Arapça Dilbilgisi Konuları (Pdf Kitap Şeklinde) - İmam

Transkript

‫ﻗﻮاﻋﺪ اﻟﻠﻐﺔ اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ‬
ARAPÇA
DİLBİLGİSİNE
GİRİŞ
OKTAY YILMAZ
Eğitim Yayınları
İrtibat: 0535- 745 00 72
[email protected]
[email protected]
Arapça Dilbilgisine Giriş
Eğitim Serisi : 1
Dizgi
: O. Yılmaz
Kapak
: Beyzanur Yılmaz
2

•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ------------------------------------------------------------ 6
ARAPÇA HARFLER ‫ اﻟﺤﺮوف اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ‬--------------------------- 7
KELİME VE KISIMLARI ‫ اﻟﻜﻠﻤﺔ و أﻗﺴﺎﻣﻪ‬-----------------------9
İŞARET İSİMLERİ ‫ أﺳﻤﺎ ُء اﻹﺷﺎرة‬---------------------------------10
ZAMİRLER – ( ‫) اﻟﻀﻤﺎﺋﺮ‬------------------------------------------11
SORU EDATLARI ‫ أدوات اﻹﺳﺘﻔﻬﺎم‬------------------------------14
YER ZARFLARI ‫ن‬
ِ ‫ ﻇﺮوف اﻟﻤﻜﺎ‬----------------------------------16
ZAMAN ZARFLARI ‫ن‬
ِ ‫ ﻇﺮوف اﻟﺰﻣﺎ‬---------------------------- 17
Haftanın günleri - ‫ أﻳﺎم اﻷﺳﺒﻮع‬------------------------------------17
Aylar ‫ اﻟﺸﻬﻮر‬-------------------------------------------------------18
TAMLAMALAR--------------------------------------------------19
İsim Tamlaması ‫ اﻹﺿﺎﻓﺔ‬------------------------------------------19
Sıfat Tamlaması ‫ اﻟﺼﻔﺎة و اﻟﻤﻮﺻﻮف‬-------------------------------20
HARFİ CERLER VE ANLAMLARI ‫ ﺑﻌﺾ ﺣﺮوف اﻟﺠ ﱢﺮ‬-----22
MARİFE VE NEKRE ‫ اﻟﻤﻌﺮِﻓﺔ واﻟﻨﻜﺮة‬----------------------------23
İSİMLERDE MÜZEKKERLİK MÜENNESLİK-------------26
Müennes İsimlerin Kısımları-------------------------------------26
TEKİL, İKİL, ÇOĞUL‫ اﻟﻤﻔﺮد و اﻟﻤﺜﻨﻰ و اﻟﺠﻤﻊ‬---------------------26
RENKLER ‫ن‬
ِ ‫اﻷﻟﻮا‬--------------------------------------------------30
FİİLER ‫ل‬
ُ ‫ أﻷﻓﻌﺎ‬------------------------------------------------------31
Mazi Fiil ‫ اﻟﻔﻌﻞ اﻟﻤﺎﺿﻲ‬----------------------------------------------31
Muzari Fiil ‫ اﻟﻔﻌﻞ اﻟﻤﻀﺎرع‬-------------------------------------------33
Muzari Fiilin Beş Sigası ‫ أﻓﻌﺎل اﻟﺨﻤﺴﺔ‬-----------------------------35
Emir Fiili ‫ ﻓﻌﻞ اﻷﻣﺮ‬--------------------------------------------------36
FİİL HAKKINDA BİLGİLER------------------------------------39
Aldığı Mefulu Bihe Göre Fiiller:---------------------------------40
Fiilimsi İsimler ‫ أﻓﻌﻞ اﻷﺳﻤﺎء‬---------------------------------------41
İSMİ MEVSUL ‫ل‬
ُ ‫ اﻹﺳ ُﻢ اﻟﻤَﻮﺻﻮ‬-------------------------------------42
İSİM ‫ اﻹﺳ ُﻢ‬------------------------------------------------------------43
İsimlerin Kısımları------------------------------------------------- 43
CÜMLE ‫ﺠ ْﻤَﻠ ُﺔ‬
ُ ‫ اﻟ‬------------------------------------------------------45
İsim Cümlesi ‫اﻟﺠﻤْﻠ ُﺔ اﻹﺳْﻤﻴّ ُﺔ‬------------------------------------------46
Fiil Cümlesi ‫ﺠﻤْﻠ ُﺔ اﻟﻔﻌﻠﻴّ ُﺔ‬
ُ ‫ اﻟ‬-------------------------------------------46
Fiil Cümlesinde Nesne ‫ اﻟﻤﻔﻌﻮل ِﺑ ِﻪ‬---------------------------------47
BEŞ İSİM ‫ﺨﻤْﺴﺔ‬
َ ‫ اﻷﺳﻤﺎء اﻟ‬--------------------------------------------47
MERFUAT ‫ت‬
ُ ‫اﻟﻤﺮﻓﻮﻋﺎ‬-----------------------------------------------48
FAİL ‫ اﻟﻔﺎﻋﻞ‬----------------------------------------------------------48
NAİBİ FAİL ‫ ﻧﺎﺋﺐ اﻟﻔﺎﻋﻞ‬--------------------------------------------49
3
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
MÜBTEDA VE HABER ‫ اﻟﻤﺒْﺘﺪأ اﻟﺨَﺒ ُﺮ‬----------------------------50
Haberin Öne Geçtiği Yerler---------------------------------------51
Haberin Geliş Şekilleri-------------------------------------------- 52
Mübtedanın Geliş Şekiller-:---------------------------------------53
Mübtedanın Nekra Olması-----------------------------------------53
İNNE ( ‫ن‬
‫ ) إ ﱠ‬VE BENZERLERİ-----------------------------------55
(‫ن‬
‫ ’)إ ﱠ‬nin Kesra Okunduğu Yerler---------------------------------56
(‫ ’) ِإنﱠ‬nin Fetha Okunduğu Yerler--------------------------------56
KANE (َ‫ ) آَﺎن‬VE BENZERLERİ ---------------------------------58
İSTİMRAR ( DEVAMLILIK) FİİLLERİ -----------------------61
(‫ﺲ‬
َ ‫ ’) ﻟ ْﻴ‬YE BENZEYEN HAFRLER : ---------------------------61
MEFUL TÜRLERİ--------------------------------------------------63
Mefulu Mutlak ‫ اﻟﻤَﻔﻌﻮل اﻟ ًﻤﻄْﻼق‬-------------------------------------63
Mefulu Bih ‫ اﻟﻤَﻔﻌﻮل ِﺑ ِﻪ‬------------------------------------------------63
Mefulun Li- Eclihi ‫ﺟِﻠ ِﻪ‬
ْ ‫ اﻟﻤَﻔﻌﻮل ﻟِﺄ‬-------------------------------------64
Mefulun Fihi ‫ اﻟﻤَﻔﻌﻮل ﻓﻴ ِﻪ‬----------------------------------------------64
Mefulu Maah ‫ اﻟﻤَﻔﻌﻮل َﻣ َﻌ ُﻪ‬---------------------------------------------65
FİİLİ MUZARİ MANSUB ‫ب‬
ُ ‫ع اﻟﻤَﻨﺼﻮ‬
ُ ‫ﻞ اﻟﻤُﻀﺎ ِر‬
ُ ‫ اﻟ ِﻔ ْﻌ‬--------------65
FİİLİ MUZARİ MECZUM ‫ع اﻟﻤﺠﺰوم‬
ُ ‫ اﻟ ِﻔ ْﻌ‬-----------------67
İki Muzariyi Cezmeden Edatlar: -----------------------------------68
YAKLAŞTIRMA, ÜMİT VE BAŞLAMA FİİLLERİ-----------‫ل اﻟﻤُﻘﺎرﺑﺔ و اﻟﺮﺟﺎ ِء و اﻟﺸﺮوع‬
ُ ‫ أﻓْﻌﺎ‬----------------------------------------- 70
BİLGİ, ZAN VE DEĞİŞTİRME FİİLLERİ ‫ب‬
ِ ‫ل اﻟﻘﻠﻮ‬
ُ ‫ أﻓْﻌﺎ‬-------- 71
MASTAR ‫ﺼ َﺪ ُر‬
ْ ‫ اﻟ َﻤ‬------------------------------------------------------72
Mimli Mastar ‫ اﻟﻤﺼْﺪر اﻟﻤﻴﻤﻲ‬-------------------------------------------74
Yapma Mastar ‫اﻟﻤﺼْﺪﺗﺮ اﻟﺼُﻨﺎﻋﻲ‬---------------------------------------74
BABLAR ‫ب‬
ُ ‫اﻷﺑﻮا‬------------------------------------------------------75
İSMİ FAİL VE İSMİ MEFULُ‫ﻞ و إﺳ ُﻢ اﻟﻤَﻔﻌﻮل‬
ُ ‫ﺳ ُﻢ اﻟﻔﺎﻋ‬
ْ ‫ إ‬--------------82
İsmi Failin Ameli:-----------------------------------------------------83
İsmi Mefulün Ameli---------------------------------------------------84
ZAMAN VE YER İSİMLERİ ‫ن‬
ُ ‫ن و اﻟﻤﻜﺎ‬
ُ ‫ أﺳﻤﺎ ُء اﻟﺰﻣﺎ‬-----------------84
BİR DEFA OLUŞ İSMİ ‫إﺳْﻢ اﻟ َﻤﺮّة‬-------------------------------------86
DURUM İSMİ ‫ع‬
ِ ‫ إﺳ ُﻢ اﻟﻨﻮ‬-----------------------------------------------86
CİNS VE TEKİL İSİM ‫ إﺳﻢ اﻟﻮﺣﺪة‬،‫إﺳ ُﻢ اﻟﺠﻨﺲ‬-------------------------86
ALET İSMİ ‫إﺳﻢ اﻵﻟﺔ‬--------------------------------------------------- 87
ÜSTÜNLÜK İSMİ ‫ إﺳﻢ اﻟ َﺘﻔْﻀﻴﻞ‬----------------------------------------88
SIFATI MÜŞEBBEHE ‫ﺸﺒّﻬﺔ ﺑﺈﺳﻢ اﻟﻔﺎﻋﻞ‬
َ ‫ ﺻِﻔ ُﺔ اﻟ ُﻤ‬-----------------------88
İSMİ TASĞİR‫ إﺳﻢ اﻟﺘﺼﻐﻴﺮ‬----------------------------------------------89
İLGİ İSMİ ‫إﺳﻢ اﻟﻤَﻨﺴﻮب‬-------------------------------------------------- 90
SAYILAR ‫ اﻷﻋْﺪا ُد‬-------------------------------------------------------92
4
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Sıra Sayıları ‫ اﻷﻋْﺪا ُد اﻟ َﺘ ْﺮﺗِﺒ ّﻴ ُﺔ‬-------------------------------------------96
MÜBALAGA SİGALARI ‫ ﺻﻴ َﻐ ُﺔ اﻟﻤﺒﺎﻟﻐﺔ‬---------------------------97
GAYRİ MUNSARİF ‫ف‬
ِ ‫ﻏﻴْﺮ اﻟ ُﻤ ْﻨﺼَﺮ‬
َ ---------------------------------98
ÖVME VE YERME FİİLLERİ- ( ‫ح و اﻟﺬ ّم‬
ِ ‫أﻓْﻌﺎل اﻟﻤﺪ‬----------------99
AKSAMI SEB’A/ YEDİ BÖLÜM ‫ أﻗْﺴﺎ ُم اﻟﺴﺒْﻌ ُﺔ‬----------------- 100
Salim Fiil-------------------------------------------------------------100
Mehmuz Fiil----------------------------------------------------------100
Mudaaf Fiil-----------------------------------------------------------101
Misal Fiil--------------------------------------------------------------103
Ecvef Fiil--------------------------------------------------------------104
Nakıs Fiil--------------------------------------------------------------106
Lefif Fiil---------------------------------------------------------------108
TEACCÜB FİİLLERİ ‫ﺐ‬
ُ ‫ﺠ‬
ّ ‫ اﻟ َﺘ َﻌ‬-------------- -----------------------110
MÜSTESNA ‫اﻟﻤﺴﺘﺜﻨﻰ‬-----------------------------------------------110
MÜNADA ‫اﻟ ُﻤ َﻨﺪَى‬----------------------------------------------------112
HAL‫ اﻟﺤﺎل‬--------------------------------------------------------------113
TEMYİZ ‫اﻟ َﺘﻤْﻴ ُﺰ‬---------------------------------------------------------114
TEKİD ‫اﻟﺘﺄآﻴ ُﺪ‬----------------------------------------------------------115
BEDEL ‫ل‬
ُ ‫ اﻟﺒﺪ‬-----------------------------------------------------------116
ATFI BEYAN‫ﻋﻄْﻒ اﻟﺒﻴﺎن‬---------------------------------------------117
ATFI NESAK ‫ ﻋﻄﻒ اﻟﻨﺴﻖ‬--------------------------------------------117
Atıf Harfleri ‫ ﺣﺮوف اﻟﻌﻄﻒ‬--------------------------------------------117
İRAB ‫ اﻹﻋﺮاب‬---------------------------------------------------------119
İsimlerde Mureb ve Mebnilik ‫ اﻟﻤﻌﺮب و اﻟﻤﺒﻨﻲ ﻓﻲ اﻷﺳﻤﺎء‬-------- 120
Fiillerde Mureb ve Mebnilik ‫ اﻟﻤﻌﺮب و اﻟﻤﺒﻨﻲ ﻓﻲ اﻷﻓﻌﺎل‬----------- 121
İsmlerde Merfu- Mensub – Mecrur----------------------------------‫ت و اﻟﻤﻨﺼﻮﺑﺎت و اﻟﻤﺠﺮورات‬
ُ ‫ اﻟﻤﺮﻓﻮﻋﺎ‬-----------------------------------123
CÜMLE TÜRLERİ --- ‫ أﻧﻮاع اﻟﺠﻤﻞ‬---------------------------------124
EMSİLE TABLOSU ‫ اﻷﻣﺜﻠﺔ اﻟﻤﺨﺘﻠﻔﺔ‬----------------------------------126
HEMZENİN YAZIMI ‫آﺘﺎﺑﺔ اﻟﻬﻤﺰة‬------------------------------------127
İBNU KELİMESİNİN YAZIMI ‫آﺘﺎﺑﺔ هﻤﺰة اﺑﻦ واﺑﻨﺔ‬----------------128
BAZI EDATLAR ‫ أهﻢ أدوات‬------------------------------------------129
5
6
‫ﻦ اﻟ ﱠﺮﺣِﻴ ِﻢ‬
ِ ‫ﺴ ِﻢ اﻟّﻠ ِﻪ اﻟ ﱠﺮﺣْﻤَـ‬
ْ ‫ِﺑ‬
Allah’a hamd ü senalar, efendimiz Muhammed Mustafa’ya, salât ü selamlar
olsun.
Arapçanın, inanç ve kültürümüz açısından önemli malum! Diğer yandan
Arapça bugün, yeryüzünde konuşulan en önemli ve yaygın dünya
dillerinden biridir. Bu dilin önemi, arap ülkelerinin resmi dili olmasından
öte, daha çok büyük bir inanç ve medeniyet dili olmasından
kaynaklanmaktadır. Tarih boyunca bu dilin en önemli üstadlarının
çoğunlukla, ana dili Arapça olmayan diğer müslüman halkalar arasından
çıkmış olması da bunu gösterir.
Mısır el-Ezher Üniversitesi mezuniyetinden itibaren arapçadan çevriler
yapmakta ve değişik seviyelerde Arapça dersleri vermekteyim. Bu eğitim
öğretim süreci içinde, Arapça dilbilgisinin temel konularını, öğrencilerimiz
için anlaşılır bir üslup ile özetleme ihtiyacı hasıl oldu. Bu ihtiyaca binaen,
Arapça dilbilgisi konusunda yazılmış kaynakları da faydalanarak, elimizde
bulunan bu Dilbilgisine Giriş kitabını hazırladım. Kitabın amacı Arapça
dilbilgisini temel seviyede vermek olunca, konular, ayrıntılara çok fazla
girilmeden, ama önemli hususlar da ihmal edilmeden örnekleriyle
açıklanmıştır.
Dil, anlama, konuşma ve yazma itibariyle bir bütündür. Dolayısıyla Arapça
öğreniminde gramerin yanısıra, kıraat ve muhadeseye de önem verilmelidir.
Yüce Mevla’dan bu mütevazı çalışmayı, kendi vechi kerimi için atılmış bir
adım olarak kabul buyurmasını, Kuran dilinin taliplileri için faydalı
kılmasını ve bizleri hayırlara ulaştırmasını niyaz ediyorum.
Mart, 2009
Oktay Yılmaz
HARFLER
‫ = ا‬elif
‫ = ب‬be
‫ = ت‬te
‫( = ث‬se) (peltek)
‫ = ج‬cim
‫ = ح‬hâ
‫( = خ‬hı) (boğazdan )
‫ = د‬dal
‫( = ذ‬zel) (peltek )
‫ = ر‬ra
‫ = ز‬ze (keskin )
‫ = س‬sin
‫ = ش‬şın
‫ = ص‬sad
‫ = ض‬dad
7
‫اﻟﺤﺮوف اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ‬
‫ = ط‬tı
‫ = ظ‬zı
‫ = ع‬ayn
‫ = غ‬ğayn
‫ = ف‬fe
‫ = ق‬kaf
‫ = ك‬kef
‫ = ل‬lam
‫ = م‬mim
‫ = ن‬nun
‫ = و‬vav
‫ = ﻩ‬he
‫ = ﻻ‬lamelif
(lam ile elif harfinin
birleşmiş halidir)
‫ى‬
= ye
Arapça yirmisekiz harften oluşur.‫( ﻻ‬lamelif) müstakil bir harf değildir.
Lam ve efifden oluşmuştur. Arapça harfler şemsi ve kameri olmak üzere
ikiye ayrılır:
Şemis Harfler : Şemsi harflerle başlayan bir ismin başına ( ‫ )ال‬takısı
gelince lam harfi okunmaz. Lamdan sonraki harf şeddelenerek okunur. Bu
harfler şunlardır:
‫ ن‬،‫ ل‬، ‫ ظ‬، ‫ ط‬، ‫ ض‬، ‫ ص‬، ‫ ش‬، ‫ س‬، ‫ ز‬،‫ ر‬، ‫ ذ‬، ‫ د‬، ‫ ث‬، ‫ت‬
Örnek :
‫ اﻟﺪّا ُر‬، ‫ق‬
ُ ‫ اﻟﺼّﺎد‬، ‫ﺲ‬
ُ ‫اﻟﺸّ ْﻤ‬
Kameri Harfler : Kameri harfler ile başlayan kelimelerin başına ( ‫ )ال‬takısı
gelince lam cezimli okunur. Kameri harfler şunlardır:
8
‫ ي‬، ‫ و‬، ‫ ﻩ‬، ‫ م‬، ‫ ك‬، ‫ ق‬، ‫ ف‬، ‫ غ‬، ‫ ع‬، ‫ خ‬، ‫ ح‬، ‫ ج‬، ‫ ب‬،‫أ‬
Örnek :
‫ اﻟﻜﻠﻴﻤ ُﺔ‬، ‫ﻦ‬
ُ ‫ اﻟﻌْﻴ‬، ‫اﻟ ْﻘ َﻤ ُﺮ‬
Hareke ve İşaretler : Arapça harfleri içinde sesli harf bulunmadığından bunların
okunuşu birtakım hareke ve işaretler yardımıyla gerçekleşir. Arapçada temel hareke ve
işaretler şunlardır:
‫ اﻟﻔﺘﺤﺔ‬- Fetha
:
‫ اﻟﻜﺴﺮة‬- Kesra
:
‫ــَـ‬
‫ــِـ‬
‫ اﻟﻀﻤﺔ‬- Zamme: ‫ــُـ‬
şelinde olup harfe e – a sesi vermektedir.
şeklinde olup harfe i – ı sesi vermektedir.
şeklinde olup harfe u sesi vermektedir.
‫اﻟﺠﺰم‬
-Cezm : Harflerin üsütüne konulan yuvarlak şekildeki bu sükun, harfin
harekesiz olmasını sağlar.
‫اﻟﺸﺪّة‬
-Şedde :
sağlar.
‫ اﻟﺘﻨﻮﻳﻦ‬- Tenvin :
‫ ــّـ‬şeklinde harfin üzerine gelen şedde o harfin iki kere okunmasını
Aslında sakin bir nun olan tenvin belirsiz isimlerin sonuna gelir. ، ‫َﻗَﻠ ٌﻢ‬
‫ َﻗﻠَﻤ ًﺎ‬، ‫ َﻗَﻠ ٍﻢ‬gibi.
Uzatma harfleri: (‫) و‬Vav , (
zamanda illet harfleridir de.
‫ )ي‬ye ve ( ‫ )ا‬elif uzatma harfleridir. Bunlar aynı
KELİME VE KISIMLARI
9
‫اﻟﻜﻠﻤﺔ و أﻗﺴﺎﻣﻪ‬
Arapçada, cümle içinde belli bir anlamı olan söze “kelime” denir.
Kelime üç kısımdan oluşur: İsim, fiil, harf.
İsim: Zamana bağlı olmaksızın kendi başına bir anlam ifade eden kelimedir.
‫ اﻟﺸﺠﺮ ُة‬: ağaç, ‫ اﻟﻌﻠ ُﻢ‬: ilim, ‫ اﻟﻘﻠ ُﻢ‬: kalem …
İsmin en belirgin alemetleri tenvin alabilmesi, başına harfi cer ve lamı tarif
(‫ ) ال‬gelebilmesi, müfred, mübteda, fail ve muzaf olarak gelebilmesidir.
Fiil: Zamana ve kişiye bağlı olarak bir işi veya oluşu bildiren kelimedir.
‫ﺐ‬
َ ‫ َآ َﺘ‬: yazdı, ‫ﺐ‬
ُ ‫ َﻳ ْﻜُﺘ‬: yazıyor,
‫ﺐ‬
ْ ‫ ُأ ْآ ُﺘ‬: yaz !
Fiilin alemetleri: Fiilin başına ...‫ﻟﻤّﺎ‬
gelebilmesidir.
،ْ‫ﻟﻢ‬،‫ إن‬،‫ ﺳﻮف‬،‫ اﻟﺴﻴﻦ‬،‫ﻗﺪ‬
gibi harflerin
Harf: Yalnız başına bir anlam ifade etmeyip, diğer kelimelerle beraber
anlam ifade edebilen kelimedir.
‫ ﻓﻲ‬: de, da… (harfi cer), ‫ أ ْم‬: yoksa… ( atıf harfi ), ‫ أ‬: mi? (soru edatı)
Harflerin, harfi cer gibi bir kısmı amil olabilirken ,
harfler ise amil değildir.
‫ ﻗ ْﺪ‬ve ‫ هﻞ‬gibi bir kısım
Cümle: İki veya daha çok kelimeden kurulmuş, tam mana ifade eden söz
dizisine cümle veya kelam denir. Arapça da isim cümlesi ve fiil cümlesi
olmak üzere iki tür cümle vardır.
İsim ile başlayan cümlelere isim cümlesi denilmektedir.
‫ اﻟﻌﻠﻢ ﻧﻮ ٌر‬: İlim, nurdur.
‫ اﻟﺠ ّﻮ ﺑﺎر ٌد‬: Hava soğuktur.
Fiil ile başlayan cümlelere ise fiil cümlesi denilmektedir.
‫ﻞ َو ْر َد ًة‬
ُ ‫ﺷ ّﻢ اﻟﺮﺟ‬
َ : Adam gül kokladı.
‫ﺖ اﻟﻨﺼﻴﺤ َﺔ‬
ُ ‫ﺳ ِﻤ ْﻌ‬
َ : Nasihatı dinledim.
( Cümle ve kısımlar ile ilgili bilgiler ileride ayrıntılı olarak gelecektir. )
İŞARET İSİMLERİ
10
‫أﺳﻤﺎ ُء اﻹﺷﺎرة‬
Yakın için kullanılan işaret isimleri:
‫ هَﺬا‬: bu
‫اﻟﺠﻤﻊ‬
‫اﻟﻤﺜﻨﻰ‬
‫اﻟﻤﻔﺮد‬
Çoğul
İkil
Tekil
‫هﻮﻻ ِء‬
‫ن‬
ِ ‫هَﺬا‬
‫هَﺬا‬
‫اﻟﻤُﺬآّﺮ‬
bunlar
bu ikisi
bu
Müzekker
‫هﻮﻻ ِء‬
‫ن‬
ِ ‫هَﺘﺎ‬
‫هَﺬ ِﻩ‬
‫اﻟﻤﺆﻧﺚ‬
Müennes
Uzak için kullanılan işaret isimleri:
‫ﻚ‬
َ ‫ ذَﻟ‬: şu
Çoğul
İkil
Tekil
‫ﻚ‬
َ ‫أوﻻﺋ‬
‫ﻚ‬
َ ‫ذا ِﻧ‬
‫ﻚ‬
َ ‫ذَﻟ‬
şunlar
şu ikisi
şu
‫ﻚ‬
َ ‫أوﻻﺋ‬
‫ﻚ‬
َ ‫ﺗﺎ ِﻧ‬
‫ﻚ‬
َ ‫ﺗِﻠ‬
Müzekker
Müennes
Örnek:
‫ﺖ‬
ٌ ‫هﺬا ﺑ ْﻴ‬
‫ﺠ ٌﺪ‬
ِ‫ﺴ‬
ْ ‫ﻚﻣ‬
َ ‫َذِﻟ‬
‫ﺖ‬
ٌ ‫ﻚ ِﺑ ْﻨ‬
َ ‫ﺗِﻠ‬
‫ل‬
ٌ ‫هﻮﻻ ِء رِﺟﺎ‬
: Bu evdir.
: Şu camidir.
: Şu kızdır.
: Bunlar adamdır.
Mekân İçin Kullanılan İşaret İsimleri:
‫هُﻨَﺎ‬
‫ك‬
َ ‫هُﻨﺎ‬
: burada , burası
: orada, orası
‫ﻚ‬
َ ‫هُﻨﺎِﻟ‬
‫َﺛ ﱠﻢ‬
11
: orada, orası
: orada, orası. Bu isimler aynı zamanda “ vardır” anlamını da içerir.
Örneğin:
‫ أﻟﻮﻟ ُﺪ هُﻨﺎ ﻓﻲ اﻟﻐﺮﻓ ِﺔ‬: Çocuk burada odadadır.
‫ﺐ‬
ٍ ‫ك ﺛﻼﺛ ُﺔ ُآ ُﺘ‬
َ ‫هُﻨﺎ‬
: (Orada) üç kitap vardır.
ZAMİRLER
‫اﻟﻀﻤﺎﺋﺮ‬
Zamirler ismin yerini tutan marife kelimelerdir.
Munfasıl Zamirler ( Ayrı Yazılan Zamirler) :
ben gibi ayrı yazılan zamirlerdir.
‫ ُه َﻮ‬: o , ‫ﺖ‬
َ ‫ أ ْﻧ‬: sen, ‫ أﻧﺎ‬:
Çoğul
İkil
Tekil
‫ُه ْﻢ‬
‫هُﻤَﺎ‬
‫ُه َﻮ‬
onlar
o ikisi
o
Gaib
‫ُهﻦﱠ‬
‫هُﻤَﺎ‬
‫ﻲ‬
َ ‫ِه‬
‫اﻟﻐﺎﺋﺒﺔ‬
onlar
o ikisi
o
Gaibe
‫أﻧ ُﺘ ْﻢ‬
‫أ ْﻧﺘُﻤﺎ‬
‫ﺖ‬
َ ‫أ ْﻧ‬
‫اﻟﻤﺨﺎﻃﺐ‬
siz
siz ikiniz
sen
Muhatab
‫ﻦ‬
‫أﻧﺘ ﱠ‬
‫أ ْﻧﺘُﻤﺎ‬
‫ﺖ‬
ِ ‫أ ْﻧ‬
‫ﻟﻤﺨﺎﻃﺒﺔ‬
siz
siz ikiniz
sen
Muhataba
‫ﻦ‬
ُ ‫ﻧَﺤ‬
‫ــ‬
(biz)
‫أﻧﺎ‬
(ben)
Örnek :
‫ﺢ‬
ٌ ‫ أﻧﺎﺻﺎﻟ‬: Ben, Salih’im.
‫ﺐ‬
ُ ‫ﻲ زﻳْﻨ‬
َ ‫ ِه‬: O, Zeyneb’dir.
‫ ُه َﻮ أﺣﻤ ُﺪ‬: O, Ahmet’tir.
‫ هُﻤﺎ ﺧﺎﻟ ٌﺪ و ﻣﺤﻤﻮ ٌد‬:O ikisi Halid ve Mahmud’dur.
‫ب‬
ٌ ‫ ُه ْﻢ ﻃﻼ‬: Onlar öğrencilerdir.
‫اﻟﻐﺎﺋﺐ‬
‫اﻟﻤﺘﻜﻠّﻢ‬
Mütekellim
12
Mensub Munfasıl Zamirler: Bunlar genellikle mefulü bih olarak gelir.
Çoğul
İkil
Tekil
‫إﻳّﺎهُﻢ‬
‫إﻳّﺎهُﻤﺎ‬
‫إﻳّﺎﻩ‬
onları
o ikisini
onu
Gaib
‫ﻦ‬
ّ ‫إﻳّﺎ ُه‬
‫إﻳّﺎهُﻤﺎ‬
‫إﻳّﺎهﺎ‬
onları
o ikisini
onu
Gaibe
‫إﻳّﺎ ُآ ْﻢ‬
‫إﻳّﺎآُﻤﺎ‬
‫ك‬
َ ‫إﻳّﺎ‬
sizi
siz ikinizi
seni
Muhatab
‫إﻳّﺎ ُآﻦﱠ‬
‫إﻳّﺎآُﻤﺎ‬
‫ك‬
ِ ‫إﻳّﺎ‬
sizi
siz ikinizi
seni
Muhataba
‫إ ّﻳﺎﻧﺎ‬
---
‫ي‬
َ ‫إﻳّﺎ‬
beni
Mütekellim
bizi
‫أﻋﻄﻴ ُﺘ ُﻪ إﻳّﺎﻩ‬
‫ﻳٌﻌﻠّ ُﻤ ُﻪ اﻟﻤُﺪﻳ ُﺮ إﻳّﺎﻩ‬
: Onu, ona verdim.
: Müdür ona, onu öğretiyor.
Muttasıl Zamirler: Kelimeyle birleşen zamirlerdir.
Çoğul
İkil
Tekil
‫ــ ُﻬ ْﻢ‬
‫ــﻬُﻤﺎ‬
‫ــ ُﻬﻦﱠ‬
‫ــﻬُﻤﺎ‬
‫ــﻪ‬
(onun…)
Gaib
‫هﺎ‬
Gaibe
‫ُآ ْﻢ‬
‫ُآﻦﱠ‬
‫آُﻤَﺎ‬
‫آُﻤَﺎ‬
‫ك‬
َ
(senin…)
Muhatab
‫ك‬
ِ
Muhataba
‫ﻧَﺎ‬
‫ــ‬
‫ــﻲ‬
(benim…)
Mütekellim
13
Zamirlerin kullanımına örnek:
‫ َﻗَﻠ ٌﻢ‬: kalem
‫ ﻗﻠ ُﻤ ُﻪ‬: onun kalemi ( müz.)
‫ َﻗَﻠﻤُﻬﺎ‬: onun kalemi ( mün.)
‫ َﻗَﻠ ُﻤ ُﻬ ْﻢ‬: onların kalemi ( müz.)
‫ َﻗَﻠ ُﻤ ُﻬﻦﱠ‬: onların kalemi ( mün.)
‫ﻚ‬
َ ‫ َﻗَﻠ ُﻤ‬: senin kalemin ( müz.)
‫ﻚ‬
ِ ‫ َﻗَﻠ ُﻤ‬: senin kalemin ( mün.)
‫ َﻗَﻠ ُﻤ ُﻜ ْﻢ‬: sizin kaleminiz ( müz.)
‫ َﻗﻠَﻤﻲ‬: benim kalemim
‫ َﻗَﻠﻤُﻨﺎ‬: bizim kalemimiz.
‫ﺖ‬
ٌ ‫ ﺑ ْﻴ‬: ev
‫ ﺑﻴْﺘ ُﻪ‬: onun evi ( müz.)
‫ ﺑ ْﻴﺘُﻬﺎ‬: onun evi ( mün.)
‫ ﺑ ْﻴ ُﺘ ُﻬ ْﻢ‬: onların evi ( müz.)
‫ﻦ‬
‫ ﺑﻴْﺘ ُﻬ ﱠ‬: onların evi ( mün.)
‫ﻚ‬
َ ‫ ﺑ ْﻴ ُﺘ‬: senin evin ( müz.)
‫ﻚ‬
ِ ‫ ﺑ ْﻴ ُﺘ‬: senin evin ( mün.)
‫ ﺑ ْﻴ ُﺘ ُﻜ ْﻢ‬: sizin eviniz( müz.)
‫ﻲ‬
ِ ‫ ﺑﻴْﺘ‬:benim evim
‫ ﺑ ْﻴﺘُﻨﺎ‬: bizim evimiz
Cümle içinde kullanımı:
‫هﺬا ﻗﻠ ُﻢ أﺣْﻤ َﺪ‬
‫هﺬا ﻗﻠ ُﻤ ُﻪ‬
‫ب‬
ِ ‫هﺬا ﻗﻠ ُﻢ اﻟﻄﻼ‬
‫هﺬا َﻗَﻠ ُﻤ ُﻬ ْﻢ‬
: Bu, Ahmed’in kalemidir.
: Bu, onun kalemidir.
: Bu, öğrencilerin kalemidir.
: Bu, onların kalemidir.
Müstetir (Örtülü) Zamirler : Müstetir Zamir; açıkta görünmeyip zihnen
takdir edilen zamirdir.
Mütekellime delalet eden müstetir zamirler:
‫ﺸ ْﻌ َﺮ‬
ِ ‫ﻆ اﻟ‬
ُ ‫ أﺣﻔ‬:Şiir ezberliyorum.
Bu cümlede ‫ﻆ‬
ُ ‫ أﺣﻔ‬fiili muzaridir. Fiili muzarinin failini biz ‫ ( أﻧﺎ‬ben ) olarak
tadir etmek durumundayız.‫ﺮ‬
َ ‫ﺸ ْﻌ‬
ِ ‫ اﻟ‬kelimesi ise mefulu bih olarak mensubtur.
ِ ‫ﻆ اﻟ‬
ُ ‫ﻧﺤﻔ‬: Şiir ezberliyoruz.
‫ﻆ‬
ُ ‫ ﻧﺤﻔ‬fiili muzari merfuudur. Ref alemeti zamme-i zahiredir. Fail müstetir
zamirdir, ‫ﻦ‬
ُ ‫ ﻧﺤ‬olarak takdir ediyoruz. ‫ﺸ ْﻌ َﺮ‬
ِ ‫ اﻟ‬kelimesi mefulu bih,
mensubtur. Nasb alemeti açık fethadır.
14
Muhataba delalaet eden müstetir zamir:
ِ ‫ﻆ اﻟ‬
ُ ‫ ﺗﺤﻔ‬:Şiir ezberliyorsun.
Burada da örtülü faili ‫( أﻧﺖ‬sen) olarak takdir ediyoruz.
ِ ‫ﻆ اﻟ‬
ِ ‫ إﺣﻔ‬: Şiir ezberle. ‫ﻆ‬
ِ ‫إﺣﻔ‬
‫'أﻧﺖ‬dir. ‫ﺸ ْﻌﺮ‬
ِ ‫ اﻟ‬mefulun bihdir.
emri hazırdır. Faili müstetir, takdiren
Gaib için takdir edilen müstetir zamir :
‫س‬
َ ‫ ﻗﺮَأ اﻟﺪر‬: Dersi okudu. ‫ ﻗﺮَأ‬fiili mazidir. Faili müstetir, takdiren ‫‘ هﻮ‬dir.(
o) . ‫س‬
َ ‫ اﻟﺪر‬mefulun bihdir.
‫ت اﻟﺪرس‬
ِ ‫ ﻗﺮَأ‬: Dersi okudu. ‫ ﻗﺮَأ‬Fiili mazi, ‫ت‬
ِ müenneslik te’sidir. Fail
müstetir, takdiren ‫’هﻲ‬dir. ‫ اﻟﺪرس‬mefulun bihtir.
SORU EDATLARI
‫أدوات اﻹﺳﺘﻔﻬﺎم‬
‫ أ‬: mi ?
‫ﻞ‬
ْ ‫ َه‬: mi ?
‫ ﻣﺎ‬: ne ?
‫ﻦ‬
ْ ‫ َﻣ‬: kim ?
‫ ﻣﺎذا‬: ne, neyi ?
‫ ﻟِﻤﺎذا‬: niçin ?
‫ َﻣﺘَﻰ‬: ne zaman ?
‫ن‬
َ ‫ أﻳّﺎ‬: ne zaman? ( gelecek zaman için kul.)
‫ﻦ‬
َ ‫ أﻳ‬: nerede ?
‫ َآ ْﻢ‬: kaç? ( sayı sorusu)
‫ﻒ‬
َ ‫ آَﻴ‬: nasıl? ( durum sorusu )
‫ َأﻧّﻰ‬: nasıl, ne zaman ?
‫ي‬
‫ أ ﱡ‬: hangi, hangisi ?
Soru edatları ‫ي‬
‫ أ ﱡ‬dışında mebnidir.
olarak kullanılır.
‫ي‬
‫ أ ﱡ‬ise murebdir. Genellikle muzaf
Soru edatı cümlenin başında bulunur. Bazı örnekler:
‫ﺖ ﻳﻮﺳﻒ ؟‬
َ ‫ أأ ْﻧ‬: Sen Yusuf musun?
‫ أﻧﺎ ﻳﻮﺳﻒ‬،‫ ﻧﻌﻢ‬: Evet, ben Yusuf’um.
‫ب؟‬
ٌ ‫ هَﻞ هَﺬا آِﺘﺎ‬: Bu kitap mıdır?
‫ هَﺬا َد ْﻓ َﺘ ٌﺮ ؟‬،‫ ﻻ‬: Hayır, bu defterdir.
