nde
çok
araştırmacının
noktasını
her
kapasiteye
okul
katılımıyla
çocuğun
^ahip
öncesi
olduğu
p r o j e n i n i ç e r i s i n d e bir
gerçekleştirilmektedir.
birkaç
gerçeği
alanda
oluşturmuştur.
oluşturmaktadır.
Birincisi,
bireysel
" P r o j e c t Z e r o " adlı
veya
çocuklar
açıklanmaktadır.
yaşlardaki
bir
"Project SpectruırT'dur.
işin
bilimsel
farklılıkların
Projenin
başlangıç
gelişme
gösterecek
Projenin
hedef
Bunun
tarafıyla
güvenilir
nedeni
ilgilidir.
bir
grubunu
.şöyle
Burada
şekilde
küçük
nasıl
tespit
e d i l e b i l e c e ğ i n i n c e v a p l a n m a s ı v e b u farklılıkların e r k e n y a ş l a r d a t e s p i t
edilmesinin
muhtemel
beyinlerinin
henüz esr.^k olduğu v e t a m
dönemde,
daha
yerleştirildiği
esnek
okulların
yeterlilikleriyle
önemidir,
ilgili
ve
işin
pratik
serbest
bulunduğu
bir
bilgilerden
en
tarafı
anlamıyla
seçim
çocukların
şekillenmediği
imkanının
ortamda,
fazla
ise,
programa
çocukların
ailelerin
ve
bir
bilişe
ait
öğretmenlerin
yararlanacağıdır.
" S p e c t r u m " p r o j e s i n i n u y g u l a n m a s ı a m a c ı y l a ç o c u k l a r ı n h e r g ü n farklı
zekalarını
kullanabilmelerine
kullanıldığına
sınıflar
dair
etiketi
oluşturulmuştur.
incelenmesi
ve
bir
ve
duyusal
çıkarmaya
imkan
içermeyen
Örneğin,
diğer m a t e r y a l l e r l e
kapasitenin
yardım
sağlayan
yanı
sıra,
edecek,
materyallerin
"Spectrum"
mukayese
mantık
biyohjik
ve
alanları;
kendi
Uzaysal
çocukların
ve
kendi
hikaye
panolarını
Bireysel
Zekalarını
hangi
için
gücünü
getirilmiş
de
bulunduğu
ortaya
doğa
bir
taraflarını o r t a y a ç ı k a r m a y a
hikaye
oluşturabilecekleri
geliştirmeye
anlatma
yardım
edecek
ve
arkadaş
ve
sınıflarını
oluşturabilecekleri,
kendi
öğretmenlerinin fotoğraflarını
kullanabilecekleri
b i r inşa
de bulunduğu,
zengin
aralarında
edilebilmesi
çözme
zekanın
bulunduğu,
sınıfında
örneklerin
köşesi; ç o c u k l a r ı n d i l , rol y a p m a v e y a r a t ı c ı
yarayacak,
ancak
etme
köşesi n i n
p e k çok z e k a v e z e k a bileşimleri y e r almaktadır.
Yıl s o n u n d a , a r a ş t ı r m a g r u b u t a r a f ı n d a n h e r ç o c u k t a n t o p l a n m ı ş b i l g i l e r
" S p e c t r u m R a p o r u " adlı kısa bir yazı ile özetlenir. B u d o k ü m a n , ç o c u ğ u n
kişisel
daha
profilini,
geniş
kuvvetli
ve
bir ç e v r e d e
zayıf
yanlarının
yanı
sıra, . o k u l d a ,
kuvvetli
tarafını
daha
da
evde
veya
g ü ç l e n d i r m e k v e zayıf
taraflarını k u v v e t l e n d i r m e k için n e l e r y a p m a s ı gerektiğini anlatır.
Ç o k l u Z e k a a d l î k i t a b ı n b a s ı m yılı o l a n 1 9 9 3 y ı l ı n d a h a l e n g e l i ş i m s ü r e c i n d e
olan
bu
proje
oluşturulmasına,
kapsamında,
ortaya
Çoklu
çıkarılmasına
Zeka'nın
ve
erken
geliştirilmesine
yaşlarda
yönelik
m.züMf altan
malzemeler
halinde
meydana
getirilmiş,
elde
edilen
bilgiler
detaylı
raporlar
yayınlanmıştır.
