türk ye`dek sektörel ba lantı yapısının g rd

türk ye`dek sektörel ba lantı yapısının g rd

Ekonomik Yakla õm, Cilt : 22, Sayõ : 80, ss.59- 78
TÜRK YE’DEK SEKTÖREL BA LANTI
YAPISININ G RD -ÇIKTI YAKLA IMI LE
NCELENMES : YURT Ç ÜRET M VE THAL ARA
G RD AYRI TIRMASI
Sibel ATAN
Özet
Girdi-çõktõ analizi çerçevesinde sektörler arasõ ba lantõ, özellikle sektörlerin
kar õlõklõ ara girdi kullanõmõ temeline dayanmaktadõr. Bu ara girdiler yurtiçinde
üretilmekle birlikte, ithalat yoluyla da elde edilebilmektedir. Çalõ malarõn ço u, bu
ayrõ tõrma göz önüne alõnmadan ara girdilerin genel de erlerine göre
hazõrlanmõ tõr. Ancak ba lantõ yapõsõ incelenirken, ara girdilerin yurtiçi üretim ve
ithal olmasõna göre ayrõ tõrõlarak hesaplamalara katõlmasõ daha detaylõ bir bilgi
ortaya koyacaktõr. Bu çalõ mada, Türkiye’ye ili kin 2002 girdi-çõktõ tablolarõna
dayandõrõlarak, ara girdilerin yurtiçi üretim ve ithal olarak elde edilmesinin
sektörler arasõ ba lantõ yapõsõna olan etkisi incelenecek ve Türkiye ekonomisinin
sektörel yapõsõ genel, yurtiçi üretim ve ithal ara girdilere göre de erlendirilecektir.
Bu amaçla, girdi – çõktõ analizi çerçevesinde sektörlerin öncelikle dolaysõz ve toplam
ara girdiler (dolaylõ ve dolaysõz ara girdiler) kullanõlarak dolaysõz ve toplam
ba lantõ etkiler ve ba lantõ indeksleri hesaplanacak, sektörel ba lantõyapõsõ ve
sonuçlarõ incelenecektir.
Anahtar Kelimeler: Girdi-Çõktõ Modeli, Geri Ba lantõ, leri Ba lantõ, Yurtiçi
Üretim ve thal Ara Girdiler, Ba lantõ ndeksi.
JEL Sõnõflamasõ: D57, L52.
Yrd. Doç. Dr., Gazi Üniversitesi, . .B.F., Ekonometri Bölümü, [email protected].
Sibel ATAN
60
A Study into the Intersectoral Linkage Structure with
Reference to Input-Output Approach: Domestic Product and
Imported Intermediate Goods Decomposition
Abstract
Within Input- output Analysis, intersectoral linkages are particularly based
on mutual input using of sectors. However these inputs are produced in the native
country, they are obtained throughout import. Many studies have been carried out
on general input values without considering this decomposition. But, while
examining the linkage structure, more detailed information is found out,if inputs are
considered in calculations by decomposing with respect to gross domestic and
imported. In this study, based on the input-output tables of 2002, the effect of
intermediate goods on the structure of intersectoral linkages and then the sectoral
structure of the economy of Turkey will be assessed with reference to general,
domestic production and imported intermediate goods. To serve this
purpose, within the frame of input-output analysis, using the direct and aggregate
intermediate goods first (direct and indirect intermediate goods), direct
and aggregate link effect and indexes will be calculated and the sector linkages will
be examined over forward link effect.
Keywords: Input-output Model, Backward Linkage, Forward Linkage, Gross
Domestic and Imported Inputs, Linkage Index.
JEL Classification: D57, L52.
Giri
Geli mekte olan ülkeler, özellikle ki i ba õna gelir düzeyini hõzlõ bir ekilde
arttõrmayõ amaçlamaktadõr. Bu gelir artõ�õna yönelik olarak kalkõnma sürecinde
yapõlan her yeni sektörel yatõrõm, di er üreticilere fõrsatlar sunmakla birlikte,
kullanan sektörlere de çe itli girdiler sa lamaktadõr. Sektörler arasõ bu kar õlõklõ
ili kinin ekonominin bütününe göre sayõsal olarak incelenmesinin bir yolu, girdiçõktõ analizidir. Girdi-çõktõ analizi, ekonomik yapõyõolu turan üretim ve tüketim
birimleri arasõndaki kar õlõklõ ba õmlõlõ�õ, çok sektörlü ve sayõsal olarak inceleyen
bir genel denge modelidir. Bu modelleme, sektörler arasõ mal ve hizmet akõ�õnõ
gösteren girdi-çõktõ tablosuna dayanmaktadõr (Altan ve Ediz, 2009: 81). Endüstride
faaliyet gösteren sektörler arasõndaki etkile im ve herhangi bir sektörün di erlerine
olan etkisi, ara girdilerin kar õlõklõ kullanõmõna göre sektörlerin ba lantõ etkileri
incelenerek tahmin edilebilmektedir. Bu ba lantõ etkileri, ekonomideki bir sektörün
Türkiye’deki Sektörel Ba lantõ Yapõsõnõn Girdi-Çõktõ Yakla õmõ ile ncelenmesi…
61
toplam üretimine olan nihai talebindeki de i iminin etkisini ölçen “geri ba lantõ
göstergesi” ve tüm sektörlerin nihai talebindeki global de i imin bir sektörün üretim
düzeyindeki etkisini de erlendiren “ileri ba lantõ göstergesi” olmak üzere iki açõdan
de erlendirilir (Cardenete, 2009: 83-91).Sektörlerin ba lantõ etkileri, bir ekonominin
sektör temelinde i leyi inin ara tõrõlmasõnda önemli bir yere sahip olmakla birlikte,
özellikle kilit sektörün tespiti, sektörel planlama, ülkelerarasõ ve dönemler arasõ
üretim yapõlarõnõn kar õla tõrõlmasõ gibi çe itli uygulamalarda belirmektedir.
Genel olarak girdi - çõktõ tablosu kullanõlarak uygulanan kar õlõklõ i lemler,
ithal ya da yurtiçi üretim gibi üretim kayna õna ba lõ olmadan, mal ve hizmetlerin
sektörel tüketimlerine dayanmaktadõr. Ancak sektörlerin kullandõ�õ ara girdiler
yurtiçi üretimle elde edilmekle birlikte, ithal olarak da elde edilebilmektedir. Gerek
dolaysõz ara girdiler gerekse toplam ara girdiler yurtiçi üretimle birlikte, yurtdõ�õ
üretim kaynaklarõnõ da içerebilmektedir. Dolayõsõyla, bu tablolardan elde edilen
çarpanlar, nihai tüketimden elde edilen sektörlere ili kin yurtiçi üretimin etkisinin,
oldu undan daha yüksek de erde tahmin edilmesine yol açmaktadõr. Çünkü bu
çarpanlar gerçekte ithal kaynaklarõ da içermektedir. thalat yolu ile arz edilen bu
kõsõma, “ekonomik sõzõntõ” adõ verilir (Jiemin ve Planting, 2000: 8-9). Sektörel
ba lantõnõn ara girdilerin genel toplam olarak alõnmasõ yerine, yurtiçi üretim ya da
ithal olmasõna göre ayrõ tõrõlarak de erlendirilmesi ekonomik sõzõntõ sorununu
ortadan kaldõracaktõr.
