journal of arts and scıences - Journal Of Arts and Sciences

Transkript

ÇANKAYA UNIVERSITY
ÇANKAYA ÜN‹VERS‹TES‹
FACULTY OF ARTS AND SCIENCES
FEN-EDEB‹YAT FAKÜLTES‹
JOURNAL OF
ARTS AND SCIENCES
Sayı / Number: 10
Aralık / December 2008
YAYIN SAHİBİ
Çankaya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi adına
Prof. Dr. Emel DOĞRAMACI
Dekan
SORUMLU YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ
Prof. Dr. Aysu ERDEN
YAYIN KURULU
Edebiyat : Ertuğrul KOÇ
Bilim : Murat CENK
YAYIN TÜRÜ
Yerel Süreli Yayın
DANIŞMA KURULU
Emel DOĞRAMACI
Gürkan DOĞAN
Uğur ÖNER
Catherine COUSSENS
Peter Jonathan STARR
Nüzhet AKIN
TEKNİK EDİTÖR
Fatih KUMSEL
Bu dergi yılda iki kez çıkmaktadır.
Yazıların sorumluluğu tümüyle yazarlarına aittir.
YÖNETİM YERİ
Çankaya Üniversitesi
Fen-Edebiyat Fakültesi
Öğretmenler Caddesi No: 14- 06530
Balgat - ANKARA
BASIMEVİ
Bizim Büro Basımevi Yay. Dağ. San. Tic. Ltd. Şti.
G.M.K Bulvarı 32/C Demirtepe / ANKARA
PUBLISHER
On behalf of Çankaya University, Faculty of Arts and Sciences
Prof. Emel DOĞRAMACI
Dean
EDITOR IN CHIEF
Prof. Aysu ERDEN
EDITORS
Arts : Ertuğrul KOÇ
Science : Murat CENK
PUBLICATION
Local, periodical journal published on biannual basis
ADVISORY BOARD
Emel DOĞRAMACI
Gürkan DOĞAN
Uğur ÖNER
Catherine COUSSENS
Nüzhet AKIN
TECHNICAL EDITOR
Fatih KUMSEL
This journal is published twice a year.
The writers themselves are solely responsible for the content of their articles.
ADDRESS:
Çankaya University
Faculty of Arts and Sciences
Öğretmenler Caddesi No: 14 06530
Balgat - ANKARA
TURKEY
PRINTED BY
Bizim Büro Basımevi Yay. Dağ. San. and Tic. Ltd. Şti.
G.M.K Bulvarı 32/C Demirtepe / ANKARA
Dergimizin bu sayısında yer alan makalelerin değerlendirilmesinde danışmanlıklarına
başvurduğumuz öğretim elemanlarına teşekkür ederiz.
Yayın Kurulu
We thank all the referees who kindly accepted to help us in examining and evaluating
the articles which took place in the present issue of our journal.
Editorial Board
Nur Gökalp AKKERMAN
Hacettepe University
Nüzhet AKIN
Çankaya University
Nihat AYYILDIZ
Süleyman Demirel University
Durmuş Ali BAL
Erzincan University
Vehbi BAŞER
Balıkesir University
Pervin Ünal CİVCİR
Ankara University
Lütfü ÇAKMAKÇI
Ankara University
İsmail DEMİR
Karadeniz Technical University
Mete DOĞANAY
Çankaya University
Emel DOĞRAMACI
Çankaya University
Ömer ERTÜRK
Ordu University
İlhami GÜLER
Ankara University
Mübariz HASANOV
Mustafa HAYVALI
Ankara University
Fahd JARAD
Çankaya University
Özlem KALKAR
Kahramanmaraş Sütçü İmam University
Ertuğrul KOÇ
Çankaya University
A.Turan ÖZTÜRK
Çankaya University
Tansel ÖZYER
TOBB University of Economics
and Technology
Mustafa ŞAHİNER
İnönü University
Meldan TANRISAL
Nahit TÖRE
Çankaya University
Tanfer Emin TUNÇ
Aysel UĞUR
Muğla University
Özlem UZUNDEMİR
Başkent University
Mustafa YILDIZ
Çanakkale Onsekiz Mart University
ÖNSÖZ
Çankaya Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi olarak birinci sayısı Mart 2004’te yayımlanmış olan Journal of Arts and Sciences (JAS) adlı bilimsel ve hakemli dergimizin
onuncu sayısını sizlerle buluşturmaktan kıvanç duymaktayız. İlk sayısından bu yana
düzenli olarak yılda iki kez çıkmakta olan JAS, okurlarıyla paylaşmakta olduğu makaleler aracılığıyla, günümüzde her gün yenilenen araştırma dünyasına önemli katkılar
yapan bir bilimsel olgunluğa erişmiştir.
Dergimiz, hem yurtdışındaki hem de yurtiçindeki araştırmacıların çalışmalarını yayımlamayı amaçlamaktadır. Temel ilkemiz; özgün bilimsel çalışmalardan oluşan bir platform yaratarak edebiyat, sosyal ve fen bilimlerindeki araştırmacıları yayın üretebilme
bakımından teşvik etmektir. Dergimizin doğal olarak bir diğer amacı da; benzer alanlarda çalışan bilim insanlarını bilimsel çalışmalar aracılığıyla yakınlaştırabilmektir.
JAS, İngilizce ve Türkçe olarak yayımlanmakta olup, basılan makaleler yazarların
soyadları uyarınca alfabetik biçimde sıralanmaktadır. Dergimizin bu sayısında toplam
oniki makale yer almaktadır. Bunların altısı edebiyat/sosyal bilimler, diğer beşi ise
matematik/fen bilimleri alanlarındadır.
Dergimizin 2009 yılı içinde yayımlanacak olan onbirinci sayısı ile ilgili çalışmalarımız
yoğun bir biçimde devam etmektedir. İlgili sayımızda makalesinin yayımlanmasını arzu
eden araştırmacıların JAS’ın her sayısında basılmakta olan “Yazım İlkeleri Ve Yazarlar
İçin Bilgiler” başlığı altında yer alan “Yazım Kuralları” uyarınca düzenledikleri
çalışmalarını en geç Eylül 2009 tarihine kadar Yayın Kurulu’na ulaştırmaları gerekmektedir.
Dergimizin ilk sayısından itibaren bizlerden hiçbir desteği esirgemeyen Üniversitemizin Kurucusu ve Mütevelli Heyeti Başkanımız Sayın Sıtkı ALP’e, her zaman olduğu
gibi, en içten teşekkürü bir borç biliyoruz. Üniversitemiz Rektörü, Sayın Prof. Dr. Ziya
B. GÜVENÇ’e, dergimizin yayınlanması sürecinde yapmış olduğu değerli katkılar için
teşekkür ederiz.
Araştırmalarınızla zenginleşecek onbirinci sayımızda buluşmak dileğiyle.
Prof.Dr. Emel Doğramacı
FOREWORD
It is our pleasure to present you with the tenth issue of the Journal of Arts and Sciences
(JAS). It is our conviction that JAS, since its first issue in May 2004, has established
itself as a significant publication, amid so many in our information age. We are also
confident that it will continue to be an important voice.
The JAS has always had the aim of publishing original research in the arts, social
sciences and natural sciences. The publication of results is seen as the natural outcome
of the other main objective of our project: to foster the exchange of scholarly and
scientific information, both between the disciplines and among the different institutions.
A university, as is clear from its name, is a unique environment where people with all
kinds of expertise can share ideas.
The journal is published bi-annually. The eleventh issue will be ready in 2009 and the
preparation is underway. Researchers and scholars who would like their works to be
published in JAS are requested to format their works in line with the “Format Rules”
indicated in the “Publication Policies”, and mail them not later than September 2009.
We look forward to your contributions to the eleventh issue.
As always, we extend our gratitude to Mr. Sıtkı ALP, the founder of Çankaya University
and the President of the Board of Trustees, for his continuing support for, and
encouragement of, JAS. We also thank the Rector, Prof. Ziya B. GÜVENÇ, for his
prompt assistance in validating its publication.
Prof. Emel Doğramacı
Dean
Copyright © 2004 by Çankaya University
All rights reserved; this journal, or parts thereof, may not be reproduced, stored in a
database or in a retrieval system, or transmitted in any form, or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise without the prior written permission of the publisher, Cankaya University, Faculty of Arts and Sciences, 06530
Yüzüncüyıl, Ankara, TURKEY
First published, May, 2004
ISSN 1304-7442 Journal of Arts and Sciences
ISSN 1304-7450 Journal of Arts and Sciences (e-journal)
http://jas.cankaya.edu.tr
TABLE OF CONTENTS
Measuring System for Automation of Experiments ............................................................1
Yuriy ALYEKSYEYENKOV, Viktor DEGTYARYOV, Maria AKKURATOVA
İçbütünlük ve Modern Politik Ahlak (Integrity and Modern Political Ethics)..................11
Halide ARAL
Monoazo Resorsinol Türevlerinin Spektroskopik Yöntemle Tautomerik Dengelerinin
Hesaplanması
(Calculation of Tautomeric Equilibrium of Monoazo Resorsinol
Derivatives by Spectroscopic Method) ..............................................................................19
Halil BERBER, Gülşen TÜRKOĞLU, Emel ERMİŞ, İlknur TOSUN
The Internal and External Other in Uncle Rudolf by Paul Bailey ......................................41
Zerrin EREN
What Our Darkness Tells Us: Gendered Chthonic Imagery in Robert Bly’s Iron John:
A Book About Men and Ursula Le Guin’s Tombs of Atuan ................................................53
Cem KILIÇARSLAN
Integrating Second Order ODE’s: the Pseudo-Wronskian..................................................69
Octavian G. MUSTAFA
Enflasyon ve Büyüme Belirsizliklerinin Enflasyon ve Büyüme ile Olan İlişkileri:
Türkiye Örneği (The Relationship between Inflation, Growth, Nominal Uncertainty
and Real Uncertainty: The Case of Turkey) ......................................................................81
Tolga OMAY
Değişen Çağın Aile İşletmelerinde Kurum Kültürünün Yerleştirilmesinde Profesyonel
Yöneticilerden Beklentiler
(Expectations from Professional Managers in the Establishment of Organizational
Culture in Family Businesses of the Changing Age)........................................................109
A.Turan ÖZTÜRK
Üniversite Öğrencilerinin Genel Beslenme Alışkanlıkları, Katkılı Besinler Hakkındaki
Bilgi, Görüş ve Tutumları
(Knowledge, Attitudes and Options about Additival and General Nutrition Interests
of University Students)......................................................................................................117
Fatih SEZEK, Ercan KAYA, Salih DOĞAN
Oriental Matter Revisited: Representations of the “Turk” in Robert Greene’s Selimus ..135
Mustafa ŞAHİNER
Çeşitli Klinik Örneklerden İzole Edilen Pseudomonas Aerognosa Suşlarında
Homoserin Lakton Üretimi ve Antibiyotik Duyarlılıklarının Araştırılması ....................145
(Investigation of Homoserine Lactone Production and Antibiotic Sensitivity in
Pseudomonas aeruginosa Strains Isolated from Various Clinical Samples)
Seyhan ULUSOY, Gülgün BOŞGELMEZ-TINAZ
Once an Insider, Now an Outsider: Doris Lessing’s African Laughter............................153
Özlem UZUNDEMİR
Çankaya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi,
Journal of Arts and Sciences Sayı: 10 / Aralık 2008
Measuring System for Automation of
Experiments
Yuriy Alyeksyeyenkov1, Viktor Degtyaryov2, Maria Akkuratova3
Abstract
A LabVIEW system that shows high flexibility and may be adjusted to realize wide range of digital signal
processing algorithms is described. Analyses of signals both in time and frequency domains is possible,
including DFT, signal filtering, analysis of amplitude probability distribution and autocorrelation function
of the signals.
Keywords: Real time digital signal processing, filtration, discrete Fourier transform, autocorrelation.
1. INTRODUCTION
Carrying out researching of properties of new materials, physical phenomena and
various signals need to designing of measuring systems, which in each case have various
structure and parameters. Such system can be created on the basis of:
- Set of measuring devices;
- High-level languages;
- Specialized software.
Each of methods has the merits and lacks. If measuring system is assembled on the
base of standard measuring devices, the basic problem is writing of the software that
unites elements into system and realizes necessary algorithm of parameters measuring,
1 Çankaya University, Faculty of Engineering and Architecture, Computer Engineering Department, Ankara
2 National Aviation University, Kiev, Ukraine
3 Middle East Technical University, Ankara
Measuring System for Automation of Experiments
and, if it is necessary – control the investigated object. In this case, changing research
object leads to essential reorganization of instrumental system, including replacement of
devices, as the range of measured units or analyzed parameters will be changed. In such
systems the minimum works on programming of hardware equipment is necessary.
Realizing a measuring system at program level with use of standard algorithmic
languages, one of the basic problems is the software designing continuity. If the team
of developer’s will be changed, it’s easier, in many cases, to write new corresponding
program modules, than to understand ready codes of programs. The second problem is
calibration of gauges and converters of physical signals into electric signals and digital
codes. It is necessary to add, that these systems provide the higher flexibility, if will be
altered the values to be measured or range of their parameters. However, realization of
this idea needs much more time, comparing the first method.
Advantage of the third method is the maximum simplicity in description of
measurement processes, as a typical system is represented as a simple connection of
standard units in the form of graphic elements that may be changed, if the system structure
will be modified. Such systems can be created with use of special graphic elements in
environment of SIMULINK or LabVIEW, specially focused on use of these systems for
carrying out of various physical experiments.
Essential advantage of LabVIEW is the possibility of creating of the system which
is represented on computer display screen as a typical measuring device. Another
advantage is the possibility of modular construction of system by principle “from simple
to complex”.
In the given paper the example of realization of the system created in the LabVIEW
environment that provide carrying out of measurements of parameters of electric signals
both in time and in frequency domains is considered. The offered system possesses high
flexibility and can easily be reconstructed in a wide range of parameters, which will be
measured.
2. MEASUREMENT OF SIGNAL PARAMETERS
2.1. Description of the system.
The system is constructed by a modular principle. Each of modules provides special
algorithm of signal processing according to certain algorithm. The system includes
following modules:
- Spectral analysis unit;
- Filtering unit;
- Display unit;
environment that provide carrying out of measurements of parameters of electric signals both in time
and in frequency domains is considered. The offered system possesses high flexibility and can easily
and in frequency domains is considered. The offered system possesses high flexibility and can easily
be reconstructed in a wide range of parameters, which will be measured.
be reconstructed in a wide range of parameters, which will be measured.
2. MEASUREMENT OF SIGNAL PARAMETERS.
2. MEASUREMENT OF SIGNAL PARAMETERS.
algorithm of signal processing according to certain algorithm. The system structure includes
algorithm of signal processing according to certain algorithm. The system structure includes
following modules:
following modules:
Yuriy Alyeksyeyenkov, Viktor Degtyaryov, Maria Akkuratova
- Filtering unit; - Autocorrelation function unit;
- Filtering unit;
- Display unit;
- Display unit; - Probability density unit;
- Autocorrelation function unit;
- Autocorrelation- Control
function unit;
- Probability density unit;unit;
- Probability density unit;
- Control unit; - Signal simulator unit.
- Control unit;
- Signal simulator
unit. of each module may be changed in wide range both to change mode of
Parameters
- Signal simulator
unit.
Parameters
of each
be changed
in wide
rangeAdjustment
both to change
mode of operation,
operation,
and tomodule
change may
the mode
of indication
of results.
and calibration
Parameters of each
module
may
be changed
in wide
range both to change
mode of operation,
and to changeofthe
mode
of
indication
of
results.
Adjustment
and
calibration
of
the
system is carried
the mode
system of
is carried
out byofmeans
of a Adjustment
simulator of signals,
in which three
sinusoidal
and to change the
indication
results.
and calibration
of the
system is carried
out by meanssignal
of a simulator
signals,
in which
sinusoidal
signal
oscillators
and the noise
andof
noise generator
(withthree
uniform
and normal
spectrum
distribution)
out by means of aoscillators
simulator
ofthesignals,
in which
three
sinusoidal
signal
oscillators
and the noise
generator (with
uniform
and
normal
spectrum
distribution)
are
present.
Composition
of signals is
are
present.
Composition
of
signals
is
applied
to
the
input
of
the
filter’s
unit
or
may
generator (with uniform and normal spectrum distribution) are present. Composition beof signals is
applied to thedirectly
input of the filter’s
may
be analysis
directly connected
the
of can
spectral
analysis
to theunit
inputor
spectral
The effectto
the input
filtration
be
applied to the input connected
of the filter’s
unit
orof may
be directlyunit.
connected
toofthe
input
of spectral
analysis
unit. The effect
of
the
filtration
can
be
observed
both
in
time,
and
in
frequency
domains.
Parameters
observed
both
in
time,
and
in
frequency
domains.
Parameters
of
the
spectral
processing
unit. The effect of the filtration can be observed both in time, and in frequency domains. Parameters
of the spectralof processing
of signals
may
variate
in wide
range,
changing
number
the samples in
signals may variate
in wide
range,
changing
number
of the
samples in
analyzedof
of the spectral processing
of signals
may
variate
in wide
range,
changing
number
ofarray
the samples in
analyzed array
and
theoftype
ofwindow.
a time
window.of autocorrelation
Calculation of
autocorrelation
function and
and
the
type
a
time
Calculation
function
and
probability
analyzed array and the type of a time window. Calculation of autocorrelation function and
probability distribution
of
a
signal
are
additional
options
of
the
system.
distribution of
of aa signal
options
of theofsystem.
probability distribution
signalare
areadditional
additional
options
the system.
2.2. Research of spectral characteristics of a signal
2.2. Research of2.2.
spectral
characteristics
of a signal of a signal
Research
of spectral characteristics
In the
given system
researching
of signal
characteristicsin
in frequency
frequency domain
is based
In the given
system
researching
of signal
characteristics
domain
is based on Fast
In the on
given
system
researching
of signal
characteristics
in frequency
domain
is based
on Fast
Fast
Fourier
Transform
(FFT)
algorithm.
The
spectrum
of
the
signal
presented
in
Fourier Transform (FFT) algorithm. The spectrum of the signal presented in discrete
time is
Fourier Transform
(FFT)
algorithm.
The spectrum
of the ofsignal
presented
in discrete time is
time
is designations
described
by equation
(the designations
[1] hereinafter
are applied)
described by discrete
equation
(the
of [1] hereinafter
are applied)
described by equation (the designations of [1] hereinafter are applied)
N 1
X [ k ] = N 1 x[ n]W kn
(1)
k , n = 0,1,..., N 1 ,
(1)
kn ,,
X [k ] = x[n]W N
k , n = 0,1,..., N 1 ,
(1)
N
k =0
k =0
where k, n – where
the integer
[n] – array
time domain,
X [k] –X array
k, n –variables,
the integerxvariables,
x [n]of–samples
array of in
samples
in time domain,
[k] – of spectral
where k, n – the integer
variables,
x [n] – array
of samples
in
time domain,
X [k] – array
of spectral
samples, N –array
number
of
samples
in
analyzed
sequence,
W
–
weighting
coefficient
of spectral samples, N – number of samples in analyzed sequence, W – weighting (complex
samples, N – number
of samples in analyzed sequence, W – weighting coefficient (complex
exponentials).coefficient (complex exponentials).
exponentials).
If the signal contains the only sinusoidal component of frequency fs , and the following
If the signal
contains
onlysinusoidal
sinusoidal component
of frequency
fs , and the
If the signal
contains
the the
only
component
of frequency
fs ,following
and the following
condition is satisfied
f s = pF ,
(2)
f s = pF ,
(2)
(2)
where p – integer variable, F – frequency resolution; then its spectrum will be presented by the only
where p – integer variable, F – frequency resolution; then its spectrum will be presented by the only
sample in frequency
If (2) is∆F
not– frequency
satisfied,resolution;
the view then
of the
essentially
changes.
where p –domain.
integer variable,
its spectrum
spectrum will
be presented
sample in frequency domain. If (2) is not satisfied, the view of the spectrum essentially changes.
by the only sample in frequency domain. If (2) is not satisfied, the view of the spectrum
essentially changes.
The signal consisting of the sum of three sinusoids with frequencies 180 Hz, 200 Hz
and 220 Hz each of which satisfies (2) is applied to the unit input to demonstrate this
effect (Fig.1a), and the spectrum of a similar signal where this condition is not upholded
is shown on Fig. 1b.
Measuring System for Automation of Experiments
(a)
(b)
Fig. 1. A spectrum of the signal containing of three sinusoidal components
Such effect of spectrum transform visualization is well known to experts in digital
processing of signals. To minimize it is recommended to weigh signal in discrete time
applying various time windows. In the given system nine special windows can be applied,
which parameters are well studied, for example, in [2]. The Fig. 2 illustrates spectrum
of the signal weighted by Flat Top (a) and Hamming (b) windows. The signal, which
spectrum is shown in Fig. 1b is analyzed. Expansion of the main petal of a spectrum
of each component of a signal is observed, but also increases the dynamic range of a
spectrum representation. Each window gives specific shape of spectrum, and its choice
is carried out by experimental selection, or on the basis of empirical experience.
(b). Hamming Window
(a). Flat
Top Window
Fig. 2. Influence of a time window on the spectrum shape
The choice of a time window is especially important, for example, if the signal
components
very much
close on frequency.
As an example,
3 shows spectra
of a
Additional option
of thearesystem
is possibility
of flexible
control Fig.
of process
of averaging,
sinusoidal
signals of
with
frequencieslevel
f1 = 198.22
Hz and
= 204.47 Hz.has possibility
which is important ifmix
the of
signal
composed
significant
of noise.
Thef2 researcher
to choose averaging parameters
observing
results ofofprocessing
in realoftime.
Additionalexperimentally,
option of the system
is possibility
flexible control
process of
averaging, which is important if the signal composed of significant level of noise. The
researcher has possibility to choose averaging parameters experimentally, observing
results of processing in real time.
(a). Flat Top Window
(b). Hamming Window
Fig. 3. Effect of a time window on spectrum resolution
(a). Flat
Top Window
(b). Hamming Window
Fig. 3. Effect of a time window on spectrum resolution
2.3. Signals filtering
2.3. Signals filtering
The filtration of signals is the important element of research of parameters and
characteristics
By means
of filtering
it is possible
to eliminateand
an unnecessary
The filtration of signals is of
thesignals.
important
element
of research
of parameters
characteristics
or
needless
part
of
a
spectrum
of
a
signal,
before
the
subsequent
analysis
of
the allocated
of signals. By means of filtering it is possible to eliminate an unnecessary or needless
part of a
part
of
a
spectrum
will
be
started.
This
kind
of
processing
has
especially
great
importance
spectrum of a signal, before the subsequent analysis of the allocated part of a spectrum will be
if useful components
of a signal
haveimportance
considerablyifsmaller
than of
theaother
parthave
started. This kind of processing
has especially
great
usefulamplitude,
components
signal
a signal, andthan
if thethe
analyzed
anda disturbances
placed in signal
various and
considerably smallerofamplitude,
other signal
part of
signal, and(noise)
if theareanalyzed
regions
of
a
frequency
range.
Realization
of
the
digital
filter
can
be
carried
out
in
several
disturbances (noise) are placed in various regions of a frequency range. Realization of the
digital
ways.
The
general
view
of
the
mathematical
description
of
the
filter
with
the
infinite
filter can be carried out in several ways. The general view of the mathematical description of the
response
characteristic
(IIR) looks
filter with the infiniteimpulse
impulse
response
characteristic
(IIR)like
looks like
N
M
y[n] = b x[n k ] + a y[n k ] ,
k =0 k
k =1 k
(3) (3)
where x [n-k] – sequence on a filter input; y [n-k] – set of samples on a filter output; M, N, n and k –
where x [n-k] – sequence on a filter input; y [n-k] – set of samples on a filter output;
integers; ak and bk – weighting filter coefficients. If all factors ak are equal to zero, then expression
M, N, n and k – integers; a and bk – weighting filter coefficients. If all factors ak are
(3) describes the filter with the finite impulsek response
characteristic (FIR) [3]. The signal on a filter
output can be defined in frequency domain. In this case the output signal is defined from synthesis
Discrete Fourier Transform (DFT) equation
1 N 1
kn
y[n] =
(4)
( X [k ]F [k ])W N ,
N k =0
where F [k] – frequency response samples of the filter. Changing shape of the frequency response
and observing output signal both in frequency and in time domains, it is possible to define optimal
parameters and type of the filter that is necessary for analyzed signal.
The wide range of filters types is included in system. An easy method in their adjustment and
evident visualization of results of processing gives very good results for any signals. The control
panel of filter parameters, containing a minimum quantity of elements is shown on Fig. 4.
The filtration of signals is the important element of research of parameters and characteristics
of signals. By means of filtering it is possible to eliminate an unnecessary or needless part of a
spectrum of a signal, before the subsequent analysis of the allocated part of a spectrum will be
started. This kind of processing has especially great importance if useful components of a signal have
considerably smaller amplitude, than the other part of a signal, and if the analyzed signal and
disturbances (noise) are placed in various regions of a frequency range. Realization of the digital
filter can be carried out in several ways. The general view of the mathematical description of the
filter with the infinite impulse response characteristic (IIR) looks like
N
M
y[n] = b x[n k ] + a y[n k ] ,
(3)
Measuring System
k =0for kAutomation of Experiments
k =1 k
where x [n-k] – sequence on a filter input; y [n-k] – set of samples on a filter output; M, N, n and k –
to zero,filter
then coefficients.
expression (3)Ifdescribes
the filter
the finite
impulse
integers; ak and bk – equal
weighting
all factors
ak arewith
equal
to zero,
thenresponse
expression
(FIR)impulse
[3]. The signal
on a filter
output can be
defined
frequency
(3) describes the filtercharacteristic
with the finite
response
characteristic
(FIR)
[3].inThe
signaldomain.
on a filter
In
this
case
the
output
signal
is
defined
from
synthesis
Discrete
Fourier
Transform
output can be defined in frequency domain. In this case the output signal is defined from (DFT)
synthesis
equation(DFT) equation
Discrete Fourier Transform
1 N 1
kn
(4) (4)
y[n] =
( X [k ]F [k ])W N ,
N k =0
where F [k] – frequency
samplesresponse
of the samples
filter. Changing
of the
response
whereresponse
F [k] – frequency
of the filter.shape
Changing
shapefrequency
of the frequency
and observing outputresponse
signal both
in frequency
and inboth
time
domains,and
it in
is time
possible
to define
optimal
and observing
output signal
in frequency
domains,
it is possible
parameters and type of
the
filter
that
is
necessary
for
analyzed
signal.
to define optimal parameters and type of the filter that is necessary for analyzed signal.
The wide range of filters types is included in system. An easy method in their adjustment and
The wide range of filters types is included in system. An easy method in their
evident visualization of results of processing gives very good results for any signals. The control
adjustment and evident visualization of results of processing gives very good results for
panel of filter parameters, containing a minimum quantity of elements is shown on Fig. 4.
any signals. The control panel of filter parameters, containing a minimum quantity of
To illustrate work of the filtering unit, the signal containing a composition of three sinusoids
elements is shown on Fig. 4.
of identical amplitude with frequencies 50.63, 250.85 and 450.97 Hz is applied to the system input.
To illustrate work of the filtering unit, the signal containing a composition of three
sinusoids of identical amplitude with frequencies 50.63, 250.85 and 450.97 Hz is applied
to the system input.
Fig. 5 illustrates spectrum of a signal before filtration (a) and after filtration with low
pass filter (b), high pass filter (c) and band pass filter (d). System display simultaneously
shows both frequency response of the filter and a spectrum of a filtered signal, additional
display demonstrate the oscillogram of signal on a filter output in time domain, that
allows to estimate results of signal processing in real time (not illustrated here).
Fig. 4. The control panel of the filtering unit
(a)
(b)
(c)
(d)
Fig. 5. A spectrum of a signal before and after application of the filters
7-th order filters on the base of Chebyshev approximation with out of pass-band
attenuation of –60 dB and pass-band ripples of 2 dB are applied to all filters used in
shown examples. Totally five various kinds of frequency response approximation are
realized in system. Choosing a filter order, out of pass-band attenuation and in pass-band
ripples it is possible to provide any requirements on clearing of real noised signals.
2.4. Calculation of the correlation characteristic of a signal.
Correlation characteristics of a signal have great importance for many practical
applications. The estimation of autocorrelation characteristic φxx [m] can be defined in
direct mode according to equation
7-th order
on the base
of Chebyshev
approximation
with in
outsystem.
of pass-band
attenuation
five various
kindsfilters
of frequency
response
approximation
are realized
Choosing
a filter
of
–60out
dBofand
pass-band
ripples ofand
2 dB
are applied
to allitfilters
used in
shown examples.
Totally
order,
pass-band
attenuation
in pass-band
ripples
is possible
to provide
any requirements
five
variousofkinds
of frequency
on clearing
real noised
signals. response approximation are realized in system. Choosing a filter
order, out of pass-band attenuation and in pass-band ripples it is possible to provide any requirements
on clearing of real noised signals.
2.4. Calculation of the correlation characteristic of a signal.
2.4. Calculation
of the correlation
characteristic
a signal. for many practical applications. The
Correlation
characteristics
of a signal
have greatofimportance
estimation
of autocorrelation
characteristic xx [m] can be defined in direct mode according to
Measuring System
for Automation of Experiments
Correlation
characteristics
of
a
signal have great importance for many practical applications. The
equation
estimation
of
autocorrelation
characteristic
Q |m|1 xx [m] can be defined in direct mode according to
1
xx [m] =
(5)
equation
x[n]x[n + | m |] ,
(5)
Q Q n|=m0|1
1
where Q - integer variable
is observed
xx [mand
] = also x[n]x[n +|m|
| m <|] ,N-1. If the estimation of autocorrelation
(5)
Q
=
0
n
where
Q
integer
variable
and
also
is
observed
|m|
<
N-1.
If
the
estimation
of
function is carried out in frequency domain, should be realized DFT synthesis equation algorithm
where
Q - integer
variable
and 1also
observed
estimation
of autocorrelation
autocorrelation
function
is carried
outNin
be the
realized
DFT
is
1frequency
j (|m|
2 /<Nshould
)N-1.
km If
2 edomain,
=
[
m
]
|
X
[
k
]
|
.
function
is carried
in frequency
domain,
should be realized DFT synthesis equation algorithm (6)
xx
synthesis
equationout
algorithm
N k =1
1 N 1
2 j (2 / N )km . base of N samples of a signal(6)
In described system
is
xx [mthe
] = autocorrelation
| X [k ] | efunction on the
N k =1
(6)
calculated
in real time and it is immediately displayed. The signal, which autocorrelation
function is
In described
function
the base ofwindow.
N samples
a signal of
is
calculated
may be system
thought the
as autocorrelation
function weighed
by aonrectangular
Theofexample
In
described
system
the
autocorrelation
function
on
the
base
of
N
samples
of
a
signal
is
calculated
in
real
time
and
it
is
immediately
displayed.
The
signal,
which
autocorrelation
function
is
autocorrelation function of the sinusoidal signal of 24 Hz is shown on Fig. 6, where triangular
calculated
in real
timethought
and
it is immediately
displayed.
The by
signal,
autocorrelation
calculated
may
be
as function
weighed
a which
rectangular
window. The example of
envelope
shows
effect
of weighing
of a signal
by rectangular
window.
function is calculated
mayof
be thought
as function
weighed
window.
autocorrelation
function
the sinusoidal
signal
of by
24a rectangular
Hz is shown
on The
Fig. 6, where triangular
example
of
autocorrelation
function
of
the
sinusoidal
signal
of
24
Hz
is
shown
on
Fig.
6,
envelope shows effect of weighing of a signal by rectangular window.
where triangular envelope shows effect of weighing of a signal by rectangular window.
Fig. 6. The autocorrelation function of a sinusoidal signal
2.5. Probability density distribution of a signal.
2.5. Probability
density
ofofaasignal.
2.5.
Probability
distribution
signal.
Analyses
of density
the distribution
stochastic
process
is important to learn probabilistic characteristics and the
moments
(mean
and
variance).
The
system
displaying characteristics
of the distribution function and
Analyses of the stochastic process is importantprovides
to learn probabilistic
Analyses
of
the
stochastic
process
is
important
to
learn
probabilistic
and the
calculation
of the (mean
first and
second moments
the investigated
For characteristics
the majority practical
and the moments
and variance).
The systemof
provides
displaying ofprocess.
the distribution
moments
(mean
and
variance).
The
system
the distribution
function and
cases
it is enough
to understand
ofmoments
aprovides
signal.
function
and calculation
of the firstproperties
and second
of thedisplaying
investigatedof
process.
For
calculation
of
the
first
and
second
moments
of
the
investigated
process.
For
the
majority
practical
Fig. 7practical
illustrates
a sinusoidal
signal
(a) and white noise (b). Changing
the majority
casesdistribution
it is enough toofunderstand
properties
of a signal.
cases
it is enough
to understand
properties of a signal. accuracy of calculations and visualization of
subsystem
allows establishing
Fig. 7 parameters
illustrates distribution
of a sinusoidalnecessary
signal (a) and white noise (b). Changing
Fig. 7 illustrates distribution of a sinusoidal signal (a) and white noise (b). Changing
subsystem parameters allows establishing necessary accuracy of calculations and
subsystem parameters allows establishing necessary accuracy of calculations and visualization of
visualization of results. Example shows signal magnitude segmentation on 64 levels,
which is sufficient to estimate the real signals.
(a)
(b)
Fig. 7. Histograms of density distribution of a signal
3. CONCLUSIONS
The considered signal processing system realized in LabVIEW shows efficiency of
the software for working out and designing of the systems oriented on measurement
of parameters and characteristics of signals, researching new processes, materials and
working out the technique of the tests of created products. The considered technique can
be successfully applied to the spatial multidimensional analysis of signals [4]. Working
out of such systems does not demand the big expenses of time and finances, and at
the same time provides the high flexibility if should be made any changes in system
configuration.
REFERENCES
Oppenheim V., Schafer Ronald W. (1999). Discrete-Time Signal Processing, 2nd ed., Prentice Hall, Upper
Saddle River, N.J.
Ifeachor Emmanuel C., Jervis Barrie W. (2002). Digital Signal Processing: A Practical Approach, 2nd ed.,
Prentice Hall.
Mitra Sanjit K., (2002). Digital Signal Processing, 2nd ed., McGraw Hill.
Cadzov J.A. (July 1990). “Multiple Source Location - The Signal Subspace Approach.” IEEE Trans. ASSP,
ASSP-38:1110-1125.
İçbütünlük Sorunu ve Modern Politik Ahlak
Halide Aral1
İyi insanların dürüstlüğe verdikleri değer
bilginlerin bilime verdikleri değerden
daha yüksektir.
J.J.Rousseau
Abstract
This article is about the question of integrity in modern political ethics. It regards modern political
practice as unethical and relates it to the change in political philosophy introduced by Machiavelli;the sensate
civilization of the West in Sorokin’s terms; and the prometeic culture which developed, as Schubart claims,
with the Renaissance. Then, it argues that making integrity the central virtue in politics will contribute to the
development of ethical political practice.
Key words: Integrity, political ethics, Machiavelli
Özet
Bu makale, modern politik ahlakın içbütünlük erdemini dışlamasını ve yozlaşmasını Machiavelli’nin
faydacı politik felsefesine; Sorokin’in deyimiyle, Duyumcul üstkültüre ve Schubart’ın deyimiyle,
Prometheuscu kültüre bağlar. Makalenin amacı, ilkeliliği ve dürüstlüğü politikanın jargonundan tümüyle
çıkaran güç politikasının aksine, içbütünlük erdeminin politik ahlakın merkezine yerleştirilmesinin gereğini
savunmaktır.
Anahtar sözcükler: İçbütünlük, politik ahlak, Machiavelli
1 Çankaya University, Faculty of Arts and Sciences, Department of English Language and Literature
11
Batı’da modern politik ahlakın oluşumu bir Rönesans insanı olan Machiavelli ile
başlar. Machiavelli salt gerçekte olana bakarak politikanın işleyiş kurallarını ahlaki
yükümlülüklerden ve erdem kaygısından bağımsız biçimde oluşturur. Olup-bitene bakarak
vardığı sonuç, insanın çıkarlarını korumak adına ahlaki ilkelere uymadığı yönündedir. Bu
yüzden tüm görüşlerini “insan kötüdür” öncülü üzerine oturtarak şüpheci bir yaklaşım
geliştirir ve politika ile ahlakı birbirinden koparır. Machiavelli’den türeyen realpolitik
ve güç politikası da ahlaki söylemi bütünüyle politikanın dışına çıkarır. Bu değişimin en
vahim sonucu, telossuz bir dünyada içbütünlük erdeminin unutulması, dolayısıyla insan
ilişkilerinde temelini oluşturan adalet ve güven duygusunun yok edilmesidir. Bu yazının
amacı da Machiavelli’yi tarihsel konumu içinde görerek, içbütünlüğün politik ahlakın
olmazsa olmazı olduğunu ve daha iyi bir dünyanın, ancak bu erdemin uygulamasıyla
gerçekleşebileceğini savunmaktır.
İçbütünlüğün politik yaşamdaki merkezi konumunu ve gereğini anlamak için
kavramın psikolojideki tanımını hatırlamak ve ahlak felsefesindeki anlamına daha
yakından bakmak yararlı olabilir. Günlük dilde, dürüstlük, doğruluk, ilkelilik, tutarlılık
vs. gibi sözcüklerle ifade edilen içbütünlük, Robert Grudin’e göre her anın sorumluluğunu
almak ve psikolojik ve etik bütünlüğe sahip olmaktır. Grudin içbütünlüğü olan insanı
şöyle tanımlar:” İçbütünlüğü olan kişi şu anı, kendi yasalarına göre işler görünen tahmin
edilemez ve hantal bir şekilden çok, bellekten istenilen bir geleceğe çekilmiş bir çizgideki
bir nokta olarak gören, sürekliliği olan kişidir.” (Grudin,1988, ss.57-58) Burada sözü
edilen süreklilik hem kendi içinde tutarlı olmak hem de bir amaca yönelik olmakla, felsefi
anlamda bir telosla ilgilidir. İçbütünlüğü olan kişi ne istediğini, kendisi için neyin doğru
olduğunu bilen ve bu doğruyu yapmanın sorumluluğunu alan insandır. İnsanın kendine
dürüst olması, kendisi için doğru olanı yapması –ki, bunun basit bir bencillikle ilgisi
yoktur- ve hakikate bağlılığı bir erdem olarak görmesi içbütünlüğün gerekleridir. Jungcu
psikiyatr John Beebe de içbütünlüğü kişiliğin bütünlüğü olarak tanımlar ve içbütünlüğün
holistik niteliğini vurgular: “İçbütünlük bütünün tüm parçalarının uyumlu ve birbirine
bağımlı olduğuna ilişkin ekolojik bir duyguyu, her hangi bir durumun bütünlüğüne
ilişkin duyumsanan bir anlamı ima eder. Bu ekolojik bilinç içbütünlüğe, iç kendiliği
dış olasılıklara bağlarken ahlaksal güç sağlar.”(Beebe,1995, s.32). Sözü edilen ekolojik
bilincin ahlaksal güç sağlama özelliği oldukça önemlidir; çünkü içbütünlük kişinin
kendisiyle ilişkisini olduğu kadar, dış dünyayla ve başkalarıyla ilişkisini de kapsar.
Yani, ahlaksal bir tutum olan içbütünlük, benlik başkalarıyla ilişkimizde oluştuğu için,
yalnızca kendimizle ilişkimizde değil, başkalarıyla ilişkimizde de sınanır. Yalnızca kendi
davranışlarımızın sorumluluğunu almak değildir, başkalarına karşı sorumluluğumuzun
da bilincinde olmaktır. Bu nedenle, içbütünlüğün varlığı ya da yokluğu hem özel hem
politik ilişkilerde önem taşır. Bu erdem sayesinde tutarlılığımız açığa çıkar, güvenilir
oluruz ve hem kendimize hem başkalarına karşı içtenlikle adil davranabiliriz.
12
Halide ARAL
Kavramın ahlak felsefesindeki tanımına baktığımızda politik ahlak açısından önemini
daha açık görebiliriz. Alasdair MacIntyre ahlaki failin niteliklerini açıklarken içbütünlük
ve tutarlılığı diğer bütün erdemlerin olmazsa olmazı olarak kabul eder. Özetle söylersek,
her toplumda kişinin yerleşik standartları eleştirel düşünebileceği, sorgulayabileceği
bir çevre olmalıdır. Bu sorgulamanın yapılabilmesinin önkoşulu, bireylerin ait olduğu
toplumun ortak bir iyi insan olmak anlayışını az çok paylaşmasıdır ve iyi insan olmak
anlayışı, kişilerin rollerinden bağımsız olarak sahip oldukları ya da olmadıkları niteliklere
odaklanır. Bireylerin yerleşik rollerin dışına çıkabilme ve onlarla bağını yeniden gözden
geçirme güçlerinin olması ya da olmamasında örneklenen bu niteliklerse erdemdir.
Erdemler değişebilirler; ancak, bütün erdemlerin özünü oluşturan iki erdem içbütünlük
ve tutarlılıktır. MacIntyre’a göre:
İçbütünlüğü olmak, bir sosyal bağlamda bir tür insan olurken, başka bağlamlarda
çok başka türlü olmayı reddetmek ve kendini artık öyle olamayacak biçimde eğitmiş
olmaktır. İçbütünlük insanın oynamasının istenebileceği rollere uyarlanabilirliğine
esnek olmayan sınırlar koymuş olmasıdır. (MacIntyre, 2006, 192).
İçbütünlükle yakın ve tamamlayıcı nitelikte ilişkisi olan tutarlılık erdemiyse:”ona
sahip olanlardan, uzun süreli olarak aynı iyilerin peşinden gitmelerini, değişen toplumsal
bağlamların gereklerinin, onları taahhütlerinden alıkoymasına izin vermemelerini
ister.”(MacIntyre, 2006, s.192-3). Birbirini tamamlayan bu iki erdemin varlığı ve
uygulaması bireyleri içinde yaşadıkları toplumsal değerlere ve politik uygulamalara karşı
eleştirel hale getirebilir ve ilkeli, güvenilir, hesap verme duygusu taşıyan ve uzlaşmacı
olmayan insanları var edebilir.
Batı düşüncesine baktığımızda ahlaki yükümlülük esasına dayalı ve başkalarına hesap
verme kaygısı taşıyan politika kaygısının ilk darbeyi Rönesans döneminde yediğini
söyleyebiliriz. İnsanın mutluluğunun gerçekleşmesini hedefleyen politika, bu değişim
ve geçiş döneminde, Orta Çağın teokratik yapısından koparak teolojiden ve metafizikten
bağımsız bir etkinlik alanı haline gelir. Ancak, politikanın sekülerleşmesi kendi içinde
bir sorun değildir; çünkü politika dinsel olmadan da ahlaki olabilir, tıpkı iyi insan idealini
esas alan Aristo’da olduğu gibi. Sorun, Machiavelli’nin düşünceleriyle birlikte politik
ahlakın bozulması yani ilkesizliğin, hilenin meşrulaşması, çıkarların ahlaki ölçütlerin
yerini almasıdır. O dönemde yaşanan kültürel ve zihinsel değişimi daha iyi anlamak için
Pitirim A.Sorokin’in sosyolojik analizine bakmak aydınlatıcı olabilir. Sorokin’e göre bu
dönem, Duyumcul üstsistemin* tüm Avrupa’da hakim olduğu dönemdir:
* Pitirim A. Sorokin’in tarih kuramına göre, uygarlıkların farklı kültürel aşamalarından biri olan Duyumcul
üstkültür (bütün bir uygarlık içinde birlikte varolan iki ya da daha fazla kültür sistemi) duyumsal olanı tek
gerçeklik olarak kabul eden, maddeci ve dünyevi bir dünya görüşünün adıdır.
13
Duyumcul, faydacı, hazcı, göreli insan yapısı hukuk ve ahlak Orta Çağların
Düşünsel, koşulsuz…, Tanrı’nın vahyiyle açıkladığı hukuk ve ahlakın yerini
almıştır. Maddi değer, servet, fizik rahatlık, zevk, erk, ün ve tanınmışlık…,
modern Duyumcul insanın uğrunda dövüştüğü ve mücadele ettiği esas değerler
olmuşlardır. (Sorokin, 2008, s.241).
Bu tarihsel değişim süreci göz önüne alındığında Machiavelli’nin iktidarın ele
geçirilmesi ve korunması için her yolu meşru sayması çok anlaşılır görünür. Prens
adlı kitabının 18. bölümünde Machiavelli kurnazlıktansa, ilkelere bağlı kalmanın ve
içbütünlüklü yaşamanın ne kadar övgüye değer olduğunu söyler. Ancak, bu durumun
uygulamada başarı getirmediğini, hilenin ve aldatmanın iktidarı ele geçirme ve korumada
daha emin bir yol olduğunu öne sürer ve ekler:
Demek ki, bir prensin yukarda belirtilen niteliklerin tümüne sahip olması gerekli
değildir, ama bunlara sahipmiş gibi görünmesi gerekir. Dahası bunlara sahip
olmak ve sürekli olarak uymak zararlıdır derim; ama sahipmiş gibi görünmek
yararlıdır: bağışlayıcı, sözünün eri, insancıl, dürüst, dindar görünmek ve olmak
gibi; ama aklını öyle ayarlamalısın ki, gerektiğinde tersine dönmeyi bilmelisin.
(Machiavelli,1999, s.143)
Machiavelli burada, içbütünlüğü faydacı bir mantıkla koşullu hale getirerek,
içbütünlüğün doğasına aykırı bir tutum önerir. Bu mantığı benimsemek, içbütünlük
kaygısını yok etmek demektir; çünkü içbütünlük, çıkar ve çıkara dayalı hazların tersine,
kendi çıkarlarını tehlikeye atmak pahasına doğruyu yapmanın, hakikate bağlı kalmanın
getirdiği hoşnutluğa dayalıdır ve hesapçılığı ve kurnazlığı bütünüyle dışlar.
Batı kültüründe ilk kez Machiavelli’nin dile getirdiği faydacı ve sonuççu politik
ahlakın gelişimini destekleyen bir diğer etken de Walter Schubart’ın deyimiyle kahraman
ya da Prometheus idealidir. Sorokin’in anlatımıyla Schubart’a göre Rönesans döneminde
Gotik-Uyumlu prototipten Kahraman-Prometheuscu prototipe bir geçiş yaşanır ve
Kahraman insan:”Benlik güvenciyle, benlik gururuyla ve erk tutkusuyla doludur.
Dünyaya bir köleye bakar gibi bakar; ona efendilik etmek (egemen olmak) ve onu kendi
planlarına göre kalıplamak ister.” (Sorokin,2008, s.159). Temel kaygısı her şey üzerinde
iktidar olan Kahraman prototipinin amaçları, hiç kuşkusuz yeni politik ahlakın doğasını
da belirler. Prens’de anlatıldığı gibi, yeni politik ahlakın hedefi iktidardır. Amaç yalnızca
iktidar olduğundaysa, içbütünlük doğal olarak zarar görecektir; çünkü içbütünlük benliğin
büyütülmesinden, ben-merkezcilikten çok, başkalarının varlığını, haklarını tanımayı ve
onlara karşı sorumluluğu gerektirir. Oysa Kahramanın tüm derdi kendi benliğini egemen
kılmaktır ve bu anlamda faşizme ve totalitarizme giden kapıyı kolayca açar.
İçbütünlüğün doğasındaki ilkelilik çoğu insan tarafından, içbütünlüğün politik
uygulamada başarısızlıkla sonuçlanabilecek naif ya da idealist bir tutum gibi algılanmasına
neden olabilir. Ancak, içbütünlük, bir sorumluluk ve ihtiyat tutumudur ve uygulamada
14
Halide ARAL
doğru, adil, gerçekçi davranışı ifade eder. Buna açıklık getirebilmek için Ruth W.
Grant’ın Rousseau üzerine incelemesine değinmekte yarar vardır. Grant, ikiyüzlülük
ve içbütünlüğün politikada yerini tartışırken, doğru ve güzel bir kavramsallaştırmayla,
birbirine zıt iki tip çizer: Ahlakçı ve ılımlı. Bu tiplerin olumlu ve olumsuz biçimleri
arasında bir ayrım yapar. Olumlu verziyonların övgüye değer ortak özellikleri; kendi
çıkarlarını gözetmemeleri, özerk olabilmeleri, adaleti ve doğruyu yapmayı çıkarlarından
üstün tutmaları ve tarafsız ve bağışlayıcı olabilmeleridir. Ancak, her iki yaklaşımın
içbütünlük anlayışı farklıdır. Ilımlı için:
içbütünlük, birbiriyle yarışan unsurların [ahlaki taleplerin] dengeli bir bütünleşmesi
olarak düşünüldüğünde, kendi ifadesini ılımlılık, hoşgörü ve bağışlayıcılıkta bulur
ve dünya işlerine aktif bir katılım tarafından tehdit edilmez. (Grant, 1997,s.97)
Ancak bu tipin sakıncası, göz yumma ile sonuçlanabilecek bir gönül rahatlığı ve dengeli
ılımlılık anlayışı nedeniyle kötülüğe karşı kesin bir itirazın olmayışıdır.
Ahlakçı yaklaşımın içbütünlük anlayışı ise Rousseau’dan yola çıkar:
Rousseau’nun modeli daima ilkeli ve adalete ve hakikate bağlılığı hiçbir kişisel
çıkar tarafından saptırılamayan, inançlarından aldığı cesaretle özgür bir bireydir.
Gerçek ahlakçı, insanın ahlaki olasılıklarına ilişkin en yüksek beklentilerin yanı
sıra, en yüksek etik standartları korumakta ısrar eden insandır. Onun içbütünlüğü
ahlaki birlik, ahlaki sadelik, ya da ahlaki saflık anlamında nitelenebilir. Bu belli
içbütünlük anlayışı Rousseau’nun insanın aslında iyi olduğu önermesinden
kaynaklanır…Rousseau, insanı doğal olarak iyi tasavvur ettiği için, içbütünlüğü
saflık ve yozlaşamazlık olarak tasavvur eder. (Grant,1997, s.95-96).
Ve Grant’ın ifadesiyle, içbütünlüğü olan kişi Rousseau için “tam doğruluğu” “toplumun
pratik ve değerlerine” tercih eden ve “kötülükle erdemin ortayoluna ilgi duymayan
kişidir.”(Grant,1997, s.170) Saflık üzerindeki vurgusuna rağmen, yazara göre, Rousseau
sanıldığı gibi katı ahlakçı değildir. Onun saflıktan kast ettiği önceden belirlenmiş kurallara
kesin itaat anlamına gelmez ve içbütünlüklü politika anlayışı ihtiyatlı ılımlılık üzerine
kuruludur; adölesan değil, olgun idealizmdir ve yozlaşmamak için toplumsal yaşamdan
çekilmeyi, modern yaşamı reddetmeyi, insanlardan kaçmayı savunmaz. Tersine
içbütünlük toplumsal yaşamın iyileşmesine katkıda bulunmayı, yozlaşma tehlikesine
karşı uyanık olmayı ve direnişi gerektirir.
Rousseau’yu hatırladıktan sonra politika ve ahlakı bağımsız gibi algılamanın bir
aldatmaca olduğunu, içbütünlüğün de bu iki alanın ilişkisinin temel dayanağı olduğunu
söyleyebiliriz. İçbütünlüklü politika, gerçekten ya da pratik yaşamdan kopukluk değildir.
Bu erdemin özü çıkarları bir yana bırakıp, kişisel eylemde kendimizi, politik eylemde
başkalarını kandırmadan doğru olanı yapmaktır. Doğru olanı yapmanınsa, birbiriyle
sıkı bir bağ içinde olan iki gerekçesi vardır: adaleti yerine getirerek ilişkilerde güveni
15
sağlamak ve bütüne karşı sorumluluk, yani ahlaki bir varlık olan insanın kendisi kadar
başkalarını da düşünmesi. İçbütünlüklü olmadan, Aristo’nun ifadesiyle “bir başka kişinin
yararına olanı güvence altına aldığı için bir başkasının iyisi olarak kabul edilen tek
erdem” (Aristotle, s.174) olan adaleti mümkün kılamayız. Yani, ilkeli ve tutarlı olmadan
adil olunamaz. Bu nedenle, yalnızca içbütünlüğü olan insanlar adaleti gözetirler; bu
erdemden nasibini almayanlarsa yalnızca kendi çıkarlarının peşindedirler ve onlar için
her yol meşrudur.
Adil olma kaygısı ya da bir başka deyişle, başkasının iyisini de gözetme bütüne
karşı sorumlulukla iç içedir. Politik düzlemde bütün, bir toplum, başka toplumlar ya da
insanlığın kendisi, hatta maddi dünya ve evren bile olabilir. İnsan, başkalarıyla varolabilen
bir varlık olması nedeniyle, bu bütüne karşı sorumludur ve bütünün mutluluğunu
hedefleyen politika, içbütünlüğü ahlakının merkezine almadan amacına ulaşamaz.
Ancak, Prometheuscu Batı kültürü ve bu kültürü benimseyen diğer kültürler, bu holistik
yaklaşımı reddeder; çünkü Rönesanstan beri Tanrısız bir evrende, kendisini kaderinin
efendisi gibi gören, bireyci modern insan, davranışlarının başkaları için sonuçlarını
düşünmez. O kendisiyle sınırlıdır. Kendi imgesinde sıkışıp kalan, tarihin çarkını bozan
narkissostur. Schubart Yuhannacı insanı tanımlarken Batı kültürünün sıkıntısını çok
doğru biçimde belirler:
İnsanlığı, üstün-insanın bireyciliğinden de kütlelerin alt-insanının ortaklaşacalığından da, ancak yeni dayanışmanın taşıyıcısı olarak Rus Tüm-İnsanı kurtarabilir. Rönesans’ın ülküsü olan özerk bireye karşılık, o, Tanrı ve evrenle organik
olarak bağlı ruhu ortaya koymaktadır; insanların zorla birleştirilmelerine karşı,
o, özgür ruhların kendiliğinden, karşılıklı olarak birbirini seven birliğini ortaya
çıkarmaktadır.(Sorokin, 2008,s.172).
Aristo’nun dediği gibi insan için en üstün iyiyi ve “ahlaken iyi ve adil davranış
örneklerini” araştıran politikanın amacı mutluluktur ve mutluluk anlayışı değişir.
Machiavelli’den beri, giderek şiddetlenen bir çiğlikle mutluluğun çıkara, güce bağlı
olduğu düşünülüyor. Ancak varılan nokta, ahlakla bağını koparmış politikanın insanlığın
yararına olmadığını gösterdi. Sorokin yirminci yüzyılı “yeni bir kültüre felaketli bir
geçiş” (Sorokin, 2008, s.26) olarak niteliyor. Bu geçiş süreci, ne yazık ki, yirmibirinci
yüzyıla da devroldu. Nietzsche tüm değerleri yeniden değerlendirmemiz gerektiğini
söylemişti. Postmodern dönemse yapıları bozmakla yetindi ve bu süreç içinde bireyler