II. Temel Öğretim: Ç o k l u Z e k a t e o r i s i n i n t e m e l ö ğ r e t i m ' d e u y g u l a n m a s ı i l e
ilgili o l a r a k d a " K e y S c h o o l " ( A n a h t a r O k u l ) p r o j e s i n e a i t b i l g i l e r e u l a ş m a k
mümkündür. Bu o k u l d a üç çalışma türü üzerinde yoğunlaşıimıştır. Bunlar:
a)
her
öğrencinin
her
gün
bir
zanaatı
veya
ilgi
duyduğu
bir
alanı,
y e t e r l i l i ğ e s a h i p b i r ö ğ r e t m e n v e tarklı y a ş l a r d a n ö ğ r e n c i l e r l e b i r l i k t e ç ı r a k
gibi
çalıştığı;
aralarında
mimarlıktan
bahçeciliğe,
aşçılıktan
para
k a z a n m a y a yönelik p e k çok m e s l e ğ i n b u l u n d u ğ u g r u p l a r ; b ) h a f t a d a bir
d ı ş a r ı d a n bir u z m a n ı n o k u l u z i y a r e t e t m e s i v e bir z a n a a t ı v e y a bir m e s l e ğ i
öğrencilere s e r g i l e y e n v e y a tanıtan gruplar; v e c ) öğrencilerin o n h a f t a
arayla
verilen
projelerdir.
üç
farklı
konu
üzerinde
bir yıl
K o n u d ö n e m i n i n b i t i m i y l e birlikte,
boyunca
hazırlayacakları
bu projeler sergilenmekte,
h e r öğrencinin diğer öğrencilerin n e l e r yaptığı hakkında bilgi s a h i b i olması
s a ğ l a n m a k t a v e b ü t ü n p r o j e sunuları v i d e o y a alınarak h e r ö ğ r e n c i için bir
video
portföyü
oluşturulmaktadır.
Geleneksel
okul
sistemlerinde,
her
ö ğ r e n c i yıllar i ç i n d e y ü z l e r c e çeşit test a l m a k t a a n c a k b u t e s t l e r o k u l u n
bitimiyle
birlikte
gözönüne
bir
daha
alındığında,
işe
proje
yaramamaktadır.
hazırlayarak
bunları
Okul
sonrası
başarıyla
yaşam
sunmanın
ö n e m i bir k e z d a h a o r t a y a çıkmaktadır.
P r o j e l e r i n d e ğ e r l e n d i r i l m e s i n d e : a ) P r o j e n i n ö ğ r e n c i n i n eğilimlerini v e bilişe
ait
kuvvetli
kişisel
profile;
kavramların
bir
v e y a zayıf yönlerini
b)
öğretilen
ne
k a d a r yansıttığını
konularla
ilgili
tespit
gerçeklerin,
e t m e k için,
becerilerin
ve
ö ğ r e n i l i p ö ğ r e n i l m e d i ğ i n e ; c ) y a p ı l a n işin n i t e l i ğ i n e ; d ) n e t ü r
iletişimin
sağlandığına;
gerçekleştirilebildiğinin,
yararlanılabileceğinin
sınıfta
ve
e)
yapılan
diğerlerinden
açıklandığı
ve
işin
öğrenilen
dersin
bir
ne
ölçüde
bilgilerden
nasıl
değerlendirmesinin,
b u l u n d u ğ u bir y a n s ı t m a v e p a y l a ş m a b ö l ü m ü n ü n n e d e r e c e y a p ı l d ı ğ ı n a
bakılır.
III. Orta Öğretim: B u d ü z e y d e i s e " P r a c t i c a l I n t e l l i g e n c e a t t h e M i d d l e
school
Level"
(Ortaokul
gerçekleştirilmiştir.
içermektedir.
Bu
Bunlar;
Seviyesinde
proje
a)
kişinin
kapsamlı
kendi
Pratik
bir
zeka
Zeka)
şekilde
profili,
üç
adlı
bir
alan
öğrenme
proje
bilgisini
biçimi
ve
stratejisi; b ) a k a d e m i k konuların yapısı v e öğrenilmesi; c ) k a r m a ş ı k s o s y a l
bir s i s t e m o l a n
okul'dur,
B u ü ç m a d d e y i , ç o k l u z e k a k u r a m ı ile d e a ç ı k l a m a k m ü m k ü n d ü r . B i r i n c i
m a d d e , k i ş i n i n k e n d i i ç d ü n y a s ı i l e ilgili o l a n B i r e y s e l Z e k a y ı ; i k i n c i m a d d e ,
m.ziiMj altan
a k a d e m i k zekaların v e y a z e k a bileşimlerinin b e l l i bir a l a n d a gösterilmesini;
ü ç ü n c ü m a d d e ise Bireylerarası Z e k a ' y ı yansıtır.