Sektörel ba lantõ, günümüze kadar çe itli açõlardan de erlendirilmesine
ra men, ülkemizde ara girdilerin özelliklerinin ön plana çõkarõlarak
de erlendirilmesine yönelik yazõnda bir bo luk oldu u dü ünülmektedir. Bu
çalõ mada, Türkiye’deki sektörel faaliyet kollarõ arasõndaki ba lantõ ili kisi, ara
girdilerin yurt içi üretim ve ithal olmasõna yönelik de erlendirilecektir. Buradan
ithal ve yurtiçi üretilen ara girdilere ili kin sektörel ba lantõ özellikleri tespit
edilirken, ara girdilerin genel olarak alõnmasõna yönelik hesaplamalar da yapõlacak
ve bu ayrõ tõrmanõn sektörlere etkisi kar õla tõrmalõ olarak sunulacaktõr. Bu amaçla,
Türkiye statistik Kurumu (TÜ K) tarafõndan en son yayõmlanan 2002 yõlõ girdi –
çõktõ tablosuna göre, Türkiye’de sektörler arasõ ileri ve geri ba lantõ etkilerini
gösteren endeksler, ara girdilerin genel, yurtiçi üretim ve ithal olmasõna göre
hesaplanacaktõr. Di er taraftan, bu ba lantõ etkileri dolaysõz ara girdiler kullanõlarak
incelenmekle birlikte, dolaylõ ara girdilerin de eklendi i toplam ara girdiler
üzerinden hesaplanarak geni kapsamlõ sonuçlar elde edilebilmektedir. Dolayõsõyla
bu çalõ mada, öncelikle genel ara girdiler, ithal ve yurtiçi üretim ara girdilere göre
dolaysõz ileri ve geri ba lantõ etkileri incelenecektir. Daha sonra, dolaylõ etkilerin de
yer aldõ�õ toplam ileri ve geri ba lantõ etkileri hesaplanarak, sonuçlar kar õla tõrmalõ
olarak sunulacaktõr.
Sibel ATAN
62
1. Literatür Taramasõ ve Metodoloji
Girdi- çõktõ analizi, bir ekonomide sektörel iktisadi performansõ ve sektörler
arasõ kar õlõklõ üretim ve tüketim ba õmlõlõ�õnõ de erlendirmek için geni bir ekilde
kullanõlmaktadõr. Quesnay (1758)’ in Amerika için 1919 yõlõna ili kin düzenlendi i
ünlü emasõ “TableauEconomique” ilk yayõmlandõ�õnda, kendisini destekleyenler
tarafõndan Newton kanunlarõndan sonra en büyük bulu olarak alkõ lanmõ tõr.
Quesnay (1758)’in, iktisadi sistemin çe itli bölümleri arasõnda var olan genel
kar õlõklõ ba õmlõlõ�õn var olmasõ fikri, iktisadi analizin çok önemli bir temeli haline
gelmi tir (Leontief, 1936: 105 - 125). statistiksel bir araç olarak olu turulan
TableauEconomique’ya benzer basit girdi – çõktõ tablolarõ,Leontief (1936) tarafõndan
düzenlenerek girdi – çõktõ analizinin temeli atõlmõ tõr.
Sektörler arasõ ba lantõ, ekonomik kalkõnmanõn merkezi olarak tanõmlanan
“kilit sektör”leri belirlemek amacõyla 1950’lerin sonlarõnda daha yo un çalõ�õlmaya
ba lamõ tõr. Sektörel ba lantõ yapõsõnõn incelenmesine ili kin ileri ve geri ba lantõ
göstergelerinin analizi, özellikle Rasmussen (1956)’in ileri ve geri ba lantõ etkilerini
ölçen, Chenery ve Watanabe (1958)’nin üretim yapõsõnõ arz yönlü ileri ve geri
ba lantõ etkilerine göre modelleyen ve Hirschman (1958)’nõn kilit sektörü belirleyen
öncü çalõ malarõna dayanan uzun bir geçmi e sahiptir (Cardenete, vd, 2009: 83 –
91).Bu çalõ malarda, uluslararasõ üretim yapõlarõnõ kar õla tõrmak için girdi – çõktõ
analizi kullanõlmõ tõr. Rasmussen (1956); ilk kez Leontief (1936) temeline göre ileri
ve geri ba lantõ göstergelerini hesaplayarak, Chenery ve Watanebe (1958: 487 –
521); Amerika, Japonya, Norveç ve talya gibi dört ülkenin üretim yapõlarõnõ
kar õla tõrmak için kullandõ�õ girdi – çõktõ analizi uygulayarak bu alana ivme
kazandõrmõ lardõr. Rasmussen (1956)’ in sektörel ba lantõ yapõsõnõ tanõmlayan ileri
ve geri ba lantõ kavramlarõ gibi, Hirschman (1958: 98 - 116), sektörlerin kar õlõklõ
i lem büyüklü ünü ölçen ve sektörel ba lantõ yapõsõnõ ortaya çõkaran ileri ve geri
ba lantõ etkilerini inceleyen bir giri imde bulunarak bu alana katkõ sa lamõ tõr. Bu
çalõ mada, sadece sektörler arasõ etkile im ile de il, aynõ zamanda son yõllarda hõzla
geli en teknolojik geli me ve teknolojinin hõzla yayõlmasõ ile olan ili kisi
incelenmi tir. Ayrõca yüksek geri veya ileri ba lantõlõ sektörler önemsenip ön plana
çõkarõldõ�õnda, kalkõnma sürecinin hõzlanabilece ini ifade etmektedir. leri ve geri
ba lantõ kavramlarõ, girdi – çõktõ analizinde kar õlõklõ ba õmlõlõ�õ ve nedensel
ili kileri inceleyen ekonomistler arasõnda Hirschmanian ba lantõlar çerçevesinde bir
yakõnla ma sa lamõ tõr (Drejer, 2002: 2). Ayrõca uygun iktisadi kalkõnma
stratejilerinin belirlenmesine yönelik katkõ sa layan ve önemli rol oynayan sektörel
ba lantõ kavramõ, özellikle Hirschman’õn dengesiz büyüme kuramõ ile hõz
kazanmõ tõr.
Türkiye’deki Sektörel Ba lantõ Yapõsõnõn Girdi-Çõktõ Yakla õmõ ile ncelenmesi…
63
leri ve geri ba lantõ etkisi aynõ anda yüksek olan bir sektörün büyüme etkisi,
ülke ekonomisinde faaliyet gösteren di er tüm sektörlerin ortalama büyüme
etkisinden daha büyük olup“kilit sektör” olarak tanõmlanmaktadõr (World Bank,
2007). Ayrõca bu özelliklere sahip bir sektörün kilit sektör olarak de erlendirilmesi
de, özellikle Hirschman(1958) ve Rasmussen (1956) tarafõndan geli tirilmi ve
Cuello ve di erleri (1992: 285-296), Hirschman-Rasmussen tarafõndan tanõmlanan
kilit sektör belirleme endekslerinin, Leontief ters matrisindeki yüksek çarpan
de erlerine duyarlõ oldu unu belirtmi tir. Bu duyarlõlõ�õ azaltmaya yönelik
genelle tirilmi kilit sektör endeksi, genelle tirilmi de i im katsayõlarõ geli tirerek,
Cauchy da õlõmõna sahip endekslerin bir örne ine ili kin olabilirlik fonksiyonundan
elde edilen olabilirlik oran testi uygulamõ lardõr. Sonuçta, Washington eyaletinin
yapõsõnõ ölçmek için uyguladõklarõ bu yakla õmõn daha geçerli oldu unu ifade
etmi lerdir. Hanel (2000), Kanada’da imalat sektörlerinin üretimlerindeki büyüme
ve kar õlõklõ sektör ve uluslar arasõ teknolojinin etkilerini inceleyerek, yeni bir
teknolojinin kar õlõklõ sektörlerin toplam faktör verimlili inde anlamlõ etkilere sahip
oldu unu belirtmi tir. Pfajfar veDolinar (2000),bir sektörün öneminin, üretti i
mallarõn kar õlõklõ sektörel tüketim payõ ve yerel üretimde kullanõlan mallarõn
payõnõn toplamõ ile tanõmlandõ�õnõ belirtmi lerdir. Taylor ve di erleri (2002), tarõm
ve tarõm dõ�õ ba lantõlarõn, tarõmsal ekonomilerde piyasa de i imleri ve politika
etkilerinin ekillendirilmesinde önemli oldu unu, bu ba lantõlarõn hesaplanmasõnda
girdi-çõktõ modellerinden yararlanõlabilece ini ifade etmi lerdir. Bekhet (2010),
Malezya ekonomisinin 1983-2000 dönemine ili kin sektörel de i im sõralamasõna
göre sektörlerin üretim yapõlarõndaki de i imi girdi – çõktõ analizi ile incelemi lerdir.
Saikia(2011), Hindistan ekonomisinde faaliyet gösteren tarõm, sanayi ve hizmet
sektörlerinin kar õlõklõ sektörel ba lantõsõnõ girdi-çõktõ analizi ile ölçmeye çalõ mõ tõr.