‫ﻦ هَﺬا ؟‬
ْ ‫َﻣ‬
‫ﻲ‬
‫ﻋِﻠ ﱞ‬
َ ‫هَﺬا‬
: Bu kim?
: Bu, Ali’dir.
‫ﻦ أﺣﻤ ُﺪ ؟‬
َ ‫أﻳ‬
: Ahmet nerede?
‫ﺖ‬
ِ ‫ أﺣﻤ ُﺪ ﻓﻲ اﻟﺒﻴ‬: Ahmet evdedir.
‫ َآ ْﻢ آِﺘﺎﺑﺎ ﻋَﻠﻰ اﻟﻤ ْﻜ َﺘﺐِ؟‬: Masada kaç kitap var?
‫ﺐ‬
ٍ ‫ﺴ ُﺔ ُآ ُﺘ‬
َ ‫ﺧ ْﻤ‬
َ ‫ﺐ‬
ِ ‫ ﻋَﻠﻰ اﻟﻤ ْﻜ َﺘ‬: Masada beş kitap vardır.
َ ) den sonra
Yukarıdaki örnekte de görüldüğü gibi sayı sorusu için olan (‫آ ْﻢ‬
müfret, mensub isim gelir.
Bir de çokluk (ْ‫آﻢ‬
َ )i vardır. Soru için değil, çokluk ifadesi için kullanılır.
ُّ ‫ب َﻗﺮَأ‬
ٍ ‫آِﺘﺎ‬
Örneğin: ! ‫ت‬
haberiye de denir).
‫ب هَﺬا ؟‬
ٍ ‫ي آِﺘﺎ‬
‫أ ﱡ‬
‫ب اﻟﻔِﻘ ِﻪ‬
ُ ‫هَﺬا ِآﺘَﺎ‬
‫ﻦ‬
ْ ‫ آ ْﻢ ﻣ‬: Ben nice kitaplar okudum !( Buna kem-i
: Bu hangi kitaptır?
: Bu, fıkıh kitabıdır.
İstifhami inkari, yani soru edatından sonra olumsuzluk edatı bulunan
soruların cavabında ‫ ﻧﻌﻢ‬ve ‫ ﻻ‬yerine olumlu cevapta ( ‫) ﺑﻠﻰ‬, olumsuz
cevapta ( ‫ﻼ‬
‫ )آ ﱠ‬kullanılır.
‫ﺖ إﻟﻰ اﻟﻤﺪرﺳﺔ؟‬
َ ‫ أﻣﺎ ذهﺒ‬: Okula gitmedin mi?
‫ﺖ‬
ُ ‫ ذهﺒ‬،‫ ﺑﻠﻰ‬: Evet, gittim.
‫ﺖ‬
ُ ‫ ﻣﺎ ذهﺒ‬،‫ﻼ‬
‫ آ ﱠ‬: Hayır, gitmedim.
15
16
‫ﷲ ﺑﺄﺣﻜ ِﻢ اﻟﺤﺎآﻤﻴﻦَ؟‬
ُ ‫ﺲا‬
َ ‫أﻟﻴ‬: “Allah hükmedenlerin en mükemmeli değil
midir?” (Tin, 8)
Cevap “ Evet, en mükemmelidir” anlamında ‫ﻰ‬
َ ‫ ﺑَﻠ‬olarak gelir.
YER ZARFLARI
‫ن‬
ِ ‫ﻇﺮوف اﻟﻤﻜﺎ‬
Mekan yani yer zarfları fiilin gerçekleşme mekanını gösterir.
?) sorusunun cavabı olarak gelir.
‫ ُﻗ َﺪّا َم – أﻣﺎ َم‬: önünde
‫ﻒ‬
َ ‫ﺧ ْﻠ‬
َ
: arkasında
‫ق‬
َ ‫َﻓ ْﻮ‬
: üstünde
‫ﺖ‬
َ ‫ﺤ‬
ْ ‫َﺗ‬
: altında
‫ﻦ‬
َ ‫َﺑ ْﻴ‬
: arasında
‫وَرا َء‬
: ötesinde
‫ﻋ ْﻨ َﺪ‬
ِ
: yanında
‫ﻳﻤﻴﻦ‬
: sağ
‫ﻳﺴﺎ َر‬
: sol
‫ﺐ‬
َ ‫ﺟﺎﻧ‬
: yan
‫ﻞ‬
َ ‫ﻣُﻘﺎ ِﺑ‬
: karşısında
‫ت اﻟﻴَﻤﻴﻦ‬
َ ‫ ذا‬: sağa, sağda
‫ت اﻟﺸِﻤﺎل‬
َ ‫ ذا‬: sola, solda
‫( أﻳﻦ؟‬nerede
‫ﻂ‬
َ‫ﺳ‬
َ ‫ َو‬: orta
‫ ِﺗﺠﺎ َﻩ‬: yön
‫ﺣﺬا َء‬
ِ : hiza
‫ب‬
َ ‫ ﻗﺮ‬: yakını
‫ل‬
َ ‫ﺣﻮ‬
َ : etrafı
‫ق‬
َ ‫ ﺷﺮ‬: doğu
‫ب‬
َ ‫ ﻏﺮ‬: batı
‫ب‬
َ ‫ ﺟﻨﻮ‬: güney
‫ل‬
َ ‫ﺷﻤﺎ‬
ِ : kuzey
‫ داﺧِﻞ‬: iç
‫ ﺧﺎرج‬: dış
‫ن‬
َ ‫ ﻣﻜﺎ‬: yer
‫ﻋ ْﻨ َﺪ – ﻟ َﺪى‬
ِ gibi yanında
Örnekler:
‫ﺖ‬
ِ ‫اﻟﺴﻴّﺎر ُة أﻣﺎ َم اﻟﺒ ْﻴ‬
‫ﺸﺠَﺮ ِة‬
َ ‫ﻒ اﻟ‬
َ ‫ﺧ ْﻠ‬
َ ‫اﻟ َﻮَﻟ ُﺪ‬
‫ﻦ‬
ِ‫ﺼ‬
ْ ‫ق اﻟ ُﻐ‬
َ ‫اﻟ ُﻌﺼﻔﻮ ُر ﻓَﻮ‬
‫ﺖ اﻟﺴَﺮﻳ ِﺮ‬
َ ‫ﺤ‬
ْ ‫اﻟ ُﻜﺮﱠ ُة ﺗ‬
‫ب‬
ِ ‫ﻦ اﻟﻄُﻼ‬
َ ‫س َﺑ ْﻴ‬
ُ ‫اﻟ ُﻤ َﺪرﱢ‬
‫اﻟﺤَﺪ ِﻳ َﻘ ُﺔ وَرا َء اﻟ َﻤﺴْﺠ ِﺪ‬
‫ﻞ ﻋِﻨ َﺪ اﻟﻤﺪﻳ ِﺮ‬
ُ ‫اﻟﻌﺎ ِﻣ‬
: Araba, evin önündedir.
: Çocuk, ağacın arkasındadır.
: Serçe, dalın üzerindedir.
: Top, yatağın altındadır.
: Öğretmen, öğrencilerin arasındadır.
: Park, mescidin ötesindedir.
: İşçi, müdürün yanındadır.
17
‫ﺐ اﻟﻨﱠﻬ ِﺮ‬
َ ‫ت ﺟﺎﻧ‬
ُ ‫ﺳ ْﺮ‬
: Nehrin kenarında yürüdüm.
‫ إﺳﺘﺎﻧﺒﻮل ﻓﻲ ﻏﺮب ﺗﺮآﻴﺎ‬: İstanbul, Türkiye’nin Batı’sındadır.
Zarf edatları, cümle içinde muzaf konumunda bulunduğundan kendisinden
sonraki kelimeyi muzafun ileyh olarak cer eder.
ZAMAN ZARFLARI
‫ن‬
ِ ‫ﻇﺮوف اﻟﺰﻣﺎ‬
Zaman zarfları fiilin gerçekleştiği zamanı gösterir. ‫ ( ﻣَﺘﻰ؟‬ne zaman?)
sorusunun cevabı olark gelir.
‫ﺛﺎﻧﻴ ًﺔ‬
‫دﻗﻴﻘ ًﺔ‬
‫ﺖ‬
َ ‫وﻗ‬
‫أﺑﺪا‬
‫ﻦ‬
َ ‫ﺣﻴ‬
‫ﻧﻬﺎرًا‬
‫ﻼ‬
ً ‫ﻟﻴ‬
‫ﻟﺤﻈﺔ‬
‫ﻟﻴﻠ َﺔ‬
‫ﻳﻮ َم‬
: gün
: ay
‫ﺷﻬ َﺮ‬
‫ ﻋﺎﻣ ًﺎ‬-‫ ﺳﻨ َﺔ‬: yıl
‫ ﺳﺎﻋ ًﺔ‬: saat
‫ ﺻﺒﺎﺣًﺎ‬: sabah
‫ ﻇﻬﺮا‬: öğle
‫ ﻋﺼﺮا‬: ikindi
‫ ﻣﺴﺎ ًء‬: akşam
‫ أﺳﺒﻮﻋًﺎ‬: hafta
: saniye
: dakika
: vakit
: ebedi
: ne zaman ki
: gündüz
: gece
: bir an
:bir gece
Zarfı zaman ve zarfı mekân mefulü bihin iki kısmıdır. İleride mefulün bih başlığı altında
tekrar bu konuya değinilecektir.
Haftanın günleri
Cumartesi
Pazar
Pazartesi
Salı
Çarşamba
Perşembe
Cuma
- ‫ أﻳﺎم اﻷﺳﺒﻮع‬:
‫اﻟﺴّﺒﺖ‬
‫اﻷﺣﺪ‬
‫اﻷﺛﻨﻴﻦ‬
‫اﻟﺜﻼﺛﺎء‬
‫اﻷرﺑﻌﺎء‬
‫اﻟﺨﻤﻴﺲ‬
‫اﻟﺠﻤﻌﺔ‬
1
2
3
4
5
6
7
‫‪Arapça Dilbilgisine Giriş‬‬
‫‪18‬‬
‫اﻟﺸﻬﻮر‬
‫‪Miladi Aylar‬‬
‫ﻳﻨﺎﻳﺮ‬
‫ﻓﺒﺮاﻳﺮ‬
‫ﻣﺎرس‬
‫اﺑﺮﻳﻞ‬
‫ﻣﺎﻳﻮ‬
‫ﻳﻮﻧﻴﻮ‬
‫ﻳﻮﻟﻴﻮ‬
‫أﻏﺴﻄﺲ‬
‫ﺳﺒﺘﻤﺒﺮ‬
‫أآﺘﻮﺑﺮ‬
‫ﻧﻮﻓﻤﺒﺮ‬
‫دﻳﺴﻤﺒﺮ‬
‫‪Miladi Aylar‬‬
‫آﺎﻧﻮن اﻟﺜﺎﻧﻲ‬
‫ﺷﺒﺎط‬
‫ﺁذار‬
‫ﻧﻴﺴﺎن‬
‫ﺁﻳﺎر‬
‫ﺣﺰﻳﺮان‬
‫ﺗﻤﻮز‬
‫ﺁب‬
‫اﻳﻠﻮل‬
‫ﺗﺸﺮﻳﻦ اﻷول‬
‫ﺗﺸﺮﻳﻦ اﻟﺜﺎﻧﻲ‬
‫آﺎﻧﻮن اﻷول‬
‫‪Aylar‬‬
‫‪Hicri Aylar‬‬
‫ﻣﺤﺮم‬
‫ﺻﻔﺮ‬
‫رﺑﻴﻊ اﻷول‬
‫رﺑﻴﻊ اﻵﺧﺮ‬
‫ﺟﻤﺎدى اﻷوﻟﻰ‬
‫ﺟﻤﺎدى اﻵﺧﺮة‬
‫رﺟﺐ‬
‫ﺷﻌﺒﺎن‬
‫رﻣﻀﺎن‬
‫ﺷﻮال‬
‫ذو اﻟﻘﻌﺪة‬
‫ذو اﻟﺤﺠﺔ‬
‫‪Ocak‬‬
‫‪Şubat‬‬
‫‪Mart‬‬
‫‪Nisan‬‬
‫‪Mayıs‬‬
‫‪Haziran‬‬
‫‪Temmuz‬‬
‫‪Ağustos‬‬
‫‪Eylül‬‬
‫‪Ekim‬‬
‫‪Kasım‬‬
‫‪Aralık‬‬
‫ل‬
‫ُﻓﺼُﻮ ٌ‬
‫‪Mevsimler‬‬
‫‪İlkbahar‬‬
‫‪ :‬اَﻟ ﱠﺮﺑِﻴ ُﻊ‬
‫ﻒ‬
‫ﺼ ْﻴ ُ‬
‫‪َ :‬ا ْﻟ ﱠ‬
‫ﻒ‬
‫ﺨﺮِﻳ ُ‬
‫‪َ :‬ا ْﻟ َ‬
‫ﺸ َﺘَﺎ ُء‬
‫‪ :‬اَﻟ ﱢ‬
‫‪Yaz‬‬
‫‪Sonbahar‬‬
‫‪Kış‬‬
19
TAMLAMALAR:
İSİM TAMLAMASI
‫اﻹﺿﺎﻓﺔ‬
İsim tamlaması en az iki isimden oluşur.
‫ﺖ‬
ِ ‫اﻟﺒﻴ‬
‫ب‬
ُ ‫ﺑﺎ‬
: evin kapısı
‫ إﻟﻴﻪ‬.‫ﻣﻀﺎف م‬
‫ اﻟﺒﻴﺖ‬kelimesi, ‫ ﺑﺎب‬kelimesini tamlıyor. Dolayısıyla ‫ اﻟﺒﻴﺖ‬kelimesi
tamlayan, ‫ ﺑﺎب‬kelimesi ise tamlanandır. Arapçada, tamlanana muzaf,
Burada
tamlayana da muzafun iley diyoruz. Örnekler:
ُ ‫ﺳﻘ‬
‫ﺖ‬
ِ ‫ﻒ اﻟﺒﻴ‬
: evin çatısı
‫ﺳﻴّﺎر ُة اﻟﻤﺪﻳ ِﺮ‬
: müdürün arabası
‫ﻞ‬
ِ ‫ ﺳﺎﻋ ُﺔ اﻟﺮﺟ‬:
adamın saati
Önce muzaf, sonra muzafun ileyh gelir. Bu sıralamaya kesinlikle dikkat
edilmelidir.
Muzafın harekesi cümle içindeki konumuna göre değişse de, muzafun ileyhi
daima kesra ile harekelenir. Yani mecrurudur.
Muzaf nekre, muzafun ileyh marife olarak gelir. Muzafun ileyhin nekre
olması durumunda, muzaf tahsis ( mahsus olma ) anlamı kazanır. Örnekler:
‫ﺐ‬
ِ ‫ب اﻟﻄﺎﻟ‬
ُ ‫ آﺘﺎ‬: öğrencinin kitabı --- ‫ﺐ‬
ٍ ‫ب ﻃﺎﻟ‬
ُ ‫ آﺘﺎ‬: ( herhangi ) bir öğrencinin
kitabı
‫ إﻣﺎ ُم اﻟﻤﺴﺠ ِﺪ‬: mescidin imamı --- ‫ إﻣﺎ ُم ﻣﺴﺠ ٍﺪ‬: ( herhangi) bir mescidin
imamı
‫ﺐ‬
ِ ‫ ﺳﺎﻋ ُﺔ اﻟﺬه‬:
altın saat ---
‫ﺐ‬
ٍ ‫ ﺳﺎﻋﺔ ذه‬: ( herhangi ) altın bir saat.
20
Müfred kelime muzaf olunca sonundaki çift harekeden biri düştüğü gibi,
müsna ve cemi müzekker salimlerin de nunları ( ‫ ) ن‬düşer.
Aşağıda görüleceği üzere muzaf durumundaki müfred ‫ ﻣﻌّﻠ ٌﻢ‬kelimesinden
tenvin, ikil ‫ن‬
ِ ‫ ﻣﻌﻠّﻤﺎ‬kelimesinden ve cemi müzekker
de nunlar düşmüştür.
‫اﻟﻤﺪرﺳ ِﺔ‬
‫ن‬
َ ‫ ﻣﻌﻠّﻤﻮ‬kelimesinden
‫ﻣﻌﻠّ ُﻢ‬
: okulun öğretmeni ( müfred )
‫ﻣﻌﻠّﻤَﺎ‬
: okulun iki öğretmeni ( müsenna )
‫ﻲ‬
ْ ‫ﺖ ﻣﻌﻠّﻤ‬
ُ ‫ رأﻳ‬: okulun iki öğretmenini gördüm.( müsna, nasb hali)
‫ﻣﻌﻠّﻤ ُﻮ‬
: okulun öğretmenleri ( cemi müzekker salim, ref
hali )
‫ﻲ اﻟﻤﺪرﺳ ِﺔ‬
ِ ‫ﺖ ﻣﻌﻠّﻤ‬
ُ ‫ رأﻳ‬: okulun öğretmenlerine selam verdim.(cem müz.
salim, nasb hali)
Zincirleme isim tamlamalarında yalnız sondaki muzafun ileyh
Örnek:
‫ﺖ‬
ِ ‫ب اﻟﺒﻴ‬
ِ ‫ح ﺑﺎ‬
ُ ‫ﻣﻔﺘﺎ‬
: evin kapısının anahtarı
‫ﻗﻠ ُﻢ ﻣﺪﻳ ِﺮ اﻟﻤﺪرﺳ ِﺔ‬
‫ﺖ إﻣﺎ ِم اﻟﻤﺴﺠ ِﺪ‬
ُ ‫ﺑﻨ‬
‫ ال‬takısı alır.
: okulun müdürünün kalemi
: mescidin imamının kızı
( ‫ ) ﺑﻌﺪ‬ve (‫ ) ﻗﺒْﻞ‬muzaf olarak gelirler. Fetha üzere mebni olan bu
kelimeler muzafun ileyhleri hazfedilince zamme üzere mebni olurlar.
‫ﻞ‬
ُ ‫ﻦ ﻗ ْﺒ‬
ْ ‫ﻲﻣ‬
‫ﻗﺮأ ﻋﻠ ﱞ‬
: Ali önceden okudu.
‫ﻦ ﺑَﻌ ُﺪ‬
ْ ‫سﻣ‬
ِ ‫ﺣﻀ َﺮ أﺣْﻤ ُﺪ إﻟﻰ اﻟﺪر‬
َ : Ahmed derse sonradan geldi.
SIFAT TAMLAMASI
‫ف‬
ُ ‫اﻟﺼﻔﺎ ُة و اﻟﻤﻮﺻﻮ‬
Tabii olduğu kelimenin, nasıllık ve niceliğini bildiren kelimeye sıfat,
nasıllığı bildirilen kelimeye mevsuf denir.
Sıfat tamlamasında sıfat, daima nitelediği isimden sonra gelir ve her
bakımdan ona tabii olur. Dolayısıyla önce mevsuf, sonra sıfat gelir.
21
‫ﻦ‬
ٌ ‫ﻞ ﺳﻤﻴ‬
ٌ ‫ رﺟ‬: şişman adam. Burada ‫ رﺟﻞ‬kelimesi mevsuf yani nitelenen,
‫ ﺳﻤﻴﻦ‬kelimesi ise sıfat yani niteliktir. Sıfata nat, mevsufa menut da denir.
‫ﺐ ﻣﺠﺘﻬ ٌﺪ‬
ٌ ‫ﻃﺎﻟ‬
‫ﺻﻔﺔ‬
‫ﻣﻮﺻﻮف‬
ٌ ‫ﺑﻨ‬
‫ﺖ ﺟﻤﻴﻠ ٌﺔ‬
‫ﺻﻔﺔ‬
: çalışkan öğrenci
: güzel kız
ٌ ‫ﺑﻴ‬
‫ﻒ‬
ٌ ‫ﺖ ﻧﻄﻴ‬
‫ﺻﻔﺔ‬
: temiz ev
‫ﻣﺴﺠﺪ آﺒﻴ ٌﺮ‬
‫ﺻﻔﺔ‬
: büyük camii
Yukarıda da ifade ettiğimiz gibi sıfat daima mevsuftan sonra gelir ve onunla
aynı harekeyi taşır. Örnekler:
‫ﺐ اﻟﻤﺠﺘﻬ ُﺪ‬
ُ ‫ﺟﺎ َء اﻟﻄﺎﻟ‬
‫ب اﻟﻤﺠﺘﻬ َﺪ‬
َ ‫ﺖ اﻟﻄﺎا‬
ُ ‫آﻠّﻤ‬
‫ب اﻟﻤﺠﺘﻬ ِﺪ‬
ِ ‫ﺖ ﻋﻠﻰ اﻟﻄﺎا‬
ُ ‫ﺳﻠّﻤ‬
: Çalışkan öğrenci geldi.
: Çalışkan öğrenciyle konuştum.
: Çalışkan öğrenciye selam verdim.
Sıfat her bakımdan mevsufuna uymakla beraber gayri akil( yani insan
dışındaki) çoğulun sıfatı müfred müennes olarak gelir. Örnek:
‫ت آﺜﻴﺮ ٌة‬
ٌ ‫ع ﺳﻴﺎرا‬
ِ ‫ ﻓﻲ اﻟﺸﺎر‬: Caddede birçok araba var.
‫ي أﻗﻼ ٌم ﺟﻤﻴﻠ ٌﺔ‬
ِ ‫ﻋﻨﺪ‬
: Bende birçok güzel kalem var.
‫ ﻓﻲ إﺳﺘﺎﻧﺒﻮل ﻣﺴﺎﺟ ُﺪ آﺒﻴﺮ ٌة‬: İstanbul’da bir çok büyük camii var.
‫ﺐ ﻣُﻔﻴﺪ ٌة‬
ٌ ‫ﻓﻲ اﻟﻤﻜ َﺘ َﺒ ِﺔ ُآ ُﺘ‬
: Kütüphanede birçok faydalı kitap var.
Akıllı varlıklar yani insanlar için kullanılan çoğul kelimelerin sıfatları ise
“sıfat her konuda mevsufuna uyar” kuralı gereğince yine çoğul olarak gelir.
Örnek cümleler:
‫ﻞ ﺻﻐﻴ ٌﺮ‬
ٌ ‫ﺟﺎ َء ﻃﻔ‬
‫ﻼ ﺻﻐﻴﺮًا‬
ً ‫ﺖ ﻃﻔ‬
ُ ‫رأﻳ‬
: Küçük bir çocuk geldi.
: Küçük bir çocuk gördüm.
‫ت ﻃﻔﻠ ٌﺔ ﺻﻐﻴﺮ ٌة‬
ْ ‫ﺟﺎء‬
‫ﺻﻐَﺎ ٌر‬
ِ ‫ل‬
ٌ ‫ﺟﺎ َء أﻃﻔﺎ‬
‫ت‬
ٌ ‫ت ﺻﻐﻴﺮا‬
ٌ ‫ﻃﻔﻼ‬
َِ ‫ت‬
ْ ‫ﺟﺎء‬
: Küçük bir kız çocuğu geldi.
: Küçük çocuklar geldi.
:Küçük kız çocukları geldi.
HARFİ CERLER VE ANLAMLARI
‫ﺑﻌﺾ ﺣﺮوف اﻟﺠ ﱢﺮ‬
İsmin başına gelerek sonunu cer eden harflere, harfi cer denir. Harfi cerin
sonunu cer ettiği kelimeye, mecrur denir. Yirmiye yakın harfi cer vardır.
Bunlardan en çok kullanılanlar şunlardır:
‫ ب‬: - ile, için, sebebiyle, e, a, de, da … gibi anlamlarda kullanılır.
‫ﺖ اﻟﺮﺳﺎﻟ َﺔ ﺑﺎﻟﻘﻠ ِﻢ‬
ُ ‫ آﺘﺒ‬: Mektubu kalem ile yazdım.
‫أآﻠﺖ ﺑﺎﻟﻤﻠﻌﻘ ِﺔ‬
: Kaşık ile yedim.
‫ﻦ‬
ْ ‫ ِﻣ‬: den, dan anlamlarında kullanılır.
ُ ‫ﺗﺨﺎ‬
: Fare kediden korkar.
‫ﻂ‬
‫ف اﻟﻔﺄر ُة ﻣﻦ اﻟﻘ ﱢ‬
‫ﺖ ﻣﻦ اﻟﺪار إﻟﻰ اﻟﻤﺪرﺳﺔ‬
ُ ‫ ﻣَﺸ ْﻴ‬: Evden okula yürüdüm.
‫ إﻟﻰ‬: e, a, -ye … gibi anlamlarda kullanılır.
‫ﺖ‬
ِ ‫ﺐ ﺧﺎﻟ ٌﺪ إﻟﻰ اﻟﺒﻴ‬
َ ‫ذه‬
: Halit eve gitti.
ّ ‫ اﻟﻘﺮاء ُة أﺣ‬: Okumak benim için konuşmaktan daha
‫ﺚ‬
ِ ‫ﻲ ﻣﻦ اﻟﺤﺪﻳ‬
ّ ‫ﺐ إﻟ‬
güzeldir.
‫ﻦ‬
ْ ‫ ﻋ‬: den, dan, tarafından gibi anlamlarda kullanılır.
ُ ‫ﻲا‬
َ‫ﺿ‬
ِ ‫ ر‬: Allah müminlerden razı oldu ( olsun! )
‫ﻦ‬
َ ‫ﷲ ﻋﻦ اﻟﻤﺆﻣﻨﻴ‬
‫ ﺑﻴﺘﻲ ﺑﻌﻴ ٌﺪ ﻋﻦ اﻟﻤﺪرﺳ ِﺔ‬: Evim okula uzaktır.
‫ﻰ‬
َ ‫ ﻋَﻠ‬: üzerinde, üzerine, - rağmen, e, a … gibi anlamlarda kullanılır.
‫ف‬
‫ب ﻋﻠﻰ اﻟﺮ ﱢ‬
ُ ‫ اﻟﻜﺘﺎ‬: Kitap raftadır.
‫ﺠ َﺘ ِﻬ َﺪ آﺜﻴﺮًا‬
ْ ‫ن َﺗ‬
ْ ‫ﻚأ‬
َ ‫ ﻋَﻠ ْﻴ‬: Çok çalışman gerekir!
‫ ﻓﻲ‬: de, da, içinde gibi anlamalara gelir.
‫ﺐ ﻓﻲ اﻟﻤﺪرﺳ ِﺔ‬
ُ ‫ اﻟﻄﺎﻟ‬: Öğrenci okuldadır.
22
23
‫ص ﺣَﻴﺎ ٌة‬
ِ ‫ َوَﻟ ُﻜ ْﻢ ﻓِﻲ ا ْﻟﻘِﺼﺎ‬: ‘Sizin için kısasta hayat vardır’. ( Bakara,179
)
‫ ل‬: için, dolayı, sebebiyle gibi anlamlarda kullanılır.
‫ﷲ‬
ِ ‫اﻟﺤﻤ ُﺪ‬
: Hamd, Allah’adır.
‫ت ﻟﻠﺘِﺠﺎر ِة‬
ُ ‫ ﺳﺎﻓﺮ‬: Ticaret için yolculuk yaptım.
‫ ك‬: gibi, benzer anlamlarında kullanılır.
‫ﻲ آﺎﻷﺳ ِﺪ‬
ٌ ‫ﻋِﻠ‬
: Ali, aslan gibidir.
‫ﻞ آﺄﺳﺪ‬
ُ ‫خ اﻟﺮﺟ‬
َ ‫ﺻ َﺮ‬
َ : Adam, aslan gibi kükredi.
‫ﺣﺘّﻰ‬: -ceye kadar, ta ki gibi anlamlarda kullanılır.
‫ﻞ ﻣﺎَﻟ ُﻪ ﺣﺘّﻰ ﺁﺧ ِﺮ ﻟﻴﺮ ٍة‬
ُ ‫ل اﻟﺮﺟ‬
َ ‫ ﺑَﺬ‬: Adam malını son lirsasına kadar harcadı.
‫ح‬
ِ ‫ت ﺣﺘﻰ اﻟﺼﺒﺎ‬
ُ ‫ﺳﻬﺮ‬
: Sabaha kadar uyumadım.
‫ ُربﱠ‬: olur ki, muhtemeldir ki, belki, nice gibi anlamlarda kullanılır.
‫ل ﻟ ُﻪ‬
َ ‫ﻞ ﻻ ﻣﺎ‬
ٍ ‫ﻞ ﻋﺎﻗ‬
ٍ ‫ ُربﱠ رﺟ‬: Nice akıllı kimseler vardır ki malı yoktur.
‫ُربﱠ ﻋﺎﻟ ٍﻢ ﻓﺎﺿﻞ ﻟﻘﻴ ُﺘ ُﻪ‬
: Nice faziletli alimlerle karşılaştım!
Başka harfi cerler de vardır. Örneğin kasem için kullanılan,
te ) gibi.
‫و‬
(vav) ve
‫ت‬
َ (
‫ﷲ‬
ِ ‫ ﺗﺎ‬,‫ﷲ‬
ِ ‫ ﺑﺎ‬, ‫ﷲ‬
ِ ‫ وا‬: Vallahi, billahi, tallahi.
MARİFE VE NEKRE
‫اﻟﻤﻌﺮِﻓﺔ واﻟﻨﻜﺮة‬
Belirli bir kişiyi veya şeyi gösteren isme marife (belirli) isim denilir. Nekre
(belirsiz) ise belirsiz bir kişi veya şeyi gösteren isimdir.
‫ﻞ‬
َ ‫ﺖ اﻟﺮﺟ‬
ُ ‫ رأﻳ‬: “Adamı gördüm” cümlesinde ‫ﻞ‬
َ ‫ رﺟ‬kelimesinin başına
belirlilik takısı olan ‘el’ (‫ )ال‬geldiğinden dolayı marifedir.
‫ﻼ‬
ً ‫ﺖ رﺟ‬
ُ ‫ رأﻳ‬: “Adam gördüm” cümlesi ise, herhangi bir marifelik
özelliğine sahip olmadığından nekredir.
24
Marife İsimler Şunlardır:
Alem ( Özel İsimler)
:
Harf-i Tarifli İsimler( ‫ ) ال‬:
Zamirler
:
İşaret İsimleri
:
İsmi Mevsuller
:
... ‫ اﻟﻜﻌﺒ ُﺔ‬،‫ إﺳﺘﺎﻧﺒﻮل‬،ُ‫أﺣﻤﺪ‬
... ‫ اﻟﻌﻠ ُﻢ‬،ُ‫ اﻟﺒﻴﺖ‬،‫اﻟﻜﺘﺎﺑﺚ‬
... ‫ﻚ‬
َ ‫آﺘﺎ ُﺑ‬
،َ‫ﻗﻠﻤُﻬﺎ‬
،َ‫ أﻧﺖ‬،‫ أﻧﺎ‬، ‫ُه َﻮ‬
... ‫ هﺆﻻ ِء‬، ‫ﻚ‬
َ ‫ ذِﻟ‬،‫ هﺬِﻩ‬، ‫هَﺬأ‬
... ‫ اﻟﺬﻳﻦ‬،‫ اﻟﺘﻲ‬،‫اﻟﺬي‬
İzafetle Marifelik Kazanan İsimler:
... ‫ب اﻟﻐﺮﻓ ِﺔ‬
ُ ‫ ﺑﺎ‬،ِ‫ﻗﻠ ُﻢ اﻟﻤﺪ ّرس‬
İSİMLERDE MÜZEKKERLİK- MÜENNESLİK
‫اﻟﺘﺬآﻴﺮ و اﻟﺘﺄﻧﻴﺚ ﻓﻲ اﻷﺳﻤﺎء‬
İsimlerde tenis yani müenneslik alameti şunlardır:
1- Kapalı ta(
‫) ة‬: Ta’u marbuta ( ‫ ) ﻣﺮﺑﻮﻃﺔ‬veya ta’u tenis de denilir.
‫ﻒ ـــ ﻧﻈﻴﻔ ٌﺔ‬
ٌ ‫ ﻧﻈﻴ‬: temiz
‫ﻣﺬّآﺮ ـــ ﻣﺆﻧﺚ‬
‫ ﻃﺎﻟﺒ ٌﺔ‬: ( bayan) öğrenci, ‫ ﻣُﻬﻨﺪﺳ ٌﺔ‬: ( bayan ) mühendis, ‫ ﺣﻘِﻴﺒ ٌﺔ‬: çanta
2- Elif-i Memdude: ( ‫اﻟﻤﻤﺪودة‬
elifdir.
‫ أﺣﻤﺮُـــ ﺣﻤﺮاء‬: kırmızı
‫أﺑﻴﺾ ـــ ﺑﻴﻀﺎ ُء‬
: beyaz
‫ﻦ ـــ ﺣَﺴﻨَﺎ ُء‬
ُ ‫أﺣﺴ‬
: güzel
) ki ismin sonunda ( ‫ ) اء‬şeklinde yazılan
‫ج ـــ ﻋﺮﺟﺎ ُء‬
ُ ‫أﻋﺮ‬
25
: topal
Özellikle renk ve beden kusurlarını bildiren kelimelerin müennesleri elifi
memdude ile gelmektedir. Elifi memdudeler kelimenin aslından değildir ve
elifi memdude ile gelen isimler gayri munsariftir.
3- Elif-i Maksura (
yazılan elifdir.
‫ ) اﻟﻤﻘﺼﻮرة‬: Kısa Elif: İsmin sonunda (‫) ـَﻰ‬şeklinde
‫ﻰ‬
َ ‫ن ـــــ ﻋﻄﺸ‬
ُ ‫ ﻋﻄﺸﺎ‬: susuz
‫ﻰ‬
َ ‫ﺟﻮﻋﺎن ـــــ ﺟﻮﻋ‬
: aç
‫ﻣﻶن ـــــــ ﻣﻶى‬
‫أآﺒ ُﺮ ـــــــ آُﺒﺮَى‬
: dolu
: en büyük
Elif-i maksura da kelimenin aslından değildir. Maksura isimler de gayri
munsariftir.
Tenis alemeti bulunmadığı halde müennes olan isimler:
1- Kadınlara verilen özel isimler:
‫ ﻋﺎﺋﺸ ُﺔ‬، ‫ ﻣﺮﻳ ُﻢ‬، ‫ﺐ‬
ُ ‫زﻳﻨ‬
2- Dişi varlıkları gösteren cins isimler:
‫ أ ٌم‬: anne , ‫ﺖ‬
ٌ ‫ﺧ‬
ْ ‫ ُأ‬: kız kardeş , ‫ن‬
ٌ ‫ َأﺗﺎ‬: dişi eşek
3- Bedenin çift azaları:
‫ن‬
ٌ ‫ ُأ ُذ‬: kulak , ‫ﻞ‬
ٌ‫ﺟ‬
ْ ‫ ِر‬: ayak ,
‫ﻦ‬
ٌ ‫ﻋ ْﻴ‬
َ : göz
4- Ülke, şehir ve kabile isimleri:
‫ﺶ‬
ٌ ‫ ﻗﺮﻳ‬، ‫ اﻟﺸﺎ ُم‬، ‫ﺗﺮآﻴﺎ‬
5- Rüzgâr ve çeşitli ateş isimleri:
‫ دَﺑﻮ ٌر‬: batı rüzgarı, ‫ ﺳﻌِﻴ ٌﺮ‬: şiddetli ateş ,
‫ ﻧﺎ ٌر‬: ateş
26
6- Canlı fakat akıl sahibi olmayan topluluk isimleri:
‫ﺣﻤّﺎ ٌم‬
َ : güvercin(ler), ‫ﻏ َﻨ ٌﻢ‬
َ : koyun(lar) , ‫ﻞ‬
ٌ ‫ إ ِﺑ‬: deve( ler).
Müennes İsimlerin Kısımları:
1- Hakiki Müennes: Tenis alameti bulunsun veya bulunmasın gerçek dişi
varlıkları gösteren isimlerdir.
‫ ﻣﺮﻳ ُﻢ‬، ‫ﺐ‬
ُ ‫ زﻳﻨ‬، ‫ َﻣﺮْأ ٌة‬: kadın, ‫ﺖ‬
ٌ ‫ ِﺑ ْﻨ‬: kız
2- Lâfzî Müennes: Tenis alameti olan müzekker isimlerdir.
‫ ﺧﻠﻴﻔ ُﺔ‬،ُ‫ أﺳﺎﻣﺔ‬،ُ‫ ﺣﻤﺰة‬،ُ‫ﻣُﻌﺎوﻳﺔ‬
3- Semaî Müennes: Tenis alameti olmayan cansız varlıklardan müennes
olarak kabul edilen isimlerdir.
‫ﺲ‬
ٌ ‫ﺷ ْﻤ‬
َ : güneş, ‫ﺲ‬
ٌ ‫ ﻧﻔ‬: can, ‫ب‬
ٌ ‫ﺣ ْﺮ‬
َ : savaş
Mübalağa için gelen ‫ ﻓﻌّﺎﻟ ٌﺔ‬vezninin sonundaki ‫ ة‬dişilik için değil, mübalağa
içindir.
‫ ﻋﻼّﻣ ٌﺔ‬: allame / çok bilgili, ‫ﺣﺎﻟ ٌﺔ‬
ّ ‫ ر‬: çok gezen, ‫ ﻧﺴّﺎﺑ ٌﺔ‬: soy bilgini
TEKİL, İKİL, ÇOĞUL
‫اﻟﻤﻔﺮد و اﻟﻤﺜﻨﻰ و اﻟﺠﻤﻊ‬
Müfred: Tek bir varlığa delalet eden kelimeye denir.
ٌ ‫َﺑ ْﻴ‬
‫ﻲ‬
‫ ﻋَﻠ ﱞ‬: Ali ( bir kişi ), ‫ﺖ‬
: ( bir ) ev,
‫ﻗَﻠ ٌﻢ‬
:( bir ) kalem …
Müsna ( Tensiye ) : İki varlığa delalet eden kelimeye denir.