de, toplumlar da içbütünlük tutumunu koruyamadılar.
Politika bu bozulmadan nasıl kurtulabilir ve genele yayılan bir mutluluk ve barış nasıl
sağlanabilir diye düşünürken, politikanın metafizikten bağımsız bir alan olmadığının
idrak edilmesi bir çözüm olarak beliriyor. İster Aristo’nun iyi insan ideali ister Tanrı’ya
hesap verme duygusuyla olsun, politikanın ahlakla bağının yeniden kurulması bir
zorunluluktur ve yalnızca, bireyler bir bütüne (bir topluma, insanlığa, evrene) dahil
16
Halide ARAL
olduklarını, o bütüne araç muamelesi yapılmaması gerektiğini ve ona karşı ahlaki hesap
verme durumunda olduklarını kavradığında, kişisel ve politik olan birleştirilerek sağlıklı
bir politik ahlak yaratılabilir. Ama bu bilincin oluşması için ilk adım, insanların ahlaki
birer varlık olduklarını kavramaları ve içbütünlüklerini kazanmalarıdır.
Kaynakça:
Aristotle. (1976). Ethics. Trans. J.A.K. Thomson. London:Penguin Books.
Beebe, John. (1995). Integrity in Depth. New York: Texas A&M University Press.
Grant, Ruth W. (1997). Hypocrisy and Integrity:Machiavelli,Rousseau, and the Ethics of
Politics.Chicago and London: The University of Chicago Press.
Grudin, Robert. (1988). Time and the Art of Living. New York:Ticknor&Fields.
Machiavelli, Niccolo. (1999) Prens. Çev. Rekin Teksoy. İstanbul: Oğlak Yayıncılık ve Reklamcılık Ltd.Şti.
Macintyre, Alasdair. (2006). Ethics and Politics:Selected Essays,vol.2.Cambridge:Cambridge University
Press.
Sorokin, A. Pitirim. (2008) Bir Bunalım Çağında Toplum Felsefeleri.Çev.Mete Tunçay. İstanbul: Salyangoz
yayınları.
17
Monoazo Resorsinol Türevlerinin Spektroskopik
Yöntemle Tautomerik Dengelerinin Hesaplanması
Halil Berber1, Gülşen Türkoğlu1, Emel Ermiş1, İlknur Tosun2
Özet
Bu çalışmada bazı sübstitüe aminobenzen ve benzen-1,3-diol bileşiklerinin reaksiyonundan monoazo
boyar maddeleri sentezlendi. Sentezlenen tüm bileşiklerin yapıları spektroskopik yöntemler ile aydınlatıldı.
Elde edilen ortohidroksimonoazo bileşiklerinin tautomerik özellikleri UV-Vis. spektrofotometrik metodu
ile polar ve apolar (DMSO, dimetil sülfoksit; EtOH, etanol; CHCl3, kloroform; C6H6, benzen ve C6H12,
siklohekzan) saf çözücü ortamları ile bu çözücülerin asidik ve bazik çözeltilerinde 25±1oC, 35±1oC ve 45±1oC
sıcaklıklarda incelendi. Tüm bileşiklerdeki yüzde keto-amin tautomerisi hesaplandı.
Anahtar kelimeler: tautomerizm, benzen-1,3-diol, monoazo, spektroskopik yöntem.
Abstract
In this study monoazo dyes were synthesized by diazotation of several substituted aminobenzene and
coupling with benzene-1,3-diol compound. The chemical structures of the compounds were characterized by
the spectroscopic techniques. Tautomeric properties of the ortohydroxymonoazo compounds were examined
by using UV-Vis. spectrophotometric technique in pure polar and apolar solvent media (DMSO, dimethyl
sulfoxide; EtOH, ethanol; CHCl3, chloroform; C6H6, benzene and C6H12, cyclohexane) and, in acidic and
basic solutions of these solvents at 25±1oC, 35±1oC and 45±1oC. Percentage of the keto-amine tautomers were
calculated for all compounds.
Keywords: tautomerism, benzene-1,3-diol, monoazo, spectroscopic technique.
1 Anadolu Üniversitesi, Fen Fakültesi, Kimya Bölümü, Eskişehir
2 Osmangazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Kimya Anabilim Dalı, Eskişehir
19
Monoazo Resorsinol Türevlerinin Spektroskopik Yöntemle Tautomerik Dengelerinin Hesaplanması
1. GİRİŞ
Azo bileşikleri boya ve analitik maddeler olarak kullanıldığı gibi bilgilerin
depolanmasında yararlı bir materyal olarak da yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.
Son zamanlarda, pek çok önemli çalışma azo bileşiklerinin mükemmel optik hafıza
ve fotoelektrik özelliklere sahip olduğunu göstermiştir (Little ve ark., 1978, 2921). Bu
bileşikler mekanik ve sentetik organik kimyanın gelişmesinde önemli bir rol oynamaktadır
(Hashim ve ark., 1996, 2951: Prasad ve ark., 1991).
Azo bileşiklerinin önemli uygulama alanlarından bir diğeri polimer sentezidir. Son
yirmi yılda aromatik azo birimlerini içeren polimerlerin tasarlanması ve sentezlenmesi
üzerine bir çok çalışma yapılmıştır (Dalton ve ark., 1995, 1060: Dalton ve ark., 1995,
519: Xie ve ark. 1993, 403: Kumar, 1993). 4-dimetilaminoazobenzen ve 4’-sübstitüe-4dimetilaminoazobenzen boyar maddelerinin asidik ortamda protonlanmaları durumunda
tautomer gösterdiği gözlenmiştir (Sawicki, 1956, 365; Rogers ve ark., 1951, 5122).
Sübstitüe azobenzen moleküllerinde protonun konumunu belirlemeye ilişkin olarak
yapılan bir başka çalışmada asidik ve bazik ortamdaki tautomerizm incelenmiştir
(Klotz ve ark., 1954, 5136). Bazı 2- ve 3-monosübstitüe azobenzenlerin baziklikleri
tautomerik dengeleri, % 20’lik etanol ve % 80 su-sülfürik asit karışımındaki davranışları
araştırılmıştır (Jaffé, 1958, 319). 4’-sübstitüe 2- ve 4-arilazo-1-naftolsülfonatlarla yapılan
çalışmada, azo-hidrazon tautomerlerinin farklı sulu organik çözücülerdeki davranışları
üzerine bir seri deney yapılmış, DMF-su ve DMSO-su karışımlarında belirgin bir kayma
gözlenmiştir (Reeves ve ark., 1970, 3670).
o-Hidroksiazo bileşikleri ile yapılan çalışmalarda, bir hidroksi grubu içeren
heteroaromatik kenetlenme bileşenlerinin azo kenetlenme ürünlerindeki azo-hidrazon
dengesi araştırılmıştır. Bu araştırma sonucunda 2- ve 4-hidroksiazobenzen tautomer
dengesinin hidroksi-azo tautomeri lehine olduğu, keto-hidrazonun nadiren bulunabildiği
belirtilmiştir (Shawali ve ark. 1985, 1397).
Bu çalışmada kullanılan monoazo resorsinol türevlerinin, spektroskopik yöntem ile
asitlik sabitleri (pKa) hesaplanmıştır (Berber ve ark.2008, 1049). Aynı moleküllere ait
tautomerizm ile ilgili benzer bir çalışma yapılmamıştır.
Çalışmamızda, monoazo resorsinol türevlerinin değişik sıcaklıklarda, değişik
çözücülerde, asidik ve bazik ortamlarda hangi tautomerik formlarda bulunabileceğinin
araştırılması amaçlandı.
2. MATERYAL VE YÖNTEM
2.1 Kimyasal Maddeler ve Cihazlar
Sentezde kullanılan kimyasal maddeler saflaştırılmadan, çözücüler ise saflaştırıldıktan
sonra kullanıldı.
20
Halil Berber, Gülşen Türkoğlu, Emel Ermiş, İlknur Tosun
Bileşiklerin UV-Vis. spektroskopi ölçümleri Shimadzu UV 2101 Pc UV-Vis.
spektrofotometresi ve IR spektrumları ise Perkin Elmer 100 FT IR spektrometresi ile
çalışıldı. Element analizi verileri Vario El III CHNS cihazıyla, erime noktaları ölçümleri
ise Stuart Scientific Melting Point SMP1 cihazında ölçüldü. 1H- ve 13C-NMR spektrumları
Bruker DPX FT-NMR (500 MHz, 5 mm PABBO BB- inverse prob) cihazında Anadolu
Üniversitesi Bitki İlaç ve Bilimsel Araştırmalar Merkezinde (BİBAM) alındı. Sıcaklık
kontrolü için ise HAAKE DL30W26 marka sirkülatörlü su banyosu kullanıldı.
2.2. Sentez Yöntemi
Bu çalışmadaki bileşikler Vogel’s ve Peters referanslarındaki yönteme göre
sentezlendi (Vogel, Arthur I., 2000, 920; Peters ve ark., 1991, 90). Bileşiklerin yapıları
spektroskopik yöntemlerle yeniden aydınlatılan, altı adet monoazo bileşiği Tablo 1’de
gösterildi.
Tablo 1. Çalışmada kullanılan bileşikler [1-6].
No
Bileşiğin IUPAC İsmi
(Bileşiğin Geleneksel İsmi)
1
4-(fenildiazenil)benzen-1,3-diol
(2’,4’-dihidroksiazobenzen)
2
4-[(2,4-dihidroksifenil)diazenil]benzensülfonik asit
(2’,4’-dihidroksi-4-sülfonikasitazobenzen)
3
Sübstitüentler
R1
R2
R3
H
H
H
H
SO3H
H
4-[(2-hidroksifenil)diazenil]benzen-1,3-diol
(2,2’,4’-trihidroksiazobenzen)
OH
H
H
4
4-[(2,4-dihidroksifenil)diazenil]-3-hidroksibenzensülfonik asit
(2,2’,4’-trihidroksi-5-sülfonikasitazobenzen)
OH
H
SO3H
5
4-[(2-klorofenil)diazenil]benzen-1,3-diol
(2’,4’-dihidroksi-2-kloroazobenzen)
Cl
H
H
6
4-[(2-nitrofenil)diazenil]benzen-1,3-diol
(2’,4’-dihidroksi-2-nitroazobenzen)
NO2
H
H
21
2.2. Tautomer Hesaplama Yöntemi
Çalışmada kullanılan bileşiklerin 1x10-5 M olacak şekilde dimetilsülfoksit (DMSO),
etanol (EtOH), kloroform (CHCl3), benzen (C6H6) ve siklohekzan (C6H12) çözücüleri
içinde ayrı ayrı stok çözeltileri hazırlandı. Çözeltilerin önce sadece saf çözücü ortamında
UV-Vis. spektrumları alındı. Daha sonra, küvete alınan her bir çözelti ve saf çözücü
üzerine yaklaşık 2 mL CF3COOH (trifloroasetikasit) ilavesi yapılarak asidik ortamdaki
UV-Vis. spektrumları kaydedildi. Yine aynı şekilde küvete alınan her bir çözelti ve saf
çözücü üzerine yaklaşık 2 mL (CH3CH2)3N (trietilamin) bazından ilave edilerek bazik
ortamdaki spektrumları kaydedildi.
Saf çözücü, asidik ve bazik ortamda kaydedilen spektrumlardan λmax değerlerine
karşılık gelen absorbansları okundu.
Keto-amin formuna ait olan 400 nm üzerindeki absorpsiyonlar ve enol-imin formuna
ait olan 270-350 nm arasındaki şiddetli absorpsiyonlar okunarak eşitlik 1’den keto-amin
yüzdeleri hesaplandı (Hayvalı ve ark., 2003, 285).
lmax’daki (keto-amin) abs. değeri
% Tautomer =
. 100
(keto-amin) lmax’daki (keto-amin) abs. değeri + lmax’daki (enol-imin) abs. değeri
Eşitlik 1.
3. SONUÇ VE TARTIŞMA
Sentezlenen bileşikler ayrılıp saflaştırıldıktan sonra, yapıları spektroskopik
yöntemlerle yeniden aydınlatıldı. Element analiz, IR, 13C-NMR ve 1H-NMR sonuçlarını
Tablo 2-5’te verdik. Spektrum verilerinden sentezlenen bileşiklerin yapılarının doğru
olduğu sonucuna varıldı.
22
Tablo 2. Bileşiklerin bazı özellikleri ve elementel analiz sonuçları.
Erime
Mol Kütlesi
Noktası
(g/mol)
o
C
Bulunan
(Hesaplanan)
%H
%N
%O
Bileşik
No
Kapalı
Formülü
1
C12H10N2O2
214,22
155
66,62
4,88 12,73
15,77
(67,28) (4,71) (13,08) (14,94)
2
C12H10N2O5S
294,28
330
40,57
3,34
7,61
(48,98) (3,43) (9,52)
3
C12H10N2O3
230,22
163
61,74
5,16
8,07
25,03
(62,60) (4,38) (12,17) (20,85)
4
C12H10N2O6S
310,28
347
44,30
4,03
8,21
(46,45) (3,25) (9,03)
5
C12H9ClN2O2
248,67
165
57,88
3,75 10,97 36,4[Cl+O]
(57,96) (3,65) (11,27) (12,87)
-
6
C12H9N3O4
259,22
174
54,81
3,59 15,59
26,01
(55,60) (3,50) (16,21) (24,69)
-
%C
%S
-
39,63
8,85
(27,18) (10,90)
-
33,36
10,10
(30,94) (10,33)
Tablo 3. Bileşiklerin IR spektrum verileri (KBr disk, ν(cm-1) ).
Bileşik
No
νO-H
(cm-1)
νC-H(aromatik)
(cm-1)
νC=C(aromatik)
(cm-1)
ν-N=N(cm-1)
νC-Cl
(cm-1)
νNO2
(cm-1)
νSO2H
(cm-1)
1
3089-3672
3061
1627-1591
1456
-
-
-
2
3249-3794
3068
1619-1545
1397
-
-
1122-1167
3
3687-3326
3216
1625-1583
1466
-
-
-
4
3704-3318
3092
1619-1573
1440
-
-
1115-1159
5
3279-3729
3067
1625-1506
1417
857
-
-
6
3630-3285
3084
1607-1538
1403
-
1341
23
Tablo 4. Bileşiklerin 13C-NMR verileri.
Bileşikler
24
1
2
3
4
5
6
C1
132,73
132,84
122,07
130,05
133,19
130,34
C2
156,85
150,91
157,36
157,35
157,08
160,08
C3
103,46
103,48
103,53
103,54
103,45
103,62
C4
163,47
163,70
163,13
163,19
164,48
165,68
C5
109,59
109,73
109,47
109,62
110,39
111,45
C6
130,60
130,32
132,00
129,33
133,33
125,17
C7
151,09
158,91
137,48
153,86
146,39
143,19
C8
122,12
121,60
132,00
117,11
117,74
118,49
C9
130,52
127,49
120,17
151,38
130,92
134,58
C10
132,73
149,74
132,37
136,14
128,77
134,07
C11
130,52
127,11
118,05
140,45
131,77
130,02
C12
122,12
123,08
153,52
132,66
131,88
143,11
Tablo 5. Bileşiklerin 1H-NMR verileri.
Hb
Ha(OH)k
Hc
N
2
3
Hh
N
He
Hd
1
(HO)j
(OH)i
Hf
Bileşikler
Hg
4
5
6
Ha
7,87 (d, 2H) 7,82 (d,2H)
[3JHa-Hb=7,64] [3JHa-Hb = 8,45]
Hb
7,02 (d,d, 1H)
7,55 (t, 2H)
7,75 (d, 2H)
6,99 (d, 1H)
[3J
= 8,23] 3
7,50 (m)
3
3
[ JHb-Ha,c=7,72] [ JHb-Ha = 8,38] 4 Hb-Hc
[ JHb-Ha = 8,46]
[ JHb-Hd=1,08]
7,98 (d,d, 1H)
[3JHb-Hc = 8,23]
[4JHb-Hd=1,21]
Hc
7,47 (t,1H)
[3JHc-Hb,d=7,08]
7,62 (m, 2H)
Hd
6,97 (t,d,1H)
7,55 (t, 2H)
7,75 (d, 2H)
[3J
=8,21] 3
3
[ JHd-He,c=7,72] [ JHd-He= 8,38] 4 Hd-Hc,e
[ JHd-Hb=1,17]
-
-
7,31 (t,d,1H) 7,53 (d,d,1H)
[3JHc-Hb,d=8,53] [3JHc-Hb,d=8,46] 7,50 (m)
[4JHc-He=1,65] [4JHc-He=2,15]
7,70 (m)
-
7,83 (t,d,1H)
[3JHd-Hc,e=7,78]
[4JHd-Hb=1,21]
He
7,74 (d,d 1H)
7,87 (d, 2H) 7,82 (d,2H)
[3J
=8,05]
3
3
[ JHe-Hd=7,64] [ JHe-Hd = 8,45] 4 He-Hd
[ JHe-Hc=1,60]
7,97 (d, 1H)
7,88 (m)
[4JHe-Hc=2,14]
Hf
7,70 (d, 1H)
[3JHf-Hg=8,80]
7,73 (d, 1H)
[3JHf-Hg=8,83]
Hg
6,52 (d,d, 1H) 6,52 (d,d, 1H) 6,48 (d,d, 1H) 6,50 (d,d, 1H) 6,48 (d,d, 1H) 6,54 (d,d, 1H)
[3JHg-Hf = 8,81] [3JHg-Hf = 8,83] [3JHg-Hf = 8,85] [3JHg-Hf = 8,84] [3JHg-Hf = 8,85] [3JHg-Hf = 8,99]
[4JHg-Hh=2,29] [4JHg-Hh=2,42] [4JHg-Hh=2,48] [4JHg-Hh=2,46] [4JHg-Hh=2,46] [4JHg-Hh=2,47]
Hh
6,38 (d, 1H) 6,39 (d, 1H) 6,38 (d, 1H)
6,36 (d, 1H)
6,38 (d, 1H) 6,34 (d, 1H)
[4JHh-Hg = 2,34] [4JHh-Hg = 2,42] [4JHh-Hg = 2,48] [4JHh-Hg = 2,46] [4JHh-Hg = 2,46] [4JHh-Hg = 2,48]
7,70 (d, 1H)
[3JHf-Hg=8,84]
7,69 (d, 1H)
[3JHf-Hg=8,84]
8,11 (d,d 1H)
[3JHe-Hd=8,13]
[4JHe-Hc=1,27]
7,76 (d, 1H)
7,62 (m, 2H)
[3JHf-Hg=8,84]
-OHi 10,6 (s, 1H)
-
10,50 (s, 1H)
-
10,90 (s, 1H) 11,10 (s, 1H)
-OHj 12,4 (s, 1H)
-
11,40 (s, 1H)
-
13,20 (s, 1H) 12,60 (s, 1H)
-OHk -
-
12,7 (s, 1H)
-
-
-
Bileşik 3, çeşitli sıcaklıklarda, değişik polar ve apolar saf çözücülerde, asidik ve
bazik çözelti ortamında ölçülen UV-Vis. spektrumlarına örnek, Şekil 1’de gösterildi.
Diğer bileşiklerin de aynı şekilde spektrumları alınarak tüm hesaplamalar bu spektrumlar
üzerinden yapıldı. Bileşikler için λmax. ve buna karşılık gelen absorbans değerleri Tablo
6-8’de verildi.
25
Bileşiklerin her biri için Tablo 6-8’deki absorbans değerleri kullanılarak eşitlik 1
yardımıyla keto-amin tautomeri yüzdesi polar ve apolar saf çözücülerde, bu çözücülerin
asidik ve bazik çözeltilerinde üç sıcaklık değeri için (25±1oC, 35±1oC ve 45±1oC)
hesaplandı ve değerler Tablo 9 verildi.
(T=25±1oC)
(a)
(b)
(c)
(b)
(c)
(b)
(c)
(T=35±1oC)
(a)
(T=45±1oC)
(a)
Şekil 1.Bileşik 3’ün UV-Görünür bölge spektrumları. (a) Saf çözücüde (b) Asidik çözeltide (c) Bazik çözeltide.
DMSO
26
, EtOH
, CHCl3
, Benzen
, Siklohekzan
Tablo 6.Bileşiklerin T=25±1oC sıcaklıkta saf çözücüde, asidik çözeltide ve bazik çözeltideki λmax ve absorbans değerleri
Bileşik
1
2
Çözücüler
Saf çözücü
ortam
Asidik ortam
DMSO
385 (A=1,677)
383 (A=1,010)
EtOH
381 (A=1,492)
381 (A=1,057); 425 (A=1,152);
262 (A=0,309) 304 (A=0,131)
CHCl3
378 (A=1,177)
Benzen
379 (A=1,053)
Siklohekzan
485 (A=0,022); 459 (A=0,681); 495 (A=0,036); 386 (A=0,630);
378 (A=0,740) 359 (A=0,104) 270 (A=0,625)
DMSO
387 (A=1,824)
390(A=1,209)
EtOH
388 (A=1,522)
CHCl3
Ölçülemedi
389(A=1,376);
260(A=0,451)
Bazik ortam
427 (A=1,784);
303 (A=0,325)
458 (A=1,784); 390 (A=0,965);
305 (A=0,095) 280 (A=0,273)
464 (A=1,567); 387 (A=0,899);
275 (A=0,275) 267 (A=0,252)
436 (A=1,310);
272 (A=0,243)
430 (A=1,923); 262(A=1,169)
Ölçülemedi
Ölçülemedi
Ölçülemedi
Ölçülemedi
Ölçülemedi
Siklohekzan Ölçülemedi
Ölçülemedi
Ölçülemedi
DMSO
403 (A=1,357)
401 (A=0,774);
336 (A=0,421); 448 (A=0,863); 280 (A=0,693)
289 (A=0,411)
EtOH
423(A=1,070);
402(A=1,076)
427(A=0,885);
254 (A=0,678)
Benzen
3
λmax,(nm)
CHCl3
Benzen
Siklohekzan
453 (A=1,606); 279 (A=0,454)
430 (A=1,078); 487 (A=1,875);
440 (A=0,890); 278 (A=0,394)
345 (A=0,711) 254 (A=0,678)
430 (A=1,046); 487 (A=1,147);
432 (A=0,775); 275 (A=0,199)
342 (A=0,690) 274 (A=0,156)
424 (A=0,681); 431 (A=0,126);
432 (A=0,573); 273 (A=0,116)
338 (A=0,449) 308 (A=0,023)
27
4
DMSO
405 (A=1,361)
408 (A=1,222)
450 (A=1,273); 275 (A=0,322)
EtOH
405 (A=1,541)
CHCl3
Ölçülemedi
Ölçülemedi
444 (A=0,390); 361 (A=0,160)
Ölçülemedi
Ölçülemedi
277 (A=0,252); 244 (A=0,090)
Ölçülemedi
Ölçülemedi
DMSO
399 (A=1,507)
399 (A=1,296)
476 (A=1,474); 411 (A=1,237)
EtOH
397 (A=1,667)
CHCl3
393(A=1,154)
Benzen
399 (A=1,501)
Siklohekzan
398 (A=1,142); 463 (A=0,614);
401 (A=1,090); 272 (A=0,068)
258 (A=0,525) 307 (A=0,043)
DMSO
410 (A=1,142)
Benzen
5
EtOH
6
CHCl3
Benzene
431(A=0,877);
376 (A=0,721);
280 (A=0,306)
412 (A=0,829);
285 (A=0,320)
395 (A=1,468);
425 (A=2,106); 279 (A=0,155)
260 (A=0,500)
468 (A=1,939);
404 (A=1,258); 285 (A=0,234)
306 (A=0,111)
468 (A=2,103);
402 (A=1,380); 240 (A=0,221)
308 (A=0,173)
409(A=0,918);
265(A=0,481)
474 (A=0,990); 367 (A=0,977);
279 (A=0,511)
412 (A=0,969); 449 (A=1,191); 370 (A=0,872);
285 (A=0,317) 281 (A=0,332)
468 (A=1,922); 459 (A=0,883); 404 (A=0,489);
303 (A=0,447) 378 (A=0,767); 296 (A=0,481)
471 (A=1,632);
410 (A=1,023);
447 (A=0,860); 382 (A=0,830);
303 (A=0,296);
276 (A=0,449)
276 (A=0,496)
275 (A=0,505)
28
433 (A=1,305);
455 (A=2,050); 273 (A=0,570)
260 (A=0,736)
Ölçülemedi
Ölçülemedi
Tablo 7. Bileşiklerin T=35±1oC sıcaklıkta saf çözücüde, asidik çözeltide ve bazik çözeltideki λmax ve absorbans değerleri.
Bileşik
1
2
Çözücüler
Saf çözücü
ortam
DMSO
381 (A=1,215)
EtOH
380 (A=1,460)
Asidik ortam
Bazik ortam
381 (A=1,026); 428 (A=1,371); 416 (A=1,394);
262 (A=0,425) 305 (A=0,218)
378 (A=1,062)
427 (A=1,652); 265 (A=0,426)
CHCl3
378 (A=1,522); 459 (A=1,927);
389 (A=0,922); 285 (A=0,333)
259 (A=0,627) 303 (A=0,102)
Benzen
464 (A=1,521);
381 (A=1,014);
319 (A=0,119); 388 (A=0,723)
258 (A=0,218)
275 (A=0,274)
Siklohekzan
380 (A=1,063); 457 (A=0,348);
385 (A= 0,919)
256 (A=0,486) 303 (A=0,025)
DMSO
389 (A=1,429)
389 (A=1,291)
EtOH
389 (A=1,464)
389 (A=1,263);
427 (A=1,982); 282 (A=0,175)
252 (A=0,808)
CHCl3
Ölçülemedi
459 (A=0,112);
363 (A=0,023); 397 (A=1,125); 290 (A=0,524)
335 (A=0,010)
Benzen
Ölçülemedi
Ölçülemedi
DMSO
404 (A=0,749);
401 (A=1,127)
360 (A=0,482)
EtOH
3
λmax,(nm)
Ölçülemedi
428 (A=1,300); 296 (A=0,219);
270 (A=0,395)
Ölçülemedi
Ölçülemedi
453 (A=0,733); 351 (A=0,321);
293 (A=0,564)
419 (A=1,068); 435 (A=0,881); 454 (A=1,074); 333 (A=0,290);
409 (A=1,065) 266 (A=0,476) 281 (A=0,466)
CHCl3
427 (A=1,334); 487 (A=1,869);
441 (A=0,917); 299 (A=0,764)
344 (A=0,847) 393 (A=0,652)
Benzen
492 (A=1,348);
426 (A=0,917);
301 (A=0,176); 436 (A=0,905); 292 (A=0,760)
342 (A=0,601)
276 (A=0,354)
Siklohekzan
423 (A=0,747); 486 (A=0,471); 435 (A=0,728); 403 (A=0,623);
336 (A=0,524) 306 (A=0,055) 278 (A=0,042)
29
407 (A=1,380); 405(A=1,227);
263 (A=0,825) 262 (A=0,715)
449 (A=1,259); 277 (A=0,387)
EtOH
414 (A=1,411); 433 (A=1,180);
452 (A=1,909); 263 (A=0,940)
259 (A=0,787) 261 (A=0,617)
CHCl3
Ölçülemedi
Ölçülemedi
Benzen
Ölçülemedi
Ölçülemedi
445 (A=0,292); 358 (A=0,128);
290 (A=1,313)
DMSO
397 (A=1,552)
398 (A=1,388)
EtOH
395 (A=1,547)
392 (A=1,287);
427 (A=2,103); 304 (A=0,130)
254 (A=0,994)
CHCl3
394 (A=1,143)
Benzen
472 (A=2,190);
395 (A=1,512);
322 (A=0,157); 400 (A=1,401); 277 (A=0,293)
270 (A=0,223)
275 (A=0,164)
Siklohekzan
393 (A=1,290); 464 (A=0,441);
400 (A=1,249); 269 (A=0,255)
257 (A=0,643) 300 (A=0,051)
DMSO
4
5
DMSO
EtOH
6
30
Ölçülemedi
Ölçülemedi
Ölçülemedi
476 (A=1,517); 414 (A=1,229);
296 (A=0,199)
467 (A=1,742);
403 (A=1,220); 273 (A=0,323)
248 (A=0,953)
408 (A=1,132); 409 (A=0,985); 453 (A=0,733); 351 (A=0,321);
259 (A=0,738) 260 (A=0,607) 293 (A=0,564); 270 (A=0,850)
419 (A=1,099); 410 (A=0,948); 449 (A=1,122); 369 (A=0,818);
379 (A=0,941) 285 (A=0,316) 264 (A=0,455)
CHCl3
412 (A=1,231); 467 (A=1,950); 457 (A=0,770); 380 (A=0,693);
284 (A=0,455) 302 (A=0,441) 302 (A=0,622)
Benzene
470 (A=1,958);
409 (A=0,867);
445 (A=0,999); 383 (A=0,920);
302 (A=0,425);
283 (A=0,321)
277 (A=0,442)
275 (A=0,473)
Siklohekzan
442 (A=0,040);
Ölçülemedi
360 (A=0,047)
410 (A= 0,084)
Tablo 8. Bileşiklerin T=45±1oC sıcaklıkta saf çözücüde, asidik çözeltide ve bazik çözeltideki λmax ve absorbans değerleri.
Bileşik
Çözücüler
2
Asidik ortam
385 (A=1,035);
262 (A=0,451)
380 (A=1,251);
EtOH
262 (A=0,355)
462 (A=1,867);
CHCl3
308 (A=0,080)
464 (A=1,514);
382 (A=1,047);
Benzen
306 (A=0,125);
374 (A=1,029)
291 (A=0,128)
386 (A=1,706); 459 (A=0,097);
Siklohekzan
259 (A=0,644) 357 (A=0,011)
DMSO
1
Saf çözücü
ortam
381 (A=1,207);
262 (A=0,497)
389 (A=1,438);
258 (A=0,532)
381 (A=1,541);
259 (A=0,633)
λmax,(nm)
416 (A=1,131); 305 (A=0,163)
426 (A=1,574); 266 (A=0,338)
387 (A=1,310); 286 (A=0,502)
383 (A=0,937); 277 (A=0,404)
387 (A=1,460); 241 (A=0,359)
DMSO
389 (A=1,424)
EtOH
387 (A=1,443)
CHCl3
Ölçülemedi
Benzen
Ölçülemedi
DMSO
402 (A=1,314); 403 (A=1,090); 467 (A=1,120); 448 (A=1,186);
263 (A=0,980) 261 (A=0,879) 270 (A=0,707)
EtOH
CHCl3
3
Benzen
393 (A=1,282)
Bazik ortam
434 (A=1,302); 269 (A=0,660)
386 (A=1,286);
428 (A=1,966); 282 (A=0,172)
261 (A=0,320)
455 (A=0,201);
398 (A=0,778); 282 (A=0,282)
249 (A=0,490)
Ölçülemedi
Ölçülemedi
Ölçülemedi
Ölçülemedi
414(A=1,052);
255(A=0,732)
434 (A=0,863); 459 (A=1,338); 333 (A=0,373);
394 (A=0,786) 279 (A=0,465)
435(A=1,014);
417(A=0,976);
342(A=0,681);
277(A=0,406)
491 (A=1,454); 434 (A=0,885); 360 (A=0,469);
276 (A=0,641) 288 (A=0,444)
427(A=1,380);
343(A=0,903)
489 (A=2,051);
440 (A=1,296); 262 (A=0,537)
261 (A=0,670)
486 (A=0,330);
428 (A=0,892); 401 (A=0,113); 428 (A=1,028); 361 (A=0,670);
Siklohekzan
337 (A=0,637) 306 (A=0,029); 353 (A=0,646); 275 (A=0,447)
280 (A=0,031)
31
4
5
6
32
407(A=1,159):
263 (A=0,646)
DMSO
405 (A=1,264)
448 (A=1,268); 269 (A=0,823)
EtOH
418 (A=1,415); 431 (A=1,245);
452 (A=1,944); 263 (A=0,783)
410 (A=1,423) 251 (A=0,875)
CHCl3
Ölçülemedi
470 (A=1,072); 442 (A=0,513); 289 (A=0,320);
353 (A=0,023) 281 (A=0,146)
Benzen
Ölçülemedi
460 (A=0,277);
344 (A=0,053); Ölçülemedi
299 (A=0,046)
Ölçülemedi
Ölçülemedi
DMSO
399 (A=1,438)
400 (A=1,361); 476 (A=1,515); 413 (A=1,230);
264 (A=0,483) 269 (A=0,467)
EtOH
394 (A=1,670)
396 (A=1,518);
424 (A=2,060); 304 (A=0,146)
260 (A=0,527)
CHCl3
392(A=1,214)
469 (A=1,926);
403 (A=1,218); 291 (A=1,173)
304 (A=0,126)
Benzen
397 (A=1,477); 470 (A=2,140);
400 (A=1,413); 277 (A=0,312)
277 (A=0,245) 276 (A=0,261)
Siklohekzan
395 (A=1,201); 463 (A=0,734);
398 (A=1,024); 270 (A=0,633)
257 (A=0,581) 302 (A=0,077)
DMSO
404 (A=1,099); 405 (A=0,962); 480 (A=0,938); 368 (A=0,915);
261 (A=0,690) 261 (A=0,589) 271 (A=0,703)
EtOH
411 (A=1,054); 424 (A=1,305);
448 (A=1,119); 371(A=0,840)
204 (A=1,224) 285 (A=0,463)
CHCl3
410 (A=1,156); 470 (A=1,834); 456 (A=1,161); 381 (A=1,023);
261 (A=0,960) 303 (A=0,351) 292 (A=0,415)
Benzene
405 (A=1,374); 471 (A=2,229); 447 (A=1,172); 379 (A=1,075);
280 (A=0,541) 299 (A=0,490) 283 (A=0,832)
Siklohekzan
427 (A=0,075); 405 (A=0,016); 418 (A=0,191); 374 (A=0,181);
408 (A=0,084) 294 (A=0,010) 267 (A=0,152)
Tablo 9. Bileşiklerin T=25±1oC, T=35±1oC ve T=45±1oC sıcaklıklarda saf
çözücüde, asidik çözeltide ve bazik çözeltideki keto-amin tautomer yüzdeleri
Çözücü
%Keto-amin tautomera
25±1 C
o
Saf
çözücü
Asidik
Bazik
Çözeltib Çözeltic
DMSO
-
-
84,6
CHCl3
-
94,9
-
-
86,8
5,5
EtOH
Benzene
Siklohekzan
-
-
85,1
89,8
-
DMSO
-
-
84,4
CHCl3
-
-
-
EtOH
Benzen
Siklohekzan
-
-
Saf
çözücü
Asidik
Bazik
Bileşik 1
Saf
çözücü
45±1oC
Asidik
Bazik
-
-
86,3
-
-
87,4
-
95,0
-
-
96,0
-
-
93,3
-
89,8
-
Bileşik 2
-
92,7
-
-
-
92,4
-
85,6
-
-
-
91,8
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
35±1oC
Bileşik 3
-
92,0
-
-
-
-
92,0
-
-
-
-
DMSO
-
65,3
55,5
60,9
-
69,5
-
-
62,7
CHCl3
60,3
-
69,3
61,2
-
54,5
60,5
-
-
Siklohekzan
60,3
83,2
58,8
94,5
58,3
EtOH
Benzen
-
60,3
-
88,0
84,6
78,0
79,6
DMSO
-
-
79,8
CHCl3
-
-
-
EtOH
Benzen
Siklohekzan
-
-
DMSO
-
-
CHCl3
-
94,6
-
93,5
EtOH
Benzen
Siklohekzan
-
78,2
-
-
93,2
92,4
-
84,3
94,1
-
60,4
Bileşik 4
-
88,5
89,5
78,7
54,4
-
-
78,2
71,4
69,4
66,6
92,0
69,7
-
-
76,5
-
-
-
-
-
69,5
-
-
77,9
-
-
-
-
-
Bileşik 5
-
-
-
-
-
-
-
85,8
-
-
88,4
-
-
-
79,1
-
93,9
-
90,5
-
93,3
89,6
94,2
82,7
-
-
-
-
-
93,4
89,1
81,9
50,9
-
33
DMSO
-
-
66,0
81,1
64,7
73,0
66,0
-
EtOH
74,1
75,4
Benzen
70,0
84,7
CHCl3
Siklohekzan
a
b
c
72,2
-
Bileşik 6
-
78,2
63,4
-
-
56,5
81,6
55,3
-
75,0
73,0
82,2
-
57,8
78,3
-
-
-
57,2
83,9
73,7
61,5
-
-
73,8
71,8
82,0
-
-
58,5
A2/A1 = x/(100-x). A1 = Fenol-diazen tautomerinin absorbansı. (π-π*); A2 = Keto-amin
tautomerinin absorbansı (n-π*); x= Keto-amin tautomer yüzdesi.
Asidik ortam CF3COOH (2 mL) ilavesi ile yapıldı (bileşiklerin derişimi 1x10-5 molL-1).
Bazik ortam (CH3CH2)3N (2 mL) ilavesi ile yapıldı (bileşiklerin derişimi 1x10-5 molL-1).
3.1. Saf çözücü ortamında tautomerizm
Tablo 9 incelendiğinde keto-amin tauotomerisi saf çözücü ortamında ve üç farklı
sıcaklıkta sadece bileşik 3 ve 6 için gözlendi.
Bileşik 3, CHCl3, benzen ve siklohekzanda 25±1oC, 35±1oC ve 45±1oC’de keto-amin
tautomerisi gösterirken, DMSO için sadece 35±1oC’de tautomeri gösterdiği bulundu.
Bileşik 6, 25±1oC’de EtOH, CHCl3 ve benzende, 35±1oC’de CHCl3 ve benzende,
45±1oC’de ise sadece benzende keto-amin tautomerizmi gösterdiği bulundu. Saf çözücü
ortamında keto-amin tautomeri gösteren bileşik 3 ve 6’nın değişik sıcaklık ve çözücü
ortamlarındaki keto-amin tautomer yüzdeleri incelendiğinde aralarında büyük fark
olmadığı görüldü (Tablo 9).
Bu durum, bileşiklerdeki R1, R2 ve R3 sübstitüentlerinin elektron itme ve çekme
yatkınlığı (sübstitüent sabitleri, σ) ile ilgilidir. Bileşiklerin R1, R2 ve R3 pozisyonlarında
ki sübstitüentlerin sübstitüent sabitleri σΝΟ2= 0,78; σCl=0,23; σSO3-=0,35; σSO3H=0,50
ve σOH=−0,37'dir (Corwin ve ark. 1991, 5; Johnson, 1973). Bunlardan –NO2, –Cl ve
–SO3H elektron çekici, –OH ise elektron itici özelliktedirler. Bu sübstitüentler 3 ve 6
bileşikliklerinin polaritesini ve dipol momentini değiştirmesi söz konusudur. Bileşiklerin
polarite ve dipol moment değerlerinin bazı çözücülerde ve sıcaklıklarda çözücü-çözünen
etkileşimini etkileyecek değere ulaştığında tautomer göstermesine neden olduğu
düşünülmektedir. Bu etkileşimin sonunda bileşik 3 ve 6’nın K1, K2, K3 ve K4 olası
tautomer formlarından birine sahip olduğu söylenebilir. Diğer bileşikler için ise asidik
ve bazik çözeltide K5 yapısının daha olası olduğu söylenebilir (Şekil 2).
34
Şekil 2. Moleküllerin saf çözücü ortamında olası tautomerik formlarının kimyasal yapıları.
3.2. Asidik ortamda tautomerizm
Bileşik 1, her üç sıcaklıkta, CHCl3, benzen ve siklohekzan ortamında keto-amin
tautomer formunda olduğu belirlendi.
Bileşik 2, 35±1oC’de ve CHCl3 çözücü ortamında keto-amin tautomer formunda
olduğu gözlendi.
Bileşik 3, 35±1 ve 45±1oC’de benzen ve siklohekzanda, 25±1oC’de DMSO, benzen
ve siklohekzanda keto-amin tautomerizmi gösterdi.
35
Bileşik 4’ün 45±1oC’de ve benzen ortamında keto-amin tautomer formunda
olduğu gözlendi.
Bileşik 5, 25±1 ve 45±1oC’de CHCl3, benzen ve siklohekzanda, 35±1oC’de ise benzen
ve siklohekzanda, keto-amin tautomerizmi gösterdi.
Bileşik 6, 25±1 ve 35±1oC’de EtOH, CHCl3 ve benzen’de, 45±1oC EtOH, CHCl3,
benzen ve siklohekzanda keto-amin tautomerizmi gösterdi.
Asidik ortamında keto-amin tautomeri gösteren bileşiklerin değişik sıcaklık ve
çözücü ortamlarındaki keto-amin tautomer yüzdeleri yaklaşık %60-95 arasında değiştiği
görüldü (Tablo 9).
Keto-amin tautomerizminin asidik ortamda, saf çözücü ortama göre daha fazla
gerçekleştiği görülmektedir (Tablo 9). Asit ilavesi ile bileşikler aza (–N=N–) azotundan
(fenol-diazen formunda, (E)) protonlandıktan sonra keto-amin tautomeri gerçekleştiği
düşünülmektedir. (Sawicki, 1956, 365; Rogers ve ark., 1951, 5122; Klotz ve ark., 1954,
5136). Bu duruma ilişkin mekanizma Şekil 3’teki gibi önerilmektedir.
Bileşiklerdeki R1, R2 ve R3 sübstitüentlerinin elektron itme ve çekme etkileri
aza (–N=N–) azotundan protonlanmayı etkileyecek en temel etkidir. Aynı zamanda
sübstitüentlerin etkisi bileşiklerin polarite ve dipol moment değerlerinin bazı çözücülerde
ve sıcaklıklardaki çözücü-çözünen etkileşimini de değiştirecektir. Bu etkileşimler
tautomer oluşumunu ve yüzdesini değiştiren etkiler olduğu düşünülmektedir. Elektron
çeken sünstitüentler (σΝΟ2= 0,78; σCl=0,23; σSO3-=0,35 ve σSO3H=0,50 (Corwin ve ark. 1991,
5; Johnson, 1973)) aza (–N=N–) azotunun elektron yoğunluğunu azaltırken elektron itici
sübstitüentler (σOH=−0,37 (Corwin ve ark. 1991, 5) ise artırırlar. Bu durumda elektron
iten sübstitüentlerin (R1, R2 ve R3) bulunduğu bileşikler daha bazik, elektron çeken
sübstitüentlerin (R1, R2 ve R3) bulunduğu bileşiklerin bazik karakterleri daha az olurlar.
Bu durumda pH=3,07 olan CF3COOH’in asitlik gücü (Dippy ve ark.. 1959, 2492) bazı
çözücülerde bazı bileşikleri protonlamaya yetmeyebilir (Berber ve ark. 2008, 1049).
Tautomer göstermeyen bileşiklerde bu durumun etken olduğu düşünülmektedir.
36
Şekil 3. Moleküllerin asidik ortamdaki olası tautomerik formlarının kimyasal yapıları.
3.3. Bazik ortamda tautomerizm
Bileşik 1, 35±1 ve 45±1oC’de sadece DMSO’da, 25±1oC’de ise DMSO, EtOH ve
siklohekzanda keto-amin tautomerisi gösterdiği gözlendi.
Bileşik 2, 25±1oC ve 35±1oC’de DMSO, 35±1oC ve 45±1oC’de ise sadece EtOH
keto-amin tautomerisi hesaplanabildi.
Bileşik 3, benzen ve siklohekzanda 25±1oC, 35±1oC ve 45±1oC’de, DMSO’da ise
sadece 25±1oC’ de keto-amin tautomerisi gösterdi.
Bileşik 4, 25±1oC’de DMSO ve EtOH’de 35±1oC’de DMSO ve CHCl3’da 45±1oC’de
ise sadece CHCl3 ortamında keto-amin tautomeri gösterdiği gözlendi
Bileşik 5, 25±1oC, 35±1oC ve 45±1oC EtOH ve CHCl3’da, 35±1oC’de DMSO’da,
35±1oC, 45±1oC ve 25±1oC sıcaklıklarda ise benzen ve siklohekzanda değişik oranlarda
keto-amin tautomeri gösterdi.
Bileşik 6, 25±1oC’de tüm çözücü ortamlarında, 35±1oC’de siklohekzan hariç
tüm çözücü ortamlarında ve 45±1oC’de ise EtOH ve siklohekzan hariç tüm çözücü
ortamlarında değişik oranlarda keto-amin tautomeri gösterdiği görüldü.
Keto-amin tautomerizminin en fazla bazik ortamda gerçekleşmiş olduğu Tablo
9‘dan görülmektedir. Bazik ortamda moleküllerin fenol-diazen formundaki (E) –OH’tan
protonun koptuğu ve sonra keto-amin tautomeri oluştuğu düşünülmektedir. (Sawicki,
37
1956, 365; Rogers ve ark., 1951, 5122; Klotz ve ark., 1954, 5136). Bu duruma ilişkin
mekanizma Şekil 4 önerilmektedir.
Şekil 4.Moleküllerin bazik ortamdaki olası tautomerik formlarının kimyasal yapıları.
Şekil 4’te (A) grubu olarak işaretlenen resorsinol’dür (pKa=9,4) (Wang, ve ark.,
2006, 311–315). Bu durumda resorsinol’deki –OH’lardan ilk proton, pH bazik bölgede
kopmaktadır (Berber ve ark. 2008, 1049). (S) Olarak işaretlenen grup resorsinol halkasına
bağlı sübstitüent olarak düşünüldüğünde, bu grubun net olarak elektron itici veya çekici
olması (S) grubundaki sübstitüentlerin sübstitüent etkilerine bağlı olur. (S) grubunun
net olarak elektron itmesi asitliği azaltırken elektron çekmesi ise asitliği arttırır. Bu
durumda çözücü ortamını bazik yapmak için kullanılan (CH3CH2)3N’nin (pKa=10,75,
(Perrin, 1972) ) bazlık gücü, bazı bileşiklerde çözücü ve sıcaklıklarda proton koparmaya
yeterken bazı bileşiklerde çözücü ve sıcaklıklarda yetmeyebilir. Tautomer göstermeyen
bileşikler için bu durumun etken olduğu düşünülmektedir.
Teşekkür
Bu çalışmada kullanılan bileşikler, Emel Ermiş’in Yüksek Lisans tezi kapsamındaki
011070’nolu Anadolu Üniversitesi Bilimsel Araştırma projesince desteklenen
çalışmasından alındı. Üniversitemize bilimsel destekten dolayı teşekkür ederiz.
Bileşiklerin 1H- ve 13C-NMR (Nükleer Manyetik Rezonans) analizlerinin alınmasında
desteklerini esirgemeyen Bitki İlaç ve Bilimsel Araştırmalar Merkezine de (BİBAM)
teşekkür ederiz.
38
4. KAYNAKLAR
Berber, H.; Öğretir, C.; Lekesiz E. Ç. S., and Ermiş E., ‘Spectroscopic Determination of Acidity Constants of
Some Monoazo Resorcinol Derivatives’, J. Chem. Eng. Data 2008, 53, 1049–1055.
Corwin, H., Leo, A., and Taft, R. W. ‘A survey of Hammett Substituent Constants and Resonance and Field
Parameters’, Chem. Rev., (1991), 91 (2), pp.168.
Dalton, L.R.; Harper, A.W.; Ghosn, R.; Steier, W.H.; Ziari, M.; Fetterman, H.; Shi, Y.; Mustacich, R.V.; Jen,
A.K.Y. and Shea, K., ‘Synthesis and Processing of Improved Organic Second-Order Nonliear Optical
Materials for Applications in Photonics’, J. Chem. Mater., 7 (1995), pp.1060-1081.
Dalton, L.R.; Harper, A.W.; Wu B.; Ghosn, R.; Laquindanum, J.; Liang, Z.; Hubbel, A. and Xu, C., Adv.
Mater., 7 (1995), pp.519-540.
Dippy, J.F.J.; Hughes, S.R.C.; Rozanski, A., ‘The dissociation constants of some symmetrically disubstituted
succinic acids’ J. Chem. Soc. (1959), 2492-2498.
Hashim, A.B.; Elie, A.J. and Noel, C., ‘Unusal and Efficient (Z)-Steroselective Peterson Synthesis of 2Diethoxyphosphonyl-1-Alkoxy 3-Methylpenta-1,3-Diens. Their Use in The Diels-Alder Reaction’,
Tetrahedron Lett., 37 (1996), pp.2951-2954.
Hayvalı, Z.; Hayvalı, M, Kılıç, Z.; Hökelek, T. and Weber, E., ‘New Benzo-15-Crown-5 Ethers Featuring
Salicylic Schiff Base Substitutions –Synthesis, Complexes And Structural Study’ Journal of Inclusion
Phenomena and Macrocyclic Chemistry, 45 (2003), pp.285–294.
Jaffé H. H. and Gardner, R. W., ‘Tautomeric Equilibria. IV. The Basicities of Monosubstituted Azobenzenes.
An Acidity Scale in 20% Ethanolic Aqueous Sulfuric Acid’ J. Am. Chem. Soc.; 80(2) (1958), pp.319323.
Johnson, C. D. The Hammett Equation; (Cambridge University Press: New York, 1973).
Klotz, I. M., Fiess, H. A., Chen Ho, J. Y., and Mellody, M. ‘The Position of the Proton in Substituted
Azobenzene Molecules’, J.Am. Chem. Soc., 76 (1954) 5136-5140.
Kumar, G.S., Azo Functional Polymers: Functional Group Approach in Macromolecular Design (Basel,
Technomic Publishing co. Inc: Lancaster, 1999).
Little, R.D. and Venegas, G., ‘A new, mild method for the synthesis of azo compounds’, J. Org. Chem, 43
(1978), pp.2921-2923.
Peters, A.T. and Freeman, H.S., Colour Chemistry: The Design and Synthesis of Organic Dyes and Pigments
(Elsevier Applied Science, London and New York 1991, pp.90-103).
Perrin, D. D., Dissociation Constants of Organic Bases in Aqueous Solution, (Butterworths, London, 1965;
Supplement, 1972).
Prasad, P. and Williams, D., Introduction to nonlinear optical effects in molecules and polymers (New York
USA: John Wiley and Sons, 1991).
Reeves, R. L. ve Kaiser, R. S., ‘Selective Solvation of Hydrophobic Ions in Structured Solvents. AzoHydrazone Tautomerism of Azo Dyes in Aqueous Organic Solvents’, J. Org. Chem.; 35(11) (1970),
pp.3670-3675.
Rogers, M. T., Campbell, T. W. and Maatman, R. W., ‘The Ionization Constants of Some p-Substituted p’Dimethylaminoazobenzenes1’, J. Am. Chem. Soc.; 73(11) (1951), pp.5122-5124.
39
Sawicki, E. ‘Physical Properties of the Aminoazobenzene Dyes. IV. The Position of Proton Addition’, J. Org.
Chem. 22 (4), (1957), pp 365–367.
Shawali, A.S.; Harb, N.M.S. and Badahdah, K.O., J. Heterocycl. Chem. 22 (1985), pp.1397.
Vogel, A. I., Vogel’s textbook of quantitative chemical analysis (Revised by J. Mendham [et al.].–6th ed.–
Harlow, England: Prentice Hall, 2000, pp.920-945).
Wang, W.; Gong, S.; Chen, Y.; Meng, I. ‘The Effects of Intramolecular Hydrogen Bonding on the Reaction
of Phenols with Epoxide in the Presence of Nano Calcium Carbonate’, Supramol. Chem. 18 (4), (2006),
311–315.
Xie, S.; Natansohn, A. and Rochon, P., ‘Recent Developments in Aromatic Azo Polymers Research’, Chem.
Mater., 5 (1993), pp.403-411.
40
The Internal and External Other in Uncle
Rudolf by Paul Bailey
Zerrin Eren1
Abstract:
The other used to discuss the issues in social sciences has various meanings. Jean Laplanche has used the
internal other to denote the unconscious and the external other for other people. The aim of this paper is to
analyse Uncle Rudolf by Paul Bailey in terms of internal and external other.
In the first part of the discussion, the internal other, and in the second part, the external other have been
discussed. Since it has been observed that the external other is not enough to discuss all others affecting the
life of Andrew, the major character, the terms positive and negative others have been offered.
At the end of the study, the estrangement between the self and the internal other has been displayed. It has
been observed that overprotective attitudes of the positive external others may affect the development of the
personality of a person adversely. Finally, it has been emphasized that othering stems from prejudices.
Key Words: Bailey, Uncle Rudolf, internal other, external other, othering
Özet:
Sosyal bilimlerin farklı alanlarında bir çok sorunun tartışılmasında kullanılan ‘öteki’ kavramının çeşitli
anlamları vardır. Fransız psikoanalist Jean Laplanche anlam kargaşasına son vermek amacıyla, bilinç altı için
‘içsel öteki’, öteki kişiler için ise ‘dışsal öteki’yi önermiştir. Bu çalışmanın amacı, Paul Bailey’nin Rudolf
Amca (Uncle Rudolf) isimli romanını içsel ve dışsal öteki açısından incelemektir.
Tartışmanın ilk bölümünde, içsel öteki, ikinci bölümünde ise dışsal öteki tartışılmıştır. Dışsal öteki
tartışmaları sırasında, dışsal öteki kavramının, romanın baş kişisi olan Andrew’ın yaşamını ve kişiliğini
etkileyen tüm ötekileri kapsamlı biçimde tartışmaya yetmeyeceği görülmüş; bu nedenle, olumlu dışsal öteki
ve olumsuz dışsal öteki terimleri önerilmiştir.
Çalışmanın sonucunda, öz ve içsel öteki arasındaki yabancılaşma gözler önüne serilmiş, olumlu dışsal
ötekilerin aşırı koruyucu tutumlarının kişinin gelişimini olumsuz etkileyebileceği belirtilmiş, olumsuz dışsal
ötekilerin ayrımcı ve dışlayıcı davranışlarının olgulara değil, önyargılara dayandığı vurgulanmıştır.
Anahtar sözcükler: Bailey, Uncle Rudolf, içsel öteki, dışsal öteki, ötekileştirme
1 Ondokuz Mayıs University, Faculty of Education, Department of English Language Education
41
The Internal and External Other in Uncle Rudolf by Paul Bailey
1.0 Introduction:
The self and the other are the binary oppositions used in social sciences to understand
and discuss social, philosophical, ethnical, cultural, gender and psychological issues.
The other, popular concept in Continental philosophy, was introduced by German
philosophers Georg Wilhelm Hegel and Johann Gottlieb Fichte.
This concept, first discussed in philosophy, was later used by Jacques Lacan in the
studies of psycho-analysis.
In literature, after the publication of Orientalism by Edward Said in 1978, the other
has been used to discuss such problems as identity in post-colonial studies. In this
influential book, Said has focused on the East, specifically Islamic Middle East, and
studied how Western texts imagined and described the East. Hans Bertens points out that
“Said’s book also drew attention to the way in which the discourse of Orientalism serves
to create the West as well as it creates the East. West and East form a binary opposition
in which the two poles define each other…The West always functions as the ‘centre’
and the East is a marginal ‘other’ that simply through its existence confirms the West’s
centrality and superiority” (Bertens 2001:205). Following Said, post-colonial theorists
such as Homi Bhabha used the other for the colonized.
As has been seen, the other has been used in various fields. Therefore, it has an
ambiguous meaning since it refers to different things in different fields. The other
means “dimly perceived cultural inheritances” (Attridge 1999:29) in sociology; “divine
intervention” (Attridge 1999: 29) in theology. The meaning becomes more obscure in
psychology since Lacan in particular used the term to mean various things in his studies.
Anthony Wilden has compiled the various uses of the ‘other’ by Lacan as follows:
…it has a functional value, representing both the “significant other” to whom
the neurotic’s demands are addressed (the appeal to the Other), as well as the
internalization of this Other (we desire what the Other desires) and the unconscious
subject itself or himself (the unconscious is the discourse of-or from-the Other).
In another context, it will simply mean the category of “Otherness,” a translation
Lacan has himself employed. Sometimes “the Other” refers to the parents: to
the mother as the “real Other” (in the dual relationship of mother and child), to
the father as the “Symbolic Other,” yet it is never a person. Very often the term
seems to refer simply to the unconscious itself, although the unconscious is
most often described as “the locus of the Other.” In this sense the concept of
“Otherness” is valid and important , because the identity and difference of “the
other” in the Imaginary relationship is a false kind of “otherness” in the human
world: a relationship to objects, not to subjects. In this sense the unconscious is
the Other for the subject, since it is the unconscious subject who tells the truth,
and the test of truth, and the test of truth in human relations is not the reality or
perception it represents, but intersubjectivity (1981:264).
Although Lacan used the other to mean various things, the meanings may basically
be grouped into two as the unconscious and other persons. According to Laplanche,
Sigmund Freud is the first to mention the “alien-ness of the unconscious” (Laplanche
42
Zerrin EREN
1999: 62). “Das Andere, the other thing in us: this is the unconscious as it is discovered
before 1897 and as it will re-emerge at numerous points in Freud’s work, including
the 1915 text ‘The Unconscious’” (Laplanche 1999:62). Though Freud discovered “the
alien-ness” of the unconscious he did not use ‘the other’ for it. Laplanche points out
that Freud preferred “Internal foreign body” (Laplanche 1999: 62), instead of the other.
For this reason, Lacan is the first in psychology to use the other in a very ambiguous
way. French psychologist and thinker Jean Laplanche, studying the works of Freud and
declaring Freud’s contribution to psychoanalysis in “Copernican Revolution”, offers the
internal other for the unconscious and the external other for other persons (Laplanche
1999) in order to solve the problems stemming from ambiguous meanings of the other.
The internal other, thus, is a term specific to psychology, while the external other is used
in various fields, and is usually associated with alteration, difference, even exclusion
in post-colonial, gender, cultural and ethnical studies. In some cases, the external other
eventually is associated with othering.
Othering, though mostly used in post-colonial studies or in the researches concerning
racism and ethnicity, is not something merely related with the colour of the skin. Names,
traditions, religions, sects, dresses or some other features may cause a group to be othered.
A society may marginalize or exclude a group “from recognition, status, dignity, rights
and access to the normal social relations and activities” (Balibar 2005:25) due to the
above mentioned reasons if they think that this group does not fit the unification of their
society. Sometimes, a group may regard the other as a threatening power or essential
enemy; in this case, they may even think to destroy them. Othering, therefore, has led to
violence, terror, wars and great tragedies all over the world throughout the centuries. One
of the great tragedies of the world stemming from being othered was experienced by the
Jews in Germany on the threshold of the Second World War.
In literary studies so far, the other has been mainly used to discuss the issues in postcolonial studies, though the other has various denotations in different fields as has been
discussed above. Thus, the aim of this paper is to explicate the internal other and the
external other with a special emphasis on the tragedies and the problems persons had to
endure only because they are the others, pre- and during the Second World War. For the
purpose of this study, Uncle Rudolf by Paul Bailey will be analysed.
2.0 Discussion:
2.1. The Internal Other:
The novel begins with the paragraph displaying old Andrew’s disturbance by early
childhood memories. In order to clarify the reason behind Andrew’s uneasiness, we
should mention the story of the novel very briefly: gifted singer Rudi Petrescu, known
as Rudolf Peterson, emigrated from Romania to England where he became a star in
operetta. In 1937, his brother Roman sent his son, Andrei, to England in order to rescue
him from a probable death as Andrei’s mother, Irina, was a half Jew. February 1937 was
a turning point in the life of Andrei. To assimilate him into England, his uncle changed
43
his name into Andrew, and he was taught English, and manners. Hence, Andrew became
an English gentleman.
As we have already discussed in the introduction, Laplanche has used the internal
other to denote the unconscious. The very first sentences of the novel indicate the
appearance of the internal other as is illustrated in the quotation below:
I woke up yesterday morning with old words on my tongue. There they were
again, for the third time this year. In those first moments of consciousness, I
could hear myself talking of blood and snow and storks on chimney tops in the
language I put behind me. The disconnected phrases made no sense at all, but
I understood their meaning.
-Shut up, I said aloud, in English. Go back where you belong.
Where do they belong? My earliest childhood, I suppose, when I had a mother
and a father. I spoke them as a little boy, whose name was Andrei, in the country
I left at the age of seven (Bailey 2002:1)
This quotation is striking in two ways: First, Andrew Peterson’s early childhood
memories suddenly come out. Laplanche explains that “…unconscious (memories,
fragments of memories, fantasies – it matters little for the moment) consists of scenes
or fragments of scenes” (1999:64). ‘Snow and storks on chimney tops’ are the scenes
belonging to his early childhood. Old words are Romanian words which he spoke in
his early childhood; that is to say, these are the materials belonging to the unconscious,
the internal other. As is seen, the materials belonging to the unconscious come to the
conscious. In this way, in the very first paragraph of the novel, we see the appearance of
the unconscious, the internal other, whose name is Andrei.
In Uncle Rudolf, stream of consciousness-technique has been used; in other words,
the novel consists of fragments of memories. Therefore, throughout the novel, to a
great extent, we witness the internal other. All novels, in fact, written in stream-ofconsciousness technique consist of memories. The most important feature distinguishing
Uncle Rudolf from those written in stream-of-consciousness technique is that the self
and the internal other have different names, and different identities. The self is Andrew
and the other is Andrei. Besides, Andrew is disturbed by Andrei since he is the remainder
of his suffering in the early periods of his life. Nevertheless, he is jealous of Andrei since
he had parents.
Second, the quotation given above illustrates as well that he is disturbed by these
memories, and he wants to dismiss them from his conscious mind. In order to understand
the reason behind Andrew’s disturbance by the sudden appearance of early childhood
memories, we should analyze the quotation above with respect to Freud’s following
comment:
In certain diseases … thoughts emerge suddenly without knowing where they
come from … These alien guests even seem to be more powerful than those that
44
Zerrin EREN
are at the ego’s command … Or else impulses [Impulse] appear which seem like
those of a stranger, so that the ego denies them; … the ego says to itself: ‘This
is an illness, a foreign invasion’(qtd in Laplanche 1999: 66).
As has been mentioned above, Andrew is disturbed by the old words and memories;
fragments of memories invade him. In fact, it is the invasion of the other. The internal
other, namely Andrei in this case, comes out, not as a result of an illness, but a trauma. The
death of his uncle, his protector, is a great trauma for Andrew. Till the end of the novel,
we learn that Andrew tries to write the life of his uncle. Since his life is intermingled
with that of his uncle’s, disturbing early childhood memories come to his mind in the
writing process.
Despite old Andrew’s refusal of Andrei, Andrei’s adoption into his new life is not
easy as is exemplified in the quotation below:
In my waking hours I was Andrew, because that was what everybody called me.
I was Andrew as I dutifully munched burnt toast at breakfast and I was still
Andrew when Annie bathed me and helped me into my pyjamas and tucked me
up in bed. It was Andrew who listened to stories about giants and goblins and
animals who talked like people, and it was Andrew that I fell asleep…
In dreams I became Andrei again, as often as not, running across the wonderful
carpet in search of Mamă and Tată, whose backs I could make out somewhere
in the far distance. Why did they never stop for me? I shouted after them. I am
Andrei, your son. But they never turned to look at me, and they kept on walking
away, further and further away, until even the sight of their backs was denied
me…
The Andrei I became in dreams was not always the same happy Andrei who
had clutched his mother’s skirts and marvelled at the pictures in his father’s
magazine. This Andrei was not to be comforted by his parents, who were either
walking away from him or frighteningly absent (Bailey 2002:57-8).
The quotation above illustrates the inner struggle of the child who cannot internalize
his new identity. Although he is submissive to those calling him Andrew, his internal
other does not accept the change as is seen in his dreams. Lacan mentions that Freud
“laid it down as a rule that the expression of a desire must always be sought in the
dream”(Lacan 1981:31). Concerning the dream of a child, Lacan comments that “…the
child’s dream represents the primordial ideography…” (Lacan 1981:30). In other words,
a child’s dream is simpler and more obvious than that of an adult. So, the above-given
dream lacking the symbols observed in the dreams of adults expresses Andrei’s desire
for reunion with his family. Although Uncle Rudolf and his servants strive for cheering
Andrew up, Andrei is not happy since he thinks that he has been abandoned by his
parents. These dreams have continued for eleven years until Uncle Rudolf reveals the
fact about his mother and father. After Andrew learnt that his father committed suicide,
following his mother’s being raped and murdered by anti-Semites in Romania, the abovementioned dreams ceased. Instead, in his dreams, his parents embrace him. The heartrending news paradoxically eases the child of his trouble since he is sure that he was not
45
abandoned by his parents. After learning the facts about his parents, Andrei, the internal
other, disappeared until the death of Uncle Rudolf. Andrew was able to assimilate to
English society to the extent that when he remembers the Romanian words at the age of
seventy he is really disturbed.
In the life of Andrew/Andrei, there are two important traumas affecting all his life. First
trauma he experienced was in February 1937 when he was given under the protection of
his uncle, his name was changed to Andrew, and he had to repress everything belonging
to Andrei into his unconsciousness. In a sense, it is the metaphorical death of Andrei.
This date is important so much so that he mentions the date ten times throughout the
novel. Despite the entire struggle between Andrei and Andrew, he finally assimilated
into English society, so Andrew is the triumphant. The second trauma is the death of his
uncle, which causes Andrei to come to his consciousness. So, while the first trauma leads
to the metaphorical death of Andrei, the second trauma causes the metaphorical rebirth
of Andrei as the internal other.
2.2 The External Other
As has been already mentioned above, the other is used to denote other people, in
Laplanche’s terms the external other (Laplanche 1999). Although the external other is
usually associated with othering and discrimination, both Lacan and Laplanche (1999:7180) use the other to refer to parents and social environment. Both psychoanalysts emphasize
the importance of social environment in the construction of one’s identity. Berten relates
Lacan’s thoughts concerning the relation between the identity construction and social
environment as follows: “since the social and personal configuration in which we find
ourselves at a given point will inevitably change, identity is not something fixed and
stable. It is a process that will never lead to completion…since our identity is construed
in interaction and does not originate in ourselves it always depends on ‘others’” (Bertens
2001:162). The other in this sense has positive connotations. Consequently, the external
other refers to two different groups of people: the first group consists of parents and
social environment, necessary for the construction of one’s identity, while the second
group includes those discriminating and excluding a group of people due to various
reasons.
Andrew interacts with other people, like all the other human beings throughout his
life-span. However, different from many people, he experienced the discrimination
exposed by some external others. Thus, in the metaphorical death of Andrei and the
metaphorical birth of Andrew, we see the effect of the external others. However, in our
study, the term external other would be too general to discuss the effect of the others
on Andrei/Andrew’s life. This is because some of the external others are the source of