Rameezdeen (2005), geli mekte olan ülkelerde in aat sektörünün önemini ve
ekonomideki di er sektörlere olan ili kilerini Sri Lanka örne ine ili kin girdi – çõktõ
analizi ile incelemi tir. Pundo (2005), Güney Afrika verilerini kullanarak sektörel
yapõyõ üretim, gelir ve istihdam çarpanlarõna göre sektörel büyüme ba lantõlarõnõ
elde ederek incelemi tir.
Wassily Leontief ile birlikte girdi-çõktõ analizi, 20.yüzyõlda ekonomiye
yapõlan en önemli katkõlardan biri olarak dü ünülmektedir(Hugo ve Rua,
2006).Girdi-çõktõ analizinin dayandõ�õ temel nokta, öncelikle sektörlere ili kin birim
ara girdi katsayõlarõnõ elde etmektir. N sektörlü bir ekonomide aijkatsayõsõ; j
ürününden bir birim üretmek için gerekli olan i. ara girdi miktarõnõ göstermektedir. j.
ürünün Xj miktarõnda üretilmesi için aijXj kadar i.sektörden elde edilen ara girdiye
gereksinim vardõr ve Xij: j. sektörün i. sektörden talep etti i ara girdi miktarõnõ
göstermektedir. Girdi – çõktõ analizinin temel varsayõmlarõndan biri olan üretim
Sibel ATAN
64
miktarõna ba lõ olmadan, üretimde kullanõlan girdilerle çõktõlar arasõnda belli ve
sabit bir oranda ili kinin var oldu u varsayõmõna göre (Öney, 1987: 109 – 112),
Xi j
Xi j
ai j X j
(1)
eklinde sadece kendi üretim düzeyinin do rusal bir fonksiyonu olarak tanõmlanõr.
Ekonomideki j.sektörün kendi üretiminden ba õmsõz olarak di er sektörden aldõ�õ
girdileri (sabit maliyet etmenlerini) gösteren de eri sõfõr varsayõldõ�õnda,
Xi j
ai j X j
(2)
olur. Böylece, dolaysõz ara girdi katsayõsõ,
ai j
Xi j
i, j 1,2,..., N
Xj
(3)
olarak elde edilir. Bu katsayõlara aynõ zamanda “teknoloji katsayõlarõ” ismi de
verilir. Bu katsayõlar, ilgili sektörün çõktõsõndaki bir birimlik bir de i meye ba lõ
olarak tüm sektörlerdeki dolaysõz etkileri gösterir. Sektörlerin tümüne ili kin birim
girdi katsayõlarõndan olu an matris “teknolojik katsayõlar matrisi” olarak
isimlendirilir ve A ile gösterilir. Bu bilgiden hareketle, birim matris ile teknolojik
katsayõlar matrisi arasõndaki fark Leontief matrisi olarak isimlendirilen (I –A)
tanõmõndan,
I
A
1
(4)
matrisi “Leontief Ters Matrisi”1 veya “Toplam Gereksinim Matrisi” ismi verilen
matris elde edilir. Buradan, her sektörün çõktõ düzeyi birim ara girdiler ve talep
miktarõna göre,
X
I
1
A Y
(5)
ile elde edilir (Temurshoev, 2004: 3 – 4).
Girdi – çõktõ analizi ile sektörel ba lantõ etkileri, özellikle dolaysõz ara
girdiler kullanõlarak ölçülebilmektedir. Farklõ sektörlerin iktisadi yapõlarõnõn
kar õla tõrmalõ olarak analizi için, sektörlerin kilit ya da kilit sektör olmama
sõnõflandõrmasõna dayanmaktadõr. Ba lantõ etkileri, bu sõnõflandõrmanõn arkasõndaki
temel kavramlar olan sektörler arasõ ileri ve geri ba lantõ olmak üzere iki kategoride
hesaplanmaktadõr. Bir sektörün di er sektörlere verdi i ara girdi toplamõnõn bu
1
Bu ters matrisin tanõmlõ olabilmesi için Leontief matrisinin tekil olmayan bir matris ve determinantõnõn
sõfõrdan farklõ olmasõ I A 0 gerekir.
Türkiye’deki Sektörel Ba lantõ Yapõsõnõn Girdi-Çõktõ Yakla õmõ ile ncelenmesi…
65
sektörün toplam çõktõsõna oranõ olarak tanõmlanan Chenery – Watanebe (1958)
tekni ine göre, i.sektöre ili kin dolaysõz ileri ba lantõ katsayõsõ,
FLCW
i
N
j 1
Xi j
Xi
N
j 1
ai j
(6)
eklinde tanõmlanmaktadõr. Bu de er aynõ zamanda dolaysõz ara girdi katsayõlar
matrisinin i.satõra ili kin toplamõndan da elde edilmektedir. Di er sektörlerden
kullandõ�õ ara girdiler toplamõnõn kendi çõktõsõna oranõ olarak tanõmlanan j.sektöre
ili kin dolaysõz geri ba lantõ katsayõsõ ise,
BLCW
j
N
i 1
Xi j
Xi
N
i 1
ai j
(7)
eklinde elde edilmektedir. Bu katsayõ, aynõ zamanda dolaysõz ara girdi katsayõlar
matrisinin j. sütun toplamõndan da elde edilebilmektedir. Ayrõca dolaylõ ve dolaysõz
etkileri içeren toplam ara girdi katsayõlarõ kullanõlarak sektörlerin toplam ba lantõ
etkileri de hesaplanabilir. Bu etkiler, toplam ileri ba lantõ katsayõsõ,
matrisin elemanlarõ olmak üzere,
FLCW
i
N
j 1 ij
r
Leontief ters
(8)
ve toplam geri ba lantõ katsayõsõ ise,
BLCW
j
N
i 1 ij
r
(9)
ile hesaplanmaktadõr.
Sektörlerin ba lantõ durumlarõ incelenirken, yukarõda hesaplanan
katsayõlara göre ortalama ba lantõ etkisini temel alan ileri ve geri ba lantõ endeks
de erleri hesaplanõr. Bu amaçla, i. sektörün ileri ba lantõ etkisine ili kin endeks
de eri,
FLI i
FLi
1
N
N
i 1
(10)
FLi
ve j.sektörün geri ba lantõ etkisine ili kin endeks de eri,
BLI j
BL j
1
N
N
j 1
(11)
BL j
66
Sibel ATAN
ile elde edilmektedir. Bir sektörün ileri ve geri ba lantõ etkisine ili kin endeks de eri
1’den büyükse, ilgili sektörün tüm sektörlerin ortalama ba lantõ etkisinin üzerinde
bir ba lantõ etkisine sahip oldu u ve 1’den küçükse sektörlerin ortalama ba lantõ
etkisinin altõnda bir ba lantõ etkisine sahip oldu u söylenmektedir.2 Buradan
ba lantõ etkisine ili kin endeks de eri 1’den büyük ise sektör yüksek ba lantõ
etkisine sahipken, bu de er 1’den küçük oldu unda ise sektör dü ük ba lantõ
etkisine sahiptir. Bu endeksler Hirschman - Rasmussen endeksleri olarak
bilinmektedir (Aydo u , 1988: 42 – 43 ve Resosudarmo ve Nurdianto, 2007: 7-9).
Bir sektörün yatõrõm önceli i,bu sektöre ili kin ba lantõ etkilerinin yüksek olmasõna
göre belirlenmekle birlikte, dört farklõ sõnõflamaya göre de erlendirilmektedir. Bu
sõnõflamanõn birinci ve sonuncusu, sõrasõyla sektörlerin yüksek geri ba lantõ-yüksek
ileri ba lantõ ve dü ük geri ba lantõ-dü ük ileri ba lantõ, ikinci ve üçüncüsü ise
sõrasõyla yüksek geri ba lantõ-dü ük ileri ba lantõ ve dü ük geri ba lantõ- yüksek
ileri ba lantõya sahip olmasõdõr (Hirschman, 1958). Sektörlerin bu sõnõflandõrmaya
göre nitelendirilmesi ile birlikte, ba lantõ hipotezleri de geli tirilmi tir (Yotopoulos
ve Nugent, 1973: 157-171). Sektörel ba lantõ etkisine yönelik hesaplanan ortalama
geri ve ileri ba lantõ endekslerinin, geli mi ülkelerde geli mekte olan ülkelere
oranla daha yüksek oldu u gözlenmektedir.