Bu
projede,
böyle
bir
metodun
y ı l l a r ı n d a k i ç o c u k l a r ı n artık,
oldukları düşüncesidir.
seçilmesindeki
ana
o k u l a t m o s f e r i i l e ilgili
Fiziksel, z i h i n s e l v e
görüş;
ortaokul
pratik bilgilere sahip
d u y g u s a l yönden gelişen ve
d e ğ i ş e n ç o c u k l a r ı n g i d e r e k a r t a n bir şekilde b a ğ ı m s ı z o l m a y a b a ş l a m a l a r ı
ve
bunu
projelerinde
ve
aktivitelerinde
yansıtmaları
da
önem
kazanmaktadır.
Bu amaçla,
açıklık
çocukların öğrenci
getirmek
sonucunda
gösteren
amacıyla
"ileri"
gruplar
"orta"
o l a r a k rollerinin
mülakatlar
ve
"düşük"
oluşturulmuştur.
yapılmış
"Okul
ne olduğu
ve
için
konusuna
yapılan
Pratik
Mülakatlar y o l u y l a
analizler
Zeka"
her
bir
profilleri
"Okul
için
Pratik Z e k a " p r o g r a m üniteleri t e s p i t edilmiştir. B u n l a r : a ) Ö ğ r e n c i o l a r a k
aktif g ö r e v a l m a isteği v e y e t e n e ğ i ;
ö ğ r e n m e süreçlerini
anlama;
ve
b)
c)
farklı
okul
a k a d e m i k aktivitelerdeki
çalışmalarını
ve
rollerini
çok
yönlü e l e a l m a yeteneği'dir.
G e n e l o l a r a k e l e alındığında ise, hazırlanan p r o g r a m ı n özelliği, ö ğ r e n c i n i n
dikkatini
farklı
alanlardaki
k a v r a m a y a yöneltmektir.
temel
varsayımından
problemlerin
Bu yöntem
hareketle
nasıl
birbiriyle
ilişkili
de yine Çoklu Z e k a
oluşturulmuştur.
Bunlar:
a)
olduğunu
kuramının
bir
insan;
ş e y i , e n z e n g i n b i r b i ç i m d e s u n u l a n o r t a m d a e n iyi ö ğ r e n i r ; v e b )
yaşamda
b e k l e n m e d i k bir şekilde
p r o b l e m l e r karşısında,
farklı
karşımıza
konulardaki
çıkan
bilgilerimizi
iki
bir
okulda,
birbirinden
apayrı
birbirinden
kopuk
ve
tanımları güvenli bir şekilde yaşanılan p r o b l e m l e r e a k t a r a m a y a c a ğ ı m ı z d ı r .
H e r bir " O k u l için Pratik Z e k a " ünitesi a ş a ğ ı d a v e r i l e c e k bazı p r e n s i p l e r i
yansıtır.
Bunlar:
a)
pratik
zeka
becerileri
en
verimli
olarak
alana
özel
içeriklerde öğrenilir. B u b a k ı m d a n m a t e m a t i k için ö n e m l i o l a n k a y n a k l a r ,
s o s y a l b i l g i l e r i ç i n ö n e m l i o l a n k a y n a k l a r d a n ayrı o l a r a k d e ğ e r l e n d i r i l i r ; b )
öğrenciler
yardımıyla
için
zorluk
çıkaran
a n a l i z edilir ve
kavramlar,
anlaşılır h a l e
getirilir;
özenle
c)
seçilmiş
"Okul
için
aktiviteler
Pratik Z e k a "
ünitelerinin etkinliği, özel bir a m a c a yönelik kullanıldığında o r t a y a çıkar;
d ) ö ğ r e n c i l e r b i r b i l g i y i e n iyi, o b i l g i n i n k e n d i y e t e n e k l e r i v e i l g i l e r i y l e ilişkisi
oranında kavrar; e)
de
gerçek
p r a t i k z e k a b e c e r i l e r i , e n iyi h e m o k u l h a y a t ı n a h e m
hayata
ait
içeriklerle
sunulduğunda
birbiriyle
kaynaşır;
f)
öğrenciler o r t a y a çıkan ürün k a d a r , t a k i p e d i l e n süreçten d e yararlanırlar;
ve
g)
kendi
kendini
izleme,
öğrencilerin
sorumluluk almalarına yardım e d e r .
kendi
öğrenmeleri
ile
ilgili
aktif
n.züMf altan
Bu
projenin
en
çekici
hedeflerinden
biri,
belki
de
öğrencilerin
bittikten s o n r a d a h i k e n d i eğitimlerinin sorumluluğunu
v e b ö y l e c e o k u l için o l a n p r a t i k zekanın, y a ş a m
okul
üstlenebileceklerini
b o y u bir ö ğ r e n m e v e
b i l g i l e n m e y e yardımcı olacağıdır.