his sorrows while some try to alleviate his sorrows. In order to analyse the effect of the
others on the life of Andrei/Andrew, on the development of his personality and on his
great sorrows comprehensively, we have grouped the external others as positive and
negative others.
46
Zerrin EREN
For us, the positive others are such people as parents, relatives and friends whom a
person has to interact throughout his life. In Andrei/Andrew’s case, Uncle Rudolf and
the affectionate people around him are the positive others since they protected Andrew
from a probable death, tried to compensate for the absence of his parents, and they
endeavoured so that Andrew could enjoy life in England. As is explained in the quotation
above, according to Lacan, the effects of the others on the construction of one’s identity
are inevitable. Andrew constructs his identity through the interaction with the positive
others around him.
Sometimes well-intentioned behaviours of a positive other may have adverse effects
on the development of the personality of a person as is observed in the relation between
Uncle Rudolf and Andrew. Uncle Rudolf as a positive other strove for relieving Andrew’s
grief and bringing him up to be an English gentleman. His overprotective attitudes,
however, had negative effects on the development of Andrew’s personality. Öztürk
and Uluşahin point out that the child protected and given excessively may develop a
dependent personality. Dependent persons avoid taking personal responsibility, initiating
a project. Without the persons protecting, supporting and making decisions for them,
they feel anxious and insecure (Öztürk and Uluşahin 2008:575). As a result of Rudolf’s
overprotective attitudes mentioned above, Andrew becomes a dependent person who
has neither a job nor any responsibilities. Uncle Rudolf has understood his fault, and
expresses his regret as follows:
-If I stopped your salary, you would have to find a job more suited to your
intelligence. I have a mind to throw you out of the house and let you fend
for yourself.
This conversation took place every few months, with the words altered but
the sentiments unchanged. It was usually light-hearted in tone. Yet once, I
remember, he sounded genuinely angry – with himself as much as with me,
it seemed.
-You’re nearly thirty, my darling, and you’ve hardly begun to live. Tear
yourself away from me, I beg of you… (Bailey 2002:140).
Although Rudolf understands his faults as is illustrated in the quotation, it is too late
since Andrew could not develop a distinctive personality independent from his uncle.
Furthermore, Andrew describes what he feels for his uncle as “irreparable” love and
“…such a love could not be physically gratified” (Bailey 2002: 153). Moreover, he once
showed the symptoms of sexual perversion when Rudolf became drunk in Italy, but he did
not dare to practice what he thought. Andrew explains the reasons behind his perverted
thought as follows: “I suppose I was recalling those warm nights in my childhood when
he held the shivering, frightened Andrei in his arms … I was safe from the cruel world of
blinding light, wrapped up as I was in his hairiness” (Bailey 2002: 152). What Andrew
suffers, in fact, is the adverse result of well-intentioned behaviours of a positive other.
47
For us, the negative others are those regarding themselves as the centre, and excluding
and sometimes destroying the ones who do not have the features of their group. However,
those excluding a group of people are the others for this (othered) group as well. This
is because “… ‘otherness’ is not a term associated with any particular ethnicity, but a
universal: every group is ‘other’ to every other group” (McEvilley 1992:11). In this
sense, when we consider Andrei/Andrew as the centre, those people excluding him and
his mother, and leading the catastrophe of his immediate family are the negative others.
The role of the negative external others in the metaphorical death of Andrei and the birth
of Andrew cannot be disregarded as has been mentioned in the discussions so far, and
will be discussed in the following paragraphs.
The experiences in childhood and the role of parents in the development of genderidentity are crucial. If the relations with mother, then father and siblings are healthy, the
child will probably have healthy love relations in his adulthood. Besides, the existence
of suitable identification model is one of the important factors in the development of
gender identity (Öztürk and Uluşahin 2008: 585). In Andrew’s case, he was grown up by
his uncle after the destruction of his immediate family by the negative external others.
So far we have mentioned some of the problems Andrew has due to the overprotective
attitudes of his uncle. Furthermore, Andrew cannot maintain his marriage, and his wife
has left him for an elder man. Even in his marriage ceremony, Rudolf tells the couple
that “You two are rivals in prettiness. I trust you know which one of you which” (Bailey
2002: 120). As is seen, though Andrew is old enough to get married, Rudolf behaves as
if he were a child. Moreover, Uncle Rudolf often mentions that Andrew has the beauty
of his mother (Bailey 2002: 107-108). In a way, Rudolf behaves as though Andrew was
a girl. During the night in Italy when he was confused by his perverted feelings for his
uncle, he remembers Uncle Rudolf’s comment on his beauty. Last but not the least,
Andrew witnesses Rudolf’s sexual intercourses with various women. In a sense, Rudolf
cannot be a suitable identification model for Andrew. The matters discussed so far in
this paragraph may be the reasons behind Andrew’s dependence on his uncle and his
perverted feelings for him, and Rudolf is responsible for these problems. However, the
impact of the negative others on Andrew’s developing dependent personality and on his
perverted feelings for his uncle is as important as the attitude of Rudolf. If his mother
had not been raped and murdered only because she is a half Jew, Andrew would have
lived with his family, and probably would not have developed a dependent personality
and perverted feelings for his uncle.
The negative others, as has been discussed previously, may discriminate another group
of people, and sometimes maintain racist attitude only because this discriminated group is
different in one way or another. Othering causes hatred and violence as has been displayed
in the background of the novel. Andrei’s mother became the victim of these racist attitudes
only because she is a half Jew. Andrei’s father feared for the life of Andrei on the same
grounds, and he sent him to England to the protection of Uncle Rudolf, then he committed
suicide. Hence, othering caused the disaster of Andrew’s immediate family.
48
Zerrin EREN
Here, it is necessary to understand the reasons behind the racist attitudes directed
against the Jew. Anti-Semitism, from the Middle Ages to the 1800s, seems to take its
roots from Christianity. Michael Mack, however, calls it “pseudotheology”(2003:10). By
pseudotheology, he means “… a secularized and politicized Christian theology (but in a
broader context, it could be any form of fundamentalism)…” (Mack 2003:10). The 1800s
witnessed the rise of nationalism while religion began to lose its influence on societies.
Thus, by the 1800s, religious anti-Semitism was replaced by racist anti-Semitism. Racist
discourse regards Jews as a distinct race inferior to the Aryan.
In racist descriptions, the Aryan physique is so intrinsically strong and
healthy that it is without any imperfections. Here the body has overcome
its bodiliness. We cannot find any signs of frailty and contingency. In these
representations of what it means to be fully human, the body has become a
strictly symmetrical arrangement of muscle power that can be put to work
for the production of gigantic schemes.
The Jew’s body, on the other hand, represents frailty, illness, and
contingency. Here we encounter the complete absence of muscle power
and perfect symmetry (Mack 2003:10).
This discourse is, of course, based on prejudices, not facts. Mack calls the attempts
of finding an account of blood to discriminate the Jew instead of religious matters
“pseudoscience”; by pseudoscience, he means “a theologized notion of the secular”
(Mack 2003:10). Using the term “pseudoscience”, Mack underlines the prejudices in the
descriptions of the Jew’s body. Racist anti-Semitic discourse describing the Jew’s body
imperfect, in fact, discriminates the Jew as the other. The racist attempts to other the Jew
are of crucial importance in the racial nationalism of the Nazis. Frederick L. Schuman
emphasizes the place of racist anti-Semitism in Nazi Germany as follows: “The race
myth plays the same role in the Nazi cult of racial nationalism as the class myth in the
Marxian world outlook. The new Germany [Nazi Germany] envisages world history as a
conflict between races. The white, or “Aryan,” race is the source of all culture, the Negro
is an inferior breed, and the Jew is the source of all corruption” (1934:218). As is seen,
the target of racist anti-Semitism is not only Jewish people but also Jewish culture. In
order to purify Germany from “the sources of all corruption”, Jews were forced to leave
Germany, and the world witnessed holocaust. The racist anti-Semitism culminated in
Nazism went beyond the boundaries of Germany in such a way as to influence the other
countries. One of the countries influenced by the racist anti-Semitism was Romania.
“The Legion of Archangel Michael” founded by Corneliu Zelea Codreanu in Romania
in 1927 was a far-right anti-Semitic movement and party. Codrenau achieved to influence
people through his lectures. Old Andrew, remembering his early childhood memories,
calls him “the Pied Piper” (Bailey 2002: 8, 9). The allusion to the tale “the Pied Piper”
illustrates how Codreanu affected people and took them to a leap in the dark. Andrei’s
father describes Codreanu’s charisma as follows:
49
… he had stood before an icon of the Archangel Michael in the chapel of the
prison at Vacareşti and immediate and lasting inspiration. The tall, dark Codreanu
had the blazing eyes, the trumpet-like voice of a prophet… His kind of prophet
was best left in the wilderness, talking to stones and trees and passing birds, but
alas Codreanu was not in the wilderness, my father complained. He was here,
there and everywhere, in the heart of country (Bailey 2002:9).
Thus, Codreanu put the seeds of hatred into the minds of people in order to create a
great Romania free from Jews.
The hatred for Jews prevails the country so much so that Uncle Rudolf often calls
their motherland “beastly country” (Bailey 2002: 109,169, 175). The reason behind
Rudolf’s describing Romania “beastly country” may be the pogroms prevailing all
over the country as a bloody consequence of the hatred put into the minds of people by
Codreanu. The murder of the mother of Andrew after being raped is presented in the
novel as one of the examples of the pogroms in Romania before the Second World War.
So far we have discussed what problems Andrew had, and how he suffered after the
tragic deaths of his parents. These are, of course, the outcomes of othering which occur
as a result of the prejudices about a race.
Before the murder of his mother, Andrei witnessed the first example of the hatred for
the other in 1936 when he and his mother went to the market in the town square. While
she was bargaining with the cabbage seller, a fat, red-faced woman came and shouted
“That’s the Debt Collector’s daughter, damn her, striking a hard bargain” (Bailey 2002:
10). While the mother was shocked and wept, the woman was “gloating with the pride
at the harm she has done” (Bailey 2002:10). This quotation displays how Codreanu
affected the people and caused the polarization of the people in Romania. Although the
fat woman did not refer to the mother’s race, she thought that the mother did not belong
to their group. Andrei’s grandfather was a debt-collector: he collected money from the
peasants living and working on the Haşdeu estate. The woman, therefore, considers
the peasants as the self while regarding the mother as the other since the mother, for
the fat woman, is a representative of the master, the exploiter. This experience affects
Andrei so deeply that the fat woman in the market stands for the hatred for the other in
his motherland. Thus, Andrew expresses his feelings when he learns the seduction and
murder of his mother as follows: “The men who took my mother into the forest have no
faces, no voices. The woman in the market is their spokesman…” (Bailey 2002: 92). The
preceding quotation supports our idea that the fat woman is the embodiment of the hatred
for the other in Romania. Another evidence enhancing our idea about the fat woman
symbol in the novel is Andrew’s dreams. The fat woman in the market appears and shouts
in the above-mentioned dreams, as well. Even when his parents stop to embrace him, she
goes on shouting. The dreams in which the fat woman shouts continued until he visited
his motherland in 1990 when he saw that the hatred in the country was cleaned up. All
these evidences, therefore, indicate the effects of the hatred stemming from othering on
the psychology of a little child.
50
Zerrin EREN
Another type of othering is observed in the situation of immigrants. Although the
reasons for immigration may be different, the aim is the same: to lead a better life than
they have in their motherland. Nevertheless, no matter how hard the immigrants try
to assimilate into the society, they are always the others for this society as has been
observed in the case of Uncle Rudolf. Although Rudolf Peterson immigrated to England
long before the Second World War, he was detained and interrogated when the Second
World War began. Despite the fact that he did not go to Romania for a long time, and
that he “was a respected British citizen” (Bailey 2002:109), he was suspected of being
a spy either for Romania or for Germany only because he is a Romanian by birth. What
Rudolf experienced during the Second World War displays the discrepancy between
the prejudices against the immigrants as the others and the facts. On his coming home
from the detention, Rudolf tells Andrew that as a boy of eleven, Andrew is even under
suspicion (Bailey 2002:109). Rudolf’s comments in this way emphasize the irony.
Although Andrew is the victim of anti-Semitism in Romania, for the host country, he is
old enough to be a probable spy for Romania.
Furthermore, when we regard the immigrants as the centre and the host country as the
other, the host country may be considered the negative other due to their attitude against
the immigrants.
Othering Andrew had to witness during the Second World War wounds him so much
so that old Andrew expresses his feelings as follows: “Sometimes when I’m lying in the
bath I have this notion of a water that cleanse the soul of all its torments, the way water
cleanses the body. You pour some of it on the worst of your memories, drop by drop, and
they vanish like a stain vanishes. They’re eradicated” (Bailey 2002:111). These words he
uttered just after remembering those days illustrate how deeply the child was wounded
by the attitudes of the negative external others. Andrew still tries to wipe out what he
experienced sixty years ago.
Conclusion:
As we have already mentioned in the introduction of this paper, the other does not
have only one unique meaning, but various meanings. In Uncle Rudolf, Paul Bailey,
presenting the relation between the uncle and the nephew on the foreground, displays
the social controversies in Romania between 1935 and 1937, and the impact of being
othered on the lives and psychologies of the individuals as well as the conditions of the
immigrants in England as the others during the Second World War.
The first aspect of the concept we have discussed is the internal other. In the novel,
the internal other, the unconscious, has a different name from the self. After the struggle
between Andrew and his internal other Andrei, the internal other becomes interestingly
a total stranger to the self. The internal other having a different name from the self and
estrangement of the internal other to the self flaunt the approach to the unconscious as
the other by Freud, and his followers, Lacan and Laplanche. Besides, the estrangement
51
between the self and the other is the outcome of the sorrows induced by the external
others.
The second aspect of the other discussed in this study is the external other. While
studying the novel, we have seen that the term external other is not enough to analyze
Andrew’s relation with other people since he both was protected by some people
around him and suffered from the agonies stemming from othering leading to the
racism. Therefore, we have grouped the external others as positive and negative others,
regarding Andrew’s self. While discussing the positive other, we have observed that
well-intentioned behaviours of the positive others may have adverse effects on the
development of the personality of a person.
As for the negative others, during our discussion, we have observed two groups of
negative others in the novel, the racist group and the host country for immigrants. These
two groups have something in common: they discriminate a group of people, based on
the prejudices.
Finally, Paul Bailey has been able to conflate various aspects of “the other” discussed
in different fields in Uncle Rudolf.
Works Cited
Attridge, Derek, ‘Innovation, Literature, Ethics: Relating to the Other’, PMLA, Vol. 144 No.1, (January,
1999), pp.20-31
Bailey, Paul, Uncle Rudolf (London: Fourth Estate, 2002)
Balibar, Etienne, ‘Difference, Otherness, Exclusion’, Parallax, vol. 11, no.1 (2005), pp.19-34 http://www.
tandf.co.uk/journals, downloaded by [TÜBİTAK EKUAL] at 18 March 2008
Bertens, Hans, Literary Theory: The Basics (London: Routledge, 2001)
Lacan, Jacques, The Language of the Self, Anthony Wilden (trans.) (London:The John Hopkins UP, 1981)
Laplanche, Jean, ‘The Unfinished Copernican Revolution’, Luke Thurston (Trans.), Essays on Otherness,
John Fletcher (Ed.) (London, New York: Routledge, 1999), pp.52- 83
Mack, Michael, German Idealism and the Jew (Chicago, London: The University of Chicago Press, 2003)
McEvilley, Thomas, Art and Otherness in Cultural Identity ( NewYork: McPherson and Company, 1992)
Schuman, Frederick L., ‘The Political Theory of German Fascism’, The American Political Science
Review, Vol. 28, (Apr. 1934), pp.210-232, stable URL: http://www.jstor.org/stable/1947626, accessed:
02/03/2009
Öztürk, Orhan, Bahar Uluşahin, Ruh Sağlığı ve Bozuklukları II , Yenilenmiş 11. baskı, (Ankara: Nobel Tıp
Kitapevleri, 2008)
Wilden, Anthony, ‘Lacan and the Discourse of the Other’, The Language of the Self
Anthony Wilden (trans.) (London: The John Hopkins UP,1981), pp.159-311.
52
What Our Darkness Tells Us: Gendered
Chthonic Imagery in Robert Bly’s Iron John:
A Book About Men and Ursula Le Guin’s
The Tombs of Atuan
“This thing of darkness,
I acknowledge mine.”
Prospero
(The Tempest, Act V, Scene 1)
Cem Kılıçarslan*
Abstract
The Jungian concept of the chthonic, or the underground, is a recurrent element in fantasy literature.
An analysis of two works—Robert Bly’s Iron John: A Book About Men and Ursula Le Guin’s The Tombs of
Atuan—the former with a male, the latter with a female protagonist, reveals that the imagery and themes of the
chthonic have gendered connotations in fantastic narratives. Moreover, the chthonic functions differently for
male and female characters in the formation of an individual Self. For males, the chthonic has a constructive
function: it is necessary for the male psyche to experience the chthonic in order to be whole. For females, the
chthonic has a destructive function: the female psyche has to undertake a destructive experience in order to
save herself from domination as symbolized by the chthonic realm. Both experiences nevertheless result in a
form of unification, or a wholeness of the Self, which is represented through coupling with a member of the
opposite sex.
Key words: Chthonic, Carl G. Jung, fantasy literature, Iron John, Robert Bly, Ursula Le Guin, The
Tombs of Atuan, gender, masculinity, femininity
* Lecturer, Hacettepe University, Faculty of Letters Department of American Culture and Literature
53
What Our Darkness Tells Us: Gendered Chthonic Imagery in Robert Bly’s Iron John: A Book About Men and Ursula Le Guin’s Tombs of Atuan
Özet
Jung psikolojisinin elementlerinden biri olan yeraltı (chthonic) teması ve ilintili imge ve kavramlar fantazi
edebiyatının sıklıkla kullanılan öğelerindendir. Birisi erkek diğeri ise kadın ana karaktere sahip olan Robert
Bly’ın Iron John: A Book About Men ve Ursula Le Guin’in The Tombs of Atuan adlı eserlerinin incelenmesi,
bu yeraltı temasının cinsellik ve cinsel kimlik kavramlarıyla bağlantılı olduğunu göstermektedir. Bu inceleme
aynı zamanda yeraltı kavramının erkek ve kadın karakterlerin kendi Benlik oluşumu sürecinde farklı bir işlev
yerine getirdiğini de ortaya çıkarmaktadır. Erkek karakter için yeraltı deneyimi kendi kişiliğinin oluşumunda
gerekli ve ruhsal bir bütünlüğe ulaşmada yapıcı bir etkiye sahip iken kadın karakter için yeraltı unsurları
kendi bütünlüğüne ulaşma sürecinde kurtulması gereken egemen güçleri temsil etmektedir. Bu farklılığa
karşın her iki deneyimin sonucunda bireyler bir ruhsal bütünlük ya da Benlik kavramına ulaşmaktadır. Bu
bütünlük ise esasen sonuçta karşı cins ile kurulan birliktelik biçiminde ortaya çıkmaktadır.
Anahtar kelimeler: Chthonic, Carl G. Jung, fantazi edebiyatı, Iron John, Robert Bly, Ursula Le Guin,
The Tombs of Atuan, cinsel kimlik, erkeklik, kadınlık
The chthonic, or the themes of darkness and the underground, is a recurring source
of meaning and imagery in the genre of fantastic literature. Appearing in a multitude of
forms, darkness and the underground form the narrative base in the fantasy genre and
help construct a realm where such elements reflect the inner mechanisms of the human
psyche through the utilization of various archetypes and symbols. A Jungian archetypal
analysis of Iron John: A Book About Men (1990), Robert Bly’s reading and exposition
of the Grimm Brothers’ tale of “Iron John,” and Ursula Le Guin’s The Tombs of Atuan
(1971), demonstrates that there is also a distinct gendered difference in the way darkness
and the underground function for male and female characters. The chthonic functions in
a constructive way for the male protagonist whereas the female protagonist must undergo
a destructive chthonic experience in her path towards individuation.
The utilization of chthonic imagery in Iron John reveals that the male psyche has to
overcome the challenges posed by the chthonic in order to achieve a higher and truer sense
of selfhood and individual identity. On the other hand, in The Tombs of Atuan, the female
psyche must escape from the diversion and domination that the chthonic has created. In
both cases, the chthonic is the medium through which a Jungian process of individuation
is accomplished, despite the marked dichotomy in the process of actuation. This analytic
mode also reveals that the process of individuation is essentially an incorporative trait:
it enables a merger of both sexes through a unification of the personal psyche. Thus the
chthonic, as both a constructive and destructive force, leads male and female characters
towards a higher sense of wholeness, as represented by the formation of couples (i.e.,
marriage) as the final stage of maturation.
The Chthonic: Fantasy and Gender
The analysis of fantastic literature and the deconstruction of a work of fantasy can be
accomplished by considering the Jungian process of individuation which, in literature,
54
Cem KILIÇARSLAN
usually involves an identity-forming spiritual voyage that creates a totality among the
archetypal elements of the unconscious. Jung’s individuation process is based on the idea
that a spiritual transformation and unification of the Self can only be achieved through
discrete psychological phases. According to Jung, the Self or the human psyche can be
delineated topographically, and consciousness resides at a level above the unconscious.
A totality of the psyche is thus accomplished by traveling “inwards,” or towards the
“underground” of human consciousness—the Chthonios.1 This stratified structure forms
the basis of Jungian depth psychology (Tiefenpsychologie) which “yearns to apprehend,
indeed to integrate, what is beyond our conscious grasp, the deeper meanings of soul
as expressed in dreams, images, and metaphors of the unconscious” (Miller 2). The
Chthonios is where archetypes reside and wait to be explored through a mythological
��
descent into the underground
��(Katabasis) which begins with the persona and ends at the
Self, the deepest layer of the psyche.
Hence, chthonic imagery, or the imagery and vocabulary pertaining to ��
darkness and
the underground��
, forms striking parallelisms with the voyage towards self-realization,
especially within the genre of fantasy. Since the chthonic is associated with depth rather
than the spatiality of the underground itself, any medium with depth represents chthonic
imagery in the genre of fantasy: not only subterranean caverns, fissures, galleries, tunnels,
labyrinths, mazes, vaults, basements, cellars, crypts, corpses, serpents, forests, but also
underwater formations such as oceans, ponds, and lakes. Access to the underground can
occur through various lacunae: slips, cracks, crevices, cavities, depressions, pits and
holes. The individual enters chthonic realms through these openings and moves towards
the “final destination” of the Self, or the deepest point of Chthonios. As Thomas Moore
observed, “The crypt, the cave, the cairn, the well, and the kiva are among the few sacred
earth sites that still remain as testimonies to [the] deep spirituality, sometimes called
chthonic...The human soul has been compared to a cave—hidden, dark, mysterious. Its
beauty often lies shrouded in emotional haze and mist” (qtd. in Moore, Vadge).
Apart from being a reflection of the unconscious, chthonic imagery also exhibits
sexual and gendered subtexts (Monick 93). Jung first linked the chthonic to sexuality
in his process of individuation: “[Sexuality] plays a large part in my psychology as an
essential—though not the sole—expression of psychic wholeness…Sexuality is of the
1 The term Chthonios (from Greek khthonios) means “of the earth.” The antonym of Olympian (related to
the height of the sky), the chthonic refers to depth, darkness and the underground. According to Archeology
Dictionary:
[Chthonic is,] literally meaning “belonging to the earth,” a term used to describe
a god or goddess of the earth or the underworld. Also extended to mean the divine
creative force, and the source of fertility in crops, animals, and humans. The term is
also used for underground deities connected with death. In ancient Greece, belief in
the Olympian gods, under the sky god Zeus, succeeded the old belief in chthonian
powers.
55
greatest importance as the expression of the chthonic spirit [which] is ‘the other face
of God,’ the dark-side of the God-Image” (Phenomenology 168). In his commentary of
Marquis De Sade’s philosophy of life, Thomas Moore adds “we have an erotic attraction
to the lower, darker places and to activities proper to that underground place” (qtd. in
Moore, Vadge). The chthonic realm might assume phallic, vulval, vaginal, uterine or
clitoral forms. Additionally, the characters encountered during Katabasis correspond to
Jungian representations of the human psyche: the same sex shadow or the opposite sex
anima-animus. Darkness reveals the hidden aspects of sex and how it functions beneath
the visible.
As writer C. S. Lewis stated, fantasy and fairy tales, while seemingly addressing
children, actually point to deeper and greater universal truths about human beings: “The
whole association of the fairy tale and fantasy with childhood is local and accidental…
[In] most places and times, the fairy tale has not been specially made for, nor exclusively
enjoyed by, children” (24). Despite the fact that they have lost a great deal of their original
content and form, classic fairy tales still contain various references to elements related
to sex and the chthonic.2 Characters who venture “underground” into enchanted forests
which no one else dares to enter, or dive into ponds that conceal secrets hidden in their
depths, usually undertake these chthonic journeys in order to face their true identity and
reach a sense of wholeness.
Chthonic experiences usually take different forms for men and women. The male
protagonist in “Iron John” as narrated by the Brothers Grimm, and analyzed by Robert
Bly in Iron John: A Book About Men, serves as a valuable case study that elucidates
the function of the chthonic in the formation of male psyche. On the other hand, Ursula
Le Guin’s The Tombs of Atuan compellingly demonstrates the mechanisms of the
female psyche as it undergoes individuation. A comparison of the two works reveals the
gendered similarities and differences of Jung’s psychological process while illustrating
how chthonic darkness can result in the unification of both sexes.
2 ��
As Lewis Carl Seiffert states,
56
In fact, literary fairy tales were intended for adult readers in the seventeenth and
eighteenth centuries. More significantly, their classification as children’s literature is
at least in part a mimetic transposition of content onto intended readership since they
depict, by and large, the conflicts of childhood or adolescence and its resolutions into
adulthood. As such, fairy tales specify with extraordinary precision and economy
a culture’s prototypical quest for identity; they are par excellence narratives on
initiation, becoming, and maturity. They are themselves susceptible to becoming
(and have become) powerful instruments of socialization and acculturation (2).
Cem KILIÇARSLAN
The Male Psyche and the Chthonic in Iron John
A pre-Christian German folk tale originally articulated by the Grimm Brothers in the
early 1800s under the title “Iron Hans,” the tale “Iron John” is based on the mysterious
discovery of a hairy male character hiding in a pond located deep within a forest. The
underlying mystery is a typical one: adjacent to a castle ruled by a noble king lies a thick
forest from which no man has returned alive. After the disappearance of hunters, the king
forbids entry into the forest until a brave and lonesome wanderer appears. The stranger
enters the forest, locates the pond in its center, and drains its water only to find sitting
in its depths a strange looking male creature, Iron John, covered with reddish hair from
top to bottom. Iron John is captured and brought before the King, who locks him in a
cage; the key is given to the Queen. The King’s only son drops his golden ball into the
cage while playing, and in exchange for the ball, Iron John asks the Prince to steal the
key from his mother and release him. Afraid that he will be punished by his parents after
doing so, the Prince decides to follow Iron John into the forest. After a series of trials
and ordeals, he leaves Iron John to live in a neighboring kingdom where he is employed
as an assistant cook in an underground kitchen. However, he maintains contact with Iron
John, whom he can call from the edge of the forest. After several more adventures in the
new kingdom, he wins the heart of the Princess and eventually marries her at a banquet
attended by his parents and Iron John.
The poet Robert Bly’s book Iron John: A Book About Men presents a detailed analysis
of the tale accompanied by Bly’s own commentaries on the nature of manhood and the
problems of the modern masculine psyche. Bly begins his interpretation of the fairy tale
with his version of the contemporary masculine problematique: the modern male lacks
the necessary initiation rites and rituals in order to become a full male in the spiritual and
traditional sense of the term (x). Thus, to become a complete man, a chthonic journey
must be taken to find one’s inner Self. Jung’s individuation cycle can be completed after
the interior “wild man” is discovered and integrated into the psyche.
Bly’s analysis of the Prince’s chthonic experience via the mentorship of Iron John
illuminates how the chthonic works in the formation of the male psyche. The work is
both a call for the revival of the original male spirit, which Bly calls “the wild man,” and
a therapy session which analyses the male psyche through stories and poems. Bly claims
that men are wounded, both physically and psychologically, throughout their lives, and
that these wounds accumulate to the point where a man’s soul can no longer function
properly (26–32). According to Bly, a man’s soul should be liberated by a process of
restoration to its natural wild state with the help of a mentor. Modern life, Bly asserts,
has created men who lack a true father/mentor figure and thus roam aimlessly, seeking
material wealth to fill in the gaps that human alienation have created (22–25).
The relationship between Bly’s masculine problematique and the chthonic is obvious.
From the very onset, the story’s two central chthonic images continue to dominate the
57
narrative and illuminate a deeper layer of meaning. The thick forest, or the idiosyncratic
domain of the unknown, and the depths of the human psyche are the loci where an
explanation of the story’s mystery resides. Not only is the tale a narrative of the formation
of male-warrior identity with the assistance of a male mentor, but it is also a chthonic
journey that culminates in self-realization: the forest, which is the most prominent
chthonic element in “Iron John,” is where the individual must enter if he is to reach a
deeper understanding of the world. The chthonic forest here “is primarily meaningful as
a threshold or liminal terrain between conscious and unconscious processes” (Crowther
et al 221). Its depiction as terra incognita or more precisely “the land where man should
not go” is parallel with the fact that the subconscious and unconscious domains threaten
mental stability and social adaptation (Monick 96). The chthonic is the thick forest in
whose depths lies an unknown which can potentially claim lives. Only after the emergence
of a “brave” hunter can the forest be explored. Bravery, the first element associated with
masculinity, is required to venture into the depths of the chthonic.
The second chthonic element, the pond or the “depth of depths,” also elucidates the
characteristics of the male psyche. The discovery of Iron John at the bottom of the pond
is essentially a rediscovery of a man’s true origins. As Bly states, “When a contemporary
man looks down into his psyche, he may, if conditions are right, find under the water
of his soul, lying in an area no one has visited for a long time, an ancient hairy man”
(6). Moreover, “powerful energies inside men are lying, like Iron John, in ponds” (26).
Iron John, the ultimate hairy masculine figure is the chthonic phallus, the emblem of the
uncultivated nucleus of identity and the anti-thesis of civilization as symbolized by the
kingdom near the forest (Monick 96). The dichotomy of the forest and the kingdom—
that is of wildness and civilization—represents the binaries of the conscious and the
subconscious. Iron John’s presence in the King’s castle represents the emergence of
the wild man into consciousness. Iron John’s wild masculinity thus needs to be tamed
by enclosure: he is trapped in a cage because the conscious and subconscious cannot
coexist. The wild man has to be kept barred; otherwise, his existence is a direct threat to
civilized manhood.
As “Iron John” conveys, betraying one’s mother is the first step a man has to take if
he is to leave boyhood and the safety of parental protection and venture into manhood.
Without this betrayal (obtaining his mother’s key to free the beast), the Prince is to
remain a boy forever (Bly 12). When the Prince releases Iron John from his cage, and
pinches one of his fingers while doing so, he is faced with the dilemma of whether to
stay behind with his golden ball, or follow Iron John into the forest—what Bly calls
“the fundamental historical split in the psyche between the primitive man and the
civilized man” (13). The Prince chooses to venture into the forest on the shoulders of
Iron John. This entrance into the chthonic is thus a test of bravery for the male psyche as
it travels on the path of maturation: the Prince “has to overcome…his fear of wildness,
irrationality, hairiness, intuition, emotion, the body, and nature” (14). His break from
58
Cem KILIÇARSLAN
the civilized world and his journey into the chthonic with the wild man is his initiation
into true manhood through the help of a mentor, who, according to Bly, is necessary
for the formation of the male soul (36). The mentor guides the young initiate along the
path to full manhood, yet he also inflicts wounds on the novice in order for him to be
able to earn the “prize” at the end of the journey. The disappearance of the golden ball
from the narrative following Iron John’s release is a sign that it has fulfilled its function
as a device: the disappearance of boyish innocence is replaced by the scary but real
existence of manhood as represented by Iron John. The Prince now must accomplish the
feats assigned by Iron John if he wants to become a man. As he fails each of them, he is
wounded, each wound representing a symbolic tie or bond among men, both living and
dead (29).
In the forest, the Prince is given three tasks, each associated with protecting the
purity of a Sacred Spring. Springs, and water in general, are also elements with chthonic
qualities: their mysterious depths are attractive but must be avoided. Water imagery,
which has traditionally been associated with the feminine, seems to be linked with the
masculine in this tale. As Bly expresses, it represents ancient Celtic male water gods (43).
Nevertheless, on the first day, the boy cannot help dipping his own wounded finger into
the spring. On the second day a strand of his hair (which Bly also associates with sexual
energy and man’s animalistic side), and on the third day all of his hair falls into the spring
as he is admiring his own image on the surface of the water (45–46). His own reflection,
or to put it in Jungian terms, his narcissistic shadow, enchants him: he sees his interior
soul, or twin, and the man hidden inside of him. As Bly comments, “the twin, when he or
she reenters the psyche, insists on intensity and seriousness” (52). Hence, even though
failures or wounds are necessary elements in the journey towards individuation, when he
touches the sacred water, the boy’s finger and hair turn into gold, a sign that his scars are
being transformed into illuminated steps of maturity. The chthonic has provided the boy
with the gifts of golden hair and a golden finger, rendering him what Jungians call puer
aeternus, or the holy boy—the culmination of enlightenment (57).
Bly summarizes the whole chthonic experience as follows: “A young man is asked
to descend into his own wounds, to climb up into the realm of ‘the twin,’ and to expand
sideways into the consciousness that is in trees [and] water” (55). The pond and spring
are representations of a sacred dimension which should not be crossed; they are pure and
require protection. Nevertheless, the boy crosses into this sacred domain three times and
fails Iron John’s tests. However, he is meant to fail these tasks: like the mythic Sisyphus,
he is on a journey, and it is the trial, not the victorious destination or outcome, that is the
“prize” (the formation of his masculine character). The chthonic thus heals the wounds
of immaturity but opens new wounds of maturity, all of which contribute to his whole
identity.
59
The Prince’s return to civilization and consciousness as an assistant cook is followed
by a further descent into the underground. As Bly elucidates, “the fall from being a King’s
son to being a cook is the step the story asks for” (69). In other words, a descent into
humiliation is necessary if one is to achieve the grandiosity and glory of wholeness. Here,
the chthonic teaches the male psyche one more element necessary for maturity: humility.
The Katabasis, or drop from “superior to inferior,” or topographically-speaking “high to
low,” bestows upon the young boy certain qualities which are generally associated with
the wisdom of old age (Bly 69–70). Despite having a noble background and golden hair,
the boy is forced to serve food at the palace. However, after his first meeting with the
King, the cook removes him from the kitchen and the Prince begins to work in the palace
garden. This time, his tasks are associated with soil and plants. This “promotion” from
the basement to “soil level” symbolizes his slow but gradual elevation.
One day, the Princess spots him in the garden and asks him to bring her some flowers.
After covering his golden hair, which represents his noble origins, he gathers a bunch
of wild flowers, informing the cook that “wild flowers have [a] stronger fragrance and
will please her more” (Bly 254). Despite his youth, he exhibits a profound sense of
wisdom with respect to the opposite sex and seems to possess deep knowledge about the
feminine soul. The true feminine soul, as the Prince conveys, is attracted more by a sense
of masculine wild(er)ness than the trappings of nobility. Although the Princess tries to
remove the boy’s hat to reveal his noble golden hair, he resists, even rejecting the “prize”
of gold coins she offers.
The next time the chthonic appears in the story is when the country enters a war.
The Prince asks for a horse to join the battle, only to be mocked by the other men who
do not consider him manly enough to fight. However, the Prince steals a “lame horse,”
travels into the forest, and finds Iron John, who provides the boy with a war-horse and
a battalion of warriors. The chthonic guides the Prince in this case, and the masculine
underground provides him with his warrior spirit. In the guise of a gallant knight, he wins
the war and returns the battalion to Iron John in exchange for his lame horse, thereby
suppressing, at least for the time being, his dual identity. The Prince may be humble in
appearance but deep down inside, in the chthonic realm of the male psyche, lies hidden
a noble masculine warrior.
Eventually, through additional masculine feats of bravery, he captures the Princess’
heart and becomes eligible for marriage. Thus, sexuality, or union with the opposite sex,
becomes the final absolute proof of masculinity. While his wounds represent experiences
of maturity which will serve him throughout his life, the male psyche cannot live in “the
wild.” After discovering the warrior within himself, the Prince must rejoin civilization,
for the chthonic is only where the initiation into manhood takes place, not a permanent
state of being. Nevertheless, the chthonic will always remain a hidden part of him, for
it carries his twin, or shadow, and other archetypal elements of his psyche. Without this
constructive chthonic component, the male psyche is incomplete and immature.
60
Cem KILIÇARSLAN
The final wedding scene also has other implications. The Prince’s parents reappear,
and thus he is able to complete his journey from boyhood to manhood. Moreover the
mother, the female figure who must be betrayed on the journey to manhood, has been
replaced by another female figure, the Princess. The Prince also receives the proverbial
“pot of gold at the end of the rainbow” when a baronial King who attends the wedding
reveals “I am Iron John, who through an enchantment became turned into a Wild Man.
You have freed me from that enchantment. All the treasure that I own will from now on
belong to you” (259). Clearly, the wild man cannot continue to exist after the Prince’s
unification with the female; otherwise, the separation of the civilized city and the wild
forest would pose a threat to the unity of his psyche. Because the chthonic has been
internalized by the Prince, the wild man is no longer needed as an external source of
masculine power. The Prince’s psychological development is now complete and a perfect
and self-consistent masculinity has been attained.
Female Psyche and the Chthonic in Tombs of Atuan
Ursula K. Le Guin’s Earthsea cycle also exhibits imagery directly influenced
by Jungian psychology and chthonic symbolism.3 Ged is the male protagonist of the
Earthsea cycle and the whole Earthsea cycle can be considered his initiation journey.
Nevertheless, among the six works that comprise the collection, The Tombs of Atuan
(1971), the second book, and Tehanu (1990), the fourth book, feature a central character,
Tenar, who is the female representative of Le Guin’s vision of sexual wholeness. While
the other books follow the maturation of Ged and the formation of his male psyche,
The Tombs of Atuan and Tehanu focus on the feminine aspect of the soul and the stages
it encounters on the path towards maturity. Chthonic elements are most visible in The
Tombs of Atuan, which transpires on an island governed by a female cult. In the novel,
the chthonic appears in the form of underground gods, the substructure of the “tomb”
temples, and the Labyrinth itself.
The chthonic has a direct impact on Tenar’s female identity. She is the virgin protector
of a cult composed of priestesses, young initiates and eunuchs located in the arid desert of
an island. The mysterious origins of the enclave is linked to the worship of the Nameless
Ones—entities that are long gone but have left behind “the Labyrinth,” an underground
world of tunnels. When the chosen one, Tenar, turns five, she participates in an initiation
ritual or rite of passage and becomes Arha, the “Eaten One” (15). The rite is, both in
practice and symbolic terms, a transition from her former self to a High Priestess, a
figure whose raison d’être is the worship of the nameless powers of the earth. As she is
informed, “You are Arha. There was nothing left. All is eaten” (15). Although the cult
3��
The Earthsea cycle is composed of six books: A Wizard of Earthsea (1968), The Tombs of Atuan (1971),
The Farthest Shore (1972), Tehanu, The Last Book of the Earthsea (1990), Tales from Earthsea (2001) and
The Other Wind (2001).
61
of chthonic deities seemingly adore and exalt Tenar/Arha, they actually deprive her of
her individuality and identity, turning her into a glorified non-being whose existence has
been eaten into nothingness.
Despite the fact that they are above ground level, the nine stone pillars or tombs
represent the Labyrinth below and have roots that reach the unknown. Their nature,
origin and meaning are ambiguous and are based on hearsay: “They stood there full of
meaning, and yet there was no saying what they meant” (Le Guin, Tombs 10), and only
the High Priestess can approach them. Interestingly, these chthonic pillars or tombs,
which are representations of subterranean goddesses and ancient feminine knowledge,
are presented in the form of phallic protractions: “They had stood there, it was said,
since the time of the first men, since Earthsea was created. They had been planted in the
darkness when the lands were raised up from the ocean’s depths…[They are the tombs
of] those who ruled before the world of men came to be, the ones not named” (11). The
tombs are representations of feminine chthonic deities who once ruled the world as the
eunuch bellwether Manan explains to Arha:
Long ago…before our four lands joined together into an empire, before there
was a Godking over us all, there were a lot of lesser kings, princes, chiefs. They
were always quarreling with each other. And they’d come here to settle their
quarrels…they’d ask you what to do. And you’d go before the Empty Throne,
and give them the counsel of the Nameless Ones. Well, that was long ago. After
a while the Priest-Kings came to rule all of Karego-At, and soon they were ruling
Atuan; and now for four or five lifetimes of men the Godkings have ruled all the
four lands together, and made them an empire. And so things are changed. The
Godking can put down the unruly chiefs, and settle all the quarrels himself. And
being a god, you see, he doesn’t have to consult the Nameless Ones very often.
(17)
They do not speak but are there and must be revered and served by women without a
feminine identity (priestesses), sexless eunuchs and the sexually immature (prepubescent
girls).
Le Guin’s understanding of the human past is thus partly in line with the Jungian idea
of the ancient world, where the feminine was the source of wisdom behind the masculine
exterior. This equilibrium was later replaced by the hegemony of the patriarchal world.
As Jung explains, “the primordial matriarchal world…[was] overthrown by the masculine
world of the father. The historical shift in the world’s consciousness towards the masculine
is compensated by the chthonic femininity of the unconscious” (Schwartz-Salant 147).
In other words, the chthonic became the protector of ancient feminine knowledge after
it had been driven underground by the patriarchy. However, in The Tombs of Atuan these
chthonic powers do not exhibit the life-giving qualities of the feminine. Instead, they
drain energy and as the desert surrounding the tombs reveals, have a life-taking influence
on the individuals inhabiting the island. The central problematique of the novel becomes
the very imbalance of this world.
62
Cem KILIÇARSLAN
According to Jung, the labyrinth, which is the most significant chthonic element
in The Tombs of Atuan, is the universal symbol of transformation (1968: 176-177).
In the novel, it is an immensely complicated network made up of the Undertomb as
well as tunnels, vaults, crevasses, pits, domes, cul-de-sacs and spirals that are meant
to hide, not reveal, its qualities. It represents, as Marie-Louise von Franz, claims, the
“unconscious” (177). The Labyrinth also serves as a unifying element; therefore a walk
towards the center of labyrinth symbolizes a spiritual journey to wholeness (Storr 171).
Other scholars, such as Sylvia Senensky, have associated labyrinthine forms with ancient
female power.4 As Kelley Ross explains, the labyrinth “is, in more recent feminist
terminology, a ‘sacralization of the feminine’ with a vengeance: A cult of female priests
resting, literally, on a vast chthonic metaphor for the female body, entered through the
sacred darkness of a stone vagina” (1).
Nevertheless, the Labyrinth in The Tombs of Atuan does not quite conform to the
traditional Jungian definition. It is not a welcoming place and can hardly be associated
with feminine concepts such as fertility and life-creation. It is more appropriately
associated with death than life or “a place less sacred though perhaps more dreadful”
(Le Guin, Tombs 31). Tenar can only enter the Labyrinth after she loses her identity by
becoming Arha, the eaten one. A representation of the female subconscious in the form
of subterranean pathways, the Labyrinth is accessed through the Undertomb, where light
is not allowed: “The air was dead. Before her and behind her the tunnel stretched off into
darkness” (31).5 The chthonic tombs, the Nameless Ones and the underground do not
seem to have qualities that can help the female psyche establish a sense of wholeness. On
the contrary, they are eternally static, as Arha herself observes: “Time did not mean very
much, here in the desert land, under the unchanging Stones, leading a life that had been
led in the same way since the beginning of the world” (17–18). The value system of the