Ayrõca, geri ba lantõ etkisi yüksek olan sektör, ekonominin hareketlenmesini
daha kolay sa lamaktadõr. Bu sektörlere olan nihai talep artõ larõna ili kin üretim
artõ larõ, geri ba lantõ etki katsayõsõ büyük olan sektörlerde daha yüksektir (Yõlancõ,
2008: 78). Bu çalõ ma, sektörlerin ileri ve geri ba lantõ etkilerini girdi – çõktõ analizi
çerçevesinde ele alarak, sektörel ba lantõ yapõsõnõ, toplam ve dolaysõz ara girdilerin
genel, yurtiçi üretim ve ithal olmasõna göre de erlendirecektir.
2. Girdi–Çõktõ Analizinin Türkiye Uygulamasõna li kin Literatür Taramasõ
Girdi – Çõktõ analizinin uluslararasõ düzeyde uygulanmasõ ile birlikte,
Türkiye’ye ili kin de önemli çalõ malar vardõr. Aydo u (1988), Türkiye’deki
sektörel ba lantõ yapõsõnõ 1963-1979 dönemlerine ili kin de erlendirerek dönemler
arasõ ve ülkeler arasõ bir kar õla tõrma yaparak Türkiye’nin sektörel konumunu
incelemi tir. Özdemir ve Yüksel (2006), Türkiye’de Enerji sektörünün etkisini bu
sektöre ili kin ileri ve geri ba lantõ göstergeleri üzerinden de erlendirmi tir. Çondur
ve Evlimo lu (2007) çalõ malarõnda Leontief temeline göre, Madencilik sektöründe
faaliyet gösteren alt sektörlerdeki gelir artõ�õnõn di er de i kenler üzerindeki etkisini
incelemi lerdir. Demir ve Kula (2008), Türkiye’de faaliyet gösteren sektörler arasõ
2
Ortalama ba lantõ etkisi (katsayõsõ), analiz kapsamõndaki tüm sektörlerin ba lantõ etkilerinin
(katsayõlarõnõn) ortalamasõdõr.
Türkiye’deki Sektörel Ba lantõ Yapõsõnõn Girdi-Çõktõ Yakla õmõ ile ncelenmesi…
67
arz yönlü ve talep yönlü ili kilere göre dolaylõ ve dolaysõz en fazla arz, talep ve
ithalat gereksinimi olan sektörleri saptamõ ve sektörler arasõ ba lantõlarda ihracat ve
ithalat ili kilerini incelemi tir. Yõlancõ (2008), ileri ve geri ba lantõ etkilerini
kullanarak genel ara girdiler üzerinden Türkiye’de kilit sektörlerin belirlenmesine
yönelik bir girdi - çõktõ analizi yapmõ tõr. Yay ve Keçeli (2009), Leontief’in Genel
Denge Teorisine göre kurguladõ�õ girdi-çõktõ modeli kullanõlarak, üretim, katma
de er ve istihdam yapõsõna göre farklõla an Türkiye ekonomisindeki öncü sektörlerin
di er sektörlerle kar õlõklõ ba õmlõlõklarõnõ incelemi lerdir. Bu amaçla, 2002 girdiçõktõ tablolarõ ile ba õntõ etkilerini belirleyip, kilit veya güçlü sektörleri
belirlemi lerdir. Özdil ve Yõlmaz (2009), girdi – çõktõ tablolarõ ile elektrik elektronik sektörünün özellikle katma de er açõsõndan Türkiye için önemli oldu unu
vurgulamõ ve bu sektördeki ihracat ve tüketimin artan düzeylerde ithalat ile
kar õlandõ�õnõ ifade etmi lerdir. nançlõ ve Konak (2011), 1998 ve 2002 girdi – çõktõ
tablolarõ ile Türkiye’ de üretim yapan otomotiv sektörü ihracatõnõn 1998 sonrasõ dõ a
ba õmlõlõk düzeyini ölçmeye çalõ mõ lardõr. Bu çalõ malar incelendi inde, girdi –
çõktõ analizinde ara girdilerin ithal veya yurtiçi üretim ayrõ tõrmasõ yapõlmadan
kullanõldõklarõ gözlenmi tir.
3. Türkiye’de Sektörel Ba lantõ Yapõsõnõn Ara Girdilerin Genel, Yurtiçi
Üretim ve thal Olarak Elde Edilmesine Göre ncelenmesi
Bir ekonomide, sektörler arasõ mal ve hizmet alõ veri ine dayalõ kar õlõklõ
etkile im ve ba õmlõlõklarõn ara tõrõlmasõ, üretim yapõlarõnõn belirlenmesine ve
kalkõnma stratejileri geli tirmeye, ülke ekonomisinin i leyi sürecine ili kin politika
önerilerinde bulunmaya yönelik önemli bulgular sunmaktadõr. Bu çalõ mada,
Türkiye’nin sektörel ba lantõ yapõsõ, ara girdilerin sa lanmasõnda genel, yurtiçi
üretim ve ithal olmak üzere farklõla masõna ba lõ olarak incelenecek ve sektörel
ba lantõ üzerinde bu ayrõ tõrmanõn etkisi de erlendirilecektir. Bu farklõla ma etkisi,
2002 yõlõna ili kin girdi-çõktõ verileri kapsamõnda, öncelikle dolaysõz ara girdi
katsayõlarõ ve daha sonra hem dolaysõz hem de dolaylõ etkileri birlikte içeren toplam
ara girdi katsayõlarõ kullanõlarak test edilecektir.
Bu amaçla, öncelikle TÜ K’ in tanõmladõ�õ ürünlere ili kin genel, yurtiçi
üretim ve ithal ara girdilere göre ayrõ ayrõ verilen 2002 girdi-çõktõ tablosundaki
veriler, öncelikle yine TÜ K tarafõndan sunulan Avrupa Ekonomik Toplulu unda
Ekonomik Faaliyetlerin statistikî Sõnõflamasõ olan NACE Rev. 1.1 sõnõflama
sisteminin tanõmladõ�õ sektörler baz alõnarak düzenlenmi tir. TÜ K tarafõndan
yayõmlanan ürünler ve kodlarõ, NACE Rev. 1.1 sõnõflamasõna göre yayõmlanan
sektör ayrõ tõrmasõ ile çalõ mada olu turulan sektör ayrõ tõrmasõna listeler EK 1, EK
2 ve EK 3’ te detaylõ bir ekilde sunulmu tur. Bu çalõ mada, girdi - çõktõ
tablosundaki 59 adet ürün ilgili sektörler altõnda ele alõnõp, yeni girdi – çõktõ tablosu
Sibel ATAN
68
olu turulmu tur. Bu tabloya göre, yeniden düzenlenen bu toplula tõrõlmõ ara girdi
katsayõlarõ (Xij) ve çõktõ de erlerine (Xj) göre, öncellikle her bir sektörün birim ara
girdi katsayõlarõ (aij) elde edilmi tir. Bölüm 1’de verilen bilgilere göre, öncelikle her
bir sektöre ili kin ara girdilerin genel, yurtiçi üretim ve ithal olmak üzere, dolaysõz
ileri ve geri ba lantõ etkilerinin hesaplanmasõna ili kin bu üç farklõ sõnõflama
temelinde birim ara girdiler hesaplanmõ tõr. Daha sonra, ara girdilerin ara girdilerin
genel, yurtiçi üretim ve ithal sõnõflamasõ için her bir sektöre ili kin toplam ileri ve
geri ba lantõ etkileri, sektörlerin bu üç sõnõflama temelinde kendi birim katsayõlarõna
göre olu turulan Leontief ters matrisinin elemanlarõndan hesaplanmõ tõr.
Buradan hareketle, öncelikle sektörlerin 2002 yõlõna ili kin olu turulan statik
girdi-çõktõ modeline göre sektörel ba lantõ yapõsõnõn incelenmesi amacõyla, dolaysõz
ve toplam ileri ve geri ba lantõ etkileri genel, yurtiçi üretim ve ithal olarak elde
edilen ara girdi katsayõlarõna göre hesaplanmõ tõr. Ayrõca sonuçlarõn
de erlendirilmesinde kolaylõk sa lamak amacõyla ileri ve geri ba lantõ endeks
de erleri de hesaplanmõ tõr. A a õda endüstrideki sektörlerin kullandõ�õ dolaysõz ara
girdilerin genel olarak elde edildi i katsayõlar çerçevesinde, bu sektörlerin ba lantõ
yapõlarõnõ incelemek üzere elde edilen girdi-çõktõ analizi sonuçlarõ Tablo 1’de
verilmi tir.