‫ﻦ‬
ِ ‫ ﻗﻠﻤ ْﻴ‬- ‫ن‬
ِ ‫ﻗﻠَﻤﺎ‬
: iki kalem
‫ وﻟﺪﻳﻦ‬-‫ن‬
ِ ‫وﻟﺪا‬
: iki çocuk
‫ﻦ‬
ِ ‫ آﺘﺎﺑﻴ‬-‫آﺘﺒﺎن‬
: iki kitap
‫ ﺣﻘﻴﺒﺘﺎن – ﺣﻘﻴﺒﺘﻴﻦ‬: iki çanta
Cemi: İkiden fazla varlığa delalet eden kelimedir.
‫ ُﻣﺴْﻠﻤﻮن‬: ( erkek ) Müslümanlar, ‫ت‬
ٌ ‫ ﻣُﺴﻠﻤﺎ‬: (kadın) Müslümanlar
‫ ﻣُﻬﻨﺪﺳِﻴﻦ‬: (erkek) mühendisler, ‫ت‬
ٍ ‫ﻣﻬﻨﺪﺳﺎ‬: ( bayan) mühendisler
‫ أﻗﻼ ٌم‬: kalemler, ‫ آُﺘﺐ‬:
27
kitaplar
Son harfleri illet harflerinden hali müfred kelimelerin ref hali zamme(
nasb hali fetha
-ُ ),
(-َ ), cer hali kesra ( -ِ ) ile olur.
İkillerin ref hali kelimenin sonuna (‫ )ان‬gelmesi, nasb ve cer hali ise (ِ ‫) ْﻳﻦ‬
gelmesi ile olur.
Cemi müzekker salim kelimelerin ref halleri kelimenin sonunun
gelmesi, nasb ve cer halleri ise kelime sonunun
(‫ﻦ‬
َ ‫) ِﻳ‬gelmesi şeklinde olur.
Cemi müennes salim kelimelerin sonu ise ref halinde
halinde ise
(‫ت‬
ٌ ), nasb ve cer
(‫ت‬
ٍ )şeklinde gelir.
Müfred, müsna ve cemi kelime içinde kullanımı:
( Tekil ) :
‫س‬
ٌ ‫ﺟﺎ َء ﻣﺪ ﱢر‬
: Bir öğretmen geldi. ( ref hali)
‫ﺖ ﻣﺪرﱢﺳًﺎ‬
ُ ‫رأﻳ‬
:Bir öğretmen gördüm. ( nasb hali)
‫س‬
ٍ ‫ﺖ ﻋﻠﻰ ﻣﺪ ﱢر‬
ُ ‫ ﺳﻠّ ْﻤ‬: Bir öğretmene selam verdim. ( cer hali )
( İkil) :
‫ﺟﺎ َء ﻣﺪرﱢﺳﺎن‬
: İki öğretmen geldi. ( ref hali)
: İki öğretmen gördüm ( nasb hali)
‫ﺖ ﻣﺪرﱢﺳﻴﻦ‬
ُ ‫رأﻳ‬
‫ﻦ‬
ِ ‫ﺖ ﻋﻠﻰ ﻣﺪرﱢﺳ ْﻴ‬
ُ ‫ ﺳﻠّﻤ‬: İki öğretmene selam verdim ( cer hali )
Cemi müzekker salim: ( Müzekker çoğul)
‫ﺟﺎ َء ﻣﺪرﱢﺳﻮن‬
: Öğretmenler geldi. ( ref hali)
‫ﺖ ﻣﺪرﱢﺳﻴﻦ‬
ُ ‫رأﻳ‬
‫ﻦ‬
َِ ‫ﺖ ﻋﻠﻰ ﻣﺪرﱢﺳ ِﻴ‬
ُ ‫ﺳﻠّﻤ‬
(‫) ون‬
: Öğretmenleri gördüm. ( nasb hali)
: Öğretmenlere selam verdim. ( cer hali )
Cemi müennes salim : ( Müennes çoğul)
‫ت‬
ٌ ‫ت ُﻣﺪرﱢﺳﺎ‬
ْ ‫ﺟﺎء‬
: Öğretmenler geldi. ( ref hali)
‫ت‬
ٍ ‫ﺖ ُﻣﺪرﱢﺳﺎ‬
ُ ‫رأﻳ‬
: Öğretmenleri gördüm. ( nasb hali)
‫ت‬
ٍ ‫ﺖ ﻋﻠﻰ ُﻣﺪرﱢﺳﺎ‬
ُ ‫ ﺳﻠّ ْﻤ‬: Öğretmenlere selam verdim. ( cer hali )
28
Kırık Çoğul - ( ‫ﻊ اﻟﻤُﻜﺴﱠﺮ‬
ُ ‫ﺟ ْﻤ‬
َ ) : Tekil kelimenin yapısında değişiklik
yapılarak elde edilen çoğuldur. Cemi mükesser kelimelerin belli vezinleri
olsa da bunların yapımı belli bir kaideye göre değil, semaîdir. Kurala değil,
nakle dayanır. Kırık çoğulların azlığı ve çokluğu gösteren çeşitli vezinleri
mevcuttur.
Azlık Çoğulu – ( ‫ﺟﻤْﻊ اﻟ ِﻘﻠّ ُﺔ‬
َ
eder.
Dört vezni vardır. Bunlar:
) : Üçten dokuza kadar olan çoğula delalet
‫ﻞ‬
ُ ‫ أ ْﻓ ُﻌ‬Vezni:
‫ َﻧ ْﻬ ٌﺮــ أﻧ ُﻬ ُﺮ‬: nehir
‫ ﺷﻬﺮــ أﺷﻬﺮ‬: ay
‫ ﻧﻔﺲ ــ أﻧﻔﺲ‬: nefis, can
1-
‫ل‬
ُ ‫ َأ ْﻓﻌَﺎ‬Vezni:
‫ ورق ــ أوراق‬: yaprak
‫ ﻃﻔﻞ ــ أﻃﻔﺎل‬: çocuk
‫ﻗﻠﻢ ــ أﻗﻼم‬
: kalem
2-
‫ أﻓْﻌﻴَﻠ ٌﺔ‬Vezni:
‫ ﻃﻌﺎم ــ أﻃﻌﻤﺔ‬: yemek
‫ ﻣﺜﺎل ــ أﻣﺜﻠﺔ‬: misal
‫ زﻣﺎن ــ أزﻣﻨﺔ‬: zaman
3-
‫ ﻓِﻌَﻠ ٌﺔ‬Vezni:
‫ ﻏﻼم ــ ﻏِﻠﻤﺔ‬: delikanlı
‫ أخ ــ إﺧﻮة‬: kardeş
‫ﻰ ــ ﻓﺘﻴﺔ‬
ً ‫ ﻓﺘ‬: genç
4-
Çokluk Çoğulu –
bazıları şunlardır.
‫ﻞ‬
ٌ ‫ َﻓ ْﻌ‬: Vezni:
( ‫) ﺟﻤﻊ اﻟﻜﺜﺮة‬: Birçok vezni vardır. Bunlardan
‫ﻀ ٌﺮ‬
ْ ‫ﺧ‬
ُ ‫ﺧﻀْﺮا ُء ــ‬
َ : yeşil
‫ﻲ‬
ٌ ‫ ﻋﻤﻴﺎء ــ ﻋﻤ‬: ama, kör.
‫‪29‬‬
‫ﺣﻤﺮاء ــ ﺣﻤ ٌﺮ‬
‫‪: kırmızı‬‬
‫‪: kitap‬‬
‫‪: yol‬‬
‫‪: elçi‬‬
‫ﻞ‬
‫‪َ : Vezni:‬ﻓ ُﻌ ٌ‬
‫ﺐ‬
‫آﺘﺎب ــ آ ُﺘ ٌ‬
‫ق‬
‫ﻃ ُﺮ ٌ‬
‫ﻖ ــ ُ‬
‫ﻃﺮﻳ ٌ‬
‫ﻞ‬
‫ﺳٌ‬
‫رﺳﻮل ــ ر ُ‬
‫ﻞ‬
‫‪ُ : Vezni:‬ﻓ َﻌ ٌ‬
‫أ ّﻣ ٌﺔ ــ أ َﻣ ٌﻢ‬
‫‪: ümmet‬‬
‫‪ : cümle‬ﺟﻤﻠﺔ ــ ﺟﻤﻞ‬
‫‪ : resim‬ﺻﻮر ٌة ــ ﺻﻮ ٌر‬
‫‪َ : Vezni:‬ﻓﻌْﻠﻰ‬
‫ﻰ‬
‫ﺢ ــ ﺟﺮْﺣ َ‬
‫‪ : yaralı‬ﺟﺮﻳ ٌ‬
‫‪ : esir‬أﺳﻴﺮ ــ أﺳﺮى‬
‫‪ : ölü‬ﻣﻴّﺚ ــ ﻣﻮﺗﻰ‬
‫‪: tacir‬‬
‫‪: yazar‬‬
‫‪: hakim, yönetici‬‬
‫‪: rüzgar‬‬
‫‪: dağ‬‬
‫‪: deniz‬‬
‫ل‬
‫‪ُ : Vezni:‬ﻓﻌّﺎ ُ‬
‫ﺗﺎﺟﺮ ــ ﺗﺠّﺎر‬
‫آﺎﺗﺐ ــ آﺘّﺎب‬
‫ﺣﺎآﻢ ــ ﺣﻜّﺎ ُم‬
‫ل‬
‫‪ : Vezni:‬ﻓِﻌﺎ ٌ‬
‫ح‬
‫ﺢ ــ رﻳﺎ ٌ‬
‫رﻳ ٌ‬
‫ل‬
‫ﺟﺒﻞ ــ ﺟﺒﺎ ٌ‬
‫ﺑﺤﺮ ــ ﺑﺤﺎ ٌر‬
‫ل‬
‫‪ : Vezni:‬ﻓُﻌﻮ ٌ‬
‫ب‬
‫ﺐ ــ ﻗﻠﻮ ٌ‬
‫‪ : kalp‬ﻗﻠ ٌ‬
‫‪ : ilim‬ﻋﻠﻢ ــ ﻋﻠﻮ ٌم‬
‫ن‬
‫‪ : göz‬ﻋﻴﻦ ــ ﻋﻴﻮ ٌ‬
‫‪30‬‬
‫ﻦ أﺷﻬﺮًا وﺣﺎﻣ ٌﺪ ﺷﻬﻮرًا‬
‫‪ : Hapiste Ahmet birkaç ay,‬ﺑﻘﻲ أﺣﻤﺪ ﻓﻲ اﻟﺴﺠ ِ‬
‫‪Hamit aylarca kaldı.‬‬
‫ن ﻟِﺄﻣﻮ ٍر ﺗﻜﻮن أ ْو ﻻ ﺗﻜﻮن‬
‫ﺖ ﻋﻴﻮ ٌ‬
‫ت أﻋﻴﻮن و ﻧﺎﻣ ْ‬
‫‪ : Olacak ve‬ﺳ ِﻬ َﺮ ْ‬
‫‪olmayacak işler için ( birkaç) göz uyanık kaldı, (birçok) göz uyudu.‬‬
‫ن‬
‫اﻷﻟﻮا ِ‬
‫‪Çoğul / Müzekker :‬‬
‫‪RENKLER‬‬
‫‪Müennes :‬‬
‫أﺑﻴﺾ ‪/‬ج ﺑِﻴﺾ‬
‫ﺑﻴﻀﺎء‬
‫‪Beyaz‬‬
‫أﺳﻮد ‪ /‬ج ﺳُﻮد‬
‫ﺳﻮداء‬
‫‪Siyah‬‬
‫أﺣﻤﺮ ‪/‬ج ﺣُﻤﺮ‬
‫ﺣﻤﺮاء‬
‫‪Kırmızı‬‬
‫أﺻﻔﺮ ‪ /‬ﺻُﻔﺮ‬
‫ﺻﻔﺮاء‬
‫‪Sarı‬‬
‫أﺧﻀﺮ ‪ /‬ﺧُﻀﺮ‬
‫ﺧﻀﺮاء‬
‫‪Yeşil‬‬
‫أزرق ‪ /‬زُرق‬
‫زرﻗﺎء‬
‫‪Mavi‬‬
‫أﺳﻤﺮ ‪ /‬ﺳُﻤﺮ‬
‫ﺳَﻤﺮاء‬
‫‪Esmer‬‬
‫أﺷﻘﺮ ‪ /‬ﺷُﻘﺮ‬
‫ﺷﻘﺮاء‬
‫‪Kumral‬‬
‫ﺑﻨﻔﺴﺠﻴّﺔ‬
‫‪Mor‬‬
‫ﺑﻨﻔﺴﺠﻲ ـ ﻣﻮر‬
‫أرﺟُﻮاﻧﻲ ـ آُﺤﻠﻲ‬
‫آَﺴﻨﺎﺋﻲ‬
‫أرﺟﻮاﻧﻴّﺔ ـ آُﺤﻠﻴّﺔ‬
‫‪Lacivert‬‬
‫آﺴﺘﻨﺎﺋﻴّﺔ‬
‫‪Kestane rengi‬‬
‫وردﻳّﺔ‬
‫‪Pembe‬‬
‫ﻗﻬﻮاﺋﻴّﺔ ـ ﺑﻨﻴّﺔ‬
‫‪Kahverengi‬‬
‫رَﻣﺎدي‬
‫رﻣﺎدﻳّﺔ‬
‫‪Gri‬‬
‫ﺑُﺮﺗﻘﺎﻟﻲ‬
‫ﺑُﺮﺗﻘﺎﻟﻴّﺔ‬
‫‪Turuncu‬‬
‫ﻋﺴﻠﻴّﺔ‬
‫‪Elâ‬‬
‫ي‬
‫وَرد ْ‬
‫ﻲ‬
‫ﻗَﻬﻮاﺋﻲ ـ ﺑﻨ ّ‬
‫ﻋَﺴﻠﻲ )ﻳﻤﻴﻞ إﻟﻰ اﻟﺒﻨﻲ(‬
‫‪Örnek cümleler:‬‬
1- ‫اﻟﻠّﺒﻦ ؟‬
‫ن‬
ُ ‫ﻣﺎ ﻟﻮ‬
: Süt ne renktir?
-‫ﺾ‬
ٌ ‫ﻦ أﺑﻴ‬
ُ ‫اﻟﻠّﺒ‬
: Süt bayazdır.
2- ‫اﻟﻠّﻴﻤﻮن؟‬
: Limonun rengi nedir?
‫ن‬
- ‫ن أﺻﻔ ٌﺮ‬
ُ ‫اﻟﻠّﻴﻤﻮ‬
3-‫اﻟﺴّﻤﺎءِ؟‬
‫ن‬
- .‫اﻟﺴّﻤﺎ ُء زرﻗﺎ ٌء‬
4-
: Limon sarıdır.
: Gökyüzünün rengi nedir?
: Gökyüzü mavidir.
‫ن اﻟﺴّﺒﻮر ِة ؟‬
ُ ‫ ﻣﺎ ﻟﻮ‬: Yazı tahtasının rengi nedir?
- ‫اﻟﺴّﺒﻮر ُة ﺑﻴﻀﺎء‬
: Tahta beyazdır.
5- ‫؟‬
: Senin (teninin) rengin ne?
‫ﻚ‬
َ ‫ﻣﺎ ﻟﻮ ُﻧ‬
‫ﻟﻮﻧﻲ أﺳﻤ ٌﺮ ـ‬
: Rengim esmerdir.
6- ‫ﺮ‬
ُ ‫ﻲ أﺧﻀ‬
ّ ‫ﻗﻤﻴﺺ ﻋﻠ‬
Ali’nin gömleği yeşildir.
7- ‫ء‬
ُ ‫ﺳﻮدا‬
çanta var.
8-
31
‫قو‬
ُ ‫ ﻗﻤﻴﺺ أﺣﻤﺪ أزر‬:
‫ﻋﻨﺪي ﺣِﺬا ٌء أﺳﻮ ُد و ﺣﻘﻴﺒﺔ‬
‫ﻲ ﺣﻤﺮا ُء‬
ّ ‫ﺳﻴﺎر ُة ﻋﻠ‬
Ahmed’in gömleği mavi,
: Ben de siyah ayakkabı ve siyah
: Ali’nin arabası kırmızıdır.
FİİLER
‫ل‬
ُ ‫أﻷﻓﻌﺎ‬
Arapçada başlıca üç siga ( kip) vardır. Geçmiş zaman (mazi), geniş zaman
(muzari) ve emir.
MAZİ FİİL
‫اﻟﻔﻌﻞ اﻟﻤﺎﺿﻲ‬
İşin geçmiş zamanda yapıldığını gösteren fiile, mazi fiili denir.
‫ﺟﺮَى اﻟﻮﻟ ُﺪ‬
َ
32
: Çocuk koştu.
‫ﻞ‬
ُ‫ﺟ‬
ُ ‫ﻒ اﻟﺮ‬
َ ‫ وﻗ‬: Adam durdu.
‫ﺖ‬
ُ ‫ ﺟﺎءت اﻟﺒﻨ‬: Kız geldi.
Filli mazinin çekim tablosu:
‫ ذهﺐ‬: gitti
Çoğul
İkil
Tekil
‫ذ َهﺒَﻮا‬
‫ذ َهﺒَﺎ‬
‫ﺐ‬
َ ‫ذ َه‬
‫ﻦ‬
َ ‫ذ َه ْﺒ‬
‫ذ َهﺒَﺘﺎ‬
‫ﺖ‬
ْ ‫ذ َه َﺒ‬
‫ذ َهﺒْﺘ ْﻢ‬
‫ذ َه ْﺒﺘُﻤﺎ‬
‫ﺖ‬
َ ‫ذ َه ْﺒ‬
‫ﻦ‬
‫ذهَﺒ ُﺘ ﱠ‬
‫ذ َه ْﺒﺘُﻤﺎ‬
‫ﺖ‬
ِ ‫ذ َه ْﺒ‬
‫ذ َهﺒْﻨﺎ‬
‫ــ‬
‫ﺖ‬
ُ ‫ذهَﺒ‬
Fiil, meçhul çekiminde de aynı ekleri alır:
..‫ﺐ ــ ُذهِﺒﺎ ــ ُذهِﺒﻮا‬
َ ‫ ُذ ِه‬: Gidildi.
‫ﺖ‬
ِ ‫ﺐ إﻟﻰ اﻟﺒﻴ‬
َ ‫ُذ ِه‬
‫س‬
ُ ‫ﺐ اﻟﺪ ْر‬
َ ‫ُآ ِﺘ‬
: Eve gidildi.
: Ders yazıldı.
Geçmiş zaman (-di’li geçmiş zaman) anlamında kullanılır.
‫س‬
َ ‫ﺐ اﻟﺪر‬
َ ‫ آﺘ‬: Dersi yazdı.
‫ب‬
َ ‫ ﻗَﺮأ اﻟﻜِﺘﺎ‬: Kitabı okudu.
Mazi ‫ ﻣﺎ‬ile olumsuz yapılır.
‫ﺐ‬
َ ‫ ﻣﺎ َآﺘ‬: yazmadı
‫ﺐ‬
َ ‫ ﻣﺎ َذ َه‬: gitmedi
Mazinin başına (‫ )ﻗﺪ‬gelince tahkik ifade eder, maziye ( miş’li) geçmiş
zaman anlamı verir.
‫ ﻗﺪ ﺻﺪق‬: ( Kesinlikle) Doğru söylemiştir.
‫ﻗ ْﺪ ﻋِﻠ َﻢ‬
: ( Kesinlikle) Bilmiştir.
33
Mazi fiil dua için kullanılırsa muzari anlamı kazanır.
‫ﻚ‬
َ ‫ﷲﻟ‬
ُ ‫ ﻏﻔﺮ ا‬: Allah seni bağışlasın!
‫ﻚ‬
َ ‫ﻋ ْﻨ‬
َ ‫ﷲ‬
ُ ‫ ﻋﻔﻰ أ‬: Allah seni affetsin!
MUZARİ FİİL
‫اﻟﻔﻌﻞ اﻟﻤﻀﺎرع‬
Muzari şimdiki zamanı, geniş zamanı ve gelecek zamanı gösterir.
‫ﻳﻠْﻌﺐ اﻟﻮﻟ ُﺪ‬
: Çocuk oynuyor.
‫ﻞ ُوﺟْﻬﻲ‬
ُ ‫أﻏْﺴ‬
: Yüzümü yıkıyorum
‫ن‬
َ ‫ﻧﻘْﺮُأ اﻟﻘُﺮا‬
: Kuran okuyoruz.
Filli muzarinin çekim tablosu:
‫ﺐ‬
ُ ‫ َﻳ ْﺬ َه‬: gidiyor
Çoğul
İkil
Tekil
‫ن‬
َ ‫ﻳَﺬهَﺒﻮ‬
‫ن‬
ِ ‫ﻳَﺬهَﺒﺎ‬
‫ﺐ‬
ُ ‫ﻳَﺬ َه‬
Gaib
‫ﻦ‬
َ ‫ﻳَﺬ َه ْﺒ‬
‫ن‬
ِ ‫ﺗَﺬهَﺒﺎ‬
‫ﺐ‬
ُ ‫ﺗَﺬ َه‬
Gaibe
‫ن‬
َ ‫ﺗَﺬهَﺒﻮ‬
‫ن‬
‫ﺐ‬
ُ ‫ﺗَﺬ َه‬
Muhatab
‫ﻦ‬
َ ‫ﺗَﺬ َه ْﺒ‬
‫ن‬
‫ﻦ‬
َ ‫ﺗَﺬهَﺒﻴ‬
Muhataba
‫ﺐ‬
ُ ‫ﻧﺬ َه‬
‫ــ‬
‫ﺐ‬
ُ ‫أذ َه‬
Mütekellim
Muzarii meçhul de aynı ekleri alarak çekilir.
‫ن‬
َ ‫ن ــ ﻳُﺬهﺒﻮ‬
ِ ‫ﺐ ــ ﻳُﺬهﺒﺎ‬
ُ ‫ ﻳُﺬ َه‬: gidilir….
Fiili Muzari, şimdiki zaman, geniş zaman ve gelecek zamanı içerir.
34
Muzarinin başındaki (ْ‫ ) َﻗﺪ‬ihtimal ifade eder.
‫ ﻗﺪ ﻳﻀﺮب‬: dövebilir
‫ﺐ‬
ُ ‫ ﻗﺪ َﻳ ْﺬ َه‬: gidebilir
Muzarii (‫ ) ﻻ‬ve (‫ ) ﻣﺎ‬ile olumsuz yapılır. (‫ ) ﻣﺎ‬genellikle şimdiki
zaman, (‫ )ﻻ‬gelecek zamanı olumsuz yapmak için kullanılsa da, birbiri
yerine kullanıldığı da olur.
‫ ﻣﺎ ﻳﻜﺘﺐ‬: yazmıyor
‫ﻣﺎ ﻳﻌﻠﻢ‬
‫ﻻ ﻳﻔﻬﻢ‬
‫ﻻ ﻳﺴﺄل‬
: bilmiyor
: anlamaz
: sormaz
Muzarinin başına (ْ‫ )َﻟﻦ‬gelince onun sonunu nasb edip, manayı gelecek
zamanda tekitli olumsuza çevirir.
‫ﻞ‬
َ ‫ﻦ ﻳﻘﺒ‬
ْ ‫ ﻟ‬: asla kabul etmeyecek
‫ﺐ‬
َ ‫ﻦ ﻳﺬه‬
ْ ‫ ﻟ‬: asla gitmeyecek
‫ َﻟ ْﻢ‬muzariyi cezm eder ve manayı mazi olumsuza çevirir.
‫ ﻟ ْﻢ ﻳﻘﺮأ‬: okumadı
‫ﺴ َﻤ ْﻊ‬
ْ ‫ ﻟﻢ َﻳ‬: işitmedi
‫ ﻟﻤّﺎ‬henüz anlamındadır. Muzarinin başına gelip sonunu cezmeder.
‫ﺐ‬
ْ ‫ ﻟﻤّﺎ ﻳﺬ َه‬: henüz gitmedi
‫ﺲ‬
ْ ‫ ﻟﻤّﺎ ﻳﺠﻠ‬: henüz oturmadı
‫ س‬ve ‫ف‬
َ ‫ ﺳﻮ‬istikbal harfleridir. Gelecek zaman
bildirir. ‫ س‬yakın, ‫ ﺳﻮف‬uzak gelecek için kullanılır.
‫ﺖ‬
ِ ‫ﺐ إﻟﻰ اﻟﺒﻴ‬
ُ ‫ ﺳﺄذه‬: Eve gideceğim.
‫ ﺳﻮف أﺳﺎﻓﺮ إﻟﻰ أﻧﻘﺮﻩ‬: Ankara’ya yolculuk yapacağım.
Muzarinin başına gelen
Fiili Muzarinin Başına Lam (‫ ) ل‬Getirilerek Tekid Edilmesi:
Muzari başına lam getirilerek tekid edilebilir:
‫ﺳﻠَﻨﺎ‬
ُ ‫ﺼ ُﺮ ُر‬
ُ ‫ إﻧّﺎ َﻟ َﻨ ْﻨ‬: “Muhakkak biz, elçilerimize mutlaka yardım edeceğiz.” (
Mümin, 51)
Fiili Muzarinin Sonuna Nun (‫ ) ن‬Getirilerek Tekid Edilmesi:
35
Fiili muzari sonuna şeddeli veya şeddesiz nun getirilerek de tekid edilebilir.
Aynı şekilde emir fiilinin de tekidi mümkündür. Muzari fiili nun ile tekid
edilince gelecek zaman anlamı kazanır.
‫ﻦ إﻟﻰ اﻟﺨﻴ ِﺮ‬
ّ ‫ واﷲ ﻷﺳﻌ َﻴ‬: ( şeddeli)
‫ﻦ إﻟﻰ اﻟﺨﻴﺮ‬
ْ ‫ واﷲ ﻷﺳﻌ َﻴ‬: ( şeddesiz)
“ Vallahi, mutlaka ve mutlaka hayıra koşacağım ( onun için çalışacağım) ”!
MUZARİ’NİN BEŞ SİGASI
Muzarinin şu beş sigasında bulunan nunlar
düşer.
Beş siga :
‫أﻓﻌﺎل اﻟﺨﻤﺴﺔ‬
(‫ ) ن‬nasb ve cezm halinde
‫ﻳﻔﻌﻼن ــــ ﻳﻔﻌﻠﻮن‬
‫ﺗﻔﻌﻼن ـــ ﺗﻔﻌﻠﻮن‬
‫ﺗﻔﻌﻠﻴﻦ ـــ‬
Muzarinin “nunu nisve” ile birleşen iki sigası ise mebnidir. Bunlar gaibe ve
muhataba çoğul sigalarıdır: ‫ﺗﻔﻌﻠﻦ و ﻳﻔﻌﻠﻦ‬
Mensub Muzarinin Çekimi:
‫ﺐ‬
َ ‫ﻦ ﻳَﺬ َه‬
ْ ‫ َﻟ‬: gitmeyecek
‫ اﻟﺠﻤﻊ‬Çoğul
‫ اﻟﻤﺜﻨﻰ‬İkil
‫ اﻟﻤﻔﺮد‬Tekil
‫ﻦ ﻳَﺬهَﺒﻮا‬
ْ ‫َﻟ‬
‫ﻦ ﻳَﺬ َهﺒَﺎ‬
ْ ‫َﻟ‬
‫ﺐ‬
َ ‫ﻦ ﻳَﺬ َه‬
ْ ‫َﻟ‬
Gaib
‫ﻦ‬
َ ‫ﻦ ﻳَﺬهَﺒ‬
ْ ‫َﻟ‬
‫ﻦ ﺗﺬهﺒﺎ‬
ْ ‫َﻟ‬
‫ﺐ‬
َ ‫ﻦ ﺗﺬه‬
ْ ‫َﻟ‬
Gaibe
‫ﻦ ﺗﺬهﺒﻮا‬
ْ ‫َﻟ‬
ْ ‫َﻟ‬
‫ﺐ‬
َ ‫ﻦ ﺗﺬه‬
ْ ‫َﻟ‬
Muhatab
‫ﻦ‬
َ ‫ﻦ ﺗﺬه ْﺒ‬
ْ ‫َﻟ‬
ْ ‫َﻟ‬
‫ﻦ ﺗﺬهﺒﻲ‬
ْ ‫َﻟ‬
Muhataba
‫ﺐ‬
َ ‫ﻦ ﻧﺬ َه‬
ْ ‫َﻟ‬
‫ــ‬
‫ﺐ‬
َ ‫ﻦ أذ َه‬
ْ ‫َﻟ‬
Mütekellim
36
Meczum muzarinin çekimi:
‫ﺐ‬
ْ ‫ َﻟ ْﻢ ﻳَﺬ َه‬: gitmedi
Çoğul
İkil
Tekil
‫َﻟ ْﻢ ﻳَﺬ َهﺒُﻮا‬
‫َﻟ ْﻢ ﻳَﺬ َهﺒَﺎ‬
‫ﺐ‬
ْ ‫َﻟ ْﻢ ﻳَﺬ َه‬
Gaib
‫ﻦ‬
َ ‫َﻟ ْﻢ ﻳَﺬ َه ْﺒ‬
‫ﻟ ْﻢ ﺗﺬهﺒَﺎ‬
‫ﺐ‬
ْ ‫ﻟ ْﻢ ﺗﺬه‬
Gaibe
‫ﻟ ْﻢ ﺗﺬهﺒﻮا‬
‫ﻟ ْﻢ ﺗﺬهﺒَﺎ‬
‫ﺐ‬
ْ ‫ﻟ ْﻢ ﺗﺬه‬
Muhatab
‫ﻦ‬
َ ‫ﻟ ْﻢ ﺗﺬه ْﺒ‬
‫ﻟ ْﻢ ﺗﺬهﺒﺎ‬
‫ﻟ ْﻢ ﺗﺬهﺒﻲ‬
Muhataba
‫ﺐ‬
ْ ‫ﻟﻢ ﻧﺬ َه‬
‫ــ‬
‫ﺐ‬
ْ ‫ﻟﻢ أذ َه‬
Mütekellim
EMİR FİİL
‫ﻓﻌﻞ اﻷﻣﺮ‬
Emir, bir şeyin olmasını veya yapılmasını istemektir. Emri hazır, muzariden
yapılır. Atılan muzari harfinden sonraki harf sakinse emrin başına hemze
getirilir. Hemzenin harekesi aynul fiilin harekesine göre belirlenir. Aynul
fiilin harekesi zamme ise hemze de zamme olur. Fetha veya kesra ise hemze
kesra ile harekelenir. Atılan muzari harfinden sonraki harf sakin değilse,
hemze getirilmez. Emrin müfred müzekker sigası daima meczum olur.
Örnek:
‫ﺐ‬
ْ ‫ﺐ ــ إذ َه‬
ُ ‫ﺐ ــ ﻳﺬ َه‬
َ ‫ذ َه‬
‫ﻞ‬
ْ‫ﺧ‬
ُ ‫ﻞ ــ ُأ ْد‬
ُ ‫َدﺧَﻞ ــ ﻳﺪْﺧ‬
َ
‫ﻋَّﻠ َﻢ ــ ُﻳ َﻌﻠﱢ ُﻢ ــ ﻋﱢﻠ ّْﻢ‬
37
‫ﺐ‬
ْ ‫ إذ َه‬: git!, ‫ﻞ‬
ْ‫ﺧ‬
ُ ‫ ُأ ْد‬: gir!, ‫ ﻋﱢﻠ ّْﻢ‬: öğret!
Emri Hazırın Çekimi:
‫ﺐ‬
ْ ‫ إذ َه‬: Git!
Çoğul
İkil
Tekil
‫إذهَﺒﻮا‬
‫إذهَﺒﺎ‬
‫ﺐ‬
ْ ‫إذ َه‬
Muhatab
‫ﻦ‬
َ ‫إذهَﺒ‬
‫إذهَﺒﺎ‬
‫إذهَﺒﻲ‬
Muhataba
Emri Gaibin Çekimi:
‫ﺐ‬
ْ ‫ ِﻟﻴَﺬ َه‬: gitsin!
Çoğul
İkil
Tekil
‫ِﻟﻴَﺬهَﺒﻮا‬
‫ِﻟﻴَﺬهَﺒﺎ‬
‫ﺐ‬
ْ ‫ِﻟﻴَﺬ َه‬
Müzekker
‫ِﻟﺘَﺬهَﺒﻮا‬
‫ِﻟﺘَﺬهَﺒﺎ‬
‫ﺐ‬
ْ ‫ِﻟﺘَﺬ َه‬
Müennes
Nehiy ‫ــ‬
denir.
‫ اﻟﻨﻬﻲ‬: Bir şeyin yapılmamasını istemeye veya yasaklamaya nehiy
38
Nehyi Hazırın Çekimi:
‫ﺐ‬
ْ ‫ ﻻ ﺗَﺬ َه‬: gitme!
Çoğul
İkil
Tekil
‫ﻻ ﺗَﺬهَﺒﻮا‬
‫ﻻ ﺗَﺬهَﺒﺎ‬
‫ﺐ‬
ْ ‫ﻻ ﺗَﺬ َه‬
Müzekker
‫ﻦ‬
َ ‫ﻻ ﺗَﺬ َه ْﺒ‬
‫ﻻ ﺗَﺬهَﺒﻲ‬
Müennes
Nehyi Gaibin Çekimi:
‫ﺐ‬
ْ ‫ ﻻ ﻳﺬ َه‬: gitmesin !
Çoğul
İkil
Tekil
‫ﻻ ﻳﺬهَﺒﻮا‬
‫ﻻ ﻳﺬهَﺒﺎ‬
‫ﺐ‬
ْ ‫ﻻ ﻳﺬ َه‬
Müzekker
‫ﻦ‬
َ ‫ﻻ ﻳﺬهَﺒ‬
‫ﺐ‬
ْ ‫ﻻ ﺗَﺬ َه‬
Müennes
39
FİİL HAKKINDA BİLGİLER:
Malum- Meçhul:
Malum Fiil - ( Etken Fiil) : Faili bilinen, belli olan fiillere denilir.
‫اﻟﻘﻠ َﻢ‬
‫ﺐ‬
ُ ‫ﺴ َﺮ اﻟﻄﺎِﻟ‬
َ ‫ َآ‬: Öğrenci kalemi kırdı.
Meful - Fail - Malum fiil
ُ ‫ﺖ اﻟﺒﻨ‬
ْ ‫ﻓﺘﺤ‬
‫ب‬
َ ‫ﺖ اﻟﺒﺎ‬
: Kız kapıyı açtı.
Meful - Fail - Malum fiil
Meçhul Fiil- ( Edilgen Fiil) : Faili belli olmayan, mefulünü naibi fail merfu
olarak alan fiildir.
‫اﻟﻘَﻠ ُﻢ‬
‫ﺴ َﺮ‬
ِ ‫ُآ‬
: Kalem kırıldı.
Naibi faiil- mechul fiil
‫ب‬
ُ ‫اﻟﺒﺎ‬
‫ﺢ‬
َ ‫ُﻓ ِﺘ‬
: Kapı açıldı.
Naibi faiil- mechul fiil
Lazım – Müteaddi :
Lazım – ( Geçişsiz) : Mefulü bihi doğrudan doğruya almayıp ancak harfi
cerler vasıtasıyla alan fiilerdir. Bu durumda failin yaptığı iş, bir mefule
geçmeyip failin üzerinde kalır.
‫ش‬
ِ ‫ﻧﺎ َم اﻟﻮﻟ ُﺪ ﻓﻲ اﻟﻔﺮا‬
: Çocuk yatakta uyudu.
Lazım fiil
ّ‫ﻞ ﻋﻠﻰ اﻟﻜُﺮﺳﻲ‬
ُ ‫ﺲ اﻟﻌﺎﻣ‬
َ ‫ ﺟﻠ‬: İşçi sandalyeye oturdu.
Lazım fiil
Müteaddi- ( Geçişli ): Nefulü bihini doğrudan doğruya harfi cersiz olarak
alabilen fiildir. Bu durumda failin işi kendi üzerinde kalmayıp mefule etki
eder.
‫ﻞ اﻟﻤﺎ َء‬
ُ ‫ب اﻟﺮﺟ‬
َ ‫ﺷ ِﺮ‬
َ : Adam su içti.
müteaddi fiil
Mutavaat- ( Dönüşlülük) : Müteaddi fiilin lazım fiile dönüşmesidir.
Müteaadi fiil mutavaatı yapılınca mefulu lazım fiilin faili olur.
‫س اﻟﺘﻼﻣﻴ َﺬ‬
ُ ‫اﻟ ُﻤ َﺪرﱢ‬
Meful -
Fail -
‫اﻟﺘﻼﻣﻴ ُﺬ‬
‫إﺟﺘﻤ َﻊ‬
Fail -
‫ ﺟ َﻤ َﻊ‬: Öğretmen öğrencileri topladı.
Müteaddi fiil
: Öğrenciler toplandı. ( Mutavaatı yapılmış fiili)
Lazım fiil
‫ﺖ اﻟﻤﺎ َء‬
ُ ‫ﻗﻄﻌ‬
‫إﻧﻘﻄ َﻊ اﻟﻤﺎ ُء‬
: Suyu kestim.
: Su kesildi. ( Mutavaatı yapılmış fiili)
Aldığı Mefulu Bihe Göre Fiiller:
1- Tek Mefulü Bih Alan Fiiller: Bunlar anlam tamam olduğu için tek
mefulü bih ile yetinirler. Örneğin:
‫ب‬
َ ‫ت اﻟﻜﺘﺎ‬
ُ ‫ ﻗﺮ ْأ‬: Kitabı okudum: ‫ت‬
ُ ‫ ﻗﺮ ْأ‬fiil ve fail, ‫ب‬
َ ‫ اﻟﻜﺘﺎ‬mefulü bihtir. Bu
cümlede mana tek meful ile tamam olduğu için başka bir mefule ihtiyaç
kalmamıştır.
2- İki Mefulü Bih Alan Fiiller: Tek meful ile mana tamam olmadığı için
ikinci bir meful alırlar. Bu filler ikiye ayrılır:
a- Aslen mübteda ve haber olan iki kelimeyi, iki meful olarak alan fiiller.
Zann, yakin ve tahvil fiilleri böyledir.