ancient feminine tradition seems to have created a state of inertia.
Since Arha’s Labyrinth is not a maze with a meaning-laden center, the chthonic in
The Tombs of Atuan is not an element that will lead to maturity for the female psyche.
There is no experience to be gained by venturing into the chthonic: “One could go, and
go, and go, and still get nowhere, for there was nowhere to get to. There was no center,
no heart of the maze. And once the door was locked, there was no end to it. No direction
was right” (45–46). Because the chthonic has no deeper sense of meaning for the female,
her subconscious is presented as a world of chaos. Therefore, the agent of change must
be external.
4 For more information, please see Part 2 of Sylvia Senensky’s Healing and Empowering the Feminine: A
Labyrinth Journey.
5��
In the Earthsea cycle of fantasy novels, light is generally associated with wisdom and masculinity.
Magic is a central theme and magicians are all male. Light illuminated by their staffs shatter darkness or
ignorance.
63
The central complication of the plot is the wizard Ged’s search for a long-lost half of
a sacred Bond-Rune, which is considered to be the element that will unite the archipelago
and symbolically restore equilibrium. He enters the protected and sacred Labyrinth to
find the Bond-Rune, and the appearance of a male figure in a sacred feminine domain
is perceived to be an act of intrusion—an unlawful entry and invasion of privacy, or a
symbolic assault on the female Chthonos. Ged, with his phallic symbolism, brings light
to darkness: “The light burned at the end of a staff of wood, smokeless, unconsuming.
The staff was held by a human hand. Arha saw the face beside the light; the dark face:
the face of a man” (40). The shocking intrusion, because it is not welcome, results in
greater confusion for Arha: “He had entered in. He had made light where light was
forbidden, where it had never been since world’s beginning. Why did the Nameless
Ones not strike him down?” (42) The narrative presents the intrusion of the male
into the chthonic as the first step for the sexual awakening of the female psyche. The
symbolic light that illuminates the Undertomb causes Arha to address the mystery of
sexual experience and her womanhood: “To have seen the Undertomb confused her; she
was bewildered. She had seen it, and the mystery had given place, not to horror, but to
beauty, a mystery deeper even than that of the dark” (41–42). Although the cult she leads
values the protection of female virginity, while sacred, it must be sacrificed or betrayed
in order to achieve personal liberation. The ancient feminine world Arha represents is
psychologically unhealthy because it rejects all associations with sex. All the inhabitants
of the island are either virgins (the priestesses) or non-sexual males (eunuchs). Thus in
one way or another, they are asexual. The issue of sex, or the unification with the other,
is forbidden. Therefore the liberation of the female psyche becomes directly linked to
sexual experience.
Arha tolerates Ged’s abominable intrusion into the Labyrinth and Undertomb because
he symbolizes the key to her sexual awakening. In this case, the primary agent of change
for the female psyche is the external male figure, not the chthonic. Arha’s silence about
Ged’s existence soon takes the form of protection, another sign that she is more interested
in her psychological change than respecting the Nameless Ones. She regains her name,
her true self and identity, with Ged’s assistance: “I am Tenar,” she recites waking from
a dream, shakes with “cold, and terror, and exultation,” and declares, “I have my name
back. I am Tenar!” (67). A male restores the female identity which the chthonic had
attempted to repress and destroy.
As the relationship between Ged and Arha becomes more intimate, she develops
a bond with him and helps recover the Bond-Rune. This leads to the disintegration of
Atuan, as symbolized by the collapse of the Labyrinth and the associated underground
complex. The chthonic is thus destroyed by its very owner and protector with the efforts
of a symbolic mate. Sexual unification with the other has a catastrophic effect on the
chthonic, whose disintegration is the end of a reign of darkness, silence and passivity.
The female psyche is restrained in a world of bondage inflicted upon women by women,
64
Cem KILIÇARSLAN
and she reaches maturity by destroying her feminine prison. Like the Prince in “Iron
John,” who has to betray his mother to find himself, Arha has to kill her feminine world
to retrieve her identity.
As The Tombs of Atuan suggests, for women there is no Katabasis towards wholeness.
Unlike men, who travel deep into the chthonic to reveal their true identity, women find
their Chthonos and come of age in their immediate environment. Moreover, the female
psyche must confront the established value system in order to become an individual. As
Annis V. Pratt explains,
[A woman’s] ego, or persona, her social being, exists from day to day in a world
not only deaf to . . . buried messages but filled with contrary materials…[W]hen
she wants to describe her unconscious world, she cannot adapt material from
culture but must delve into a region whose patterns are less likely to conform to
socially available myths, religions, and rituals than to seem puzzling, encoded,
and hieroglyphic. Rarely brought to consciousness in any socially acceptable
form, these materials are…full of potential for celebration and growth but also,
because they are so strongly repressed, for explosion. (368)
For Arha/Tenar, this “explosion” is the demise of Chthonos: the tombs of Atuan,
the Labyrinth, the Nameless Ones and the structure upon which they exist. Once left
and destroyed, the female chthonic cannot be restored, nor is it needed as in the male
case. However, Tenar realizes that her wholeness depends on further experience, not
sexual awakening or personal independence. Ged and Tenar part before a more stable
unification (marriage) occurs. Tenar completes her coupling with the opposite sex only
after years of adventure—in old age, she and Ged are reunited.
Although female experience with the chthonic requires a member of the opposite sex
to function as the primary transformative agent, as the final section of Tombs of Atuan
elucidates, a male is not the only element necessary for female maturity. A traumatic
chthonic experience (e.g., rape or any other form of sexual/spiritual disillusionment) can
also lead a woman towards independence. Tenar’s trauma comes when she is abandoned
by Ged. Left alone in a world where she has no associates and status, Tenar has to survive
on her own. Her wholeness can only be achieved after the gradual realization of an
alternative female legacy which sustains an archetypal female identity. This stage does
not take place within the chthonic either. Rather, it is a conscious process in which the
female understands the wisdom offered by different members of her own sex. This stage
of development is addressed in Tehanu, in which Tenar encounters female mentors after
having raised her children.
Conclusion
In fantastic narratives, the chthonic appears as the medium through which a character’s
subconscious desires and motivations are exposed. It is a transformative agent which
65
catalyzes a character along his or her process of individuation. The chthonic experience
as conveyed in such narratives turns boys into men and girls into women. However, the
chthonic experience in The Tombs of Atuan does not resemble the masculine chthonic
psyche in “Iron John.” For the male, the chthonic unearths and completes the psyche by
uniting the civilized and the wild, as well as members of the opposite sex. Masculinity
must be demonstrated through chthonic experiences and “proven” before coupling can
occur. The chthonic becomes an integral part of the psyche—a reservoir of manhood.
On the other hand, for the female, the chthonic is an obstacle on the path to maturity, a
symbol of traditional and oppressive value systems. The chthonic is an inhumane and
hostile element that serves as a roadblock to the development of the feminine psyche.
To become whole, the female must save herself from the dark depths of the chthonic
through a traumatic experience. Female spiritual wholeness is possible only through
gender and sexual equality; it is a conscious process that, in contrast with men, usually
occurs later in life.
As Bly suggests, the modern man lacks chthonic experience and a wise male mentor
who will teach him the ways of masculinity. Le Guin conveys a similar vision in that
she illustrates that equilibrium can only be achieved with the help of feminine elements.
According to Le Guin, the liberated female will act as a catalyst who will restore ancient
order based on balance and feminine wisdom. In both cases, the chthonic is offered as
a solution for the modern problematique: “one problem we encounter in the spirituality
of this contemporary Western world is a distinct lack of depth or of darkness” (Moore,
Vadge 1). As Schwartz-Salant confirms, “throughout the centuries, the impulse in
patriarchal Western culture has been to ascent and transcend, whereas the deficiency
in the culture involves a lack from below—from underneath—from realms considered
more base, primitive, and unformed. In these chthonic realms, a hitherto unknown,
unintegrated, and unformed aspect of humanity lies waiting for a consciousness that is
its equal” (148).
WORKS CITED
Bly, Robert. Iron John: A Book About Men. Woburn: Addison-Wesley Publishing Co., 1990.“Chthonic.”
Archeology Dictionary. Answers Online Dictionary. 1 July 2008 <http://www.answers.com/topic/chthonic>
Crowther, Catherine, Jane Haynes and Kathleen Newton. “The Psychological Use of Fairy Tales.”
Contemporary Jungian Analysis: Post-Jungian Perspectives from the Society of Analytical Psychology.
Eds. Ian Alister and Christopher Hauke. New York: Routledge, 1998. 211-228.
Donaldson, Stephen R. Epic Fantasy in the Modern World: A Few Observations. Kent, Ohio: Kent State
University Libraries, 1986\
Franz, Marie-Louise von. An Introduction to the Interpretation of Fairy Tales. Dallas: Spring Publications,
1970.
66
Cem KILIÇARSLAN
Jung, Carl G. The Archetypes and the Collective Unconscious. Princeton: Princeton University Press, 1959.
--- with Aniela Jaffe (ed.). Memories, Dreams, Reflections. Trans. R & C. Winston. New York: Pantheon
Books, 1961.
---. “The Phenomenology of the Spirit in Fairy Tales.” Collected Works of C. G. Jung. Vol. 9 Part I. 2nd ed.
New Jersey: Princeton University Press, 1968. 214-217
---. Man and His Symbols . New York: Doubleday. 1971.
Le Guin, Ursula. “Do-It-Yourself Cosmology”. The Language of the Night: Essays on Fantasy and Science
Fiction. Ed. Susan Wood and Ursula Le Guin. New York: Putnam, 1980.
---. The Tombs of Atuan. New York: Atheneum Books, 1971.
Lewis, C.S. “On Three Ways of Writing for Children.” Of Other Worlds: Essays and Stories. New York:
Harper, 1994. 22-34.
Littlefield, Holly. “Unlearning Patriarchy: Ursula Le Guin’s Feminist Consciousness in The Tombs of Atuan
and Tehanu.” Extrapolation. Vol. 36, No. 3, Fall 1995: 244-258.
Miller, Jeffrey C. The Transcendent Function: Jung’s Model of Psychological Growth through Dialogue with
the Unconscious. New York: SUNY Press, 2004.
Monick, Eugene. Phallos: Sacred Image of The Masculinity. Toronto: Inner City Books, 1987.
Moore, Thomas. Dark Eros: The Imagination of Sadism. New York: Spring Publications, 1995.
---. The Soul’s Religion. New York: Harper Perennial, 2003.
Moore, Vadge. “Chthonic: From Beast to Godhead.” Synthesis: Journal du Cercle de la Rose Noire. Samhain
2004. 14 June 2008. <http://www.rosenoire.org/articles/chthonic.php>
Pratt, Annis V. “Archetypal Patterns in Women’s Fiction.” Jungian Literary Criticism. Ed. Richard P. Sugg.
Chicago: Northwestern University Press, 1993. 367-375.
Ross, Kelley L. “Gender Stereotypes and Sexual Archetypes.” The Proceedings of the Friesian School: The
4th Series. 2006. 18 October 2008. <http://www.friesian.com/gender.htm>
Schwartz-Salant, Nathan. The Mystery of Human Relationship: Alchemy and the Transformation of Self. New
York: Routledge, 1998.
Seiffert, Lewis Carl. Fairy Tales, Sexuality, and Gender in France, 1690-1715. Cambridge: Cambridge
University Press, 1996.
Senensky, Sylvia. Healing and Empowering the Feminine. A Labyrinth Journey. New York Chiron, 2003.
Storr, Anthony. The Essential Jung. New Jersey: Doubleday, 1974.
67
Integrating Second Order ODE’s:
the Pseudo-Wronskian
Octavian G. Mustafa1
c•t
c1•t
1 Çankaya University, Faculty of Art and Sciences, Department of Mathematics & Computer Science,
Ankara
69
Integrating Second Order ODE’s: the Pseudo-Wronskian
c •t
70
Octavian G. Mustafa
c •t
71
c •t
72
Octavian G. Mustafa
s•h(s)ds,
a •t
73
74
Octavian G. Mustafa
75
s•q(s)ds ≤ b.
76
Octavian G. Mustafa
77
a •t
•
78
•
Octavian G. Mustafa
79
80
Enflasyon ve Büyüme Belirsizliklerinin
Enflasyon ve Büyüme ile Olan İlişkileri:
Türkiye Örneği
Tolga Omay*
Özet
Çalışmada iki değişkenli Genelleştirilmiş Otoregresif Koşullu Değişen Varyans modeli yardımıyla
büyüme, enflasyon oranı ve belirsizliklerinin arasındaki Granger nedensellik ilişkileri incelenmiştir.
Türkiye ekonomisine uygulanan çalışma, 1986:6-2007:1 dönemini kapsamakta ve bu dönem 3 farklı alt
döneme (1986:6-1994:3/1994:5-2001:1/2003:3-2007:1) ayrılarak analiz genişletilmektedir. Tam dönem ve
alt dönemler itibari ile elde edilen sonuçlar doğrultusunda, merkez bankasının fiyat istikrarını korumasına
yönelik politika duruşunun optimal olduğu sonucuna varılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Enflasyon, Büyüme, Belirsizlik, Granger Nedensellik ilişkisi, İki değişkenli
GARCH
JEL Sınıflaması: C22, E0
Abstract
In this study, a bi-variate Generalized Autoregressive Conditional Heteroscedasticty model is used in order
to investigate the Granger causality relationships between output growth, inflation rate and their uncertainties.
This analysis is applied to the Turkish economy for the 1986:6-2007:1 period, and the analysis is extended to
three sub-periods. In the light of empirical results for both the whole sample period and the sub-periods , it is
concluded that the monetary policy stance of Turkish central bank is optimal for price stability purposes.
Keywords: Inflation, Growth, Uncertainty, Granger Causality, Bi-variate GARCH
JEL Codes: C22, E0
* Assist. Prof., Çankaya University, Vocational Training School
81
Enflasyon ve Büyüme Belirsizliklerinin Enflasyon ve Büyüme ile Olan İlişkileri: Türkiye Örneği
1. Giriş
Son yıllarda düştüğü gözlemlenen enflasyon oranının, Türkiye’nin uzun yıllardan
beri temel makroekonomik problemlerinden biri olduğu bilinmektedir. Bunun yanı sıra
enflasyon belirsizliği de enflasyonun oluşturduğu maliyetlerin en önemlilerinden birisi
olarak önümüzde durmaktadır. Friedman’ın (1977) makalesinde ele aldığı gibi, ortalama
enflasyonda oluşan bir artış, enflasyon belirsizliğini de artırmakta; artan enflasyonla birlikte
üretimde bir düşüş ortaya çıkmakta ve ekonomik etkinsizlikler kendini göstermektedir.
Bu etkinsizlikleri; göreli fiyatların bozulması, riskten kaçınan ekonomik birimlerin uzun
vadeli sözleşmelere ilave risk primi eklemeleri ve risk priminden dolayı faiz oranlarında
ortaya çıkan artışlar şeklinde sıralayabiliriz. Bu etkinsizlikler yatırımların, verimli
uzun dönem yatırımlardan kısa dönemli verimsiz yatırımlara yönelmesine sebep olan
faiz oranı farklılıkları ile reel sektörü etkilemektedir. Bu problemlerle başa çıkabilmek
için merkez bankaları daraltıcı para politikaları uygulama yoluna gitmiştir. Dünyada
yapılan bu programların benzerleri de, çalışmada ele aldığımız 1986:6-2007:1 dönemi
içinde Türkiye’de de denenmiştir. Söz konusu tarihleri kapsayan dönem içerisinde
gerçekleştirilen istikrar ve para politikaları, sonuncusu hariç, enflasyonu, fiyat istikrarının
varlığından söz edebilecek düzeylere düşürme konusunda başarılı olamamıştır.
Bu çalışmada, yukarıda bahsedilen konular, Türkiye ekonomisi için ampirik olarak
analiz edilecektir. Ampirik çalışmada iki değişkenli Genelleştirilmiş Otoregresif
Koşullu Değişen Varyans (GOKDV) (bivariate Generalized Autoregressive Conditional
Heteroscdeasticity (GARCH)) modeli kullanılmaktadır. Modelde kullanılan değişkenler
çıktı büyümesi ve enflasyon oranıdır. Bu model kullanımı sayesinde enflasyon belirsizliği
ve reel belirsizlik elde edilmektedir. Tahmin edilen model, enflasyon ve çıktı büyümesinin
koşullu varyansını elde etmemizi sağlar ve bu varyanslar, enflasyon ve reel belirsizlikleri
temsil eden değişkenler olarak kullanılır. Elde edilen bu dört değişkenle, değişkenler
arası etkileşimin incelenebileceği on iki farklı nedensellik ilişkisi elde edilir. Nedensellik
ilişkilerini inceleyebilmek için Granger nedensellik testi kullanılmaktadır.
Çalışmanın ikinci bölümünde, makro ekonomi açısından bu değişkenler arası teorik
ilişkiler incelenecek ve bu konuda yapılan ampirik çalışmalar ele alınacaktır. Çalışmanın
üçüncü bölümünde, tahmin edilen ekonometrik model açıklanacak ve dördüncü bölümde,
sonuçlar ve değerlendirmelere yer verilecektir.
2. Teorik İlişkiler ve Ampirik Bulgular
2.1. Enflasyondan Enflasyon Belirsizliğine Doğru İlişkiler
Enflasyon ve bu konudaki belirsizliğe ait ilk görüşler, Okun’un (1971) çalışmasında
yer bulmuştur. Okun (1971)’e göre yüksek enflasyon dönemlerinde para politikası
öngörülmez hale gelmekte ve bu durum, enflasyon ile enflasyon belirsizliği arasında
pozitif ilişkiye sebep olmaktadır. Friedman (1977)’e göre ise para politikasının yüksek
82
Tolga OMAY
enflasyonist gelişmelere eşlik etmesi sonucu, yüksek enflasyonun enflasyon sürecindeki
belirsizliği arttırarak, gelecek enflasyona ilişkin tahminleri güçleştirdiği belirtilmektedir.
Okun ve Friedman’a göre yüksek enflasyon, politika yapıcısı üzerinde enflasyonu
düşürme yönünde bir baskı unsuru olarak ortaya çıkmaktadır1. Söz konusu durumda
politika yapıcısı enflasyonu düşürmeye yönelik bir hamle için daraltıcı para politikası
uygulamak zorundadır; fakat bir yandan da daraltıcı para politikasının uygulanması
sonucu resesyon oluşacağını da bilmektedir. İktisadî daralma ve yüksek enflasyon
ödünlemesi politika yapıcısının üzerinde bir baskı oluşturmaktadır. Okun ve Friedman’ın
sezgisel görüşleri kısaca yüksek enflasyon dönemlerinde oluşan politika belirsizliği,
enflasyon belirsizliğini arttırmakta dolayısıyla da enflasyon ve enflasyon belirsizliği
arasında pozitif bir ilişkiye sebep olmaktadır. Ball (1992) ise Okun’un ve Friedman’ın
sezgisel açıklamalarını, teorik bir model çerçevesinde incelemiştir. Ball’un modelinde
iki tip politika otoritesi bulunmakta ve bu otoriteler modelde rassal bir şekilde iş başına
gelmektedir. Birinci tip politika otoritesi, enflasyonu düşürmeyi ana hedef olarak seçmiş
ve enflasyonu düşürmenin maliyeti olan resesyona razı bir politika gütmüştür. İkinci
tip politika otoritesi, enflasyona verdiği önemin yanı sıra, işsizliğe de önem vermekte
ve enflasyonun düşmesinden kaynaklanacak resesyonla oluşacak üretim daralması
dolayısıyla işsizlik artışı maliyetine razı bir politik güç olmayacaktır.
Enflasyon oranının düşük olduğu dönemlerde, her iki para otoritesi de mevcut durumu
korumaya yönelik hamlelerde bulunmaktadır. Bu durum, düşük enflasyonlu dönemlerin
politika süreci açısından herhangi bir belirsizliğe neden olmadığını göstermektedir.
Yüksek enflasyon döneminde ise, birinci tip politika otoritesi enflasyonu düşürme
yönünde sorumluluk alırken ikinci tip politika otoritesi, işsizliğin artacağı kaygısıyla
enflasyonu düşürecek para politikasına yönelmeyecektir. Para otoritelerinin rassal bir
şekilde iş başına gelmeleri ise para politikasının belirsizliğinden kaynaklanan2 enflasyon
belirsizliği olgusunu gündeme getirmektedir. Her bir politika otoritesinin rassal şekilde
iş başına gelmesiyle birlikte, kamu ve para otoritesi arasında tekrarlanan bir oyunun
tertip edilmesine sebep olmaktadır. Ball’a ait bu teorik modelle, yüksek enflasyonun,
gelecek dönemlerde oluşacak enflasyona dair yüksek belirsizlikler oluşturacağı
argümanını desteklediği görülmektedir. Enflasyon ve Enflasyon belirsizliğinin pozitif
ilişki sergilediğine dair bir başka görüş de Flemming (1976) tarafından öne sürülmüştür.
Flemming’e göre, enflasyon oranı yükseldikçe hükümetlerin gerçekçi olmayan istikrar
programları ilan etme eğilimleri güçlenmektedir. İlan edilen gerçekçi olmayan bu
istikrar programları, fiyatların gelecekte izleyeceği yola dair belirsizliklerin oluşmasına
sebep olmaktadır. Bu teorik açıklamalar ile enflasyon ve enflasyon belirsizliğinin pozitif
ilişki sergileyeceği görülmektedir. Literatürde enflasyondan enflasyon belirsizliğine
1 Politika yapıcıları, enflasyon düşürmeye yönelik hamleyi yapmaktan çekinmektedir; çünkü daraltıcı para
politikasının resesyon yaratma özelliğinin farkındadır.
2 Para arzı büyümesinin belirsizleşmesinden dolayı enflasyonun belirsizliği artacaktır.
83
doğru negatif bir ilişkinin de olabileceğini gösteren teorik açıklamalar bulunmaktadır.
Bu açıklamalardan biri Pourgerami ve Moskus (1987) çalışmasıdır. Çalışmalarında,
yükselen enflasyonla birlikte iktisadi ajanların enflasyonu öngörmek için daha çok
yatırım yapacağından ve bunun enflasyon belirsizliğini azaltacağından söz ederler. Bu
varsayımın teorik modelini ise Ungar ve Zilberfarb (1993) çalışması incelemiştir.
Enflasyon ve enflasyon belirsizliğine doğru pozitif ilişkiyi gözlemleyen, ampirik
çalışmalar; Ball ve Cecchetti (1990), Evans (1991), Girier ve Perry (1998), Fountas vd.
(2002) ve Fountas ve Karanasos (2007) tarafından gerçekleştirilmiştir.
Türkiye için yapılan ampirik çalışmalarda da pozitif ilişki gözlenmiştir. Nas ve Perry
(2000) çalışması, 1960-1998 dönemini incelemiş ve bu dönem içinde ayrımladığı üç alt
süreç içinde pozitif ilişki bulmuştur. Telatar (2003) 1987-2001 dönemini incelemiş ve
aynı şekilde enflasyondan enflasyon belirsizliğine negatif ilişki olduğunu belirlemiştir.
Erdoğan ve Bozkurt (2004), 1983-2003 dönemini incelemiş ve yükselen ve oynak bir
yapı sergileyen enflasyon oranlarının, enflasyon belirsizliğine yol açtığını kanıtlayan
bulgular elde etmiştir. Çetin (2004), 1985-2003 yılları arasını incelemiş ve enflasyondan
enflasyon belirsizliğine pozitif ilişki olduğunu bulmuştur. Artan (2006), 1987-2003
dönemi için yaptığı uzun (Eş-bütünleme (co-integration) Analizi) ve kısa dönem (hata
düzeltme modeli (error correction model)) analizler sonucu, enflasyon ve enflasyon
belirsizliği arasında ilişkinin bulunduğuna değinmiştir.
2.2. Enflasyon Belirsizliğinden Enflasyona Doğru Teorik İlişkiler
Enflasyon belirsizliğinden enflasyona doğru da nedensellik ilişkilerini açıklayan
teoriler bulunmaktadır. Bu teorilerden biri Cukierman ve Meltzer (1986) çalışmasında
yer bulmuştur. Söz konusu çalışmada, Barro ve Gordon (1983) çalışmasının çatı yapısı
kullanılmıştır. Modelde, iktisadî ajanlar para arzının büyümesi, dolayısıyla enflasyonun
artışıyla ilgili olarak bir belirsizlikle karşı karşıya kalmaktadır. Bu tarz bir enflasyon
belirsizliğinin olduğu ortamda ise para otoritesi, para arzını sürpriz bir şekilde arttırma
yoluyla genişleyici para politikası yapar; dolayısıyla enflasyon belirsizliğini arttırır.
Bu noktada sürpriz bir biçimde artan para arzı sebebiyle aslında elde edilmek istenen
şey üretim artışıdır3. Sürpriz enflasyon yaratarak elde ettiği üretim artışı ise enflasyon
seviyesinin yükselmesiyle sonuçlanır. Cukierman ve Meltzer bu yaklaşımları ile
enflasyon belirsizliğinden enflasyona doğru pozitif bir ilişki olduğunu teorik şekilde
ortaya koymuştur. Enflasyon belirsizliğinden enflasyona doğru ikinci teorik açıklama
ise Holland (1995) çalışmasıyla ortaya konulmuştur. Holland (1995) çalışmasına göre;
bağımsız ve uzun dönem fiyat istikrarını hedefleyen bir merkez bankasının, enflasyon
artışıyla ortaya çıkacak enflasyon belirsizliğini, uygulayacağı istikrar politikası
3 Yeni Klasik yaklaşıma göre Rasyonel beklentilere sahip özel kesim sadece sürpriz bir politika sonucu
aldatılabilir.
84
Tolga OMAY
(sıkı para politikası) yoluyla düşüreceğini ve bu sayede belirsizliğin yaratacağı
refah kaybından kurtulanacağını söylemektedir. Enflasyon belirsizliğinin yükseldiği
dönemle birlikte enflasyonun düşmesi de enflasyon belirsizliğinden enflasyona doğru
negatif nedenselliğin ortaya çıkmasına neden olacaktır. Cukierman ve Meltzer (1986)
çalışmasında enflasyon belirsizliğinden enflasyona doğru elde edilen pozitif teorik
ilişki, Holland (1995) çalışmasında negatif bir ilişki olarak ortaya çıkmaktadır. Yapılan
ampirik çalışmalarda çeşitli sonuçlar elde edilmiştir. Yukarıdaki teorik bağlantıların yanı
sıra, ampirik çalışmalarda da enflasyondan enflasyon belirsizliğine doğru bir ilişkinin
oluşmayacağı da gözlenmiştir. Bu çalışmalardan biri Grier ve Perry (1998) çalışmasıdır.
Yapılan diğer çalışmalarda da enflasyondan enflasyon belirsizliğine doğru negatif ve
pozitif ilişkilerin varlığı saptanmıştır. Japonya için yapılan iki farklı çalışmada, 19572002 dönemini kapsayan Wilson (2006) çalışması enflasyon belirsizliğinden enflasyona
doğru pozitif bir ilişki bulurken; 1961-1999 dönemini kapsayan Fountas vd. (2002)
çalışması, negatif ilişki bulmaktadır. Bu çalışmaların haricinde G7 ülkelerini ele alan
Fountas ve Karanasos (2007) çalışması da bulunmaktadır. Bu çalışmada, enflasyon
belirsizliğinden enflasyona doğru var olan ilişki Fransa için ortaya çıkarılırken İtalya ve
Kanada da negatif ve geri kalan ülkelerde (İngiltere, Amerika, Japonya ve Almanya’da)
pozitif çıkmaktadır. Türkiye için yapılan ampirik çalışmalardan biri olan Nas ve Perry
(2000), bütün örneklem için ilişkiyi negatif bulurken, bazı alt dönemlerde ilişkinin
pozitif olduğunu göstermiştir. Telatar (2003) ve Çetin (2004) enflasyon belirsizliğinden
enflasyona doğru ilişki bulamamıştır.
2.3. Enflasyon Belirsizliğinden Büyümeye Doğru İlişkiler
Friedman (1977) makalesinin birinci ilişkisi, enflasyonun enflasyon belirsizliğini
arttırmasıyken; ikincil ilişkisi, enflasyon belirsizliğinin büyümeyi negatif yönde
etkilemesidir. Friedman (1977) çalışmasına göre enflasyon belirsizliğinin artması, fiyat
mekanizmasının etkinliğini bozar ve kaynak tahsisatının bozulması üretimi negatif etkiler.
Enflasyon belirsizliğinin büyümeyi negatif etkileyeceğini savunan bu fikrin tam karşıtı bir
düşünce de Dotsey ve Sarte (2000) çalışmasında bulunmaktadır. Dotsey ve Sarte (2000)
çalışması teorik olarak kurulan modelin (cash-in advance modeli) ihtiyat (precautionary)
güdüsü ile tasarruf ve riskten sakınımı modelleyerek, enflasyon belirsizliğinin büyümeyi
pozitif yönde etkileyeceğini göstermiştir. Yazarlara göre parasal büyümede oluşacak
belirsizlik, dolayısıyla da enflasyondaki belirsizlik artışı, paranın getirisini de belirsiz
hale getirecektir. Bu belirsizlik artışıyla birlikte reel para talebi düşecek ve bu düşüşle bir
yandan tüketimde de azalma gerçekleşecektir. Bu gelişmeler ihtiyat güdüsüyle tasarruf
etme eğilimini arttıracaktır. Tasarrufların artması, yatırım taleplerini karşılamada
kolaylık sağlayacağından, üretim artışına neden olacaktır. Enflasyon belirsizliğinden
büyümeye doğru yapılan ampirik çalışmalar; Girier ve Perry (2000), Fountas vd. (2002)
ve Fountas ve Karanasos (2007) çalışmaları olarak görülmektedir. Girier ve Perry
85
(2000) çalışmasında, 1948-1996 Amerika verilerindeki ilişkiyi negatif ve istatistikî
olarak anlamlı bulmuştur. Fountas vd. (2002) çalışmasında, 1961-1999 Japonya verileri
ile ilişkiyi negatif ve istatistikî açıdan anlamlı bulmuştur. Fountas ve Karanasos (2007)
çalışmasında, Amerika, Almanya, Fransa, Kanada, İtalya, Japonya ve İngiltere verileri
ile çok farklı sonuçlar elde etmiştir. İngiltere ve Almanya için ilişki negatif bulunurken
Kanada ve Japonya için pozitif elde edilmiştir. Fransa ve İtalya için bu değişkenler arası
ilişki görülmezken Amerika için farklı verilerle her üç sonuç da elde edilmiştir. Türkiye
için enflasyon belirsizliğinden büyümeye doğru Granger nedensellik ilişkisini inceleyen
iki çalışma görülmektedir: Nas ve Perry (2001) ve Çetin (2004). Nas ve Perry 1963-2000
yılları için yaptıkları çalışmada, enflasyon belirsizliğinin büyümeyi istatistikî olarak
anlamlı bir şekilde düşürdüğünü bulmuştur. Çetin (2004) 1985-2003 yılları için yaptığı
çalışmasında, enflasyon belirsizliği ile büyümenin aralarında ilişki olmadığını tespit
etmiştir.
2.4. Reel Belirsizlikten Enflasyona Doğru İlişkiler
Reel belirsizliğin enflasyon üstündeki etkisini Devereux (1989) çalışması teorik
olarak ele almıştır. Devereux (1989) modeli, Barro ve Gordon (1983) çalışmasında
yer alan modele ücret endekslemesini içsel bir şekilde sokarak geliştirmiştir. Bu
çalışmasında Devereux, dışsal reel çıktı belirsizliğinin, ücret endekslemesi üzerindeki
etkisini araştırmıştır. Devereux çalışmasında, reel belirsizliğin artışıyla, optimal ücret
endekslemesi miktarının düşeceğini ve bu sürecin de politika yapıcısının daha fazla
enflasyon sürprizi üretmesine sebep olacağını göstermiştir. Bu sayede Devereux (1989)
çalışması, reel belirsizlikten enflasyona doğru pozitif bir ilişki olabileceğini teorik olarak
göstermiştir. İlişkinin pozitif olduğunu gösteren bir diğer makale ise Cukierman ve
Gerlack (2003) çalışmasıdır. Reel belirsizliğin yüksek olduğu bir ortamda, politika yapıcısı
istihdamın potansiyel seviyesini hedeflese de Barro ve Gordon (1983) makalesinde
gösterilen enflasyon yanlılığı (bias) oluşacaktır. Bu sonuç ile merkez bankalarının,
istihdamın potansiyel seviyesinden yüksek olmasından çok, düşük kaldığı durumlara
hassas davrandığı varsayımı ile ortaya çıkmaktadır. Teorik olarak reel belirsizlikten
enflasyona doğru negatif ilişki de üretilebilir. Reel belirsizlikle enflasyon belirsizliği
arasında Taylor etkisi sayesinde negatif ilişki bulunmaktadır. Reel belirsizliğin artması
neticesinde enflasyon belirsizliği azalacağından, Cukierman ve Meltzer hipotezine göre
de enflasyon belirsizliğinden enflasyona doğru pozitif ilişki olduğundan dolayı enflasyon
azalacaktır. Bu açıklamalar doğrultusunda, reel belirsizlikten enflasyona doğru negatif
ilişki olduğu söylenebilir (Fountas ve Karanasos (2007)).
Fountas vd. (2002) çalışmasında, 1961-1999 arası dönemdeki Japonya verileri ile
reel belirsizlikten enflasyona doğru ilişki bulunamamıştır. Fountas ve Karanasos (2007)
çalışmasında Amerika, Almanya, Kanada ve Japonya verileri ile negatif yönde istatistikî
bir anlamlı ilişki bulurken; İngiltere ve İtalya için pozitif ve istatistikî yönde anlamlı bir
86
Tolga OMAY
ilişki bulunmuştur. Çalışmada en değişik sonuç Fransa verileri üzerine elde edilmiştir.
12. gecikme için ilişki bulunamazken; 4. ve 8. gecikme için sırasıyla pozitif ve negatif
istatistikî yönde anlamlı ilişkiler bulunmuştur. Çetin (2004) çalışmasında, 1985-2003
yılları arasında reel belirsizlikten enflasyona doğru 1. gecikmede pozitif ve istatistikî
anlamlı ilişki bulurken; 4. ve 8. gecikmelerde de negatif ve istatistikî anlamlı bir ilişki
bulmuştur. Bunun yanı sıra 12. ve 16. gecikme de ilişki anlamsız bulunmuştur.
2.5. Reel Belirsizlikten Büyümeye Doğru İlişkiler
Literatürde, reel belirsizlikten büyümeye doğru ilişkiyi, Pindyck (1991) çalışmasında
görmekteyiz. Pindyck (1991) çalışmasına göre bu ilişki negatiftir. Negatif ilişki firma
seviyesinde yatırımlarının geri çevrilemezliğinden (irreversibilities) ortaya çıkmaktadır.
Bu çalışmanın yanı sıra Blackburn ve Pelloni (2005) çalışmasında da negatif ilişki
olduğu teorik olarak gösterilmiştir. Kurdukları stokastik para büyümesi modelinde, ücret
kontratları ve endojen teknolojiye bağlı oluşan üç ayrı şoku (teknoloji, tercihler ve para)
ele alarak bunların üretim (çıktı) üzerindeki sürekli etkilerini incelemişlerdir. Çalışmaya
göre, bu şoklardan bağımsız olarak, reel belirsizlik büyümeyi negatif etkilemektedir.
Reel belirsizlikle büyüme arasında pozitif ilişki olduğunu gösterebilecek teorik
çalışmalarda bulunmaktadır; Sandmo (1970) çalışmasına göre gelir değişkenliğindeki
(variability) artış4, ihtiyat güdüsüyle yapılacak tasarrufları arttırır. Solow (1956)’un Neoklasik büyüme teorisine göre de artan tasarruf oranları ile birlikte dengedeki büyüme
oranı da artacaktır. Bu iki teorik yaklaşımla reel belirsizlikten büyümeye doğru pozitif
ilişkinin olduğu gösterilebilir. Black (1987) çalışmasına göre, riskli teknolojilere yatırım
ancak getirinin yüksek olacağı düşüncesi altında yapılabilir. Getirinin yüksek olması
ise ortalama üretiminin yüksek olması demektir. Buradan da anlaşılacağı üzere, riskli
teknolojiler, reel belirsizlik kaynağı olarak görülmekte ve getirinin artması, ortalama
büyümenin yüksek olması anlamına gelmekte ve dolayısıyla reel belirsizlikler ile
arasındaki pozitif ilişki sağlanmaktadır. Son olarak, reel belirsizlikten büyümeye doğru
bir ilişkinin bulunamayacağını gösteren teorik çalışmaların olduğunu da söylemekte
fayda vardır. Reel iş âlemi modellerine göre, doğal oranın etrafındaki çıktı salınımları,
para şoklarından kaynaklanan yanlış fiyat algılamalarıdır. Bunun yanı sıra, çıktının
büyümesi teknoloji gibi reel faktörlerden kaynaklanmaktadır (Friedman, 1968). Kısaca
reel belirsizlik ve büyümenin farklı kaynaklardan oluştuğu, bundan dolayı da ilişkisiz
oldukları söylenebilir. Ampirik literatüre bakıldığında Fountas vd. (2002) çalışmasında,
Japonya için 1961-1999 verileri ile reel belirsizlikten büyümeye doğru nedensellik ilişkisi
bulunamamıştır. Fountas ve Karanasos (2007) çalışmasında, Almanya, Fransa, Kanada
ve İtalya için pozitif ilişki gözlemlenirken; Japonya için ilişki bulunamamıştır. Bunun
dışında Amerika verileri 4. gecikme için istatistiksel anlamlı pozitif ilişki gösterirken,
4 Gelir değişkenliği, reel belirsizlik olarak ele alınmaktadır.
87
8. gecikme için ilişkisiz 12. gecikme için negatif ilişki göstermektedir. Türkiye için
yapılan Çetin (2004) çalışmasında ise reel belirsizlikten büyümeye anlamlı bir ilişki
gözlemlenmemiştir.
2.6. Büyümeden Reel Belirsizliğe Doğru İlişkiler
Büyümeden reel belirsizliğe doğru ilişkinin araştırılmasına literatürde sıkça
rastlanmamaktadır (Fountas ve Karanasos 2006). Bu bağı, teorik olarak iki ilişki ile
açıklayabiliriz: Kısa dönem Phillips eğrisi etkisi ve Taylor etkisi. Üretimde bir artışla
birlikte Phillips eğrisi etkisi ile enflasyonda artış meydana gelecektir. Friedman (1977)
çalışmasının hipotezine göre bu, enflasyon belirsizliğini arttıracaktır. Artan enflasyon
belirsizliği ile Taylor (1979)’ın çalışmasında dile getirdiği etki işin içine girecek ve reel
belirsizlik düşmeye başlayacaktır. Taylor (1979) çalışmasında, enflasyon belirsizliği
ve reel belirsizlik arasında ödünleme ilişkisi olduğunu belirtmiştir. Sonuç olarak artan
büyüme ile birlikte reel belirsizliklerde düşme olacağı, yani büyümeden reel belirsizliğe
negatif bir ilişki olduğu teorik olarak açıklanmış oldu. Bu açıklama aynı şekilde pozitif
ilişkiye de teorik temel oluşturulabilir: Para politikası etkisiyle düşen çıktı (üretim), bir
yandan da enflasyon belirsizliğini arttıracak ve artan enflasyon belirsizliği yine Taylor
etkisiyle reel belirsizlikleri düşürerek büyümeden reel belirsizliğe pozitif bir ilişkinin
ortaya çıkmasına sebep olacaktır (Fountas ve Karanasos (2006)).
Fountas vd. (2002) çalışmasında Japonya ekonomisi için 1961-1999 verileri
ile büyümeden reel belirsizliklere doğru istatistikî olarak anlamlı pozitif bir ilişki
bulunmuştur. Türkiye için Çetin (2004) çalışmasında ise 1, 4, 8 ve 16. gecikme için
negatif, sadece 12. gecikme için pozitif ilişki bulunmuştur. Fountas ve Karanasos (2006)
çalışmasında ise Almanya ve Amerika için büyümeden reel belirsizliğe negatif bir ilişki
bulunmuştur.
2.7. Enflasyon Belirsizliğinden Reel Belirsizliğe ve Tersi Yönde Gelişen İlişki
Bu iki değişken arasındaki ilişkiyi açıklamak için Taylor eğrisi kullanılmaktadır.
Literatürde Taylor etkisi diye de bilinen bu etki, enflasyon belirsizliği ile reel belirsizlik
arasında ödünleme ilişkisine dayanmaktadır. Buradan da görüleceği üzere, her iki yönde
de nedensellik ilişkisinin negatif olacağına dair teorik bir açıklama karşımıza çıkmaktadır.
Ampirik literatüre bakıldığında, Fountas (2002) çalışmasında Japonya için 1961-1999
verileri ile ne enflasyon belirsizliğinden reel belirsizliğe ne reel belirsizlikten enflasyon
belirsizliğine anlamlı bir nedensellik de görülmektedir.
Türkiye için Çetin (2004) çalışmasında ise 1985:01-2003:11 verileri ile enflasyon
belirsizliğinden reel belirsizliğe anlamlı bir nedensellik gözlenemezken; reel belirsizlikten
enflasyon belirsizliğine doğru pozitif ve anlamlı bir nedensellik 1, 4 ve 8. gecikme için
gözlemlenmektedir.
88
Tolga OMAY
2.8. Büyümeden Enflasyon Belirsizliğine İlişkiler
Büyümeden nominal belirsizliğe doğru ilişkiyi açıklamak için literatürde gerekli
teorik ilişkiler bulunmaktadır. Büyümenin arttığı bir ortamda kısa dönem Phillips
Eğrisi ilişkisinden dolayı enflasyon oranı da artacaktır (Briault 1995). Enflasyonun
artışıyla birlikte eğer Friedman (1977) ve Okun (1971) hipotezi işin içine girerse
nominal belirsizlikler de artma meydana gelecek ve bu durum da büyümeden enflasyon
belirsizliğine pozitif bir ilişkinin olacağını göstermektedir. Şayet, Pourgerami ve Moskus
(1987) hipotezi işin içine girerse nominal belirsizliklere doğru negatif bir ilişki ortaya
çıkacaktır. Ampirik literatüre bakıldığında, Fountas vd. (2002) çalışmasında Japonya
için 1961-1999 dönemini kapsayan verilerle büyümeden enflasyon belirsizliğine doğru
nedensellik ilişkisine rastlanmamaktadır. Türkiye için yapılan Çetin (2004) çalışmasında
ise 1985-2003 dönemini kapsayan veriler ile yine Fountas vd. (2002) çalışmasındaki gibi
büyümeden enflasyon belirsizliğine ilişki bulunamamıştır.
2.9. Enflasyondan Reel Belirsizliğe İlişkiler
Enflasyondan reel belirsizliğe doğru ilişkileri açıklamak için literatürde gerekli teorik
bağlar bulunmaktadır. Yine enflasyon belirsizliği ve reel belirsizlik arasındaki Taylor
etkisini kullanılmak kaydıyla, Friedman (1977) ve Okun (1971) çalışmalarında elde
edilen enflasyondan enflasyon belirsizliğine pozitif ilişki ve Pourgerami ve Moskus
(1987) çalışmasında da yine aynı ilişki için elde edilen negatif ilişki, bize enflasyondan
reel belirsizliğe doğru negatif ve pozitif ilişkileri sağlayacaktır. Friedman (1977)
ve Okun (1971) çalışmalarında ele aldığı gibi enflasyon artışından dolayı enflasyon
belirsizliğinde artış olursa, Taylor etkisi sonucu enflasyon belirsizliği ve reel belirsizlik
arasındaki ödünleme ilişkisinden reel belirsizlik azalır ve enflasyondan reel belirsizliğe
negatif nedensellik ilişkisi bulunabilir. Aynı argümanı Pourgerami ve Moskus (1987)
makalesinin ele alındığı durum için de yapabiliriz. Ampirik literatüre bakıldığında
Fountas (2002) çalışmasında Japonya için 1961-1999 dönemini kapsayan veriler ile
enflasyondan reel belirsizliğe doğru bir ilişki gözlenmemiştir. Türkiye için yapılan Çetin
(2004) çalışmasında ise 1985-2003 dönemini kapsayan veriler ile pozitif ve anlamlı bir
ilişki bulunmuştur.
10.10. Enflasyondan Büyümeye İlişkiler
Enflasyonun büyümeyi pozitif etkilediğini iddia eden teorik yaklaşımların yanı sıra
büyümeyi negatif etkilediğini iddia eden teorik yaklaşımlar da bulunmaktadır. Enflasyonun
büyümeyi pozitif etkilediğini teorik olarak açıklayan ilk yaklaşım Keynesyen okuludur.
Yaklaşım, teorik olarak amacını Phillips Eğrisi ile şekillendirmiştir. Bu yaklaşıma
göre yüksek enflasyon, işsizliği azaltarak ekonomik büyümeyi pozitif etkilemektedir.
Keynesyen görüş içerisinde enflasyonun büyümeyi arttırdığına dair teorik başka
89
açıklamalar da bulunmaktadır5. Enflasyonun büyümeyi pozitif etkilediğini söyleyen
ikinci görüş ise yapısalcı yaklaşımdır. Mundell (1965) ve Tobin (1965) çalışmalarının
modelleri, paranın sermaye ile ikame edebileceğini varsayarak enflasyon oranındaki bir
artışın, sermaye yoğunluğunu yükseltme yoluyla büyümeyi arttıracağını göstermişlerdir.
Enflasyonun büyümeyi negatif etkilediğine dair ilk görüşler 1970’li yıllarla birlikte şekil
kazanmaya başlamıştır. Friedman, Phillips Eğrisi’nden kaynaklanan negatif ilişkinin
kısa dönemde varlığını sürdürebileceğini; fakat uzun dönemde negatif ilişkinin yok
olacağını söylemektedir. Parasalcı iktisatçılara göre, uzun dönemde para arzındaki
artışlar fiyatları etkileyecek; fakat reel çıktı düzeyinde bir etki yapmayacaktır. Burada
önemle üzerinde durdukları şey, eğer para arzı büyümesi ekonomik büyümenin üstüne
çıkarsa, ekonomide yüksek enflasyonist ortam oluşacak ve bu da yatırım ve ihracatı
olumsuz yönde etkileyerek ekonomik büyümeyi azaltacaktır. Enflasyondan büyüme
yönüne var olan ilişkiler, burada incelediğimiz bağlar içerisinde, literatürde en çok ele
alınmış olanıdır. Bu konuda geniş bir literatür taraması için Arın ve Omay (2006) ve
Taban (2008)’a bakılabilir.
2.11. Büyümeden Enflasyona ilişkiler
Briault (1995) çalışmasında, en azından kısa dönemde, büyümeden enflasyona
pozitif ilişkinin var olduğu söylenmektedir. Phillips eğrisi ilişkisinin uzun dönemde
bozulacağından dolayı da büyüme enflasyon ilişkisinin kopacağını ima etmektedir. Bu
teorik açıklamalar doğrultusunda ampirik literatüre baktığımızda, Fountas vd. (2002)
ve Çetin (2004) çalışmalarında, incelenen ülkeler ve dönemler için bu ilişkinin ortaya
çıkmadığı gözlenmektedir.
3. Model ve Ampirik Sonuçlar
Çalışmada VAR-GARCH (Vektör otoregressif–otoregresif koşullu heteroskedasticity)
modeli kullanılmaktadır. Bu modelle hem enflasyonun hem reel büyümenin koşullu
ortalaması, varyansı ve birbirleri arasındaki kovaryansları eşanlı olarak tahmin
edilmektedir. İki değişkenli VAR(5) modeli aşağıdaki gibidir:
(1a)
(1b)
ve yt sırasıyla enflasyon oranını ve reel büyümeyi göstermektedir. Artıkları
ise bir vektör şeklinde
gösterilebilir. Ortalama vektörü sıfırken
5 Bkz: Taban (2008)
90
Tolga OMAY
vektörünün koşullu normal dağılama sahip olduğu ve kovaryans vektörünün de Ht
olduğu varsayılmaktadır. Bu durum
şeklindeki matematiksel
notasyonla betimlenir.
ise t-1 döneminde bilgi kümesini göstermektedir. Bollerslev
(1990) çalışması doğrultusunda koşullu kovaryans matrisi Ht’ye sabit korelasyon
GARCH(1,1) yapısı da eklenmiştir.
(2a)
(2b)
(2c)
hxt, hyt sırasıyla enflasyonun ve büyümenin koşullu varyansını göstermektedir. Bunun
yanı sıra hπy,t ise
ve
arasında koşullu kovaryansı göstermektedir. Alt im i = π, y
iken p katsayısı –1 ≤ p ≤1olarak ve diğer katsayıları (wi) içinse, ai > 0, bi ≥ 0 koşulları
varsayılmıştır. Bollerslev (1990) çalışmasına göre sabit korelasyon modeli hesaplama
açısından çekici ve rahat bir modeldir. Bollerslev’e göre korelasyon matrisinin
hesaplanmasında, log-likelihood fonksiyonu kullanımı sayesinde optimize edilecek
parametre sayısında ciddi bir düşüş oluşmaktadır. Bunun da ötesinde optimizasyon
sürecinde koşullu varyans parametrelerinin kontrolü görece kolay olduğundan hit sürekli
pozitif olmaktadır. Dikkat edilmesi gereken bir diğer husus da, Bollerslev (1990)
çalışmasına göre kullanılacak olan VAR(5)-GARCH(1,1) modelinin varsayımları
doğrultusunda Berndt vd. (1974) çalışmasında ortaya koydukları nümerik optimizasyon
algoritması BHHH’nin kullanılması asimtotik kovaryans matrisi katsayılarının tutarlı
olmasını sağlamaktadır. Bu açıdan çalışmada denklem 1 ve 2’nin tahminleri BHHH
algoritması kullanılarak yapılmıştır.
Ampirik çalışmada VAR modelinin gecikme sayısı, Akaike (AIC) ve Bayesian
(BIC) bilgi kriterleri doğrultusunda seçilmiştir. Her iki bilgi kriteri de VAR(5) modelini
seçmiştir. Aynı şekilde GARCH(1,1) modeli de her iki bilgi kriteri sonucu en düşük
değerleri vermiştir. Bu modellerden nominal belirsizlik ve reel belirsizlik sırasıyla
enflasyon ve büyüme denklemlerinin tahmin edilen koşullu varyanslarından elde
edilmektedir. Buradan elde edilen iki yeni değişkenle toplam 4 değişkenin 12 değişik
Granger nedensellik testi yapılmaktadır6.
Çalışmada tüketici fiyat endeksi (TÜFE) ve sanayi üretim endeksi (SÜE), sırasıyla
fiyat seviyesi ve üretim miktarını temsil etmektedir. Çalışma, aylık Türkiye verileri ile
1986:6-2007:1 dönemini kapsamaktadır. Enflasyon verisi, TÜFE verisinin logaritmik
aylık farkı alınarak elde edilmektedir:
6 Fountas vd. (2002) çalışmasında bu analizin diğer analizlere göre avantajları açıklanmıştır.
91
denklemlerinin tahmin edilen koullu varyanslarından elde edilmektedir. Buradan elde edilen
iki yeni deikenle toplam 4 deikenin 12 deiik Granger nedensellik testi yapılmaktadır7.
Çalımada tüketici fiyat endeksi (TÜFE) ve sanayi üretim endeksi (SÜE), sırasıyla
fiyat seviyesi ve üretim miktarını temsil etmektedir. Çalıma, aylık Türkiye verileri ile
1986:6-2007:1 dönemini kapsamaktadır. Enflasyon verisi, TÜFE verisinin logaritmik aylık
farkı alınarak
elde edilmektedir:
Enflasyon
ve Büyüme Belirsizliklerinin
Enflasyon ve Büyüme ile Olan İlişkileri: Türkiye Örneği
TÜFEt t = log TÜFEt 1 Reel hasıla
sanayi
üretim üretim
endeksinin
aylık logaritmik
alınarak elde
Reel
hasılabüyümesi,
büyümesi,
sanayi
endeksinin
aylıkfarkı
logaritmik
farkı alınarak elde
edilmektedir:
edilmektedir:
SÜEt yt = log SÜEt 1 Elde edilen büyüme ve enflasyon verilerinin durağanlık testleri, ADF (Augmented
Dickey -Fuller test) ve PP (Phillips-Perron test) testleri ile yapılmıştır. Elde edilen
Elde edilen büyüme ve enflasyon verilerinin duraanlık testleri, ADF (Augmented
sonuçlar aşağıda yer alan Tablo 1’de verilmektedir.
Dickey -Fuller test) ve PP (Phillips-Perron test) testleri ile yapılmıtır. Elde edilen sonuçlar
aaıda yer alan Tablo 1’de verilmektedir.
Tablo 1. Birim Kök Testleri
Tablo 1. Birim Kök
Testleri
ADF
test istatistiği
Phillips-Perron test istatistiği
ADF
test
istatistii
Phillips-Perron test istatistii
Büyüme
-7.499
-8.141
Enflasyon
-10.129
-34.870
Büyüme
-7.499
-8.141
* Bütün test istatistikleri % 1 düzeyinde anlamlıdır.
Enflasyon
-10.129
-34.870
* Bütün test istatistikleri % 1 düzeyinde anlamlıdır.
Tablo 1’den elde edilen sonuçlar doğrultusunda, her iki verinin de birim kök
Tablo 1’den
elde edilen
sonuçlar
dorultusunda,
içermediği
ve dolayısıyla
durağan
oldukları
tespit edilmiştir.her iki verinin de birim kök içermedii ve
dolayısıyla
oldukları
tespit
edilmitir.
Aşağıda yerduraan
alan Tablo
2 haricinde
VAR
gecikme sayısının belirlenmesi için ayrıca
Aaıda
yer
alan
Tablo
2
haricinde
VARtahmin
gecikme
sayısının
belirlenmesi için ayrıca
7
AIC ve BIC kriterlerine bakılmıştır . Tablo 2’de
ise eşanlı
edilen
VAR-GARCH
8
AIC
ve
BIC
kriterlerine
bakılmıtır
.
Tablo
2’de
ise
eanlı
tahmin
edilen VAR-GARCH
yapısındaki farklı modellemeler için en iyi model seçimi yapılmaktadır. Tablo 2’de
yapısındaki
farklı
modellemeler
iyi model
seçimi yapılmaktadır.
2’de görülecei
görüleceği
üzere,
tahmin
edilen AIC veiçin
BICen
değerleri
VAR(5)-ccc-GARCH(1,1)
içinTablo
en
üzere,
tahmin
edilen
AIC
ve
BIC
deerleri
VAR(5)-ccc-GARCH(1,1)
için
en
küçük deerde
küçük değerde bulunmuştur.
bulunmutur.
Tablo 22 Model
Model Belirleme
Kriteri
Tablo
Belirleme
Kriteri
BIC BIC
AICAIC
VAR(5)-Univariate
VAR(5)-Univariate
-3362.25
-3362.25
-2898.48 -2898.48
GARCH(1,1)
GARCH(1,1)
VAR(5)-ccc- GARCH(1,1)
-3378.25
-2942.59
VAR(5)-ccc- GARCH(1,1)
-3378.25
VAR(5)-dc-GARCH(1,1)
-3370.25
-2920.53 -2942.59
VAR(5)-dc-GARCH(1,1)
-3370.25
VAR(5)-Fv- GARCH(1,1)
-3266.25
-2633.84 -2920.53
VAR(5)-Fv- GARCH(1,1)
-3266.25
VAR(5)-BEKK
-3338.25
-2832.32 -2633.84
VAR(5)-BEKK
-3338.25
-2832.32
* AIC ve SIC kriterlerinde sabit koşullu korelasyon GARCH(1,1) modelinin seçildiği görülmektedir.
* AIC ve SIC kriterlerinde sabit koullu korelasyon GARCH(1,1) modelinin seçildii görülmektedir.
7 İstenildiği takdirde bu çalışmanın sonuçları da beyan edilebilir.
Dolayısıyla, çalıma için seçilen uygun yapı VAR(5)-ccc-GARCH(1,1) modelidir.
92
7
8
Fountas vd. (2002) çalımasında bu analizin dier analizlere göre avantajları açıklanmıtır.
stenildii takdirde bu çalımanın sonuçları da beyan edilebilir.
10
Tolga OMAY
Dolayısıyla, çalışma için seçilen uygun yapı VAR(5)-ccc-GARCH(1,1) modelidir.
Tablo 3’de VAR(5)-GARCH(1,1) modelinin tahmini verilmektedir. Büyümeye ait
koşullu ortalama ve varyans denklemleri sırasıyla 1 ve 2 nolu denklemlerdir. Enflasyona
ait tahmin edilen katsayıların toplamı -0.042 olarak elde edilmiştir. Enflasyona ait
koşullu ortalama ve varyans denklemleri sırasıyla 3 ve 4 nolu denklemlerdir. Büyümeye
ait tahmin edilen katsayıların toplamı 0.838 olarak elde edilmiştir. Büyüme ve enflasyon
denklemlerine ait ARCH parametre değeri 0.360 olarak hesaplanmıştır.
Tablo 3 VAR-GARCH Tahmini8
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
* Katsayı tahminleri altındaki parantez içindeki değerler, standart hataları ve onların altındaki kare
parantezler ise t istatistiklerini göstermektedir.
GARCH parametre değeri ise büyümede meydana gelen bir şokun büyümedeki
oynaklığı ne kadar süreyle etkileyeceğini göstermektedir. Büyüme modeline ait GARCH
parametresi 0.234 olup görüldüğü üzere 1’den oldukça küçüktür. Bu durum da büyümede
8 1994 Krizi enflasyon denkleminde kukla değişkenle ele alınırken, sanayi üretim endeksi verileri mevsimsellikten arındırılmıştır.
93
oluşacak bir şokun, uzun dönem etkisinin küçük olacağını göstermektedir. Aynı şekilde,
enflasyona ait ARCH parametre değeri 0.426 ve GARCH parametre değeri 0.101 olarak
tahmin edilmiştir. GARCH parametre değerinin büyüme denklemindeki tahmininde
de küçük olması uzun dönem etkisinin daha da küçük olduğunu göstermektedir. Her
iki denklemde de ARCH parametreleri GARCH parametrelerinden büyüktür bu durum
her iki şokun kısa dönem etkilerinin uzun dönem etkilerinden daha baskın olduğunu
göstermektedir. ARCH ve GARCH parametreleri toplamları sırasıyla büyüme ve enflasyon
denklemleri için 0.594 ve 0.527 olarak hesaplanmıştır. Bu iki toplamın da 1’den oldukça
küçük olması, carî bilgilerin uzun dönem koşullu varyanslarının öngörülmesinde önem
arz etmeyeceğini göstermektedir.
Tablo 5. Artık Terimlerinin Teşhis Testi
Enflasyon Denk.
Büyüme Denk.
Çapraz Denk.
Kritik Değ. %5
17.60
17.20
5.83
21.02
Q(4)
5.25
Q2(4)
1.55
2.05
9.48
5.41
7.20
21.02
Q(12)
Q2(12)
3.06
2.52
9.48
* Tabloda Ljung-Box test istatistikleri verilmektedir
Tahmin edilen VAR(5)-GARCH(1,1) modelinin standardize edilmiş artıklarının
seviyesi, karesi ve çapraz denklem çarpımları için 4 ve 12. gecikmelerinde Ljung-Box
Q istatistikleri hesaplanmıştır. Sonuçlar Tablo 5’de görülmektedir. Koşullu korelasyon
katsayısı sıfıra yakındır. Bu da denklemler arası artık kovaryansının istatistikî olarak
anlamlı olmasını göstermektedir. Özet olarak, tahmin edilen GARCH(1,1) modeli ile
artık terimlerinde serisel korelasyon probleminin giderildiğini söyleyebiliriz.
Çalışmanın bu aşamasından sonra Granger nedensellik testi ile enflasyon, büyüme
ve belirsizlikler (nominal ve reel) arasında ilişkilerin yönü ve anlamlılığı bakımından
inceleme yapılabilir. Tam dönem ve alt dönemlere böldüğümüz çalışmanın her tablosunda,
Granger nedensellik testi 1, 4, 8 ve 12. gecikmeler için yapılmaktadır. İstatistikî olarak
anlamlı çıkan her Granger nedensellik testi içinde gecikmelere ait katsayılar toplanarak,
bağımsız değişkenin bağımlı değişkeni pozitif ve/veya negatif etkilediği parantez içinde
test sonucunun yanında belirtilmektedir.
Tam dönem (1986:6- 2007:1) için bu dört değişken arası yapılan Granger nedensellik
testleri aşağıda yer alan Tablo 6’da verilmektedir:
94
Tolga OMAY
Tablo 6. Tam Dönem Enflasyon, Büyüme, Nominal ve Reel Belirsizlikler Arası Granger Nedensellik Test Sonuçları
Tam Dönem
1 Gecikme
4 Gecikme
8 Gecikme
12 Gecikme
1.944
1.727
1.107
0.642
πi
yt
hyt
yt
2.363
1.318
1.382
1.619
hπt
yt
2.334
0.431
0.750
1.248
yt
πt
0.051
0.348
0.338
0.669
hyt
πt
1.429
0.936
1.136
0.954
hπt
πt
0.009
(+)2.068***
(+)2.144**
(+)1.727**
yt
ht
(-)5.762**
(-)4.291*
(-)3.154*
(-)2.408*
πt
hyt
0.072
0.734
0.769
0.892
hπt
hyt
0.243
0.199
0.427
(+)1.913**
yt
hπt
0.821
1.655
(-)2.498**
(-)1.930**
πt
hπt
(+)27.939*
(+)8.732*
(+)4.928*
4.025
hyt
hπt
0.066
0.395
0.448
0.730
Tablonun 1, 2 ve 3. satırında enflasyondan ve belirsizliklerden büyümeye doğru Granger
nedensellik sonuçları verilmektedir. Aynı şekilde 1. üçlü satırı takip eden satırlarda; 2.