Tablo 1: Genel Dolaysõz Ara girdi Katsayõlarõ çin 2002 Yõlõ Sektörel
Ba lantõ Yapõsõ
SEKTÖRLER
Tarõm, Avcõlõk ve Ormancõlõk
Balõk ve Di er Balõkçõlõk Ürünleri;
Balõkçõlõk ile lgili Hizmetler
Madencilik ve Ta ocakçõlõ�õ
malat Sanayii
Elektrik Enerjisi, Gaz, Buhar ve Su
n aat
Toptan ve Perakende Ticaret; Motorlu
Ta õt, Motosiklet, Ki isel ve Ev
E yalarõnõn Onarõmõ
Otel ve Lokantalar
Ula tõrma, Depolama ve Haberle me
Hizmetleri
Mali Aracõ Kurulu larõn Faaliyetleri
Gayrimenkul, Kiralama ve Faaliyetleri
E itim Hizmetleri
Sa lõk leri ve Sosyal Hizmetler
Di er Sosyal, Toplumsal ve Ki isel
Hizmet Faaliyetleri ve Kamu ve Savunma
0.582
Dolaysõz Geri
Ba lantõ Etkisi
0.332
0.297
0.233
2.640
0.644
0.790
0.081
0.383
leri
0.721
0.630
0.543
Kilit
Kilit
Geri
0.484
0.383
Dü ük
0.134
0.535
Geri
0.498
0.437
Geri
0.681
0.394
0.048
0.057
0.362
0.267
0.213
0.479
leri
Dü ük
Dü ük
Geri
0.111
0.414
Dü ük
Dolaysõz leri
Ba lantõEtkisi
De erlendirme
leri
Dü ük
Türkiye’deki Sektörel Ba lantõ Yapõsõnõn Girdi-Çõktõ Yakla õmõ ile ncelenmesi…
69
Bu sonuçlara göre, dolaysõz ba lantõ etkisi de erlerine bakõldõ�õnda,
Madencilik ve Ta ocakçõlõ�õ sektörünün ileri ve geri ba lantõ etkisi toplamõnõn
3.023 de erine sahip olup, di er sektörlere göre oldukça yüksek oldu u
görülmektedir. Bununla birlikte, bu sektörün özellikle ileri ba lantõ etkisinin de
di erlerine oranla oldukça yüksek oldu u ön plana çõkmaktadõr. Bu durum, bu
sektörün di er sektörlere arz etti i üretim düzeyinin yüksek oldu unu ifade
etmektedir. Di er taraftan, hem ileri hem de geri ba lantõ etkisi ortalamanõn
üzerinde olan sektörler, Elektrik Enerjisi, Gaz, Buhar ve Su sektörü ve malat
Sanayi, Sa lõk leri ve Sosyal Hizmetler, Ula tõrma, Depolama ve Haberle me
Hizmetleri sektörüdür. Bu sektörler, kilit sektör olarak ortaya çõkmaktadõr. Ayrõca
in aat ve otel ve lokantalar sektörleri geri ba lantõ etkisine sahipken, Mali Aracõ
Kurulu larõn Faaliyetleri sektörü ve Tarõm, Avcõlõk ve Ormancõlõk Ürünleri sektörü
ileri ba lantõ etkisine sahip sektörler olarak de erlendirilir.
Tablo 2’de, genel toplam (dolaysõz ve dolaylõ) ara girdilere göre hesaplanan
ileri ve geri ba lantõ etkileri ve endeksleri verilmi tir.
Tablo 2: Genel Toplam Ara girdi Katsayõlarõ çin 2002 Yõlõ Sektörel
Ba lantõ Yapõsõ
SEKTÖRLER
Tarõm, Avcõlõk ve
Ormancõlõk
Balõk ve Di er Balõkçõlõk
Ürünleri; Balõkçõlõk ile
lgili Hizmetler
Madencilik ve Ta
ocakçõlõ�õ
malat Sanayii
Elektrik Enerjisi, Gaz,
Buhar ve Su
n aat
Toptan ve Perakende
Ticaret; Motorlu Ta õt,
Motosiklet, Ki isel ve Ev
E yalarõnõn Onarõmõ
Otel ve Lokantalar
Ula tõrma, Depolama ve
Haberle me Hizmetleri
Mali Aracõ Kurulu larõn
Faaliyetleri
Gayrimenkul, Kiralama
ve Faaliyetleri
E itim Hizmetleri
Sa lõk leri ve Sosyal
Hizmetler
Di er Sosyal, Toplumsal
ve Ki isel Hizmet
Faaliyetleri ve Kamu ve
Savunma
Toplam
leri
Ba lantõ
Etkisi
Toplam
Geri
Ba lantõ
Etkisi
leri
Ba lantõ
Endeksi
Geri
Ba lantõ
Endeksi
De erlendirme
1.480
-5.155
1.333
-4.643
leri
1.028
1.350
0.926
1.215
Geri
1.456
1.586
1.311
1.428
Kilit
1.638
1.529
1.475
1.377
Kilit
1.994
2.235
1.796
2.013
Kilit
-0.217
1.849
-0.195
1.665
Geri
1.653
1.564
1.489
1.409
Kilit
1.050
1.302
0.946
1.173
Geri
0.391
1.695
0.353
1.526
Geri
1.440
1.553
1.297
1.398
Kilit
0.421
1.381
0.379
1.244
Geri
1.034
1.332
0.931
1.200
Geri
1.037
1.708
0.934
1.539
Geri
1.140
1.617
1.027
1.456
Kilit
Sibel ATAN
70
Tablodaki sonuçlara göre, Elektrik Enerjisi, Gaz, Buhar ve Su sektörünün
ileri ve geri ba lantõ etkileri toplamõ 4.229 olup, bu de erin di er sektörlere göre
yüksek oldu u görülmektedir. Ayrõca Madencilik ve Ta ocakçõlõ�õ, malat Sanayi,
Elektrik Enerjisi, Gaz, Buhar ve Su, Toptan ve Perakende Ticaret; Motorlu Ta õt,
Motosiklet, Ki isel ve Ev E yalarõnõn Onarõmõ, Mali Aracõ Kurulu larõn Faaliyetleri,
Di er Sosyal, Toplumsal ve Ki isel Hizmet Faaliyetleri ve Kamu ve Savunma
sektörlerinin hem ileri ba lantõ ve hem de geri ba lantõ indekslerinin 1’den büyük
oldu u görülmektedir. Bu durumda, bu sektörler yüksek ileri ve geri ba lantõ
etkisine sahiptir. Dolayõsõyla bu sektörler ekonomide kilit sektör olarak rol
oynamaktadõr. leri ba lantõ etkisine sahip sektör olarak, sadece Tarõm, Avcõlõk ve
Ormancõlõk Ürünleri sektörünün oldu u görülmektedir. Böylece dolaysõz ve toplam
ara girdilere göre sonuçlar kar õla tõrõldõ�õnda her ikisi için Elektrik Enerjisi, Gaz,
Buhar ve Su ve malat Sanayi kilit sektörler olmakla birlikte, farklõ sektörel ba lantõ
durumlarõ ile kar õla õlmõ tõr.
kinci olarak, sektörlerin kullandõ�õ dolaysõz ara girdilerin yurtiçi üretimle
sa lanmasõ durumunda, sektörel ba lantõ yapõsõnõn incelenmesine yönelik girdi-çõktõ
analizi sonuçlarõ Tablo’3 te verilmi tir.
