SPORDA YASAKLI OLAN İLAÇLAR VE BESLENME EK ÜRÜNLERİ

SPORDA YASAKLI OLAN İLAÇLAR VE BESLENME EK ÜRÜNLERİ

SPORDA YASAKLI OLAN İLAÇLAR VE BESLENME EK ÜRÜNLERİ
Yasak Kapsamında Olan İlaçlar
Doping olarak tanımlanan maddelerin artan sayısı karşısında, analiz metotlarının geliştirilmesi ve tıbbi nedenlerle
sporcu sağlığının korunmasının gerekliliği, bu maddelerin yasaklanmasını getirmiştir
Yasaklı madde kapsamında bulunan ilaçlara bakıldığında altı ana grup görülmektedir. 2013 yılı Aralık ayı itibariyle
ülkemizde satılan, anabolik steroidler grubunda 11, kan yapımını uyarıcı maddeler içeren ürünler grubunda 31, ovülasyon
stimulanları grubunda 6, antiöstrojenler grubunda 22, aromataz inhibitörleri grubunda 10, gonadotropinler grubunda 26
ruhsatlı ürün bulunmaktadır. 2013 yılı itibariyle toplam ürün sayısı 106’dır.
Farklı hastalıkların tedavisinde kullanılan bu ürünlerin doping için kullanım amacı ise; kas gücü ve kitlesini arttırmak,
dayanıklılığı ve performans kapasitesini artırmak, odaklanmayı artırmak, reaksiyon süresini kısaltmak, yağsız vücut kitlesi
oluşturmak veya hızlı kilo kaybı sağlamak olabilmektedir.
Beslenme Ek Ürünleri, Enerji İçecekleri ve Sporcu Gıdaları
Beslenme Ek Ürünleri, normal beslenmeyi takviye etmek amacıyla, vitamin, mineral, protein, karbonhidrat, lif, yağ
asidi, amino asit gibi besin öğelerinin veya bunların dışında besleyici veya fizyolojik etkileri bulunan bitki, bitkisel ve hayvansal
kaynaklı maddeler, biyoaktif maddeler ve benzeri maddelerin konsantre veya ekstraktlarının tek başına veya karışımlarının
kapsül, tablet, pastil, tek kullanımlık toz paket, sıvı ampul, damlalıklı şişe ve diğer benzeri sıvı veya toz formlarda hazırlanarak
günlük alım dozu belirlenmiş ürünleri, ifade eder.
Enerji İçeceği: bileşimindeki karbonhidrat içeriği nedeniyle insan vücuduna enerji sağlayan ve ürün özelliklerinde
limitleri belirlenen fonksiyonel maddeleri, vitamin ve mineralleri de içerebilen içecekler şeklinde tanımlanmaktadır.
Sporcu Gıdaları: Spor yapanların özel beslenme ihtiyaçlarını karşılamalarına veya performanslarını en iyi düzeyde
gösterebilmelerine yardımcı olmak amacıyla özel olarak formüle edilmiş karbonhidrat miktarı yüksek ürünler, sporcu
içecekleri ile protein ve protein bileşenleri içeren ürünlerden oluşmaktadır.
Gıda Takviyelerinin Yanlış ve Kötüye Kullanımı
Takviye edici gıda maddeleri sadece sporcular tarafından değil, toplumun diğer kesimleri tarafından da
kullanılabilmektedir. Bu tür ürünlere sporda yasaklı maddelerin eklenmesi, bu tür ürünleri takviye edici gıda olmaktan
çıkarmakta ve bu ürünlerin insan sağlığını tehdit eden bir ürüne dönüşmesine neden olmaktadır.
Ülkemizde yapılan denetimler sonucunda elde edilen verilerde ağırlıklı olarak gıda takviyelerinin içerisine performans
artırıcı sildenafil ve türevleri ile zayıflatma özelliği olan sibutramin isimli maddelere rastlanmıştır. Ulusal Gıda Referans
Laboratuvarında, bu tür ürünlere katılan ilaç etken maddeleri tespit edilebilmekte ve her geçen gün yapılan analiz çeşitliliği
artırılmaktadır. Bu kapsamda Ulusal Gıda Referans Laboratuvarı 77 ilaç etken maddesi ve türevlerini tespit edebilmektedir.