ْ ‫ه‬
Zann Fiilleri: ‫ﺐ‬
Örnek:
-ّ ‫ﻦ ـ ﺧﺎل ـ زﻋﻢ ـ ﺣﺴﺐ ـ ﺟﻌﻞ – ﻋﺪ‬
ّ‫ﻇ‬
‫ﻼ‬
ً ‫ﺳﻬ‬
‫ل‬
ُ ‫ﻦ اﻟﻜﺴﻮ‬
‫ ﻇ ﱠ‬:Tembel, başarıyı kolay zannetti.
‫ح‬
َ ‫اﻟﻨّﺠﺎ‬
2. meful - 1. meful
Yakin Fiilleri: ‫ﺗﻌﻠّﻢ‬-‫درى‬
Örneğin:
‫ﺐ اﻟﻌﻠ َﻢ ﻧﺎﻓﻌًﺎ‬
ُ ‫رأى اﻟﻄﺎﻟ‬
‫ﻋﻠﻢ ـ رأى ـ وﺟﺪ ـ‬
: Öğrenci ilmi faydalı gördü ( bildi).
2. mef. – 1. mef.
Tahvil ( Dönüşüm) Fiilleri : ‫ ﺗﺮك‬- ‫ﺟﻌﻞ ـ رد ـ ﺻﻴّﺮـ وهﺐ اﺗﺨﺬ‬
Örneğin:
‫ﻻ‬
ً ‫ﻦ ﺗﻤﺜﺎ‬
َ ‫ل اﻟﻄﱢﻴ‬
ُ ‫ ﺻﻴﱠﺮ اﻟ َﻤﺜﱠﺎ‬: Heykeltraş balçığı heykele dönüştürdü.
2. mef. - 1. mef.
40
41
b- Aslen mübteda ve haber olmayıp iki mefulü alan fiiller :
‫ أﻟﺒﺲ‬،‫ ﺳَﺄل‬،‫آَﺴﺎ‬، ‫ ﻣﻨﻊ أﻋﻄﻰ‬،‫ ﻓﻬّﻢ‬،‫ﻋﻠّﻢ‬
،‫ وهَﺐ‬،‫ﻣﻨﺢ‬
:
Örneğin:
‫ﻼ‬
ً ‫ن ﻋﻘ‬
َ ‫ﷲ اﻹﻧﺴﺎ‬
ُ ‫ﺐ ا‬
َ ‫ وه‬: Allah, insana akıl verdi.
2. mef. - 1. mef.
3- Üç Meful Alan Fiiller:
- ‫ ﺣﺪّث‬- ‫ ﻧﺒّﺄ‬- ‫ أﻋﻠﻢ‬-‫ أﻧﺒﺄ‬-‫ أﺧﺒﺮ‬-‫ أرى‬:
.‫ﺧﺒّﺮ‬Bunlar bildirdi, haber verdi, gösterdi anlamlarına gelen fiillerdi.
Örnek:
‫ أر ْﻳ ُﺘ ُﻪ اﻟﻌﻠ َﻢ ﻧﺎﻓﻌ ًﺎ‬: Ona ilmin faydalı olduğunu gösterdim.
Burada ُ‫ أر ْﻳﺘُﻪ‬fiili mazi, ta (‫ء‬
ُ ‫ ) اﻟﺘﺎ‬mahallen mefru fail, ha (‫)اﻟﻬﺎ ُء‬,
malahhen mensub 1. meful, ‫ اﻟﻌﻠ َﻢ‬2. meful, ‫ ﻧﺎﻓﻌ ًﺎ‬3. meful.
FİİLİMSİ İSİMLER
zamiri,
‫ل‬
ِ ‫أﺳﻤﺎ ُء اﻷﻓﻌﺎ‬
Bazı isimler belli bir zamanı göstermeleri ve fiilin amelini işlemeleri
nedeniyle fillere benzerler. Ancak bunlar fiillerin alemetlerini almazlar.
Mebnidirler:
1- Fiili Mazi Anlamındaki İsimlerine Örnek:
‫هﻴﻬﺎت‬: uzak oldu, ‫ن‬
َ ‫ ﺷﺘّﺎ‬: ayrıldı, ‫ن‬
َ ‫ ﺳﺮﻋﺎ‬: hızlandı,
‫ن‬
َ ‫ َﺷﻜﺎ‬: hızlı
2- Fiili Muzari İsimlerine Örnek:
‫ ﺁ ٍﻩ‬: Elem ve üzüntü ifadesidir. Acı çekiyorum anlamındadır.
‫ﺦ‬
ٍ ‫ ﺑ‬: Güzel buluyorum, iyi karşılıyorum anlamında kullanılır.
‫ي‬
ْ ‫ َو‬: Şaşırıyorum anlamındadır.
‫ﺑﺠَﻞ‬: Yeter anlamındadır.
3- Fiili Emir İsimlerine Örnek:
‫ دوﻧﻚ‬: al !
‫ك‬
َ ‫روﻳﺪ‬
: ağır ol !
‫هﻠ ﱠﻢ‬
‫ﺻ ْﻪ‬
َ
‫ﺁﻣﻴﻦ‬
‫ﻚ‬
َ ‫إﻟﻴ‬
‫ﺣَﺬا ِر‬
42
: gel !
: sus !
: kabul et !
: uzaklaş !
: sakın !
İSMİ MEVSUL
‫ل‬
ُ ‫اﻹﺳ ُﻢ اﻟﻤَﻮﺻﻮ‬
İsmi Mevsul: Anlamı kendisinden sonra gelen cümle ile açıklanan ve bu
cümleyi başka bir cümleye bağlayan marife bir isimdir.
‫ ﻣﺎ‬: ki o şey …
‫ﻦ‬
ْ ‫ َﻣ‬: ki o kimse…
‫ اﻟّﺬي‬: ki o …
Çoğul
İkil
Tekil
‫ﻦ‬
َ ‫اﻟّﺬﻳ‬
‫ن‬
ِ ‫اﻟّﺬا‬
‫اﻟّﺬي‬
Müzekker
‫ﻲ‬
ِ ‫أﻟّﻠﻮَﺗ‬
‫ن‬
ِ ‫أﻟّﺘﺎ‬
‫اﻟّﺘﻲ‬
Müennes
‫ﺖ هُﻮ أﺧﻲ‬
ِ ‫ اﻟﻮﻟ ُﺪ اﻟّﺬي ﻓﻲ اﻟﺒﻴ‬: Evdeki çocuk benim kardeşimdir.
‫ أﺣﺘﺮ ُم اﻟﻤﺮ ُء اﻟّﺬي ﻳﻌﻠﻤﱡﻨﻲ‬: Bana öğreten kişiye saygı duyarım.
Sıla Cümlesi: İsmi mevsullerden sonra gelen cümleye sıla cümlesi denir.
‫ي‬
‫ﻦ ــ ﻣَﺎ ــ أ ﱡ‬
ْ ‫ َﻣ‬: Bunlar müşterek ismi mevsullerdir. Çekimleri yoktur.
‫ﻦ‬
ْ ‫ َﻣ‬: İnsanlar için kullanılır.
‫ﻦ ﻳُﻌﻠّ ُﻤ ُﻪ‬
ْ ‫ﺐ َﻣ‬
ُ ‫ ﻳَﺤﺘَﺮ ُم اﻟﻄﺎﻟ‬: Öğrenci kendisine öğretene hürmet eder.
‫ﺖ‬
ِ ‫ﻦ ﻓﻲ اﻟﺒﻴ‬
ْ ‫ﺖ َﻣ‬
ُ ‫أ ْآﺮَﻣ‬
: Evde bulunana ikram ettim.
‫ ﻣَﺎ‬: Gayri akil varlıklar için kullanılır.
‫ن ﻣﺎ ﻟ ْﻢ َﻳ ْﻌَﻠ ْﻢ‬
َ ‫ﻋّﻠ َﻢ اﻹﻧﺴﺎ‬
َ
‫ب‬
ِ ‫ت ﻣﺎ ﻓﻲ اﻟﻜِﺘﺎ‬
ُ ‫ﻗﺮأ‬
43
: “İnsana bilmediğini öğretti.”( Alak, 5)
: Kitaptakini okudum.
‫ي‬
‫ أ ﱡ‬: murebdir. ‫ﻦ‬
ْ ‫ َﻣ‬ve ‫ ﻣﺎ‬yerine de kullanılır. Müennesi ‫ أﻳّ ُﺔ‬dür.
: Hangisinin cesur olduğunu biliyorum.
‫ع‬
ٌ ‫ﻋَﻠ ُﻢ أ ّﻳ ُﻬ ْﻢ ُه َﻮ ﺷُﺠﺎ‬
ْ‫أ‬
‫ل‬
ُ ‫ل ُه َﻮ أﻓْﻀﺎ‬
ِ ‫ي اﻟﺮِﺟﺎ‬
‫ َﺗ َﻜّﻠ ْﻢ ﻣ َﻊ أ ﱠ‬: En faziletli adam ile konuş!
Aid Zamiri: Sıla cümlesini ismi mevsule bağlayan zamire denir. Aid zamiri
bariz, müstetir veya mahzuf olarak gelebilir.
‫ﺿ َﺮ ْﺑ ُﺘ ُﻪ‬
َ ‫ﻂ اﻟّﺬي‬
‫ﺧ َﻤﺸَﻨﻲ اﻟ ِﻘ ﱡ‬
َ
: Dövdüğüm kedi beni ısırdı.
‫ ــ ُﻪ‬bariz aid zamiridir.
İSİM
‫اﻹﺳ ُﻢ‬
Zamana bağlı olmaksızın kendi başına bir anlamı olan kelimelere isim denir.
İsimlerin Bölümleri: İsimler köklerine göre ikiye ayrılır:
Camid- ( ‫ ) ﺟﺎﻣ ٌﺪ‬: Bir varlığa isim olarak verilmiş olup, başka kelimeden
türememiş kelimedir.
‫س‬
ٌ ‫ رأ‬: baş
‫ﻦ‬
ٌ ‫ﻋ ْﻴ‬
َ : göz
‫ﻞ‬
ٌ‫ﺟ‬
ُ ‫ َر‬: adam
(‫ﻖ‬
ٌ ‫ ) ﻣﺸْﺘ‬: Bir fiil veya diğer bir isimden türeyen kelimedir.
‫ﺢ ـــ ِﻣﻔْﺘﺎح‬
َ ‫ َﻓ َﺘ‬: anahtar – (açtı fiilinden)
‫ﻄﺒَﺦ‬
ْ ‫ﺦ ـــ َﻣ‬
َ ‫ﻃ َﺒ‬
َ : mutfak – ( pişirdi filinden)
‫ﺐ ـــ َﻣ ْﻠﻌَﺐ‬
َ ‫ َﻟ ِﻌ‬: oyun yeri – (oynadı fiilinden)
Müştak –
Son Harflerine Göre İsimler:
1-Sahih İsim- (‫)اﻹﺳﻢ اﻟﺼﺤﻴﺢ‬: Son harfinde illet harfi bulunmayan
isimdir. Bu isimler iraplarını zahiri olarak açıktan alırlar.
‫ﺳ ٌﺪ‬
َ ‫ أ‬: aslan
‫َﻗَﻠ ٌﻢ‬
‫ب‬
ٌ ‫ﺳﺤَﺎ‬
َ
: kalem
: bulut
44
2- Maksur İsim ‫ ) اﻹﺳﻢ اﻟﻤﻘﺼﻮر( ـ‬: Son harfi şeklinde yazılan elif olup,
elifden önceki harfin harekesi meftuh olan isimdir.
‫ﻰ‬
ً ‫َﻓَﺘ‬
: genç
‫ﻰ‬
ً ‫ﻣﻌَﻨ‬
: mana
‫ﻰ‬
ً ‫ ﻣﺴﺘﺸْﻔ‬: hastane
Maksur isimler irabını takdiri olarak alır. Yani alması gereken hareke
açıktan konamadığı için zihnen takdir edilir. Örneğin :
‫ ﺟﺎ َء اﻟﻔ َﺘﻰ‬:( Genç geldi) ‫ اﻟﻔﺘﻰ‬kelimesi fail ve merfudur. Ref alemeti ise
elifi maksure üzerine takdir edilen mukadder zammedir.
‫ﺖ اﻟﻔ َﺘﻰ‬
ُ ّ‫ رأﻳ‬: ( Genci gördüm) ‫ اﻟﻔﺘﻰ‬kelimesi bu cümlede mefulü bih olması
nedeniyle mensubtur. Nasb alemeti elif üzerine takdir edilen mukadder
fethadır.
‫ت ﺑﺎﻟﻔ َﺘﻰ‬
ُ ‫ ﻣﺮ ْر‬: ( Gence uğradım) : ‫ اﻟﻔﺘﻰ‬kelimesi bu cümlede mecrur
isimdir. Cer alameti, elifi mukaddere üzerine takdir edilen mukadder
kesradır.
3- Menkus İsim –( ‫اﻹﺳﻢ اﻟﻤﻨﻘﻮص‬
harfinin harekesi kesra olan isimdir.
‫ اﻟﻤﻔْﺘﻲ‬: müftü
‫اﻟﻘﺎﺿﻲ‬
‫اﻟﻤُﻨﺎدي‬
) Son harfi (‫ ) ي‬olup, bir önceki
: kadı, hakim
: münadi, bağıran
Menkus isimin irabı: Ref halinde kelime sonuna zamme takdir edilir.
‫ﺟﺎ َء اﻟﻘﺎﺿﻲ‬
: ( Hakim geldi) ‫ اﻟﻘﺎﺿﻲ‬kelimesi fail ve dolayısıyla
merfudur. Ref alemeti ye üzerine takdir edilen mukadder zammedir.
‫ل‬
ٌ ‫ض ﻋﺎد‬
ٍ ‫ هﺬا ﻗﺎ‬: ( Bu adil bir hakimdir) cümlesinde ‫ض‬
ٍ ‫ ﻗﺎ‬haber olarak
merfudur. Ref alemeti ise ye üzerinde takdir edilen zammedir. Telaffuz
zorluğu nedeniyle ye hazfedilerek yerine tenvin getirilmiştir.
Nasb hali: Ya fetha aldığı için lafzidir.
‫س‬
ِ ‫ﻦ اﻟﻨّﺎ‬
َ ‫ﻲ ﻳﺤﻜ ُﻢ ﺑﻴ‬
َ ‫ﺖ اﻟﻘﺎﺿ‬
ُ ّ‫ رأﻳ‬: ( Hakimi insanlar arasında hükmederken
gördüm) ‫ﻲ‬
َ ‫ اﻟﻘﺎﺿ‬mefulü bih mensubtur. Nasn alemeti olarak sonuna zahiri
fetha almıştır.
45
‫ﺖ ﻗﺎﺿﻴًﺎ‬
ُ ‫ رأ ْﻳ‬: ( Bir hakim gördüm) ‫ ﻗﺎﺿﻴًﺎ‬mefulu bih mensubtur. Nasb
alemeti ise zahiri fethadır.
Cer halinde ya üzerine kesra takdir edilir.
‫ﻲ‬
ِ ‫ﺖ ﻋﻠﻰ اﻟﻘَﻀ‬
ُ ‫ﺳﻠّ ْﻤ‬
َ : ( Hâkime selam verdim)
4- Memdud İsim-
( ‫ ) اﻹﺳﻢ اﻟﻤَﻤﺪود‬Sonunda zaid eliften sonra elifi
memdude (‫ )اء‬bulunan isimdir. İrabı sahih isim gibidir. Gayri
munsarfitirler.
‫اﻟﺴّﻤﺎ ُء‬
: gök
‫اﻟﺼﺤﺮا ُء‬
‫اﻟﺤﻤﺮا ُء‬
: sahra
: kırmızı
CÜMLE
‫ﺠ ْﻤَﻠ ُﺔ‬
ُ ‫اﻟ‬
İki veya daha çok kelimeden kurulmuş, tam mana ifade eden söz dizisine
cümle denir. Arapça da isim cümlesi ve fiil cümlesi olmak üzere iki tür
cümle vardır:
İsim Cümlesi: Bir durumu, bir varlığın nasıl olduğunu haber verir, bir hükü
m bildirir. İsim cinsinden bir kelime ile başlar.
‫ﻒ‬
ٌ ‫ﺖ ﻧﻈﻴ‬
ُ ‫ اﻟﺒﻴ‬: Ev temizdir.
‫ اﻟﺴﻴّﺎر ُة ﺳَﺮﻳ َﻌ ٌﺔ‬: Araba hızlıdır.
‫ اﻟ ِﻘﺼّ ُﺔ ﻃَﻮﻳَﻠ ٌﺔ‬: Hikâye uzundur.
Fiil Cümlesi: Genellikle zamana bağlı olayları anlatır ve fiil ile başlar.
‫ب‬
َ ‫ﺐ اﻟﻜِﺘﺎ‬
ُ ‫ﻗﺮأ اﻟﻄﺎﻟ‬
‫ﺖ َزهْﺮ ًة‬
ُ ‫ﻗﻄَﻔ‬
: Öğrenci kitabı okudu.
: Çiçek kopardım.
‫ﺖ‬
ِ ‫ﻞ إﻟﻲ اﻟﺒﻴ‬
ُ ‫ ذهﺐ اﻟﺮﺟ‬: Adam eve gitti.
İSİM CÜMLESİ
46
‫اﻟﺠﻤْﻠ ُﺔ اﻹﺳْﻤﻴّ ُﺔ‬
İsim cümlesinde, söze kendisiyle başlanan kelimeye mübteda ( ‫) اﻟﻤﺒْﺘﺪأ‬
denilir. Mübteda, isim cümlesinin öznesidir. Öznenin durumunu haber veren
kelimeye haber (‫ﺨﺒَﺮ‬
َ ‫ )اﻟ‬denilir. Haber isim cümlesinin yüklemidir.
Mübteda daima marife, haber ise nekiradır. Mübteda ve haber merfudurlar.
‫ح‬
ٌ ‫ب َﻣﻔْﺘﻮ‬
ُ ‫ اﻟﺒﺎ‬: Kapı açıktır.
‫اﻟﺨَﺒ ُﺮ‬
‫اﻟﻤﺒْﺘﺪأ‬
‫اﻟ َﻤﺮْأ ُة ﻋَﺠﻮ َز ٌة‬
‫ﻒ‬
ٌ ‫ﺖ ﻧﻈﻴ‬
ٌ ‫ اﻟﺒﻴ‬:
: Kadın yaşlıdır.
Ev temizdir.
Mübteda özne, haber yüklemdir.
(Mübteda – Haber başlığı altında bu konu daha ayrıntılı olarak gecelektir.)
FİİL CÜMLESİ
‫ﺠﻤْﻠ ُﺔ اﻟﻔﻌﻠﻴّ ُﺔ‬
ُ ‫اﻟ‬
Fiil cümlesi fiil ile başlar. Yapılan, yapılmakta olan veya yapılacak olan bir
işi anlatır.
Fiil cümlesinde esas unsur, fiil ile bu fiili işleyen faildir. Mübteda isim
cümlesinin öznesi olduğu gibi, fail de fiil cümlesinin öznesidir. Fail daima
merfudur. Müfred kelimenin ref hali zamme iledir.
‫ﻞ‬
ُ ‫ﺲ اﻟﺮﺟ‬
َ ‫ﺟَﻠ‬
َ
‫ﻓﻌﻞ‬
‫ﻓﺎﻋﻞ‬
‫ﻞ‬
ُ ‫ﺐ اﻟﻄ ْﻔ‬
ُ ‫ﻳﻠ َﻌ‬
‫ﻓﺎﻋﻞ‬
: Çocuk oynuyor.
‫ﻓﻌﻞ‬
‫ق‬
ُ ‫ﺳﻘَﻂ اﻟ َﻮ َر‬
َ
‫ﻓﺎﻋﻞ‬
: Adam oturdu.
: Yaprak düştü.
‫ﻓﻌﻞ‬
( Bu konu ayrıntılı olarak ileride fail bahsinde gelecektir. )
47
FİİL CÜMLESİNDE NESNE/ MEFULU BİH
‫اﻟﻤﻔﻌﻮل ِﺑ ِﻪ‬
Fiilin yaptığı işten etkilenen lafza, mefulu bih denir.
‫ب‬
َ ‫ﻖ اﻟﺮﺟُﻞ اﻟﺒﺎ‬
َ ‫ﻏَﻠ‬
ْ ‫ أ‬: Adam kapıyı kapattı.
‫ﻓﺎﻋﻞ اﻟﻤﻔﻌﻮل ِﺑ ِﻪ‬
‫اﻟﻘﻄﺎر‬
‫ﻓﻌﻞ‬
‫رآﺒﺖ‬
: Trene bindim
‫ﻓﻌﻞ ﻓﺎﻋﻞ اﻟﻤﻔﻌﻮل ِﺑ ِﻪ‬
Yukarıdaki cümle nesne olmadan tam bir mana ifade etmez. Neyi sorusunun
cevabı mefulu bih ile verilir.. Yani mefulu bih, fiilin işinden etkilenen
lafızdır. Mefuller mensubattandır. Müfred kelimenin nasb alameti fethadır.
Not: Fiil cümle başında gelirse, daima müfred olur.
‫س‬
َ ‫ﺐ اﻟ َﺪ ْر‬
ُ ‫ﺐ اﻟﻄﺎِﻟ‬
َ ‫َآ َﺘ‬
‫س‬
َ ‫ب اﻟ َﺪ ْر‬
ُ ‫ﺐ اﻟﻄﻼ‬
َ ‫َآ َﺘ‬
: Öğrenci dersi yazdı.
‫ﻓﻌﻞ‬
: Öğrenciler dersi yazdılar.
‫ﻓﻌﻞ‬
BEŞ İSİMİN İRABI
‫ﺨﻤْﺴﺔ‬
َ ‫اﻷﺳﻤﺎء اﻟ‬
Şu beş ismin irabı harf ile olur. Bunların ref hali vav
‫ )ا‬, cer hali ye ( ‫ )ي‬iledir.
Beş İsim:
‫ب‬
ٌ ‫ أ‬: baba
‫خ‬
ٌ‫أ‬
‫ﺣ ٌﻢ‬
‫ذو‬
‫ﻓﻮ‬
: kardeş
: kayınpeder
: sahip
: ağız
Örnek:
(‫ ) و‬, nasb hali elif (
48
‫ك‬
َ ‫ هَﺬا أﺑﻮ‬: Bu senin babandır. ‫ هَﺬا‬mübteda, ‫ك‬
َ ‫ أﺑﻮ‬haber. Haber
konumundaki‫ك‬
َ ‫ أﺑﻮ‬vav ile ref olmuştur.
‫ك‬
َ ‫ﺖ أﺑﺎ‬
ُ ‫ رَأﻳ‬: Senin babanı gördüm. ‫ﺖ‬
ُ ‫ رَأﻳ‬fiil ve fail, ‫ك‬
َ ‫ أﺑﺎ‬meful, ‫ك‬
َ ‫ أﺑﺎ‬elif
1‫ـ‬
harfi ile nasb olmuş.
‫ﻚ‬
َ ‫ﺖ ﻋﻠﻰ أﺑﻴ‬
َ : Babana selam verdim.
‫ﺖ‬
َ fiil ve fail, ‫ﻚ‬
َ ‫ ﻋﻠﻰ أﺑﻴ‬car
mecrurdur. ‫ﻚ‬
َ ‫ أﺑﻴ‬Ye ile mecrur olmuş.
2- ‫ذو‬: (sahip) kelimesinin kullanımına örnek.
‫ل‬
ٍ ‫أﺣﻤ ُﺪ ذو ﻣﺎ‬
: Ahmed mal sahibidir. ( Ref hali)
‫ل‬
ٍ ‫ﺖ ذا ﻣﺎ‬
ُ ‫رَأﻳ‬
: Mal sahibi gördüm. ( Nasb hali)
‫ل‬
ٍ ‫ﺖ ﻋﻠﻰ ذي ﻣﺎ‬
َ : Mal sahibine selam verdim. ( Cer hali)
‫ت‬
ُ ‫ ذا‬olarak gelir. Örneğin;
‫ل‬
ٍ ‫ت ﺟﻤﺎ‬
ُ ‫ﺐ ذا‬
ُ ‫زَﻳﻨ‬
: Zeyneb, güzellik sahibdir ( güzeldir)
: Aişe, ilim sahibidir.
‫ت ﻋﻠ ٍﻢ‬
ُ ‫ﻋﺎﺋﺸﺔ ذا‬
Müennesi
MERFULAR
FAİL
‫ت‬
ُ ‫ا ﻟﻤﺮﻓﻮﻋﺎ‬
‫اﻟﻔﺎﻋﻞ‬
Fail : Fiil cümlesindeki öznedir. Genellikle fiilden sonra gelir ve işi yapanı
gösterir. Hükmü refdir. Yani daima merfu olur.
‫ﻞ‬
ُ ‫ت اﻟﺮﺟ‬
َ ‫ﻣﺎ‬
Fail -
ُ ‫ﺗﻠﻌ‬
‫ﺖ‬
ُ ‫ﺐ اﻟﺒﻨ‬
Fail -
: Kız oynuyor.
Fiil
‫س‬
ُ ‫ﺟﺎ َء اﻟﻤﺪرﱢ‬
Fail -
: Adam öldü.
Fiil
: Öğretmen geldi.
Fiil
ْ ‫ﻗﺮأ‬
‫ب‬
َ ‫ت اﻟﻤﺮأ ُة اﻟﻜﺘﺎ‬
Meful -
Fail -
Fiil
: Kadın kitabı okudu.
49
Fiil ile fail arasında müzekkerli müenneslik açısından uyum vardır.
Fail tensiye ve cem de olsa fiil başta geldiği sürece müfred olarak gelir.
‫ل‬
ُ ‫ن ــ ﻗﺎل اﻟﺮﺟﺎ‬
ِ ‫ﻞ ــ ﻗﺎل اﻟﺮﺟﻼ‬
ُ ‫ ﻗﺎل اﻟﺮﺟ‬: Bir adam dedi, iki adam
dedi, birçok adam dedi.
NAİBİ FAİL
‫ﻧﺎﺋﺐ اﻟﻔﺎﻋﻞ‬
Naibi fail meçhul fiillerde failin yerine geçen mefule denir. Meful naibi fail
olunca merfu olur.
‫ب‬
َ ‫ﻞ اﻟﺒﺎ‬
ُ ‫ﺢ اﻟﺮﺟ‬
َ ‫َﻓ َﺘ‬
m.bih.- fail-
‫ب‬
ُ ‫اﻟﺒﺎ‬
n.fail-
: Adam kapıyı açtı.
fiil
‫ﺢ‬
َ ‫ُﻓ ِﺘ‬
: Kapı açıldı.
meç. fiil
‫س اﻟ ِﺘﻠْﻤﻴ َﺬ اﻟﻘﺮاء َة‬
ُ ‫ﻋﱠﻠ َﻢ اﻟ ُﻤ َﺪرﱢ‬
َ : Öğretmen öğrenciye okuma öğretti.
2. mef.- 1. mef.-
‫ﻋﱢﻠ َﻢ اﻟ ِﺘﻠْﻤﻴ ُﺬ اﻟﻘﺮاء َة‬
ُ
mef.
fail-
fiil
: Öğrenciye okuma öğretildi.
-n.fail- fiil
Lazım fiillerde car ve mecrur naibi fail olur.
‫ﻒ‬
‫ﺼ ﱢ‬
َ ‫ب ﻓﻲ اﻟ‬
ُ ‫ﺲ اﻟﻄﻼ‬
َ ‫ﺟَﻠ‬
َ : Öğrenciler sınıfta oturdu.
‫ﻒ‬
‫ﺼ ﱢ‬
َ ‫ﺲ ﻓﻲ اﻟ‬
َ ‫ﺟِﻠ‬
ُ
: Sınıfta oturuldu.
Car ve mecrur yoksa masdar naibul fail olur.
‫ﻼ‬
ً ‫ﻻ ﺟَﻤﻴ‬
ً ‫ﻞ ﻗ ْﻮ‬
ُ ‫ل اﻟﺮﺟ‬
َ ‫ ﻗﺎ‬: Adam güzel bir söz söyledi.
َ ‫ﻗﻴ‬
‫ﻞ‬
ٌ ‫ل ﺟَﻤﻴ‬
ٌ ‫ﻞ َﻗ ْﻮ‬
mas.
: Güzel söz söylendi.
50
Zaman zarfı naibi fail olabilir.
‫ن‬
َ ‫ﺻﻤْﻨﺎ ر َﻣﻀَﺎ‬
ُ
: Ramazan orucunu tuttuk.
‫ن‬
ُ ‫ﺻﻴ َﻢ ر َﻣﻀَﺎ‬
: Ramazan orucu tutuldu.
Mekan zarfı naibi fail olabilir.
‫ﻚ‬
َ ‫ﻞ أﻣﺎ َﻣ‬
ُ ‫ﺲ اﻟﺮﺟ‬
َ ‫ﺟَﻠ‬
َ : Adam senin önünde oturdu.
‫ﻚ‬
َ ‫أﻣﺎ ُﻣ‬
‫ﺲ‬
َ ‫ﺟِﻠ‬
ُ
n.fail –
: Senin önün oturuldu.
mec. Fiil
MÜBTEDA VE HABER
‫اﻟﻤﺒْﺘﺪأ اﻟﺨَﺒ ُﺮ‬
Mübteda; isim cümlesinin kendisiyle başladığı isimdir ve merfudur.
‫اﻟﻌﻠ ُﻢ ﻧﺎ ِﻓ ٌﻊ‬
: İlim faydalıdır.
‫ﻦ‬
ِ‫ﺼ‬
َ ‫ﺨِﻠ‬
ْ ‫ن ُﻣ‬
ِ ‫اﻟﻤُﻌﻠﱢﻤﺎ‬
‫ﺠ َﺘﻬِﺪون‬
ْ ‫اﻟﺘﻼﻣﻴ ُﺬ ُﻣ‬
: İki öğretmen ihlaslıdır.
: Öğrenciler çalışkandır.
Haber; isim cümlesinin ikinci kısmıdır. Mübtedanın nasıl ve ne durumda
olduğunu haber verir. Merfudur.
‫ﻞ‬
ٌ ‫ﻞ ﻓﺎﺿ‬
ُ‫ﺟ‬
ُ ‫اﻟ َﺮ‬
:Adam faziletlidir.
‫ن‬
َ ‫ب ﻧﺎﺟﺤﻮ‬
ُ ‫ اﻟﻄﻼ‬: Öğrenciler başarılıdır.
‫اﻷﻗْﻼ ُم ﺟَﻤﻴﻠ ٌﺔ‬
: Kalemler güzeldir.
Haber genellikle nekre olur ve mübtedadan sonra gelir. Mübteda ve haber
arasında müzekkerlik, müenneslik; müfredlik ve cemi olma bakımlarından
uyum vardır. Ancak mübteda gayri akil bir isimin çoğulu olursa, haber
müfred müennes olarak gelir.
‫ﺐ ﻣُﻔﻴ َﺪ ٌة‬
ُ ‫اﻟ ُﻜ ُﺘ‬
: Kitaplar faydalıdır.
‫ت ﺟﻤﻴﻠ ٌﺔ‬
ُ ‫اﻟﺒﻴﻮ‬
: Evler güzeldir.
Haberin Öne Geçtiği Yerler:
1)Mübteda nekre olup, haber zarf veya car-mecrur (şibhi cümle) olursa.
‫ب‬
ٌ ‫ﻋﻨْﺪي آِﺘﺎ‬
ِ
:Yanımda bir kitap vardır. ( Zarf)
‫اﻟﺨَﺒ ُﺮ اﻟﻤﺒْﺘﺪأ‬
‫ﻓﻲ ﺣَﻘﻴﺒَﺘﻲ َﻗَﻠ ٌﻢ‬
: Çantamda kalem vardır. ( Car- Mecrur ).
‫ُ اﻟﺨَﺒﺮ اﻟﻤﺒْﺘﺪأ‬
2)Haber soru ismi olursa.
‫ﺖ؟‬
َ ‫ﻦ أ ْﻧ‬
ْ ‫َﻣ‬
: Sen kimsin?
‫ﻚ؟‬
َ ‫ﻒ ﺣﺎُﻟ‬
َ ‫َآ ْﻴ‬
: Nasılsın?
Not: Soru isminden sonra gelen kelime zarf, harfi cerli isim veya fiil ise,
bunlar mübteda olamayacağından, soru isimi mübteda olur.
‫ﻦ ﺟﺎء َ؟‬
ْ‫ﻣ‬
: Kim geldi?
‫ﻦ ﻓﻲ اﻟﺒ ْﻴﺖِ؟‬
ْ‫ﻣ‬
: Evde kim var?
3)Mübteda da habere ait bir zamir bulunursa.
‫ﺣﺒُﻬﺎ‬
ِ ‫ ﻓﻲ اﻟﺪّا ِر ﺻﺎ‬: Evde sahibi var.
‫ﻞ ﺟﺰا ُء ﻋﻤِﻠ ِﻪ‬
ِ ‫ﻟﻠﻌﺎﻣ‬
: İşçinin çalışmasının karşılığı vardır.
51
52
4)Mübteda da hasr (özellik veya hükmün kendisine ait olması) kastedilirse.
‫ﻻ أﻟّﻠ ُﻪ‬
ّ ‫ ﻣﺎ ﻋﺎِﻟ ٌﻢ إ‬: Allah’tan başka alim yok.
‫ﺨ ُﺘ ِﺮيﱡ‬
ْ ‫إﻧّﻤﺎ اﻟﺸﺎﻋِﺮ اﻟ ُﺒ‬
: Şair ancak Buhteri’dir.
Haberin Geliş Şekilleri:
1) Müfred Haber:
a) Müfred isim:
‫اﻟﻌﻠ ُﻢ ﻧﺎﻓ ٌﻊ‬
b)Sıfat terkibi:
‫ﺖ ﺟﻤﻴﻠ ٌﺔ‬
ٌ ‫ﺐ ﺑﻨ‬
ُ ‫زﻳﻨ‬
: Zeyneb güzel bir kızdır.
c)İzafet terkibi:
‫هﺬا أﺑﻮ ﺧﺎﻟ ٍﺪ‬
: Bu, Halid’ in babasıdır.
d) Şibh-i izafe:
‫ﻲ‬
ّ ‫ب ِﻟ َﻌِﻠ‬
ٌ ‫هﺬا اﻟﺮﺟﻞ أ‬
: Bu adam, Ali’nin babasıdır.
e) Şibh-i fiil:
‫ﺐ إﻟﻲ اﻟﺤَﺪﻳﻘ ِﺔ‬
ٌ ‫ك ذا ِه‬
َ ‫ أﺧﻮ‬: Kardeşin bahçeye gidiyor.
2)Cümle Olan Haber:
a) İsim cümlesi:
‫س‬
ٌ ‫ﻲ أﺑﻮ ُﻩ ُﻣ َﻬ ْﻨ ِﺪ‬
‫ﻋِﻠ ﱞ‬
: Ali’nin babası mühendistir.
b) Fiil cümlesi:
‫ﺐ‬
‫ﻄ ﱠ‬
ِ ‫س اﻟ‬
ُ ‫ﺐ ﻳﺪر‬
ُ ‫اﻟﻄّﺎﻟ‬
c) Şart cümlesi:
: Öğrenci tıp okuyor.
‫ﻚ‬
َ ‫ن ُﺗ ْﻜ ِﺮ ْﻣ ُﻪ ُﻳ ْﻜ ِﺮ ْﻣ‬
ْ ‫ اﻟﻜَﺮﻳ ُﻢ إ‬: Cömere ikram edersen sana ikram eder.
3) Şibh Cümle Olan Haber :
a) Zarflar:
‫ك‬
َ ‫ﻋ ْﻨ َﺪ‬
ِ ‫ﺣﻤَﺪ‬
َ‫أ‬
: Ahmet senin yanındadır..
b) Harfi cer ve mecrur ile:
‫ اﻟﻌﺼﻔﻮ ُر ﻋﻠﻰ اﻟﺸﱠﺠﺮ ِة‬: Serçe ağacın üstündedir.
Mübtedanın Geliş Şekilleri:
a) Müfred kelime olarak:
‫اﻟﻌﻠ ُﻢ ﻣﻔﻴ ٌﺪ‬
b) Müevvel mastar olarak:
‫ﺧ ْﻴ ٌﺮ َﻟ ُﻜ ْﻢ‬
َ ‫ن ﺗَﺼﻮُﻣﻮَا‬
ْ ‫ أ‬: Oruç tutmanız sizin için daha hayırlıdır.
c) Zaid harfi cerli isim olarak gelebilir:
‫ﺣ ٍﺪ‬
َ‫ﻦ أ‬
ْ ‫ﻋ ْﻨ َﺪ ُآ ْﻢ ِﻣ‬
ِ ‫ﻞ‬
ْ ‫ َه‬: Yanınızda herhangi bir kimse var mıdır?
Mübtedanın Nekra Olması: Mübteda umumilik ve hususilik bildirince
nekre olarak gelir
1) Mübtedanın umumilik ifade etmeside şöyle olur:
a) Kelimenin ifade ettiği bütün bireyler kastedilince.
‫ﻦ َﺑﻬِﻴ َﻤ ٍﺔ‬
ْ ‫ن ﺧ ْﻴ ٌﺮ ِﻣ‬
ٌ ‫ إ ْﻧﺴَﺎ‬: İnsan (bütün insanlar) hayvandan daha üstündür.
b) Soru edatından sonra gelince
‫ﺣ ٌﺪ ﻓﻲ اﻟﺪا ِر‬
َ ‫ﻞ َأ‬
ْ ‫َه‬
: Evde kimse var mı?
c) Olumsuzluk edatından sonra gelince
‫ﻞ ﺑ ْﻴﻨَﻨﺎ‬
ٌ ‫ﻣﺎ ﺟﺎ ِه‬
: Aramızda cahil yoktur.
2) Mübteda şunlarla hususilik kazanır:
53
a) Sıfatla:
‫ﻖ آَﺮﻳ ٌﻢ زَارَﻧﺎ‬
ٌ ‫ ﺻَﺪﻳ‬: Cömert bir dost bizi ziyaret etti.
‫اﻟﻤﺒْﺘﺪ‬
b) İzafetle:
‫ﺧ ْﻴ ٌﺮ‬
َ ‫ﺧ ْﻴ ٍﺮ‬
َ ‫زِﻳﺎد ُة‬
: Hayrın çoğu hayırdır.