üçlü satırda enflasyona doğru 3. üçlü satırda reel belirsizliğe doğru ve son üçlü satırda
nominal belirsizliğe doğru Granger nedensellik test sonuçları verilmektedir.
Tam döneme bakıldığında; nominal belirsizlikten enflasyona, nominal belirsizlikten
reel belirsizliğe, büyümeden reel belirsizliğe, büyümeden nominal belirsizliğe ve
enflasyondan nominal belirsizliğe doğru Granger nedenselliğin varlığı gözlenmektedir.
Bölüm ikide ele alınan teorik ilişkilerin sadece 5 tanesi Türkiye verileri ile tam dönemde
bu sonuçlar doğrultusunda ampirik olarak gözlenmektedir.
Bu ampirik bulguların teorik karşılıklarını tek tek incelemekte fayda vardır. Nominal
belirsizlikten enflasyona doğru pozitif bir ilişkinin olacağını gösteren teorik çalışma,
Cuikerman ve Meltzer (1986) çalışmasıdır. 1987:1-2007:5 dönemi için Türkiye ekonomisi
ele alındığında, Cuikerman ve Meltzer (1986) çalışmasının enflasyon belirsizliğinin
enflasyonu artırır şeklindeki teorik önermesinin geçerli olduğu görülmektedir. Türkiye
verileri ile enflasyon belirsizliğinden enflasyona doğru ilişkiyi inceleyen diğer ampirik
çalışmalar; Nas ve Perry (2000), Telatar (2003) ve Çetin(2004) çalışmalarıdır. Nas
95
ve Perry (2000) çalışmasında bütün örneklem için ilişkiyi negatif bulurken, bazı alt
dönemlerde ilişkinin pozitif olduğunu göstermiştir. Telatar (2003) ve Çetin (2004)
çalışmalarıysa enflasyon belirsizliğinden enflasyona doğru istatistikî olarak anlamlı bir
ilişki bulamamıştır.
Granger nedensellik testi sonucunda tam dönem için ortaya çıkan ikinci anlamlı
ilişki, enflasyondan nominal belirsizliğe doğrudur. Bütün gecikmeler için %1 istatistikî
anlamlılık seviyesinde pozitif bir ilişki bulunmuştur. Elde edilen bu güçlü ilişki, Okun,
Friedman ve Ball’un teorik öngörülerini onayan niteliktedir. Türkiye verileri ile bu
ilişkiyi inceleyen birden fazla çalışma bulunmaktadır. Nas ve Perry (2000), Telatar(2003),
Erdoğan ve Bozkurt (2004), Çetin (2004) ve Artan (2006) çalışmalarında, enflasyondan
enflasyon belirsizliğine pozitif ilişki olduğu gösterilmektedir. Yapılan bu çalışma ile de
diğer çalışmaların sonuçları tutarlılık göstermektedir.
Granger nedensellik testi sonucunda ortaya çıkan üçüncü anlamlı ilişki, nominal
belirsizlikten reel belirsizliğe doğrudur. %5 anlamlılık düzeyinde sadece 12. gecikmede
istatistikî anlamlı ilişki bulunurken, geri kalan gecikmelerde istatistikî olarak anlamlı
ilişki bulunmamaktadır. Bunun yanı sıra, katsayılar toplamı ile elde edilen ilişkinin yönü
pozitif çıkmaktadır. Bu iki değişken arasındaki ilişkiyi açıklamak için Taylor eğrisi
kullanılmaktadır. Literatürde Taylor etkisi diye de bilinen bu etki, enflasyon belirsizliği
ile reel belirsizlik arasındaki ödünleme ilişkisine dayanmaktadır. Buradan da görüleceği
üzere her iki yönde de nedensellik ilişkisinin negatif olacağına dair teorik bir açıklama
karşımıza çıkmaktadır. Elde edilen zayıf ampirik bulgu, teorik açıklama ile çelişmektedir.
Bu sonuç ise Türkiye ekonomisinde 1987:1-2007:5 döneminde Taylor etkisinin geçerli
olmadığına; aksine ters ilişkinin hâkim olduğu sonucuna ulaştırmaktadır.
Granger nedensellik testi sonucunda ortaya çıkan dördüncü anlamlı ilişki, büyümeden
nominal belirsizliğe doğrudur. 8 ve 12. gecikmelerde %5 anlamlılık düzeyinde ilişki
gözlemlenirken 1 ve 4. gecikmelerde ilişki bulunamamıştır. Bunun yanı sıra, katsayılar
toplamı ile elde edilen ilişkinin yönü negatif çıkmaktadır. Büyümeden nominal
belirsizliğe doğru ilişkiyi açıklamak için literatürde gerekli teorik ilişkiler bulunmaktadır.
Büyümenin arttığı bir ortamda, pozitif ilişkili kısa dönem Phillips Eğrisi ilişkisinden
dolayı enflasyon oranı da artacaktır (Briault 1995). Enflasyonun artışıyla birlikte eğer
Friedman (1977) ve Okun (1971) hipotezi işin içine girerse nominal belirsizlikler de
artma meydana gelecektir. Bu durumda büyümeden enflasyon belirsizliğine pozitif bir
ilişkinin oluşacağı bize sunulmaktadır. Şayet Pourgerami ve Moskus (1987) etkisi işin
içine girerse nominal belirsizliklere doğru negatif bir ilişki ortaya çıkacaktır. Elde edilen
ampirik sonuç ve yukarıdaki teorik açıklamalar doğrultusunda Pourgerami ve Moskus
(1987) çalışmasının ortaya koyduğu teorik ilişkinin geçerli olabileceği sonucu ortaya
çıkmaktadır. Bu sonuç ise büyümeden reel belirsizliğe doğru ilişkinin teorik arka-planını
açıklarken ortaya koyduğumuz açıklama ile çelişir gibi görünmektedir. Bu açıdan yapılan
literatür araştırmasında, Türkiye verileri ile büyümeden enflasyona negatif ilişkinin
96
Tolga OMAY
ortaya çıktığı ampirik çalışmalara rastlanmıştır. Türkiye ekonomisinin 1982-2005
dönemini inceleyen Kökocak ve Arslan (2006) çalışması, büyüme ile enflasyon arasında
çift yönlü nedensellik ilişkisine rastlarken, enflasyondan büyümeye ve büyümeden
enflasyona negatif bir ilişkinin olduğunu ortaya koymaktadır. Aynı şekilde, bu çalışmada
da 2001:3-2007:1 döneminde, her bir gecikme için istatistikî olarak anlamlı negatif
bir ilişki bulunmaktadır. Teorik olarak negatif ilişkiye dair açıklama bulunamamasına
rağmen, Türkiye özelinde büyümeden enflasyona negatif ilişki olacağı ampirik
çalışmalarda gözlenmiştir. Bu açıklamaların ardından büyümeden nominal belirsizliğe
yeni bir açıklama daha getirilebilir. Şayet büyümeden enflasyona negatif bir ilişki varsa,
büyümenin artışı ile birlikte enflasyon düşecektir. Enflasyonun düşüşüyle birlikte eğer
Friedman (1977) ve Okun (1971) hipotezi işin içine girerse, nominal belirsizlikler de
artma meydana gelecektir. Bu durum da büyümeden enflasyon belirsizliğine negatif
bir ilişkinin olacağını bize göstermektedir. Şayet Pourgerami ve Moskus (1987) etkisi
işin içine girerse nominal belirsizliklere doğru pozitif bir ilişki ortaya çıkacaktır. Bu
açıklamalar ise hâlâ Friedman (1977) ve Okun (1971) çalışmalarının bu aşamada da
geçerliliğini koruduğunu ve bir önceki açıklamalar ile tutarlılık içinde kalındığını bize
göstermektedir. Bu çalışmaların haricinde Türkiye verileri ile yapılan bir diğer çalışma
olan Çetin (2004) çalışmasında ise büyümeden enflasyon belirsizliğine açıklama
getirilememiştir.
Granger nedensellik testi sonucunda ortaya çıkan son anlamlı ilişki, büyümeden
reel belirsizliğe doğrudur. %1 anlamlılık düzeyinde 4, 8 ve 12. gecikmelerde anlamlı
ilişki bulunurken, 1. gecikmede %5 düzeyinde istatistikî olarak anlamlı çıkmaktadır.
Bunun yanı sıra, katsayılar toplamı ile elde edilen ilişkinin yönü negatif çıkmaktadır.
Teorik açıklamaların ele alındığı ikinci bölümde Fountas ve Karanasos (2006) çalışması
“Phillips eğrisi etkisi” ve “Taylor etkisi”ni kullanarak, negatif ilişkinin nasıl ortaya
çıkacağını açıklamıştır. Her iki ilişkinin de Türkiye özelinde 1987:1-2007:1 döneminde
geçerli olmadığı yukarıdaki açıklamalarda ortaya konmuştur. Fountas ve Karanasos’un
çalışmalarında ortaya koydukları yöntem izlenerek teorik bir açıklama yapılmaya
çalışılırsa, yapılan açıklamanın teorik tutarlılığı bu noktada önem arz etmektedir. Şayet
büyümede oluşan bir artış enflasyonu Phillips eğrisi etkisinin aksine enflasyonu negatif
etkiliyorsa (bu durumu büyümeden nominal belirsizliğe doğru ilişkiyi açıklarken ampirik
olarak varlığına değinildi) bu durumda Okun Friedman ve Ball’un teorik öngörüleri olan
enflasyonun enflasyon belirsizliğini pozitif etkilemesiyle birlikte enflasyon belirsizliği de
artacaktır. Artan enflasyon belirsizliği, yukarıda da değindiğimiz üzere, Taylor etkisinin
tersine reel belirsizliği pozitif etkilemekte ve sonuç olarak büyümeden reel belirsizliğe
doğru bir negatif ilişkinin ortaya çıkmasına sebep olmaktadır. Artan büyümeyle birlikte
azalan bir reel belirsizlikle karşılaşılmaktadır. Görüldüğü üzere Fountas ve Karanasos’un
yöntemi kullanılarak, büyümeden reel belirsizliğe Türkiye özelinde negatif bir ilişkinin
ortaya çıkabileceği gösterilmiştir. Türkiye verileri ile yapılan bir diğer çalışma olan
Çetin (2004) çalışmasında ise 1, 4, 8 ve 16. gecikmeler için negatif, sadece 12. gecikme
için pozitif ilişki bulunmuştur.
97
Yukarıda yapılan açıklamalar, bulunan ampirik sonuçlar ile tutarlılık içindedir ve
tespit edilen ana teorik açıklamalar, Cukierman ve Meltzer (1986) ve Okun, Friedman
ve Ball’un teorik öngörüleriyle çelişmemektedir
Tablo 7. Alt Dönem (1986:6 - 1994:3) Enflasyon, Büyüme, Nominal ve Reel Belirsizlikler Arası Granger Nedensellik Test Sonuçları
1986:6 - 1994:3
1
4
8
12
πt
yt
1.235
(-)2.438***
1.213
(-)3.500*
hπt
yt
0.034
0.663
(-)1.848***
(-)1.842**
0.467
1.481
1.348
hyt
yt
1.175
yt
πt
12.406
hπt
πyt
1.187
hyt
πt
2.009
0.936
1.849
0.738
0.629
1.002
0.997
yt
hyt
(-)4.432**
(-)2.000***
(-)2.306**
hπt
hyt
0.024
0.313
0.463
πt
hyt
yt
hπt
hyt
hπt
πt
hπt
2.172
0.003
(+)10.435**
0.583
1.157
0.086
(+)3.473**
0.604
1.600
0.636
(+)3.483*
0.848
0.648
1.206
0.865
1.353
1.393
0.781
0.908
(+)2.586*
0.942
Tam dönem ve 1986:6–1994:3 dönemini kapsayan alt dönem karşılaştırıldığında,
nominal belirsizlikten enflasyona, enflasyon belirsizliğinden reel belirsizliğe ve
büyümeden nominal belirsizliğe doğru olan ilişkiler geçerliliklerini korumazken;
büyümeden reel belirsizliğe ve enflasyondan enflasyon belirsizliğine olan ilişkiler,
işaretlerini de korumak suretiyle, geçerliliklerini bu alt dönemde de korumaktadır.
Enflasyondan büyümeye ve enflasyon belirsizliğinden büyümeye doğru olan ilişkiler,
tam dönemde olmamasına rağmen, bu döneme özel olarak ortaya çıkmaktadır.
Bu döneme özel çıkan ilk anlamlı ilişki enflasyondan büyümeye doğrudur. Bu çalışma
çerçevesinde incelenen ilişkiler içerisinde literatürde en çok incelenmeye alınan ilişki
de bu ilişkidir. Enflasyondan büyümeye doğru olan ilişkideyse en sık rastlanan sonuç,
enflasyonun büyümeyi negatif etkilediği yönündedir. Yapılan Granger nedensellik testi
sonucunda, bu çalışmada da negatif sonuç elde edilmiştir. Granger nedensellik testi
sonucunda, enflasyondan büyümeye %1 anlamlılık düzeyinde 12. gecikmede ve %10
anlamlılık düzeyinde 4. gecikmede anlamlı ilişki bulunurken, 1 ve 8. gecikmelerde
istatistikî olarak anlamlı bir ilişki bulunamamıştır.
98
Tolga OMAY
Granger nedensellik testi sonucunda bu alt dönem için ortaya çıkan ikinci anlamlı
ilişki, enflasyon belirsizliğinden büyümeye doğrudur. 8 ve 12. gecikmelerde, sırasıyla %
10 ve % 5 anlamlılık düzeyinde istatistikî olarak anlamlı bulunmuştur. Friedman (1977)
makalesinin birinci ilişkisi enflasyonun enflasyon belirsizliğini arttırması iken ikincil
ilişkisi enflasyon belirsizliğinin büyümeyi negatif yönde etkilemesidir. Elde edilen bu
sonuç Friedman’ın ikincil ilişki olarak öne sürdüğü teorik açıklamayı onamaktadır.
Friedman (1977) çalışmasına göre enflasyon belirsizliğinin artması, fiyat mekanizmasının
etkinliğini bozar ve kaynak tahsisatının bozulması üretimi negatif etkiler. Enflasyon
belirsizliğinin Türkiye verilerinin incelendiği bu alt dönemde de büyümeyi negatif
etkilediği görülmektedir. Türkiye için enflasyon belirsizliğinden büyümeye doğru
Granger nedensellik ilişkisini inceleyen iki çalışma görülmektedir. Bunlar Nas ve Perry
(2001) ve Çetin (2004), çalışmalarıdır. Nas ve Perry, 1963-2000 yılları için yaptıkları
çalışmada, enflasyon belirsizliğinin büyümeyi istatistikî olarak anlamlı bir şekilde
düşürdüğünü bulmuştur. Çetin (2004) 1985-2003 yılları için yaptığı çalışmasında ise
enflasyon belirsizliği ile büyüme arasında ilişki olmadığını ileri sürmektedir. Görüldüğü
üzere bulduğumuz sonuçlar, Nas ve Perry (2001) çalışması ile tutarlılık göstermektedir.
Bu alt dönem için diğer sonuçlar da göz önünde bulundurulduğunda elde edilen veriler
tutarlı görünmektedir. Büyümeden reel belirsizliğe doğru olan tam dönemdeki ilişki hâlâ
negatiftir ve istatistikî anlamlılığında önemli bir değişiklik yoktur. Yukarıda yaptığımız
açıklamaları bozucu nitelikte bir sonuçla bu alt dönemde de karşılaşılmamıştır; Taylor
yada Phillips eğrisi etkisinin varlığı bu alt dönemde de ortaya çıkmamıştır. Bunun yanı
sıra büyümeden enflasyona doğru pozitif bir nedenselliğe rastlanılmadığı gibi Cukierman
ve Meltzer (1986) bulgusunun tersi bir sonuca da ulaşılmamıştır. Enflasyondan nominal
belirsizliğe olan ilişkide de aynı tutarlılık görülmekte, dolayısıyla Okun, Friedman ve
Ball hipotezi geçerliliğini korumaktadır.
99
Tablo 8. Alt Dönem (1994:5–2001:1) Enflasyon, Büyüme, Nominal ve Reel Belirsizlikler Arası Granger Nedensellik Test Sonuçları
1994:5 – 2001:1
1
4
8
πt
yt
(-)11.581*
(-)3.957*
(-)2.454**
hπt
yt
(-)3.641**
1.147
0.708
πt
1.055
hyt
yt
yt
πt
hπt
πyt
hyt
1.958
1.667
1.637
0.847
1.401
12
(-)3.207*
1.722
(-)1.712***
1.443
0.934
0.716
0.612
1.244
0.516
(+)2.355***
(+)2.133**
(+)2.411*
hyt
0.151
0.966
0.308
1.034
yt
hπt
0.767
0.214
(+)2.351**
hyt
hπt
(+)4.951*
(+)3.455*
0.004
(-)2.641**
yt
hyt
hπt
hyt
0.340
0.146
hπt
(+)8.247*
(+)8.510*
πt
πt
0.044
1.365
1.679
(-)2.398**
0.249
0.283
1.605
(-)2.041**
0.301
Tam dönem ve 1994:5–2001:1 dönemini kapsayan alt dönem karşılaştırıldığında,
nominal belirsizlikten enflasyona, enflasyon belirsizliğinden reel belirsizliğe, büyümeden
nominal belirsizliğe, büyümeden reel belirsizliğe ve enflasyondan enflasyon belirsizliğine
olan ilişkiler, işaretlerini de korumak suretiyle, geçerliliklerini bu alt dönemde de
korumaktadır. Enflasyondan büyümeye, enflasyon belirsizliğinden büyümeye ve reel
belirsizlikten büyümeye doğru olan ilişkiler tam dönemde olmamasına rağmen, bu
döneme özel olarak, ortaya çıkmaktadır.
Diğer alt dönem ve tam dönemden farklı olarak reel belirsizlikten büyümeye
doğru olan ilişki bu döneme özel bir halde ortaya çıkmıştır. Granger nedensellik testi
sonucunda bu alt dönem için ortaya anlamlı ilişki sadece 12. gecikme için %10 düzeyinde
bulunmaktadır. Bunun yanı sıra, katsayılar toplamı ile elde edilen ilişkinin yönü negatif
çıkmaktadır. Reel belirsizlikten büyümeye doğru giden negatif ilişkiye dair görüş Pindyck
(1991) çalışmasında yer bulmuştur. Negatif ilişki firma seviyesinde yatırımlarının
geri çevrilemezliğinden (irreversibilities) ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmanın yanı
sıra Blackburn ve Pelloni (2005) çalışmasında da negatif ilişki olduğu teorik olarak
gösterilmiştir. Kurdukları stokastik para büyümesi modelinde ücret kontratları ve
endojen teknolojiye bağlı oluşan üç ayrı şoku (teknoloji, tercihler ve para) ele alarak,
bu şokların üretim (çıktı) üzerindeki sürekli etkilerini incelemişlerdir. Çalışmaya göre
bu şoklardan bağımsız olarak reel belirsizlik büyümeyi negatif etkilemektedir. Türkiye
100
Tolga OMAY
için yapılan Çetin (2004) çalışmasında ise reel belirsizlikten büyümeye anlamlı bir ilişki
gözlemlenmemiştir. Tam dönem ve diğer alt dönem de göz önünde bulundurulduğunda
elde edilen bu sonuç diğer sonuçları da destekler niteliktedir.
Tablo 9.Alt Dönem (2001:3–2007:1) Enflasyon, Büyüme, Nominal ve Reel Belirsizlikler Arası Granger Nedensellik Test Sonuçları
1994:5 – 2001:1
1
4
8
12
πt
yt
0.027
0.994
0.749
1.560
hπt
yt
0.870
0.827
0.409
1.130
hyt
yt
0.240
0.334
0.359
0.801
yt
πt
(-)4.520**
(-)2.161***
(-)1.779***
(-)1.915**
hπt
πyt
1.442
1.366
0.703
(+)1.939***
0.724
0.489
hyt
πt
2.515
1.833
yt
hyt
(-)4.904**
(-)2.787**
hπt
hyt
1.056
0.264
πt
hyt
yt
hπt
hyt
hπt
πt
hπt
1.235
0.834
1.272
(-)3.165**
(+)8.003*
(+)3.619*
(+)14.748*
(+)6.025*
0.887
1.336
0.350
(-)3.269*
(+)6.743*
(+)1.785***
1.145
(-)2.412**
0.377
(-)3.015*
(+)3.488*
1.181
Tam dönem ve 2001:3-2007:1 dönemini kapsayan alt dönem karşılaştırıldığında,
nominal belirsizlikten enflasyona, büyümeden nominal belirsizliğe, büyümeden reel
belirsizliğe ve enflasyondan nominal belirsizliğe olan ilişkiler, işaretlerini de korumak
suretiyle, geçerliliklerini bu alt dönemde de korumaktadır. Reel belirsizlikten nominal
belirsizliğe ve büyümeden enflasyona doğru olan ilişkiler, tam dönemde olmamasına
rağmen bu döneme özel olarak ortaya çıkmaktayken; nominal belirsizlikten reel
belirsizliğe doğru olan ilişki ise bu dönemde ortaya çıkmamaktadır.
Diğer alt dönemler ve tam dönemden farklı olarak büyümeden enflasyona doğru olan
ilişki, bu döneme özel olarak ortaya çıkmıştır. Granger nedensellik testi sonucunda ortaya
çıkan bu anlamlı ilişki, %5 anlamlılık düzeyinde 1 ve 12. gecikmelerde anlamlıyken, 4
ve 8. gecikmelerde %10 düzeyinde istatistikî olarak anlamlı çıkmaktadır. Bunun yanı
sıra, katsayılar toplamı ile elde edilen ilişkinin yönü negatif çıkmaktadır. Büyümeden
nominal belirsizliğe doğru olan ilişkinin teorik açıklamasını yapmaya çalışırken, bu
sonucun nasıl ortaya çıkabileceğine de değinilmişti. Elde edilen negatif ilişki, çalışmanın
geri kalanı ile tutarlık sağlamaktadır.
101
Aynı şekilde, diğer alt dönemler ve tam dönemden farklı olarak reel belirsizlikten
nominal belirsizliğe doğru olan ilişki, bu döneme özel olarak ortaya çıkmıştır. Granger
nedensellik testi sonucunda ortaya çıkan bu anlamlı ilişki, %10 anlamlılık düzeyinde
8. gecikmede anlamlıyken, 1, 4 ve 12. gecikmelerde istatistikî olarak anlamlı
çıkmamaktadır. Bunun yanı sıra, katsayılar toplamı ile elde edilen ilişkinin yönü pozitif
çıkmaktadır. Daha önceden de Taylor etkisinin, diğer alt dönemlerde de Türkiye verileri
ile onanmadığını göstermiştik. Bu, sonuçta Taylor etkisinin olmadığını destekleyen
bir bulgu niteliğindedir. Taylor etkisi nominal belirsizlikle reel belirsizlik arasında
ödünleme ilişkisinin olduğunu iddia etmekteydi; ancak çıkan sonuçlar, her iki yönde de
aksi durumun oluştuğunu göstermektedir.
Tablo 10. Enflasyon, Büyüme, Nominal ve Reel Belirsizlikler Arası Granger Nedensellik Test Özet Sonuçları
πt
yt
hπt
yt
hyt
yt
yt
πt
hπt
πyt
hyt
Tam Dönem
πt
(+)
(-)
hyt
hπt
hyt
(+)
hπt
(+)
hyt
yt
hπt
hyt
hπt
πt
(-)
(-)
yt
πt
1.alt dönem
(-)
(-)
2.alt dönem
(-)
(-)
(-)
(+)
(-)
(+)
(+)
3.alt dönem
(-)
(+)
(-)
(+)
(-)
(-)
(+)
(+)
Tablo 10’da da görüldüğü üzere her dönemde de geçerliliğini sürdüren iki ilişki
vardır. Bunlardan birincisi, büyümeden reel belirsizliğe doğru olup ikincisi enflasyondan
nominal belirsizliğe doğru olan ilişkidir. Bu ilişkilerden sonra en sık gözlemlenen ilişkiler
ise nominal belirsizlikten enflasyona ve büyümeden nominal belirsizliğe doğru olan
ilişkiler olarak ortaya çıkmaktadır. Her iki ilişki de sadece 1. (1986:6-1994:3) dönemde
istatistikî olarak anlamlı çıkmamıştır. Burada göze çarpan en önemli düzenlilik, 2. ve
3. dönemde ilişki anlamlı çıkmış ise tam dönemde de anlamlı çıkmaktadır. Bu duruma
tek istisna olarak görünen ilişki ise nominal belirsizlikten reel belirsizliğe doğru olan
102
Tolga OMAY
ilişkidir. Nominal belirsizlikten reel belirsizliğe doğru olan ilişki, sadece 2. dönemde
% 10 anlamlılık düzeyinde, sadece 12. gecikmede istatistikî olarak anlamlı çıkmasına
rağmen, tam dönemde de yine 12. gecikmede % 10 anlamlılık düzeyinde istatistikî
olarak anlamlı çıkmaktadır. Bu zayıf ilişki haricinde yukarıda bahsettiğimiz düzenliliği
bozan başka ilişki görülmemektedir. Bunun haricinde 1 ve 2. dönemde beraber veya tek
bir dönemde anlamlı çıkan ilişki, tam döneme anlamlı bir ilişki olarak yansımamıştır.
1. dönemde çıkan ilişkilere bakacak olursak, bunun 2. dönemin bir alt kümesi olduğu
görülmektedir. Buradan çıkacak en önemli sonuç, 1 ve 2. dönemin görece birbirine benzer
yapıda bir iktisadî ortam sergiledikleri ve 3. dönemde bu iktisadî ortamın değişmeye
başladığıdır. Özellikle bu değişmenin ele alınmasında fayda olduğu açıkça görülmektedir.
Bu sonuçlardan çıkarılacak bir diğer değerlendirme ise 1986:6 döneminden 2001:1
dönemine kadar yapılacak bir çalışmanın sonuçları, tam dönem sonuçları göz önünde
bulundurulduğunda tamamen farklı olacağıdır. Özellikle, tam dönemde büyümeye
doğru olan ilişkiler görünmemekteyken, bu ilişkiler 1 ve 2. dönemin ortak özellikleri
olarak ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla, tam dönemin özelliklerine ek başka ilişkilerde
gözlemleneceği aşikârdır. Tablo 10’da görüleceği üzere, tam dönem sonuçları şeklinde
ayrımlandırdığımız bu üç dönemin ağırlıklı ortalaması gibi görünmektedir. 3. dönemin
ağırlığı 2. dönemden fazla ve 2. döneminde ağırlığı 1. dönemin ağırlığından fazla gibi
görünmektedir. Tablo 10’a bakıldığında, tam dönemde büyümeye doğru olan ilişkiler
görülmemektedir. Oysaki bu ilişkiler yukarıda belirttiğimiz üzere, 1 ve 2. dönemin
belirgin özellikleridir.
4. Sonuç ve Değerlendirme
Bu ampirik bulgular doğrultusunda Türkiye’nin 1986:6-2007:1 dönemi iktisadî
ortamına bakmakta fayda vardır. Türkiye’nin ekonomik ortamı, bu dönem boyunca bir
dizi iktisadî değişim ve kriz süreçleri yaşamıştır. 1989 sonrası yapılan reformlarla birlikte
iktisadî liberalleşme dönemine girilmiş ve dünya ekonomilerine entegrasyon hızlanmıştır.
1990’lı yıllarla birlikte ise iktisadî krizlerin başlaması, istikrar programlarının gündeme
gelmesine sebep olmuş, 2000’li yıllarla birlikte çok farklı bir iktisadî ortamın içinde,
iktisadî kurumların yeniden yapılanması gündeme gelmiştir. Bu bilgiler doğrultusunda,
daha önceden de belirttiğimiz üzere, çalışma 2 kriz döneminin ayrımlandırdığı üç ayrı alt
döneme bölünmüştür. Çalışma boyunca 1. dönem diye nitelendirdiğimiz 1986:6 1994:3
dönemi ve 2. dönem diye nitelendirdiğimiz 1994:5-2001:1 dönemleri, bazı benzer temel
özelliklere sahiptir. Bu özelliklerden en önemlisi, Merkez Bankası’nın izlediği uzlaştırıcı
(accomodative) veya oportünist politikalar ve bu oportünist politikaların hükümetin
endüstrileşme ve gelişme politikalarına destek vermiş olmasıdır. Bu tarz politik tutumsa
mali açıkların parasallaşması ile sonuç bulmuştur. Aslında 1990’lı yılların başlarında
Merkez Bankası’nın otonom bir yapı olması için yapısal reformlar başlamıştır. Bu yapısal
reformlar, 1990 yılı para politikası yapım sürecinde de kendisini net olarak göstermektedir.
103
Merkez Bankası’nın bağımsızlığının artmasına yönelik yapılan bu reformların, Bankanın
bağımsızlığını artırıcı yönde olması ile birlikte Kurumun oportünist davranış kalıbından,
stabilize edici davranış kalıbına geçmesi beklenirken, özellikle 1987-2001 yılları
arasında, Bankanın stabilize edici bir davranış kalıbı sergilemediği gözlenmektedir.
Hatırlanacağı üzere Cukierman ve Meltzer (1986) makalesinde de oportünist ve stabilize
edici merkez bankaları karşılaştırılmaktaydı. Bunun yanı sıra politik istikrarsızlık
dönemlerinde, para politikalarının yapım sürecinde belirsizliklerin artacağını ve merkez
bankası başkanlarının sıkça değişeceğini varsaymaktaydı. Cukierman ve Meltzer’in bu
model yaklaşımı, Türkiye örneğiyle örtüşmektedir. Örneğin, 1990 yılında para otoritesi
otonom bir para otoritesi, olduğunu göstermek ve kredibilitesini artırabilmek için 1990
yılı para programını açıklamıştır. Başlangıçta parasal hedeflerini tutturmasına rağmen,
politik istikrarsızlık, Merkez Bankası’nın başkanlarının sürekli değişmesi ve kamu
sektörü kredilerindeki artış para programının etkinliğini azaltmıştır.
Alesina ve Drazen (1991) makalesinde politik amaçların birbirinden farklı olmasının
istikrar programlarının gecikmesine neden olacağını ve dolayısıyla enflasyon ve
enflasyon belirsizliğini artıracağını vurgulamıştır. 1994 Krizi ortamına bakıldığında bu
durumun bir örneği karşımıza çıkmaktadır. 1994 Krizi’nin oluştuğu dönemde, Türkiye de
koalisyon hükümeti dönemleri vardı. Koalisyon hükümeti bir yandan yüksek büyümeyi
sürdürmeyi hedeflerken bir yandan da enflasyonu düşürmeye çalışmıştır. Görüleceği
üzere kredi verilebilir bir istikrar programı yerine popülist yaklaşımlar izlenmiştir. Buna
örnek olarak aşırı değerli TL, faiz oranlarının düşürülmesi ve KİT’lerin fiyatlarında
düzeltmeler gösterilebilir. Aynı dönemde oluşan kamu sektörü borçlanma gereği göz
önünde bulundurulduğunda, bu popülist politikalarının sürdürülemeyeceği aşikârdır.
Bu durumdan dolayı Merkez Bankası, bu döneme ait parasal hedeflerini tutturamamış
ve 1994 yılı, bir istikrar programı yapılması ile sonuçlanmıştır. Bu açıklamalardan
anlaşılacağı üzere, M. B.’nın makroekonomik politika yapım sürecinden dönem boyunca
bağımsız olmadığı görülmektedir. İstikrar eğilimi veya bunun eksikliği hem maliye hem
para otoritesinin ortaklaşa elinde olan bir durumdur. Türkiye örneğine bakıldığında,
1990 sonrası sürekli değişen koalisyon hükümetleri ortamında maliye otoritesinin, para
otoritesi üstündeki baskın etkisi gözlenmektedir. Sargent ve Wallace (1981) makalesi
ise tam bu konuyu incelemektedir: Maliye ve para otoritesi arasındaki koordinasyon
problemi. Birinci ve ikinci dönem sonuçlarına bakıldığında, koordinasyonsuzluğun
etkileri enflasyonun ve belirsizliklerin büyüme üzerindeki negatif etkisi olarak
görülmektedir. Özellikle vurgulanması gereken şey, mali disiplin olmadan merkez
bankası bağımsızlığının da olmayacağıdır. Birinci ve ikinci dönem için gözlemlenen
temel özellikler; optimal politikaların zaman tutarsızlığı, mali disiplinin olmayışı,
Merkez Bankası başkanlarının sürekli değişimi ve makro popülist politikalar sonucu
sürekli arttırılan para arzı olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu dönemlere ait özellikler ise
oportünistik merkez bankası davranışına sebep olmuştur.
Üçüncü dönemi kapsayan 2000’li yıllara gelindiğindeyse Türkiye ekonomisinin çok
farklı bir yapıya büründüğü görülmektedir. 2000 Kasım ve 2001 Şubat krizleri ile birlikte
104
Tolga OMAY
güçlü ekonomiye geçiş programı uygulamaya sokulmuştur. 2001 Krizinin oluşumu ve
krizin nasıl aşıldığını9 tartışmaktan ziyade, kriz sonrası Türkiye ekonomisinin yaşadığı
ortamı irdelemekte fayda vardır; zira yaşanılan olumlu ortam, çalışmada incelediğimiz
değişkenlerin arasındaki ilişkilerin gerçekleşmesine sebep olmuştur. 2001 krizinden
sonra yapılması gereken iktisadî düzenlemelerdense, dünyadaki genel ekonomik havanın
krizden çıkışta etkili olduğu gözlenmektedir. 2001 Krizi’nden çıkışın ve daha sonra
etkili olan olumlu ekonomik hayatın temel belirleyicisi, dünyadaki olumlu ekonomik
durum ve likitide bolluğu olarak nitelenebilir. Türkiye özelinde bu olumlu hava, iktisadî
düzenlemeler ve reformlarla yapılması gereken iyileştirmelerin başka dinamikler
tarafından ikame edilmesine sebep olmuştur. Bu dinamikleri, iç ve dış dinamikler olarak
ikiye ayırmakta fayda vardır. İlk sayılabilecek dış dinamik, yukarıda da bahsettiğimiz
dünya ekonomisinde yaşanan likidite bolluğudur. Likidite bolluğuna dayalı olarak dünya
ekonomisinde risk alma ve yatırım yapma motivasyonu artmıştır. Yatırıma yüksek faiz
veren Türkiye de doğal olarak bu kaynağın hedefleri arasına girmiştir. İkinci önemli
dinamik, Türkiye’nin AB ile müzakere sürecine girmiş olmasıydı ki bu dinamik, yabancı
sermayenin sağlıklı bir sermaye akımı olan doğrudan yabancı sermaye yatırımı şekilde
Türkiye’ye girmesine sebep olmuştur. Üçüncü ve son dış dinamik ise IMF ile yapılan
ekonomik programdır. İç dinamikler arasında tek parti iktidarı ile gelen siyasal istikrar
ve özelleştirme gelirleriyle bütçeyi rahatlatan özelleştirme hamlesi sayılabilir.. Bu
olumlu iktisadî ortamın sağladığı kolaylıklar, dolayısıyla Türkiye’nin makroekonomik
değişkenlerinde de olumlu etkiler yaratmıştır. Bunun yanı sıra bu ilişkilerin müdahale
ile değiştirilebilmesi, etkin bir politika yapıcısının varlığına bağlıdır. Etkin bir maliye ve
para politikası ise ana akım iktisadî literatüründe sıkça belirtilen güvenilirlik (kredibilite),
şefaflık ve buna benzer kriterleri gerektirmektedir. 2001 sonrası Türkiye’nin iktisadî
ortamına bakıldığında malî disiplinin bozulmadığı, malî piyasaların BDDK sayesinde
denetim altında tutulduğu ve en önemlisi TCMB’nin bağımsızlığı ile birlikte fiyat
istikrarına yönelik olarak yaptığı hamlelerin olumlu olduğu görülmektedir. 2001 sonrası
iktisadî ortamın temel belirleyicileri, 2001 öncesi değinilen yanlışlıkların büyük oranda
giderildiğini göstermektedir.
2001 yılı öncesi için değindiğimiz, Cukierman ve Meltzer (1986) makalesinde
oportünist ve stabilize edici merkez bankaları karşılaştırılmaktaydı. Bunun yanı sıra,
politik istikrarsızlık dönemlerinde para politikalarının yapım sürecinde belirsizliklerin
artacağını ve merkez bankası başkanlarının sıkça değişeceğini varsayılmaktaydı. 2001
yılı sonrası için stabilize edici bir Merkez Bankası’nın iş başında olduğu görülmekte
ve siyasî istikrarla birlikte M.B. başkanlarının sıkça değişmediği ve buna bağlı olarak
istikrar programının başarılı olduğu gözlenmektedir. Bu olumlu gelişmeler, M.B.
9 Ayrıntılar için “Türkiye’nin Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı: Hedefler, Politikalar ve Uygulamalar”
kitabına bakılabilir. Mali sektörün yeniden yapılandırılması ve 2001 krizi öncesi ortaya çıkan problemleri anlayabilmek içinse BDDK’nın (Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu) web sayfasından ve
TCMB 2001 dönemi yıllık raporlarından yararlanılabilir.
105
politikalarının kredi verilebilir politikalar olduğunu göstermektedir. Alesina ve Drazen
(1991) makalesinde politik amaçların birbirinden farklı olmasının istikrar programlarının
gecikmesine neden olacağı ve dolayısıyla enflasyon ve enflasyon belirsizliğini artıracağı
vurgulamıştır. Sargent ve Wallace (1981) makalesi ise maliye ve para otoritesi arasındaki
koordinasyon problemini incelenmektedir. 2001 yılı sonrası Merkez Bankası’nın temel
politikasının fiyat istikrarı olduğu açıklanmıştır. Bununla birlikte Merkez Bankası’nın
bağımsızlığını ve tek bir hedefi izlemesini kolaylaştıran malî bir disiplin izlenmiştir.
Bu iktisadî ortamın sağlanması, üçüncü dönem diye nitelediğimiz dönem içerisinde
birinci ve ikinci dönem diye nitelenen aralıkların olumsuz etkileri olan enflasyonun
ve belirsizliklerin büyüme üzerindeki negatif etkisini ortadan kaldırmıştır. Özellikle
vurgulanması gereken şey, mali disiplin olmadan merkez bankası bağımsızlığının da
olmayacağıdır. 1. ve 2. dönem için gözlemlenen temel özellikler; optimal politikaların
zaman tutarsızlığı, malî disiplinin olmayışı, Merkez Bankası başkanlarının sürekli
değişimi ve makro popülist politikalar sonucu sürekli arttırılan para arzı 2001 dönemi
sonrasında karşımıza çıkmamaktadır.
2001 yılı sonrasındaki ilişkilere baktığımızda TCMB’nin sıkı maliye politikası ile
koordineli bir şekilde enflasyon oranlarını düşürdüğü ve 2001 yılı öncesi enflasyondan
büyümeye doğru olan negatif ilişkinin bu sayede yok olduğu gözlenmektedir10. Düşük
enflasyon oranları sayesinde enflasyon belirsizliğinin de azaldığı, dolayısıyla enflasyon
belirsizliğinin de büyüme üzerindeki olumsuz etkisinin ortadan kalktığı gözlenmektedir.
Büyümenin artması ile birlikte büyümenin, büyüme belirsizliği üstünde azaltıcı
etkisiyle birlikte büyüme belirsizliğinin azalması, büyüme belirsizliğinin büyüme
üzerindeki olumsuz etkisini yok etmiştir. Aynı şekilde bu etkiyi enflasyon belirsizliğinde
de gözlemlemekteyiz. Kısaca enflasyonun azalması ile birlikte büyüme üzerindeki
negatif etkinin ortadan kalktığını ve büyümenin hızlanması ile birlikte enflasyon ve
büyüme belirsizliklerinin azaldığını ve bu sarmal sürecin her iki değişkenin de büyüme
üzerindeki negatif etkisini yok ettiğini görmekteyiz. Bu şekilde ekonomi daha sağlıklı bir
patikaya ve ilişkiler zincirine kavuşmaya doğru yönelmiştir. Bunun yanı sıra enteresan
bir sonuç olarak, büyümenin artması ise enflasyon belirsizliği kanalıyla enflasyonu da
düşürmüştür.
Bu şekilde çözümlediğimiz son dönem, ağırlıklı olarak büyümenin etkili olduğu bir
ilişkiler ağı sergilemektedir. Enflasyon düşüşüne bağladığımız büyüme oranlarındaki
artışlar aslında dünyadaki likidite bolluğu ile de yükselmiş ve Türkiye’nin kendi iç
kaynakları ile finanse edemeyeceği bir büyüme oranı yakalanmasına sebep olmuştur.
Büyüme oranlarının sürüklediği 2001 yılı sonrası ilişkiler ağı acaba politika yapıcılarının
aldıkları önlemler sonucu mu ortaya çıkmıştır; yoksa bu dışa bağımlı büyüme olgusuna
bağlı olarak mı ortaya çıkmıştır? Burada merakla sorulması gereken ikinci bir soru ise
10 Khan ve Senhadji (2002) yaptıkları çalışmada, enflasyonun gelişmekte olan ülkelerde % 11’in altına
düşmesi halinde istatistikî olarak anlamlısız; ama büyümeyi pozitif etkileyeceğinden bahsetmektedir.
106
Tolga OMAY
“büyümesi dış kaynaklara bu kadar bağlı olan Türkiye’nin, büyüme kanalları kurursa bu
ilişkiler ağı terse dönebilir mi?”. Bu sorular çalışılması gereken önemli konular olarak
önümüzde durmaktadır. Bunun dışında 2001 yılı sonrası oluşan politika duruşunun,
diğer dönem politika duruşları göz önüne alındığında, optimal olduğunu söylemek de
çıkan sonuçlar doğrultusunda yanlış olmayacaktır.
Referanslar
1) Alesina. A. ve Drazen (1991),”Why are Stabilizations Delayed”, American Economic Review, 81, 11701188.
2) Arın, K. P. ve Omay, T. (2006), “An Empircal Study for the Comparison of level and Variability Effects”,
Trends in Inflation Research Frank Colombus(Ed). Nova Publications.
3) Artan, S. (2006), “Türkiye’de Enflasyon, Enflasyon Belirsizliği ve Büyüme”, Türkiye Ekonomi Kurumu
Tartışma Metni (2006/14). 1-19.
4) Ball, L. (1992), “Why Does High Inflation Raise Inflation Uncertainty?”, Journal of Monetary Economics,
29, 371-388.
5) Ball, L. ve S. Cecchetti, (1990), “Inflation and Uncertainty at Short and Long Horizons”, Brookings
Paper on Economic Activity, 1, 215-245.
6) Barro, R. ve D. Gordon , (1983), “Rules, Discrection, and Reputation in a Model of Monetary Policy”,
Journal of Monetary Economics, 12, 101-123.
7) Berndt, E., Hall, R., Hausman, J., 1974. Estimation and inference in nonlinear structural models. Annals
of Economic and Social Measurement 3, 653-665.
8) Black, R.P. (1990), “In Support of Price Stability”, Federal Reserve Bank of Richmond Economic
Review, 3-6.
9) Blackburn, K. Pelloni, A. 2004. On the relationship between growth and volatility. Economics Letters 83,
123-127.
10)Bollerslev, T., 1990. Modelling the coherence in short-run nominal exchange rates: a multivariate
generalized ARCH model. Review of Economics and Statistics 72, 498-505.
11) Cukierman, A., Gerlach, S., (2003), “The inflation bias revisited.: theory and some international evidence.
The ManchesterSchool 71(5), 541-565.
12)Cukierman, A. ve A. Meltzer, (1986), “A Theory of Ambiguity, Credibility, and Inflation Under Discretion
and Asymmetric Infırmation”, Econometrica, 54 (5), 1099-1128.
13) Çetin, A., (2004), “Enflasyon büyüme ve reel-nominal belirsizlikler arasında nedensellik ilişkileri”
İktisat İşletme ve Finans, 19, 6, 71-79.
14)Deveraux, M., 1989. A positive theory of inflation and inflation variance. Economic Inquiry 27, 105116.
15)Dotsey, M., Sarte, P., 2000. Inflation uncertainty and growth in a cash-in-advance economy. Journal of
Monetary Economics 45 (3), 631-655.
16)Erdoğan, S. ve Bozkurt, H.,(2004) “Türkiye’de 1983-2003 döneminde enflasyon ile enflasyon belirsizliği
ilişkisi”. İktisat İşletme ve Finans, 19, 8, 71-79.
107
17)Evans, M. (1991), “Discovering the Link Between Inflation Rates and Inflation Uncertainty”, Journal of
Money, Credit, and Banking, 23, 169-184.
18)Flemming, J.S. (1976), Inflation, London.
19)Fountas S., M. Karnasos ve J. Kim (2002). Inflation and Output Growth Uncertainty and Their Relationship
with Inflation and Output Growth. Economic Letters, 75, 293-301.
20)Fountas, S., Karanasos, M., in press. Inflation, output growth, and nominal and real uncertainty: empirical
evidence for the G7. Journal of International Money and Finance.
21)Friedman, M., 1968. The role of monetary policy. American Economic Review 58 (1), 1-17.
22)Friedman, M. (1977), “Nobel Lecture: Inflation and Unemployment”, Journal of Political Economy, 85,
451-472.
23)Grier, K. ve M. Perry, (1998) “On Inflation and Inflation Uncertainty in the G7 Countries”, Journal of
International Money and Finance, 17, 671-689.
24)Grier, K., Perry, M., (2000). The effects of real and nominal uncertainty on inflation and output growth:
some GARCH-M evidence. Journal of Applied Econometrics 15, 45-58.
25)Holland, S., (1995). Inflation and Uncertainty: Tests for Temporal Ordering. Journal of Money, Credit,
and Banking 27, 827-837.
26)Mohsin S. Khan and A. Senhadji Semlali,(2002). Threshold Effects in the Relationship Between Inflation
and Growth, IMF Working Papers, No 00/110
27)Kökocak, K. ve İ. Arslan (2006), “Türk Ekonomisinin Büyümesinin Enflasyonun Maliyeti Boyutu”,
Mevzuat Dergisi, 108, 1-9.
28)Mundell, R. A. (1963)”Capital Mobility and Stabilization Policy Under Fixed and flexible Exchange
Rates”, Canadian Journal of Economics, 29, 475-485.
29)Nas, T.F. ve M. Perry, (2000), “Inflation, Inflation Uncertainty, and Monetary Policy in Turkey: 19601998”, Contemporary Economic Policy, 18(2), 170-180.
30)Nas, T. M. J. Perry, (2001), “Turkşsh Inflation and Real Output Growth, 1963-2000” Russian and East
European Finance and Trade, 37, 6, 31-46.
31)Okun, A. (1971), “The Mirage of Steady State Inflation”, Brookings Papers on Economic Activity, 2,
485-498.
32)Pindyck, R., 1991. Irreversibility, uncertainty, and investment. Journal of Economic Literature 29, 11101148.
33)Pourgerami, A., Maskus, K., 1987. The effects of inflation on the predictability of price changes in Latin
America: some estimates and policy implications. World Development 15 (1), 287-290.
34)Sargent, Thomas, and Neil Wallace, “Some Unpleasant Monetarist Arithmetic.” Federal Reserve Bank of
Minneapolis Quarterly Review, 1981, 1-17.
35)Solow, R., 1956. A contribution to the theory of economic growth. Quarterly Journal of Economics 70
(1), 65-94.
36) Taban, S.,(2008) “Türkiye’de Enflasyon-Ekonomik Büyüme İlişkisi: Sınır testi Yaklaşımı”, TİSK
Akademi, 1, 144-167.
37)Telatar, Funda (2003). Türkiye’de Enflasyon, Enflasyon Belirsizliği ve Siyasi Belirsizlik Arasındaki
Nedensellik İlişkileri. İktisat, İşletme ve Finans, Şubat, 42-51.
108
Değişen Çağın Aile İşletmelerinde Kurum
Kültürünün Yerleştirilmesinde Profesyonel
Yöneticilerden Beklentiler
A.Turan Öztürk*
ÖZET
Yakın geçmişin yönetim paradigması, ”duran geriler” iken; bugün, ”ilerlemeyen, yok olur” şeklinde ifade
edilmektedir. Artan rekabet ortamı ve yönetim becerileri örgütlerin yaşam döngülerini yakından ilgilendirmektedir.İşletmeleri dirençli kılan faktörler arasında işletmeye özgü kimliğin, iş yapış biçiminin ve paylaşılan
değerlerin, kısaca kültürün önemli bir yeri vardır. Matematiksel ifade ile;”firma kültürü, çevresinden yalıtılamayan toplum kültürünün birinci dereceden, işletme sahip ve/veya yöneticilerinin edindikleri bilgi ve becerilerinin, ikinci dereceden türevidir”. Örgütlerin içinde hayat bulduğu iç ve dış çevre koşulları, yöneticileri
çok dikkatli davranmaya zorlamaktadır. Birer işbirliği ortamı olan işletmeler, olası tehditlere karşı kendilerini
korumak için sürekli arayış içerisinde olmuşlardır. Sorunlarını rakiplerine karşı kısa sürede çözerek, fırsat
ve üstünlüğe dönüştürmenin en kısa yolu, bilgiyi en önemli faktör girdisi olarak kullanmakla mümkündür.
İşletme sahip ve/veya yöneticilerinin; işletmelerini ikinci ve üçüncü nesile taşımalarının en kestirme yolu
;kurumsallaşmaya önem vermek ve kâra dönüştürülebilen bilgiyi özümsemektir. Çalışmada, önüne geçilemez
bir olgu olan değişimde, firma yaşam süreçlerini iyileştirmek ve değişimi iyi analiz edebilmek için yönetici
rolü ve kazandırılması gereken beceriler, örnekler verilerek incelenmiştir.
Anahtar Kelimeler : Aile İşletmeleri, Organizasyonel Kültür, Yönetim, Paradigma Değişimi
* Staff Manager, Human Resources, Çankaya University
109
Değişen Çağın Aile İşletmelerinde Kurum Kültürünün Yerleştirilmesinde Profesyonel Yöneticilerden Beklentiler
ABSTRACT
Expectations from Professional Managers in the Establishment of Organizational Culture in
Family Businesses of the Changing Age
The management paradigm of the recent past, “whoever stops goes back, ” has presently turned into
“whoever doesn’t go forward disappears.” Management skills and increased competition in business
environment are closely associated with life cycles of organizations. Business identity, the way work is
done and values shared within the organization; namely, culture of the organization, hold an important place
among the factors that increase the resistance of business organizations. To speak in mathematical terms,
“company culture is a first-degree derivative of the social culture from which it cannot be dissociated, and a
second-degree derivative of the knowledge and experience that its owners and/or managers possess.” Peculiar
conditions of internal and external environment in which business organizations operate require managers
to behave very carefully. Characterized by close cooperation, businesses have always searched for ways to
protect themselves against possible threats. The shortest way of solving their problems and transforming
their effort into a favorable opportunity for achieving superiority over their competitors is to use information
as the most important input. The most practical way for business owners and/or managers to carry their
businesses over into second and third generations is to attach importance to becoming institutionalized as well
as to assimilating the kind of information that can be transformed into profit. In this research, the inevitable
process of change, the manager’s role in a business organization and skills that a manager must acquire have
been studied with examples, with a view to improving company’s life processes and analyzing the reality of
change well.
Key words: Family Businesses, Organizational Culture, Management, Paradigm Shift
1.GİRİŞ
Giderek hızını artıran rekabet ortamına uyum sağlamak ve yönetim becerileri kazanmak, örgütlerin yaşam süreleri ile doğrudan ilgilidir.Rekabet ortamında örgütün bir bütün olarak değişime ayak uydurması, örgütün geliştirilmesi ile ilgili olduğu kadar, örgüt
ile birlikte soluk alan yöneticilerin geliştirilmesi ile de yakından ilgilidir.
İşletmeleri dirençli kılan faktörler arasında işletmeye özgü kimliğin, iş yapış biçiminin ve paylaşılan değerlerin, kısaca kültürün özel bir yeri vardır.Matematiksel ifade
ile;firma kültürü, çevresinden yalıtılamayan toplum kültürünün birinci dereceden, işletme sahip ve/veya yöneticilerinin edindikleri bilgi ve becerilerin ikinci dereceden türevidir.
Örgütlerin içinde hayat buldukları iç ve dış çevre koşulları, yöneticileri çok dikkatli
davranmaya zorlamaktadır.Birer işbirliği ortamı olan işletmeler, olası tehditlere karşı korunmak için sürekli arayış içinde olmalıdırlar.Yakın geçmişin yönetim paradigması; duran geriler iken, bugün ilerlemeyen yok oluyor.Sorunlarını rakiplerine karşı kısa sürede
çözerek fırsat ve üstünlüğe dönüştürmenin en kısa yolu, bilgiyi en önemli üretim faktörü
olarak kullanmakla mümkün olur.
Çalışmada önüne geçilemez bir olgu olan değişimi, iyi yönetebilmek için aile İşletmelerinde profesyonelleşme ve yöneticilerin rol ve önemine değinilmiştir.
110
A. Turan ÖZTÜRK
2.KAVRAMSAL ÇERÇEVE
Yönetici, değişen çağın yönetici özellikleri, kazandırılması gereken beceriler (yönetici geliştirme), yönetici eğitimi ve kurum kültürünün önemi ortaya konularak çalışmaya
kavramsal bütünlük kazandırılacaktır.
2.1. Yönetici Kavramı ve Özellikleri
Yönetici, bir zaman dilimi içerisinde amaçlara ulaşmak için insan, para, hammadde,
malzeme, makine, demirbaş v.b. üretim araçlarını bir araya getiren, onlar arasında uygun
bir bileşim, uyumlaşma ve ahenkleştirmeyi sağlayan kimsedir.Profesyonel yönetici ise,
bu işi bir meslek olarak yapan kişidir (Eren, 2001).
Yönetici, örgütlerde tek veya daha fazla kişinin iş performansından sorumlu olan
birey dir (Akdemir, 1998).
Bilgiler öğretilebilir hale geldikçe, yöneticiliğin paradigmaları başlamıştır.Paradigma, insanların çevrelerine bakmak ve algılamakta kullandıkları gözlük, zihinsel bir haritadır.İnsanlar içinde yaşadıkları çevreye uyum gösterecek biçimde, kültürel çevre tarafından yönlendirilirler.Dolayısıyla yöneticiler de, içinde yaşadıkları dönemde işletme ve
yönetim kültürüne egemen olan paradigmalardan etkilenecektir (Koçel, 2003).
Yönetici, başkaları vasıtasıyla işgören kişidir.Profesyonel yönetici ise, bu işi meslek
olarak yapan kişidir.Profesyonel yöneticiler, yönetim işlerini kendilerine meslek edinerek işletmenin sahibi haline gelmeden girişimcinin yaptığı her işi yapan ve bu hizmetleri
karşılığında aylık alan kimselerdir (Oluç, 1963).
Değişen çağın yönetcisinin sahip olması gereken özellikler ise şunlardır:
• Entellektüel özellikler,
• Karaktere ilişkin özellikler,
• Sosyal özellikler.
2, 2. Yöneticide Bulunması Gereken Beceriler:
• Teknik Beceriler (Fonksiyonel Uzmanlık Alanı),
• Beşeri Beceriler (İnsan İlişkilerinin Ön Plana Çıkması),
• Kavramsal Beceri (Algılama Becerisi).
2.3. Günümüz Yöneticilerinde Bulunması Gereken Asgari Özellikler ise;
• Objektiflik,
• Global Ölçekte Düşünmek,
• Teknik bilgi ve beceri,
111
• Global Stratejist olma,
• Vizyon Kazandırma,
• Global Ölçekte Yaratıcı Olma,
• Global Çevrede Değişimi Belirleme ve Gerçekleştirme,
• Problem Çözme ve Hızlı Karar Verme,
• Self ve Örgütsel Motivasyon,
• Zamanı Etkin Kullanma ve Yönetme
• Rekabete Açık Olma ve Engelleyici Olmama.
2.4. Yönetici Geliştirme ve Eğitimi
Örgütlerin içinde bulundukları dinamik çevre, değişimi zorunlu kılmaktadır.
Robbins’in “değiş, ya da öl” sloganı seçeneği ortaya koymaktadır (Robbins, 1999).
Geliştirme kavramı ise, belirli bir amacı gerçekleştirmek ve kısa vadeli olmak yerine, yöneticiyi organizasyonda değişim yapacak bir eleman olarak ele alarak, onun organizasyonun iç yapı ve işleyişini, toplum işindeki yerini, kendi rolünü daha iyi görebilme
ve yapabilmesi için yetiştirilme ve eğitilmesini ifade eder.
Yönetici Geliştirme, işletmelerde orta ve üst kademe yöneticilerinin görevlerini etkili bir biçimde yerine getirmelerini amaçlayan, iş başında, iş haricinde öğrenme ve gelişmelerini sağlamaya yönelik uzun vadeli bir süreçtir.
Kısaca yönetici geliştirme; yöneticilerin organizasyonların yapı ve işleyişleri ile toplumda oynadıkları role karşı duyarlı hale getirilmesidir (Petit, 1975).
Yönetici Eğitimi; işletme içinde veya dışında formal programlar yolu ile veya kendi
kendine ya da tecrübe kazanma yolu ile bir kişinin bilgi, yetenek ve becerilerinde değişiklik yapma faaliyetidir.
2.5. Kültür ve Yönetim İlişkileri, Örgüt Kültürü
Kültür; öğrenilen ve paylaşılan değerler, inançlar, davranış özellikleri ve semboller
toplamıdır. Bu paylaşma ne kadar genişse, kültür o derece genel veya üst kültür olma
özelliğine kavuşmaktadır.
İşletme kültürü, bir topluluğu bir arada tutan, paylaşılmış değer ve davranışlardır.
Peters ve Waferman’a göre işletme kültürü, ”örgütün paylaşılmış değerlerini ve kültürünü taşıyan ve yansıtan hikayeler, mitler, efsaneler ve sloganlardan oluşur” (Peters, 1982).
İşletme kurucuları ve ilk yöneticileri, örgüte bir takım görüşler, inançlar ve değerler
getirirler, çalışanlarına empoze ederler . Bu değerlerle birlikte örgütte kültürün oluşumu
başlamıştır (Dyer, 1986).
112
A. Turan ÖZTÜRK
3. ARAŞTIRMANIN AMAÇ, KAPSAM VE KISITLARI
Çalışmanın sorunsalı; açık çevrede yaşamını nesiller boyu sürdürme ümidinde olan
Aile İşletmelerinin, değişen çağın yapısına uyum sağlayabilmeleri için, kurum kültürlerinin yerleştirilmesi ile profesyonel yöneticilerin rollerine değinilerek alınması gereken
önlemlere dikkat çekmektir.
Yöntem olarak; 21. yüzyılın hızlı ve çok yönlü değişimin oluşturacağı kaotik ortama uygun paradokslar ortaya konularak çözüm arayışına gidilmiştir.
Çalışmanın işletme yazınına sağlayabileceği katkı ise; Aile İşletmelerinin zaman
geçirmeden kurumsallaşma ve bunun doğal sonucu olarak profesyonelleşmeye vermesi
gereken önem ile, giderek kaotikleşen bir ortamda, profesyonel yöneticilerin de paradigmalarını değiştirmeleri gerektiğine dikkat çekilmek istenmiştir.
4. İNCELEME
Karmaşık ilişkiler bütünü olan işletmeler ve onları oluşturan alt sistemler ve bileşenleri arasında ilişkiler kurgulanmadığında, gelişmek ve değişimin önünde olmak mümkün
olmamaktadır.Birinci neslin emeğinin ürünü olan Aile İşletmeleri, kurumsallaşmaya ve
profesyonelleşmeye önem verdikleri ölçüde varlıklarını sürdürebileceklerdir. Aksi durumda zamansız şirket ölümleri de, tıpkı donanımlı bir insanın ölümü gibi toplumu ve
bireyleri sarsmaktadır.Amerikan aile şirketlerinin sürekliliklerini tespite yönelik yapılan
araştırmaların sonuçları, bu şirketlerin % 40’ının ilk beş yıl içerisinde iflas ettiğini, geri
kalanların % 66’sının birinci nesilde ya kapandığını ya da el değiştirdiğini, ancak % 20’sinin ikinci kuşağa kadar yaşayabildiğini göstermektedir.Kısaca 100 Amerikan şirketinden
ancak3.4 ‘ünün üçüncü kuşağa kadar ayakta kalabildiği söylenebilir(Alaybeyoğlu, 2003
).İngiltere’de faaliyet gösteren aile şirketlerinin varlıklarını devam ettirme sürelerinin de
Amerikan aile şirketleriyle benzer özellik gösterdiği, sadece %3, 3’ünün üçüncü kuşağa
kadar ulaşabildiği görülmektedir.Türkiye’de ise mevcut aile şirketlerinin var olma süreçlerine bakıldığında, varlıklarını sürdüren aile şirketi sayısının, Amerikan ve İngiliz aile
şirketlerinden daha az olduğu söylenebilir(Bozkurt, 2003.Büyük bir özveriyle kurdukları
ve belirli büyüklüğe kavuşturdukları şirketlerini “kurumsal birer yapı” olarak değil,
“aile içi ticareti” olarak düşünen Türk girişimcilerinin bir çoğu, şirketlerini kurumsallaştıramadıkları gibi, aile içi mücadeleleri işe yansıttıkları görülmekte; sonuç olarak da
şirket kurucusunun ölmesi veya bir şekilde işten ayrılması sonucunda aile şirketleri dağılmakta veya yok olmaktadır. Varlıklarını nesiller boyu sürdürebilen firmaların temel
özeliklerine bakıldığında, aile değerlerini göz ardı etmeden, şirket odaklı bir stratejik yönetim tarzını benimsedikleri ve nesiller arası geçiş planlamasına büyük önem verdikleri
görülmektedir (Buğdaycı, 1997). Değişen çağ, yaratıcı liderlerin çağıdır.Örgütün ayrı
bir kimlik kazanması, sosyal ihtiyaç ve baskıların doğal sonucu olarak, duyarlı ve esnek
bir organizma haline gelmesi için yaratıcı liderliğe ihtiyaç vardır.Yaratıcı liderlik; insanı,
teknolojik materyali, yeni ve kalıcı değerler içeren bir organizma biçiminde yoğurarak
113
kurum oluşturma sanatıdır (Öztürk, 2006). Yönetici, sistemi değerlerle bütünleştirdiğinde, kurumsallaşmayı gerçekleştirebilecektir.
İnsanlar içinde yaşadıkları çevreye uyum gösterecek biçimde, kültürel çevre tarafından yönlendirilir.Yöneticiler de, işletme ve yönetim kültürüne egemen olan paradigmalardan etkilenecektir. Paradigma değişimleri, organizasyonel değişimlerin daha
radikal bir şeklidir.Paradigma değişimi, profesyonel yöneticileri, birlikte nefes aldıkları işletmenin faaliyet gösterdiği işin doğası üzerinde tekrar düşünülmesini gerektirmektedir. Şirketlerin%98’inin aile şirketi olduğu Türkiye’de, üretim ve ihracatta istenen seviyeye ulaşılması, profesyonelleşme konusunda atılacak adımlara bağlıdır. Bu
zorunluluk;profesyonel yöneticileri kavramsal düşünür olmanın yanı sıra, teknik becerileri de gerekli kılmaktadır. Bu günün yönetim paradigması, yöneticilerden yüksek bir
zihinsel kapasite istemektedir. Birer sosyo-teknik sistem olan işletmeler, tehditlere karşı,
direnç kazanmadığı takdirde bütünlükleri tehlikeye girer.
Ünlü Çin Generali ve Askeri Teorisyeni Sun Tzu’nun aşağıdaki sözleri, profesyonel
yöneticilere de örnek olabilecek bir “ihtimaller” hesabıdır:
“Çarpışmadan önce birçok hesaplama yapan general muharebeyi kazanır.
Önceden sadece birkaç hesaplama yapan general ise, çarpışmayı kaybeder.
Nitekim; çok hesaplama zafere, az hesaplama yenilgiye götürür. Bu noktaya önem
vererek, kimin kazanmaya daha yakın olduğunu görebilirsiniz.”
Say Yasasının özünü oluşturan “her arz kendi talebini yaratır” kuralı, yönetim bilimi
için de geçerlidir.Gelişmiş toplumlar ve onların yarattıkları organizasyonlar yönetimi geliştirmeye ve yönetici eğitimine giderek daha fazla önem vermektedirler. Sahip oldukları
ise, şüphesiz arz ettikleri ile orantılıdır. Konunun önemini anlayan birçok Aile Şirketi de,
yönetimi profesyonellere bırakmaktadırlar.Ancak, çabalar yetersizdir.Gelinen noktada,
toplumun yeteneksiz kişilere tahammülü yoktur.Çağdaş toplumun üyeleri, iş hayatlarını bir geçinme aracı olarak görmekten artık vazgeçmişlerdir.Konu, ekonomik gereksinimlerin de ötesinde ele alınmalıdır.Artık yöneticiliğin geliştirilmesi; hayatı kazanma
yönteminden çok, çalışmanın ve kalkınmanın bir başka yolu olarak görülmelidir.
5. SONUÇ
Yirmi birinci yüzyılın karekteristik özelliği, organizasyonların varlıklarını sürdürebilmeleri için dinamik ve hızla değişen ortamlarda yaşam mücadelesine hazır olmayı
gerektirmesidir.Böyle bir ortamda, aile tutum ve değerlerinin ön plana çıktığı Aile Şirketlerinde kurumsallaşma sağlanamadığı, iç ve dış değişimlere duyarsız kalındığı takdirde ciddi maliyetlere katlanmak kaçınılmaz olacaktır.Konuya ilişkin olarak P.Drucker’in