Bunlar içinde clenbuterol, efedrin ve sibutramin sporda yasaklı maddeler arasında sayılmaktadır. Daha fazla ilaç etken
maddesinin tespit edilebilmesi için yoğun çalışmalar yapılmaktadır.
Diğer yandan vitamin ve mineral gibi gıda takviyeleri sporcular tarafından uygun olmayan doz ve sürelerde
kullanılabilmektedir. Bu durum sporcunun sağlığını ve performansını olumsuz yönde etkileyebilmektedir.
Bir sporcunun doping kontrol testi, kullandığı besin takviyeleri (ergojenik yardım maddeleri) nedeniyle pozitif
çıkabilir. Takviye kullanımı konusunda çok dikkatli olunmalıdır. Besin takviyelerinin sporcular tarafından kullanımı bir
sorundur çünkü birçok ülkede bu maddelerin üretiminde ve etiketlenmesinde katı kurallar izlenmemektedir ve bu da bazı
takviye ürünlerinin yasaklı madde içermesine ve etiketinde de bu yasaklı maddenin olduğuna dair bir bilginin yer almamasına
yol açabilir. Bu ürünlerin kullanımı nedeniyle birçok test pozitif çıkmakta ve bu durum disiplin kurulu duruşmalarında geçerli
savunma ve mazeret olarak kabul görmemektedir.
Besin takviyelerinde olduğu gibi, bazı ülkelerde ev yapımı ürünler, bitkisel ilaçlar ve alternatif tıbbi ürünler
farmasötik (ilaç) ürünlerle aynı kalite kontrol gerekliliklerine tabi değildir. Bu nedenle yanlış etiketleme, yetersiz üretim
deneyimi ve bulaşma nedenleri ile tüketicinin haberi olmadan yasaklı madde içerebilir.
Ev yapımı ürünler, genellikle, çok düşük konsantrasyonlarda aktif madde içerir; ayrıca etiketlerinde içerikleri,
kimyasal madde yerine hangi maddeden köken aldığı (elde edildiği bitki ya da hayvan ismi) yer almaz ve bu yüzden bunu alan
kişi içinde yasaklı madde olup olmadığını anlamak konusunda sıkıntı çeker.
İlaveten, sporcular, aile geleneği veya kültürel yaşam tarzına bağlı olarak yaşadıkları ortamda bulundurdukları ev
yapımı ilaçlar konusunda dikkatli olmak zorundadır.
Bu tip karışımların bazıları bitkisel ürünlerden elde edilmektedir ve bazı yasaklı maddeler de bitkilerden köken
almaktadır.
Yürürlükteki dopingle mücadele kurallarında yer alan ‘’kusursuz sorumluluk’’ ilkesi kapsamında, sporcu reçete
edilmiş, bir başkası tarafından verilmiş ya da tavsiye edilmiş bile olsa, vücudunda yer alan her şeyden sorumludur. Eğer bir
sporcunun testi pozitif ise, derecesi iptal edilecek ve muhtemelen spordan men cezası alacaktır.
Beslenme Ek Ürünlerinin Gıda Güvenilirliği ile İlgili Mevzuatı ve Sorumluluklar
Gıda ile ilgili kayıt, onay, kontrol ve denetim, idari yaptırımlar ve benzeri düzenlemeleri içeren 5996 Sayılı Veteriner
Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu kapsamında yürütülmektedir.
5996 sayılı Kanun, Avrupa Birliği Mevzuat’ına bire bir uyumlu bir düzenleme olup çıkartılan yönetmelik ve tebliğlerde
Avrupa Birliği direktifleri doğrultusunda hazırlanmıştır. Bu kanun gereği kâr amaçlı olsun veya olmasın kamu kurum ve
kuruluşları ile gerçek veya tüzel kişiler tarafından gıdanın üretimi, işlenmesi ve dağıtımının herhangi bir aşamasında kontrolü
altında yürütülen faaliyetlerin, mevzuat hükümlerine uygunluğundan sorumlu olan gerçek veya tüzel kişi gıda işletmecisi
olarak tanımlanmaktadır. Gıda işletmecileri, kendi faaliyet alanının her aşamasında Kanunda belirtilen şartları sağlamak ve
bunu doğrulamakla yükümlüdür.