‫اﻟﻤﺒْﺘﺪ‬
c) Şibhi fiil, fail veya meful aldığında:
‫ﺧ ْﻴ ٌﺮ‬
َ ‫ﻋ ْﻠ ٌﻢ ﺑِﺎﻟّﻠ ِﻪ‬
ِ : Allah’ı bilmek hayırlıdır.
‫ﺑِﺎﻟّﻠ ِﻪ‬
kelimesi,
‫ﻋ ْﻠ ٌﻢ‬
ِ
mastarının mefulu bihidir.
Mübteda ile haber arasına zamirul fasl: (ayırma zamiri) gelebilir.
‫ﻞ ُه َﻮ اﻟﻜَﺮﻳ ُﻢ‬
ُ‫ﺟ‬
ُ ‫اﻟ َﺮ‬
Haber- z. Fasl- müb.
:O adam, cömerttir.
54
İNNE (
‫ن‬
‫ ) إ ﱠ‬VE BENZERLERİ
‫ن‬
‫ إ ﱠ‬ve benzerleri, isim cümlesinin önüne gelip, mübedayı kendisine isim
‫ َﻟ َﻌ ﱠ‬، ‫ﺖ‬
َ ‫ َﻟ ْﻴ‬، ‫ﻦ‬
ّ ‫ َﻟ ِﻜ‬، ‫ن‬
ّ ‫ آَﺄ‬، ‫ن‬
ّ ‫ َأ‬، ‫ن‬
ّ‫إ‬
alarak nasb, haberini de ref eder. Bunlar: .‫ﻞ‬
‫ن‬
ّ ‫إ‬: Tekit ve pekiştirme harfidir.
‫ن اﻟﺴﻴﱠﺎر َة ﺳَﺮﻳﻌ ٌﺔ‬
‫ إ ﱠ‬: Gerçekten araba hızlıdır.
haberi
ismi
‫ﺣ ٌَﻢ‬
ِ ‫ع ُﻣ ْﺰ َد‬
َ ‫ن اﻟﺸَﺎ ِر‬
ّ ‫ إ‬: Şüphesiz cadde kalabalıktır.
haberi
ismi
‫ن‬
ّ ‫َأ‬: ‫ن‬
ّ ‫ إ‬gibi tekit harfidir. İsim cümlesinin manasını mastara çevirir.
‫ب‬
ٌ ‫ﻞ آﺎ ِذ‬
َ‫ﺟ‬
ُ ‫ن اﻟ َﺮ‬
ّ ‫ﺖ َأ‬
ُ ‫ﻋِﻠ ْﻤ‬
َ : Adamın yalancı olduğunu bildim.
haberi
ismi
‫ﺐ‬
ٌ ‫ﺻ ْﻌ‬
َ ‫ح‬
َ ‫ن اﻹﻣﺘﺤﺎ‬
ّ ‫ﺖ َأ‬
ُ ‫ﻋِﻠ ْﻤ‬
َ : Sınavın zor olduğunu bildim.
haberi ismi
‫ن‬
ّ ‫ آَﺄ‬: Teşbih yani benzetme harfidir.
‫ب أﺳْﺘﺎ ٌذ‬
َ ‫ن اﻟ ِﻜﺘَﺎ‬
ّ ‫آَﺄ‬
: Kitap, öğretmen gibidir.
haberi ismi
‫ح‬
ٌ ‫ن اﻟﻘَﻤ َﺮ ِﻣﺼْﺒﺎ‬
ّ ‫آَﺄ‬
haberi
: Ay, sanki lamba gibidir.
ismi
‫ َﻟﻜِﻦ‬: İstidrak yani düzeltme harfidir.
‫ﻦ أﺛَﺎ َﺛ ُﻪ ﻗَﺪﻳ ٌﻢ‬
ّ ‫ﺖ ﺟَﺪﻳ ٌﺪ َﻟ ِﻜ‬
ُ ‫ اﻟ َﺒ ْﻴ‬: Ev yeni ama eşyası eskidir.
haberi ismi
‫ﻦ َﺛ َﻤ َﻨ ُﻪ ُﻣ ْﺮ َﺗ ِﻔ ٌﻊ‬
‫ﺐ َﻟ ِﻜ ﱠ‬
ُ ‫َآ ُﺜ َﺮ اﻟ ِﻌ َﻨ‬
: Üzüm bol ancak fiyatı yüksektir.
haberi ismi
‫ﺖ‬
َ ‫ َﻟ ْﻴ‬: Temenni harfidir. Hiç olmayacak veya olması zor işler için
kullanılır.
‫ب ﻋﺎ ِﺋ ٌﺪ‬
َ ‫ﺖ اﻟﺸَﺒﺎ‬
َ ‫َﻟ ْﻴ‬
haberi ismi
: Keşke gençlik geri dönseydi!
55
‫ﺣ ّﻴ ًﺎ‬
َ ‫ﺖ َأﺑِﻲ‬
: Keşke babam sağ olsaydı!
haberi ismi
‫ﻞ‬
ّ ‫ َﻟ َﻌ‬: Tereci yani ümit etme, umma, bekleme bildirir.
َ ‫َﻟﻌَﻞ اﻟ‬
: Muhtemelen hava güzel olacak!
‫ﻞ‬
ٌ ‫ﺠ ﱠﻮ ﺟَﻤﻴ‬
haberi ismi
‫ﻏ ْﺮ َﻓ ِﺘ ِﻪ‬
ُ ‫ َﻟﻌَﻞ اﻟﻤُﺪﻳ َﺮ ﻣﻮْﺟﻮ ٌد ﻓﻲ‬: Umarım müdür odasında mevcuttur!
haberi
ismi
(‫ن‬
‫ ’)إ ﱠ‬nin Kesra Okunduğu Yerler:
1) Cümle başında:
‫ب ﺟَﻤﻴﻌ ًﺎ‬
َ ‫ن أﻟّﻠ َﻪ َﻳ ْﻐﻔِﺮ اﻟﺬُﻧﻮ‬
َ‫إ‬
: Allah bütün günahları bağışlar.
(Zümer,53)
2)(
‫ )ﻗﺎل‬ve türenişlerinden sonra gelince:
ْ ‫ُﻗ‬
: “Allah birdir” de!
‫ﺣ ٌﺪ‬
ِ ‫ن أﻟّﻠ َﻪ وا‬
‫ ِإ ﱠ‬: ‫ﻞ‬
3)Sıla cümlesinin başında bulunduğunda:
‫ﺖ ﻋﻠﻰ اﻟّﺬي إﻧّﻲ أﺣﺘﺮﻣُﻪ‬
ُ ‫أﺛﻨ ْﻴ‬
: Saygı duyduğum kimseyi övdüm.
4)Yemin, cevap cümlesinin başında geldiğinde:
‫ن اﻟﻤﺴﻠﻴﻤﻴﻦ أ ّﻣ ٌﺔ واﺣﺪ ٌة‬
ّ‫ﷲإ‬
ِ ‫وا‬
: Vallahi, müslümanlar tek bir millettir.
5)Hal cümlesinin başında bulunduğunda:
‫ﺐ اﻟﻄﺎﺋﺮ َة‬
ُ ‫ﻞ وإﻧّ ُﻪ َﻳ ْﺮ َآ‬
ُ ‫ ﺳﺎﻓﺮ اﻟﺮﺟ‬: Adam uçağa binerek seyahat etti.
(‫ ’) ِإنﱠ‬nin Hemzesinin Fetha Okunduğu Yerler:
1)Fail cümlesinin başında bulunduğunda:
‫ﺐ‬
ٌ ‫ﻚ ذا ِه‬
َ ‫َﺑَﻠﻐَﻨﻲ أ ّﻧ‬
:Gideceğinin haberi bana ulaştı.
2)Naib-i fail cümlesinin başında bulunduğunda:
‫ﻞ ﻋﺎﻟ ٌﻢ‬
َ‫ﺟ‬
ُ ‫ن اﻟﺮ‬
‫ﺳ ِﻤ َﻊ أ ﱠ‬
ُ
:Adamın alim olduğu duyuldu.
56
57
3)Meful cümlesinin başında bulunduğunda:
‫ن أﻟّﻠ َﻪ ﻳ ْﺮ ُزﻗُﻨﻲ‬
‫ﻋَﻠ ُﻢ أ ﱠ‬
ْ‫أ‬
: Allah’ın beni rızıklandırdığını biliyorum.
4)Harf-i cerden sonra geldiğinde:
‫ﷲ‬
ِ ‫لأ‬
ُ ‫ﺤﻤّﺪًا رﺳﻮ‬
َ ‫ن ُﻣ‬
‫ﺖ ﺑِﺄ ﱠ‬
ُ ‫ ﺁ َﻣ ْﻨ‬:Muhammed’in Allah’ın resulü olduğuna
iman ettim.
5)Muzafun ileyhin başında gelince:
‫ﺲ‬
ٌ ‫ﻦ أﻧّﻨﻲ ﺟﺎﻟ‬
َ ‫ﺲ ﺣﻴ‬
ْ ‫ﺟِﻠ‬
ْ‫إ‬
:Ben oturduğum zaman sen de otur!
(‫ن‬
‫ )إ ﱠ‬ve benzerleri (‫ ) ﻣﺎ‬ile bitişince kendilerinden sonra ki kısım, mübteda
ve haber olmak üzere merfu olur. Fiil cümlesinin önünde de gelebilirler.
‫إﻧّﻤﺎ اﻟﺤﻴﺎ ُة ﺟﻬﺎ ٌد‬
: Hayat ancak cihaddır.
‫ﺣ َﻤ ُﺪ ُﻳﺴَﺎ ِﻓ ُﺮ ﻏَﺪًا إﻟﻰ ﺁﻧْﻘﺮﻩ‬
ْ ‫ إﻧﱠﻤﺎ أ‬:Ahmet yarın Ankara’ya gidiyor.
( Fiil cümlesi)
‫إﻧّﻤﺎ اﻟﻌﻠ ُﻢ ﻧﻮ ٌر‬
: İlim ancak nurdur.
‫َﻟ ْﻴﺘَﻤﺎ اﻟﺴﱡُﺮو ُر داﺋ ٌﻢ‬
: Keşke mutluluk daim olsaydı.
(‫ن‬
‫َ )إ ﱠ‬ve benzerleri tahfif de edilebilir. ( Şeddesiz gelebilir) Bu durumda
amel etmezler ve fiil cümlesinin önüne gelebilirler.
‫ﻲ ﻟﻌﺎﻟ ٌﻢ‬
‫ن ﻋﻠ ﱞ‬
ْ‫إ‬
: Muhakkak ki Ali, alimdir.
NAKIS FİİLER
58
‫ل اﻟﻨﺎﻗﺼﺔ‬
ُ ‫اﻷﻓْﻌﺎ‬
(َ‫ ) آَﺎن‬VE BENZERLERİ
Yalnız failleri ile bir oluş bildirmeyen ve başka bir kelimeye ihtiyaç duyan
fiillere nakıs fiil denir. Bunlar daha çok yardımcı fiil olarak kullanılırlar.
(َ‫ ) آَﺎن‬ve benzer nakıs fiiller, isim cümlesinin önüne gelir ve isim
cümlesinin mübtedasını kendisine isim olarak alıp ref hali üzere bırakır,
haberini de haber olarak alıp nasb ederler.
Nakıs Fiiller:
‫ن‬
َ ‫ آَﺎ‬: “idi” anlamındadır
‫ﺲ‬
َ ‫ َﻟ ْﻴ‬: “değil ” anlamında olumsuz
‫ ﺻَﺎ َر‬: bu grup durum değişikliği bildirir.
‫ﺢ‬
َ ‫ﺻ َﺒ‬
ْ ‫أ‬:
‫ﻰ‬
َ ‫ أﺿْﺤ‬:
‫ﻰ‬
َ ‫ أﻣْﺴ‬:
‫ﻞ‬
‫ﻇﱠ‬
َ :
‫ت‬
َ ‫ ﺑﺎ‬:
‫ل‬
َ ‫ ﻣﺎ زَا‬: devamlılık bildirirler
‫ح‬
َ ‫ ﻣﺎ َﺑ ِﺮ‬:
‫ ﻣﺎ ﻓﺘِﺊ‬:
‫ﻚ‬
‫ ﻣﺎ إ ْﻧ َﻔ ﱠ‬:
‫ ﻣﺎ دا َم‬: zaman zarfı olarak kullanılır
Örnek cümleler:
‫ن‬
َ ‫ آَﺎ‬ve benzerleri isim cümlelerinin başalrına gelerek, ismini ref, haberini
nasb eder.
‫ﺾ ﻧﺎﺋ ٌﻢ‬
ُ ‫اﻟﻤَﺮﻳ‬
Haber Mübteda
: Hasta uyuyor.
‫ﺾ ﻧﺎﺋﻤًﺎ‬
ُ ‫ن اﻟﻤَﺮﻳ‬
َ ‫آَﺎ‬
Haberi
: Hasta uyuyordu.
İsmi
‫ن اﻟﺰِﺣﺎ ُم ﺷﺪﻳﺪًا‬
َ ‫آَﺎ‬
: Kalabalık çok idi.
Haberi İsmi
‫ﺠ ﱡﻮ ﺣﺎ ّرًا‬
َ ‫ﺲ اﻟ‬
: Hava sıcak değildir.
Haberi İsmi
‫ﻞ ﻧﺸﻴﻄًﺎ‬
ُ ‫ﺲ اﻟﻌﺎﻣ‬
: İşçi çalışkan değildir.
Haberi İsmi
ُ‫ﺟ‬
ُ ‫ﺻَﺎ َر اﻟﺮ‬
‫ﻞ َﻓﻘِﻴﺮًا‬
: Adam fakir oldu.
Haberi İsmi
‫ﺻَﺎ َر اﻟﺒَﺮ ُد ﻗﺎرﺳًﺎ‬
: Soğuk şiddetlendi.
‫ﻼ‬
ً ‫ﺢ اﻟﻤُﺪﻳ ُﺮ ُﻣﺸْﺘ ِﻐ‬
َ ‫ﺻ َﺒ‬
ْ ‫أ‬
: Müdür meşgul oldu.
‫ﺠ ﱡﻮ ُﻣ ْﻤﻄِﺮًا‬
َ ‫ﺢ اﻟ‬
َ ‫ﺻ َﺒ‬
ْ ‫أ‬
: Hava yağışlı oldu.
ُ ‫ﻞ اﻟﺸﺎر‬
‫ﻇﱠ‬
َ
‫ع ُﻣ ْﺰ َدﺣِﻤًﺎ‬
: Cadde kalabalıklaştı.
‫ﻇﱠ‬
َ
‫ﻞ اﻟﻤﻄ ُﺮ ﻏﺰﻳﺮًا‬
: Yağmur çoğaldı.
‫ب آَﺜﻴﻔ ًﺎ‬
ُ ‫ﻰ اﻟﻀَﺒﺎ‬
َ ‫ َأﺿْﺤ‬: Sis yoğunlaştı.
َ ‫َأﺿْﺤ‬
‫ﻰ اﻟﻐَﻤﺎ ُم آﺜﻴﻔًﺎ‬
: Bulutlar çoğaldı.
َ ‫’) آَﺎ‬nin mazi, muzari ve emri çekilir.
‫ن‬
َ ‫ آَﺎ‬: ( ‫ن‬
‫ﺲ‬
ِ ‫ﺠ ﱡﻮ ﺣﺎرّا أ ْﻣ‬
َ ‫ن اﻟ‬
َ ‫آَﺎ‬
: Dün hava sıcaktı.
Hbr. İsmi
‫ن اﻟﻌﺎﻟ ُﻢ ﺻﺎﻟﺤًﺎ‬
ُ ‫ﻳﻜﻮ‬
Hbr.
İsmi
: Alim, salih olur.
59
60
‫ﺐ‬
ٌ ‫ﻋﻠَﻰ اﻟﻤَﺼﺎ ِﺋ‬
َ ‫ﻦ ﺻﺎﺑﺮا‬
ْ ‫ ُآ‬: Musibetlere karşı sabırlı ol!
Hbr.
İsmi
(‫ن‬
َ ‫ ) آَﺎ‬bazen tam fiil olarak da kullanılır. Bu durumda haber almaz.
‫ت‬
ُ ‫ َأ ْﻳﻨَﻤﺎ ﺗَﻜﻮﻧﻮا ُﻳ ْﺪ ِر ْآ ُﻜ ْﻢ اﻟ َﻤ ْﻮ‬: Nerede olursanız olun, ölüm size yetişir.
İsmi
( Nisa, 78) - Cümle burada haber almamıştır.
‫ن‬
َ ‫آَﺎ‬
Emri hazır veya şart cümlesi olduğu durumlarda genellikle tam fiil
olur.
‫ﺲ‬
َ ‫َ َﻟ ْﻴ‬:
Olumsuzluk bildirir. Değil anlamındadır. Sadece mazisi çekildiği
için camidir.
‫ﺲ اﻟ َﻔ ْﻘ ُﺮ ﻋﺎرًا‬
Hab. İsm.
ُ ‫ﺴ‬
ْ‫ﻟ‬
‫ﺖ ﺟﺎﺋِﻌًﺎ‬
Hab. İsm.
: Fakirlik ayıp değildir.
: Aç değilim.
‫ﺻَﺎ َر‬
ve benzerleri durum değişikliği bildirir. Bunlar tam çekimli
fiillerdir.
‫ﺻَﺎ َر اﻟﺜ َﻤ ُﺮ ﻧﺎﺿِﺠًﺎ‬
: Meyve olgunlaştı.
‫ﺠ ِﺮ ُم َﻣﺤْﻜﻮﻣًﺎ‬
ْ ‫ﺢ اﻟﻤ‬
َ ‫ﺻ َﺒ‬
ْ ‫ أ‬: Suçlu mahkum oldu.
‫ﻞ ُﻣ ْﺘﻌَﺒًﺎ‬
ُ ‫ﻰ اﻟﻌﺎ ِﻣ‬
َ ‫أﻣْﺴ‬
: İşçi yoruldu.
: Bülbül öttü.
‫ﺐ ُﻣ َﻐﺮﱠدًا‬
ُ ‫ﻞ اﻟ َﻌﻨْﺪﻟ ِﻴ‬
‫ﻇﱠ‬
َ
‫ت اﻟ َﻘ َﻤ ُﺮ ﻃﺎﻟِﻌ ًﺎ‬
َ ‫ﺑﺎ‬
: Ay doğdu.
DEVAMLILIK FİİLLERİ
61
‫ل اﻹﺳﺘﻤْﺮار‬
ُ ‫أﻓْﻌﺎ‬
Bu fiiller ‫ن‬
َ ‫ آَﺎ‬ve benzerleri gibi isim cümlesinin başına gelerek isimlerini
ref, haberlerini nas ederler. Bunlar:
‫ل‬
َ ‫ ﻣﺎ زَا‬- ‫ح‬
َ ‫ ﻣﺎ َﺑ ِﺮ‬- ‫ ﻣﺎ ﻓﺘِﺊ‬- ‫ﻚ‬
‫ﻣﺎ إ ْﻧ َﻔ ﱠ‬
Bu filer başlarında bulunan ( ‫ )ﻣﺎ‬olumsuzluk değil, devam anlamı ifade
eder.
Pratikte daha çok ‫ل‬
َ ‫ ﻣﺎ زَا‬- ‫ح‬
َ ‫ ﻣﺎ َﺑ ِﺮ‬kullanılır.
Bu fiillerin sadece mazi ve muzarisi kullanılır.
Örnek cümleler:
‫ﺤ ﱡﺮ ﺷﺪﻳﺪًا‬
َ ‫ل اﻟ‬
َ ‫ ﻣﺎ زَا‬: Sıcaklık hala fazladır.
‫ﺴ َﻔ ُﺮ ُﻣﻔِﻴﺪًا‬
َ ‫ل اﻟ‬
َ ‫ ﻣﺎ زَا‬: Yolculuk yapmak faydalıdır.
‫ح اﻟﻤَﺮﻳﺾ ﻧﺎﺋﻤًﺎ‬
َ ‫ ﻣﺎ َﺑ ِﺮ‬: Hasta hala uyumakta.
‫ﻖ اﻟﻨَﺠﺎ ِة‬
َ ‫ق ﻃَﺮﻳ‬
ُ ‫ﺼ ْﺪ‬
ِ ‫ح اﻟ‬
َ ‫ ﻣﺎ َﺑ ِﺮ‬: Doğruluk daima kurtuluş yoludur.
‫ن َﻣﺠْﻬﻮﻟ ًﺔ‬
ِ ‫ﺠ ُﺔ اﻹ ْﻣﺘِﺤﺎ‬
َ ‫ ﻣﺎ ﻓﺘِﺊ ﻧﺘﻴ‬: İmtihanın sonucu hala belli değil.
‫ﺼﺮّا ﻋَﻠﻰ ﻋِﻨﺎ ِد ِﻩ‬
ِ ‫ﻞ ُﻣ‬
ُ ‫ﻚ اﻟﺠﺎ ِه‬
‫ ﻻ َﻳ ْﻨ َﻔ ﱡ‬:Cahil kimse inadında daima direnir.
‫ ﻣﺎ دا َم‬: Zaman zarfı olan nakıs fiildir.
‫ﺣ ّﻴًﺎ‬
َ ‫ﺖ‬
ُ ‫ﻋ ُﺒ ُﺪ أﻟّﻠ َﻪ ﻣﺎ ُد ْﻣ‬
ْ ‫ َأ‬: Hayatta olduğum sürece Allah’a ibadet ederim.
‫ﻚ آَﺮﻳﻤًﺎ‬
َ ‫ﺧُﻠ ُﻘ‬
ُ ‫ﺤ َﺘ َﺮ ُم ﻣﺎ دا َم‬
ْ ‫ ُﺗ‬: Ahlakın güzel olduğu sürece ikram görürüsün.
‫ﻏ ِﻨ ّﻴ ًﺎ‬
َ ‫ﺖ‬
َ ‫ق ﻋﻠﻰ اﻟ ُﻔﻘَﺮا ِء ﻣﺎ ُد ْﻣ‬
ْ ‫ﺼ ّﺪ‬
َ ‫ َﺗ‬: Zengin olduğun sürece fakirlere sadaka
ver.
‫ ’دام‬nin başında bulunan ( ‫ )ﻣﺎ‬olumsuzluk için değil, zaman bildiren
mastar (‫’)ﻣﺎ‬sıdır.
(‫ﺲ‬
َ ‫ ’) ﻟ ْﻴ‬YE BENZEYEN HARFLER
(‫ت‬
َ ‫ن ــ ﻻ‬
ْ ‫) ﻣﺎ ــ ﻻ ــ إ‬: Bu harfler (‫ﺲ‬
َ ‫ ) ﻟ ْﻴ‬gibi isim cümlesinin önüne
gelerek, hem manasını olumsuz yapar hem de ismini ref, haberini nasb eder.
Fakat bunların amel etmesinin birtakım şartları vardır:
‫نـ‬
ْ ‫ إ‬ve ‫‘ ﻣﺎ‬nın amel etmesinin şartı bunların ismlerinin haberlerinden önce
gelmesidir. ‫ ’ﻻ‬nın amel etmesinin şartı ise, bu iki şarta ilaveten, mamülünün
iki nekra olarak gelmesidir. ‫ت‬
َ ‫‘ ﻻ‬nin amel etmesinin şartı da, isim veya
haberinden birisinin ismi zaman olarak gelmesidir.
‫ﺠﺘَﻬﺪًا‬
ْ ‫ﺐ ُﻣ‬
ُ ‫ ﻣﺎ اﻟﻄﺎِﻟ‬:Öğrenci çalışkan değildir.
Hab.
İsmi
‫ن َﻣ ِﻨ َﻌ ًﺔ‬
ُ ‫ ﻣﺎ اﻟﺤﺼﻮ‬: Kaleler koruyucu değildir.
Hab.
İsmi
ٌ ‫ ﻻ ﺷﺎ ٍر‬:(Hiçbir) cadde kalabalık değildir.
‫ع ُﻣ ْﺰ َدﺣِﻤًﺎ‬
Hab.
İsmi
‫ت ﻧﻈﻴﻔ ًﺔ‬
َ ‫ﻻ ﺑﻴﻮ‬
: ( Hiçbir) ev temiz değildir.
Hab. İsmi
‫ﻲ آﺎذِﺑًﺎ‬
ٌ ‫ﻋِﻠ‬
َ ‫ن‬
ْ‫إ‬
: Ali, yalancı değildir.
Hab. İsmi
‫ن اﻟﻘﺼﻮ ُر ﺷﺎهِﻘ ًﺔ‬
ْ‫إ‬
: Saraylar yüksek değildir.
Hab. İsmi
‫ﺣ ٍﺔ‬
َ ‫ﺖ را‬
َ ‫ت َو ْﻗ‬
َ ‫ﻻ‬
:Dinlenme vakti değildir.
Hab.
‫ت ﺳﺎﻋ َﺔ ﻧﺪاﻣ ٍﺔ‬
َ ‫ﻻ‬
Hab.
: Pişmanlık vakti değildir.
62
MEFUL TÜRLERİ
63
‫أﻧﻮاع اﻟﻤﻔﻌﻮل‬
Mefulu Mutlak ‫ﻤﻄْﻼق ( ــ‬
ً ‫ ) اﻟﻤَﻔﻌﻮل اﻟ‬:Fiilin anlamını tekit etmek,
çeşidini veya sayısını bildirmek için fiil ile aynı kökten gelen mastardır.
Tekit için örnek:
‫ ﻧﺎ َم اﻟ َﻮَﻟ ُﺪ َﻧﻮْﻣًﺎ‬: Çocuk gerçekten (çok) uyudu.
‫ﺺ ﻓِﺮارًا‬
ُ ‫ َﻳ ِﻔ ﱡﺮ اﻟﱢﻠ‬: Hırsız öyle kaçıyor ki!
Çeşit Bildirmek İçin: Fiilin nasıl meydana geldiğini ve çeşidini bildirir.
ُ ‫ َﻳ ِﺜ‬: Kaplan aslan gibi sıçrar.
‫ﺳ ِﺪ‬
َ ‫ب اﻷ‬
َ ‫ﺐ اﻟ َﻨﻤْﺮ ُوﺛُﻮ‬
‫ﻞ‬
ِ ‫س اﻟﺮﺟ‬
َ ‫ ﻳﺠﻠﺲ اﻟﻮﻟ ُﺪ ﺟﻠﻮ‬: Çocuk adamın oturuşu gibi oturuyor.
Sayı belirtmek için:
‫ﻞ أ ْآَﻠ ًﺔ‬
ُ‫ﺟ‬
ُ ‫ﻞ اﻟ َﺮ‬
َ ‫أ َآ‬: Adam bir defa yedi.
‫ت‬
ٍ ‫ث أآْﻼ‬
َ ‫ﺣ َﻤ ُﺪ ﺛﻼ‬
ْ ‫ﻞأ‬
َ ‫أ َآ‬: Ahmet üç defa yedi.
Mefulu Bih ‫ــ‬
denir.
(ِ‫) اﻟﻤَﻔﻌﻮل ِﺑﻪ‬: Fiilin yaptığı işten etkilenen lafza mefulu bih
‫ﻖ‬
‫ﻦ إﻟﻰ اﻟﺤ ﱢ‬
ُ ‫ﻣﺎل اﻟﻤﺆﻣ‬: Mümin Hakk’a yöneldi.
‫س‬
َ ‫ﺐ اﻟﻄﺎﻟﺐ اﻟﺪر‬
َ ‫ َآ َﺘ‬: Öğrenci dersi yazdı.
1)Fiilin mefulu bihi doğrudan harfi cersiz aldığı mefullere, mafulu bih sarih
denir.
‫ﺸ َﺒ َﻜ َﺔ‬
َ ‫ﺼﻴّﺎ ُد اﻟ‬
َ ‫ رَﻣﻰ اﻟ‬: Avcı ağını attı.
2)Harfi cerli mefulu bihlere, mefulu bih gayri sarih denir.
‫ﺖ ﺑﺎﻟّﻠ ِﻪ‬
ُ ‫ﺁ َﻣ ْﻨ‬: Allah’a iman ettim.
Not: Müteaddi fiiller sadece mefulu bih sarih olan fiillerdir.
‫ﺖ اﻟﻤُﺪﻳ َﺮ‬
ُ ‫رأ ْﻳ‬:Müdürü gördüm.
‫ح‬
َ ‫ﻹ ْﻗﺘِﺮا‬
ِ ‫تأ‬
ُ ‫ َأﻳّ ْﺪ‬:Öneriyi destekledim.
Beş duyu fiilleri mefulu bihlerini genellikle harfi cersiz alırlar.
‫رأى‬
‫ﺳﻤِﻊ‬
َ
‫ﺷ ﱠﻢ‬
َ
‫ق‬
َ ‫ذا‬
‫ﺲ‬
َ ‫َﻟ َﻤ‬
: görmek
: işitmek
: koklamak
: tatmak
: hissetmek / dokunmak
‫ﺖ ﺳﻴّﺎر ًة‬
ُ ‫رأ ْﻳ‬
: Araba gördüm.
Mef. bih
‫ﺖ ورد ًة‬
َُ ‫ﺷَﻤ ْﻤ‬
: Gül kokladım.
Mef. bih
‫ﻦ اﻟﻄﻌﺎ ِم‬
ْ ‫ﻞﻣ‬
ُ ‫ق اﻟﺮﺟ‬
َ ‫ ذا‬: Adam yemekten tattı.
Mef. bih
ِ ‫ﺟِﻠ‬
ْ ‫ )اﻟﻤَﻔﻌﻮل ﻟِﺄ‬:Fiilin oluş nedenini bildiren
Mefulun Li- Eclihi ‫ﻪ ( ــ‬
mefuldur. Buna mefulun leh de denilir.
‫ﺻﻠّﻲ إﻳﻤﺎﻧًﺎ ﺑﺎﻟّﻠ ِﻪ‬
َ ‫ُأ‬: Allah’a imanımdan dolayı namaz kılıyorum.
‫ﺖ ﻟِﻺﺣْﺘﺮا ِم‬
ُ ‫ ُﻗ ْﻤ‬: Saygı için ayağa kalktım.
Mefulun leh harfi cersiz veya harfi cerli olarak gelebilir.
‫ﻲ َأ َﺗ َﻌّﻠ ْﻢ‬
ْ ‫ﺖ ِﻟ َﻜ‬
ُ ‫ ﺟﺌ‬: Öğrenmek için geldim.
‫ح‬
َ ‫ﺳ َﺘ ِﺮ‬
ْ ‫أﻧﺎ ُم ﻟِﺄ‬
: Dinlenmek için uyuyorum.
ُ ‫ أ ْد ُر‬: Başarmak için çalışıyorum.
‫ﺢ‬
َ‫ﺠ‬
َ ‫س ﺣﺘّﻰ َأ ْﻧ‬
Mefulun Fihi ‫ ) اﻟﻤَﻔﻌﻮل ﻓﻴﻪِ( ــ‬: Fiilin işlendiği zamanı veya yeri bildiren
mefule, mefulu fih denir.
‫ﺾ اﻟﺪوا َء ﺻَﺒﺎﺣًﺎ‬
ُ ‫ب اﻟﻤﺮﻳ‬
َ ‫ﺷ ِﺮ‬
َ : Hasta, ilacı sabahleyin içti.
‫ق‬
ِ ‫ﻦ اﻷورا‬
َ ‫ت اﻟﺮِﺳﺎﻟ َﺔ َﺑ ْﻴ‬
ُ ‫ﺟ ْﺪ‬
َ ‫َو‬
: Mektubu kâğıtların arasında buldum.
64
65
Mefulu fih ikiye ayrılır:
1) Zarfı zaman: Fiilin oluş zamanını bildirir.
‫ك ﻏَﺪًا‬
َ ‫ﺳﺄزور‬
: Seni yarın ziyaret edeceğim.
‫ل ُآﻞﱠ َﻳ ْﻮ ٍم‬
َ ‫ﺐ اﻟﻤُﺪﻳ ُﺮ اﻷﻋْﻤﺎ‬
ُ ‫ ﻳُﺮا ِﻗ‬:Müdür, çalışmaları her gün kontrol ediyor.
2)Zarfı mekân: Fiilin oluş yerini, mekânını bildiren mefuldur.
‫ﺖ‬
ِ ‫ﻚ أﻣﺎ َم اﻟﺒ ْﻴ‬
َ ‫رَأ ْﻳ ُﺘ‬
: Seni evin önünde gördüm.
‫ق ُﺗﺮْآﻴﺎ‬
َ ‫ﺷ ْﺮ‬
َ ‫ َﺗ َﻘ ُﻊ ﻗﺎرس‬:Kars, Türkiye’nin doğusunda bulunuyor.
Not: Zarfı zaman ve mekan edatları ile ilgili bilgiler, kitabın baş taraflarında
bu başlıklar altında verilmiştir. Oraya bakılabilir.
Mefulu Maah - (ُ‫ﻌﻪ‬
َ ‫ ) اﻟﻤَﻔﻌﻮل َﻣ‬:
Vav’ul maaiyeden sonra gelen, beraberlik bildiren mefuldur.
‫ﺖ َو ﺳَﻠﻴﻤًﺎ‬
ُ ‫ﺟ ْﺌ‬
ِ : Selim’le geldim.
‫ع‬
َ ‫ت و اﻟﺸﺎ ِر‬
ُ ‫ﺳ ْﺮ‬
ِ : Cadde boyunca yürüdüm.
FİİLİ MUZARİ MANSUB
‫ب‬
ُ ‫ع اﻟﻤَﻨﺼﻮ‬
ُ ‫اﻟ ِﻔ ْﻌ‬
Şu edatlar fiili muzaari’yi doğrudan nasb ederler:
1) ( ‫ن‬
ْ‫أ‬
çevirir.
‫ن‬
ْ ‫ﻲ ــ إ َذ‬
ْ ‫ﻦ ــ َآ‬
ْ ‫ن ــ َﻟ‬
ْ‫أ‬
): Fiili muzarinin önüne gelerek onu nasb eder ve manasını mastara
‫ن َﻳ ْﻘ َﺮَأ ﺷﻴْﺌًﺎ‬
ْ ‫ﺐ َأ‬
ُ ‫ أَرا َد اﻟﻄﺎِﻟ‬: Öğrenci bir şey okumak istedi.
‫ﻋ َﺪ اﻟ ُﻔﻘَﺮا َء‬
ِ ‫ن ﺗُﺴﺎ‬
ْ ‫ﻚأ‬
َ ‫ﻋَﻠ ْﻴ‬
َ ‫ﺐ‬
ُ ‫ﺠ‬
ِ ‫ َﻳ‬: Fakirlere yardım etmen gerekir.
‫ﺊ اﻟﻤﺠﺘﻬ َﺪ‬
َ ‫ﺐ أن أآﺎﻓ‬
‫أﺣ ﱡ‬
: Çalışkanı ödüllendirmek istiyorum.
(‫ﻦ‬
ْ ‫) َﻟ‬: Muzarinin manasını gelecek zamana çeviriri ve olumsuz yapar.
‫ب‬
َ ‫ﻦ َأ ْآ ِﺬ‬
ْ ‫ َﻟ‬:Yalan söylemeyeceğim.
2)
‫ﻋﺒْﺪًا ِﻟّﻠ ِﻪ‬
َ ‫ن‬
َ ‫ن ﻳَﻜﻮ‬
ْ ‫ﺢأ‬
ُ ‫ﻒ اﻟ َﻤﺴِﻴ‬
َ ‫ﺴ َﺘ ْﻨ ِﻜ‬
ْ ‫ﻦ َﻳ‬
ْ ‫ َﻟ‬: Mesih, Allah’a kul olmaktan
kaçınmaz! (Nisa,172)
‫ن‬
ُ ‫ﺐ اﻟ َﻜﺴْﻼ‬
ُ ‫ﺢ اﻟﻄﺎﻟ‬
َ‫ﺠ‬
َ ‫ﻦ َﻳ ْﻨ‬
ْ ‫َﻟ‬
‫ن ﻓﻲ واﺟﺒﺎﺗﻲ‬
َ ‫ﻟﻦ أﺗﻬﺎو‬
66
: Tembel öğrenci (asla) başaramaz.
: Ödevlerimi (asla ) ihmal etmem!
(‫ﻲ‬
ْ ‫ ) َآ‬veya ( ‫ﻲ‬
ْ ‫ ) ِﻟ َﻜ‬: Sebep bildirir.
‫ﻲ َﻳ َﺘ َﻌّﻠ َﻢ‬
ْ ‫ﺐ َآ‬
ُ ‫َﻳ ْﻘ َﺮُأ اﻟﻄﺎِﻟ‬
: Öğrenci öğrenmek için okuyor.
‫ﺢ‬
َ ‫س آﻲ أﻧﺠ‬
ُ ‫أدر‬
:Başarılı olmak için okuyorum.
‫ت ﻋﻠﻰ اﻟﺴﺮِﻳ ِﺮ ِﻟﻜَﻲ أَﻧﺎ َم‬
ُ ‫ َر َﻗ ْﺪ‬:Yatağa uyumak için uzandım.
3)
(ْ‫ ) إ َذن‬: Cevap cümlesinin başında bulunmalıdır.
‫ك‬
َ ‫ أﻧﺎ ﺳَﺄزو ُر‬: ( Seni ziyaret edeceğim) diyene,
‫ﻚ‬
َ ‫ن أ ْآ ِﺮ ُﻣ‬
ْ ‫ إ َذ‬: ( öyleyse sana ikramda bulunurum) denilir.
4)
‫ﺢ‬
َ ‫ن ﺗﻨﺠ‬
ْ ‫ إذ‬: ‫س‬
ُ ّ‫ب اﻟﻤﺪر‬
َ ‫ ﻓﺄﺟﺎ‬،ُ‫ ﺳﺄدرس‬:‫ﺐ‬
ُ ‫ل اﻟﻄّﺎﻟ‬
َ ‫ ﻗﺎ‬: ‘Okyacağım’ diyen
öğrenciye öğretmen, ‘öyleyse başarılı olursun’ dedi.
Diğer nasb harfleri: Bu harflerden sonra gizli bir (ْ‫أن‬
Dolayısıyla bu harfler de muzariyi nasb ederler.