I V . Orta Öğretim Sonrası:
1985 yılında R o c k e f e l l e r V a k f ı n a bağlı S a n a t v e
i n s a n i B i l i m l e r B ö l ü m ü ' n ü n t e ş v i k i i l e H a r v a r d Ü n i v e r s i t e s i n d e k i P r o j e Sıfır
grubu,
Ulusal
Test
Merkezi
ve
Pittsburg
Devlet
Okulları
ile
güç
birliği
y a p a r a k "Arts P R O P E L " adlı o r t a ö ğ r e t i m s o n r a s ı n d a s a n a t s a l ö ğ r e n m e y i
dokümanlaştıracak, d e ğ e r l e n d i r m e araçları oluşturmaya yönelik bir p r o j e
başlatır.
Bu
proje
kapsamında;
müzik,
görsel
sanatlar ve
yaratıcı
yazma
sanat
d a l ı n d a ç a l ı ş m a y a v e ü ç tür yeterliliğin i n c e l e n m e s i n e k a r a r verilmiştir.
Bunlar: a ) düzenleme y a p m a , müzik i c r a e t m e , resim y a p m a v e y a çizme,
y a r a t ı c ı v e y a h a y a l m a h s u l ü y a z m a ' y ı i ç e r e n üretim; b i r s a n a t d a l ı i ç i n d e
e t k i l e y e n a y r ı l ı k l a r v e farklılıklar, y a n i artistik d ü ş ü n m e ' y i i ç e r e n algılama;
insanın k e n d i y a d a diğer sanatçıların algılamasından v e ürettiklerinden
uzaklaşıp, e l d e e d i l e n etkileri, zorlukları,
içeren
yansıtmadır.
"PROPEL"
kelimesi
metotları v e h e d e f l e r i anlamayı
de
bu
üç
yeterliliğin
ingilizce
k a r ş ı l ı k l a r ı n ı n ( p r o d u c t i o n - p e r c e p t i o n - r e f l e c t i o n ) ilk h a r f l e r i n e ö ğ r e n m e n i n
i n g i l i z c e k a r ş ı l ı ğ ı n ı n ( l e a m i n g ) ilk h a r f i n i n e k l e n m e s i n d e n t ü r e t i l m i ş t i r .
Bu
amaçla
program
değerlendirme
modülleri
araçlarıyla
oluşturulmuş
eşgüdümlü
olmaları
ve
bu
modüllerin
sağlamış,
ayrıca
p r o g r a m l a r a ait d e ğ e r l e n d i r m e araçlarını geliştirmek için dikkatli bir süreç
izlenmiştir. H e r bir s a n a t dalı için, d i s i p l i n l e r arası e k i p l e r k u r u l m u ş v e h e r bir
d a l için t e m e l yeterlilikler t e s p i t edilmiştir. H e r bir a d a y , yeterlilik için " a l a n
proje"si adıyla;
çalışmalar
algılama, üretme v e yansıtma u n s u r l a r ı n ı i ç e r e n b i r t a k ı m
hazırlamıştır.
Alan
projeleri
kendi
başlarına
birer
program
o l m a y ı p , s t a n d a r t bir s a n a t öğretimi p r o g r a m ı n a rahatlıkla e k l e n e b i l e c e k
yapıdadır.
Alan
projeleri
için
prosesföy
oluşturulmuştur.
Prosesföyleri,
bunların
sadece
içinde;
adı
portföylerden
bitmiş,
verilen
ayıran
gösterime
değerlendirme
en
veya
önemli
bir
sistemi
özellik
yarışmaya
ise
hazır
ürünlerin değil, aynı z a m a n d a k a r a l a m a , s k e ç v e y a tasarı d u r u m u n d a k i
eserlerin d e y e r almasıdır. B u b a k ı m d a n , sistem h e m s a n a t h e m d e diğer
a l a n l a r d a k i eğitimciler tarafından oldukça d i k k a t çekmiştir.
Ç O K L U
Z E K A
KU
m.zülküf altan
Bu
proje
1991
programları
yılında
Nevvsvveek
arasında
onurlandırılmıştır.
projelerde
Bu
en
seçkin
projenin
tarafından
iki
A.B.D.'deki
modelden
başarılı
olup
biri
model
olarak
olmayacağını,
eğitim
seçilerek
tıpkı
diğer
çok
kendi
olduğu g i b i , z a m a n gösterecektir.