5996 sayılı Kanun’un “Takviye Edici Gıdalar ve Özel Tıbbî Amaçlı Diyet Gıdalar” başlıklı 28’inci maddesi gereği takviye
edici gıdaların üretim, ithalat, ihracat ve kontrolüne ilişkin usul ve esaslar Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca belirlenir ve
denetlenir.
Sporcuların destek amaçlı olarak kullanabileceği sporcu gıdası, enerji içecekleri, gıda takviyesi ürünlerinin Türkiye’ye
girişi, üretimi, işlenmesi, piyasaya arzı ve ürünlerin niteliklerinin belirlenmesi Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından
çıkartılmış alt düzenlemeler kapsamındaki yönetmelik ve tebliğler çerçevesinde yürütülmektedir.
Sporcu Gıdaları Tebliği’nde ‘’Dünya Dopingle Mücadele Ajansı tarafından yayımlanan Yasaklılar Listesi”nde yer alan
yasaklı maddeler yer alamaz. (Anabolik ajanlar, büyüme hormonları, hormonlar ve metabolik modülatörler, diüretikler ve
diğer maskeleyici ajanlar vb.)’’ hükmü bulunmaktadır.
Kamuoyuna Duyuru
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının yaptığı kontroller sonucunda sahip olduğu bilgileri, 5996 Sayılı Veteriner
Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanun’unun 31’inci maddesinin 6’ncı fıkrası uyarınca kamuoyunun bilgisine sunabileceği
hükme bağlanmıştır Ayrıca, 17/12/2011 tarihli Gıda ve Yemin Resmî Kontrolüne Dair Yönetmeliğin 8’inci maddesi gereğince
kişilerin hayatını ve sağlığını tehlikeye düşürecek şekilde bozulmuş, değiştirilmiş gıdaları üreten ve/veya satan firmanın adı,
ürün adı, markası, parti ve/veya seri numarası Bakanlık resmî İnternet sitesinde kamuoyunun bilgisine sunulmaktadır.
Kurumsal İşbirliğine Yönelik Son Çalışmalar
Dünya Dopingle Mücadele Ajansı (WADA), Yasaklılar Listesi’nde yer alan ilaç ve gıda takviye ürünlerinin ülkemize
kaçak yollardan girmesi, reçetesiz satılması ve izinsiz kullanımının engellenmesi amacıyla Sağlık Bakanlığı nezdinde çalışmalar
yapılmaktadır. Sorunun tüm dünyada genç nüfusu etkileyen ve beraberinde yasadışı yapılanmayı da getiren bir konu olması
nedeniyle çok boyutlu incelenmesi ve alınacak önlemler konusunda detaylı çalışmalar yapılması gerekmektedir.
İlgili Kurum ve Kuruluşların soruna yönelik çözüm önerileri, uygulamadan kaynaklanabilecek sıkıntılar dikkate
alınarak, iş birliğine ilişkin bir eylem planı oluşturulmalıdır. Dopingle mücadele konusunda denetimde görevli personelin konu
hakkında bilgilendirilmesi ve eğitilmesi ilk aşamada alınan önlemler arasında olmalıdır.
Konunun sadece sporcuları değil, halk sağlığını ilgilendiren bir konu olması sebebiyle ülkemize bu maddelerin kaçak
yollardan girişinin engellenmesi; spor salonlarında erişiminin engellenmesine yönelik denetimlerin artırılması, buna ilişkin
düzenlemeler yapılması, 18 yaş altındaki kişilere ulaşmasının engellenmesi ve özellikle de ailelerin bilgilendirilmesi çok önem
taşımaktadır.
(TBMM Doping Sorununu Araştırma Komisyonu Raporu’ndan alıntı yapılmıştır.)