1- ( ‫ل‬
ِ ) – Lamu’t ta’liil: Sebep bildiren lam.
) olduğu kabul edilir.
‫ﺖ ﻟِﺄﺷﺎ ِه َﺪ اﻟﻤُﺒﺎر َة‬
ُ ‫ ذ َه ْﺒ‬: Maçı izlemek için gittim.
‫ح‬
ْ ‫ﺖ ﻟِﺄ‬
ُ ‫ﺴ‬
ْ ‫ ﺟَﻠ‬: Dinlenmek için oturdum.
(‫ن‬
ْ ‫ ) ِﻟَﺄ‬şeklinde de gelebilir.
‫ح‬
ْ ‫ﺖ ﻟِﺄن أ‬
ُ ‫ﺴ‬
ْ ‫ﺟَﻠ‬
: Dinlenmek için oturdum.
‫ﻞ‬
َ ‫ن ﻧﺄ ُآ‬
ْ ‫ﺤ َﻢ ِﻟَﺄ‬
ْ ‫ﻃ َﺒﺨْﻨﺎ اﻟﻠ‬
َ : Yemek için et pişirdik.
- ( ‫ﺣﺘّﻰ‬
َ ) : ta ki, -caya kadar, -den dolayı gibi anlamlarda kullanılır.
‫ﺠﻨّﺔ‬
َ ‫ﻞ اﻟ‬
َ ‫ﺣﺘّﻰ َﺗﺪْﺧ‬
َ ‫ﺻ ِﺒ ْﺮ‬
ْ ‫ إ‬: Sabırlı ol ki cennete giresin!
‫ك‬
َ ‫ﻲ َد ْو ُر‬
َ ‫ﺣﺘّﻰ ﻳﺄﺗ‬
َ ‫ ﻻ ﺗﺘ َﻜّﻠ ْﻢ‬: Sıran gelinceye kadar konuşma!
2
3-
(ِ‫) ل‬-
Lamu’l Cuhuud ( İnkâr lamı) : İsmin başında bulunduğunda
(‫ن‬
َ ‫ ’) آﺎ‬nin haberinin başındaki muzariyi nasb eder.
‫ﻖ‬
َ‫ﺤ‬
َ ‫ن َأ ْآ ُﺘ َﻢ اﻟ‬
ْ ‫ﺖ ِﻟَﺄ‬
ُ ‫ ﻣﺎ ُآ ْﻨ‬: Hiçbir zaman gerçeği gizlemem.
harfi cerdir. Olumsuz
67
‫ﺐ‬
ِ ‫ﻄِﻠ َﻌ ُﻜ ْﻢ ﻋﻠﻰ اﻟﻐَﻴ‬
ْ ‫ﷲ ﻟِﻴ‬
ُ ‫نأ‬
َ ‫ وﻣﺎ آﺎ‬: Allah sizi gayba muttali kılacak değildir!
(Al-i İmran, 179)
- ( ‫)َأ ْو‬: Gizli ( ‫ن‬
ْ ‫ )أ‬ile muzariyi nasb eder. Atıf harfidir. Ancak ‫ﻻ‬
ّ‫إ‬
‫ إﻟﻰ‬anlamında kullanılırsa muzariyi nasb eder.
‫ب‬
َ ‫ﺐ أ ْو َﻳﺘُﻮ‬
ُ ‫ﺐ اﻟ ُﻤ ْﺬ ِﻧ‬
ُ ‫ﻳُﻌﺎ َﻗ‬
: Günahkar cezalandırılır veya tevbe eder.
4
ve
‫ك‬
َ ‫ﺐ أ ْو َﻳ ِﺘ ﱠﻢ ﺷِﻔﺎ ُؤ‬
ِ ‫ﺢ اﻟﻄﺒﻴ‬
َ‫ﺼ‬
ْ ‫ﺳ َﺘ ِﻤ ْﻊ ُﻧ‬
ْ ‫ إ‬: İyileşinceye kadar doktorun tavsiyesini
dinle.
(َ‫ ) ف‬-
Fau’s Sebebiye (Sebep bildiren fa): Olumsuzluk veya talepten
sonra gelirse nasb edebilir.
‫ َﻟ ْﻢ َﻳﻘْﺮأ َﻓ َﻴ ْﻌَﻠ َﻢ‬: Okumadı ki bilsin.
‫ﺴ َﺮ‬
َ ‫ﺼ َﺮ و ﻻ ﻳﺎﺑِﺴًﺎ َﻓ ُﺘ ْﻜ‬
َ ‫ﻦ َرﻃْﺒًﺎ َﻓ ُﺘ ْﻌ‬
ْ ‫ ﻻ َﺗ ُﻜ‬:Yaş olma sıkılırsın, kuru olma
kırılırsın.
5-
(‫ ) و‬- Vavu’l maiyye (Beraberlik vavı): Atıf harfidir.
Nefiy ve talepten sonra gelirse muzariyi nasb eder.
َ ‫ﺐ اﻟﻨﺎ‬
ْ ‫ ﻻ َﺗ ْﻐ َﺘ‬: Gıybetin günahından söz edip de
‫ﻦ إ ْﺛ ِﻢ اﻟ ِﻐﻴْﺒ ِﺔ‬
ْ ‫سﻋ‬
َ ‫ﺤ ﱠﺪ‬
َ ‫س وﺗﺘ‬
(kendin) halkı çekiştirme.
‫ب‬
ْ ‫ق َو َﺗﻜْﺬ‬
ِ ‫ ﻻ ﺗﺄ ُﻣ ْﺮ ﺑﺎﻟﺼﱢﺪ‬: Doğruluğu emredip, kendin yalan söyleme!
FİİLİ MUZARİ MECZUM
‫ع اﻟﻤﺠﺰوم‬
ُ ‫اﻟ ِﻔ ْﻌ‬
Bir Tek Fiili Muzariyi Cezmeden Edatlar:
(‫ﻻ ) ﻻ اﻟﻨﺎهِﻴﺔ ( َﻟ ْﻢ ــ َﻟﻤّﺎ ــ ل) ﻻم اﻷﻣﺮ‬
1)
(ْ‫ ) َﻟﻢ‬: Fiili muzariyi cezm eder, manasını maziye çevirir.
‫ﻲ اﻟﺼﺤﻴ َﻔ َﺔ‬
‫ﻋِﻠ ﱞ‬
َ ‫ ﻟَﻢ َﻳﻘْﺮأ‬:Ali gazeteyi okumadı.
‫ﺐ إﻟﻰ اﻟﻤَﺪرﺳ ِْﺔ‬
ُ ‫ﺐ اﻟﻄﺎِﻟ‬
ْ ‫ ﻟَﻢ ﻳﺬ َه‬: Öğrenci okula gitmedi.
68
2) (‫ )َﻟﻤّﺎ‬: Muzariyi cezm edip, manasını maziye çevirir, işin henüz
olmadığını bildirir.
‫ﺟ ْﻊ‬
ِ ‫ﺐ أﺑﻲ إﻟﻰ اﻟﻌﻤﻞ و َﻟﻤّﺎ ﻳ ْﺮ‬
َ ‫ ذه‬: Babam işe gitti, henüz dönmedi.
‫ب و ﻟَﻤّﺎ َﻳﻘْﺮ ْأ‬
َ ‫ﺢ اﻷﺳﺘﺎ ُذ اﻟﻜﺘﺎ‬
َ ‫ ﻓﺘ‬: Öğretmen kitabı açtı, henüz okumadı.
3)(‫اﻷﻣﺮ‬
‫ل) ﻻم‬
: Muzariyi cezm eder, anlamını emre çevirir.
‫ﺳ ُﻪ‬
َ ‫ﺐ َد ْر‬
ٍ ‫ﻦ ُآﻞﱡ ﻃﺎﻟ‬
ْ ‫ ِﻟ ُﻴ ْﺘ ِﻘ‬: Her öğrenci dersini iyice yapsın.
‫ ِﻟ ُﻴ َﻮ ﱢﻗ ْﺮ ﺻَﻐﻴ َﺮ ُآ ْﻢ َآ ِﺒ َﺮ ُآ ْﻢ‬: Küçüğünüz büyüğünüze saygı göstersin.
4): ( ‫اﻟﻨﺎهِﻴﺔ‬
kullanılır.
‫ ﻻ ) ﻻ‬: Muzariyi cezm eder, işin yapılmamasını istemek için
‫ب أﺑَﺪًا‬
ْ ‫ ﻻ َﺗ ْﻜ ِﺬ‬:Asla yalan söyleme.
‫ﻚ‬
َ ‫ﺲ َﻟ‬
َ ‫ﺧ ْﺬ ﻣﺎ ﻟ ْﻴ‬
ُ ‫ ﻻ ﺗَﺄ‬:Sana ait olmayan şeyi alma.
İki Muzariyi Cezmeden Edatlar:
‫ﺣ ْﻴﺜُﻤﺎ ــ أﻧّﻰ ــ َآ ْﻴﻔَﻤﺎ‬
َ ‫ن ــ‬
َ ‫ي ــ َﻣﺘَﻰ ــ أ ْﻳﻨَﻤﺎ ــ أﻳّﺎ‬
‫ﻦ ــ َﻣﻬْﻤﺎ ــ أ ﱡ‬
ْ ‫ن ــ إذْﻣﺎ ــ َﻣ‬
ْ‫إ‬
Bunlara şart edatları da denir. Örnek cümleler:
‫ﺸ ْﺄ ُﻳ ْﺬ ِه ْﺒ ُﻜ ْﻢ‬
َ ‫إِن َﻳ‬
‫ﻞ َﺗ ْﻨ َﺪ ْم‬
ْ‫ﺠ‬
َ ‫ن َﺗ ْﻌ‬
ْ‫إ‬
: ‘ Dilerse sizi yok eder...’ ( Enam, 33)
: Acele edersen pişman olursun.
: Öğrenirsen ilerlersin!
‫إ ْذﻣﺎ ﺗﺘﻌّﻠ ْﻢ ﺗﺘ َﻘ ّﺪ ْم‬
‫ﻚ‬
َ ‫ﻞ َﺗ ْﻮ َﺑ ُﺘ‬
ْ ‫ﺐ ُﺗ ْﻘ َﺒ‬
ْ ‫ إذْﻣﺎ َﺗ ُﺘ‬: Tevbe edersen tevben kabul edilir!
‫ﻣﻦ ﺗﻜﺮ ْم ﻳﺤﺒﺒْﻚ‬
‫ﺢ‬
ْ‫ﺠ‬
َ ‫ﻦ ﻳﺠْﺘ ِﻬ ْﺪ َﻳ ْﻨ‬
ْ ‫َﻣ‬
‫ﺼ ْﺪ‬
ُ ‫ع ﺗَﺤ‬
ْ ‫ﻣﺎ َﺗ ْﺰ َر‬
‫ﻣﺎ ﺗﻘﺮ ْأ ﺗﺴﺘﻔ ْﺪ‬
: Kime ikram edersen seni sever.
: Çalışan başarır.
: Ne ekersen onu biçersin.
: Ne kadar okursan o kadar istifade edersin.
69
‫ﻞ‬
ْ ‫ﻞ أﻓْﻌ‬
ْ ‫ﻣﻬْﻨﺎ ﺗﻔْﻌ‬
: Ne yaparsan ben de onu yaparım.
‫ﻞ ﻣﻨ ُﻪ‬
ْ ‫ﻞ ُﺗﺴْﺌ‬
ْ ‫ ﻣﻬﻤﺎ ﺗﻔﻌ‬: Ne yaparsan ondan sorulacaksın!
‫أﻳّﺎ ُﺗ ْﻜ ِﺮ ْم أ ْآ ِﺮ ْم‬
‫ﺐ‬
ْ ‫ﺐ أ ْآ ُﺘ‬
ْ ‫أﻳّﺎ َﺗ ْﻜ ُﺘ‬
: Kime ikram edersen ben de ona ikram ederim!
: Kime yazarsan ben de ona yazarım!
‫ﺐ‬
ْ ‫ ﻣﺘﻰ ﺗ ُﻘ ْﻢ ﻧَﺬ َه‬: Ne zaman kalkarsan gideriz.
‫ﻚ‬
ْ ‫ﺴ ْﺪ َﺗ ْﻬُﻠ‬
ُ‫ﺤ‬
ْ ‫ ﻣﺘﻰ َﺗ‬: Ne zaman hased edersen helak olursun!
‫ﻞ رِﺿﺎء ُﻩ‬
ْ ‫ﷲ َﺗ َﻨ‬
َ ‫ﻄ ْﻊ أ‬
ِ ‫ن ُﺗ‬
َ ‫ أﻳّﺎ‬: Allah’a ne zaman itaat edersen rızasını
kazanırsın!
‫ن ﺗﺴﺘﻨﺠ ْﺪ ﺑ ِﻪ ﻳﻨﺠﺪْك‬
َ ‫أﻳّﺎ‬
: Ondan ne zaman yardım istersen sana yardım
eder!
‫ق‬
ُ ‫ك اﻟﺮ ْز‬
َ ‫ﺠ ْﺪ‬
ِ ‫ﻦ َﻳ‬
ْ ‫ﺣ ْﻴﺜُﻤﺎ ﺗ ُﻜ‬
َ
: Nerede olursan ol, rızık seni bulur.
‫ﺞ ﻳﺒﺮ ْد اﻟﺠ ُﻮ‬
ُ ‫ل اﻟﺜﻠ‬
ْ ‫ ﺣﻴﺜﻤﺎ ﻳﻨﺰ‬: Nereye kar yağarsa (orada) hava soğuk olur.
‫ت‬
ُ ‫ﻚ اﻟ َﻤ ْﻮ‬
َ ‫ﻦ ُﻳ ْﺪ ِر ْآ‬
ْ ‫أ ْﻳﻨَﻤﺎ ﺗ ُﻜ‬
‫ﺲ‬
ْ ‫ﺲ أﺟﻠ‬
ْ ‫أ ْﻳﻨَﻤﺎﺗَﺠﻠ‬
:Nerde olursan ol, ölüm sana ulaşır.
: Sen nereye oturursan ben de oraya oturururm!
‫ﺲ اﻟﻌﺎﻟ ُﻢ ﻳُﺤ ُﺘ َﺮ ْم‬
ْ ‫ أﻧّﻰ َﻳﺠْﻠ‬: Âlim nerede oturursa otursun, hürmet görür.
‫ﺐ‬
ْ ‫ﺐ أذه‬
ْ ‫أ ّﻧﻰ ﺗﺬه‬
: Nereye gidersen, ben de oraya giderim.
‫َآ ْﻴﻔَﻤﺎ َﺗﻘْﺮ ْأ أ ْﻗ َﺮ ْأ‬
: Sen nasıl okursan ben de öyle okurum!
‫ب‬
ْ ‫ﻀ ِﺮ‬
ْ ‫ب َﻳ‬
ْ ‫ﻀ ِﺮ‬
ْ ‫ آﻴﻔﻤﺎ ﺗ‬: Nasıl vurursan öyle vurur.
‫ﺠ ْﺪ‬
ِ ‫َﻳ‬
‫ﺐ‬
ْ ‫ﻄُﻠ‬
ْ ‫ﻳ‬
Cavab-
şart-
‫ن‬
ْ ‫ إ‬: Talep ederse, bulur.
ş. Edatı
‫ ـ‬Birinci muzari fiile şart, ikinci fiile cevap veya ceza denilir.
- Şartın cevabı, isim cümlesi veya camid fiil cümlesi ise (‫ف‬
َ ) fa ile beraber
gelir. Bu durumda cevabın şartı olarak gelen muzari fiili başında fa olması
nedeniyle meczum olmaz.
‫ﷲ ﻓ ُﻬ َﻮ اﻟ ُﻤ ْﻬ ُﺘ ِﺪ‬
ُ ‫ﻦ ﻳﻬ ِﺪ ا‬
ْ ‫َﻣ‬
70
: “Allah kime hidayet etmişse, o duğruyu
bulmuştur.”
‫َﻟ ْﻮ ـ‬
( eğer), ‫ ( ﻟَﻮﻻ‬eğer olmasaydı) ve ‫…( إذا‬diği zaman ) ise, şart edatı
oldukları halde cezm etmezler.
‫ن‬
ُ ‫ﺠﺘَﻬ ُﺪ ﻣﺎ ﻧ ْﻨ َﺪ‬
ْ ‫َﻟ ْﻮ َﻧ‬
: Çalışırsak pişman olmayız.
‫ﺢ‬
ُ ‫ﻚ َﺗﻨْﺠ‬
َ‫ﺳ‬
َ ‫َﻟ ْﻮ َﺗﻘْﺮأ َد ْر‬
: Dersini okursan başarılı olursun.
‫ن‬
ٌ ‫ش إﻧْﺴﺎ‬
َ ‫ ﻟﻮْﻻ اﻟﻬﻮا ُء ﻣﺎ ﻋﺎ‬: Hava olmasaydı insan yaşayamazdı.
‫ﺾ‬
ِ ‫ل اﻟﻤﺮﻳ‬
ُ ‫ت ﺣﺎ‬
ْ ‫ﺐ ﻟَﺴﺎء‬
ُ ‫ ﻟﻮْﻻ اﻟﻄّﺒﻴ‬: Doktor olmasaydı hastanın durumu
kötüleşirdi.
‫ف‬
ِ ‫ب اﻟﺨِﻼ‬
ُ ‫ﺖ أﺳﺒﺎ‬
ْ ‫ﻦ اﻟﺸﻌﻮب َﻗّﻠ‬
ُ ‫ن ﺑﻴ‬
ُ ‫ إذا ﺳﺎد اﻟﺘﻌﺎو‬: Halklar arasında
yardımlaşma hakim olduğu zaman ihtilaf nedenleri azalır.
YAKLAŞTIRMA, ÜMİT VE BAŞLAMA FİİLLERİ
‫ل اﻟﻤُﻘﺎرﺑﺔ و اﻟﺮﺟﺎ ِء و اﻟﺸﺮوع‬
Yaklaşma bildiren bu yardımcı fiiller, mübteda ve haberin başına gelerek
isimlerini ref, haberlerini nasb ederler. Fakat bunların haberleri daima
muzari ile başlamalıdır.
Mukarebe fiillerinin kısımları:
a) Yaklaşma bildirenler: ‫ب‬
َ ‫َآ َﺮ‬
،َ‫ﺷﻚ‬
َ ‫ أ ْو‬،‫آﺎد‬
‫ﻂ‬
ُ ‫ آﺎد اﻟﻮﻟ ُﺪ ﻳَﺴ ُﻘ‬: Çocuk neredeyse düşecek!
haberi isimi
Yukarıda örnekte görüldüğü gibi (َ‫ )آﺎد‬ismini ref etmiş, haberi ise mahallen
mensuptur.
‫ﺤﺐﱢ‬
ُ ‫ﻦ اﻟ‬
ْ ‫بﻣ‬
ُ ‫ب َﻗ ْﻠ ُﺒ ُﻪ ﻳَﺬو‬
َ ‫ َآ َﺮ‬:Kalbi, sevgiden neredeyse eriyecek.
‫ﻚ اﻟﻌﺪ ﱡو ُﻳ ْﻬ َﺰ ُم‬
ُ‫ﺷ‬
ِ ‫ﻳﻮ‬
: Düşman neredeyse hezimete uğrayacak.
b) Ümit bildiren fiiller: ‫ﻖ‬
َ ‫إﺧْﻠﻮْﻟ‬
،‫ ﺣﺮى‬،‫ﻋﺴَﻰ‬
َ
( ‫ﻋﺴَﻰ‬
َ ) kullanılır.
‫ﺣ َﻤ ُﻜ ْﻢ‬
َ ‫ن ﻳ ْﺮ‬
ْ ‫ﻋﺴَﻰ َر ّﺑ ُﻜ ْﻢ أ‬
َ : Umulur ki rabbiniz size merhamet eder!
‫ج‬
َ ‫ن َﻳ ْﻨ َﻔ ِﺮ‬
ْ ‫ﻖأ‬
ُ ‫ﻀ ْﻴ‬
ِ ‫ﻋﺴَﻰ اﻟ‬
َ : Umulur ki sıkıntı halledilir!
Bunun için daha çok
c) Başlama bildiren fiiller:
71
،‫ح‬
َ ‫ را‬،َ ‫ﻋﺎد‬، ‫ ﻗﺎ َم‬، ‫ إ ْﺑ َﺘﺪّأ‬،‫ ﺑﺪَأ‬،‫ع‬
َ ‫ﺷ َﺮ‬
ّ ،‫ أﺧّﺬ‬،‫ﻞ‬
َ ‫ﺟ َﻌ‬
َ
‫ أﻧْﺸﺄ‬، ‫ﻞ‬
َ ‫أ ْﻗ َﺒ‬
Örnek:
‫ﻞ َﻳﺒْﻜﻲ‬
ُ ‫ﻄ ْﻔ‬
ِ ‫أﺧﺬ اﻟ‬
: Çocuk ağlamaya başladı.
‫ك‬
ُ ‫ﺤ ّﺮ‬
َ ‫ﺶ ﻳ َﺘ‬
ُ ‫ع اﻟﺠﻴ‬
َ ‫ ﺷﺮ‬: Ordu harekete geçti.
‫ﻞ ﻓﻲ اﻟﻤﺼﻨ ِﻊ‬
ُ ‫ﻞ ﻳ ْﻌ َﻤ‬
ُ ‫ع اﻟﻌﺎﻣ‬
َ ‫ ﺷﺮ‬: İşçi, fabrikada çalışmaya başladı.
‫س‬
َ ‫ح اﻟﺪ ْر‬
ُ ‫ﺸ َﺮ‬
ْ ‫س َﻳ‬
ُ ّ‫ﺑﺪأ اﻟ ُﻤ َﺪر‬
: Öğretmen dersi anlatmaya başladı.
‫ﻗﺎم اﻟﻮزﻳ ُﺮ ﺑﺎﻟﺰﻳﺎر ِة‬
: Bakan, ziyarete başladı.
BİLGİ, ZAN VE DEĞİŞTİRME FİİLLERİ
‫ب‬
ِ ‫ل اﻟﻘﻠﻮ‬
Bu fiillerde isim cümlesinin önüne gelirler. Mübteda ve haberi nasb ederek
meful yaparlar.
‫ﺐ‬
ٌ ‫ﺠ ُﺪ ﻗَﺮﻳ‬
ِ ‫ اﻟﻤَﺴ‬: Mescid yakındır.
Hab.
müb.
‫ﺠ َﺪ ﻗَﺮﻳﺒًﺎ‬
ِ‫ﺴ‬
ْ ‫ﺖ اﻟ َﻤ‬
ُ ‫ﻇ َﻨ ْﻨ‬
َ : Mescidin yakın olduğunu zannetim.
2. mef. 1. mef.
Bu fiiler üç guruba ayrılır:
a) Bilmek manasına gelenler:
‫ﺟ َﺪ ــ رأى ــ َدرَى‬
َ ‫ﻋِﻠ َﻢ ــ َو‬
َ
‫ﺟﻴّﺪًا‬
َ ‫ﻚ‬
َ ‫ﻋ َﻤَﻠ‬
َ ‫ت‬
ُ ‫ﺟ ْﺪ‬
َ ‫ و‬: İşini iyi buldum.
‫ك ﻋﺎﻟﻤ ًﺎ‬
َ ‫ﺖ أﺑﺎ‬
ُ ‫ رأ ْﻳ‬: Babanı alim gördüm ( bildim) .
b) Zan manasına gelenler:
‫ﺐ‬
ْ ‫ﻋ ّﺪ ــ َه‬
َ ‫ﻋ َﻢ ــ‬
َ ‫ﺐ ــ َز‬
َ ‫ﺴ‬
ِ ‫ﻦ ــ ﺣ‬
‫ﻇﱠ‬
َ
َ ‫س اﻟﻄﺎِﻟ‬
ُ ‫ﻦ اﻟ ُﻤ َﺪرﱢ‬
ّ‫ﻇ‬
َ : Öğretmen öğrenciyi çalışkan sandı.
‫ﺠ َﺘﻬِﺪًا‬
ْ ‫ﺐ ُﻣ‬
‫ﻚ ﺷُﺠﺎﻋًﺎ‬
َ ‫ﺖ ﺻَﺪﻳ َﻘ‬
ُ ‫ﻋ ْﻤ‬
َ ‫َز‬
: Arkadaşını cesur zannettim.
‫ك‬
َ ‫ﺨ َﺬ ــ ر ّد ــ َﺗ َﺮ‬
َ ‫ﺻ ّﻴ َﺮ ــ إ ّﺗ‬
َ ‫ﻞ ــ‬
َ ‫ﺟ َﻌ‬
َ
‫ﻞ اﻹﺳﻼ ُم اﻟﻤﺆﻣِﻨﻴﻦ إﺧْﻮاﻧ ًﺎ‬
َ ‫ ﺟَﻌ‬: İslam, müminleri kardeş yaptı.
‫ﻼ‬
ً ‫ﷲ إﺑْﺮاهﻴ َﻢ ﺧﻠﻴ‬
ُ ‫ﺨ َﺬ أ‬
َ ‫إ ّﺗ‬
: Allah, İbrahim’i dost edindi.
c) Değiştirme bildirenler:
MASTAR
72
‫ﺼ َﺪ ُر‬
ْ ‫اﻟ َﻤ‬
Mastar, zamana bağlı olmaksızın bir durum veya olayı anlatan sözdür.
Sülasi Mücerred Fiillerin mastarlarının birçok vezni vardır. Bunlardan
bazıları şöyledir:
1- ‫ ِﻓﻌَﺎَﻟ ٌﺔ‬Vezni: Genellikle bir sanat ve meslek ifade etmek için kullanılır.
‫ﻏ ٌﺔ‬
َ ‫ ﺻِﺒﺎ‬: boyacılık
‫ ﺧِﻼ َﻓ ٌﺔ‬: halifelik
‫ رﺋﺎﺳ ٌﺔ‬: başkanlık
‫ زراﻋ ٌﺔ‬: ziraat
‫ ﺧِﻴﺎﻃﺔ‬: terzilik
‫ﺳﻘَﺎﻳ ٌﺔ‬
ِ : suculuk
‫ إﻣﺎ َﻣ ٌﺔ‬: imamet
‫ وِزار ٌة‬: bakanlık
‫ ﺗﺠﺎر ٌة‬: ticaret
‫ ﺳِﻔﺎر ٌة‬: sefaret
‫ ﻃِﺒﺎﺧ ٌﺔ‬: aşçılık
‫ ﺣِﺮاﺳ ٌﺔ‬: bekçilik
Bu vezinden geldiği halde meslek bildirmeyen vezinler de vardır:
‫ ﻋِﺒﺎ َد ٌة‬: ibadet
‫ ﻗِﺮاء ٌة‬: okumak
‫ ﺣِﻀﺎﻧ ٌﺔ‬: çocuk bakımı
‫ وِﻗﺎﻳ ٌﺔ‬: korumak
‫ل‬
ٌ ‫ ﻓِﻌﺎ‬Vezni: Genellikle uzaklaşmak, kaçmak anlamına gelen fiillerin
mastarları bu kalıptan gelir.
‫ ﻓِﺮا ٌر‬: kaçmak
‫ق‬
ٌ ‫ ﻓِﺮا‬: ayrılık
‫ ﺷِﺮا ٌد‬: kaçmak, sapmak
2-
3- ‫ن‬
ُ ‫ َﻓﻌْﻼ‬Vezni: bu vezinden gelen mastarlar daha çok hareket ve davranış
anlatır.
‫ن‬
ٌ ‫ َدوْرا‬: dolaşmak
‫ن‬
ٌ ‫ َﻗﻔْﺰا‬: atlamak
‫ن‬
ٌ ‫ﺳﻴْﻼ‬
َ : akmak
‫ن‬
ٌ ‫ﻃﻴْﺮا‬
َ : uçmak
‫ن‬
ٌ ‫ َذوْﺑﺎ‬: erimek
‫ن‬
ٌ ‫ ﻓَﻴﻀﺎ‬: taşmak
4- ‫ل‬
ٌ ‫ ﻓُﻌﺎ‬Vezni: Genellikle ses ve hastalık bildiren fiillerin mastarı bu
vezinden gelir.
‫ل‬
ٌ ‫ ﺻُﻬﺎ‬: at kişnemek
‫ ﻣُﻮا ٌء‬: miyavlamak
‫ع‬
ٌ ‫ ﺻُﺪا‬: baş ağrısı
‫ ﻣُﻜﺎ ٌء‬: ıslık
5-‫ ُﻓﻌُﻮَﻟ ٌﺔ‬ve ‫ َﻓﻌَﺎﻟ ٌﺔ‬Vezinleri:
genellikle bu ölçülerde gelir.
‫ﺳﻬُﻮَﻟ ٌﺔ‬
ٌ : kolaylık
‫ ﻋُﺬو َﺑ ٌﺔ‬: suyun tatlılığı
‫ﻞ‬
ُ ‫َﻓ ُﻌ‬
73
‫ل‬
ٌ ‫ ﺳُﻌَﺎ‬: öksürük
‫ دُوا ٌر‬: baş dönmesi
vezninden gelen fiillerin mastarları
‫ ﻟَﻄﺎ َﻓ ٌﺔ‬: incelik
‫ ﻧﻈﺎﻓَﺔ‬: temizlik
‫ ﺷَﺠﺎﻋ ٌﺔ‬: cesaret
‫ ﺻَﺮاﺣ ٌﺔ‬: açıklık
6- ‫ﻞ‬
ٌ ‫ َﻓ َﻌ‬Vezni: ‫ﻞ‬
َ ‫ َﻓ ِﻌ‬vezninden gelen lazım fiillerin mastarları genellikle bu
vezinden gelir.
‫ح‬
ٌ ‫ َﻓ ْﺮ‬: sevinmek
‫ َه ْﺮ ٌم‬: ihtiyarlamak
‫ﺐ‬
ٌ ‫ َﺗ ْﻌ‬: yorgunluk
‫ﻞ‬
ٌ‫ﺸ‬
ْ ‫ َﻓ‬: başarısızlık
‫ َﻧ َﺪ ٌم‬: pişmanlık
‫ق‬
ٌ ‫ﻏ َﺮ‬
َ : bayılmak
‫ل‬
ٌ ‫ ُﻓﻌُﻮ‬Vezni:
‫ل‬
ٌ ‫ وُﺻﻮ‬: ulaşmak
‫ ُﻗﻌُﻮ ٌد‬: oturmak
‫ج‬
ٌ ‫ ﺧُﺮو‬: çıkmak
‫ل‬
ٌ ‫ ﻧُﺰو‬: inmek
‫ع‬
ٌ ‫ رُﺟﻮ‬: dönmek
‫ل‬
ٌ ‫ دُﺧﻮ‬: girmek
‫ ﻣُﺮو ٌر‬: uğramak
‫ ﺣُﻀﻮ ٌر‬: gelmek
‫ن‬
ٌ ‫ﺳﻜُﻮ‬
ُ : durmak, kalmak
‫ﻞ‬
ٌ ‫ َﻓ ْﻌ‬Vezni:
‫ع‬
ٌ ‫ َز ْر‬: ekin ekmek
‫ﺚ‬
ٌ ‫ﺤ‬
ْ ‫ َﺑ‬: aramak
‫ﺚ‬
ٌ ‫ َﻣ ْﻜ‬: durmak
‫ﻒ‬
ٌ ‫ﺴ‬
ْ ‫ َﻧ‬: savurmak
‫ﻞ‬
ٌ ‫ َﻗ ْﺘ‬: öldürmek
‫ﺧ ٌﺬ‬
ْ ‫ أ‬: almak
‫ َﻓ ْﻬ ٌﻢ‬: anlamak
‫ب‬
ٌ ‫ﺿ ْﺮ‬
َ : vurmak
‫ﺐ‬
ٌ ‫ﺴ‬
ْ ‫ َآ‬: kazanmak
7-
8-
Sülasi mezid fiilerin mastarları aynı zamanda o baba ismi olmaktadır.
‫ﺳ ِﺘﻔْﻌﺎل‬
ْ ‫ َﺗﻔْﻌﻴﻞ ـــ إﻓْﻌﺎل ـــ ُﻣﻔَﺎﻋﻠَﺔ ـــ إ‬babları gibi…
Rubaî Mücerred Fiillerin Mastarları İki Vezinden Gelir:
‫ن‬
ٌ ‫ ِﻓﻌْﻼ‬Vezni:
‫ل‬
ٌ ‫ل ِزﻟْﺰا‬
ُ ‫ َز ْﻟﺰَل ُﻳ َﺰ ْﻟ ِﺰ‬: sarsıntı
‫ل‬
ٌ ‫ﺳﺮْوا‬
ِ ‫ل‬
ُ ‫ﺴ ْﺮ ِو‬
َ ‫ل ُﻳ‬
َ ‫ﺳ ْﺮ َو‬
َ : şalvar giymek
1-
74
‫ َﻓ ْﻌَﻠَﻠ ٌﺔ‬Vezni:
‫ﺟ َﻤ ٌﺔ‬
َ ‫ﺟ ُﻢ َﺗ ْﺮ‬
ِ ‫ﺟ َﻢ ُﻳ َﺘ ْﺮ‬
َ ‫ َﺗ ْﺮ‬: terceme
‫ﻋ ْﺮﺑَﺪ ٌة‬
َ ‫ ﻋ ْﺮ َﺑ َﺪ ُﻳ َﻌ ْﺮ ِﺑ ُﺪ‬: arbede
2-
Mimli Mastarlar
‫اﻟﻤﺼْﺪر اﻟﻤﻴﻤﻲ‬
Sülasi fiillerin bazılarının mastarları mimli gelir. Bu tür mastarlara mimi
mastar denir. Bunların başlıca iki vezni vardır:
‫ﻞ‬
ٌ ‫ َﻣ ْﻔ َﻌ‬Vezni:
‫ َﻣ ْﻘ َﻌ ٌﺪ‬: oturmak
‫ﺐ‬
ٌ ‫ﻄَﻠ‬
ْ ‫ َﻣ‬: istemek
‫ﻞ‬
ٌ ‫ َﻣ ْﻘ َﺘ‬: öldürmek
1-
‫َﻳ ْﻘ ُﻌ ُﺪ‬
‫ﺐ‬
ُ ‫ﻄِﻠ‬
ْ ‫ﻳ‬
‫ﻞ‬
ُ ‫َﻳ ْﻘ ُﺘ‬
‫ ﻗ َﻌ َﺪ‬: oturdu
‫ﺐ‬
َ ‫ ﻃﻠ‬: istedi
‫ﻞ‬
َ ‫ ﻗﺘ‬: öldürdü
2- ‫ﻞ‬
ٌ ‫ َﻣ ْﻔ ِﻌ‬Vezni: Özellikle muzarisinin aynul fiili meksur olan babların minli
nastarları bu vezinden gelir.
‫ﺟ ٌﻊ‬
ِ ‫ َﻣ ْﺮ‬: dönmek
‫ﻖ‬
ٌ‫ﻄ‬
ِ ‫ َﻣ ْﻨ‬: söylemek
‫ﺟ ُﻊ‬
ِ ‫َﻳ ْﺮ‬
‫ﻖ‬
ُ‫ﻄ‬
ِ ‫َﻳ ْﻨ‬
Bazı sülasi fiillerin mimli mastarlarının sonuna bir
‫ﻈ ٌﺔ‬
َ‫ﻋ‬
ِ ‫ َﻣ ْﻮ‬: öğüt vermek
‫ﺣ َﻤ ٌﺔ‬
َ ‫ ﻣَﺮ‬: acımak
‫ﻆ‬
ُ ‫َﻳ ِﻌ‬
‫ﺣ ُﻢ‬
َ ‫َﻳ ْﺮ‬
Yapma Mastarlar
Camit isimlerin sonuna
denilir.
‫ﺟ َﻊ‬
َ ‫ ر‬: döndü
‫ﻖ‬
َ‫ﻄ‬
َ ‫ َﻧ‬: söyledi
( ‫ )ة‬eklenir.
‫ﻆ‬
َ‫ﻋ‬
َ ‫ َو‬: öğüt verdi
‫ﺣ َﻢ‬
ِ ‫ َر‬: acıdı
‫اﻟﻤﺼْﺪﺗﺮ اﻟﺼُﻨﺎﻋﻲ‬
( ‫ )ة‬eklenerek yapılan mastarlara yapma mastar
‫ن ـــ اﻹﻧﺴﺎﻧﻴ ُﺔ‬
ُ ‫ اﻹﻧﺴﺎ‬: insanlık
‫ل ـــ اﻟﻤَﺴﺆوﻟﻴ ُﺔ‬
ُ ‫ اﻟﻤَﺴﺆو‬: mesuliyet
‫ﻞ ـــ اﻟﺠﺎهِﻠﻴ ُﺔ‬
ُ ‫ اﻟﺠﺎ ِه‬: cahiliyet
BABLAR
75
‫ب‬
ُ ‫اﻷﺑﻮا‬
Bu bölüm fiil kalıplarını içermektedir. Arapçada fiilerin en az üç asli harften
oluşur. Fiiler ya bu üç asli harften ( sülasi mücerred) veya bu üç asli harfe
bir, iki veya üç harf ilavesiyle yapılır. Asli dört harfli ve dört asli harfe ilave
ile yapılan fiiller de mevcuttur; ancak sülasi veya sülasi mezidlere göre
bunlar daha az kullanılır. Butür rubai mezid fiiller daha çok mübalağa için
kullanılır.