Yukarıdaki
temel
projelere
ilaveten
şu
an
dünyada
pek
projesini yürütmekte v e sonuçlarını k a m u o y u y l a paylaşmaktadır. Örnek
vermek
gerekirse,
kuramını
Greenhavvk
uygulamaya
sınavlarındaki
(1997)
sokmasıyla
performanslarını
"Maryland
bu
ilkokulunun
reformun,
arttırdığını
ve
çoklu
öğrencilerin
okul
çapında
zeka
devlet
bir
başarı
kültürü yaratıldığını söylemektedir ( p . l ) .
Sonuç
Z e k a testlerinin v e b u testlerin ışığında geliştirilen sınav s i s t e m l e r i n i n
ve
ve
programlarının, s a d e c e kuramcıları değil, aynı z a m a n d a eğitimcileri
öğrencileri
sınıflandırdığı
kuramı,
de
ve
tuzağa
düşürdüğü,
gelişmelerini
zekayı
sınırlandırdığı
bireylerin yeteneklerini
ortaya
ölçmek
bir
yerine,
sistemde,
çıkarmalarına,
bireyleri
Çoklu
Zeka
geliştirmelerine ve
e ğ i t i m c i l e r i n d e b u y ö n d e d e ğ e r l e n d i r m e y ö n t e m l e r i , farklı p r o g r a m l a r
oluşturmalarına
yardım
görülmektedir.
Bunun
edebilir
bir
potansiyele
başarılabileceğini,
kısa
da
sahip
olsa
olduğu
özetlemeye
çalıştığım öncü p r o j e l e r kanıtlamış durumdadır.
Günümüzde
A.B.D.'deki
benimsemiş
ve
sayesinde
bu
yorgun
getirmişlerdir.
pek
kuram
ve
Özellikle
çok
özel
eğitim
doğrultusunda
başarısız
de
eğitim
A.B.D.'deki
kurumu
bu
geliştirilmiş
eğitim
sistemlerine
yeni
devlete
ait
sistemi
sistemleri
bir
okulların
soluk
içinde
b u l u n d u ğ u ç ı k m a z (bkz. A l t a n , 1998) g ö z ö n ü n e a l ı n d ı ğ ı n d a , b u başarı hiç
de
küçümsenemez.
uygulamalarından
bir
Bu
adım
nedenledir
daha
ileriye
ki,
giden
bu
ve
kuramın
bu
model
kuram
yardımıyla
y a b a n c ı dil öğretimi v e r i l e n v e b u kuramı u y g u l a y a b i l e c e k ö ğ r e t m e n l e r
yetiştiren p r o g r a m l a r oluşturulmaktadır.
Çoklu Z e k a kuramı mimarlarının v e uzmanlarının inancı o l a n v e geleceğin
eğitim
sisteminin
bu
kuram
çerçevesinde
şekillenebileceği,
benim
de
inancımdır. Ayrıca eğitim alanında büyük değişikliklerin yaşandığı, s a ğ l a m
bir k u r a m s a l t e m e l e
oturmayan
konusunda
şüpheler bulunan
konularda
söz
sahibi
olduğu
p e k ç o k fikrin
insanların
ortaya
ülkenin
ülkemizde,
atıldığı,
yeterlilikleri
geleceğini
yöneticilerin
ve
etkileyen
gerçek
m.ziiMj altan
eğitimcilerin
bu
alanla
vakit
geçirmeden
ilgilenmeleri
gerektiğine
inanıyorum.
Kaynaklar
A l t a n , M . Z . (1998). Ülkelerin E ğitim Çıkmazı: Amerika Birleşik Devletleri Örneği.
M i l l i Eğitim, 1 4 0 , 2 9 - 3 5 .
Gardner, H . ( 1 9 8 3 ) . Frames o f M i n d : T h e theory o f
York:
multiple intelligences. N e w
Basic Books.
Gardner, H . (1993). M u l t i p l e Intelligences: T h e Theory i n Practice. N e w York:
Basic Books.
Gardner, H. (Novemberl995). Reflections on Multiple Intelligences: Myths and
Messages. P h i Delta Kappan 77, 3:200-203, 206-209.
Goleman, D. (1995). Emotional Intelligence (Why it can matter more than IQ). New
York: Basic Books.
Greenhavvk, J. (September, 1997). Multiple Intelligences Meet Standards. Educational
Leadership, 62-64.