aşağıdaki tespitine katılmamak mümkün değildir (Alayoğlu, 2003):
“Aile, şirkete hizmet ettiği sürece, her ikisinin de sağlıklı bir şekilde devamlılığı
sağlanır. Fakat ;şirket aileye hizmet etmeye başlarsa, ikisinin de sonu iyi olmaz”.
114
A. Turan ÖZTÜRK
Aile şirketlerinde ana gaye, işletmeyi sonraki kuşaklara aktarmaktır.Ancak ; gerek
dünya genelinde, gerekse ülkemizde Aile Şirketlerinin ömrünün uzun olduğu söylenemez. TOBB Ticaret Sicili verilerine göre 2007 yılının ilk dört ayında 38449 şirket açılıp,
12929 şirket kapanmıştır (Milliyet, 2008). Kapanma oranının yüksekliği dikkat çekicidir.Kurumsallaşma, işletmenin sistem haline dönüştürülmesidir.Kurumsallaşma sağlanamadığında, şirketin ömrü kişi ömrü ile sınırlı kalmaktadır. Sorunsalın özü de bu tespitte toplanmaktadır.Uluslararası denetim vergi ve danışmanlık şirketi Pricewaterhouse
coopers (PwC) tarafından dünya çapında yapılan Küresel Aile Şirketleri Araştırması,
Türk aile şirketlerinin üçtebirinin önümüzdeki 5 yıl içerisinde el değiştirmeyi beklediğini ortaya koymuştur.PwC Türkiye Kıdemli Ortağı Adnan Nas ve Denetim Hizmetleri Direktörü Mehmet Karakurt tarafından yapılan basın bildirisinde;Türkiye’den
50 şirketin katıldığı araştırmaya göre şirketlerin el değiştireceğini öngören Türk katılımcılarının % 35’i şirketin bir sonraki kuşağa geçmesini, %29 ‘u ise halka arz edilmesini
öngörüyor.28ülkeden yaklaşık 1500 aile şirketi üzerinde yapılan araştırmanın bazı sonuçları şöyledir:
• Türk aile şirketleri, önümüzdeki 12 ay içinde kendilerini en fazla zorlayacak risklerin başında %68 ile hükümet programlarını, %46 ile döviz kurlarını görmekte,
• Aile şirketlerini n %76’sı geçtiğimiz bir yılda büyüdüklerini söylerken, %68’i
önümüzdeki 12 aylık süreçte büyümenin süreceğini belirtmekte,
• Türk aile şirketleri en güçlü yanlarını güçlü marka, ürün tasarımı, teknik kapasite
ve müşteri sadakati olarak sıralamaktadır.
• Türk şirketlerinde özellikle haleflik ve strateji konusunda dünya ortalamasına
göre, daha fazla gerginlik yaşanmaktadır.
• Türk şirketleri, devletin desteğini dünya ortalamasından daha yüksek oranda beklemektedir.
• Türk şirketleri, diğer ülkelere oranla büyüme ve karlılığına daha az, saygın bir
isim olmaya daha fazla öncelik vermektedir.
Aile şirketlerinin sorunsuz olarak varlıklarını sürdürebilmeleri; kurumsallaşmasını
tamamlamaları ve kurum kültürünü oluşturarak, profesyonelleşmeye önem vermeleriyle
doğrudan ilişkilidir.. Öte yandan aile şirketlerinde kurumsallaşmanın önündeki en büyük engel “Nepotizmdir.” (Nepotizm;bir kimsenin beceri, kabiliyet, başarı ve eğitim
düzeyi v.b. faktörler dikkate alınmadan, sadece akrabalık ilişkilerinin esas alınmasıdır).
Nepotizm, paydaşlar arasında da güvensizliğin oluşmasına sebep olduğu gibi, yetenekli yöneticilerin istihdamını önleyeceğinden, şirket entelektüel sermayeden yoksun kalacaktır.Bilindiği üzere bir örgüte rekabet avantajı sağlayan en önemli girdilerden biri
de, “örgütün ne bildiğidir”. P.F.DRUCER’a göre entelektüel sermaye;”Pazar içerisinde
şirkete rekabet avantajı sağlayan, şirkete değer katan kaynaklar” olarak tanımlanmıştır
(Drucer, 1995). Şüphesiz, aile şirketlerini başarıya ulaştıran, rekabet avantajı sağlayan
115
salt maddi varlıklar değildir.Aynı zamanda maddi olmayan varlıklardan olan entelektüel
sermaye birikimi, örgüt performansında çoğaltan etkisi yaratacaktır.Bugün başarılı olan
işletmelere bakıldığında şu ortak sonuca ulaşılır:Onların kendilerine özgü paylaşılan
bir kültürü vardır, bilgi sürekliliği ise işletme sürekliliğinin ön koşulu olmuştur.
Kaynakça:
1. Alayoğlu, N., Aile İşletmelerinde Yönetim ve Kurumsallaşma, MÜSİAD Yayınları, İstanbul, 2003, s.11,
13
2. Akdemir, A., İşletme Bilimine Giriş, 1998, s.1612
3. Buğdaycı, A., “Bir Aile İşletmesi Nasıl Değişti?”, CAPİTAL, Aylık Ekonomi Dergisi, Yıl:15, Sayı10,
Ekim 1997, ss. 192-1942.
4. Dyer, Gibb. W. Jr. “TheCycle of Cultural Evolution in Organizations” Der. Ralph H. Killman, Marry,
1986, s. 210
5. Eren, E., Yönetim ve Organizasyon, 3. Basım, Beta Yayınevi, İstanbul, 2001 s.7
6. Koçel, T., İşletme Yöneticiliği, Genişletilmiş 9. Baskı, Beta Yayınevi, İstanbul, 2003, s.7
7. Andrews, K., “Toward Professionalism in Business Management”, Harvard Business Review, MarchApril 1969, s50-51
8. Oluç, M., İşletme Organizasyonu ve Yönetimi, 1963, s.37
9. Önal, G., İşletme Yönetimi ve organizasyonu, M. Ü. Sos Bil. Ens. Yayını, İstanbul, 1995 s.147. Robbins,
P. Stephen, “Organizational Behaviour”, 9 th. edition, 1999
10. Petit, T., Fundamentals of Management Coordination, Supervsors, Middle Managers and Executives,
1975, s.455
11. Bozkurt, R., “Aile Şirketleri ve Anayasaları”, 2003
12. Öztürk, A.Turan, “Management Paradigms and System Management at Changing”, Int. Strategic
Management Conference, 8-10 Juin 2006, İstanbul
13. Peters, T., ve Robert, Hh.Watennen, In Search of Excdlence, New York, 1982, s.75
14. Peter, F. Drucer, “The İnformation Executives Truly Need”, Harward Business, Feb. 1995, s 59-60
15. “Aile Şirketlerinin üçte biri El Değiştirebilir”, Milliyet Ekonomi Servisi, 10. 01 2008
116
Üniversite Öğrencilerinin Genel Beslenme
Alışkanlıkları, Katkılı Besinler Hakkındaki
Bilgi, Görüş ve Tutumları
Yrd. Doç Dr. Fatih Sezek1, Yrd. Doç. Dr. Ercan Kaya2, Doç. Dr. Salih Doğan2
Özet
Araştırmaya Bayburt Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Atatürk Üniversitesi K.K.Eğitim Fakültesi, Fen Fa-
kültesi, Edebiyat Fakültesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Tıp Fakültesi, Eczacılık Fakültesi ve Hemşirelik Meslek Yüksek okulunda öğrenim gören 1374 öğrenci katılmıştır. Deneklerin, besinlerin sağlıklı olmasına önem verdikleri ve sağlıklı besinleri tercih ettikleri, ancak dengeli ve sağlıklı bir diyet uygulama ve
yalnızca öğünlerde yeme gibi davranış gerektiren ifadelerde aynı kararlılığı gösteremedikleri anlaşılmaktadır.
Deneklerin, yapılması gerekeni bildikleri halde yaşamlarına uygulamadıkları, katkılı besinlere karşı ortak bir
tutum sergilediği görülmektedir. Kız öğrencilerin az yağlı besinleri daha çok tercih ettikleri ve bunun da kız
öğrencilerin dış görünüş ve sağlıklarına daha fazla önem göstermelerinden kaynaklanabileceği elde edilen
bulgular arasındadır. Ayrıca verilere SPSS istatistik programı uygulanarak frekans ve yüzde dağılımları tespit
edilmiştir. Verilen cevaplar arasında cinsiyet ve alanlar açısından fark olup olmadığına tespit için X2 metodu
uygulanmıştır. Çalışmada cinsiyet ve farklı alanlarda öğrenim görmenin verilen yanıtlar üzerine etkisi X2 testi
uygulanarak test edilmiş ve önemli bulunan sonuçlar tartışılmıştır. Cinsiyetin bütün teste verilen yanıtlara
etkisi t- testi ile alanların etkisi de ANOVA ile analiz edilmiş ve sonuçlar tartışılmıştır.
Anahtar kelimeler: Katkılı besinler, Beslenme alışkanlıkları, Tüketici tutumları, Türkiye.
1 Atatürk Üniversitesi, Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Öğretmenliği Anabilim Dalı, Erzurum.
2 Atatürk Üniversitesi, Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi, Biyoloji Eğitimi Anabilim Dalı, Erzurum.
117
Üniversite Öğrencilerinin Genel Beslenme Alışkanlıkları, Katkılı Besinler Hakkındaki Bilgi, Görüş ve Tutumları
Abstract
1374 students from Bayburt University Education Faculty, and from Atatürk University K.K. Education
Faculty, Science, Arts, Economics and Management Science, Medicine and Pharmacy faculties and Institution
of Higher Nurses School participated in the research. It is understood that while participants said take and
prefer healthy foods, they don’t keep on states as follow a healthy and balanced diet and only to eat in time.
They know to need what to make, however don’t apply to their life, and show also the same attitudes to
additival nutritions. Girls prefer to consume light product, probably because of interested in more their fitness
and healthy than boys. Frequencies and percentages of collected data were determined using SPSS programs.
X2 method was used to find whether there are differ among given answers according to gender or learning
fields. In paper, X2 method was used to determine gender and different learning fields. The impact of gender
on all answers given is found by t test, in different learning by ANOVA and the results were discussed.
Key Words: Additival nutritions, Nutrition interests, Consumers’ attitudes, Turkey.
1. GİRİŞ
Son zamanlarda ülkemizde ve dünyada tüketicilerin genel beslenme alışkanlıkları
ve katkılı besinlerle ilgili bilgi ve tutumlarını belirlemek amacıyla çok sayıda çalışma
yapılmıştır. Steptoe vd. 1995, Van Trijp 1995, Pliner ve Hobden 1992, Herman ve Polivy 1980, Stunkkard ve Messick 1985 gibi araştırmacıların geliştirdikleri ölçekler buna
örnek verilebilir.
Tüketicilerin beslenme eğilimleri, özellikle tüketici tutumlarını belirlemede etkili
olmuştur. Contento vd. (1998) tarafından yapılan bir çalışmada, genç tüketicilerin beş
farklı gruba ayrıldığı görülmektedir. Bunlar, damak zevkini öne alanlar, sosyal/çevreciler, kişisel, kısmen destekli ve sağlık menşeili ebeveyn destekli gruplardır.
Özellikle yanlış beslenme alışkanlıklarından kaynaklanan çok sayıda hastalığın olması ve bunların beslenme alışkanlıkları değiştirilerek engellenebilmesi, çalışmaların bu
yöne kaymasına sebep olmuştur. Hayes ve Ross, 1987; Steptoe vd. 1995; Tuorila 1987,
Tuorila ve Pangborn 1988, Wardle 1993 vb. tarafından yapılan çalışmalarda, besin tercihinde en önemli faktörün ‘‘sağlık’’ olduğu tespit edilmiştir.
Gıdaların sağlığa uygun olması yanında, tadının da iyi olması tüketilmesi açısından
oldukça önemlidir. Yapılan bazı çalışmalarda çocukların bir besini tüketmeyi reddetmelerindeki en büyük sebebin ‘‘besinin tadı’’ olduğu tespit edilmiştir (Koivisto ve Sjöden
1996). Yüksek oranda yağlı besinlerin tüketiminde de besinin tadının (damak zevkinin)
belirleyici olduğu tespit edilmiştir Tuorila ve Pangborn 1988, Brug vd. 1995 tarafından
yapılan çalışmada da memnuniyet ve özellikle tadın meyve ve sebze tüketimiyle ilişkili
olan önemli bir etken olduğu belirlenmiştir. Özel bir besini almada karar verirken en
önemli ölçüt, tattır (Holm ve Kildevang 1996). Contento vd. (1998)’in yaptıkları bir
araştırmada, damak zevkine düşkün olanların tada; sağlığa önem verenlerin ise besinlerin sağlıklı olmasına dikkat ettikleri anlaşılmıştır.
118
Diğer taraftan, teknolojinin tarımda ve tarıma dayalı sanayide yoğun olarak kullanılması bazı tehlikeleri de beraberinde getirmiştir. İngiliz Gıda Güvenliği Ajansı ‘‘Food
Standarts Agency’’ denetiminde yapılan araştırmalar, gıdalara konan koruyucu ve renklendiricilerin çocuklarda hiperaktiviteye sebep olduğunu ortaya koymuştur. Gıdalardan
kaynaklanan bu tür tehlikelerin artması, tüketicilerin ekonomik ve sosyal özelliklerinin değişmesi, tüketicilerin gıda ürünlerinde beklentilerini de değiştirmiştir. Buna bağlı
olarak tüketici algısı da değişmiştir (Özçiçek Dölekoğlu 2003; Gül vd. 2003; Sarıkaya
2007).
Bu durumlar göz önüne alındığında yanlış beslenme, sağlıksız beslenme, sağlıklı besin, katkılı besin gibi kavramlara dikkat çekmenin önemi daha da artmaktadır. Şimdi
veya ileriki yaşlarda çok ciddi olumsuzluklara yol açabilen istenmeyen beslenme alışkanlıklarının üniversite öğrencilerinde hangi düzeyde olduğunu anlamak, öğrencilerimizin katkılı besinler konusundaki bilgilerini tespit ederek olumsuzluklardan en düşük
seviyede etkilenmelerini sağlamak için çeşitli önerilerde bulunmak çalışmanın amaçları
arasındadır.
2. YÖNTEM
2.1. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi
Araştırmanın evrenini Atatürk Üniversitesi öğrencileri, örneklemini ise Kazım Karabekir ve Bayburt Eğitim Fakülteleri (276), Fen Edebiyat Fakültesi (676), İktisadi ve İdari
Bilimler Fakültesi (61), Hemşirelik Meslek Yüksek Okulu (178), Tıp (68) ve Eczacılık
Fakültelerinde (115) öğrenim gören toplam 1374 öğrenci oluşturmaktadır. Fakültelerin
seçiminde sosyal, fen ve sağlık alanlarının temsil edilmesine çalışılmıştır.
2.2. Bilgi toplama aracı
Araştırmada veri toplama aracı olarak 16 kapalı uçlu sorudan oluşan bir anket uygulanmıştır. Anket Roininen vd. (1999), Magnusson ve Koivisto Hursti (2002) ve Cook vd.
(2002)’nın çalışmalarından derlenmiş ve değiştirilerek düzenlenmiştir. Yanıtlar ‘‘evet,
kısmen, hayır, fikrim yok’’ şeklinde sıralanmaktadır.
2.3. Verilerin analizi
Verilerin analizinde SPSS paket programı kullanılarak frekans ve yüzde dağılımları
bulunmuş, cinsiyet ve farklı alanlarda öğrenim görmenin verilen yanıtlar üzerine etkisini
ölçmede X2 testi uygulanmış ve önemli bulunan sonuçlar tartışılmıştır. Cinsiyetin bütün
teste verilen yanıtlara etkisi t- testi ile alanların etkisi ise ANOVA ve Tukey testi ile analiz edilmiş ve sonuçlar tartışılmıştır.
119
3. BULGULAR
Araştırmaya katılanların 637’si erkek, 737’si ise bayandır. Bayan oranının yüksek
olmasının nedeni, anket uygulamasının yapıldığı Hemşirelik Yüksek Okulu öğrencilerinin tamamının kız öğrencilerden oluşmasıdır. Katılımcıların %50.5’ini fen, %26.2’sini
sağlık, %23,3’ünü sosyal alanlarda eğitim gören öğrenciler oluşturmaktadır.
Öğrencilerin katkılı besinler (suni boyalı, tatlandırıcılı ve hormonlu vs.) ve genel
beslenme alışkanlıkları ile ilgili verdikleri cevaplar incelenmiş, ayrıca cinsiyet ve alanlar
açısından karşılaştırmaları yapılmıştır.
3.1.Katkılı Besinler (Suni boyalı, tatlandırıcılı ve hormonlu vs.) hakkındaki bulgular
Ankete katılanlardan günlük beslenmelerinde katkılı besinlere dikkat ettiklerini söyleyenlerin oranı % 47, kısmen dikkat ettiklerini söyleyenler %38.5, dikkat etmeyenlerin
oranı %13.2’dir. İçeriğini bilmediği besinleri yemediğini belirtenlerin oranı %44.8, tükettiklerini belirtenlerin oranı ise %15.9’dur. Alışverişlerde besinlerin etiket bilgilerinin
okunması gerektiğini bildirenlerin oranı %87.5’tir. Ancak alışverişlerde etiket bilgilerini
okuyanların oranı %46.3, kısmen okuduğunu söyleyenlerin oranı %42’dir. %10’u ise
okumadığını belirtmiştir. Yalnızca doğal olarak yetiştirilen sebze ve meyveleri yemeği
tercih edenlerin oranı %58, kısmen tercih edenler %34.4, dikkat etmediğini belirtenler
ise %6’dır. Katkılı besinlerin sağlığa zararlı olduğuna inananlar %68.7, kısmen zararlı olduğuna inananlar %22.4, zararlı olduğuna inanmayanlar ise %5’tir. Doğal olarak
üretilen ürünlerin, suni destekle (gübre, hormon vs.) üretilenlere göre sağlıklı olduğuna
öğrencilerin %83.2’si inanmakta, %5.7’si ise inanmamaktadır. Verilen yanıtların yüzde
dağılımları Tablo 1’de verilmiştir.
Tablo 1. Katkılı besinlerle ilgili verilen cevapların yüzde oranları.
İFADELER
Günlük beslenmemde katkılı besinlere dikkat ederim
İçeriğini bilmediğim besinleri tüketmekten kaçınırım
Alışverişlerde besinlerin etiket bilgileri okunmalıdır
Alışverişlerde etiket bilgilerini okurum
Yalnızca doğal olarak yetiştirilen sebze ve meyveleri
yemeyi tercih ederim
Katkılı besinlerin sağlığa zararlıdır
Doğal olarak üretilen ürünler suni destekle üretilenlere
göre daha sağlıklıdır
120
Evet Kısmen Hayır
%
%
%
47
38.5
13.2
44.8
38.2
15.9
87.5
8.5
3
46.3
42
10
Fikrim
Yok
%
1.3
1.1
1
1.1
58
68.7
34.4
22.4
6
5
1.6
3.6
83.2
5.7
5.7
2.3
3.2. Genel beslenme alışkanlıklarına yönelik bulgular
Ankete katılanların %59.2’si besinlerinin sağlıklı olmasına çok önem verirken,
%36.1’i kısmen, %3.8’i ise önem vermediğini belirtmiştir. %71.1’i sağlıklı besinleri tercih ettiğini, %50.3’ü az yağlı besinleri tercih ettiğini, %13.7’si sürekli dengeli ve sağlıklı
bir diyet uyguladığını belirtmektedir. Günlük besinlerini çok fazla vitamin ve mineral
içermesine önem verenler %20.7, kısmen önem verenler %43, hiç önem vermeyenlerin ise %33.8 oranında olduğu tespit edilmiştir. %22.8’i yalnızca öğünlerde yediğini,
%43.7’si ise öğünlerin haricinde de yediğini belirtmişlerdir. Öğünler arasındaki yiyeceklerin sağlıklı olmasına önem verenlerin oranı %35, vermeyenler %22.5’tir. Kolesterol
seviyesini yükselten besinleri tüketmekten kaçınanlar %27.7, kısmen kaçınanlar %38.9,
hiç kaçınmayanların oranı ise %30.3’dür. Sağlık açısından önemine bakmadan sevdiğim şeyleri yerim diyenlerin oranı %26.9, kısmen yerim %34.6, önemsemeyenler ise
%29.2’dir. İfadelere verilen cevapların yüzde dağılımları Tablo 2’de verilmiştir.
Tablo 2. Genel beslenme alışkanlıklarına verilen yanıtların yüzde oranları
İFADELER
Besinlerimin sağlıklı olmasına çok önem veririm
Sağlıklı besinleri tercih ederim
Az yağlı besinleri tercih ederim
Daima dengeli ve sağlıklı bir diyet uygularım
Günlük besinlerimin çok fazla vitamin ve mineral
içermesine önem veririm
Yalnızca öğünlerde yerim
Öğünler arasındaki yiyeceklerin sağlıklı olmasına önem
veririm
Kolesterol seviyemi yükselten besinleri tüketmekten
kaçınırım
Sağlık açısından önemine bakmadan sevdiğim şeyleri
yerim
Evet Kısmen Hayır
%
%
%
59.2
36.1
3.8
71.1
25.2
3
50.3
35
13.1
13.7
38.5
45.6
Fikrim
Yok
%
0.9
0.7
1.5
2.2
20.7
43
33.8
2.5
22.8
31.9
43.7
1.5
35
41
22.5
1.5
27.7
38.9
30.3
3
26.9
34.6
29.2
9.3
3.3.Katkılı Besinlerle İlgili Verilen Cevapların Cinsiyet Açısından Karşılaştırılması
Katkılı besinlerle ilgili yedi ifadeden sadece ikinci ifadede cinsiyetler açısından bakıldığında istatistiksel anlamda fark önemli değildir. Diğer altı ifadede farklar önemlidir (Tablo.3). İfadelere verilen yanıtların dağılımları aşağıda sırasıyla ele alınmaktadır.
‘‘Günlük beslenmelerinde katkı maddeli yiyeceklere dikkat eder misiniz?’’ ifadesine
erkeklerin %21.1’i, kızların %25.9’u dikkat ettiklerini, erkeklerin %7.6’sı, kızların ise
121
5.7’si dikkat etmediklerini belirtmişlerdir. ‘‘İçeriklerini bilmediğiniz hazır besinleri
yer misiniz?’’ ifadesine erkeklerin %20’si, kızların %24.5’i yemediklerini, erkeklerin
%17.4’ü, kızların %20.8’i ise kısmen yediklerini belirtmişlerdir. Yemeyenlerin oranı ise
erkeklerde %8.4, kızlarda %7.6’dır. ‘‘Alışverişlerde besinlerin etiket bilgileri okunmalıdır’’ ifadesine erkeklerin %38.9’u, kızların %48.5’i evet cevabı vermişlerdir. ‘‘Alışverişlerde etiket bilgilerini okurum’’ ifadesine erkeklerin %22.2’si kızların %24.1 evet,
erkeklerin %17.3’ü kızların %24.7’si kısmen cevabı vermişlerdir. ‘‘Yalnızca doğal olarak yetiştirilmiş sebze ve meyveler yemeği tercih ederim’’ ifadesine erkeklerin %25.8’i,
kızların %32.2’si evet cevabını vermişlerdir. ‘‘Katkılı besinler sağlığım açısından zararlıdır’’ ifadesine erkeklerin %27.5’i, kızların %41.2’si evet cevabı vermişlerdir. ‘‘Doğal olarak üretilen ürünler, suni destekle (Suni gübre, hormon) üretilenlere göre daha
sağlıklıdır’’ ifadesine, erkeklerin %37.7’si, kızların %45.6’sı evet; erkeklerin %2.4’ü,
kızların %3.3 hayır cevabı vermişlerdir. İfadelere verilen cevapların yüzde dağılımları
Tablo 3’de verilmiştir.
‘‘İçeriğini bilmediğim besinleri tüketmekten kaçınırım’’ ifadesi hariç, diğer ifadelerde istatistiksel anlamda önemlilik tespit edilmiştir.
Tablo 3. Katkılı besinlerle ilgili verilen cevapların cinsiyetler açısından karşılaştırılması
İFADELER
CİNSİYET
Günlük beslenmemde katkılı Erkek
besinlere dikkat ederim
Kız
İçeriğini bilmediğim besinleri Erkek
tüketmekten kaçınırım
Kız
Erkek
Alışverişlerde besinlerin
etiket bilgileri okunmalıdır
Kız
Erkek
Alışverişlerde etiket
bilgilerini okurum
Kız
Yalnızca doğal olarak
Erkek
yetiştirilen sebze ve meyveleri
Kız
yemeyi tercih ederim
Katkılı besinler sağlığa
zararlıdır
Doğal olarak üretilen
ürünler suni üretilenlere
göre daha sağlıklıdır
*= p<0.05
122
Evet Kısmen Hayır
%
%
%
21.1
25.9
20
24.5
38.9
48.5
22.2
24.1
25.8
17
21.5
17.4
20.8
4.6
3.9
17.3
24.7
15.8
7.6
5.7
8.4
7.6
2.2
0.8
5.7
4.4
3.5
Fikrim
Yok
%
0.7
0.5
0.6
0.5
0.7
0.4
1.2
0.4
1.2
32.2
18.6
2.5
0.4
Erkek
27.5
13
3.3
2.5
Kız
41.2
9.4
1.7
1.4
Erkek
37.7
4.8
2.4
1.5
Kız
45.6
3.9
3.3
0.9
P
X2
11.271
*
0.010
4.442
17.953
0.218
*
0.000
18.778
*
0.000
13.934
*
0.003
50.459
*
0.000
8.006
*
0.046
3.4. Genel beslenme alışkanlıklarıyla ilgili verilen cevapların cinsiyet açısından
karşılaştırılması
Tablo 4. Genel Beslenme Alışkanlıklarıyla İlgili Verilen Cevapların Cinsiyet Açısından Karşılaştırılması
İFADELER
CİNSİYET
Besinlerimin sağlıklı olmasına Erkek
çok önem veririm
Kız
Erkek
Kız
Erkek
Kız
Erkek
Daima dengeli ve sağlıklı bir
diyet uygularım
Kız
Günlük besinlerimin çok fazla Erkek
vitamin ve mineral içermesine
Kız
önem veririm
Erkek
Kız
Öğünler arasındaki yiyeceklerin Erkek
sağlıklı olmasına önem veririm Kız
Kolesterol seviyemi yükselten Erkek
besinleri tüketmekten kaçınırım Kız
Sağlık açısından önemine
Erkek
bakmadan sevdiğim şeyleri
Kız
yerim
Fikrim
Yok
P
%
2.1
0.7
1.7
0.2 6.064
1.7
0.6
1.3
0.1 6.469
8.7
1.2
4.4
0.4 56.026
23.1
1.3
22.5
0.9 22.056
Evet Kısmen Hayır
%
%
%
27.2
32
32.8
38.3
19.4
31
6.9
6.8
9.8
10.8
11.4
11.5
16.2
18.9
12.6
15.1
13.2
13.7
16.4
19.7
11.3
13.9
17.1
17.9
15
23.5
17.2
25.8
14.8
17.1
18.9
22.2
15.4
23.5
14.3
20.4
17.8
1.6
16.1
0.9
19.3
24.5
10.6
11.9
16.5
13.8
14
15.1
X2
0.109
0.091
*
0.000
*
0.000
*
21.566 0.000
0.9
0.6
0.7
0.7
1.8
1.2
*
24.355 0.000
0.4
*
8.566 0.036
4.9
4.676 0.197
0.257 0.968
*= p<0.05
Besinlerin sağlıklı olmasına çok önem veririm ifadesine erkeklerin %27.2’si, kızların
%32’si evet, erkeklerin %16.4’ü, kızların %19.7’si kısmen cevabını vermişlerdir. Sağlıklı besinleri tercih ederim ifadesine erkeklerin %32.8’i, kızların %38.3’ü evet, erkeklerin
%11.3’ü, kızların %13.9’u kısmen cevabı vermişlerdir. Besinlerimin az yağlı olması benim için önemlidir ifadesine erkeklerin %19.4’ü, kızların %31’i evet, erkeklerin %17.1’i,
kızların %17.9’u kısmen cevabını vermişlerdir. Daima dengeli ve sağlıklı bir diyet uygularım ifadesine erkeklerin %6.9’u, kızların 6.8’i evet, erkeklerin %15’i, kızların %23.5’i
kısmen cevabı vermişlerdir. Günlük diyetimin çok fazla vitamin ve mineral içermesine
123
önem veririm ifadesine erkeklerin %9.8’i, kızların %10.8’i evet, erkeklerin %17.2’si,
kızların %25.8’i kısmen cevabı vermiştir. Yalnızca öğünlerde yerim ifadesine erkeklerin %11.4’ü, kızların %11.5’i evet, erkeklerin %14.8’i, kızların %17.1’i kısmen cevabı
vermişlerdir. Öğünler arasında yiyeceklerimin sağlıklı olmasına önem veririm ifadesine
erkeklerin %16.2’si, kızların %18.9’u evet, erkeklerin 18.9’u, kızların %22.2’si kısmen
cevabı vermişlerdir. Kolesterol seviyemi yükselten besinleri tüketmekten kaçınırım ifadesine erkeklerin %12.6’sı, kızların %15.1’i evet, erkeklerin %15.4’ü, kızların %23.5’i
kısmen cevabı vermişlerdir. Sağlık açısından önemine bakmadan sevdiğim besinleri yerim ifadesine erkeklerin %13.2’si, kızların %13.7’si evet, erkeklerin %14.3’ü, kızların
%20.4’ü kısmen cevabı vermişlerdir. İfadelere verilen cevapların yüzde dağılımları Tablo 4’de verilmiştir. Az yağlı besinleri tercih ederim; daima dengeli ve sağlıklı bir diyet
uygularım; günlük besinlerimin çok fazla vitamin ve mineral içermesine önem veririm;
kolesterol seviyemi yükselten besinleri tüketmekten kaçınırım; sağlık açısından önemine
bakmadan sevdiğim şeyleri yerim ifadelerinde istatistiksel olarak önemlilik vardır.
3.5.Farklı Alanlarda Öğrenim Gören Üniversite Öğrencilerinin Katkılı Besinlere Karşı Tutumları
Öğrencilerin katkılı besinlerle ilgili sorulara verdikleri yanıtlarda sergiledikleri tutumlar arasında istatistiksel anlamda farklılık yoktur. Verilen cevapların % oranları aşağıda verilmiştir.
124
Tablo 5. Farklı Alanlarda Öğrenim Gören Üniversite Öğrencilerinin Katkılı Besinlere Karşı Tutumları
İFADELER
ALAN
Fen
Sağlık
Sosyal
Fen
İçeriğini bilmediğim besinleri
Sağlık
tüketmekten kaçınırım
Sosyal
Fen
Alışverişlerde besinlerin etiket
Sağlık
bilgileri okunmalıdır
Sosyal
Yalnızca doğal olarak yetiştirilen Fen
sebze ve meyveleri yemeği tercih Sağlık
ederim
Sosyal
Fen
Katkılı besinler sağlığa zararlıdır Sağlık
Sosyal
Fen
Doğal olarak üretilen ürünlerin
suni üretilenlere göre daha
Sağlık
sağlıklıdır
Sosyal
Fen
Alışverişlerde etiket bilgilerini
Sağlık
okurum
Sosyal
Günlük beslenmemde katkılı
besinlere dikkat ederim
Evet Kısmen Hayır
%
%
%
23.1
13.2
10.8
22.1
11.9
10.8
44.2
22.5
20.8
27.9
16.2
14
33.4
18.8
16.5
42.7
21.5
19.1
22.6
13.6
10.1
19.9
9.9
8.7
20.6
9.3
8.3
4.7
2.1
1.7
18.7
8.5
7.1
12.2
5.5
4.8
4.4
2.5
1.7
21.8
9.7
10.6
7.2
2.5
3.5
7.6
4.6
3.8
1.2
1.3
0.4
3.1
1.2
1.7
3.1
1.2
0.7
2.7
1.6
1.4
5.5
2.2
2.3
Fikrim
Yok
%
0.4
0.6
0.3
0.3
0.4
0.4
0.4
0.3
0.3
0.8
0.4
0.4
1.8
0.7
1.3
0.7
0.6
1.1
0.6
0.7
0.3
P
X2
10.361 0.110
7.562 0.272
8.373 0.212
8.032 0.236
14.934 0.063
12.396 0.054
12.561 0.051
*= p<0.05
Günlük beslenmesinde katkı maddeli besinlere dikkat ettiğini söyleyenlerin oranı fen
alanında %23.1, sağlıkta %13.2, sosyal alanda %10.8’dir. Kısmen dikkat edenlerin oranı
ise sırasıyla %19.9, %9.9 ve %8.7’dir. İçeriklerini bilmediği hazır besinleri yemeyenlerin oranı fen alanında %22.1, sağlıkta %11.9. sosyal alanda %10.8’dir. Kısmen dikkat
edenlerin oranı sırasıyla %20.6, %9.3 ve %8.3’tür. Alışverişlerde besinlerin etiket bilgilerinin okunması gerektiğini söyleyenlerin oranı fen alanında %44.2, sağlıkta %22.5,
sosyal alanda ise %20.8’dir. Bu görüşe kısmen katılanların oranı sırasıyla %4.7, %2.1
ve 1.7’dir. Katılmayanların oranı %1.2, %1.3 ve %0.4’tür. Yalnızca doğal olarak yetiştirilmiş sebze ve meyveler yemeği tercih edenlerin oranı fen alanında %27.9, sağlıkta
125
%16.2, sosyal alanda %14’tür. Kısmen tercih edenlerin oranı sırasıyla %18.7, %8.5 ve
%7.1’dir. Katkılı besinleri sağlıkları açısından zararlı bulanlar fen alanında %33,4 sağlıkta %18.8, sosyal alanda %16.5’tir. Kısmen zararlı bulanların oranları sırasıyla %12.2,
%5.5 ve 4.8’dir. Zarasız bulanların oranları sırasıyla %3.1, %1.2 ve %0.7’dir. Doğal olarak üretilen ürünleri suni destekle üretilenlere göre daha sağlıklı bulanlar fen kesiminde
%42.7, sağlıkta %21.5 ve sosyalde %19.1’dir. Kısmen sağlıklı bulanlar sırasıyla %4.4,
%2.5 ve %1.7’dir. Daha sağlıklı bulmayanların oranı ise sırasıyla %2.7, %1.6 ve 1.4’tür.
Alışverişlerde besinlerin etiket bilgilerini okuyanları oranı fen %22.6, sağlıkta %13.6
ve sosyalde %10.1’dir. Kısmen okuyanlar sırasıyla %21.8, %9.7 ve %10.6’dır. İfadelere
verilen cevapların yüzde dağılımları Tablo 5’de verilmiştir.
3.6. Farklı alanlarda öğrenim gören öğrencilerin genel beslenme alışkanlıkları
Besinlerinin az yağlı olmasına önem verenlerin oranı fen %23.4, sağlıkta %15.3
ve sosyalde %11.6’dır. Kısmen önem verenlerin oranları sırasıyla %19.1, %8.4 ve
%7.6’dır.
126
Tablo 6. Farklı alanlarda öğrenim gören öğrencilerin genel beslenme alışkanlıkları
İFADELER
ALAN
Fen
Besinlerimin sağlıklı olmasına çok
Sağlık
önem veririm
Sosyal
Fen
Sağlık
Sosyal
Fen
Sağlık
Sosyal
Fen
Daima dengeli ve sağlıklı bir diyet
Sağlık
uygularım
Sosyal
Fen
Günlük besinlerimin çok fazla
vitamin ve mineral içermesine
Sağlık
önem veririm
Sosyal
Fen
Sağlık
Sosyal
Fen
Öğünler arasındaki yiyeceklerin
Sağlık
sağlıklı olmasına önem veririm
Sosyal
Fen
Kolesterol seviyemi yükselten
Sağlık
besinleri tüketmekten kaçınırım
Sosyal
Fen
Sağlık açısından önemine
Sağlık
bakmadan sevdiğim şeyleri yerim
Sosyal
Evet Kısmen Hayır
%
%
%
28.2
17.1
13.9
34.6
18.9
17.7
23.4
15.3
11.6
6.8
4.7
2.2
9.9
6.8
4
11
6.5
5.4
16
11.1
7.9
13.5
7.9
6.3
12.3
8.1
6.5
19.9
8.1
8.2
13.9
6.6
4.7
19.1
8.4
7.6
17.1
14.3
7.1
21
13.8
8.2
15.8
9.1
7
21.6
9.8
9.7
19.2
10.9
8.8
15.9
10
8.7
2
0.8
1
1.7
0.7
0.6
7.1
2.4
3.6
25.4
6.8
13.4
18.5
5.3
10
22.7
10.5
10.6
12.2
5
5.3
16.2
6.8
7.4
13.8
7.7
7.7
Fikrim
Yok
%
0.4
0.2
0.2
0.3
0.1
0.4
0.9
0.1
0.5
1.2
0.4
0.6
1.1
0.4
0.9
1
0.1
0.4
0.7
0.3
0.4
1.6
0.5
0.9
8.5
0.4
0.4
P
9.258
12.041
X2
0.160
0.061
19.070
*
0.004
85.436
*
0.000
55.095
*
0.000
7.1581
13.134
6.993
96.075
0.307
*
0.041
0.322
*
0.000
*= p<0.05
Daima dengeli ve sağlıklı bir diyet uyguladığını söyleyenlerin oranı fende %6.8, sağlıkta 4.7, sosyalde %2.2’dir. Kısmen uygulayanların oranları sırasıyla %17.1, %14.3 ve
%7.1’dir. Uygulamayanların oranları sırasıyla %25.4, %6.8 ve %13.4’tür.
127
Günlük besinlerinin çok fazla vitamin ve mineral içermesine önem verenlerin oranı
fende %9.9, sağlıkta %6.8 ve sosyalde %4’tür. Kısmen önem verenlerin oranları sırasıyla %21, %13.8 ve %8.2’dir. Önem vermeyenlerin oranları %18.5, %5.3 ve %10’dur.
Yalnızca öğünlerde yiyenlerin oranları fende %11, sağlıkta %6.5 ve sosyalde %5.4’tür.
Kısmen yiyenlerin oranı %15.8, %9.1 ve %7’dir. Öğünler arasındaki besinlerin sağlıklı
olmasına önem verenlerin oranları fende %16, sağlıkta %11.1 ve sosyalde %7.9’dur.
Kısmen önem verenlerin oranları sırasıyla %21.6, %9.8 ve %9.7’dir. Kolesterol seviyesini yükselten besinlerden kaçınanların oranı fende %13.5, sağlıkta %7.9 ve sosyalde %6.3’tür. Kısmen kaçınanların oranları sırasıyla %19.2, %10.9 ve %8.8’dir. Sağlık
açısından önemine bakmadan sevdikleri şeyleri yiyenlerin oranı fende %12.3, sağlıkta
%8.1 ve sosyalde %6.5’tir. Kısmen yiyenlerin oranı sırasıyla %15.9, %10 ve %8.7’dir.
Yemeyenlerin oranları ise %13.8, %7.7 ve %7.7’dir. İfadelere verilen cevapların yüzde
dağılımları Tablo 6’da verilmiştir. İstatistiksel olarak, az yağlı besinleri tercih ederim;
daima dengeli ve sağlıklı bir diyet uygularım; günlük besinlerimin çok fazla vitamin
ve mineral içermesine önem veririm; öğünler arasındaki yiyeceklerin sağlıklı olmasına
önem veririm ve sağlık açısından önemine bakmadan sevdiğim şeyleri yerim ifadelerinde anlamlı farklılık vardır.
3.7. Ankete verilen yanıtların t testi ve Anova sonuçları
Ankete verilen cevaplar toplu şekilde değerlendirildiğinde cinsiyetin katkılı besinlere
karşı tutuma etkisi ve genel beslenme alışkanlıkları üzerinde etkisi t-testine göre önemlidir (Tablo 7).
Tablo 7. Cinsiyetin katkılı besinlere karşı tutum ve genel beslenme
alışkanlıkları üzerine etkisinin t-testi sonuçları
Katkılı besinlere karşı tutum
Aritmetik Standart
Sigma
CİNSİYET
Ortalama sapma
Erkek
2,4426975 0,446203
0,000
Kız
2,5524286 0,361265
0,000
Genel beslenme alışkanlıkları
Aritmetik Standart
Sigma
Ortalama sapma
2,0195359 0,41274487 0,000
2,0996520 0,37222963 0,000
Ankete verilen cevaplar alanlar açısından toplu şekilde değerlendirildiğinde cevaplar arasında ANOVA’ ya göre fark vardır. Cevaplara Tukey testi uygulandığında katkılı
besinlere karşı tutumda bir fark bulunmazken, genel beslenme alışkanlıkları açısından
sağlık alanında okuyan öğrencilerin cevapları fen ve sosyal alanda okuyanlardan farklı
bulunmuştur. Fen ve sosyal alan öğrencileri arasında önemli bir farklılık tespit edilememiştir (Tablo 8). Katkılı besinlere karşı tutumlarında ise herhangi bir farklılık bulunamamıştır.
128
Tablo 8. Alanların katkılı besinlere karşı tutum ve genel beslenme alışkanlıkları üzerine etkisinin ANOVA ve Tukey testi sonuçları
Genel beslenme alışkanlıklar
Katkılı besinlere karşı tutum
ALAN
Aritmetik
Ortalama
Standart
sapma
Sigma
Aritmetik
Ortalama
Standart
sapma
Sigma
Fen (a)
2,01073
0,39124
0,744 (ac)
2,49629
0,39585
0,598 (ab)
2,19135
0,37367
0,000 (ab, bc)
2,52182
0,43257
0,569 (bc)
2,02986
0,38845
0,744 (ac)
2,50156
0,39916
0,973 (ac)
Sağlık (b)
Sosyal ( c)
TARTIŞMA
Öğrencilerimizin genel beslenme alışkanlıkları göz önüne alındığında “besinlerin
sağlıklı olmasına önem veririm, sağlıklı besinleri tercih ederim” gibi ifadelere verilen
cevapların ortalamaları 2,4’ün üzerinde, ancak “daima dengeli ve sağlıklı bir diyet uygularım, yalnızca öğünlerde yerim” gibi bir davranış gerektiren sorularda ise ortalama
2’nin altındadır. Dolayısıyla denekler, yapılması gerekeni bilmekte ancak bildiklerini
uygulamamaktadır şeklinde yorumlayabiliriz.
Katkılı besinlerle ilgili testte bütün sorulara verilen cevapların ortalaması 2’nin üstünde, testin genel ortalaması ise 2,5’in üzerindedir. Deneklerin katkılı besinlere karşı
ortak bir tutum sergilediğini söyleyebiliriz.
Katkılı besinlerle ilgili verilen cevaplar cinsiyet açısından karşılaştırıldığında ‘‘günlük beslenmemde katkılı besinlere dikkat ederim, yalnızca doğal olarak yetiştirilen sebze
ve meyveleri yemeği tercih ederim, alışverişlerde besinlerin etiket bilgilerini okurum,
alış verişlerde besinlerin etiket bilgileri okunmalıdır, katkılı besinler sağlığa zararlıdır,
doğal olarak üretilen ürünler, suni destekle (suni gübre, hormon) üretilenlere göre daha
sağlıklıdır’’ ifadelerine verilen cevaplar istatistiksel olarak önemlidir.
Cinsiyetin katkılı besinlere karşı tutumu ve genel beslenme alışkanlıklarını nasıl etkilediği, t- testine göre incelediğinde her ikisinde de önemlilik vardır. Anova ve Tukey
testi sonuçlarına göre genel beslenme alışkanlıkları testinde sağlık alanı hem fen hem
de sosyal alandan farklıdır. Fen alanının, sosyal alana göre ortalamaları daha yüksektir.
Alanların katkılı besinlere karşı tutumları arasında fark mevcut değildir.
Çalışmamızda, az yağlı besinleri tercih oranı %50.3, kısmen tercih oranı ise %35’tir.
Cinsiyetler açısından bakıldığında ise bu oran erkeklerde %19.4 evet, %17.1 kısmen,
kızlarda ise %31 evet, %17.9 kısmen şeklinde iken; Kaya vd. (2005) tarafından liselerde
yapılan bir çalışmada ise erkek öğrencilerin %34.1’i, kız öğrencilerin ise %48.9’u besinlerin az yağlı olmasına önem verdiklerini belirtmişlerdir. Kız öğrencilerin az yağlı besinleri daha çok tercih ettikleri anlaşılmaktadır. Yapılan çeşitli çalışmalarda da cinsiyetin
yiyecek seçiminde etkili bir faktör olduğu tespit edilmiştir (Stafleu vd.1994; Lennernäs
vd. 1997). Pek çok çalışmada ise bayanların az yağlı besinlere ve sağlıklı beslenmeye
129
daha olumlu baktığı, yağlı besinlere karşı olumsuz tutum içinde oldukları ve erkeklere
nazaran daha az tercih ettikleri ve sağlıklı diyet uygulamalarını sürdürdükleri bulunmuştur (Roininen vd. 2000).
Genel beslenme alışkanlıklarıyla ilgili verilen cevapların cinsiyet açısından karşılaştırmasında az yağlı besinleri tercih ederim, daima dengeli ve sağlıklı bir diyet uygularım,
günlük besinlerimin çok fazla vitamin ve mineral içermesine önem veririm, kolesterol
seviyemi yükselten besinleri tüketmekten kaçınırım, sağlık açısından önemine bakmadan sevdiğim şeyleri yerim ifadelerine verilen cevaplar istatistiksel açıdan önemlidir.
Birkaç madde hariç genellikle kız öğrencilerin teste verdikleri cevapların puan ortalamaları erkek öğrencilerden daha yüksektir. Bu da kız öğrencilerin dış görünüş ve sağlıklarına daha fazla önem göstermelerinden kaynaklanabilir.
Farklı alanlarda öğrenim gören üniversite öğrencilerinin katkılı besinlere karşı tutumları arasında istatistiksel olarak herhangi bir fark bulunamamıştır. Öğrencilerin genel beslenme alışkanlıkları incelendiğinde az yağlı besinleri tercih etme, daima dengeli ve sağlıklı bir diyet uygulama, günlük besinlerin çok fazla vitamin ve mineral içermesine önem
verme, öğünler arasındaki yiyeceklerin sağlıklı olmasına önem verme ve sağlık açısından
önemine bakmadan sevdiği şeyleri yeme ifadelerinde istatistikî olarak farklılık vardır.
Besin tercihinde sağlık, önemli bir faktör olarak gösterilmiştir (Hayes ve Ross 1987;
Steptoe vd. 1995; Tuorila 1987; Tuorila ve Pangborn 1988; Wardle 1993).
Tüketiciler arasında sağlık eğilimlerini araştırmak, piyasalarda yağı azaltılmış besinlerin sayısındaki artışa yönlendirmektedir. Aynı zamanda yağı azaltılmış besinlere karşı
tutumu da etkilemektedir. Halk az yağlı besinleri daha sağlıklı bulmakta ve yağlı besinlere göre daha fazla tercih etmektedir (Stafleu vd. 1994). Fakat yağlı besinlere göre daha
az lezzetli olduğunu düşünmektedirler (Tuorila vd. 1988). Buna rağmen, bu besinler
tadıldığında önemli farklılıklar tespit edilmemiştir (Guinard ve Marty 1996).
Pek çok ülkede besin eğitim programları iki diyet arasında ara öğünleri ve gerçek
besin tüketimini azaltmayı önermektedir. Ancak pek çok batı ülkesinde yüksek enerjili
yağlar, özellikle de doymuş yağlar ve tuz alımı çok; sebze ve meyve tüketimi ise az miktardadır (Kennedy vd. 1996; Lahti- Koski 1999).
Az yağlı ürünleri geliştirme ve tüketmede artan ilgiye rağmen, bu ürünleri tüketmek
ve bunların sağlığa etkileriyle ilgili tüketici tutumlarını ölçmek için özel ölçekler yapılamamıştır (Steptoe vd. 1995).
Besinlerin etiketlenmesi eğitimi faaliyeti (NLEA) yiyeceklerin etiketleri üzerinden
sağlanan besin bilgilerini yönlendirmede önemli değişimlerle sonuçlanmaktadır (Burton
ve Andrews, 1996). Sağlıklı diyet uygulamalarında, tüketicilere yardımcı olacak seçimleri şekillendirmede ve besinlerle ilgili bilgilendirmede yardımcı olmak kanuni bir zorunluluktur. Besin etiketi kullanılabilir, anlaşılabilir bir içerik tasarısına sahip olmalıdır.
Amerika’da 1973 yılında Sağlık ve Gıda Bakanlığı (FDA) tarafından geliştirilen gönüllü
etiketleme sistemini oluşturmada NLEA mevzuatı getirilmiş, FDA’nın kararı ile çoğu
işlem görmüş besinlerde etiketleme zorunlu kılınmıştır. Aynı zamanda sıradan sebze,
meyve ve deniz ürünlerini gönüllü olarak etiketleme rehberi de sunulmuştur (Nayga
130
vd. 1998). Ülkemizde de Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü tarafından Türk Gıda Kodeksi-Gıda maddelerin Genel Etiketleme ve Beslenme
Yönünden Etiketleme Kuralları Tebliği, 2002 yılında tebliğler dergisinde yayınlanmış ve
4. değişikliği 2007 yılında yapılmıştır (Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı).
Amerikalı çoğu tüketicinin, NLEA’nın çalışmalarını bildiği ve tüketicilerin %80’inin
yiyecek ürünlerindeki bu yeni etiketlerin farkında olduğu anlaşılmıştır. Araştırma aynı
zamanda tüketicilerin yaklaşık %88’inin kısa bir sürede etiketleri okuduklarını göstermektedir (Food Marketing Institude 1995; Silvergrade 1996). Golodner 1993, Gaskel
vd. 1998 gibi bazı bilim insanları ise bilginin düşünceleri etkileyen bir etken olduğu, fakat bu fikirlerin olumlu veya olumsuz yönde olabileceğini ileri sürmüşlerdir (Magnusson
ve Hursti U.K.K 2002). Bu nedenle sorun sadece tüketicilerin etiketlerin farkında olup
olmaması değil, aynı zamanda etiketlerin muhtevalarının tüketiciler açısından faydalı
bilgiler içerip içermediğidir. Çalışmamızda üniversite öğrencilerinin %87.5’i besinlerin etiket bilgilerinin okunması gerektiğini; ancak %46.3’ünün okuduğu %42’sinin ise
kısmen okuduğu ifadelerinden anlaşılmaktadır. Cinsiyet açısından ise erkekler kızlara
göre daha az etiket bilgisi okumakta ve beslenmelerine daha az önem vermektedirler. Bu
bulgular Nayga (1996)’nın erkeklerin etiketleri daha az okudukları ve genel beslenme
ve sağlık konularıyla daha az ilgili olduklarıyla ilgili tespitlerini desteklemektedir. Araştırmamızda da, etiket bilgilerini okurum ifadesine erkeklerin %22.2’si evet; %17.3’ü
kısmen; kızların ise %24.1’i evet, %24.7’si kısmen cevabı vermişlerdir. Kızların daha
fazla etiket okudukları ifadelerinden açıkça anlaşılmaktadır.
Besin etiketlerinin etkisi, tüketicilerin algıları ve bu etiketlerin kullanımı hakkındaki
güven duygularına bağlıdır (Petrucelli 1996). İlginçtir ki, daha eğitimli kişiler besin seçiminde etiket bilgilerinden daha az etkilenmektedir. Geçmiş araştırmaların temel bulgusu
olan bu sonuç eğitimli kesimin daha fazla araştırmaya yönelmesinden kaynaklanıyor
olabilir. Yinede eğitimli kesimin günlük besin etiketlerini yetersiz veya zayıf bulmalarından da kaynaklanabilir. Bu yüzden besin etiketlerinin içeriklerini iyileştirme ve geliştirme çabaları yüksek eğitimli müşteriler için etkili bir pazarlama stratejisi olabilir.
(Rodolfo ve Nayga 1999).
Doğal olarak üretilen ürünleri tercihte kız öğrenciler erkek öğrencilere oranla oldukça dikkatli (Tablo.3), alanlar açısından bakıldığında ise fen kesimi sağlık ve sosyal
kesimine oranla oldukça önde (Tablo.5) gözükmektedir.
Yapılan bir çalışmada, kültürün besin tercihini en çok etkileyen faktörlerin başında
olduğu tespit edilmiştir (Rozin 1982). Yinede, çoğu çalışma bir bölgede veya ulusta yiyecek tercihleri ve tutumları arasındaki ilişkiye odaklanmıştır. Avrupa ve Amerika’daki
tutum ve davranışlar üzerine birçok çalışma mevcuttur (Rozin vd. 1999). Amerikalı,
Japon, Finlandiyalı, Belçikalı ve Fransızlar arasında yapılan sağlık ve diyetle ilişkili
çalışmalarda farklı sonuçlar mevcuttur. Amerikalılar en sağlıkçı ve en memnuniyetçi,
Fransızlar sağlıksız ve daha memnuniyetçi, Belçikalılar ve Japonlar ise bunların arasında
yer almaktadır (Glanz vd. 1997). Ülkemizde bu konuda yapılan yeterli çalışma olma131
makla birlikte, verilerimizden elde edilen bilgilere dayanarak sağlıklı besinleri tercih
konusunda yüksek kabule rağmen uygulamada aynı şeyi söylemek oldukça zordur.
Ekolojik tarımın toplam yıllık cirosu 25 milyar doları bulmaktadır ve bunun yarısı
Avrupa birliği ülkelerine aittir. Günümüzde AB tarım toprağının %25’i ekolojik tarıma
geçmiştir. Daha birkaç yıl öncesine kadar Avrupa’da sadece belirli bir tüketici sınıfına
hitap ederken, sıradan Avrupa’lı tüketicilerin günlük yaşamına girmiş ve AB’nin tarım
politikasının ve genel sağlık yaşam felsefesinin temel dayanağı haline gelmiştir. Ancak
ülkemizde ekolojik tarımla üretilen ürün miktarı 300 bin tondur. Bunun tamamına yakını
AB ülkelerine ihraç edilmektedir. Türkiye’nin Ekolojik ürünlerinin AB payı 37 milyon
dolar iken, iç pazar payı 3 milyon dolar civarındadır (Aktar ve Ananias 2007). AB’de
ekolojik tarımın %83’ünü tahıl ve yağlı tohumlar oluşturmaktadır. Ekolojik hayvancılıkta ise gerek süt ve gerekse besi hayvanlarının sayısına oranı sadece %1’den biraz daha
fazladır (Aktar ve Ananias 2007).
SONUÇ VE ÖNERİLER
Sonuç olarak anketimize katılan öğrencilerin çoğu besinlerinin sağlıklı olmasına çok
önem vermekte, büyük bir çoğunluğu sağlıklı besinleri tercih ettiğini ifade etmektedir.
Öğrencilerin yarıdan fazlası az yağlı besinleri tercih ederken, yaklaşık üçte biri sağlık
açısından önemine bakmadan sevdiği şeyleri yediğini bildirmektedir. Kız öğrenciler az
yağlı besinleri daha az tercih etmektedirler. Sağlık ve iyi görünüşü sürdürmek için az
yağlı besinleri yemek önemli bir karakterdir. Sağlık otoriteleri yağ alımı ve bazı kronik
hastalıklar arasındaki ilişkiye bağlı olarak sıradan öğünlerde yağı azaltmayı tavsiye etmektedirler (Anonymus 1994; Truswell 1985).
Öğrencilerin yaklaşık yarısı günlük beslenmede katkılı besinlere dikkat ettiğini ifade
etmekte; ayrıca katkılı besinlere karşı tutum ve genel beslenme alışkanlıklarına cinsiyet
açısından bakıldığında önemlilik göze çarpmaktadır. Öğrencilerin yarıya yakını içeriğini
bilmediği besinleri tüketmekten kaçındığını söylerken; yaklaşık yarısı da alışverişlerde
etiket bilgilerini okuduğunu belirtmektedir.
Anova ve Tukey testi sonuçlarına göre ise genel beslenme alışkanlıkları testinde sağlık alanı hem fen ve hem de sosyal alandan farklı olup; fen alanının, sosyal alana göre
ortalamaları daha yüksektir. Alanların katkılı besinlere karşı tutumları arasında ise fark
mevcut değildir.
Öğrencilerimiz ve bütün tüketicilerimiz; sağlıklı beslenme ile ilgili bilgilerinin tutum
ve davranışa dönüştürülmesi konusunda eğitilmeli, sağlıklı beslenme ile ilgili dersler ve
çeşitli etkinlikler (seminer, sempozyum, bilgilendirme toplantısı, medya programları vs.)
ile bilgileri artırılmalı, alışverişlerde son kullanma tarihi ve etiket bilgilerinin okunması
alışkanlığı kazandırılmalı, organik tarıma daha fazla pay ayrılarak ürünlerin iç piyasada
da tüketilmesi teşvik edilmelidir.
132
KAYNAKLAR
C. Aktar, V. Ananias, Bia haber Merkezi, (2007), İstanbul, http://www.bianet.org/bianet/yazdir/ 60074.
Anonymus, Revising the dietary guidelines for Americans: history and rationale. Nutrition Rewiwes, 52,
(1994), pp. 394–395.
J. Brug, S. van Debie, P. Assema, W.Weijts,. Phsycosocial determinants of fruit and vegetable consumption
among adults: result of focus group interviews. Food Quality and Preference, 6, (1995), pp. 99–107.
S. Burton ve J.C. Andrews, “Age product Nutrition, and Label Format Effects on Consumer Perception and
Product Evaluations.’’ Consumer Affairs, 30 (1), (1996), pp. 68–89.
I.R. Contento, J.L. Michela, C.J. Goldberg, Food choice among adolescant: population segmentation by motivations. Journal of Nutrition education, 20, (1998), pp. 289–298.
A. J. Cook, G.N. Kerr, K. Moore, ‘‘Attitudes and intentions towards purchasing GM food’’ Journal of Economic Psychology 23(2002), pp. 557–572.
Food Marketing Institude. Shopping for Healt, Trends, 95, (1995) Washington
G. Gaskel, M.W. Bauer, J. Durant, Public Perception of Biotechnology in 1996: Eurobarameter 46,1. (1998).
In J. Durant, M:W. Bauer ve G. Gaskell (Eds), Biotechnology in the Public Sphere. A European Sourcebook. London: Science Museum.
K. Glanz, J. Brug, P. van Assema, Are awareness of dietary fat intake and actual fat consumption associated?
A Dutch-American comparison. European Journal of Clinical Nutrition 51 (1997), pp. 542–547.
L. F. Golodner, ‘‘Healty Confusion for Consumers.’’ Journal of Public Policy and Marketing, 12(1), (1993),
pp.130–132.
J-X. Guinard, C. Marty,. Acceptability of fat-modified foods to children, adolescent and their parents: effect of sensory properties, nutritional information and price. Food Quality and Preference, 8(1996), pp.
223–231.
A. Gül, A. Özdeş Akbay, C. Özçiçek Dölekoğlu, R. Özel, C.Akbay, Adana ili kentsel alanda ailelerin ev dışı
gıda tüketimlerinin belirlenmesi. Proje Yayın No, 95, (2003), Ankara.
D. Hayes, C.E. Ross, ‘‘Concern with appearence, healt beliefs and eating habits.’’ Journal of Health and
Social Behavior, 28 (1987), pp. 120–130.
C.P. Herman, J. Polivy, Restraint eating. In a A.J. Stunkard (Ed.), Obesity, (1980), pp. 208–225 Philadelphia:
Saunders.
L. Holm, H. Kildevang, Consumers’ views on food quality. A qualitative interview study. Appetite,27, (1996),
pp. 1–14.
E. Kaya, F. Sezek ve E. Özay, ‘‘Sağlıklı Beslenmenin Önemi İle İlgili Öğrenci Görüşlerinin Cinsiyet, AnneBaba Eğitimi ve Gelir Düzeyi Açısından İncelenmesi’’ XIV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi, Pamukkale
Üniversitesi Eğitim Fakültesi, (2005), pp. 926–929, DENİZLİ.
E. Kennedy, L. Meyers, W. Layden, The 1995 dietary guidelines for Americans: an overview. Journal of the
American Dietetic Association, 96 (1996), pp. 234–237.
U.K. Koivisto, P.O Sjöden, Reasons for rejection of food items in Swedish families with children aged 2-17.
Appetite, 26, (1996), pp.89-103.
M. Lahti-Koski, National Public Health Institute, Annual Nutrition Report 1998. Publications of the National
Public Health Institute No B2/(1999), Helsinki.
M. Lennernäs, C.Flelisröm, W.Becker, I.Gachetti, A. Schimitt, A.M. Remaut de Winter, M.Kerney, Influences
on food choice perceived to be important by nationally-representative samples of adults in the European
Union. European Journal of Clinical Nutrition 51 (1997), pp. 8–15.
M.K. Magnusson, U-K. Koivisto Hursti, Consumer attitudes towards genetically modified foods. Appetite,
39 (1), (2002), pp. 9–24.
133
Jr. R. M. Nayga, ‘‘Determinant of Consumers’ Use of Nutritional Information on Food Packages. ’’ Journal
of Agricultural abd Applied Economics, 28(2), (1996), pp. 303–312.
Jr. R.M. Nayga, D. Lipinski, N.Savur, ‘‘Consumers’’ Use of Nutritional Labes While Food Shopping and At
Home.’’ Journal of Consumer Affairs, 32(1)(Summer), (1998), pp. 106–120.
C. Özçiçek Dölekoğlu, Tüketicilerin işlenmiş gıda ürünlerinde kalite tercihleri, sağlık riskine karşı tutumları
ve besin bileşimi konusunda bilgi düzeyleri (Adana örneği). Ç.Ü. Fen Bil. Enst., Tarım Ekonomisi ABD,
Doktora Tezi, (2003), pp. 101.
P.J. Petrucelli, ‘‘Consumer and Marketing Implications of Information Provision: The Case of the Nutrition
Labeling and Education act of 1990.’’ Journal of Public Policy and Marketing. 15(1): (1996), pp.150–
153.
P. Pliner, K. Hobden, Development of a scale to measure the trait of food neophobia in humans. Appetite, 19,
(1992), pp. 105–120.
M. Rodolfo, Jr. Nayga, Toward an Understanding of Consumers’ Perceptions of Food Labels, International
Food and Agribusiness Management Review, 2 (1), (1999), pp. 29–45.
K. Roininen, L. Lähteenmäki, H. Tuorila, ‘‘Ouantification of Consumer Attitudes to Health and Hedonic
Charasteristics of Foods’’ Appetite, 33, (1999), pp. 71–88.
K. Roininen, L. Lähteenmäki, H. Tuorila, An application of means-end chain approach to consumers’ orientation to health and hedonic characteristics of foods. Ecology of Food and Nutrition 39 (2000), pp. 61–81.
P. Rozin, Human food selection: the interaction of biology, culture and individual experience. In: L.M. Barker,
Editor, The Psychobiology of Human Food Selection, Ellis Horwood, Chichester (1982), pp. 225–254.
P. Rozin, C. Fischler, S. Imada, A.Sarubin, A. Wrzesniewski, Attitudes to food and the role of food in life in
the U.S.A., Japan, Flemish Belgium and France: possible implications for the diet-health debate. Appetite
33 (1999), pp. 163–180.
D. Sarıkaya, Genetik modifiye organizmaların taşıdıkları riskler, (2007), http://www. vejetaryen.net/ekoloji/gdo.
B.A. Silvergrade, ‘‘The Nutrition Labeling and Education Act: Progress to Date and Challenges for the Future.’’ Journal of Public Policy and Marketing, 15(1), (1996), pp. 148–150.
A. Stafleu, C.de Graaf, W.A. van Staveren, Attitudes towards high-fat foods and their low-fat alternatives:
relationship with fat intake. Appetite, 22, (1994), pp. 183–196.
A.Steptoe, T. Pollard, J. Wardle, Development a measure of the motives underlying the selection of food: the
food choice quetionnaire. Appetite, 25, (1995), pp. 267–284.
A.J Stunkkard, S. Messick, The Three-Factor Eating Questionnaire to measure dietary restraint disinhibition
and hunger. Journal of Psychosomatic Research, 29, 71–83.
Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü sitesi, (2009) http://www.kkgm.gov.
tr/TGK/Teblig/2002-58.html.
A.S. Truswell ‘‘Evolution of dietary recommandations, goals and guidelines’’. American Journal of Clinical
Nutrition,45: (1985), pp. 1060–1072.
H. Tuorila, ‘‘Selection of Milks with Varying Fat Contents and Related Overall Liking, Attitudes, Norms and
Attentions’’, 8, (1987), pp. 1–14.
H.Tuorila, R. Pangborn, ‘‘Prediction of Reported Consumption of Selected Fat-Containig Foods’’. Appetite,
11: (1988), pp. 81–95.
H.C.M. Van Trijp Variety-seeking in product choice behavior: theory with applications in the food domain,
Academic dissertation, University of Wageningen, 1995, Netherland.
J. Wardle, Food choices and health evaluation, Psychology and Health, 8 (1993), pp. 65–75.
134
Oriental Matter Revisited: Representations
of the “Turk” in Robert Greene’s Selimus
Mustafa Şahiner1
ABSTRACT
From the definitions provided by Edward Said in his Orientalism, it is possible to divide western oriental
discourse into two different phases: one covering the early modern period up to eighteenth century which
demonizes and misrepresents the East, and the other, arguably still in effect, which, in Said’s words, dominates
and restructures it. The representations of the Turks in the early modern plays assume a tone which is different
from the representations of the other eastern races. The Turks, unlike other “inferior” oriental races, are
represented in the early modern writings as the “grand evil” whose infidelity and apparent power are such
a great threat to the Christian world that they must be stopped and destroyed. Through analyses of AngloTurkish encounters in the early modern period, this paper aims to examine and explore the meanings encoded
in the (mis)representations of the Turks in Robert Greene’s play, Selimus. It will also be argued that the preeighteenth century English approach to the Ottoman Turks can be defined as a process of demonization and
misrepresentation rather than domination and restructuring.
Key Words: Robert Greene, Selimus, Oriental discourse, Ottoman Turks, representation.
ÖZET
Oryantal ��
Meselesine ��
Yeniden ��
Bakış: ��
Robert ��
Greene’in ��
Selimus Oyununda
“Türk” Tasviri
Edward Sa��
id’in Orientalism adlı eserindeki tanımlarından, Batı Oryantal Söylemi’ni iki farklı döneme
ayırmak mümkündür. Bunlardan ilki, Doğu’nun yanlış tasvir edildiği ve şeytanlaştırıldığı dönem olan erken
modern dönem ile onsekizinci yüzyıla kadar olan zamanı kapsar, ikincisi ise, Said’in deyimiyle Doğu’yu
egemenliğine alan ve yeniden yapılandıran dönem olan onsekizinci yüzyıldan başlayıp hala sürdüğü
varsayılan dönemdir. Erken modern dönem oyunlarındaki Türk tasviri diğer Doğu ırklarının tasvirlerinden
1 Assistant Professor, İnönü University, Faculty of Arts and Sciences, Department of English Language and
Literature
135
Oriental Matter Revisited: Representations of the “Turk” in Robert Greene’s Selimus
farklılık göstermektedir. Diğer oryantal ırkların tersine, dinsizlikleri ve üstün güçleriyle Hristiyan dünyasına