َ ‫ )اﻟﺜﻼﺛﻲ اﻟ ُﻤ‬: Bunlar üç asli haften
Sülasi Mücerred Bablar – ( ‫ﺠﺮّد‬
oluşur. Sülasi mücerred fiillerin orta harfinin ( aynul fiil) harekesine göre
altı durumu vardır:
‫ﺐ َـ ُـ‬
ُ ‫ﺐ َﻳ ْﻜ ُﺘ‬
َ ‫ َآ َﺘ‬: yazmak
‫س‬
َ ‫س اﻟﺪر‬
ُ ّ‫ﺐ اﻟ ُﻤ َﺪر‬
َ ‫ َآ َﺘ‬: Öğretmen dersi yazdı ( müteaddi)
‫س‬
ُ ّ‫ﺧﺮج اﻟﻤﺪر‬
: Öğretmen çıktı
(lazım)
1. Bab:
‫ب َـ ِـ‬
ُ ‫ﻀ ِﺮ‬
ْ ‫ﺿﺮَب َﻳ‬
َ : dövmek
‫ﻞ وﻟﺪًا‬
ٌ ‫ﺿﺮَب رﺟ‬
َ
: Adamın biri çocuk dövdü. ( müteaddi)
‫ﺲ اﻟﻮﻟ ُﺪ‬
َ ‫ﺟَﻠ‬
َ
: Çocuk oturdu. (lazım)
2. Bab:
‫ﺢ َـ َـ‬
ُ ‫ﺢ َﻳ ْﻔ َﺘ‬
َ ‫َﻓ َﺘ‬
: açmak
‫ب‬
َ ‫س اﻟﺒﺎ‬
ُ ‫ﺢ اﻟﺤﺎر‬
َ ‫ َﻓ َﺘ‬: Bekçi kapıyı açtı. ( müteaddi)
‫س‬
َ ‫ذه‬
: Öğretmen gitti. (lazım)
3.Bab:
‫ﻋِﻠ َﻢ َﻳ ْﻌَﻠ ُﻢ ِـ َـ‬
َ
: bilmek
‫ب‬
َ ‫ﺐ اﻟﺠﻮا‬
ُ ‫ﻋِﻠ َﻢ اﻟﻄﺎﻟ‬
َ
: Öğrenci cevabı bildi. ( müteaddi)
‫ﺺ‬
ّ ‫ﻞ اﻟﻠ‬
َ‫ﺟ‬
ِ ‫َو‬
: Hırsız korktu. (lazım)
4. Bab:
‫ َآ ُﺮ َم َﻳ ْﻜ ُﺮ َُم ُـ ُـ‬: cömert olmak
‫َآ ُﺮ َم ﺧﺎﻟ ٌﺪ‬
: Halid cömert oldu. (lazım)
‫ﻦ ﺧﺎﻟ ٌﺪ‬
َ‫ﺴ‬
ُ‫ﺣ‬
: Halid güzel oldu. (lazım)
5. Bab:
6. Bab:
‫ﺐ ِـ ِـ‬
ُ ‫ﺴ‬
ِ‫ﺤ‬
ْ ‫ﺐ َﻳ‬
َ ‫ﺴ‬
ِ‫ﺣ‬
َ
: sanmak
76
‫ﺐ ﻣﺠ َﺘﻬِﺪًا‬
َ ‫س اﻟﻄﺎﻟ‬
َ ‫ﺴ‬
ِ‫ﺣ‬
َ : Öğretmen öğrenciyi çalışkan sandı.
( müteaddi)
‫ث ﺧﺎﻟ ٌﺪ‬
َ ‫َو ِر‬
: Halid mirasçı oldu. (lazım)
Bu bablardan 5. bab hariç diğer bablardan gelen fiiller çoğunlukla müteaddi,
bazen de lazım olarak gelir. Beşinci bab ise lazım olarak gelir.
Sülasi Mezid Bablar- ( Sülasi’ye Harf İlavesiyle Elde Edilen Bablar):
a) Sülasi Mezid Rubai – ( Sülasiye Bir Harf İlavesiyle Yapılan Bablar) :
1- İfal (‫ ) إﻓْﻌﺎل‬Babı: Sülasi fiilin başına bir hemze getirilerek yapılır.
Müteaddi fiili lazıma çevirir. Fiil zaten müteaddiyse, teaddi yönünü
güçlendirir. Yani tek meful alıyorsa iki meful almasını sağlar.
‫إآْﺮا ٌم‬
‫ُﻳ ْﻜ ِﺮ ُم‬
‫ َأ ْآ َﺮ َم‬: ikram etti.
Müteaddi:
‫ أ ْآ َﺮ َم‬: ikram etti
‫ﺴ َﺪ‬
َ ‫ أ ْﻓ‬: bozdu
‫ﻒ‬
َ ‫ﻀ‬
َ ‫ﻏ‬
ْ ‫ أ‬: kızdırdı
‫ﺲ‬
َ ‫ﺟَﻠ‬
ْ ‫ أ‬: oturttu
‫ﻇ َﻬ َﺮ‬
ْ ‫ َأ‬: gösterdi
Lazım:
‫ َآ ُﺮ َم‬: kerim oldu
‫ﺴ َﺪ‬
َ ‫ َﻓ‬: bozuldu
‫ﺐ‬
َ ‫ﻀ‬
ِ ‫ﻏ‬
َ : kızdı
‫ﺲ‬
َ ‫ﺟَﻠ‬
َ : oturdu
‫ﻇ َﻬ َﺮ‬
َ : belirdi
Müteaddi ( Birden Fazla Mefulle)
Müteaddi ( Tek Mefulle)
‫ﺳ َﻤ َﻊ‬
ْ ‫ َأ‬: işittirdi
‫ﺐ‬
َ ‫ أ ْر َآ‬: bindirdi
‫ أ ْﻓ َﻬ َﻢ‬: anlattı
‫ أ ْﻗ َﺮَا‬: okuttu
‫ َأ ْﺑَﻠ َﻎ‬: ulaştırdı
‫ﺳ ِﻤ َﻊ‬
َ : işitti
‫ﺐ‬
َ ‫ َر ِآ‬: bindi
‫ َﻓ ِﻬ َﻢ‬: anladı
‫ َﻗ َﺮَأ‬: okudu
‫ َﺑَﻠ َﻎ‬: ulaştı
77
Lazım ( Geçişsiz) Fiil: Failin fiili mefulu bihe geçmeyip kendi üzerinde
kalan fiile denilir. Lazım fiiller ancak harfi cer yardımıyla meful alırlar.
Örnek:
‫ﺴ َﺪ اﻟﻄﻌﺎ ُم‬
َ ‫ َﻓ‬: Yemek bozuldu
‫ﻞ‬
َ‫ﺟ‬
ُ ‫ َﺑ ُﻌ َﺪ اﻟ َﺮ‬: Adam uzak oldu
‫ﺖ‬
ُ ‫ﻦ اﻟﺒَﻴ‬
ْ‫ﻋ‬
َ ‫ﻞ‬
َ‫ﺟ‬
ُ ‫ َﺑ ُﻌ َﺪ اﻟ َﺮ‬: Adam evden uzak oldı. ( Burada ancak harfi cer yardımıyla
meful alabilmiştir)
Müteaddi – ( Geçişli) Fiil: Failin fiili kendi üzerinde kalmayıp bir veya
daha fazla mefule geçen fiilidir. Müteaddi fiiller doğrudan yani harfi cersiz
olarak meful alabilen fiillerdir.
‫ﻞ اﻟﺨﺒ َﺮ‬
ُ ‫ﺳ ِﻤ َﻊ اﻟﺮﺟ‬
َ
Mef . Fail
: Adam haberi dinledi.
Fiil
‫ﻞ اﻟﻮﻟ َﺪ اﻟﺨ َﺒ َﺮ‬
ُ ‫ﺳ َﻤ َﻊ اﻟﺮﺟ‬
ْ ‫ أ‬: Adam çocuğa haberi dinletti.
2. mef. 1. mef. Fail
fiil
2- Tefııl ( ‫ ) َﺗﻔْﻌﻴﻞ‬Babı: Sülasi’nin aynul fiili (yani asli orta harfi)
şeddelenerek yapılır.
‫َﺗﻜْﺮﻳ ٌﻢ‬
‫ُﻳ َﻜﺮﱢ ُم‬
‫ َآ ﱠﺮ َم‬: ikram etti
Tefiil babının kullanımı:
a) İfaal babı gibi tefıl babı da bazı lazım fiileri müteaddi yapmak veya
müteaddi fiillerin tadiyesini güçlendirmek için kullanılır.
Lazım fiili müteaddi yaptığına örnek:
‫ﺐ‬
َ ‫ َﻟ ّﻌ‬: oynattı
‫ َآ ّﺒ َﺮ‬: büyüttü
‫غ‬
َ ‫ َﻓ ّﺮ‬: boşalttı
‫ﺐ‬
َ ‫َﻟ ِﻌ‬
‫َآ ُﺒ َﺮ‬
‫غ‬
َ ‫َﻓ َﺮ‬
: oynadı
: büyüdü
: boşaldı
‫ﻞ اﻟﻮَﻟ َﺪ‬
ُ‫ﺟ‬
ُ ‫ﺐ اﻟﺮ‬
َ ‫ َﻟ ﱠﻌ‬: Adam çocuğu oynattı.
Aslen müteaddi olan fiilin iki meful almasına örnek:
‫ﻋّﻠ َﻢ‬
َ : öğretti
‫ﺐ‬
َ ‫ َآ ّﺘ‬: yazdırdı
‫ب‬
َ ‫ﺷ ّﺮ‬
ّ : içirdi.
78
‫ﻋِﻠ َﻢ‬
َ : bildi
‫ﺐ‬
َ ‫ َآ َﺘ‬: yazdı
‫ب‬
َ ‫ﺷ ِﺮ‬
َ : içti
‫ن‬
َ ‫ﻋّﻠ َﻢ اﻟ ُﻤ َﻌﻠّ ُﻢ اﻟﺘِﻠﻤﻴ َﺬ اﻟﻘُﺮا‬
َ : Öğretmen öğrenciye Kuran öğretti.
b) Tefıl babı ayrıca işin kuvvetlice yapıldığını ifade için de kullanılır.
‫ق‬
َ ‫ َﻣ ّﺰ‬: parçaladı
‫ق‬
َ ‫ َﻓ ّﺮ‬: dağıttı
‫ﻖ‬
َ ‫ﻏّﻠ‬
َ : kapattı
‫ق‬
َ ‫ ﻣَﺰ‬: yırttı
‫ق‬
َ ‫ َﻓ َﺮ‬: ayırdı
‫ﻖ‬
َ ‫ﻏَﻠ‬
َ : kapattı
‫ﺐ اﻟ َﻮ َر َﻗ َﺔ‬
ُ ‫ق اﻟﻜَﺎ ِﺗ‬
َ ‫ َﻣ ّﺰ‬: Yazar kağıdı parçaladı.
3- Müfaale (‫ ) ﻣُﻔﺎﻋﻠﺔ‬Babı: Fau’l fiil yani fiilin birinci harfinden sonra bir
elif ilavesiyle yapılır.
‫ب ﻣُﺤﺎر َﺑ ٌﺔ‬
ُ ‫ب ﻳُﺤﺎ ِر‬
َ ‫ ﺣﺎ َر‬: Karşılıklı savaşmak
Müfaale babı daha çok müşareket (işteşlik) için kullanılır.
‫ﺐ‬
َ ‫آﺎ َﺗ‬
‫ﻞ‬
َ ‫ﻗﺎ َﺗ‬
‫ب‬
َ ‫ﺷَﺎ َر‬
: yazıştı
: savaştı(karşılıklı)
: birlikte içti
‫ﺐ‬
‫ﻞ‬
َ ‫ َﻗ َﺘ‬: öldürdü
‫ب‬
َ ‫ﺷ ِﺮ‬
َ : içti
‫ﺻﺪِﻗﺎﺋ ِﻪ‬
ْ ‫ﺐ اﻷﺳْﺘﺎ ُذ ﻣ َﻊ َأ‬
َ ‫ آﺎ َﺗ‬: Hoca, arkadaşlarıyla yazıştı.
Müfaale babından gelen bazı fiiller süreklilik ve gayret de bildirir.
‫ﺐ‬
َ ‫ ﻏﺎَﻟ‬: yenmeye çalıştı
‫ﺐ‬
َ ‫ ﻃﺎﻟ‬: devamlı olarak istedi
‫ﻖ‬
َ ‫ ﺳﺎ َﺑ‬: geçmeye çalıştı
‫ﺐ اﻟﻔﺮﻳﻘﺎن‬
َ ‫ﻏﺎَﻟ‬
‫ﺐ‬
َ ‫ﻏَﻠ‬
َ : yendi
‫ﺐ‬
َ ‫ ﻃَﻠ‬: istedi
‫ﻖ‬
َ ‫ﺳ َﺒ‬
َ : geçti
: İki takım birbirlerini yenmeye çalıştı.
79
b) Sülasi Mezid Humasi - ( Sülasiye İki Harf İlavesiyle Yapılan Beş
Harfli Fiiller) :
1- İnfial (‫إ ْﻧﻔِﻌﺎل‬
edilerek yapılır.
) Babı: Sülasi Fiilin başına hemze ve sakin nun (‫ )ن‬ilave
‫ﺴ ُﻢ إ ْﻧﻘِﺴﺎ ٌم‬
ِ ‫ﺴ َﻢ َﻳ ْﻨ َﻘ‬
َ ‫ إ ْﻧ َﻘ‬: Kısımlara ayrıldı.
İnfial babı mutavaat içindir. Mutavaat ise müteaddi fiilin lazım fiile
dönüşmesidir. Müteaddi fiil bu baba girince lazım yani geçişsiz olur.
‫ﺴ َﺮ‬
َ ‫ إ ْﻧ َﻜ‬: kırıldı
‫ﺢ‬
َ ‫ إ ْﻧ َﻔ َﺘ‬: açıldı
‫ﺴ َﻢ‬
َ ‫ إ ْﻧ َﻘ‬: bölündü
‫ﺴ َﺮ‬
َ ‫ َآ‬: kırdı
‫ﺢ‬
َ ‫ َﻓ َﺘ‬: açtı
‫ﺴ َﻢ‬
َ ‫ َﻗ‬: böldü
‫ﺐ اﻟﻘﻠ َﻢ‬
ُ ‫ﺴ َﺮ اﻟﻄﺎﻟ‬
َ ‫ َآ‬: Öğrenci kalemi kırdı.
‫ إ ْﻧ َﻜﺴَﺮ اﻟﻘﻠ ُﻢ‬: Kalem kırıldı.
2- İftial ( ‫ )إ ْﻓﺘِﻌﺎل‬Babı: Sülasi fiilin başına meksur bir hemze, faul fiil ile
aynul fiil yani, fiilin asli harflerinden birinci harfi ile ikinci harfi arasına
fethalı bir (‫ )ت‬ta getirilerek yapılır.
Bu bab da temelde mutavaat içindir.
‫ﺟ َﺘ َﻤ َﻊ‬
ْ ‫ إ‬: toplandı
‫ﻞ‬
َ ‫ إ ْﻧ َﺘ َﻘ‬: taşındı
‫ إ ْﻣ َﺘ َﻨ َﻊ‬: kaçındı
‫ﺟ َﻤ َﻊ‬
َ : topladı
‫ﻞ‬
َ ‫ َﻧ َﻘ‬: taşıdı
‫ َﻣ َﻨ َﻊ‬: alıkoydu
Bu babdan gelen fiiller bazen öznenin gayretini bildirmek için gelir.
‫ﺟ َﻬ َﺪ‬
َ : çalıştı ------ ‫ﺟ َﺘ َﻬ َﺪ‬
ْ ‫ إ‬: çalışıp çabaladı.
‫ﻞ‬
ِ‫ﺼ‬
ْ ‫ب ﻓﻲ اﻟ َﻔ‬
َ ‫ﺖ اﻟﻄﻼ‬
ُ ‫ﺟ َﻤ ْﻌ‬
َ : Öğrencileri sınıfta topladım.
‫ﻞ‬
ِ‫ﺼ‬
ْ ‫ب ﻓﻲ اﻟﻔ‬
ُ ‫ﺟ َﺘ َﻤ َﻊ اﻟﻄُﻼ‬
ْ ‫ إ‬: Öğrenciler sınıfta toplandılar.
80
3- İfılal (‫ ) إ ْﻓﻌِﻼل‬Babı: Fiilin başına meksur bir hemze getirilip, kelimenin
son harfi de meftuh yapılarak şeddelenir. Bu bab, renkler ve beden
kusurlarını bildirmek için kullanılır.
‫ﺻﻔِﺮار‬
ْ ‫ﺼ َﻔ ﱡﺮ إ‬
ْ ‫ﺻ َﻔ ﱠﺮ َﻳ‬
ْ ‫ إ‬: sarardı
‫ﻀ ﱠﺮ‬
َ ‫ﺧ‬
ْ ‫ إ‬: yeşerdi
‫ﺾ‬
‫ إ ْﺑ َﻴ ﱠ‬: beyazladı
‫ج‬
‫ﻋ َﺮ ﱠ‬
ْ ‫ إ‬: topal oldu
‫س‬
‫ﺧ َﺮ ﱠ‬
ْ ‫ إ‬: dilsizleşti
‫ﻋ َﻮ ﱠر‬
ْ ‫ إ‬: tek gözlü oldu
‫ﻀ ُﺮ‬
َ ‫ﺧ‬
ْ ‫ أ‬: yeşil
‫ﺾ‬
ُ ‫ أ ْﺑ َﻴ‬: beyaz
‫ج‬
ُ ‫ﻋ َﺮ‬
ْ ‫ أ‬: topal
‫س‬
ُ ‫ﺧ َﺮ‬
ْ ‫ أ‬: dilsiz
‫ﻋ َﻮ ُر‬
ْ ‫ أ‬: tek gözlü
‫ﻞ‬
ِ‫ﺟ‬
ُ ‫ﺷ ْﻌ ُﺮ اﻟ َﺮ‬
َ ‫ﺾ‬
‫ إ ْﺑ َﻴ ﱠ‬: Adamın saçı beyazladı
‫ﻞ‬
ُ ‫ج اﻟﺮﺟ‬
‫ﻋ َﺮ ﱠ‬
ْ‫إ‬
: Adam topal oldu.
ُ ‫ ) ﺗَﻔﺎ‬Babı: Sülasi fiilin başına meftuh bit ta
4- Tefâul (‫ﻋﻞ‬
ile aynul fiil arasına da bir elif getirilerek yapılır.
(‫) ت‬, faul fiili
‫ﻞ َﺗﻔَﺎﻋُﻞ‬
ُ‫ﻋ‬
َ ‫ل َﻳﺘَﻔﺎ‬
َ ‫َﺗﻔَﻌﺎ‬
a) Tefaul babı müfaale babından fiillerin mutavaatını yapmak için kullanılır.
‫ﺧ َﺮ‬
َ ‫ ﻓﺎ‬: övündü ------ ‫ﺧ َﺮ‬
َ ‫ َﺗﻔَﺎ‬: kendi kendine övündü
‫ﻋ َﺪ‬
َ ‫ ﺑﺎ‬: uzaklaştırdı ------ ‫ﻋ َﺪ‬
َ ‫ َﺗﺒَﺎ‬: uzaklaştı
b) Müşareket bildirir:
‫ن‬
َ ‫ َﺗﻌَﺎ َو‬: yardımlaştı
‫ﻖ‬
َ ‫ﺗَﺴﺎ َﺑ‬
: yarıştı
c) Yapmacılık ifade etmek için de kullanılır.
‫ﻞ‬
َ ‫ﺟ ِﻬ‬
َ : bilmedi -------- ‫ﻞ‬
َ ‫ ﺗَﺠﺎ َه‬: bilmezden geldi
‫ت‬
َ ‫ ﻣﺎ‬: öldü ----------- ‫ت‬
َ ‫ ﺗَﻤﺎ َو‬: ölmüş gibi göründü
‫ ﻧﺎ َم‬: uyudu ----------- ‫ ﺗَﻨﺎ َو َم‬: uyumuş gibi yaptı
‫ﺿﻰ اﻟ َﻮَﻟ ُﺪ‬
َ ‫ﺗَﻤﺎ َر‬
: Çocuk hastaymış gibi yaptı.
81
‫س‬
َ ‫ﻞ اﻟﻤﺪﻳ ُﺮ اﻟﻨﺎ‬
َ ‫ ﺗَﺠﺎ َه‬: Müdür insanları tanımazdan geldi.
5- Tefauul (‫ )ﺗَﻔﻌّﻞ‬Babı: Sülasi fiilin balına meftuh ta
aynul fiil şeddelenerek yapılır.
(‫ )ت‬getirilerek ve
‫ق َﺗ َﻤﺰﱡق‬
ُ ‫ق َﻳ َﺘ َﻤ ّﺰ‬
َ ‫ َﺗ َﻤ ّﺰ‬: parçalandı
a) Tefııl babından fiilerin mutavaatını yapar.
‫ق‬
َ ‫ َﻣ ّﺰ‬: parçaladı ------ ‫ق‬
َ ‫ َﺗ َﻤ ّﺰ‬: parça parça oldu
‫ف‬
َ ‫ﺷ ّﺮ‬
َ : şereflendirdi ----- ‫ف‬
َ ‫ﺸ ّﺮ‬
َ ‫ َﺗ‬: şereflendi
‫ﺸ ّﺮﻓْﻨﺎ ﺑﺰﻳﺎر ِة اﻟﻌﻠﻤﺎ ِء‬
َ ‫َﺗ‬
‫س اﻹﻣﺎ ُم ﻋﻦ اﻟﺼﻼ ِة‬
َ ‫ﺗﺤ ّﺪ‬
: Alimlerin ziyareti ile şereflendik
: İmam, namaz hakkında konuştu.
c) Sülasi Mezid Südasi – ( Sülasiye Üç Harf İlavesiyle Yapılan Altı
Harfli Fiiller) :
Südasi fiillerin dört babı vardır. Bunlardan pratikte en çok kullanılanı İstifal
babıdır. Diğer südaî bablar az kullanılır ve daha çok mübalağa ifade ederler.
1- İstifal
( ‫ﺳ ِﺘﻔْﻌﺎل‬
ْ ‫ )إ‬Babı: Sülasi fiilin başına hemze (‫) إ‬, sin (‫ ) س‬ve ta
( ‫ )ت‬ilave edilerek yapılır.
‫ﺳ ِﺘﻐْﻔﺎر‬
ْ ‫ﺴ َﺘ ْﻐ ِﻔ ُﺮ إ‬
ْ ‫ إﺳ َﺘ ْﻐ َﻔ َﺮ َﻳ‬: bağışlanma diledi
İstifal babı temel olarak talep için kullanılmakla beraber farklı anlamlarda
kullanıldığı da olmaktadır.
‫ﻏ َﻔ َﺮ‬
َ : bağışladı ------- ‫ﺳ َﺘ ْﻐ َﻔ َﺮ‬
ْ ‫ إ‬: bağış diledi
‫ﻖ‬
َ‫ﻄ‬
ِ ‫ ﻧ‬: konuştu -------- ‫ إﺳ َﺘ ْﻨﻄَﻖ‬: konuşmasını istedi
‫ن‬
َ ‫ َأ ِذ‬: izin verdi -------- ‫ن‬
َ ‫ﺳﺘَﺄ َذ‬
ْ ‫ إ‬: izin istedi
‫س‬
ِ ‫ﻦ اﻟ ُﻤ َﺪ ّر‬
ْ ‫ﺐﻣ‬
ُ ‫ن اﻟﻄﺎﻟ‬
َ ‫ﺳﺘَﺄ َذ‬
ْ ‫ إ‬: Öğrenci öğretmenden izin istedi.
َ ‫ )اﻟﺮﺑﺎﻋﻲ اﻟ ُﻤ‬: Kök harfleri dört harften
Rubaî Mücerred Bab – ( ‫ﺠﺮّد‬
oluşan rubai mücerred fiillerin tek bir babı vardır:
‫ل‬
ُ ‫ﻞ َﻓ ْﻌَﻠَﻠ ٌﺔ ــ ِﻓﻌْﻼ‬
ُ ‫ُﻳ َﻔ ْﻌِﻠ‬
82
‫ﻞ‬
َ ‫َﻓ ْﻌَﻠ‬
‫ل‬
ٌ ‫ل َز ْﻟ َﺰَﻟ ٌﺔ ــ ِزﻟْﺰا‬
ُ ‫ َز ْﻟﺰَل َ ُﻳ َﺰ ْﻟ ِﺰ‬: sarsmak
‫ﺟ َﻤ ٌﺔ ﺗﺮﺟﺎ ٌم‬
َ ‫ﺟ ُﻢ َﺗ ْﺮ‬
ِ ‫ﺟ َﻢ ُﻳ َﺘ ْﺮ‬
َ ‫ َﺗ ْﺮ‬: tercüme etmek
‫ﺖ ُآﺘُﺒﺎ آَﺜﻴﺮ ًة‬
ُ ‫ﺟ ْﻤ‬
َ ‫َﺗ ْﺮ‬
: Birçok kitap tercüme ettim.
‫ َز ْﻟﺰَل َ اﻟﻤُﺠﺎهﺪون اﻟﻌﺪ ﱠو‬: Mücahidler düşmanı sarstı.
Rubaî Mezid: Rubaiye bir veya iki harf ilavesiyle yapılan bablar ise az
kullanılır ve genellikle mübalağa ifade eder.
İSMUL FAİL VE İSMİ MEFUL
‫ل‬
ُ ‫ﻞ و إﺳ ُﻢ اﻟﻤَﻔﻌﻮ‬
ُ ‫ﺳ ُﻢ اﻟﻔﺎﻋ‬
ْ‫إ‬
İsmi Fail : Fiilden türeyip işi yapan kimseyi gösterir.
İsmi Meful: Fiilden türeyip, işten etkilenen kişi veya nesneyi gösterir.
Sülasi Fiillerde İsmi Fail
kalıbında gelir. Örnek:
( ‫ )ﻓﺎﻋﻞ‬kalıbında, ismi meful ise ( ‫)ﻣﻔْﻌﻮل‬
İsmi Meful
‫ب‬
ٌ ‫ َﻣ ْﻜﺘُﻮ‬: yazılan, yazılmış
‫ب‬
ٌ ‫ ﻣﺸْﺮو‬: içilen, içilmiş
‫ح‬
ٌ ‫ َﻣﻔْﺘﻮ‬: açılan, açılmış
‫ َﻣﻌْﻠﻮ ٌم‬: bilinen, bilinmiş
İsmi Fail
Fiil
‫ﺐ‬
ٌ ‫ آﺎ ِﺗ‬: yazan
‫ب‬
ٌ ‫ ﺷﺎ ِر‬: içen
‫ﺢ‬
ٌ ‫ ﻓﺎ ِﺗ‬: açan
‫ ﻋﺎِﻟ ٌﻢ‬: bilen
‫ﺐ‬
‫ب‬
َ ‫ﺷ ِﺮ‬
َ : içti
‫ﺢ‬
‫ ﻋِﻠ َﻢ‬: bildi
Lazım fiillerin ismi mefulü gelmemektedir.
Sülasi mezidlerde ismi fail ve ismi meful muzari fiilden yapılır. Muzari
fiildeki muzari harf atılarak yerine zammeli mim getirilir. Sondan bir önceki
harfin harekesi ismi failde meksur, ismi meful de meftuh olur. Örnekler:
83
İsmi meful
İsmi fail
Muzari
Mazi
‫ﻚ‬
ٌ‫ﺤ‬
َ‫ﻀ‬
ْ ‫ ُﻣ‬: gülünen
‫ب‬
ٌ ‫ ُﻣ َﻜ ﱡﺬ‬: yalanlanan
‫ﺐ‬
ٌ ‫ﺳ‬
َ ‫ ﻣُﺤﺎ‬: hesap edilen
‫ﺐ‬
ٌ ‫ﺴ‬
َ ‫ ُﻣﻜْﺘ‬: kazanılan
‫ﺴ َﺘ ْﻐ َﻔ ٌﺮ‬
ْ ‫ ُﻣ‬: bağışlanma
‫ﻚ‬
ٌ‫ﺤ‬
ِ‫ﻀ‬
ْ ‫ ُﻣ‬: güldüren
‫ب‬
ٌ ‫ ُﻣ َﻜ ﱢﺬ‬: yalanlayan
‫ﺐ‬
ٌ ‫ﺳ‬
ِ ‫ ﻣُﺤﺎ‬: hesap eden
‫ﺐ‬
ٌ ‫ﺴ‬
ِ ‫ ُﻣﻜْﺘ‬: kazanan
‫ﺴ َﺘ ْﻐ ِﻔ ٌﺮ‬
ْ ‫ ُﻣ‬: bağışlanma
‫ﻚ‬
ُ‫ﺤ‬
ِ‫ﻀ‬
ْ ‫ُﻳ‬
‫ب‬
ُ ‫ُﻳ َﻜﺬﱢ‬
‫ﺐ‬
ُ ‫ﺳ‬
ِ ‫ﻳُﺤﺎ‬
‫ﺐ‬
ُ ‫ﺴ‬
ِ ‫َﻳ ْﻜ َﺘ‬
‫ﺴ َﺘ ْﻐ ِﻔ ُﺮ‬
ْ ‫َﻳ‬
‫ﺿﺤَﻚ‬
ْ ‫ ا‬: güldürdü
‫ب‬
َ ‫ َآ ّﺬ‬: yalanladı
‫ﺐ‬
َ ‫ﺳ‬
َ ‫ ﺣﺎ‬: hesap etti
‫ﺐ‬
َ ‫ﺴ‬
َ ‫ إ ْآ َﺘ‬: kazandı
‫ﺳ َﺘ ْﻐ َﻔ َﺮ‬
ْ ‫إ‬:
dilenen
dileyen
bağışlanma istedi
İsm-i Fail’in Ameli:
İsmi fail başında
(‫ ) ال‬bulunduğu sürece malum fiil gibi amel eder.
‫ﻚ‬
َ ‫أﻧﺎ اﻟﺸّﺎآ ُﺮ ِﻧ ْﻌ َﻤ َﺘ‬
: Ben senin nimetlerine teşekkür edenim.
Meful – i. Fail
‫ﺖ ﺑﺎﻟﺠﺎﺣ ِﺪ ﻓﻀْﻠ ُﻜ ْﻢ‬
ُ ‫ﺴ‬
ْ ‫ َﻟ‬: Sizin faziletinizi inkar edici değilim.
Meful i. Fail
‫ل اﻟﻤﺠﻴﺪ ُة‬
ِ ‫ﻲ هﻮ اﻟﺠﺎﻣ ُﻊ ﺟَﻤﻴ َﻊ اﻟﺨِﺼﺎ‬
ّ ‫ﻋﻠ‬: Ali, bütün güzel hasletleri kendisinde
Meful – i. Fail
toplamıştır.
İsmi failin başında
(‫ ) ال‬yoksa amel etmesi için iki şart vardır:
1- Mazi anlamında olmamalı, şimdiki veya gelecek zaman anlamında
olmalıdır.
‫ﻚ‬
َ ‫ﻚ ِﻟﺄَﻗ ُﺘَﻠ‬
َ ‫ي إَﻟ ْﻴ‬
َ ‫ﻂ َﻳ ِﺪ‬
ٍ ‫ ﻣﺎ أﻧﺎ ﺑِﺒﺎﺳ‬: “Ben seni öldürmek için elimi uzatmam.”
Mef.- i. fail
( Burada ismul fail burada mazi anlamında olmadığından amel etmiştir)
2- Kendisinden önce, nefiy, soru, mübteda, mevsuf veya sahibul hal
durumunda olan bir kelime geçmelidir.
84
‫ أَزاﺋ ٌﺮ أﺧﻮك رﻓﻴﻘَﻪ‬: Kardeşin arkadaşını ziyaret edecek mi? ( İsmi failden
önce soru edatı gelmiştir. )
‫ﻲ ﻣُﺴﺎ ِﻓ ٌﺮ ﺧﺎُﻟ ُﻪ‬
ّ ‫ ﻋِﻠ‬: Ali’nin dayısı yolcudur. ( İsmi failden önce mübteda
gelmiştir)
fail i.fail
İsimi failin mübalağa sigaları da onunla aynı şartlarda amel eder.
İsm-i Mefulün Ameli:
İsmİ meful meçhul fiil gibi amel eder. Bunu için gereken şartlar ismİ failde
olduğu gibidir.
‫اﻟـ ُﻤ ْﻜ َﺮ ُم ﺿﻴ ُﻔ ُﻪ ﻣﺤﻤﻮ ٌد‬
: Misafirine ikram edilen övülmüştür.
n. fail- i. meful
‫ﻣﺎ ﻣَﻌﺮوﻓ ٌﺔ ﺣﻘﻴﻘ ُﺔ اﻷﻣ ِﺮ‬
: İşin gerçeği bilinmemektedir.
n. fail- i. meful
‫ح ﺟﺎﺋﺰ ًة‬
ٌ ‫اﻟ ُﻤﺠْﺘ ِﻬ ُﺪ ﻣَﻤﻨﻮ‬
: Çalışkana ödül verilmiştir.
‫ﺖ ﻟِﺴﺎ ِﻧ ِﻪ‬
َ ‫ﺤ‬
ْ ‫ اﻟﻤَﺮ ُء َﻣﺨْﺒﻮ ٌء َﺗ‬: Kişi dilinin altında saklıdır.
ZAMAN VE YER İSİMLERİ
‫ن‬
ُ ‫ن و اﻟﻤﻜﺎ‬
ُ ‫أﺳﻤﺎ ُء اﻟﺰﻣﺎ‬
Zaman ve yer isimleri bir fiilin işlendiği zamanı veya yeri gösterir. Sülasi
mücerred fiillerde iki vezne göre gelir.
1-
(‫ﻞ‬
ٌ ‫ ) َﻣ ْﻔ َﻌ‬Vezni:
i.
zaman ve mekan
‫ﺐ‬
ٌ ‫ َﻣ ْﻠ َﻌ‬: oyun alanı, oyun zamanı
‫ﻞ‬
ٌ‫ﺧ‬
َ ‫ ﻣَﺪ‬: giriş yeri, giriş zamanı
Muzari
‫ﺐ‬
ُ ‫َﻳ ْﻠ َﻌ‬
‫ﻞ‬
َ‫ﺧ‬
ُ ‫ﻳَﺪ‬
Mazi
‫ َﻟﻌِﺐ‬: oynadı
‫ َدﺧَﻞ‬: girdi
‫ج‬
ٌ ‫ﺨ َﺮ‬
ْ ‫ َﻣ‬: çıkış yeri, çıkış zamanı
‫ﺐ‬
ٌ ‫ َﻣ ْﻜ َﺘ‬: yazıhane, yazı zamanı
‫ﺦ‬
ٌ ‫ﻄ َﺒ‬
ْ ‫ َﻣ‬: pişirme yeri, piş. zamanı
‫ﻄ َﻌ ٌﻢ‬
ْ ‫ َﻣ‬: yemekhane, yem. zamanı
‫ج‬
ُ ‫ﺨ ُﺮ‬
ْ ‫َﻳ‬
‫ﺐ‬
َ ‫َﻳ ْﻜ ُﺘ‬
‫ﺦ‬
ُ ‫ﻄ ُﺒ‬
ْ ‫َﻳ‬
‫ﻄ َﻌ ُﻢ‬
ْ ‫َﻳ‬
85
‫ج‬
َ ‫ﺧ َﺮ‬
َ : çıktı
‫ﺐ‬
‫ﺦ‬
َ ‫ﻃ َﺒ‬
َ : pişrid
‫ﻃ َﻌ َﻢ‬
َ : yedi
2- ( ‫ﻞ‬
ٌ ‫ ) َﻣ ْﻔ ِﻌ‬Vezni: Muzarisinin aynul fiili kesralı fiillerin zaman ve yer
isimleri genellikle bu vezinden gelir:
‫ﺲ‬
ٌ ‫ﺠِﻠ‬
ْ ‫ َﻣ‬: oturma yeri, oturma zamanı
‫ل‬
ٌ ‫ َﻣ ْﻨ ِﺰ‬: inme yeri, inme zamanı
‫ﻞ‬
ٌ‫ﺼ‬
ِ ‫ َﻣ ْﻔ‬: mafsal, eklem yeri, zamanı
‫ﺲ‬
ُ ‫ﺠِﻠ‬
ْ ‫ َﻳ‬: oturuyor
‫ل‬
ُ ‫ َﻳ ْﻨ ِﺰ‬: iniyor
‫ﻞ‬
ُ‫ﺼ‬
ِ ‫ َﻳ ْﻔ‬: ayırıyor
Not: Bir şeyin çok olduğu veya çokça yapıldığı yeri gösteren ismi mekanın
sonuna ( ‫ )ة‬eklenir.
‫ﺼ َﺒ َﻐ ٌﺔ‬
ْ ‫ َﻣ‬: boyahane
‫ﻄ َﺒ َﻌ ٌﺔ‬
ْ ‫ َﻣ‬: matbaa
‫ َﻣ ْﻜ َﺘ َﺒ ٌﺔ‬: kütüphane
‫ﺳ ٌﺔ‬
َ ‫ َﻣ ْﺪ َر‬: okul
‫ﺻﺒَﻎ‬
َ : boyadı
‫ﻃ َﺒ َﻎ‬
َ : tab etti
‫ﺐ‬
‫س‬
َ ‫ َد َر‬: ders yaptı
Not: Mezif fiillerin zaman ve yer isimleri, bu fiillerin ismul mefulleri ile
aynıdır.
‫ ُﻣ َﺘ َﻌ ﱠﺒ ٌﺪ‬: ibadet yeri, ism. zamanı
‫ﺴ َﺘﺸْﻔﻰ‬
ْ ‫ ُﻣ‬: hastane
‫ق‬
ٌ ‫ ُﻣ ْﻔﺘَﺮ‬: yolların ayrılış yeri, kavşak
‫ َﺗ َّﻌ ّﺒ َﺪ‬: ibadet etti
‫ﺳ َﺘﺸْﻔﻰ‬
ْ ‫ إ‬: şifa aradı
‫ق‬
َ ‫ إ ْﻓ َﺘ َﺮ‬: ayrıldı
BİR DEFA OLUŞ İSMİ
86
‫إﺳْﻢ اﻟ َﻤﺮّة‬
Bir ismin bir defa olduğunu gösteren isme, ismi merre denir. Hangi fiilden
yapılıyor ise onun (ٌ‫ﻌَﻠﺔ‬
ْ ‫ ) َﻓ‬vezninden gelir.
‫ﻞ أ ْآَﻠ ًﺔ‬
ُ‫ﺟ‬
ُ ‫ﻞ اﻟﺮ‬
َ ‫ َأ َآ‬: Adam bir kere yedi
‫ﺠ َﺪ ًة‬
ْ‫ﺳ‬
َ ‫ﺠ َﺪ اﻹﻣﺎ ُم‬
َ‫ﺳ‬
َ : İmam bir defa secde etti.