Tablo 3: Yurtiçi Üretim Dolaysõz Ara girdi Katsayõlarõ çin 2002 Yõlõ
Sektörel Ba lantõ Yapõsõ
SEKTÖRLER
Tarõm, Avcõlõk ve Ormancõlõk
Balõk ve Di er Balõkçõlõk Ürünleri;
Balõkçõlõk ile lgili Hizmetler
Madencilik ve Ta ocakçõlõ�õ
malat Sanayii
Elektrik Enerjisi, Gaz, Buhar ve Su
n aat
Toptan ve Perakende Ticaret; Motorlu
Ta õt, Motosiklet, Ki isel ve Ev
E yalarõnõn Onarõmõ
Otel ve Lokantalar
Ula tõrma, Depolama ve Haberle me
Hizmetleri
Mali Aracõ Kurulu larõn Faaliyetleri
Gayrimenkul, Kiralama ve
Faaliyetleri
E itim Hizmetleri
Sa lõk leri ve Sosyal Hizmetler
Di er Sosyal, Toplumsal ve Ki isel
Hizmet Faaliyetleri ve Kamu ve
Savunma
Dolaysõz leri
Ba lantõEtkisi
0.542
Dolaysõz Geri
Ba lantõ Etkisi
0.310
0.297
0.195
Dü ük
0.958
0.473
0.784
0.081
0.333
0.565
0.472
0.477
leri
Kilit
Kilit
Kilit
0.484
0.326
leri
0.134
0.512
Geri
0.464
0.396
Kilit
0.643
0.346
leri
0.388
0.237
Dü ük
0.048
0.057
0.195
0.429
Dü ük
Geri
0.104
0.381
Geri
De erlendirme
leri
Türkiye’deki Sektörel Ba lantõ Yapõsõnõn Girdi-Çõktõ Yakla õmõ ile ncelenmesi…
71
Tablo 3’te verilen sonuçlara göre, malat Sanayi, Elektrik Enerjisi, Gaz,
Buhar ve Su ve n aat leri,Ula tõrma, Depolama ve Haberle me Hizmetleri
sektörleri kilit sektör olarak ön plana çõkmaktadõr. Özellikle Madencilik ve
Ta ocakçõlõ�õ Ürünleri sektörüne ili kin ileri ve geri ba lantõ etki katsayõsõ toplamõ
di er sektörlere göre daha yüksek olup, ileri ba lantõ etkisi yüksek olan bir
sektördür.
Tablo 4’de ise, sektörlerin kullandõ�õ toplam ara girdilerin yurtiçi üretimle
sa lanmasõ durumunda, sektörel ba lantõ yapõsõnõn incelenmesine yönelik girdi-çõktõ
analizi sonuçlarõ verilmi tir.
Tablo 4: Yurtiçi Üretim Toplam Ara girdi Katsayõlarõ için 2002 Yõlõ Sektörel
Ba lantõ Yapõsõ
Toplam
leri
Ba lantõ
Etkisi
Toplam
Geri
Ba lantõ
Etkisi
leri
Ba lantõ
Endeksi
Geri
Ba lantõ
Endeksi
De erlendirme
Tarõm, Avcõlõk ve
Ormancõlõk
1.681
1.520
1.023
0.925
leri
Balõk ve Di er Balõkçõlõk
Ürünleri; Balõkçõlõk ile
lgili Hizmetler
1.030
1.335
0.627
0.813
Dü ük
Madencilik ve Ta
ocakçõlõ�õ
1.167
1.584
0.711
0.964
Dü ük
3.901
2.017
2.375
1.228
Kilit
2.096
1.868
1.276
1.137
Kilit
SEKTÖRLER
malat Sanayii
Elektrik Enerjisi, Gaz,
Buhar ve Su
1.102
1.887
0.671
1.149
Geri
Toptan ve Perakende
Ticaret; Motorlu Ta õt,
Motosiklet, Ki isel ve Ev
E yalarõnõn Onarõmõ
n aat
2.058
1.542
1.253
0.939
leri
Otel ve Lokantalar
1.080
1.895
0.658
1.154
Geri
Ula tõrma, Depolama ve
Haberle me Hizmetleri
2.169
1.673
1.321
1.018
Kilit
Mali Aracõ Kurulu larõn
Faaliyetleri
1.575
1.544
0.959
0.940
Dü ük
Gayrimenkul, Kiralama
ve Faaliyetleri
1.907
1.424
1.161
0.867
leri
E itim Hizmetleri
1.036
1.331
0.631
0.810
Dü ük
Sa lõk leri ve Sosyal
Hizmetler
1.039
1.729
0.632
1.052
Geri
Di er Sosyal, Toplumsal
ve Ki isel Hizmet
Faaliyetleri ve Kamu ve
Savunma
1.155
1.649
0.703
1.004
Geri
Sibel ATAN
72
Bu sonuçlara göre, malat Sanayi sektörünün ileri ve geri ba lantõ etkileri
toplamõ 5.918 de erinde olup, di er sektörlere kõyasla oldukça yüksek oldu u
görülmektedir. Bununla birlikte, yine malat Sanayi sektörü ba ta olmak üzere
Elektrik Enerjisi, Gaz, Buhar ve Su sektörü ve Ula tõrma, Depolama ve Haberle me
Hizmetleri sektörlerinin hem ileri ve hem de geri ba lantõ endeks de erlerinin 1’den
büyük olup, yüksek ba lantõ etkisine sahip kilit sektör olduklarõ görülmektedir.
A a õda Tablo 5’te sektörlere ili kin dolaysõz ara girdilerin ithal olarak elde
edilmesi durumuna ili kin sektörel ba lantõ yapõsõnõ incelemek amacõyla hesaplanan
girdi-çõktõ analizi sonuçlarõ yer almaktadõr.
Tablo 5: thal Dolaysõz Ara girdi Katsayõlarõ çin 2002 Yõlõ Sektörel Ba lantõ
Yapõsõ
Dolaysõz leri
Ba lantõEtkisi
Dolaysõz Geri
Ba lantõ Etkisi
De erlendirme
Tarõm, Avcõlõk ve Ormancõlõk
0.040
0.023
Dü ük
Balõk ve Di er Balõkçõlõk Ürünleri;
Balõkçõlõk ile lgili Hizmetler
0.001
0.038
Dü ük
SEKTÖRLER
Madencilik ve Ta ocakçõlõ�õ
1.682
0.050
leri
0.171
0.156
Kilit
0.006
0.158
Geri
0.000
0.067
Geri
Toptan ve Perakende Ticaret; Motorlu
Ta õt, Motosiklet, Ki isel ve Ev
E yalarõnõn Onarõmõ
0.000
0.057
Geri
Otel ve Lokantalar
0.000
0.023
Dü ük
Ula tõrma, Depolama ve Haberle me
Hizmetleri
0.034
0.041
Dü ük
Mali Aracõ Kurulu larõn Faaliyetleri
0.038
0.017
Dü ük
Gayrimenkul, Kiralama ve
Faaliyetleri
0.007
0.030
Dü ük
E itim Hizmetleri
0.000
0.018
Dü ük
Sa lõk leri ve Sosyal Hizmetler
0.000
0.050
Dü ük
Di er Sosyal, Toplumsal ve Ki isel
Hizmet Faaliyetleri ve Kamu ve
Savunma
0.007
0.034
Dü ük
malat Sanayii
Elektrik Enerjisi, Gaz, Buhar ve Su
n aat leri
Bu sonuçlara göre, Madencilik ve Ta ocakçõlõ�õ sektörünün dolaysõz ileri ve
geri ba lantõ etkisi toplamõ, di er sektörlere oranla daha yüksek olmakla birlikte,
ileri yönlü ba lantõ etkisine sahip bir sektör olarak ortaya çõkmaktadõr. Di er
sonuçlar de erlendirildi inde malat Sanayi sektörü kilit sektör olarak belirmektedir.
Türkiye’deki Sektörel Ba lantõ Yapõsõnõn Girdi-Çõktõ Yakla õmõ ile ncelenmesi…
73
Ayrõca bu sektörle birlikte Elektrik Enerjisi, Gaz, Buhar ve Su, n aat leri, Toptan
ve Perakende Ticaret; Motorlu Ta õt, Motosiklet, Ki isel ve Ev E yalarõnõn Onarõmõ
sektörleri hariç di er sektörlerin ba lantõ etkilerinin zayõf oldu u görülmektedir.
Tablo 6’da ise, sektörlere ili kin toplam ara girdilerin ithal edilmesi
durumuna ili kin sektörel ba lantõ yapõsõnõ incelemek amacõyla hesaplanan girdiçõktõ analizi sonuçlarõ yer almaktadõr.