büyük bir tehdit oluşturan Türkler erken modern dönem yazılarında durdurulması ve yok edilmesi şart olan
“Büyük Bela” olarak gösterilmiştir. Bu çalışmanın amacı, erken modern dönemdeki Türk-İngiliz çatışmaları
ile Robert Greene’in Selimus oyununda Türklerin yanlış tasvirindeki anlamları incelemektir. Bu bağlamda,
onsekizinci yüzyıl öncesi dönemde İngilizlerin Osmanlı Türklerine yaklşımlarının egemenlik kurma ve
yeniden yapılandırmadan ziyade şeytanlaştırma ve yanlış tasvir etmeye yönelik olduğu tartışılacaktır.
Anahtar Sözcükler: Robert Greene, Selimus, Oryantal söylem, Osmanlı Türkleri, tasvir.
Ever since the early modern period, Europe, “especially Western Europe has
imagined itself politically, philosophically, and geographically at the centre of the world”
(Goffman 4-5). Goffman further claims that “Europeans and neo-Europeans in America
and elsewhere have routinely judged art, literature, religion, statecraft, and technology
according to their own authorities and criteria” (5). This attitude has been designated as
“orientalist” and has predisposed even some historians to consider not only the Ottoman
Empire but also other societies and ideas judged “non-western” as peripheral to the
harmony of European countries (Goffman 5). They have defined the “East,” mainly the
Islamic world, as “orient,” and the west, that is Europe, the “occident.” The Western
Oriental discourse created and sustained the East and Islam as the inferior “other” for
the West and Christianity. This practice is called the orientalising of the “Orient” by
the West and it has been mainly achieved by representations of Islam, the Ottoman
Turks, and the Arabs in the Western world (Said 31-67). Orientalism, as Edward Said
puts it, “derives from a particular closeness experienced between Britain and France
and the Orient, which until the early nineteenth century had really meant only India
and the Bible lands” (4). In fact, Said takes the late eighteenth century as the starting
point of western Orientalist discourse and defines Orientalism “as a western style for
dominating, restructuring, and having authority over the Orient” (3). So, according to
Said, it is possible to talk about two different periods of the western orientalist discourse:
one covering the early modern period up to the eighteenth century which demonizes and
misrepresents the East, and the other, arguably still in effect, which, in Said’s words,
dominates and restructures the Orient by an enormous “systematic discipline” (3). Since
the scope of this paper is limited to the representations of the Ottoman Turks in the
early modern England, it will focus on pre-eighteenth century encounters of the Turks2
and the English. In this regard, I shall be arguing that the representations of the Turks
in the early modern plays assume a tone which is different from the representations of
the other eastern races. The Turks, unlike other “inferior” oriental races, are represented
in the early modern writings as the “grand evil” whose infidelity and apparent power
are such a great threat to the Christian world that they must be stopped and destroyed.
2 The words “Turk”, “Ottomans”, “Turks” and “Ottoman Turks” will be used interchangeably throughout
the article.
136
Mustafa ŞAHİNER
Through analyses of Anglo-Turkish encounters in the early modern period, this paper
aims to examine and explore the meanings encoded in the (mis)representations of the
Turks in Robert Greene’s play, Selimus3. In this context, it will be argued that the preeighteenth century English approach to the Ottoman Turks can be defined as a process of
demonization and misrepresentation rather than domination and restructuring.
It is not easy to imagine whether the Turks were aware that they would be changing the
future of the world when they conquered Constantinople in 1453. We do know, however,
that this event and its aftermath had such an impact on the European concept of the
Turk that consequently the word “Turk” came to cover Islam. In other words, the West
in general and England in particular started to see Islam as only one of the constituent
elements moulded within the broader concept of the “Turk”. In fact, the correspondence
between Sultan Murad III and Queen Elizabeth I that was included in the two versions
of Richard Hakluyt’s Principal Voyages and Navigations of the English Nation point to
a concept of the Ottoman Turk who is treated as a respected equal rather than an inferior
“other” (Burton 130-131). Unlike the other oriental races that were not respected at all
because of their “inferiority” to the West, Turks were strong, and their power rather than
their race provided the respect that Burton refers to.
For the English people in the early modern period, stereotypical features of the
Turks included “aggression, lust, suspicion, murderous conspiracy, sudden cruelty
masquerading as justice, merciless violence rather than ‘Christian charity,’ wrathful
vengeance instead of turning the other cheek” (Vitkus 2). The dominant discourse,
thus, “demonized” the Turks, with whom Islam was identified, not only by teaching
and preaching but also through representations (or rather misrepresentations) in history
books and public/private stages, as well as by social practices. This kind of “rigorous
Christian picture of Islam was intensified in innumerable ways, including – during the
Middle Ages and early Renaissance – a large variety of poetry, learned controversy, and
popular superstition” as well as stage representations (Said 61).
Apparently, the stage representations of Turkish and Islamic power took place during
a time when the Turkish Empire was expanding rapidly throughout Europe. Between
the fifteenth and eighteenth centuries, the Turks posed a continuous threat to Christian
monarchs in Europe. While they were “establishing their first permanent colonies in the
New World”, the Christian monarchs were, at the same time, “facing the threat at home of
being colonized by the Ottoman Turks” (Vitkus 6-7). For the English theatregoers, then,
the Turk was not simply an imaginary “evil” but a nearing Islamic power threatening
both their existence and religion.
3 Unless otherwise stated, all references to the play are from Daniel J. Vitkus’ edition of Three Turk Plays
from Early Modern England.
137
There is no doubt about the popularity of the “oriental matter,” especially the
Ottoman Turk, during the early modern period in England. The appearance of 47 plays
dealing with the oriental issues between the years 1579 and 1642 testifies to this. Louis
Wann divides this period into four main groups in which the second group, extending
from 1586 to 1611, is clearly the most significant one since 32 plays out of 47 were
written in this period (424-426). The fascination with the Ottoman Empire led even the
significant English playwrights of the period such as Marlowe, Greene, Peele, Dekker
and Shakespeare to write plays dealing with the Ottoman Turk and Islam. Wann claims
that:
With the plays of the period distributed thus widely among the important
playwrights of the time, we are justified in the assertion that the production of
oriental plays was not due to the fancy of any one author or group of authors,
but that the interest of the Elizabethans was so considerable as to induce a
majority of the main playwrights to write at least one play dealing with oriental
matter. (427)
The number of sources available for the playwrights may also give us a clue about
the popularity of the subject. Joseph von Hammer lists 3.176 items in his Geschichte des
osmanischen Reiches (1827), over 1.600 of which were likely to have been known to
the Elizabethan writers. Apparently, these sources were mainly histories, but there were
also poems, ballads, tracts, pamphlets, and stories. In fact, “the history of the Turks was
a perfectly ‘safe’ subject in every European book-market in the sixteenth century. The
Ottoman Empire was the mightiest in the world, and interest in the doings of the Turks
was naturally intense (Wann 430)”.
It appears, in Wann’s study, that histories, written during the early modern period,
generally were the sources consulted by playwrights who took as their subject matter the
Ottoman Turks (432). The playwrights, in the majority of the cases, represented both the
events and characters as they found them in these sources. But, how reliable were these
sources? Did the historians record the events and people as accurately as possible by
following certain scientific methods? Obviously not, as Louis Wann explains:
Needless to say, history was not then written in the scientific spirit. Each historian
copied from his predecessor, with or without acknowledgement, and felt no
compunction in coloring the narrative to increase its interest, or in mingling
legend with fact, with the result that his successor honestly accepted the whole
as fact and so transmitted it to his successor with his own embellishments.
(434)
The representations of events and characters in the early modern oriental plays, then,
are mostly reflections of previous works that are themselves reflections of even earlier
works. This naturally creates a lack of objectivity in the handling of the events and the
138
Mustafa ŞAHİNER
oriental characters in plays as well as in other types of works. Wann’s argument finds its
echoes in Edward Said’s Orientalism where he claims that:
Every writer on the Orient (and this is true even of Homer) assumes some Oriental
precedent, some previous knowledge of the Orient, to which he refers and on
which he relies. Additionally, each work on the Orient affiliates itself with other
works, with audiences, with institutions, with the Orient itself. The ensemble
of relationships between works, audiences. and some particular aspects of
the Orient therefore constitutes an analyzable formation-for example, that of
philological studies, of anthologies of extracts from Oriental literature, of travel
books, of Oriental fantasies-whose presence in time, in discourse, in institutions
(schools, libraries, foreign services) gives it strength and authority. (20)
This is certainly true about writing the history of the Turks, however, one wonders
whether the same things can be said of the histories of, say, Romans, Greeks or the
Germans. Were the historiographers as free in their handling of the events and people
as they were with the east in general and Turks in particular? We know from the false
depictions of both history and life of the Ottoman Turks that they were not. Furthermore,
Wann finds an excuse for the playwrights of the early modern period for misrepresenting
the Ottoman Turks: “if Elizabethan dramatists erred in presenting false pictures of history
or life, the blame was not theirs but that of the historians they followed,” (438) a remark
that overlooks the intellectual capacity of the early modern playwrights.
The analysis of the 47 plays concerning the oriental matter mentioned earlier shows
a far greater interest in Turks than any other race. Turks appear in 31 plays out of 47
outnumbering by far the rest of the races including Western Christians, Moors, Eastern
Christians and Persians (Wann 439). This is attributed to more frequent contact of the
westerners with the Turks who were much more renowned and notorious than the other
eastern races (Wann 439). Turks were by far the greater enemy, compared to other Islamic
races, to be feared. Samuel Claggett Chew in his The Crescent and the Rose: Islam and
England during the Renaissance talks about the great fear in England of the Turkish
expansion. Apparently, this fear was so strong in the early modern period that the news
of any Christian victory against the Turks and Islam was a cause for rejoicing. When,
for example, the Ottomans raised the long siege of Malta in 1565, “the Archbishop of
Canterbury set forth a form of thanksgiving to be used thrice weekly for six weeks”
(Chew 124). Likewise, an anonymous English tract, The Policy of the Turkish Empire,
printed in 1597, declares that “‘the excessive heights of their [Ottomans��] ��
greatmess...�
the terrour of their name... doth even now make the kings and princes of the West... to
tremble and quake through the fear of their victorious forces’” (qtd. in Chew 133). This
fear continued even after 20 years of this remark as the Turks were at the very doorsteps
of England, indeed, in October 1617, a Turkish pirate ship was captured in the Thames
estuary (Chew 363).
139
These fears and worries gave way to different forms of reactions in the Christian world.
No country in Europe dared any direct military campaign against this powerful “enemy.”
Although several plans were drawn by the European countries in order to “liberate all the
conquered Christian territories” right down to the Holy Land, they were never realized
(��
Eliav-Feldon 62��
). They did succeed, however, in creating a collective consciousness
among their people against the Turks and their religion Islam through representations of
Turkish characters in all kinds of writings including drama. In England, the stereotypical
features attributed to Turks were frequently represented on the Elizabethan and early
Stuart stages. Many plays appeared during this period representing Turkish “cruelty”
and “violence.” Along with Shakespeare’s Othello, Vitkus lists the best known of these
plays as, Marlowe’s Tamburlane, Parts I and II and his Jew of Malta, George Peele’s
Battle of Alcazar and Soliman and Perseda, Robert Greene’s Alphonsus, King of Aragon,
and his Selimus and Orlanda Furioso, The Famous History of the Life and Death of
Captain Thomas Stukeley, Thomas Dekker’s Lust’s Dominion, Thomas Heywood’s The
Fair Maid of the West, Part I, Thomas Goffe’s The Courageous Turk and The Raging
Turk, John Fletcher and Philip Massinger’s The Knight of Malta, The Renegado, Thomas
Middleton and William Rowley’s All’s Lost by Lust, and Robert Daborne’s A Christian
Turned Turk (2).
Greene’s Selimus, Emperor of the Turks, had the full title in 1594 printed edition as The
First Part of the Tragical Reign of Selimus, sometime Emperor of the Turks, and grandfather
to him that now reigneth. Although the title indicates a sequel in which Selimus will appear
in another play, there is no evidence that a second play was ever written. There is also no
record of the author of the play Selimus but it is generally agreed that it was written by
Robert Greene around 1590 (Vitkus 16-18).
The play presents the cruel and violent actions of Selimus, the Ottoman prince who
kills his brothers Acomat and Corkut, and dethrones and poisons his father Bajazet on his
way to attain sole rulership of the Ottoman Empire. The play lacks historical accuracy with
regards to the events that took place in the history. It is historically not true, for example,
that Selimus murdered his father or that Bajazet was poisoned. These appear to have been
inserted by the author to emphasize the point of Turkish “cruelty.”
The first scene of the play opens with the lamenting of Bajazet about his late situation
concerning the greed of Selimus and the future of the Ottoman Empire. In the same scene,
through the words of Bajazet, the audience is prepared for an unmatched “tyrant,” Selimus,
whose “hands do itch to have the crown,/ And he will have it—or else pull [Bajazet] down./
Is he a prince? Ah no, he is a sea,/ Into which run nought but ambitious reaches,/ Seditious
complots, murther, fraud, and hate.” (1.77-80). In fact, these characteristics, attributed
to Selimus here, were part of the dominant religious and political discourse in which the
stereotypical features of the Turks were represented in early modern England. Hence, in
the second scene, Selimus does not prove his father wrong in the judgement of his son
140
Mustafa ŞAHİNER
as he reveals his true intentions to Sinam Bassa. If Bajazet does not hand over the crown
to Selimus, his “right hand is resolved/ To end the period with a fatal stab” (2. 166-167).
From the very beginning, we learn that he is a Machiavellian, ready to commit patricide.
When Sinam Bassa reminds him of the “revenging God” who would punish him for his
sins after his death (2.185-186), Selimus defies both God and religion, concluding that “An
empire, Sinam, is so sweet a thing,/ As I could be a devil to be a king” (2.203-204). It was
a commonplace in the early modern popular fiction and drama to represent Turks as unjust,
tyrannical and lusty pagans associated with Satanism. The Ottoman Sultan Selimus, with
his greedy lust for power, then, becomes “a typical example of this kind of oriental
despotism” (Vitkus 11).
In the play, Bajazet, knowing his son Selimus’ true intentions, refuses to give him
a hearing although out of fear he agrees to give him “great Samandria,/ Bordering on
Belgrade of Hungaria” (3.64-65) as a gift. Selimus is not happy with Bajazet’s answer
and even angry with the idea of receiving Samandria because it is not fully Bajazet’s yet.
In fact, it is a problematic area and Selimus thinks his father wants his death. Hence, he
is determined that “Since, … [Bajazet] is so unnatural to me,/ I will prove as unnatural
as he” (4.24-25). Selimus uses both Bajazet’s refusal to speak to him and the implication
he finds in the Samandria gift as pretext to the war he has been planning against his
father. The two armies fight at the battle near Chiurlu and the Sultan is victorious, and
Selimus barely escapes, promising revenge. It will not be long before he gets his chance
for revenge. One of the other princes, Acomat, who also has a great lust for power, sends
a messenger to his father to hand over the crown to himself. When he is refused, he
attacks his nephew, Prince Mahomet, the Beylerbey of Natolia, the son of his deceased
eldest brother Alemshae. Acomat “massacres” both Mahomet and his sister Zonara
along with 6000 citizens of Iconium. In addition to this, when Bajazet sends Aga as a
messenger to persuade Acomat to lay down his arms, he pulls out Aga’s eyes and cuts
off his hands on stage. This bloody act on stage, which was one of the characteristics of
Senecan Tragedy, emphasized the cruelty of the Turkish villain who is capable of any
crime whatsoever. This last deed, in the play, actually foreshadows both Acomat’s doom
and Selimus’ revenge. Bajazet, extremely moved by his messenger’s ill treatment in the
hands of Acomat, forgives Selimus, makes him the commander of janissaries and sends
him to kill his brother. At this point, the audience is prepared for not only a fratricide
but also a filicide because, although Acomat is killed towards the end of the play by his
brother Selimus, it was Bajazet who gave the order to Selimus.
Once Selimus becomes the commander of janissaries, he seizes the opportunity to first
proclaim himself the emperor of Turks and then plots his father’s death. In accordance
with the anti-Semitic sentiment in the early modern period, the agent he uses for his plan
to poison his father is a “cunning” Jew, called Abraham, who “will venture anything for
gold” (17.100). So far, Selimus has proved his villainy, cruelty and Machiavellianism,
which will continue throughout the play, as expected from a Muslim emperor. Now is
141
the time to complete the demonization process by refusal of religion and denial of faith.
When all is set for the poisoning of his father and Abraham, the Jew, agrees to his plan,
Selimus soliloquies:
So this is well: for I am none of those
That make a conscience for to kill a man.
For nothing is more hurtful to a prince
Than to be scrupulous and religious.
(17.139-142)
Jonathan Dollimore claims that speeches like this one throughout the play contain a
“fascinating discourse on atheism and one which takes up the debate on the ideological
dimension of religion” (85). Analysing the play from a cultural materialist viewpoint,
it is indeed possible to argue that the play may persuade “an audience that religion was
indispensible for maintaining the social order while at the same time casting serious
doubts as to its veracity” (Dollimore 86). Nevertheless, it is not Christianity in this
case on which serious doubts has been cast but Islam. Thus, an audience would more
likely relate the atheism Dollimore talks about to Islam rather than their own religion
Christianity. After all, Selimus is not a king of England but a Sultan of the Ottomans who
are represented on the English stages as the despotic evil race.
At the funeral following his father’s death, Selimus makes a show of grief to “blind
his subjects’ eyes” (20.1), although his heart “cast in an iron mould ,/ Cannot admit
the smallest dram of grief,/ Yet that I may be thought to love him well,/ I’ll mourn in
show, though I rejoice indeed” (20.6-9). He is depicted as a heartless, inhuman creature
closer to Satan than to human beings as, indeed, the stage direction implies. At the
funeral, the audience is asked or told to imagine “the temple of Mahomet”, representing
a mosque, which was commonly known to the English audience as “a temple, imagined
as a shrine dedicated to the worship of the idol, Mahomet” (Vitkus 146).4 In the early
modern popular fiction and drama, Mahomet was shown as a deity who was “often made
part of a heathen pantheon that also includes Apollin, Termagant, and other devilish
idols” (Vitkus 9). Thus, Selimus, the Turkish emperor, is depicted as a worshipper of
devil and his religion as Satanism. This, in fact, points to the western stereotyping and
representation of the Turk as embodiment of evil. “The stereotype of the devilish Moor
or cruel Turk was sometimes employed to demonstrate the supposed iniquity of Islam,
and to portray Muslims as agents of Satan” (Vitkus 15).
Throughout the play, Selimus continues to kill and massacre everyone not sparing
women and children who might have any relevance to the Ottoman crown. However, in
Scene 22, his paganism and Satanism is challenged, and he is invited to “true faith”, that
4 See Vitkus, note to Scene 20, p. 146.
142
Mustafa ŞAHİNER
is Christianity, by his very brother Corcut who, apparently, was converted to Christianity
by some Christians on his disguised runaway from Selimus. Historically, Corcut’s
conversion to Christianity is not true. Indeed, he ran away from his brother in disguised
form together with his slave and hid in the caves waiting for a chance to escape abroad
to Europe. They were discovered by some peasants and arrested. He was, then, strangled
in his sleep on the way to Bursa (U��
zunçarşılı 251��
). In the play, however, before Selimus
has his brother strangled, Corcut prophesies that Selimus will meet his death in Chiurlu
since he killed his father there. Corcut, as a “true Christian” does not fear death or crave
for pardon but warns Selimus that if he does not change his “greedy mind” (22.77) his
soul will be tortured in “dark hell” (22.77). Corcut is then ready to give his saved soul
to the Christian God: “Thou God of Christians,/ Receive my dying soul into thy hands”
(22.83-84). None of these, in fact, stir any emotions in Selimus, whose response to the
death and dying speech of Corcut is:
What, is he dead? Then Selimus is safe
And hath no more corrivals in the crown.
For as for Acomat he soon shall see
His Persian aid cannot save him from me.
(22.85-88)
There is no sign of humanity or religiousness in Selimus, who, even after killing all
his co-rivals in the crown and massacring many others, goes on to describe himself at the
end of the play as a Basilisk (29.44-57), and intends to invade all neighbouring countries
(29.62-76). He likens himself to the legendary “ibis”, a bird that was believed in popular
legends to eat up poisonous snakes “but then lay eggs from which basilisks would hatch”
(Vitkus 147). He is first “ibis” who removes the venomous snakes, Bajazet and Acomat,
and then becomes the murderous basilisk.
To conclude, then, the representation of Turks as unjust, tyrannical and lusty
pagans associated with Satanism seems to be prevalent in the early modern period. Although
Goffman, differentiating the attitudes of northern from the Mediterranean Europe as well as
western Europeans with first-hand experiences who “often regarded it [the
��
Ottoman Empire]
with respect”, claims
��
that this was not a fixed attitude of the west in general, ��
he accepts the
fact that the tendency ��
of “historians to envisage the Empire as ignoble and antithetical to
‘refined’ Western standards undoubtedly has obscured the nuances of Ottoman civilization”
(5-6). Hence, influenced by the earlier writings and the information provided by those
historians, the play Selimus appears to be mirroring the general concept of the Turk and Islam
in early modern England which at the same time becomes itself a tool for the demonization
of both Islam and the Turk. And it is this concept of the Turk that forms a great part of the
pre-eighteenth century oriental discourse, which sees the Turk as the grand evil that must
be destroyed rather than a weak race that must be “dominated, restructured” and finally
controlled.
143
WORKS CITED
Burton, Jonathan. “Anglo-Ottoman Relations and the Image of the Turk in Tamburlane.” Journal of Medieval and
Early Modern Studies 30.1 (2000): 125-156.
Chew, Samuel C. The Crescent and the Rose: Islam and England during the Renaissance. New York: Oxford
University Press, 1937.
Dollimore, Jonathan. Radical Tragedy: Religion, Ideology and Power in the Drama of Shakespeare and his
Contemporaries. 2nd ed. New York: Harvester Wheatsheaf, 1989.
Eliav-Feldon, Miriam. “Grand Designs: The Peace Plans of the Late Renaissance.” Vivarium 27 (1989): 5176.
Goffman, Daniel. The Ottoman Empire and Early Modern Europe. Cambridge: Cambridge University Press,
2002.
Greene, Robert. Selımus. Three Turk Plays from Early Modern England. Ed. Daniel J. Vitkus New York:
Columbia UP, 2000. 52-147.
Said, Edward. Orientalism. New York: Vintage Books, 1979.
Uzunçarşılı, ��
İ��
smail Hakk��
ı. Osmanlı Tarihi: İstanbul’un Fethinden Kanuni Sultan Süleyman’ın Ölümüne Kadar.
Cilt II. Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1998.
Vitkus, Daniel J. Introduction. Three Turk Plays from Early Modern England. New York: Columbia UP, 2000.
1-53.
Wann, Louis. “The Oriental in Elizabethan Drama.” Modern Philology 12.7 (1915): 423-447.
144
Çeşitli Klinik Örneklerden İzole Edilen
Pseudomonas aeruginosa Suşlarında
Homoserin Lakton Üretimi ve Antibiyotik
Duyarlılıklarının Araştırılması
Seyhan ULUSOY1, Gülgün BOŞGELMEZ-TINAZ1
Özet
N-açil-homoserin lakton molekülleri (AHLs), birçok Gram-negatif bakteride populasyon yoğunluğuna
bağlı olarak gen ekspresyonunu düzenleyen küçük sinyal molekülleridir. Bu çalışmada, Süleyman Demirel
Üniversitesi Tıp Fakültesi hastanesinin çeşitli ünitelerinden izole edilen 50 adet P. aeruginosa izolatı
kullanılmıştır. Bu izolatlar tarafından N-açil-homoserin lakton moleküllerinin üretimi, Chromobacterium
violaceum CV026 ve Agrobacterium tumefaciens NT1 biyosensör suşları kullanılarak araştırılmıştır.
P. aeruginosa izolatlarının tamamı A. tumefaciens NT1 kullanılarak yapılan testlerde pozitif sonuçlar
vermesine karşın literatürdeki bilgilerin aksine bu izolatların tümü, C. violaceum CV026 kullanılarak yapılan
testlerde negatif sonuç vermiştir. Ayrıca bu suşlara National Committee for Clinical Laboratory Standards
(CLSI, 2005)’e göre sefaperazon (CFP) (Oxoid;75µg), imipenem (IPM) (Oxoid;10µg), gentamisin (CN)
(Oxoid;10µg), siprofloksasin (CIP) (Oxoid;5µg) ve gatifloksasin (GTX) (Oxoid;5 µg) antibiyotikleri için disk
difüzyon testi uygulanarak AHL molekülü üretimindeki eksikliğin antibiyotik duyarlılığı üzerindeki etkisi
araştırılmıştır.
Anahtar kelimeler: Pseudomonas aeruginosa, N-açil-homoserin lakton, Antibiyogram, Çevreyi
algılama.
1 Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi-Biyoloji Bölümü, Isparta
145
Çeşitli Klinik Örneklerden İzole Edilen Pseudomonas aeruginosa Suşlarında Homoserin Lakton Üretimi ve Antibiyotik Duyarlılıklarının Araştırılması
ABSTRACT
N-acyl-homoserine lactones (AHLs) are small signalling molecules that regulate gene expression in
response to population density in many Gram negative bacteria. Fifty P. aeruginosa strains isolated from
Intensive Care Units at Süleyman Demirel University Hospital were used in this study. These isolates
were tested for production of AHLs by using indicator strains Chromobacterium violaceum CV026 and
Agrobacterium tumefaciens NT1. Positive reactions were recorded for all P. aeruginosa isolates with A.
tumefaciens NT1. However, these isolates gave negative results with C. violaceum in contrast to previous
reports. In addition, disk diffusion susceptibility testing was performed for cephoperazon��
��
(CFP) (Oxoid;
75 mg), imipenem (IPM) (Oxoid; 10 mg), gentamicin (CN) (Oxoid; 10 mg), ciprofloxacin (CIP) (Oxoid
5mg) and gatifloxacin (GTX) (Oxoid; 5mg) by the method recommended by the National Committee for
Clinical Laboratory Standards (CLSI, 2005) to investigate the effect of lack of AHL production on antibiotic
susceptibility.
Keywords: Pseudomonas aeruginosa, N-acyl-homoserine lactone, Antibiogram, Quorum-sensing
1. Giriş
Pek çok patojen bakteri, hücreler arası sinyal mekanizmasını populasyon yoğunluğuna
bağlı olarak özel genlerin ekspresyonunu düzenlemek için kullanır. Bu tip gen regülasyonu,
çevreyi çevreyi algılama sistemi (Quorum sensing) (Fuqua vd., 1994) olarak adlandırılır.
Gram-negatif bakterilerin pek çoğu, küçük difüze olabilen açil homoserin lakton (AHL)
moleküllerini, çevreyi algılama sisteminde sinyal molekülü olarak kullanırlar (Pesci,
vd., 1997; Fuqua vd, 2001; Whitehead vd., 2001). Bu küçük sinyal molekülleri, bakteri
hücrelerinden difüze olarak çeşitli fonksiyonların düzenlenmesinde rol oynamak üzere
ortamda birikirler. Belli bir populasyon yoğunluğuna ulaşıldığında, ortamda birikmiş
olan AHL molekülleri, bir dizi hedef genin ekspresyonunu tetikler (Whitehead, 2001).
Bugüne kadar AHL molekülüne dayalı çevreyi algılama sistemini kullanan ve en
çok çalışılmış Gram-negatif bakterilerden birisi de P. aeruginosa’dır. P. aeruginosa;
kanser ve AIDS hastalarında veya kistik fibrozisli hastalarda; ayrıca immün sistemi
cerrahi olarak, yanıkla veya sitotoksik ilaçlarla baskılanmış hastalarda enfeksiyona
sebep olan, fırsatçı bir insan patojenidir. Ayrıca P. aeruginosa, kataterler, kalp kapakları
ve diş protezleri gibi vücut içi tıbbi cihazlarda da kolonize olurlar (de Kievit, 2001). P.
aeruginosa’nın başarılı bir fırsatçı patojen olmasının nedenlerinden birisi, oldukça geniş
yelpazede ürettiği virülens faktörleridir. Bu virülens faktörleri arasında elastaz, alkalin
proteaz, hemolzin, siyanid, piyosiyanin ve ekzotoksin A sayılabilir.
Özellikle kistik fibriozisli hastaların bu mikroorganizma ile kolonizasyonunun
önlenmesi imkansızdır. Yine kistik fibrozisli hastaların akciğerleri, Pseudomonasların
alginat üretip biyofilm oluşturarak, bakterilerin antibiyotiklerden korunması için iyi bir
ortam sağladığı için, bu hastalarda Pseudomonas enfeksiyonlarını tedavi etmek oldukça
zordur. Çünkü bu patojenin sebep olduğu enfeksiyonlarda uzun süre ve tekrarlı antibiyotik
tedavisi uygulanması dirençli suşların ortaya çıkmasında önemli rol oynamaktadır (Ciofu
146
vd.,1994). Bu nedenle, bu patojenin sebep olduğu enfeksiyonların tedavisi açısından
antibiyotik duyarlılıklarının bilinmesi önem taşımaktadır.
Bu çalışmada, P. aeruginosa klinik izolatlarında sinyal molekülü üretiminindeki
bozukluk ile antibiyotik duyarlılıkları arasındaki ilişki araştırılmıştır.
2. GEREÇ VE YÖNTEM
Bu çalışmada; Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesinin çeşitli kliniklerinden
izole edilmiş 50 adet P. aeruginosa suşu kullanılmıştır. Tüm suşlar, %1.2 agar ilavesiyle
katılaştırılmış Luria Broth (LB) besiyerinde üretilmiştir. AHL moleküllerinin tespiti,
C. violaceum CV026 (McClean vd., 1997) ve A. tumefaciens NT1 biyosensör suşları
kullanılarak gerçekleştirilmiştir. N-açil yan zincirinde 4 ile 8 arası karbona sahip AHL
moleküllerinin tespiti için, C. violaceum CV026 kullanılmıştır. Ortamdaki mevcut kısa
zincirli AHL molekülleri, C. violaceum CV026 mutant suşunda mor bir pigment olan
viyolasin’in üretimi uyarır (McClean vd., 1997). Diğer bir indikatör olarak, pZLR4
plazmiti taşıyan A. tumefaciens NT1 suşu kullanılmıştır (Shaw vd., 1997; Cha vd.,
1998; Ravn vd., 2001). Bu suş, ortamda X-Gal (5-Bromo-4-chloro-3-indolyl-β-Dgalactopyranoside) varlığında, N-açil yanzincirinde 6 ile12 arası karbona sahip uzun
zincirli AHL moleküllerinin indüklemesi sonucunda mavi renk meydana getirir. Bu
suşlar, %1.2 agar ilavesiyle katılaştırılmış ve uygun antibiyotik ilavesi yapılmış (A.
tumefaciens NT1 Gentamisin 20µg/mL; C. violaceum CV026 Kanamisin 20µg/mL),
LB(%1 tripton,%0.5 yeast extract,%0.5 NaCl) besiyerlerinde üretilmiştir.
2.1. AHL Moleküllerinin Tespiti İçin Çapraz Doğrulama Testi
Çalışılan suşlarda AHL moleküllerinin üretimi, her iki biyosensör suş (CV026 ve
NT1) ile besiyeri üzerinde paralel çizilerek test edilmiştir.
2.2. Agar Difüzyon Testi
5mL LB (%0.3, w/v) sıvı kültürüne, 50µL C. violaceum CV026 kültürü ilave
edilmiştir. Agar-kültür karışımı hızlı bir şekilde LB petrilerine (100mm x 100mm)
dökülmüştür. Steril pastör pipeti ile besiyerinde açılmış kuyucuklara, test edilecek
izolatın süpernatantından 100µL’ye kadar pipetle eklenmiştir. Petriler 30°C’de bir gece
inkübe edilmiş ve pigment üretimi açısından suşlar değerlendirilmiştir.
2.3. Disk Difüzyon Testi
İncelenen izolatlar, antibiyotik hassasiyetleri açısından National Committee
for Clinical Laboratory Standards’a göre disk difüzyon yöntemi uygulanarak test
edilmişlerdir (CLSI, 2005). Kullanılan antibiyotik diskleri: sefaperazon (Oxoid;75µg),
147
imipenem (Oxoid;10µg), gentamisin (Oxoid;10µg), siprofloksasin (Oxoid;5µg) ve
gatifloksasin (Oxoid;5 µg) şeklindedir. Mc Farland 0.5 bulanıklığında hazırlanan
bakteri süspansiyonu, Muller Hinton agar besiyeri bulunan petrilere yayılmıştır. Sonra
antibiyotik diskleri, besiyeri yüzeyine yerleştirilmiştir. İnhibisyon zonlarının çapları 35
°C’de 24-48 saat inkübasyon soncunda milimetrik cetvel ile ölçülerek, sonuçlar duyarlı,
dirençli ve orta derecede duyarlı olarak CLSI’in kriterlerine göre değerlendirilmiştir. P.
aeruginosa ATCC 27853 suşu kontrol olarak kullanılmıştır (CLSI, 2005).
3. BULGULAR
Sinyal molekülü üretimi ve antibiyotik duyarlılıkları açısından test edilen izolatların
orjinleri Tablo 1’de verilmiştir.
Tablo 1. Sinyal molekülü üretimi ve antibiyotik duyarlılıkları açısından test edilen suşların orjinleri
İzole edildiği klinik
Yoğun bakım
Dahiliye
Göğüs
Yeni Doğan
Pediatri
KBB
Acil
Genel Cerrahi
İzoleedildiği Materyal
Kan
İdrar
Balgam
Yara
İdrar
Yara
Periton mayi
Vücut sıvısı
İzole edilen Suş Sayısı
10
7
10
6
6
2
3
6
C. violaceum CV026 ve A. tumefaciens NT1 biyosensör suşları kullanılarak, tüm
klinik izolatlarda AHL moleküllerinin üretimi araştırılmıştır.
Çalışmanın sonunda, P. aeruginosa klinik izolatlarının tamamı A. tumefaciens NT1
indikatör suşu ile AHL pozitif sonucu vermiştir. Ancak bu izolatlar, AHL moleküllerinin
üretimi açısından, N-açil yan zincirinde 4 ile 8 arası karbona sahip AHL moleküllerinin
tespiti için, C. violaceum CV026 indikatör suşu ile test edildiğinde; kısa zincirli AHL
moleküllerinin varlığı tespit edilememiştir (Şekil 1a-b).
148
Şekil 1.a., 1-2Bütanoyil Homoserin Lakton (BHL) sinyal molekülünü üretemeyen suşlar,
3-PAO1 kontrol suşu 1.b.,Okzododekanoyil Homoserin Lakton (OdDHL)
sinyal molekülünü üreten suşlar, 1, 2 klinik izolat, 3-PAO1 kontrol suşu.
P. aeruginosa enfeksiyonlarının tedavisinin zor olmasında önemli rol oynayan
özelliklerinden birisi de, farklı antibiyotiklere karşı çoklu direnç taşımasıdır. Çalışma
sırasında klinik izolatların antibiyotik direnç profilleri, sefaperazon (Oxoid;75µg),
imipenem (Oxoid;10µg), gentamisin (Oxoid;10µg), siprofloksasin (Oxoid;5µg)
ve gatifloksasin (Oxoid;5 µg) antibiyotikleri için disk difüzyon testi uygulanarak
araştırılmıştır. Çalışma sonucunda tüm klinik izolatlar siprofloksasine, gentamisine ve
gatifloksasine duyarlı olarak bulunmuştur. Sefaperazona bir izolat dirençli, yedi izolat
orta derecede duyarlı ve diğer izolatlarlar duyarlı olarak bulunmuştur. İmipeneme ise
altı izolat dirençli, bir izolat orta derecede duyarlı, diğer izolatlar ise duyarlı olarak tespit
edilmiştir (Tablo 2).
149
Tablo 2. Çalışma sırasında kullanılan 50 P. aeruginosa klinik izolatının antibiyotikler için duyarlılıkları
Antibiyotikler
Cefaperazon
İmipenem
Duyarlı (%)
84
86
Gentamicin
100
Gatifloxacin
100
Ciprofloxacin
100
Orta Derecede Duyarlı (%)
14
Dirençli (%)
2
2
12
_
_
_
_
_
_
4. TARTIŞMA
Bu çalışma SDÜ Tıp Fakültesi hastanesinin çeşitli ünitelerinden izole edilmiş P.
aeruginosa klinik izolatlarının tamamının OdDHL sinyal moleküllerini üretebildiğini,
BHL sinyal moleküllerini üretemediğini göstermiştir (Boşgelmez- Tınaz vd., 2005).
Birçok insan patojeni, çevreyi algılama sistemini virülens faktölerinin üretimini
düzenlemek için kullanırlar bu nedenle, bu sisteminin bloke edilmesi bakterinin çeşitli
virülens faktörlerini üretmesini engellemek için imkan sağlar. P. aeruginosa patojeninin
önemli virülens özelliklerinden birisi de farklı antibiyotiklere karşı çoklu ilaç pompalarıyla
sağladığı dirençtir.
Ancak çalışma sonucunda, tüm izolatlar BHL sinyal molekülünü üretememelerine
rağmen, antibiyotik duyarlılıkları arasında büyük farklılıklar saptanamamıştır. Bu
durum, bir hastanın farklı seviyede sinyal molekülü üreten çoklu P. aeruginosa suşuyla
enfekte olmuş olmasına bağlanabilir (Shaber vd, 2005). Daha önce yapılmış çalışmalarda
antibiyotik tedavisi uygulama süresinin P. aeruginosa’da çeşitli virülens faktörlerinin
üretimini etkilediği ortaya konmuştur (Griswold vd., 2001).
Çalışılan izolatlar arasında antibiyotik direncine sahip fazla sayıda izolat
bulunmamaktadır. Yapılan bu çalışmanın sonucu, klinik izolatların sebep olabileceği
hastalıkların tedavisi açısından önem taşımaktadır. Zira çoklu dirence sahip patojenlerin
neden olduğu enfeksiyonların tedavisi mortalite, zaman ve maliyet açısından büyük
kayıplara neden olduğu için oldukça sorun oluşturmaktadır.
TEŞEKKÜR
Bu çalışma, Süleyman Demirel Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projeleri Yönetim
Birimi tarafından 1094-D05 no’lu ve TUBİTAK TBAG-HD/79 no’lu projeler ile
desteklenmiştir.
150
KAYNAKLAR
Boşgelmez-Tinaz, G., Ulusoy, S., Arıdoğan, B., Eroğlu, F. and Kaya, S. N-butanoyl-L-homoserine lactone
(BHL) deficient Pseudomonas aeruginosa isolates from intensive care unit. Microbiological Research,
160, (2005), pp.399-403.
Cha, C., Gao, P., Chen, Y.C., Shaw, P.D., Farrand, S.K., ‘Production of acyl-homoserine lactone signals by
gram-negative plant-associated bacteria’, Mol Plant-Microbe Interact, 11, (1998), pp. 1119-1129.
Ciofu O., Giwereman B., Pedersen S.S., Hoiby N., ‘Development of antibiotic resistance in P. aeruginosa
during two decades of antipseudomonas treatment at the Danish CF center’, APMIS, 102, (1994), pp.274280.
CLSI,2005, Clinical and Laboratory Standards Institute. Performance Standards for Antimicrobial
Susceptibility Testing; Fifteenth Informational Supplement. (CLSI) document M100-S15 [ISBN 156238-556-9].Clinical and Laboratory Standards Institute, 940 West Walley Road, Suite 1400,Wayne,
Pennsylvania 19087-1898 USA, 2005.
De Kievit, T. R., Parkins, M.D., Gillis, R.J., Srikumar, R., Ceri, H., Poole, K., Iglewski, B.H., Storey, D.G.,
‘Multidrug efflux pumps: expression patterns and contribution to antibiotic resistance in P. aeruginosa
biofilms’, Antimicrob Agents Chemother, 45, (2001), pp. 1761–1770.
Fuqua, C., Winans, S. C., Greenberg, E. P., ‘Quorum sensing in bacteria: the LuxR-LuxI family of cell
density-responsive transcriptional regulators’, J Bacteriol, 176, (1994), pp.269–275. Fuqua, C., Parsek, M. R., Greenberg, E.P., ‘Regulation of gene expression by cell-to-cell communication:
acyl-homoserine lactone quorum sensing’, Annu Rev Genet, 35, (2001), pp.439–468.
Griswold, J., Hamood, A. N., Colmer-Hamood, J. A. & Methani, A., ‘Length of antibiotic treatment influences
risk of repeated Pseudomonas aeruginosa infections’, Curr Opin Clin Exp Res, 3, (2001), pp.186–195.
McClean, K.H., Winson, M.K., Fish, L., Taylor, A., Chhabra, S.R., Camara, M., Daykin, M., Lamb, J.H., Swift,
S., Bycroft, B.W., Stewart, G.S.A.B., Williams, P., ‘Quorum sensing and Chromobacterium violeceum:
exploitation of violacein production for the detection of N-acylhomoserine lactones’, Microbiology, 143,
(1997), pp. 3703-3711..
Pesci, E.C., Pearson, J.P., Seed, P.C., Iglewski, B.H., ‘Regulation of las and rhl quorum sensing in P.
aeruginosa’, J. Bacteriol, 179, (1997), pp.3127–3132.
Ravn, L., Christensen, A.B., Molin, S., Givskov, M., Gram, L., ‘Methods for acylated homoserine lactones
produced by Gram-negative bacteria and their application in studies of AHL-production kinetics’, Journal
of Microbiological Methods, 44, (2001), pp.239-251.
Schaber J. A., Carty N. L., McDonald N. A., Graham E. D., Cheluvappa R., Griswold J. A. and Hamood
A. N., ‘Analysis of quorum sensing-deficient clinical isolates of Pseudomonas aeruginosa’, Journal of
Medical Microbiology, 53, (2004), pp. 841–853.
Shaw, P.D., Ping, G., Daly, S.L. vd., ‘Detecting and characterizing N-acyl-homoserine lactone signal
molecules by thin-layer chromatography’, Proc Natl Acad Sci. USA, 94, (1997), pp. 6036-6041.
Whitehead, N.A., Barnard, A.M., Slater, H., Simpson, N.J., Salmond, G.P., ‘Quorum-sensing in Gramnegative bacteria’, FEMS Microbiol Rev, 25, (2001), pp.365–404.
151
Once an Insider, Now an Outsider:
Doris Lessing’s African Laughter
1
Özlem Uzundemir2
Abstract:
Doris Lessing’s African Laughter is a travel book including her four visits in 1982, 1988, 1989 and 1992
to Africa, the place where her childhood memories belong to. Pleased to hear the end of the white man’s
supremacy, she traveled to the country, not only to visit her friends and relatives but also to observe the social
and political changes that took place after the country gained its independence. The aim of this article is to
analyze the dynamism Lessing observes in Zimbabwe, namely the political controversies, the blending of
cultures and the continuation of the colonial hatred in people’s attitudes and lifestyle as well as to evaluate her
visits as inward journeys to her past through an emphasis on the fallibility of memory.
Keywords: Doris Lessing, African Laughter, journey, home, postcolonialism
Özet:
Doris Lessing’in gezi kitabı African Laughter yazarın 1982, 1988, 1989 ve 1992’de çocukluğunun geçtiği
Afrika’ya yaptığı ziyaretlerle ilgili anılarını içerir. Ülkenin bağımsızlığını kazanmasından memnun olan
yazar, yalnızca arkadaş ve akrabalarını ziyaretini anlatmakla kalmaz, ülkenin geçirdiği değişimi de aktarır.
Bu makalenin amacı, hem Lessing’in Zimbabwe’de gözlemlediği sömürgeci kültür ile Afrika kültürünün
etkileşimi sonucunda doğan değişimi ve sömürgecilerin davranış ve yaşam biçimlerindeki nefreti incelemek
hem de bu ziyaretleri yazarın geçmişine yaptığı yolculuk olarak yorumlamaktır.
Anahtar Sözcükler: Doris Lessing, African Laughter, gezi, yuva, sömürgecilik sonrası edebiyatı
1 This aricle is the revised and expanded version of the paper presented at the 19th All-Turkey English
Literature Conference organized by Boğaziçi University in 1998.
2 Dr., Başkent University, Faculty of Arts and Sciences, Department of American Culture and Literature
153
Once an Insider, Now an Outsider: Doris Lessing’s African Laughter
Doris Lessing, who lived in Southern Rhodesia from the age of five till thirty,
decided to move to London in 1949, thinking that despite its natural beauty and perfect
climate, she would not bear witnessing the oppression of the colonizers on the black
people. While living in Africa she had always fought against colonialism, claiming that
“white-dominated Africa cannot last long” (CAS, 11). In the Preface to the first volume
of her Collected African Stories, she blames Britain for ignoring the suffering of the
black nation and thus causing tragic events in Africa (7). She thinks that democracy in
Southern Rhodesia “was enjoyed by the whites, but was never extended to the blacks
who experienced only various forms of repression under the whites” (AL, 277).
Lessing returned to Africa in 1956 just for a visit and later on wrote her impressions
in a book called Going Home. After this trip she was exiled from the land for twenty-five
years, as she was declared to be a Prohibited Immigrant because of her efforts to abolish
the white rule in Africa. She claims that this prohibition meant an exclusion “from my
own best self” (AL, 12), since she considers Africa her hometown, the place where her
childhood memories belong to.
Lessing’s prohibition ended when Southern Rhodesia, which had been colonized
since 1890, became an independent country, now called Zimbabwe, under Robert
Mugabe regime in 1980, after the black people won the war fought against the white
rule. Pleased
to hear the end of the white man’s supremacy, she traveled to the country in 1982, 1988,
1989 and 1992, not only to visit her friends and relatives but also to observe the political
and social changes that took place after the country gained its independence. Lessing’s
travel book African Laughter, which consists of her observations and conversations with
black and white people about the country during these four visits, was published in 1992.
Elizabeth Maslen defines the book as containing “short sections, balancing each other,
commenting on each other … and offering by accumulation a remarkably broad and
balanced view of past and present, African and European, men and women, old and new
ways” (11). Lessing was very excited about these trips, because they meant traveling to
her past childhood days as well:
I know writers who very early build tall fences around theirs and afterwards make
sure they never go near them.... when the time comes for them to make the first
trip home it means stripping off new skin and offering exposed and smarting
flesh to - the past. For that matter every child who has left home to become an
adult knows the diminishing of the first trip home. (301)
The aim of this article is not only to analyze the dynamism Lessing observes in
Zimbabwe, namely the political controversies, the blending of cultures and the continuation
of the colonial hatred in people’s attitudes and lifestyle, but also to evaluate her visits as
inward journeys to her past through an emphasis on the fallibility of memory.
154
Özlem UZUNDEMİR
In terms of the new political state of Zimbabwe, Lessing in her first trip in 1982
notices that people are working hard for a better future. On the whole, she perceives “the
vigour, the optimism, the determination of the people” (10). Despite certain discrepancies
she hears from both black and white people, she thinks that it is too early to judge the
changes, because first of all democratic regime is a new concept for the black people and
secondly one should not expect the government to solve the problems immediately after
a long lasting war. Lessing thinks that there are promising activities, such as the efforts to
establish secondary education. When a black man tells Lessing that they need the whites,
not the blacks in governmental and administrative work as they are more intelligent and
experienced, Lessing objects to the young man’s idea, saying that they believe “what the
whites have been telling” (69) them.
In her following travels to Zimbabwe, however, Lessing’s optimism about the
new government gradually declines. She observes that people of both races find the
Robert Mugabe regime as unsuccessful, as he does not have enough educated people
in administrative positions: people who are placed in governmental positions are not
university graduates but Comrades coming from the Bush (155). Zimbabweans also
talk about the scandals of the ministers, and that “Mugabe’s economic policy is ruining
Zimbabwe because it is creating stagnation” (187). Complaints about the regime attract
Lessing’s interest, because here people think that they can influence politics, whereas in
Europe “long ago decisions have been removed from the levels where citizens have their
being, to summits of power high above their reach” (152).
In her final trip in 1992, what Lessing observes is a very pessimistic view of the
Mugabe regime: she claims that “the people have given up hopeful expectation” (431).
The citizens’ despair also reflects Lessing’s demoralized mood, as she mainly dwells on
the negative aspects of the country, such as the devaluation of the currency, famine, and
drought unlike the previous travels. Even though Lessing’s pessimism could well be
interpreted as the reflection of a white person’s discriminatory views against the black
race, it is more likely that her despair is the result of her disillusionment due to the
drastic changes in the country, which will be discussed in the following pages of this
article. As Adele Newson also suggests, Lessing’s expectations about “the new black
government decreases … countered by her desire to find the familiar in both landscape
and people” (par. 2). One instance to display her distance to white settlers in her last trip
is her disapproval of white people’s jokes about black people, finding them “disgusting”
(434).
In terms of the white and black citizens’ attitude toward each other Lessing notices
that hostility still continues. Most of the whites persist on their colonizer spirit, even if
they were defeated in war. Lessing’s white friends, for example, warn her not to give lift
to even a black pregnant woman, but she disregards their advice. On another occasion,
Lessing hears her brother, who defends the colonial ideology, define the black people as
155
“inferiors” (48). Lessing’s reply to her brother is a reversal of the argument, condemning
the white people in Southern Rhodesia. She thinks:
many [of the whites] were poor material from any point of view. When they were
good they were very very good, skillful, adaptable, full of expertise, but the rest
were limited, unintelligent, with that kind of complacency that can only go with
stupidity. They would not easily get jobs anywhere else and the blacks were only
too lucky to have got rid of them. (48)
Nor are the black people sympathetic to white citizens; they regard the white farmers as
villains in general. On the walls of government offices, Lessing sees a poster, contrasting
a white boss and a black leader:
The Boss drives his men,
The Leader inspires them.
The Boss depends on authority.
The Leader depends on goodwill.
The Boss evokes fear.
The Leader radiates love.
The Boss says “I”.
The Leader says “We”.
The Boss shows who is wrong.
The Leader shows what is wrong.
The Boss knows how it is done.
The Leader knows how to do it.
The Boss demands respect.
The Leader commands respect.
So be a leader,
Not a boss. (231)
“We” and “they” distinction continues, as the black nation has not yet forgotten the
white man’s supremacy. A black friend of Lessing’s criticizes the Afrikaners who claim
in a TV program that the white people needed help to adapt themselves to a mixed
society after the war. He says: “how is it possible? We have been exploited, we have been
ground down, we have had our country stolen from us. But it is they who have to be given
tender loving care” (138).
Despite the antagonism between the two races, however, Lessing observes in 1988
that “the babyish querulous grumbling of the whites only six years ago … has gone”
(183). Some people, for example, prefer to talk about the citizens of Zimbabwe by using
the pronoun “we”, because they claim that there should be no such distinctions in terms
of skin colour. That there are no different queues for white and black people in public
places and that one can see both races in restaurants and hotels is another promising sign,
156
Özlem UZUNDEMİR
though Lessing thinks it is very hard to eradicate the hostile attitude between the two
races completely.
After the independence of the country the lifestyle of both white and black citizens
has changed. Lessing hears that some of the whites have become poorer; they do not
have enough money to visit relatives in Britain. She remembers that in her time white
people had employed three or four servants in their home, but in 1982 she notices just one
servant in most of the farms. Also, Lessing witnesses the adaptation of at least some of the
white citizens to the African culture, which they had once disdained. White people eating
sadza which used to be the food of black people is one instance of such a transformation.
Lessing finds this situation very ironic, saying: “Nothing is more satisfying to the ironiesof-history nerve than to watch those whites who stay in Zimbabwe but preserve their
feelings of superiority, filling their plates with sadza. Then - in the old days - sadza was
kaffir food and no white would dream of eating it” (358).
The diversity in black people’s lifestyle displays the dynamic structure of a new
nation. There is the new rich class of black people, called the Chefs, which emerged
after the War, and there are people who imitate the life of white people by watching
American soap operas, such as Dallas and Dynasty, and getting dressed like the white
people. Lessing hears the village women complaining about the city girls who “‘want to
be white blacks’” (368). They dress like models and they apply cosmetics to lighten their
skin color. As Frantz Fanon claims, “The colonized is elevated above his jungle status in
proportion to his adoption of the mother country’s cultural standards. He becomes whiter
as he renounces his blackness” (18). Thus, it is not only the whites who transform their
culture to a new one, but also the blacks who adapt themselves to the customs of the
whites whom they detest.
A letter in a newspaper about the new university near Harare also suggests the change
in black people’s lifestyle: “you see the black students lying entwined on the grass in the
dark, two by two, kissing and much more than that. When they were asked why they
behaved like this, since it is not any part of their traditional behaviour, they replied …
‘But we learned it all from you’” (128). Similarly, when a group of black women who
go to Israel are asked why they behave rudely to their hosts, they answer: “But that is
how our white madams behave, so we thought it was the way we should behave” (128).
Very paradoxically, the black women who have suffered from the domination of white
ladies, take these ladies as role models, while treating others exactly the way they were
once treated.
In contrast to those who are displaced from their own traditions by feigning white
people’s way of life, Lessing perceives that the black people in the villages continue their
customs, criticizing the Chefs and the rich black people in the cities. Unlike those leading
a luxurious life there is too much poverty and hunger in Communal Areas. People living
in the countryside remonstrate the change in their lifestyle, their fall from Eden: “‘Once
157
we lived on the edge of the water.... We fished and we hunted and we grew three crops a
year in the rich soil. Now we grow one crop a year and we are not allowed to hunt - we
are sent to prison if we do’” (383).
The dynamism Lessing discerns in politics, people’s attitudes and daily life strike
her, for they signify a place which not only carries the remnants of colonialism but
also is in the process of developing as an independent country. When a black woman
approaches Lessing for an interview and asks her opinion about Zimbabwe, she reflects
this ambiguity as: “At the moment it is breaking my heart…. It’s going to take time,
but Zimbabwe is on the right path” (109). On the whole, she is excited and pleased to
see Zimbabwe become an independent country. The title of the book, African Laughter,
signifies an optimistic future for the poor black nation, for this laughter is described as
“the laughter of poor people” (80).
Lessing’s exhilaration about the changes of an independent country leaves its place to
nostalgia and displacement, when she visits her childhood places. Her disillusionment is
related to the fallibility of memory. In her first trip, while traveling in the countryside she
tries to recall views from her childhood, but “A ‘view’ I had believed was fixed for ever,
had disappeared. A coil of mountains was lower than I remembered. A peak had come
forward and attracted to itself a lesser hill” (19). She claims that “Memory in any case
is a lying record: we choose to remember this and not that” (72). Hence, Lessing defines
the old days as a “paradise . . . a lost perfection” (57), because the bush, which formed in
her mind the ideal of what a forest should be with its different kinds of indigenous trees
and wild animals, has lost its characteristic. She remembers that once the sounds of the
animals in the bush early morning formed “the dawn chorus” (23) and that she used to
identify herself with the animals. However, after the urbanization in the 1980s “the dawn
chorus had become a feeble thing” (23). Also, the bush in patches is now filling “spaces
between farms and homesteads” (37), as people have been cutting down trees to open
up more areas for fields. Considering the country’s nature as magnificent, Lessing thinks
that the destruction of the natural beauty of Zimbabwe is “more important than, even, the
War, and the overthrow of the whites, the coming of the black government” (80).
In her first trip Lessing refrains from visiting her “myth country”, the farm she grew
up in, because of “a fear of tampering with [her] myth.... Myth does not mean something
untrue, but a concentration of truth” (35). When she returns to this childhood place in
1988 after so many years, she suddenly travels to her past, remembering her parents
and the landscape she played with her brother. Now that the bush which used to be full
of birds and wild animals is gone, everything, for Lessing, “spoke of failure” (316).
Apart from the changes in nature, Lessing is upset by the replacement of their farmhouse
with a new dull-looking bungalow, which is incomparable to the previous one. As she
confesses in Going Home, her concept of “home” is based on the first house her family
lived in Africa. Since she has lived in over sixty different houses, she has lost her sense
158
Özlem UZUNDEMİR
of “home” as a warm comfortable place, and the only peaceful “home” is the one in
the bush: “I don’t live anywhere; I never have since I left that first house on the kopje”
(594). As Susan Watkins points out, “For Lessing the concept of ‘home’ is always bound
up with its other, exile” (101). The reason why that first house has too much effect on
the writer is because it was made of logs, mud and grass, “a living thing, responsive to
every mood of the weather; and during the time I was growing up it had already begun
to sink back into the forms of the bush” (DLR, 597). This resemblance of home to a
living organism is unlike the rigidity of concrete houses she has occupied in London.
She explains why she prefers this house to the dwellings in London in her autobiography,
Under My Skin:
In London you live in houses where other people have lived, and others again will
live there when you have moved or died. A house put together from the plants and earth
of the bush is rather like a coat or dress, soon to be discarded, for it probably will have
returned to the bush, from fire, insects, or heavy rain long before you die. (54)
Lessing universalizes her sadness, claiming that “every day there are more people
everywhere in the world in mourning for trees, forest, bush, rivers, animals, lost
landscapes ... you could say this is an established part of the human mind, a layer of
grief, always deepening and darkening” (AL, 318).
As Michael Kowalewski points out, “The most successful travel narratives generally
blend outward spatial aspects of travel (social observation and evocation of alien settings
and sensibilities) with the inward, temporal forms of memory and recollection” (9).
Lessing’s travels to Africa are from the outward to the inward; her observations of the
dynamics of development in terms of politics, people’s attitude, and lifestyle after the
country gained its independence are transformed to an inward journey in which nature
reminds her her past. Thus, these travels mean for Lessing a revival of the sense of
belonging to a previous “home” and at the same time a sense of displacement, as she
feels herself to be a stranger when she goes back to her childhood environment.
Abbreviations
African Laughter: AL
Collected African Stories: CAS
The Doris Lessing Reader: DLR
159
Works Cited
Fanon, Frantz. Black Skin, White Masks. Trans. Charles Lam Markmann. New York: Grove P, 1967.
Kowalewski, Michael, ed. Temperamental Journeys: Essays on the Modern Literature of Travel. Athens,
Georgia: U of Georgia P, 1992.
Lessing, Doris. The African Laughter: Four Visits to Zimbabwe. London: Harper, 1992.
---. “Going Home.” The Doris Lessing Reader. New York: Knopf, 1988. 593-603.
---. Preface for the 1964 Collection. This was the Old Chief’s Country: Collected African Stories. Vol. 1.
London: Paladin, 1992. 7-9.
---. Under My Skin. London: Harper, 1994.
Maslen, Elizabeth. “Has the Wind Blown Away Her Words? The Transmission of Ideas in Doris Lessing’s
Work.” The Fourth METU British Novelists Seminar: Proceedings March 7-8, 1996. Ed. Nail Bezel,
Ünal Norman, and Pınar Uşşaklı. 1-17.
Newson, Adele. Rev. of The African Laughter: Four Visits to Zimbabwe, by Doris Lessing. World Literature
Today 68 (1994): 139. 21 Oct. 2007
<http://proquest.umi.com/pqdweb?did=6201826&sid=2&Fmt=3&clientId=41800&RQT=309&VName=PQ
D>.
Watkins, Susan. “Remembering Home: Nation and Identity in the Recent Writing of Doris Lessing.” Feminist
Review 85 (2007): 97-115.
160
JOURNAL OF ARTS and
SCIENCES
2004 MAY – 2008 MAY
161
ÇANKAYA UNIVERSITY
JOURNAL OF ARTS AND SCIENCES
TABLE OF CONTENTS
Volume: 1, Number: 1, May: 2004
Surface Terms and Non-Generic Symmetries
Assoc. Prof. Dumitru BALEANU
Ingilizce’nin Peltek –d (ETH) Sesbiriminin Türkler için Çıkardığı Sesletim
Sorunları ve Çözümleri
(The Articulation Problems Caused by the English Language ETH-Phoneme and
Solutions for Better Articulation)
Mehmet DEMİREZEN
Ancrene Riwle: Münzevi Hayatın Sınırlarının Kitabı: Yalnızlığı İlahlaştıran Kitap
(Anchrene Rivle: A Book Determining the Restrictionss of the Lives of the
Anchoresses and Defying Solitariness)
Ufuk EGE
Formed and Deformed Bodies: An Orientalist Criticism of Mary Shelley’s Frankenstein
Ertuğrul KOÇ
Do Good Language Learner Behaviours Lead to Student Achievement?
Arif SARIÇOBAN, İsmail Erim GÜLAÇTI
Comparison of Runge-Kutta Methods of Order 4 and 5
Emre SERMUTLU
Malamud’s Moral Code
Yasemin Güniz SERTEL
Competing Risks Analysis and an Application
Durdu SERTKAYA, Ayten Kayı CANGIR
162
Malzeme-İnsan-Mekan: Yeni Yapı Malzemeleri Tasarımında Karar Vermeyi Etkileyen
Faktörler
Yalçın UĞURLU
Volume: 2, Number: 2, December: 2004
A Pair of Köthe Spaces between which all Continuous Linear Operators are Bounded
Assist.Prof.Thabet ABDELJAWAD
Hümanizmanın Trajedisi (Tragedy of Humanism)
Halide ARAL
Postcolonial Novel
Gülsen CANLI
The Imagery of Death in Medieval Works
Ufuk EGE
Picaresque Elements in Nice Work by David Lodge
Zerin EREN
Existence of Solutions of Singular Nonlinear Second-Order Boundary Value Problems
Ibrahim ÇELİK, Güzin GÖKMEN
Divan Şiirinde Önemli Bir Leitmotif: Sühan Redifli Şiirler
(An Important Leitmotif in Divan Poetry: Poems with Sühan Redif)
Şevkiye KAZAN
Feminist Debates on Readings of Vilette, Wilde Saragossa Sea and Wise Children
Oya MENTEŞE
The Position of Women in Socialist-Feminist Theory
On Generalized Duals of Some Sequence Spaces
Ahmet ŞAHİNER
Refining Estimate of Attributable Risk for Case-Control Studies
Dane W.Wu
163
Volume: 3, Number: 3, May: 2005
Bitki Savunma Sistemlerinde Hormonal Sinyal Moleküller ve Çapraz İletişimleri
(Hormonal Signal Molecules and Cross Communications in Plant Defense Systems)
Lale Yıldız AKTAŞ, Avni GÜVEN
Bulanık ve Yaklaşımlı Kümeler (Fuzzy and Rough Sets)
Hacı AKTAŞ, Naim ÇAĞMAN
Optical Properties of CulnS2 Films Produced by Spray Pyrolysis Method
Barış ALTIOKKA, Sabiha AKSOY
Humour and Satire in English Literature
Ünal AYTÜR
Some Observations on the State and Curiosities of Shakespeare Translations in Turkey
Bülent BOZKURT
Nuclear Fragmentation in the Liquid-Gas Phase Transition Region
Nihal BÜYÜKÇİZMECİ, Nurettin EREN, Rıza OĞUL
Text and Context: Where Does a Text End?
Sevda ÇALIŞKAN
The /a/ and /ow/ Contrast: Curing a Fossilized Pronunciation Error of Turkish Teacher
Trainees of the English Language
Mehmet DEMİREZEN
X-Ray Diffraction Studies of undoped and In-Doped Cdo22Zn0.78S Films Deposited
By Spray Pyrolysis
Saliha ILICAN, Yasemin ÇAĞLAR, Müjdat ÇAĞLAR
Erciyes Dağının (Kayseri) Epifitik Oribatid Akarları Üzerine Sistematik AraştırmalarII
(Systemic Researches on Epiphytic Oribatid Mites of Erciyes Mountain (Kayseri)-II)
Sedat PER, Nusret AYYILDIZ
İktidar, Masal, Reklam (Power, Story, Advertisement)
Elif Okur TOLUN
164
Ayla Kutlu’s Kadın Destanı and the Modification of Epic
Özlem UZUNDEMİR
Tradition and Novelty in 20th Century English Drama
Ayşegül YÜKSEL
Issue: 4, December: 2005
Structural and Morphological Properties of CulnS2 Polycrystalline Films Obtained by
Spray Pyrolysis Method
(Spray Pyrolysis Yöntemiyle Elde edilen Polikristal CulnS2 Filimlerinin Yapısal ve
Morfolojik Özellikleri)
Sabiha AKSAY
BV Light Curve Analysis of Binary Star UV Leonis
(UV Leonis Çift Yıldızının BV Işık Eğrisi Analizi)
Berahitdin ALBAYRAK, Mesut YILMAZ
Calculation of Nuclear Matrix Elements for the Two-Neutrino Double Beta Decay of
128.130TE Isotopes
(128.130Te Izotoplarının İki Nötrinolu Çift Beta Bozunumu İçin Nükleer Matris Elemanı
Hesabı)
Hüseyin AYTEKİN, Alaaddin YILMAZ, Eyüp TEL, İsmail BOZTOSUN
Amply Fws Modules
(Aşkın Sonlu Zayıf Eklenmiş Modüller)
Gökhan BİLHAN
Current Voltage-Temperature Characteristics of Cd073Zn0.27S1-xSex Films Deposited
by Spray Pyrolysis
(Püskürtme Yöntemiyle Elde Edilen Cd073Zn0.27S1-xSex Filmlerinin Akım-VoltajSıcaklık Karakteristikleri)
Yasemin ÇAĞLAR, Müjdat ÇAĞLAR, Saliha ILICAN
Determination of Lead Accumulation in the Lumbricus Terrestris (Earthworm) Living in
the Roadside Soils of Eskişehir
(Eskişehir’de Yol Kenarında Yaşayan Toprak Solucanlarında (Lumbricus
Terrestris) Kurşun Birikimlerinin Belirlenmesi)
Mediha CANBERK, Burhanettin IŞIKLI, Mustafa UYANOĞLU, Temir Ali
DEMİR, Asiye BERBER
165
A Study of Tautomerism of Dihydroxyyrimidines
(Dihidrokssipirimidinlerin Tatomerizmi Üzerine Bir Çalışma)
Alaettin GÜVEN
Faunistic Studies on Pepsinae and Ceropalinea (Insecta-Hymenoptera Pompilidae)
Species of Ankara, Kırıkkale and Çankırı Provinces
(Çankırı İlleri Pepsinae ve Ceropalinae (Insecta:Hymenoptera:Pompilidae) Türleri
Üzerine Faunistik Araştırmalar)
Mehmet Ali KIRPIK
Issue: 5, May: 2006
Ethical Aesthetics/Aesthetic Ethics: The Case of Bakhtin
Sevda ÇALIŞKAN
On Basis Property for a Boundary-Value Problem with a Spectral Parameter in the
Boundary Condition
Vagif Y.GULMAMEDOV, Khanlar MAMEDOV
Coursebook Selection Process and Some of the Most Important Criteria to be taken into
Consideration in Foreign Language Teaching
Bülent İNAL
Honaz Dağı Milli Park’ında (Denizli) Toprak Akarlarının (Acarı) Dikey Dağılımı
(Vertical Distribution of Soil Mites (Acarı) in National Park of Honaz MountainDenizli)
Ayşe Öksüz-KAHVECİ, Raşit URHAN, Yusuf KATILMIŞ
Complexity Metrics as Predictors of Maintainability and Integrability of Software
Components
Nael SALMAN
An Inequality of Fejer-Reisz Type
Yüksel SOYKAN
Senecan Drama and its Influence on the Spanish Tragedy and the Revenger’s Tragedy
Belgin ŞAKİROĞLU
Automorphisms of Klein Surfaces of Algebraic Genius One
Adnan MELEKOĞLU
166
Yabancı Dil Öğretimi ve Eski ve Yeni Yöntemlere Yeni Bir Bakış
(A New Approach to the Former and New Methods in Teaching a Foreign Language)
Cengiz TOSUN
Chebychev Polynominal Solution of Nonlinear Fedholm-Volterra Integro-Differential
Equations
Handan Çelik YASLAN, Ayşegül Akyüz DAŞCIOĞLU
Optical Absorbtion in Polycrystalline CdTe Thin Films
Bengül ZENCİR, Murat BAYHAN & Sertap KAVASOĞLU
BOOK REVIEW
Gerhard Doerfer/Wolfram Hesche. Turkische Folklore-Texte aus Chorasan,
Turcologica 38, Harrasowitz Verlag, Wiesbaden 1998, XIV+504 s + 2 Harita
Sultan TULU
Klorin AVE B Türevlerinin Farklı pH’larda H2O2, t-BuOOH ve NaOCl Oksidantlarına
Karşı Yapı Kararlığı / The Structural Stability of Chlorine Derivatives towards H2O2,
t-BuOOH, and NaOCl Oxidants at Various pH Levels
Hüseyin BERBER, Sedat YURDAKAL
“Virtue’s Commonwealth”: Gendering the Royalist Cultural Rebellion in the English
Interregnum (1649-1660)
Catherine COUSSENS
Methods Used in Reduction of Bias Arising from Nonresponse
Müge BORAZAN ÇELİKBIÇAK, Özlem EGE ORUÇ
Defying Expectations: Paul Astere’s New York Trilogy and Orhan Pamuk’s The Black
Book and My Name is Red
Bilge MUTLUAY ÇETİNTAŞ
Positive Integral Operators with Analytic Kernels
Can MURAT DİKMEN
167
Higrofilik Bir Akar Türü: Eustigmaeus Collarti (Cooreman, 1955) (Acari,
Stigmaeidae)/ A
��
Hygrophilic Mite Mpecies: Eustigmaeus Collarti (��
Cooreman 1955)�
(Acari, Stigmaeidae)
Salih DOĞAN
δ Scuti Türü Değişen Yıldızlar CC And ve V350 Peg : 2005 Yılı Fotoelektrik Fotometri
Gözlemleri
Fehmi EKMEKÇİ, Selçuk TOPAL
Rebirth of the Gothic in the Metropolitan Legends
Ertuğrul KOÇ
Öfkeli Genç Adam-Holden-/The Angry Young Man-HoldenUğur ÖNER, Zeynep YILMAZ KURT
Normal Abnormalties: Depiction of Sado-Masochist Violence in Ian McEwan’s The
Comfort of Strangers
Hossein PAYANDEH
Opinions of Preparatory Students, Graduates and Lectures at Police College on their
Foreign Language Needs
M. Murat PAYAM, Arif SARIÇOBAN
On the Eigenvalues of Integral Operators
Yüksel SOYKAN
Su-altı Sediment Örneklerinin İnfrared Uyarmalı Lüminesans Karakteristiklerinin
Sıcaklığa Bağımlığının İncelenmesi / Analysis of Temperature Dependence of Infrared
Stimulated Luminescence of Sediment Samples Taken from Dağkaya
Güneş TANIR, Eyüp TEL, Nisa Nur AKTI, M. Hicabi BÖLÜKDEMİR
Para Hamiltonian Equations with Poisson Brackets
Mehmet TEKKOYUN
Nation-Building and American National Identity in Willa Cather’s My Antonia
Tanfer EMİN TUNÇ
Türkiye Faunası İçin İki Yeni Crassicheles Karg, 1963 (Acari, Eviphididae) Türü/ Two
New Species of Crassicheles Karg, 1963 (Acari, Eviphididae) for the Turkish Fauna
Raşit URHAN
168
BOOK REVIEW
Postmodernism Gone Wild: Alev Alatlı’s Schrodinger’s Cat
Serpil OPPERMANN
Issue: 7, May: 2007
HV Aquaris Çift Yıldızının Fotometrik Analizi
B.ALBAYRAK, H.V.ŞENAVCI, S.O.SEIAM, ASART
FTIR-ATR Spectroscopic Characterization of Monochlorophenols and Effects of
Symmetry on vibrational Frequencies
Belgin BARDAKÇI
Muğla İklim Koşullarına ASI206 Tek Kristal Silisyum (m-Si) Fotovolaik Modülün Seri ve
Paralel Direnç Değerlerinin Mevsimsel Olarak Değişimi
Rüştü EKE, Şener OKTİK
Avrupa Türk Edebiyatı ve Bir Temsilcisi: Emine Sevgi Özdamar
Tevfik EKİZ
Akademik Amaçla Okuma İzlencesi Oluşturmadaki Temel Kriterler
Bülent İNAL
Fantastik Çocuk Kitaplarında Uzamın İmgesel İşlevi ve Şiddet
Şükran KARA
Language Attitudes of Turkish Students towards the English Language and its Use in
Turkish Context
Firdevs KARAHAN
Photoinduced Anisotropy of Photosensitive Polymer Films
Rıdvan KARAPINAR, Mary O’NEILL
Üniversite Öğrencilerinin Kan Bağışına Karşı Tutumları ve Kan Bağışında Alan
Bilgilerinin Etkisinin incelenmesi
Ercan KAYA, Fatih SEZEK, Salih DOĞAN
Wuthering Heights: A Hybrid that Rejects Classification
Ertuğrul KOÇ
169
Akarlardan İzole Edilmiş Entomopatojen Bir Fungus Türü: Neauveria Bassiana
(Balsamo)
İjlal OCAK, Salih DOĞAN, Nusret AYYILDIZ, İsmet HASENEKOĞLU
Bibliyoterapi
Uğur ÖNER
Author Identification for Turkish Text
Tufan TAŞ, Abdülkadir GÖRÜR
Türkiye Faunası İçin İki Yeni Alliphis Halbert, 1923 (Acari, Eviphidiae)
Raşit URHAN
Zercon Agnostus Blaszak, 1979 (Acari: Zerconidae) Üzerine Bir Çalışma
Raşit URHAN, Nusret AYYILDIZ, Ayşe TOLUK, Elif KOÇOĞLU, Abdülkadir
TAŞDEMİR
Under Our Cedar’s Shadow’: Royalist Women Poets and the English
Restoration
Catherine COUSSENS
Is Semantic Web Real or Hype?
Hamid R DARWISH
Calculation of Acidity Constants of Some Substituted Thiazole Derivatives Using
DFT and UV Spectroscopic Methods
Dilek ELMALI
Öğrencilerin Gözüyle Biyoloji Öğretim Elemanlarının Kullandıkları Öğretim
Yöntemleri
Ercan KAYA, Yasemin HARURLUOĞLU
The Fall of the ‘Men in the Middle’ in the Friar’s and the Summoner’s Tales
Nilsen GÖKÇEN
170
Social Reality Versus Ontological Reality: The Differing Sense of Reality in ‘The
Great Gatsby’ and ‘Heart of Darkness’
Zeynep Yılmaz KURT
The Subject Construction in ‘Frankenstein’’
Cumhur Yılmaz MADRAN
Reading the Dead in ‘Death in the Woods
Complex Lagrangians and Hamiltonians
Mehmet TEKKOYON, Gamze CABAR
Comparative Study of Liquid Crystalline in Applied AC and DC Voltages By
Electrooptical Transmission’’
Süleyman YILMAZ, Mihriban YUSUFOVA, Süleyman ÖZAYDIN
Issue: 9, May: 2008
A Note on the Chain Rule on Time Scales
Thabet ABDELJAWAD
Calculation of Signal Sources Coordinates in 2D and 3D Space
Yuriy ALYEKSYEYENKOV
British National Identity, Public Poetry and Tradition: The Poetry of Simon Armitage..
Catherine COUSSENS
Salvation Through Beauty: Iris Murdoch’s New Religion in a Godless Universe
Zeynep Yılmaz KURT
On a Boundary Value Problem for a Second Order ODE
Octavian G. MUSTAFA
Charlie Chaplin’s Screen Persona: ‘The Tramp’ as Icon
Ceylan ÖZKAN
Motivational Characteristics of Foreign Language Teachers
Arif SARIÇOBAN, Güven MENGÜ
171
Quest for the Lost Mother: Medea Re-cosntructed in Marina Carr’s ‘By the Bog of
Cats’(1998)
Gülşen SAYIN
Arab Sources on the Life of Galen
ARTICLE REVIEW
Halide Aral’ın “ ‘Malfi Düşesi’nde İçbütünlük ve Politik Ahlak İlişkisi” Adlı Makalesi
Üzerine Bir Değerlendirme
Umay GÜNAY
172
MAY 2004- MAY 2008
ISSUES 1-9
INDEX
KEY WORDS
Issue : 1 – May : 2004
A secluded life; 23-38
Achievement; 49-60
Anchoresses; 23-38
Ancrene Riwle; 23-38
Audioarticulation method; 7-22
Bestiary; 23-38
Competing risks; 81-90
Cox regression; 81-90
Eth; 7-22
Exercices on contextual clues; 7-22
Foreign language learning; 49-60
Fossilized pronunciation mistake; 7-22
Killing-Yano tensors; 1-6
Language learning; 49-60
Learning behaviours; 49-60
Lorenz; 61-68
Lung cancer; 81-90
Medieval literature; 23-38
Minimal pair tests; 7-22
Non-generic symmetries; 1-6
Numerical solution; 61-68
Phoneme; 7-22
Pronunciation; 7-22
Religious verdicts; 23-38
Runge-Kutta; 61-68
Survival analysis; 81-90
System of ode; 61-68
173
Issue: 2– December : 2004
Alienation; 7-13
Aliention; 13-24
Bounded operator; 1-5
Buchie Emecheta; 13-24
Compact operator; 1-5
Death; 25-50
Double colonisation;105-114
Doubles; 13-24
Dr.Faustus; 7-13
Ecriture feminine;105-114
Exile; 13-24
Existence of solution; 59-74
Famine; 25-50
Female subjugation; 115-126
Feminism; 115-126
Feminist political action; 105-114
Fréchet space; 1-5
Gender identity; 105-114
Gender roles; 115-126
Generalized duals; 127-132
Home; 13-24
Humanism; 7-13
Hundred Year’s Wars; 25-50
Identity; 13-24
Journey; 13-24
Köthe space; 1-5
Lodge; 51-58
Male domination; 115-126
Marxism; 115-126
Medieval literature; 25-50
Modulus function; 127-132
Montel space; 1-5
Nice Work; 51-58
Nuclear space; 1-5
Paranormal spaces; 127-132
Picaresque; 51-58
Plague; 25-50
Post feminism; 105-114
Postcolonial novel; 13-24
174
Religious verdicts; 25-50
Schwartz space; 1-5
Sequence spaces;127-132
Sexual politics; 105-114
Singular nonlinear boundary value problems; 59-74
Socialism; 115-126
Tayeh Salih; 13-24
Thatcher period; 51-58
The ‘carnivalesque’; 105-114
Vilette; 105-114
Wide Saragossa Sea; 105-114
Wise Children; 105-114
Issue : 3 - May : 2005
Asorption spectra; 27-34
Audio articulation method; 71-84
Cadmium Zinc Sulfide; 85-94
Comedy; 35-41
Compound semiconductors; 27-34
Context; 63-69
Diphthong; 71-84
Energy band gap; 27-34
Epic; 119-126
Epiphytic oribatid mites; 95-106
Erciyes mountain; 95-106
Exhortation; 71-84
Female voice; 119-126
Fossilized mistake; 71-84
Fuzzy set; 13-25
Fuzzy subgroup;13-25
Gilgamesh; 119-126
Grain Size; 85-94
Humour; 35-4
Indium doping; 85-94
Kadın Destanı epic; 119-126
Kayseri; 95-106
Lower and upper approximation; 13-25
Multiplicity of meaning; 63-69
Nuclear multifragmetation; 55-6
Phase transition; 55-6
175
Rewriting; 119-126
Rough set; 13-25
Satire; 35-41
Self-referentiality; 63-69
Spray pyrolysis; 27-34
Spray pyrolysis; 85-94
Systematics; 95-106
Teacher training;71-84
Text; 63-69
Texture Coefficient; 85-94
X-Ray Diffraction Spectra; 85-94
Issue: 4– December : 2005
I-V Caharacteristics; 37-46
II-VI Compounds; 37-46
Activation Energy; 37-46
AMI; 55-70
Ankara; 71-78
Asphaltite ash; 143-155
B3lyp; 55-70
Binary Stars; 11-18
Bozyurt village; 129-142
Ceropalidae; 71-78
Chalcopyrite; 1-9
Conformation; 55-70
COSMO; 55-70
CulnS2; 1-9
Curvature; 119-128
Çankırı; 71-78
Dedekind Domain; 31-36
Dose Response Model; 61-68
Double Beta decay;19-29
Dreams; 107-117
Earthworm; 47-53
Eclipsing Binary Stars;11-18
Efficiency; 79-92
Extraction; 143-155
Eyelli plateau; 129-142
Fauna; 71-78
Freud; 107-117
176
Hartree-Fock; Approximation; 19-29
Heavy-tailed Distributions; 79-92
Hymenoptera; 71-78
IEFPCM; 55-70
Insecta 71-78
Kırıkkale; 71-78
Lead; 47-53
Light Curve Analysis; 11-18
Literature; 107-11
Location Parameter; 79-92
Mastaura-Mastavra Castle; 129-142
Molybdenum; 143-155
Nickel; 143-155
Ohmic Conduction; 37-46
Para-Hermitian and para-quasi Kachler manifold; 119-128
Paracomplex Structure; 119-128
Paracomplex; 119-128
Pepsinea; 71-78
PM3; 55-70
Poetry; 107-117
Psychoanalysis; 107-117
Pyrimidine; 55-70
Random Phase Approximation; 19-29
Renewal Weibull Process; 61-68
Roadside; 47-53
Robust Estimators; 79-92
Safe Dose; 61-68
SEM; 1-9
Soil; 47-53
Space Charge-Limited Conduction; 37-46
Spray Pyrolysis; 1-9
Spray Pyrolysis; 37-46
Substrate Temperature; 1-9
Supplemented Module; 31-36
Sykrme Forces; 19-29
Tamm-Duncoff Approximation; 19-29
Tautomeric equilibrium; 55-70
Texture Coefficient; 1-9
Tolerence; 61-68
Türkiye; 71-78
177
Uranium; 143-155
UV Leo; 11-18
Vanadium; 143-155
X-ray Diffraction; 1-9
Issue : 5 - May : 2006
Absorption coefficient; 103-116
Aesthetics; 1-8
Annulus; 71-78;
Approach; 79-88
Automorphism;71-78
Bakhtin; 1-8
Blood revenge; 61-70
CdTe thin films; 103-116
Chebyshev series; 89-101
Collocation method; 89-101
Completeness; 9-17
Coursebook selection; 19-29
Curriculum; 79-88
Design; 79-88
Dialogue; 1-8
Eigenfunctions; 9-17
Ethics; 1-8
Foreign language; 79-88
Hardy Spaces; 51-60
Honaz Mountain; 31-38
Inequalities; 51-60
Klein bottle; 71-78
Klein Surface; 71-78
Language; 79-88
Learning; 19-29
Method; 79-88
Minimality and basis; 9-17
Nonlinear integro-differential equation; 89-101
Optical bandgap; 103-116
Procedure; 79-88
Selection criteria; 19-29
Senecan Drama; 61-70
Senecan Tragedy; 61-70
Soil Mites; 31-38
178
Spectral parameter; 9-17
Student’s and teacher’s roles; 79-88
Sturm-Liouville problem; 9-17
Technique; 79-88
The Revenger’s Tragedy; 61-70
The Spanish Tragedy; 61-70
Turkey; 31-38
Vertical Distribution; 31-38
Issue : 6– December : 2006
Acari; 87-96
Acari; 223-230
Adolescence Psychology; 137-143
Auxiliary information; 33-50
Calibration; 33-50
Canonical transformation; 197-204
Capitalism; 111-125
Cauchy integral formula; 63-85
Chlorine a and b stability; 1-18
Chlorine degradation; 1-18
Chlorophylide; 1-18
Crassichelesİ; 223-230
Cutural rebellion; 19-31
Eigenvalues; 177-185
Ethnicity Sexuality; 205-221
Eustigmaeus; 87-96
Eviphididae; 223-230
Family Relations; 137-143
Feldspar; 187-196
Feminism; 145-156
Forensic Language; 157-176
Frontier 205-221
Gender Performance; 205-221
Gratious violence; 145-156
Hamiltonian systems; 197-204
Hardy Spaces; 177-185
Hygrophilic; 87-96
Immigration; 205-221
Infrared Stimulated Luminescence (IRSL); 187-196
Integral operators; 63-85
179
J.D.Salinger; 137-143
Metafiction; 51-61
Metaphysical detective fiction; 51-61
Nation Building; 205-221
National Identity; 205-221
Needs Analysis; 157-176
Nonresponse; 33-50
Nonresponse adjustment; 33-50
Nonresponse bias; 33-50
Optically Stimulated Luminescence (OSL); 187-196
Orhan Pamuk; 51-61
Para-Kahlerian manifolds; 197-204
Patriarchy; 145-156
Paul Auster; 51-61
Perversity; 145-156
Pheophorbide; 1-18
Pheophytine; 1-18
Poisson manifold; 197-204
Police College; 157-176
Positive definite kernels; 63-85
Positive Integral Operators; 177-185
Preservation 19-31
Retirement; 19-31
Royalism; 19-31
Sado-masochism; 145-156
Social status; 19-31
Sociopathy; 111-125
Stigmaeidae; 87-96
Super-hero; 111-125
Systematics; 223-230
Teaching of English; 157-176
The Catcher in the Rye; 137-143
Turkey; 223-230
Turkey; 87-96
Weighting; 33-50
Women; 205-221
Issue: 7- May : 2007
Acari; 163-170
Acari; 171-179
180
Alliphis; 163-170
Allotype; 171-179
Beauveria bassiana; 125-132
Bibliyoteraphy; 133-150
Biography; 115-124
Biological control; 125-132
Blood; 97-114
Catharsis; 133-150
Critical Thinking; 49-59
Deconstruction; 115-124
English for Academic Purposes; 49-59
Entomopatogen; 125-132
Erzurum; 97-114
European Turkish Literature; 33-47
Extensive Reading; 49-59
Fantasy books for children and preteens; 61-72
Gaining insight; 133-150
Gothic; 115-124
Identification; 133-150
Integration; 133-150
Inter-culturalism; 33-47
Language Attitudes; 73-87
Learner’s Factors in Language Learning; 73-87
Liquid crystal alignment; 89-96
Migrant literature; 33-47
Migration; 33-47
Mite; 125-132
Module; 21-32
Parallel resistance; 21-32
Photoinduced anisotropy; 89-96
Photosensitive polymers films; 89-96
Photovoltaic solar cell; 21-32
Prophecy; 61-72
Reading Skill; 49-59
Reading Strategies; 49-59
Reading Syllabus; 49-59
Reflection; 133-150
Romanticism; 115-124
Series resisteance; 21-32
181
Single diode model; 21-32
Sorcery; 61-72
Systematic; 163-170
Systematics; 171-179
Transfusion 97-114
Turkey; 97-114
Turkey; 163-170
Turkish Culture; 33-47
Turkish Learners; 73-87
Victorian Age; 115-124
Violence; 61-72
Witchcraft; 61-72
Yozgat Pine Grove National Park; 171-179
Zercon agnostus; 171-179
Zerconidae; 171-179
Issue : 8 December : 2007
20th Century novel; 67-83
Absolutism; 1-16
AC and DC voltages; 117-130
Actual reader; 97-110
Aesthetic pole; 97-110
Anglicanism; 1-16
Artistic pole; 97-110
Atatürk University; 35-49
Biology teaching; 35-49
Chaucer; 51-65
Conrad; 67-83
Conservation; 1-16
Corruption; 67-83
Elecrooptical transmission; 117-130
Erzurum; 35-49
Faction; 1-16
Fitzgerald; 67-87
Forgiveness; 1-16
Frankenstein; 85-95
Furan; 23-33
HTML; 17-21
Humility; 1-16
Implied reader; 97-110
182
Integrity; 1-16
Lagrange and Hamilton equations; 111-115
Lagrange and Hamilton systems; 111-115
Loyalty; 1-16
Maple program; 111-115
Mary Shelley; 85-95
Medieval Literature; 51-65
Multiplicity of visions; 97-110
Nematic liquid crystalline; 117-130
Ontology; 17-21
Paternalism; 1-16
Praise; 1-16
Pyrole; 23-33
RDF; 17-21
Reality; 67-83
Scripturely and writerly texts; 97-110
Semantic Web; 17-21
Subjection; 1-16
Teaching methods; 35-49
Textual body; 97-110
The Canterbury Tales; 51-65
The construction of the subject; 85-95
The Friar’s Tale; 51-65
The imaginary stage; 85-95
The Summoner’s Tale; 51-65
The symbolic order; 85-95
Thiophene; 23-33
XML; 17-21
Issue: 9- May: 2008
20th Century novel; 39-48
Backward jump operator; 1-6
Boundary value problem; 49-54
British national identity; 17-38
Chain rule; 1-6
Charlie Chaplin; 55-64
Conflict; 17-38
Contemporary Irish drama; 75-87
Contemporary; 17-38
Fixed point theory; 49-54
183
Foreign Language Teachers; 65-74
Forward jump operator; 1-6
French Feminist Theory; 75-87
Galen’s life; 89-99
Greco-Arabic literature; 89-99
H-time scale; 1-6
Ibn Abi Usaybi’a; 89-99
Id-continuous 1-6
Iris Murdoch; 39-48
Millenium; 17-38
Morals; 39-48
Motivation; 65-74
Myth of Medea; 75-87
Ordinary differential equation; 49-54
Popularity; 17-38
Public poetry; 17-38
Q time scale; 1-6
Rd-continuous; 1-6
Silent Cinema; 55-64
Teacher motivation; 65-7
The Bog of Cats; 75-87
The Tram; 55-64
Time scales derivative; 1-6
Tradition; 17-38
Years of Experience; 65-74
184
MAYIS 2004-MAYIS 2008
SAYI 1-9
TÜRKÇE DİZİN
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Sayı: 1 - Mayıs : 2004
Akciğer kanseri; 81-90
Ancrene Riwle; 31-38
Başarı; 49-60
Cox regresyon; 81-90
Differensiyal denklem sistemi; 61-68
Dil öğrenimi; 49-60
Dini vecibeler; 23-38
Duy-sesler yöntemi; 7-22
En küçük çift alıştırmaları;7-22
Hayvanlara ait hikayeleri anlatan sembolik Ortaçağ kitabı; 23-38
Jenerik olmayan simetriler; 1-6
Kapalı hayat; 23-38
Kemikleşmiş sesletim hatası;7-22
Killing-Yano tensors;1-6
Lorenz; 61-68
Metinsel içerikli alıştırmalar;7-22
Münzeviler; 23-38
Nümerik çözüm; 61-68
Öğrenme davranışları; 49-60
Ortaçağ edebiyatı; 23-38
Peltek-d; 7-22
��
Sesbirim; 7-22
Sesletim; 7-22
Tasarım malzeme öğretim ve eğitimi; 91-102
Yabancı dil öğrenimi; 49-60
Yapı malzemesi; 91-102
Yarışan riskler; 81-90
Yaşam çözümlemesi; 81-90
185
Sayı : 2– Aralık : 2004
Açlık;25-50
Dini vecibeler; 25-50
Divan şiiri; 75-104
Divan; 75-104
Dr.Faustus;7-13
Fréchet uzay; 1-5
Humanizma;7-13
İyi iş; 51-58
Kompakt operatörler; 1-5
Köthe uzay; 1-5
Leitmotif; 75-104
Lodge; 51-58
Montel uzay; 1-5
Nükleer uzay;1-5
Ortaçağ edebiyatı; 25-50
Ölüm; 25-50
Pikaresk; 51-58
Redif; 75-104
Schwartz uzay; 1-5
Sınırlı operatörler; 1-5
Söz;75-104
Sühan;75-104
Şair;75-104
Thatcher dönemi; 51-58
Veba; 25-50
Yüzyıl Savaşları; 25-50
Sayı: 3 - Mayıs : 2005
Alt ve üst yaklaşım; 13-25
Anlam çokluğu; 63-69
Bağlam; 63-69
Bulanık altgrup;13-25
Bulanık küme; 13-25
Destan; 119-126
Duy-Seslet Yöntemi; 71-84
Epifitik oribatid akarlar; 95-106
Erciyes dağı; 95-106
Etilen; 1-12
Faz geçişi; 55-62
186
Gılgamış; 119-126
Hastalık direnci; 1-12
Hiciv; 35-41
Jasmonik asit; 1-12
Kadın anlatıcı; 119-126
Kadın destanı; 119-126
Kayseri; 95-106
Kemikleşmiş sesletim yanlışları; 71-84
Komedi; 35-41
Metin; 63-69
Mizah; 35-41
Nükleer katlı-parçalanma; 55-62
Öğretmen yetiştirme alanı; 71-84
Öz-göndergesel özellik; 63-69
Salisilik asit;1-12
Sesletim öğretimi;71-84
Sinyal yolu;1-12
Sistematik; 95-106
Yaklaşımlı küme;13-25
Yeniden yazım;119-126
Sayı : 4 - Aralık : 2005
I-V Karakteristikleri; 37-46
II-IV Bileşikleri; 37-46
Ağır kuyruklu dağılımlar;79-92
Aktivasyon Enerjisi; 37-46
AMI; 55-70
Ankara;71-78
Asfaltit Külü; 143-155
B3lyp; 55-70
Bozyurt Köyü; 129-142
Ceropalidae;71-78
Chalcopyrite; 1-9
COSMO; 55-70
CulnS2; 1-9
Çankırı;71-78
Çift Beta Bozunumu; 19-29
Çift Yıldızlar; 11-18
Dedekind Tamlık Bölgesi; 31-36
Doz Yanıt Modeli; 61-68
187
Edebiyat; 107-117
Eğrilik; 119-128
Eklenmiş Modül; 31-36
Ekstraksiyon; 143-155
Etkinlik; 79-92
Eyelli Yaylası; 129-142
Fauna; 71-78
Freud; 107-117
Güçlü Tahmin Ediciler; 79-92
Güvenli Doz; 61-68
Hartree-Fock Yaklaşımı; 19-29
Hymenoptera; 71-78
IEFPCM; 55-70
Insecta; 71-78
Işık Eğrisi Analizi; 11-18
Keyfi Faz Yaklaşımı; 19-29
Kırıkkale; 71-78
Konformasyon; 55-70
Konum parametresi; 79-92
Kurşun; 47-53
Mastaura-Mastavra Kalesi; 129-142
Molibden; 143-155
Nazım; 107-117
Ohmik İletim; 37-46
Örten Çift Yıldızlar; 11-18
Para-kompleks yapı; 119-128
Para-kompleks; 119-128
Para-Hermit ve para-yarı Kahler manifold; 119-128
Pepsinea; 71-78
PM3; 55-70
PM5; 55-70
Primidin; 55-70
Psikanaliz; 107-117
Püskürtme Yöntemi; 1-9
Rüyalar; 107-117
SEM;1-9
Space Charge-Limited İletim; 37-46
Sykrme Kuvvetleri;19-29
Taban Sıcaklığı; 1-9
Tamm-Duncoff Yaklaşımı; 19-29
188
Tatomerik denge; 55-70
Tolerans; 61-68
Toprak solucanı; 47-53
Toprak; 47-53
Türkiye; 71-78
Uranyum; 143-155
UV Leo; 11-18
Vanadium; 143-155
X-Işını Kırınımı; 1-9
Yapılanma katsayısı; 1-9
Yinelenen Weibull Süreci; 61-68
Yol kenarı; 47-53
Sayı : 5 - Mayıs 2006
Bakhtin; 1-8
CdTe ince filmi; 103-116
Chebyshev serileri; 89-101
Ders kitabı seçimi; 19-29
Dikey Dağılım; 31-38
Dil; 79-88
Diyalog; 1-8
Estetik; 1-8
Eşitsizlikler; 51-60
Etik; 1-8
Hardy Uzaykarı; 51-60
Honaz Dağı; 31-38
İspanyol Trajedisi; 61-70
İşlem;79-88
Klein şişesi;71-78
Klein yüzeyi;71-78
Linear olmayan integro-differensiyel denklemler; 89-101
Mobius şeridi;71-78
Otomorfizma; 71-78
Öç Trajedisi; 61-70
Öğrenci ve öğretmen rolleri; 79-88
Öğrenme; 19-29
Öğretim programı; 79-88
Seçim ölçütleri; 19-29
Seneka Trajedisi; 61-70
Sıralama yöntemi; 89-101
189
Silindir; 71-78
Soğurum katsayısı; 103-116
Tasarım; 79-88
Teknik; 79-88
Toprak Akarı; 31-38
Türkiye; 31-38
Yabancı dil; 79-88
Yaklaşım; 79-88
Yasak enerji aralığı; 103-116
Yöntem; 79-88
Sayı : 6–Aralık : 2006
Acari; 87-96
Acari; 223-230
Adli Dil; 157-176
Ağırlıklandırma; 33-50
Aile içi ilişkiler; 137-143
Cauchy integral formülü; 63-85
CC And; 97-109
Cevaplamama yanlılığı; 33-50
Cevaplamama düzeltmesi; 33-50
Cevaplamama; 33-50
Cinsellik; 205-221
Cinsiyet farklılığı; 205-221
Crassicheles; 223-230
Dedektif romanı; 51-61
Ergenlik Psikolojisi; 137-143
Etnik köken; 205-221
Eustigmaeus; 87-96
Feldspar; 187-196
Feofitin; 1-18
Feoforbid; 1-18
Göç; 205-221
Gönülçelen; 137-143
Hamilton sistemler; 197-204
Hardy Uzayları; 177-185
Higrofilik; 87-96
İhtiyaç Analizi; 157-176
İnfrared Uyarmalı Luminesans (IRSL); 187-196
190
İngilizce Öğretimi; 157-176
İntegral operatörler; 63-85
J.D.Salinger; 137-143
Kadınlar; 205-221
Kalibrasyon; 33-50
Kanonik dönüşüm;197-204
Kapitalizm; 111-125
Klorofilid; 1-18
Klorin a ve b karalılığı; 1-18
Klorinlerin bozunması; 1-18
Optik Uyarmalı Luminesans (OSL); 187-196
Orhan Pamuk; 51-61
Özdeğerler; 177-185
Paradigmal Dönüşüm; 111-125
Para-Kahler manifoldlar; 197-204
Paul Auster; 51 61
Poisson manifold; 197-204
Polis Koleji; 157-176
Pozitif İntegral Operatörleri; 177-185
Pozitif tanımlı çekirdekler; 63-85
Scuti; 97-109
Sistematik; 223-230
Sosyopati; 111-125
Stars; 97-109
Süper Kahraman; 111-125
Stigmaeidae; 87-96
Şehir Efsaneleri; 111-125
Türkiye; 223-230
Türkiye; 87-96
Ulus oluşturma; 205-221
Ulusal Kimlik; 205-221
Üstkurmaca; 51-61
V350 Peg; 97-109
Yardımcı bilgi; 33-50
Yeni kayıt; 87-96
Yıldızlar; 97-114
191
Sayı : 7- Mayıs : 2007
Acari; 163-170
Acari; 171-179
Akademik Amaçlı İngilizce; 49-59
Akar; 125-132
Alliphis; 163-170
Allotip;171-179
Arınma (katarsis); 133-150
Avrupa Türk Edebiyatı; 33-47
Beauveria bassiana; 125-132
Biyolojik control;125-132
Bibliyoterapi; 133-150
Biyografi; 115-124
Bütünleşme; 133-150
Dil öğreniminde öğrenciyle ilgili etmenler; 73-87
Dile karşı tutumlar; 73-87
Eleştirel Düşünme; 49-59
Entomopatojen; 125-132
Fotovoltaik; 21-32
Gotik; 115-124
Göç; 33-47
Göçmen Edebiyatı; 33-47
Güneş gözesi; 21-32
HV Aqr; 1-11
Işığa duyarlı polimer filmler; 89-96
Işık etkimeli anizotropi; 89-96
İçgörü; 133-155
Kan bağışı Erzurum; 97-114
Kan; 97-114
Kültürlerarasılık; 33-47
Modül; 21-32
Okuma Becerisi; 49-59
Okuma İzlencesi; 49-59
Okuma Stratejileri; 49-59
Özdeşim; 133-150
Paralel direnç; 21-32
Romantizm; 115-124
Seri direnç; 21-32
Sıvı kristal yönelim; 89-96
192
Sistematik; 163-170
Sistematik; 171-179
Tek diyot Modeli; 21-32
Türk Kültürü; 33-47
Türk öğrenciler; 73-87
Türkiye; 163-170
Türkiye; 171-179
Türkiye; 97-114
Viktorya Çağı; 115-124
Yakın Çift Yıldızlar;1-11
Yansıtma; 133-150
Yapı Bozumu; 115-124
Yaygın Okuma; 49-59
Yıldızların Mutlak Parametreleri; 1-11
Yıldızların Fotometrik analizi; 1-11
Yozgat Çamlığı Milli Parkı; 171-179
Zercon Agnostus; 171-179
Zerconidae;171-179
Sayı : 8 - Aralık : 2007
AC ve DC gerilim; 117-130
Atatürk Üniversitesi; 35-49
Biyoloji öğretimi; 35-49
Canterbury Hikayeleri; 51-65
Chaucer; 51-65
Conrad; 67-83
Dil; 85-95
Elektrooptik geçiş; 117-130
Erzurum; 35-49
Fitzgerald; 67-83
Frankenstein; 85-95
Frer’in Hikayesi; 51-65
Furan; 23-33
Gerçeklik kavramı; 67-83
Kişilik oluşumu; 85-95
Lagrange and Hamilton denklemleri; 111-115
Lagrange and Hamilton sistemleri; 111-115
Maple programı;111-115
Mary Shelley; 85-95
Mutlu Dönem; 85-95
193
Nematic sıvı kristal; 117-130
Ortaçağ İngiliz Edebiyatı; 51-65
Öğretim yöntemleri; 35-49
Pirol; 23-33
Tahsildar’ın Hikayesi; 51-65
Tiyofen; 23-33
Yirminci Yüzyıl romanı; 67-83
Sayı : 9- Mayıs : 2008
Ahlak; 39-48
Charlie Chaplin; 55-64
Iris Murdoch; 39-48
Şarlo; 55-64
194
ÇANKAYA UNIVERSITY
LIST OF THE REFEREES
ISSUES: 1-9
ADNAN MENDERES UNIVERSITY
Ali FİLİZ
AFYON KOCATEPE UNIVERSITY
Ferruh AŞÇI
ANADOLU UNIVERSITY
Fatih DEMİRCİ
AKDENİZ UNIVERSITY
Bülent ULUĞ
ANKARA UNIVERSITY
Gürsel AYTAÇ
Ufuk EGE
Niyazi MERİÇ
Binnur YEŞİLYAPRAK
ATATÜRK UNİVERSITY
Gökhan BUDAK
O. Köksal ERMAN
Salih DOĞAN
ATILIM UNIVERSITY
Oya Batum MENTEŞE
Marcia VALE
BAHÇEŞEHIR UNIVERSITY
Halil Semih ERYILDIZ
BALIKESİR UNIVERSITY
Nihal Yılmaz ÖZGÜR
195
BAŞKENT UNIVERSITY
Sevda ÇALIŞKAN
Billur TEKKÖK
Lütfü EROL
Özlem UZUNDEMİR
Filiz YENİŞEHİRLİOĞLU
BİLKENT UNIVERSITY
Gülriz BÜKEN
Hamit ÇALIŞKAN
Feyzan ERKİP
Ali Sinan SERTÖZ
ÇANAKKALE ONSEKİZ MART UNIVERSITY
İsmail TARHAN
ÇANKAYA UNIVERSITY
Thabet ABDELJAWAD
Nüzhet AKIN
Dumitru BALEANU
Nail BEZEL
Catherine COUSSENS
Gürkan DOĞAN
Emel DOĞRAMACI
Aysu ERDEN
Ahmet ERİŞ
Yurdahan GÜLER
Fahd JARAD
Ertuğrul KOÇ
Zeynep Yılmaz KURT
Uğur ÖNER
Tansel ÖZYER
Huriye REİS
Emre SERMUTLU
Cengiz TOSUN
Fetih YILDIRIM
ÇUKUROVA UNIVERSITY
Süleyman BOZDEMİR
196
DOĞUŞ UNIVERSITY
Dilek DOLTAŞ
Cemal KOÇ
Ayşe Didem USLU
DOKUZ EYLÜL UNIVERSITY
Aydın ALTUN
Serdar KURT
Bedia Akyar MOLLER
EGE UNIVERSITY
Dilek DİRENÇ
Canan VARLIKLI
ERZİNCAN UNIVERSITY
Durmuş Ali BAL
FIRAT UNIVERSITY
Orhan ERMAN
Mehmet ŞEKERCİ
Fahrettin YAKUPHANOĞLU
EASTERN MEDITERRANNEAN UNIVERSITY
Yıltan BİTİRİM
Ping ZHANG
ERCİYES UNIVERSITY
Ahmet AKSOY
Nusret AYYILDIZ
GAZİ UNIVERSITY
Mehmet Ali AKÇAYOL
Abdülvahit ÇAKIR
İbrahim NUMAN
Tansel TÜRKDOĞAN
GAZİ OSMAN PAŞA UNIVERSITY
Aysu Akalın BAŞKAYA
Yaşar GÜLMEZ
Adem ÖNAL
Mustafa TÜZEN
197
HACETTEPE UNIVERSITY
Nur Gökalp AKKERMAN
Mustafa Servet AKPOLAT
Nalan BÜYÜKKANTARCIOĞLU
Gülsen CANLI (Retired)
Özcan DEMİREL
Mehmet DEMİREZEN
Burçin EROL
Umay GÜNAY (Retired)
Fatma KUTLAR
Serpil OPPERMANN
Meldan TANRISAL
Tanfer Emin TUNÇ
Bora UYSAL
Sıddıka Dilek YALÇIN
Halime YURTSEVEN
HARRAN UNIVERSITY
Süleyman YILMAZ
İNÖNÜ UNIVERSITY
Mustafa ŞAHİNER
KARADENİZ TECHNICAL UNIVERSITY
Asım KADIOĞLU
MIDDLE EAST TECHNICAL UNIVERSITY (METU)
Mahinur AKKAYA
Sibel BAŞKAL
Yasin CEYLAN
Çiğdem ERÇELEBİ
Ödül IŞITMAN
İbrahim GÜNAL
Özlem İLK
Ebru KEYMAN
Nilgün KIZILOĞLU
Sinan Kaan YERLİ
Osman YILMAZ
MUĞLA UNIVERSITY
Murat BAYHAN
198
NİĞDE UNIVERSITY
İsmet ALTINTAŞ
OSMAN GAZİ UNIVERSITY
Gözen BEREKET
Salih KÖSE
Ömer ÖZBAŞ
ONDOKUZ MAYIS UNIVERSITY
Recep TAPRAMAZ
PAMUKKALE UNIVERSITY
Hasalettin DELİGÖZ
Raşit URHAN
SELÇUK UNIVERSITY
Mustafa YILMAZ
Rıza OĞUL
SÜLEYMAN DEMİREL UNIVERSITY
Ayşegül GÖK
ULUDAĞ UNIVERSITY
Muhlis ÖZKAN
YÜZÜNCÜ YIL UNIVERSITY
Halit DEMİR
Rıdvan KARAPINAR
TOBB UNIVERSITY OF ECONOMICS AND TECHNOLOGY
Tansel ÖZYER
TUBITAK NATIONAL OBSERVATORY
Zeynel TUNCA
199
PUBLICATION POLICIES AND
INFORMATION FOR AUTHORS
YAZIM İLKELERİ VE YAZARLAR
İÇİN BİLGİLER
201
PUBLICATION POLICIES AND INFORMATION FOR AUTHORS
AIMS AND SCOPE:
The Journal of Arts and Sciences, published biannually by Çankaya University, Faculty of
Arts and Sciences, is an interdisciplinary academic journal aiming to involve scholars not only
from Turkey, but also from all of the international academic community. The journal provides a
platform for different theoretical and thematic approaches on the humanities, and the natural and
social sciences. Authors may write their articles either in English or Turkish. The editors seek
manuscripts that:
• develop theoretical, conceptual, or methodological approaches to the arts and sciences;
• present results of empirical research that advance understanding in the arts and sciences;
• explore innovative policies and programs and describe and evaluate strategies for future
action; and
• analyze issues of current interest.
PAPER SUBMISSION:
Submission of a paper implies the author’s commitment to publish in this journal. Authors
submitting a paper to the journal should not submit it to another journal; nor should papers repeat
information published elsewhere in substantially similar form or with substantially similar content.
The author’s transmittal letter accompanying the manuscript should affirm that these conditions
are met. Authors in doubt about what constitutes prior publication should consult the academic
coordinators.
Manuscripts for publication should be sent to:
Arts Coordinator:
Asst. ��
Prof. ��
Dr. ��
Ertuğrul ��
Koç
[email protected]
Science Coordinator: Instructor Dr. Murat Cenk
[email protected]
Çankaya University, Faculty of Arts and Sciences
Öğretmenler Cad. No: 14
Yüzüncüyıl 06530, Balgat Ankara / Turkey
For arts papers, send 3 copies on A4 together with a diskette containing the files. For science
papers, send an email with the .doc file attached.
202
REFEREEING:
Submissions are first read by the responsible editors, and may be rejected without further
review. Those considered for further evaluation will then be sent to external referees. Authors
will be informed about the result within four months of submission, though this is not always
guaranteed. The decision may be a conditional or unconditional acceptance, a rejection, or an
invitation to revise and resubmit. Resubmission is invited on condition that the envisaged changes
are made. Authors will be informed what changes are necessary. Resubmitted papers are not sent
out for a second round of external reviews.
EDITORIAL POLICY:
Format:
1) The preferred word processing program is Word.
2) Title page with full title and subtitle (if any). For the purposes of blind refereeing, full
name of each author with current affiliation and full address/phone/fax/e-mail details plus
short biographical note should be supplied on a separate sheet.
3) Abstract of 100-150 words.
4) Up to 10 keywords.
5) The main text should be written in 12 pts font and should not exceed 20 pages.
6) The text should be clearly organized, with a hierarchy of headings and subheadings.
Quotations exceeding 40 words are displayed indented in the text.
7) Endnotes, if any, should be signalled by superscript numbers in the main text and listed at
the end of the text before the references.
8) Figures and tables must be numbered.
Style:
• Single space must be used after a full point, commas, colons, semicolons, etc. No space in
front of a question mark, or in front of a closing quotation mark.
• Full points must be used after abbreviations (p.m., e.g., i.e., etc.). Full points must be
omitted in acronyms (USA, BBC, NATO, HMSO).
• Double quotation marks must be used for quoted material within the text; single quotation
marks should only be used for quotes within quotes.
• Numbers under 100 must be spelled out; but numerals must be used for measurement
(e.g. 12km) and ages (e.g. 10 years old). In science papers scientific notation should be
followed.
203
References:
• References should be cited in the text as: (author, date, page).
• An alphabetical references section (bibliography) should follow the text (and endnotes if
any), formatted as in the following examples:
• Books
1) Mannheim, K., Ideology and Utopia: An Introduction to the Sociology of Knowledge
(London: Routledge & Kegan Paul, 1936)
• Articles
2) Mullins, W. A., “On the Concept of Ideology in Political Science,” American Political
Science Review, 66 (1972), pp. 498-510
3) Geddes, John B, J. Firth, Kelly Black, “Pulse Dynamics in an Actively Mode-Locked
Laser,” SIAM Journal on Applied Dynamical Systems, 2, issue 4 (2003), pp. 647-671, see:
http://epubs.siam.org/sam-bin/dbq/toc/SIADS/2/4
• Websites
4) “High Commissioner’s Dialogue on Protection Challenges,” from the UNHCR website,
see: http://www.unhcr.org/protect/4a12aafc2.html, consulted on 26.05.2009
IMPORTANT NOTE: A new section for book reviews has been added to our journal
starting with the 5th issue.
204
TÜRKÇE
YAZIM İLKELERİ VE YAZARLAR İÇİN BİLGİLER
AMAÇ VE KAPSAM:
Çankaya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi’nin yayın organı Journal of Arts and Sciences
dergisi, yılda iki kez yayınlanan hakemli akademik bir dergidir ve yalnız Türkiye’den değil tüm
uluslararası akademik topluluklardan gelecek olan katkılara açıktır. Dergi; doğa bilimleri, sosyal
bilimler ve edebiyatta, değişik yaklaşımlar için bir platform oluşturacaktır. Yazı dili İngilizce ve
Türkçe’dir. Editörlerin basıma uygun gördüğü makaleler insani bilimlere ve fen bilimlerine özgün
kuramsal ve uygulamalı yaklaşımlar geliştiren araştırmalardır.
MAKALE İLETİMİ:
Dergiye sunulan makaleler aynı anda bir başka dergiye sunulamaz. Ayrıca, makaleler bir
başka yerde aynı içerikle yayınlanmış bilgileri tekrar etmemelidir. Yazarın makaleye ek olarak
yollayacağı mektupta bu hususlar ifade edilmelidir. Belirtilen hususlarda tereddütü olan yazarlar
koordinatörlere danışabilirler.
Makalelerin gönderileceği adres:
İnsani Bilimler koordinatörü: Y.Doç.Dr. Ertuğrul Koç
[email protected]
Fen Bilimleri koordinatörü:
Öğr.Gör.Dr.Murat Cenk
[email protected]
Çankaya Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi,
Öğretmenler Cad. No:14
Yüzüncü Yıl
06530 Balgat Ankara / Turkey
205
HAKEMLİK:
Sunulan makaleler öncelikle ilgili editör tarafından okunur, uygun görülen araştırmalar
hakemlere gönderilir. Hakemlerin görüşü kabul, red veya düzeltme olabilir. Düzeltme kararı,
öngörülen düzeltmeler sonucunda ilgili araştırma yayınlanacak duruma gelebilecekse verilir.
Yapılması istenen değişiklikler açıkça belirtilir. Düzeltilmiş makaleler yeniden hakeme
gönderilmez.
YAZIM KURALLARI:
Sayfa Düzeni:
• Tercih edilen metin düzenleyici Word programıdır.
•Kapak sayfası, başlık ve alt başlığı içermelidir. Hakemlere gönderilecek kopyalarda isim
olmaması için, yazarın adı, kurumu, adresi, e-posta adresi, telefon ve fax numaraları ve
kısa özgeçmişi ayrı bir sayfada olmalıdır.
• Makale 12pts puntoyla yazılmalı ve 20 sayfayı geçmemelidir. Başlık ve altbaşlıklarla
hiyerarşik bir organizasyon sağlanmalı ve 40 kelimeyi geçen alıntılar kenar boşluğuyla
yazılmalıdır.
• Metin içi notlar ve dip notlar yazıda üst numaralarla belirtilmeli ve referanslardan önce
sıralanmalıdır.
• Şekil ve tablolar numaralandırılmalıdır.
Yazı Stili:
• Nokta, virgül ve noktalı virgülden sonra boşluk bırakılmalı; soru işaretinden veya tırnaktan
önce boşuk bırakılmamalıdır.
•Kısaltmalardan sonra nokta kullanılmalıdır. (p.m., e.g., i.e., etc.) Özel isim olarak kullanılan
kısaltmalarda nokta kullanılmamalıdır (USA, BBC, NATO, HMSO).
• Yazıdaki alıntılar için çift tırnak, alıntı içindeki alıntılar için tek tırnak kullanılmalıdır.
• 100’den küçük rakamlar için yazı, ölçü ve yaş için rakam kullanılmalıdır (12 km, 10
yaşında). Bilimsel makalelerde “bilimsel notasyon” kullanılmalıdır.
REFERANSLAR:
• Referanslar makalede (yazar, tarih, sayfa) sırasıyla yer almalıdır.
• Makalenin sonunda, alfabetik olarak dizilmiş bir referans bölümü olmalıdır.
206
• Kitaplar
1.K. Mannheim, Ideology and Utopia : An Introduction to the Sociology of Knowledge
(London: Routledge & Kegan Paul, 1936)
2. Mannheim, ibid, pp.21-43
• Makaleler
3. W.A.Mullins, ‘On the Concept of Ideology in Political Science’, American
Political Science Review, 66 (1972), pp.498-510
4. Mullins, ibid., p.502
• Sonraki Atıflar
5. Mannheim, op.cit., Ref. 1, pp.50-1.
6. Mullins, op.cit.,Ref.3,pp.499-502
• Web Sitesi
Geddes John B, J. Firth, Kelly Black, “Pulse Dynamics in an Actively Mode-Locked Laser” ,
SIAM Journal on Applied Dynamical Systems,
vol. 2, no: 4,
tarih)
http://epubs.siam.org/sam-bin/dbq/toc/SIADS/2/4 (Sitenin ziyaret edildiği
ÖNEMLİ NOT:
Dergimize, 5. sayıdan itibaren kitap tanıtımları ile ilgili yeni bir
bölüm eklenmiştir.
207

journal of arts and scıences - Journal Of Arts and Sciences

Transkript

Benzer belgeler

Piyasa Bülteni

Etkinlik Kitapçığını indirin

Via Magazine

PDF formatinda indirmek icin tiklayin

Program - Kerim Vakfı

Dünyaya Sığınamayan Mülteciler

ahmed emin - Doğu Edebiyatı

Planning for Success in Post-Secondary Education in Ontario

A Journal of Oriental Studies Sayı/Issue: 4, 2009/2

Turcological Letters to Bernt Brendemoen

Technical Manual Teknik Kılavuz