Tablo 6: thal Toplam Ara girdi Katsayõlarõ çin 2002 Yõlõ Sektörel Ba lantõ
Yapõsõ
SEKTÖRLER
Tarõm, Avcõlõk ve
Ormancõlõk
Balõk ve Di er Balõkçõlõk
Ürünleri; Balõkçõlõk ile
lgili Hizmetler
Madencilik ve
Ta ocakçõlõ�õ
malat Sanayii
Elektrik Enerjisi, Gaz,
Buhar ve Su
n aat
Toptan ve Perakende
Ticaret; Motorlu Ta õt,
Motosiklet, Ki isel ve Ev
E yalarõnõn Onarõmõ
Otel ve Lokantalar
Ula tõrma, Depolama ve
Haberle me Hizmetleri
Mali Aracõ Kurulu larõn
Faaliyetleri
Gayrimenkul, Kiralama
ve Faaliyetleri
E itim Hizmetleri
Sa lõk leri ve Sosyal
Hizmetler
Di er Sosyal, Toplumsal
ve Ki isel Hizmet
Faaliyetleri ve Kamu ve
Savunma
Toplam
leri
Ba lantõ
Etkisi
Toplam
Geri
Ba lantõ
Etkisi
leri
Ba lantõ
Endeksi
Geri
Ba lantõ
Endeksi
De erlendirme
1.021
1.026
0.945
0.950
Dü ük
1.000
1.044
0.926
0.967
Dü ük
1.198
1.058
1.109
0.980
leri
1.562
1.180
1.446
1.092
Kilit
1.003
1.170
0.929
1.083
Geri
1.000
1.079
0.926
0.999
Dü ük
1.000
1.067
0.926
0.988
Dü ük
1.000
1.028
0.926
0.952
Dü ük
1.250
1.296
1.157
1.201
Kilit
1.022
1.018
0.946
0.943
Dü ük
1.054
1.035
0.976
0.958
Dü ük
1.000
1.021
0.926
0.945
Dü ük
1.000
1.059
0.926
0.981
Dü ük
1.009
1.039
0.935
0.962
Dü ük
Bu sonuçlara göre, malat Sanayi sektörünün toplam ileri ve geri ba lantõ
etkisinin di er sektörlere oranla daha yüksek oldu u görülmektedir. Bununla
Sibel ATAN
74
birlikte, sektörlere ili kin ileri ve geri ba lantõ indeks de erleri incelendi inde, yine
malat Sanayi sektörü ve Ula tõrma, Depolama ve Haberle me Hizmetleri
sektörünün hem ileri ba lantõ ve hem de geri ba lantõ indeks de erleri 1’den
büyüktür. Her iki sektörün ileri ve geri ba lantõ etki katsayõlarõ da ortalamanõn
üzerindedir. Dolayõsõyla bu iki sektör için hem ileri ve hem de geri ba lantõ
etkilerinin yüksek oldu u açõktõr. Sonuç olarak, özellikle malat Sanayi sektörünün
toplam ileri ve geri ba lantõ etkileri toplamõ da di er sektörlere göre yüksek oldu u
için bu sektörün ve Ula tõrma, Depolama ve Haberle me Hizmetleri sektörünün kilit
sektör oldu u söylenebilir. Bununla birlikte, ileri ba lantõ etkisine sahip sadece
Madencilik ve Ta ocakçõlõ�õ sektörü ve geri ba lantõ etkisine sahip sadece Elektrik
Enerjisi, Gaz, Buhar ve Su sektörü belirmektedir. Di er tüm sektörlerin ise dü ük
ba lantõ etkisine sahip oldu u görülmektedir.
SONUÇ VE DE ERLEND RME
Çalõ mada dolaysõz ara girdiler ve toplam ara girdiler alõnarak, sektörlerin
ileri ve geri ba lantõ etkileri ve endeksler hesaplanmõ ve sektörel ba lantõ yapõlarõ,
ara girdilerin hem dolaysõz ve toplam, hem de genel, yurtiçi üretim ve ithal
edilmesine göre de erlendirilmi tir. Genel, yurtiçi üretim ve ithal dolaysõz ara
girdiler çerçevesinde, özellikle malat Sanayi sektörünün her üç kategoride; Elektrik
Enerjisi, Gaz, Buhar ve Su sektörünün ise genel ve yurtiçi üretilen dolaysõz ara
girdilere göre; n aat ve Ula tõrma, Depolama ve Haberle me Hizmetleri sektörünün
ise sadece yurtiçi üretimle elde edilen dolaysõz ara girdiler kategorisinde kilit sektör
oldu u gözlenmi tir. Bu durumda di er sektörlere ili kin sonuçlar da dikkate
alõndõ�õnda, sektörel ba lantõ yapõsõ, dolaysõz ara girdilerin genel, yurtiçi üretim ve
ithal olarak elde edilmesine göre farklõlõk göstermektedir.
Di er taraftan, toplam ara girdi ba lantõ etkisi ve ba lantõ endekslerine göre,
genel ara girdi katsayõlarõ dikkate alõndõ�õnda malat Sanayi, ElektrikEnerjisi, Gaz,
Buhar ve Su, Madencilik ve Ta ocakçõlõ�õ, Mali Aracõ Kurulu larõn Faaliyetleri,
Di er Sosyal, Toplumsal ve Ki isel Hizmet Faaliyetleri ve Kamu ve Savunma
sektörleri; yurtiçi üretilen toplam ara girdilere göre malat Sanayi, ElektrikEnerjisi,
Gaz, Buhar ve Su, Ula tõrma, Depolama ve Haberle me Hizmetleri sektörlerinin;
ithal toplam ara girdilere göre ise malat Sanayi ve Ula tõrma, Depolama ve
Haberle me Hizmetleri sektörlerinin kilit sektör oldu u gözlenmi tir. malat Sanayi
sektörü her durumda kilit sektör olup, özellikle 2001 döneminden itibaren üretim
endeksinin, kapasite kullanõm oranõnõn, çalõ anlar verimlilik endeksinin ve imalat
sanayi dõ ticaret hacminin artma e iliminde olmasõ da bu sonuçlarõ
desteklemektedir (Türkiye Kalkõnma Bankasõ A. ., 2007). Toplam ara girdilere
di er sektörler de dikkate alõndõ�õnda, sektörel ba lantõ yapõsõnõn toplam ara
Türkiye’deki Sektörel Ba lantõ Yapõsõnõn Girdi-Çõktõ Yakla õmõ ile ncelenmesi…
75
girdilerin genel, yurtiçi üretim ve ithal elde edilmesine duyarlõ oldu u görülmü tür.
Son olarak, özellikle gerek dolaysõz ve gerekse toplam ithal ara girdilere göre
sektörel ba lantõ oldukça dü ük düzeyde ortaya çõkmõ tõr. Bu sonuçlar, özellikle
yurtiçi girdilerle hesaplanan ba lantõ etkilerinin sektörlerin üretim yapõlarõndaki
sektörel ba õntõyõ daha belirgin bir ekilde yansõtaca õnõ ön plana çõkarmaktadõr.
Türkiye’nin sektörel ba lantõ yapõsõnõn ara girdilerin men eine yönelik
incelendi i bu çalõ mada elde edilen sonuçlar, TÜ K tarafõndan en son yayõmlanan
2002 girdi-çõktõ tablo verileri dikkate alõnarak elde edilmi tir. Günümüze yakõn
verilerin resmi olarak henüz yayõmlanmamasõ sebebiyle bu dönemin dikkate alõndõ�õ
bilinmelidir. Çalõ manõn amacõ, sadece Türkiye’de ara girdilerin genel, yurtiçi
üretim ve ithal olmasõnõn sektörel ba lantõ yapõsõna etkisinin incelenmesi olup,
gelecek yõlara ili kin bir politika önerisi ya da günümüz sektörel ba lantõ yapõsõnõn
öngörülmesi söz konusu de ildir. Buradan hareketle, TÜ K tarafõndan resmi olarak
veriler güncellenerek analizler yeniden uygulanõrsa, elde edilen sonuçlar günümüz
Türkiye sektörel ba lantõ yapõsõna ili kin olarak de erlendirilebilir.
Kaynakça
ALTAN, enol, ED Z, Ay e (2009),“Girdi Katsayõlarõnõn Güncellenmesi çin RAS
ve Hedef Programlama Modellerinin Kullanõmõ”, Gazi Üniversitesi ktisadi
ve dari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 11, S. 3, 79 – 92.
AYDO U , Osman (1988), “Türkiye Ekonomisinde Yapõsal De i me ve Büyümenin
Kaynaklarõ: 1963 – 1986 Input - Output Analizleri ile Bir Uygulama”, Gazi
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayõnlanmamõ Doktora Tezi,
Ankara.
AYDO U , Osman (1999), Girdi – Çõktõ Modellerine Giri , 1. Baskõ, Gazi
Kitabevi, Ankara.
BECHET, Husain Ali (2010), “Ranking Sectors of the Malaysian Economy: Input Output Approach”, International Business Research, C .3, S .1, 107 - 130.
CARDENETE, M.A, vd. (2009), “Detection of Key Sectors by Using Social
Accounting Matrices: An Alternative Approach”, Journal of Applied InputOutput Analysis, C. 13, 83 – 91.
CHENERY, H. B.,WATANABE, T. (1958) "International Comparisons of the
Structure of Production", Econometrica, C. 26, 487-521.
CUELLO, F.A., v.d. (1992), “The Identification of Structure at The Sectoral Level:
a Reformulation of The Hirschman-Rasmussen Key Sector Indices”,
Economic Systems Research, C .4, S: 4, 285-296.
76
Sibel ATAN
ÇONDUR, Funda, EVL MO LU, Umut (2007), “Türkiye’de Madencilik
Sektörünün Girdi-ÇõktõAnaliziYöntemiyle ncelenmesi”, Kõrgõzistan-Manas
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 17, 25 - 41.
DEM R, Nazmi, KULA, Mehmet (2008), “Türkiye Ekonomisinin Sektörlerarasõ
Ba lantõlarõnda hracat- thalat li kileri”, Uluslararasõ Ekonomi ve Dõ
Ticaret Politikalarõ, C. 3, S. 1-2, 85 – 116.
DREJER, Ina (2002), “Input-Output Based Measures of Interindustry Linkages
Revisited - A Survey and Discussion”, 14th International Conference on
Input - Output Techniques, Austria.
HANEL, Petr (2000), “R&D, Interindustry and International Technology Spillovers
and the Total Factor Productivity Growthof Manufacturing Industries in
Canada, 1974-1989”, Economics Systems Research, C .12, S .3, 345 -361.
HIRSCHMAN, Albert (1958), The Strategy of Economic Development, Yale
University Press, New Haven.
HUGO, Reis, RUA, António (2006), “An Input - Output Analysis: Linkages vs
Leakages”, EstudoseDocumentos de Trabalho, Banco de Portugal
EoruSistema, Working Papers, S .17.
NANÇLI, Selim, KONAK, Ali (2011), “Türkiye’de hracatõn thalata Ba õmlõlõ�õ:
Otomotiv Sektörü”, Eski ehir Osmangazi Üniversitesi BF Dergisi, C. 6,
S. 2, 343 – 362.
JIEMIN Guo, PLANTING, Mark A. (2000), “Using Input-Output Analysis to
Measure U.S. Economic Structural Change Over a 24 Year Period”, the
13th International Conference on Input-Output Techniques, Macerata, Italy.
JONES,
Leroy P. (1976), “TheMeasurement of HirschmanianLinkages”,
TheQuarterlyJournal of Economics, C . 90, S . 2, 323 -333.
LEONTIEF, Wassily W. (1936), “ Quantitative Input – Output Relations in the
Economic System of the United States”, The Review of Economics and
Statistics, C.18, S .3, 105 – 125.
OLCZYK, Magdalena (2011), “Structural Changes in the Polish Economy – The
Analysis of Input-Output”, Munich Personal RePec Archive.
ÖNEY, Erden (1987), ktisadi Planlama, 5. Baskõ, Sava Yayõnlarõ, Ankara.
ÖZDEM R, Abdullah, YÜKSEL, Fatma (2006), “Türkiye’de Enerji Sektörünün leri
ve Geri Ba lantõ Etkileri”, Yönetim ve Ekonomi, C. 13, S. 2, 1–18.
Türkiye’deki Sektörel Ba lantõ Yapõsõnõn Girdi-Çõktõ Yakla õmõ ile ncelenmesi…
77
ÖZD L, Tuncer, YILMAZ, Cengiz (2009), “Elektrik Elektronik Sektörünün Türkiye
Ekonomisi çindeki Öneminin Girdi Çõktõ Analizi ile ncelenmesi”,
Kõrgõzistan-Manas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, S. 21, 95 – 105.
ÖZSOY, Ceyda (2011), “Türk malat Sanayi’nde Geri ve leri Ba lantõlar: GirdiÇõktõ Tablosuna Dayalõ Yapõsal Bir Çözümleme”, T SK Akademi, C. 6,
S.11, 104 – 129.
PFAJFAR, Lovrenc, DOLINAR, Alena L.(2000), Intersectoral Linkages in the
Slovenian Economy in the years 1990, 1992, 1993 and 1995: Key Sectors
in the Slovenian Economy”, 13th International Conference on Input-Output
Techniques, Macerata, Italy.
PUNDO, Moses O. (2005), “An Input-Output Analysõs of Economic Impacts of
Agriculture: The Case for Revitalisation of Irriation Schemes in Eastern
Cape, South Africa”, University of Fort Hare, A Thesis Submitted in
Fulfilment of the Requirements for the Degree of Doctor of Philosophy in
Agricultural Economics, Alice.
RAMEEZDEEN, Raufdeen, ZAINUDEEN, Nisa, RAMACHANDRA, Thanuja
(2005), “Study of Linkages Between Construction Sector and Other
Sectors of The Sri Lankan Economy”, 15th International Conference on
Input-Output Techniques, Austria.
RASMUSSEN, P.N. (1958), Studies in Intersectorial Relations, Amsterdam, NorthHolland P.C.
RESOSUDARMO, Budy, P., NURDIANTO, Ditya A. (2007), “Fundamentals of
Input Output Analysis with an Application to the 2005 Indonesian Inter Regional Input -Output Table”, World Bank Project.
SAIKIA, Dilip (2011), “AnalyzingInter-Sectoral Linkages in India”, African
Journal of Agricultural Research, C. 6, S. 33, 6766 - 6775.
TAYLOR,J. Edward ve YUNEZ-NAUDE,Antonio (2002), “Farm/Non-Farm
Linkages and AgriculturalSupply Response in Mexico: A Village-Wide
Modelling Perspective”,Promoting Farm/Non-Farm LinkagesforRural
Development Ch: 2, Ed: Davis, vd.,Food and Agriculture Organization of
TheUnited Nations, Rome.
TEMURSHOEV, Umed (2004), “Key Sectors in the Kyrgyzstan Economy”, CergeEi Discussion Paper Series, S.135.
TÜRK YE STAT ST K KURUMU (2002), “Ulusal Hesaplar – Girdi Çõktõ
Tablolarõ” ,http:// www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=58&ust_id=16
(Eri im Tarihi: 23.11.2011).
78
Sibel ATAN
TÜRK YE KALKINMA BANKASI A. . (2007), Türkiye malat Sanayi’nin Yapõsal
Analizi ve Sektörel Performans De erlendirmesi (22 Ana Sektör tibariyle),
Türkiye Kalkõnma Bankasõ Yayõnlarõ, Ekonomik ve Sosyal Ara tõrmalar
Müdürlü ü, Ankara.
YAY, Gülsün G. ve KEÇEL , Serkan (2009), “The Intersectoral Linkage Effects in
Turkish Economy: An Application of Static Leontief Model”,
Panoeconomicus, C. 56, S. 3, 301–326.
YILANCI, Veli (2008), “Türkiye Ekonomisi çin Kilit Sektörün Belirlenmesi –
Girdi Çõktõ Analizi Yakla õmõ”, stanbul Üniversitesi ktisat Fakültesi
Mecmuasõ, C.58, S.2, 75–86.
YOTOPOULOS, Pan A., NUGENT, Jeffrey B. (1973), "A Balanced Growth
Version of the Linkage Hypothesis," The Quarterly Journal of Economics,
C .87, No.2, 157-171.
WORLD BANK (2007), “Fundamentals of Input-Output Analysis with an
Application tothe 2005 Indonesian Inter-Regional Input-Output Table”,
(http://www.csiro.au/files/files /plft.pdf) (Eri im Tarihi: 19.11.2011).