‫ﺢ‬
َ ‫ َﻓ َﺘ‬: açtı ----- ‫ﺤ ًﺔ‬
َ ‫ َﻓ ْﺘ‬: bir açış
‫ﻈ َﺮ‬
َ ‫ َﻧ‬: baktı ----- ‫ﻈ َﺮ ًة‬
ْ ‫ َﻧ‬: bir bakış
‫ب‬
َ ‫ﺷ ِﺮ‬
َ : içti ----- ‫ﺷ ْﺮ َﺑ ًﺔ‬
َ : bir içiş
Mezid fiillerde ismi merre, bu fiillerin mastarlarının sonuna bir
eklenerek yapılır.
( ‫)ة‬
‫ إ ْﺑﺘِﺴﺎ ٌم‬: gülümsemek ----- ‫ إ ْﺑﺘِﺴﺎ َﻣ ٌﺔ‬: bir gülümseyiş
DURUM İSMİ
Fiilin olma tarzını anlatır. Sülasilerde
ُ ‫ﺲ اﻟﻄﺎﻟ‬
َ ‫ﺟَﻠ‬
َ
‫س‬
ِ ‫ﺴ َﺔ اﻟ ُﻤ َﺪ ّر‬
َ ‫ﺐ ﺟَﻠ‬
‫ع‬
ِ ‫إﺳ ُﻢ اﻟﻨﻮ‬
(ٌ‫ ) ِﻓﻌْﻠﺔ‬vezni üzere gelir.
: Öğrenci öğretmen gibi oturdu
‫ﺺ‬
‫ﺤ َﺔ اﻟِﻠ ﱢ‬
َ ‫ب ﻓﺘ‬
َ ‫ﻞ اﻟﺒﺎ‬
ُ ‫ﺢ اﻟﺮﺟ‬
َ ‫ ﻓﺘ‬: Adam kapıyı hırsızın açışı gibi açtı.
‫ﻞ‬
ِ‫ﺟ‬
ُ ‫أآﻞ اﻟﻮﻟ ُﺪ أآْﻠ َﺔ اﻟﺮ‬
: Çocuk adam gibi yedi.
CİNS VE TEKİL İSİM
‫ إﺳﻢ اﻟﻮﺣﺪة‬،‫إﺳ ُﻢ اﻟﺠﻨﺲ‬
Cins İsm; bir cinsteki tüm varlıklara verilen isimdir.
‫ ﺷﺠ ٌﺮ‬: ağaç
‫ﻚ‬
ٌ ‫ﺳ َﻤ‬
َ : balık
‫ق‬
ٌ ‫ ور‬: kağıt
87
Bu cins isimden sadece bir varlık gösterilmek istenirse, o cinsi gösteren
ismin sonuna bir ( ‫ )ة‬eklenir.
‫ ﺷﺠﺮ ٌة‬: bir ağaç
‫ﺳﻤَﻜ ٌﺔ‬
َ : bir balık
‫ ورﻗ ٌﺔ‬: bir kağıt
İSMİ ALET
‫إﺳﻢ اﻵﻟﺔ‬
Alet ismi, aletin işlediği fiilden şu vezinlerde gelir:
( ‫ ) ِﻣﻔْﻌﺎل‬, ( ‫ ) ِﻣ ْﻔﻌَﻞ‬,
(‫) ﻣِﻔﻌَﻠﺔ‬.
Örnekler:
( ‫ ) ِﻣﻔْﻌﺎل‬:
‫ ِﻣ ْﻜﻴﺎل‬: ölçü aleti
‫ ِﻣﻔْﺘﺎح‬: anahtar
‫ ﻣﻴﺰان‬: terazi
‫ آﺎل‬: ölçtü
‫ﺢ‬
‫ن‬
َ ‫ َو َز‬: tarttı
( ‫ ) ِﻣ ْﻔﻌَﻞ‬:
‫ ِﻣ ْﺒﺮَد‬: törpü
‫ﺤﻔَﺮ‬
ْ ‫ ِﻣ‬: kazma
‫ ِﻣ ْﻨﺒَﺮ‬: minber
‫ َﺑ َﺮ َد‬: törpüledi
‫ﺣ َﻔ َﺮ‬
َ : kazıdı
‫ َﻧ َﺒ َﺮ‬: kaldırdı
(‫ ) ﻣِﻔﻌَﻠﺔ‬:
‫ ِﻣ ْﻜ َﻨﺴَﺔ‬: süpürge
‫ ِﻣﻤْﺴﺤﺔ‬: silgi
‫ ِﻣ ْﻠ َﻌﻘِﺔ‬: kaşık.
‫ﺲ‬
َ ‫ َآ َﻨ‬: süpürdü
‫ﺢ‬
َ‫ﺴ‬
َ ‫ َﻣ‬: sildi
‫ﻖ‬
َ ‫ َﻟ ِﻌ‬: yaladı
Bazı alet ismleri fiilden türememiştir. Örnek:
‫ﺟﺮَس‬
َ : zil
-----
‫ ِﻗﺪِر‬: tencere
------
‫ ﻓﺄس‬: balta
ÜSTÜNLÜK İSMİ
‫إﺳﻢ اﻟ َﺘﻔْﻀﻴﻞ‬
İsmu’t tafdil yani üstünlük ismi müzekkerde
vezninde gelir.
Müennes
: en büyük
‫ُآﺒْﺮى‬
‫ﺻﻐْﺮى‬
ُ : en küçük
‫ﺣﺴْﻨﻰ‬
ُ : en güzel
‫ﻲ‬
‫ﻋَﻠ ﱟ‬
‫ﻦ‬
ْ ‫ل ِﻣ‬
ُ ‫ﻃ َﻮ‬
ْ ‫أ‬
Mefdul aleyhi -
i. Tafdil -
88
‫ﻞ‬
ُ ‫ أ ْﻓ َﻌ‬, müenneste ‫ُﻓﻌْﻠﻰ‬
Müzekker
: en büyük
İsim
: büyük
‫َأ ْآﺒَﺮ‬
‫ﺻﻐَﺮ‬
ْ ‫ أ‬: en küçük
‫ﻦ‬
ُ‫ﺴ‬
َ‫ﺣ‬
ْ ‫ أ‬: en güzel
‫آَﺒﻴﺮ‬
‫ ﺻَﻐﻴﺮ‬: küçük
‫ ﺣﺴﻦ‬: güzel
‫ﺣ َﻤ ُﺪ‬
ْ ‫ َأ‬: Ahmet, Ali’den daha uzundur.
mufaddal
‫ﻞ‬
ِ ‫ﻦ اﻟﺠ َﻤ‬
ْ ‫ﻞ أﺿْﺨ ُﻢ ِﻣ‬
ُ ‫اﻟﻔﻴ‬
: Fiil deveden daha iridir.
‫ل‬
ِ ‫اﻟﻌﻠ ُﻢ أ ْﻧ َﻔ ُﻊ ﻣِﻦ اﻟﻤﺎ‬
: İlim maldan daha yararlıdır.
Not: Kıyas durumlarında müennes için de
‫ﻞ‬
ُ ‫ أ ْﻓ َﻌ‬vezni kullanılır.
‫ﻦ ﻋﺎﺋﺸﺔ‬
ْ ‫َز ْﻳﻨَﺐ أ ْآ َﺒ ُﺮ ﻣ‬
: Zeybeb, Aişe’den daha büyüktür.
‫ اﻟ َﻤﺪْرﺳ ُﺔ أ ْآ َﺒ ُﺮ ﻣﻦ اﻟﻤﻜﺘَﺒ ِﺔ‬: Okul, kütüphaneden büyüktür.
En üstünlüğü ifade etmek için müenneslerde
‫ ُﻓﻌْﻠﻰ‬vezni kullanılır.
‫ﺖ اﻟ ُﻜﺒْﺮى‬
ُ ‫ اﻟ ِﺒ ْﻨ‬: En büyük kız
‫ﺤﺴْﻨﻰ‬
ُ ‫ أﺳْﻤﺎ ُء اﻟ‬: En güzel isimler
SIFATI MÜŞEBBEHE
‫ﺸﺒّﻬﺔ ﺑﺈﺳﻢ اﻟﻔﺎﻋﻞ‬
َ ‫ﺻِﻔ ُﺔ اﻟ ُﻤ‬
SıfatI müşebbehe lazım fiilden türer. İfade ettiği mana ile devamlı sıfatlanan
kişi veya varlığı gösterir. Oysa ismi failde ise bu devamlılık şartı aranmaz.
Örneğin:
‫ ﻧﺎﺋ ٌﻢ‬: uyuyan ----- ‫ﺲ‬
ٌ ‫ ﺟﺎﻟ‬: oturan, dediğimiz zaman, uyumak veya oturmak
failin devamlı bir sıfatı değildir.
‫ آَﺮﻳ ٌﻢ‬: cömert ------ ‫ رﺣﻴ ٌﻢ‬: merhametli anlamındadır. Bu sıfatlar
devamlılık gösteriri. Yoksa arasıra cömertlik yapana ‫ آَﺮﻳ ٌﻢ‬veya bazen
Ancak;
merhametli olana
vardır..
‫ رﺣﻴ ٌﻢ‬denmez. Sıfatı müşebbehenin
89
de değişik vezinleri
Sık kullanılan bazı sıfatu’l müşebbehe kalıpları:
‫ﺷﺠَﺎع ـ ُﻓﻌَﺎل‬
ُ : cesaret
‫ﺻﻠْﺐ ـ ُﻓﻌْﻞ‬
ُ
: sert
: keskin zeka, cesare
‫ﺷﻬْﻢ ـ َﻓﻌْﻞ‬
َ
‫ َﻓﻌْﻼن‬- ‫ﻇﻤْﺂن‬
َ :susuz
‫ﺟﺒَﺎن ـ َﻓﻌَﺎل‬
َ : korkak
‫ ﻧﺒﻴﻞ ـ ﻓَﻌﻴﻞ‬: asil
‫ َﻣﺮِح ـ َﻓﻌِﻞ‬: neşe
‫ أ ْﻓﻌَﻞ‬- ‫ أﺑﻴﺾ‬:beyaz
Sıfatı müşebbehenin ameli:
Sıfatı müşebbehenin mamülü çeşitli şekillerde gelebilir:
a- Fail olarak mefru gelebilir:
‫ﻦ ﺻﻮﺗُﻪ‬
ٌ ‫ أَﺧﻮك ﺣﺴ‬: Kardeşinin sesi güzeldir.
fail
s. müş.
b- Muzafun ileyh olarak mecrur gelebilir:
‫ت‬
ِ ‫ﻦ اﻟﺼﻮ‬
ُ ‫ أَﺧﻮك ﺣﺴ‬: Kardeşin güzel seslidir.
muz. İlyh- muz.
c- Nekre olduğu durumlarda temyiz olark, marife olduğu durumlarda da
şibhi meful olarak mensub gelir.
‫ﻦ ﺻﻮﺗَﻪ‬
ٌ ‫ ﺣﺴ‬، ‫ﻦ ﺻﻮﺗًﺎ‬
ٌ ‫ أَﺧﻮك ﺣﺴ‬: Kardeşin ses olarak güzeldir
meful.
temyiz.
İSMİ TASĞİR ‫اﻟﺘﺼﻐﻴﺮ‬
‫إﺳﻢ‬
İsmi tasğir; küçüklüğü, azlığı göstermek, sevgi ifade etmek veya
küçümsemek için kullanılır. Başlıca iki vezni vardır: ‫ﻞ‬
ٌ ‫ ُﻓﻌَﻴ‬ve ‫ﻞ‬
ٌ ‫ُﻓﻌَﻴ َﻌ‬
‫ﻞ‬
ٌ ‫ ُﻓﻌَﻴ‬Vezni:
‫ﻞ‬
ٌ‫ﺟ‬
ُ ‫ ر‬: adam ------- ‫ﻞ‬
ٌ ‫ رﺟَﻴ‬: adamcağız
‫ ﻧ ْﻬ ٌﺮ‬: nehir -------- ‫ ﻧﺜ َﻬ ْﻴ ٌﺮ‬: nehircik
‫ ﻋَﺒ ٌﺪ‬: kul
------- ‫ﻋﺒَﻴ ٌﺪ‬
ُ : kulcağız
a)
Müennes ismin tasğiri yapılınca sonuna bir
‫ﺶ‬
ٌ ‫ﺷ ْﻤ‬
َ : güneş
‫ﻦ‬
ٌ ‫ ﻋَﻴ‬: göz
‫ ﺳَﻤﺎء‬: gök
90
(‫ ) ة‬eklenir.
‫ﺴ َﻴ ٌﺔ‬
ُ ‫ﺷ َﻤ ْﻴ‬
ُ : güneşcik
------- ‫ﻋ َﻴ ْﻴ َﻨ ٌﺔ‬
ُ : gözcük
-------- ‫ﻤ ّﻴ ٌﺔ‬
َ‫ﺳ‬
ُ : gök parçası
------
‫ﻞ‬
ٌ ‫ ُﻓﻌَﻴ َﻌ‬Vezni: Dört harfli ismlerin tasğiri bu vezinden yapılır.
‫ل‬
ٌ ‫ َﻣ ْﻨ ِﺰ‬: ev ---------- ‫ل‬
ٌ ‫ ُﻣ َﻨ ْﻴ ِﺰ‬: evcik
‫ﻞ‬
ٌ ‫ ُﺑ ْﻠ ُﺒ‬: bülbül --------- ‫ﻞ‬
ٌ ‫ ُﺑَﻠ ْﻴ ُﺒ‬: bülbülcük
‫ﺐ‬
ٌ ‫ َﻣ ْﻜ َﺘ‬: sıra --------- ‫ﺐ‬
ٌ ‫ ُﻣ َﻜ ْﻴ ِﺘ‬: sıracık
b)
İLGİ İSMİ
‫إﺳﻢ اﻟﻤَﻨﺴﻮب‬
Bir yer, varlık veya iş ile ilgiyi, ona mensup olmayı gösteren ve sonu şeddeli
ya (‫ ) ي‬şeklinde gelen isimlere, ismul mensub denilir.
‫ق‬
ٌ ‫ ﻋِﺮا‬: Irak ------ ‫ﻲ‬
‫ ﻋِﺮاﻗ ﱞ‬: Iraklı
‫ﻖ‬
ُ‫ﺸ‬
ْ ‫ ِد َﻣ‬: Şam ------ ‫ﻲ‬
‫ﺸ ِﻘ ﱞ‬
ْ ‫ ِد َﻣ‬: Şamlı
‫ اﻟﻌِﻠ ُﻢ‬: İlim ------ ‫ﻲ‬
‫ اﻟ ِﻌ ْﻠ ِﻤ ِﱡ‬: İlimle ilgili
Notlar:
a) İsmi mensup yapılacak kelimenin son harfi meksur yapılır ve sonuna
şeddeli bir ya (ّ‫ ) ي‬eklenir.
‫ن‬
ُ ‫ ﻋُﺜﻤﺎ‬: Osman ----- ‫ﻲ‬
‫ ﻋُﺜﻤﺎ ِﻧ ﱞ‬: Osmanlı
‫ﺐ‬
ٌ ‫ ذ َه‬: altın -----‫ﻲ‬
ّ ‫ ذ َه ِﻴ‬: altınla ilgili
(‫ ) ة‬var ise, mensubu bu (‫ ) ة‬yapılrken düşer.
‫ َﻣﻜّﺔ‬: Mekke --------- ‫ﻲ‬
ّ ‫ َﻣ ّﻜ‬: Mekkeli
‫ﺳ ّﻨ ٌﺔ‬
ُ : sünnet ------- ‫ﻲ‬
‫ﺳ ّﻨ ﱞ‬
ُ : sünnete mensup
b) İsmin sonunda
c) Üç harfli kelimenin ikinci harfinin harekesi kesra ise, mensubu yapılırken
o kesra fethaya çevirilir.
‫ﻚ‬
ٌ ‫ َﻣِﻠ‬: kral ----- ‫ﻲ‬
ٌ ‫ َﻣَﻠ ِﻜ‬: krala ait
‫ َﻧ ِﻤ ٌﺮ‬: kaplan ----- ‫ي‬
ّ ‫ َﻧ َﻤ ِﺮ‬: kaplana ait
d) ( ‫ ) َﻓَﻌﻴَﻠ ٌﺔ‬vezninden isimlerin mensubu yapılırken
düşer.
‫ اﻟﻤَﺪﻳﻨ ُﺔ‬: Medine -------- ‫ﻲ‬
‫ َﻣ َﺪ ِﻧ ﱞ‬: Medine’li, medenî
‫ﻗَﺒﻴﻠ ٌﺔ‬
: kabile --------
‫ﻲ‬
‫َﻗ َﺒِﻠ ﱞ‬
91
( ‫ )ة‬beraber (‫ ) ي‬de
: kabileye ait
e) Kelimenin sonunda hemze varsa, hemze vava çevrilir.
‫ﺻﺤْﺮا ُء‬
َ : çöl ---- ‫ي‬
ّ ‫ﺻﺤْﺮا ِو‬
َ : çöle ait
‫ﺳَﻤﺎ ُء‬
: gök ----
‫ي‬
ّ ‫ ﺳَﻤﺎ ِو‬: göğe ait
Bazı kelimelerde hemze olduğu gibi kalır ve sonuna şeddli ya ilave edilir.
ّ ‫ إ ْﺑﺘِﺪا‬: başa dair
‫ إ ْﺑﺘِﺪا ٌء‬: başlamak ---- ‫ئ‬
‫ إﻧْﺸﺎ ُء‬: inşa ---‫ئ‬
ّ ‫ إﻧْﺸﺎ‬: inşaya dair
f) Kelime şeddeli
(ّ‫ ) ي‬ile bitiyorsa:
— Şeddeli (ّ‫ )ي‬den önce bir harf varsa, birinci
(‫ ) ي‬aslına döner, ikinci (
‫ )ي‬vav’a çevrilir. Vav’dan önceki harfin harekesi fetha yapılr.
‫ﻲ‬
‫ﺣﱞ‬
َ : diri ----‫ي‬
‫ﺣ َﻴ ِﻮ ﱞ‬
َ : diriliğe ait
‫ﻏ َﻴ ِﻮ ﱞ‬
َ : gayya ile ilgili
‫ﻲ‬
‫ﻏﱞ‬
َ : azgınlık ----- ‫ي‬
— Şeddeli (ّ‫ )ي‬den önce iki harf varsa, birinci (‫ ) ي‬düşer, ikinci
vav’a çevrilir. Vav’dan önceki harfin harekesi fetha yapılr.
‫ﻲ‬
‫ َﻧ ِﺒ ﱞ‬: peygamber ------ ‫ي‬
ٌ ‫ َﻧ َﺒ ِﻮ‬: peygambere ait, nebevî
‫ﻲ‬
‫ﻋِﻠ ﱞ‬
َ :Ali
-------
‫ي‬
‫ ﻋًﻠ ِﻮ ﱞ‬: Ali’ye ait, O’na mensup
( ‫)ي‬
SAYILAR
92
‫اﻷﻋْﺪا ُد‬
Müennes
Rakam
Müzekker
‫واﺣِﺪ ٌة‬
‫ن‬
ِ ‫إﺳْﻨﺘﺎ‬
‫ث‬
ٌ ‫ﺛﻼ‬
‫أرْﺑ ٌﻊ‬
‫ﺲ‬
ٌ ‫ﺧ ْﻤ‬
َ
‫ﺖ‬
‫ﺳ ﱞ‬
ِ
‫ﺳ ْﺒ ٌﻊ‬
َ
‫ن‬
ٍ ‫ﺛَﻤﺎ‬
‫ﺴ ٌﻊ‬
ْ ‫ِﺗ‬
‫ﺸ ٌﺮ‬
َ‫ﻋ‬
12345678910-
‫ﺣ ٌﺪ‬
ِ ‫وا‬
‫ن‬
ِ ‫إﺳْﻨﺎ‬
‫ﺛﻼﺛﺔ‬
‫أرْﺑﻌﺔ‬
‫ﺧﻤْﺴﺔ‬
َ
‫ﺳﺘّﺔ‬
ِ
‫ﺳﺒْﻌﺔ‬
َ
‫ﺛَﻤﺎﻧﻴﺔ‬
‫ِﺗﺴْﻌﺔ‬
‫ﺸﺮَة‬
َ‫ﻋ‬
Sayı kuralları:
- 1 ve 2 sayılırı, madudu yani sayılanı ile sıfat mevsuf ilişkisi içinde uyum
halinde bulunurlar. Örneğin:
‫ﺣ ٌﺪ‬
ِ ‫ َﻗَﻠ ٌﻢ وا‬: bir kalem
------- ‫ن‬
ِ ‫ َﻗﻠَﻤﺎن ِ إﺳْﻨﺎ‬: iki kalem
‫ﺣ َﺪ ٌة‬
ِ ‫ ﻧﻈﺎ َر ٌة وا‬: bir gözlük --------- ‫ن إﺳْﻨﺘﺎن‬
ِ ‫ ﻧَﻄﺎرﺗﺎ‬: iki gözlük
Yukarıdaki örnekten de anlaşılacağı gibi bir (ٌ‫ﺣﺪ‬
ِ ‫ ) وا‬ve iki (ِ‫ )إﺳْﻨﺎن‬de sayı
vesayılan arasında müzekkerlik müenneslik, müfretlik tesniyelik ve hareke
bakımlarından uyum vardır.
- Üç ila on arasında ise, sayı ile sayılan arasında cinsiyet bakımından zıtlık
bulunmalıdır. Yani sayılan (madud) müzekker ise sayı müennes, sayılan
müennes ise sayı müzekker olarak gelir. Ayrıca sayılan yani madud çoğul ve
meksur olarak gelir. Sayı ile sayılan arasında muzaf muzafun ileyh ilişkisi
vardır. Örnek:
‫ ﺛﻼﺛ ُﺔ أﻗْﻼ ٍم‬: üç kalem
‫ﺳﺒْﻌ ُﺔ أﻗْﻼ ٍم‬
َ : yedi kalem
‫ب‬
ٍ ‫ ِﺗﺴْﻌ ُﺔ ﻃُﻼ‬: dokuz (erkek) öğrenci
93
‫ت‬
ٍ ‫ﺴ ُﻊ ﻃﺎﻟِﺒﺎ‬
ْ ‫ ِﺗ‬: dokuz ( bayan) öğrenci.
‫ت‬
ٍ ‫ث َﻧﻈّﺮا‬
ُ ‫ ﺛﻼ‬: üç gözlük
‫ت‬
ٍ ‫ﺲ َﻧﻈّﺮا‬
ُ ‫ﺧ ْﻤ‬
َ : beş gözlük
- 11 ila 99 arasında ise sayılan ile sayılana bitişik sayı arasında müzekkerlik
müenneslik açısından uyum bulunur ve sayılan daima müfred mensup olarak
gelir. Temyiz olarak iraplanır. 10 ile 20 arasındaki sayılara mürekkeb sayı
denir. 20 den sonraki sayılar ise vav ile birbirine bağlanıp atıf yapıldığından
matuf sayılar olarak ismlendirirlir.
Mürekkeb sayılara (10 -20) örnek:
‫ﺸ َﺮ ﻃﺎﻟِﺒ ًﺎ‬
َ‫ﻋ‬
َ ‫ َأ ْر َﺑ َﻌ َﺔ‬: ondört ( erkek) öğrenci
‫ﺸ َﺮ ﻃﺎﻟِﺒًﺎ‬
َ‫ﻋ‬
َ ‫ِﺗﺴْﻌﺔ‬
‫ﻋﺸَﺮ َة ﻃﺎﻟِﺒ ًﺔ‬
َ ‫َأ ْر َﺑ َﻊ‬
‫ﻋﺸَﺮ َة ﻃﺎﻟِﺒ ًﺔ‬
َ ‫ﺴ َﻊ‬
ْ ‫ِﺗ‬
: ondokuz ( erkek) öğrenci
: ondört ( bayan) öğrenci
: ondokuz ( bayan) öğrenci
Matuf sayılara örnek:
‫ن ﻃﺎﻟِﺒﺎ‬
َ ‫ﺧﻤْﺴ ٌﺔ و ﻋِﺸﺮو‬
َ : yirmibeş ( erkek) öğrenci
‫ ﺳِﺘ ٌﺔ و ﺳَﺒﻌﻮن ﻃﺎﻟِﺒﺎ‬: yetmiş altı ( erkek) öğrenci
‫ن ﻃﺎﻟِﺒ ًﺔ‬
َ ‫ﺲ و ﻋِﺸﺮو‬
ٌ ‫ﺧ ْﻤ‬
َ : yirmibeş ( erkek) öğrenci
‫ﺖ و ﺳَﺒﻌﻮن ﻃﺎﻟِﺒ ًﺔ‬
ٌ ‫ﺳ‬
ِ
: yetmiş altı ( erkek) öğrenci
Onarlı ( 10- 20 – 30 -80 -90) sayılara ise ukud sayılar denir. Bunlarda
müzekkerlik müenneslik yoktur.
Ukud sayılara örnek:
‫ن ﻃﺎﻟِﺒﺎ‬
َ ‫ ﻋِﺸﺮو‬: yirmi ( erkek) öğrenci
‫ن ﻃﺎﻟِﺒ ًﺔ‬
َ ‫ﻋِﺸﺮو‬
‫ﺳَﺒﻌﻮن وﻟﺪًا‬
‫ﺳَﺒﻌﻮن ﺑﻨﺘًﺎ‬
: yirmi ( bayan) öğrenci
: yetmiş ( erkek) çocuk
: yetmiş (kız) çocuk
- 100 ve katlarında da müzekkerlik müenneslik yoktur. Bunların madudu
müfred ve meksur olarak gelir. Muzafun ileyk olarak iraplanır.
‫ﺐ‬
ٍ ‫ﻣﺎﺋ ُﺔ ﻃﺎِﻟ‬
: yüz (erkek) öğrenci
‫ﻣﺎﺋ ُﺔ ﻃﺎِﻟ َﺒ ٍﺔ‬
‫ﺐ‬
ٍ ‫ﻒ ﻃﺎِﻟ‬
ُ ‫أ ْﻟ‬
‫ﻒ ﻃﺎِﻟ َﺒ ٍﺔ‬
ُ ‫أ ْﻟ‬
94
: yüz (bayan) öğrenci
: bin ( erkek) öğrenci
: bin ( bayan) öğrenci
- 1000 ile 10 000 arasındaki sayılar:
‫ﻒ‬
ٌ ‫ أ ْﻟ‬: bin
‫ن‬
ِ ‫ أﻟﻔﺎ‬: ikibin
‫ف‬
ٍ ‫ ﺛﻼﺛ ُﺔ ﺁﻻ‬: üç bin
‫ف‬
ٍ ‫ أ ْر َﺑ َﻌ ُﺔ ﺁﻻ‬: dört bin
‫ف‬
ٍ ‫ﺸ َﺮ ُة ﺁﻻ‬
َ ‫ ﻋ‬: on bin şeklinde çoğul olarak gelir. ‫ﻒ‬
ٌ ‫ أ ْﻟ‬ve ‫ن‬
ِ ‫ أﻟﻔﺎ‬den sonra
muzaf muzafun ileyh olduğundan, çoğul meksur olarak gelir. Bunlardan
sonra gelen madud da daima müfred meksur olur. Örnek:
‫ﺐ‬
ٍ ‫ف ﻃﺎِﻟ‬
ِ ‫ َأ ْر َﺑ َﻌ َﺔ ﺁﻻ‬: dörtbin öğrenci
‫ﺐ‬
ٍ ‫ف ﻃﺎِﻟ‬
ِ ‫ﺸ َﺮ ُة ﺁﻻ‬
َ ‫ ﻋ‬: on bin öğrenci
- 10 binden sonraki sayılar: Daha önceki kurallara göre yapılır. Örneğin:
‫ﺐ‬
ُ ‫ﺸ َﺮ أ ْﻟ‬
َ‫ﻋ‬
َ ‫ﺴ َﺔ‬
َ ‫ﺧ ْﻤ‬
َ : onbeşbin öğrenci
‫ﺐ‬
ِ ‫ﻣﺎﺋ ُﺔ أ ْﻟ‬
: yüzbin öğrenci
- Mürekkeb sayılardan sadece on iki murebdir. Diğer sayılar ise
mebnidir. Örnek:
‫ﻼ‬
ً‫ﺟ‬
ُ ‫ ﺟﺎ َء إﺛﻨﺎ ﻋﺸ َﺮ َر‬: On iki adam geldi. ( Ref hali)
‫ﻼ‬
ً‫ﺟ‬
ُ ‫ﺸ َﺮ ر‬
َ‫ﻋ‬
َ ‫ رَأﻳْﺖ إﺛﻨَﻲ‬: On iki adam gördüm.(Nasb hali)
‫ﻼ‬
ً‫ﺟ‬
ُ ‫ﺸ َﺮ ر‬
َ‫ﻋ‬
َ ‫ﻲ‬
ْ ‫ﺖ ﻋﻠﻰ إ ْﺛ َﻨ‬
َ : On iki adama selam verdim. (Cer hali)
- Onluk yani ukud sayıların irabı harf iledir. Bunların ref hali vav
nasb ve cer hali ye
(‫ )ي‬iledir.
Örnek:
‫ﻼ‬
ً‫ﺟ‬
ُ‫ن ر‬
ُ ‫ ﺟﺎء ﺛﻼﺛﻮ‬: Otuz adam geldi. ( Ref hali)
‫ﻼ‬
ً‫ﺟ‬
ُ‫ﻦر‬
َ ‫ﺖ ﺛﻼﺛﻴ‬
ُ ‫ رَأ ْﻳ‬: Otuz adam gördüm ( Nasb hali)
‫ﻼ‬
ً‫ﺟ‬
ُ‫ﻦر‬
َ ‫ﺖ ﻋﻠﻰ ﺛﻼﺛﻴ‬
َ : Otuz adama selam verdim. ( Cer hali)
(‫)و‬,
95
Önemli bir husus: Matuf sayılardan sonra gelen madudun temyizi, en son
sayıya göredir.
‫ﺳ ْﺒ َﻌ ُﺔ أﻗﻼ ٍم‬
َ ‫ ﻣﺎﺋ ٌﺔ و‬: 107 kalem
‫ﺸ َﺮ َﻗﻠَﻤًﺎ‬
َ‫ﻋ‬
َ ‫ﺴﻤِﺎﺋ ٍﺔ أ ْر َﺑﻌَﺔ‬
ُ ‫ﺧ ْﻤ‬
َ : 514 kalem
‫ن ﻗَﻠﻤ ًﺎ‬
َ ‫ﺧﻤْﺴﻮ‬
َ ‫ﺳ ْﺒ ُﻌﻤِﺎﺋ ٍﺔ أ ْر َﺑ َﻌ ٌﺔ و‬
َ : 754 kalem
Diğer önemli bir husus: Yüz’ün katları iki sayının kaynaşmasından oluşur.
İrabı birinci sayının sonunda görülür. İkinci sayı daima mecrur olur.
‫ﺐ‬
ٍ ‫ﺳ ﱡﺘﻤِﺎﺋ ِﺔ ﻃﺎﻟ‬
ِ ‫ ﺟﺎ َء‬: Altıyüz öğrenci geldi.
‫ﺐ‬
ٍ ‫ﺳ ﱠﺘﻤِﺎﺋ ِﺔ ﻃﺎﻟ‬
ِ ‫ﺖ‬
ُ ‫ رَأ ْﻳ‬: Altıyüz öğrenci gördüm.
‫ﺐ‬
ٍ ‫ﺳ ﱢﺘﻤِﺎﺋ ِﺔ ﻃﺎﻟ‬
ِ ‫ﺖ ﻋﻠﻰ‬
َ : Altıyüz öğrenciye selam verdim.
3 ila 9 arasındaki, belli olmayan miktarın madudunun müzekkerine
( ‫ﻀ َﻌ ٌﺔ‬
ْ ‫) ِﺑ‬, müennesine ise (ٌ‫ﻀﻊ‬
ْ ‫ ) ِﺑ‬kullanılır.
‫ل‬
ٍ ‫ﻀ َﻌ ٌﺔ رِﺟﺎ‬
ْ ‫ ِﺑ‬: birkaç adam
-----
‫ﺴ َﻮ ٍة‬
ْ ‫ﻀ ٌﻊ ِﻧ‬
ْ ‫ ِﺑ‬: birkaç kadın
Sıra Sayıları
Müennes
‫اﻷُوﻟﻰ‬
‫اﻟﺜﺎﻧﻴﺔ‬
‫اﻟﺜﺎﻟﺜﺔ‬
‫اﻟﺮاﺑِﻌﺔ‬
‫اﻟﺨﺎﻣِﺴﺔ‬
‫اﻟﺴﺎدﺳﺔ‬
‫اﻟﺴﺎﺑﻌﺔ‬
‫اﻟﺜﺎﻣﻨﺔ‬
‫اﻟﺘﺎﺳﻌﺔ‬
‫اﻟﻌﺎﺷﺮة‬
‫ﺸﺮَة‬
َ‫ﻋ‬
َ ‫ﺣﺎدِﻳﺔ‬
‫ﻋﺸَﺮ َة‬
َ ‫ﺛﺎﻧﻴَﺔ‬
‫ﺸﺮَة‬
َ‫ﻋ‬
َ ‫راﺑﻌﺔ‬
‫ﻋﺸَﺮ َة‬
َ ‫ﺗﺎﺳﻌَﺔ‬
‫ﻋﺸْﺮون‬
ِ
96
‫اﻷﻋْﺪا ُد اﻟ َﺘ ْﺮﺗِﺒ ّﻴ ُﺔ‬
-----------
birinci
ikinci
üçüncü
dördüncü
beşinci
altıncı
yedinci
sekizinci
dokuzuncu
onuncu
on birinci
on ikinci
on üçüncü
on dokuzuncu
yirminci
Müzekker
‫ل‬
ُ ّ‫اﻷو‬
‫اﻟﺜﺎﻧﻲ‬
‫اﻟﺜﺎﻟﺚ‬
‫اﻟﺮاﺑِﻊ‬
‫اﻟﺨﺎﻣِﺲ‬
‫اﻟﺴﺎدس‬
‫اﻟﺴﺎﺑﻊ‬
‫اﻟﺜﺎﻣﻦ‬
‫اﻟﺘﺎﺳﻊ‬
‫اﻟﻌﺎﺷﺮ‬
‫ﺸ َﺮ‬
َ‫ﻋ‬
َ ‫ي‬
َ ‫ﺣﺎ ِد‬
‫ﺸ َﺮ‬
َ‫ﻋ‬
َ ‫ﻲ‬
َ ‫ﺛﺎﻧ‬
‫ﺸ َﺮ‬
َ‫ﻋ‬
َ ‫راﺑﻊ‬
‫ﺸ َﺮ‬
َ‫ﻋ‬
َ ‫ﺗﺎﺳ َﻊ‬
‫ﻋﺸْﺮون‬
ِ
Sıra sayıları madudu ile sıfat mevsuf terkibi şeklinde gelir:
‫ل‬
ُ ّ‫ﺐ اﻷو‬
ُ ‫ اﻟﻄﺎﻟ‬: Birinci ( erkek) öğrenci
‫ﺐ اﻟﺮا ِﺑ ُﻊ‬
ُ ‫ اﻟﻄﺎﻟ‬: Dördüncü ( erkek) öğrenci
‫ﺐ اﻟﻌﺎﺷ ُﺮ‬
ُ ‫ ﻟﻄﺎﻟ‬: Onuncu ( erkek) öğrenci
‫ اﻟﻄﺎﻟﺒ ُﺔ اﻷُوﻟﻰ‬: Birinci ( bayan) öğrenci
‫ اﻟﻄﺎﻟﺒ ُﺔ اﻟﺮاﺑِﻌ ُﺔ‬: Dördüncü ( bayan) öğrenci
‫ ﻟﻄﺎﻟﺒ ُﺔ اﻟﻌﺎﺷ َﺮ ُة‬: Onuncu ( bayan) öğrenci
‫س اﻟﺤﺎدي واﻟﻌِﺸﺮون‬
ُ ‫ اﻟﺪّر‬: Yirmibirinci ders
‫ن‬
َ ‫ﺖ اﻟﺤﺎد َﻳ ُﺔ واﻟﻌِﺸﺮو‬
ُ ‫ اﻟﺒِﻨ‬: Yirmibirici kız
Kesirli Sayılar
‫اﻷﻋْﺪا ُد اﻟ َﻜﺴْﺮﻳّ ُﺔ‬
‫ﻒ‬
ٌ ‫ﺼ‬
ْ ‫ ِﻧ‬: yarın
‫ﺚ‬
ٌ ‫ ُﺛُﻠ‬: üçte bir
‫ ُر ُﺑ ٌﻊ‬: çeyrek
‫ﺲ‬
ٌ ‫ﺧ ُﻤ‬
ُ : beşte bir
‫س‬
ٌ ‫ﺳ ُﺪ‬
ُ : altıda bir
‫ﺳ ُﺒ ٌﻊ‬
ُ : yedide bir
‫ﻦ‬
ٌ ‫ ُﺛ ُﻤ‬: sekizde bir
‫ﺴ ٌﻊ‬
ُ ‫ ُﺗ‬: dokuzda bir
‫ﺸ ٌﺮ‬
ُ‫ﻋ‬
ُ : onda bir
MÜBALAGA SİGALARI
‫ﺻﻴ َﻐ ُﺔ اﻟﻤﺒﺎﻟﻐﺔ‬
En çok kullanılan mübalağa siğaları şunlardır:
‫ل‬
ٌ ‫ل – ﻓﻌّﺎ‬
ٌ ‫ﻞ – ُﻓﻌُﻮ‬
ٌ ‫ﻓَﻌﻴ‬
‫ل‬
ٌ ‫ ﻓﻌّﺎ‬:
‫ق‬
ٌ ‫ رَزَا‬: rızık verici
‫س‬
ٌ ‫ َدﺳّﺎ‬: hilekar
‫ح‬
ٌ ‫ﺟ ّﺮَا‬
َ : cerrah
‫ق‬
َ ‫ َر َز‬: rızık verdi
‫س‬
‫ َد ﱠ‬: hile yaptı
‫ح‬
َ ‫ﺟ َﺮ‬
َ : yaraladı
‫ل‬
ٌ ‫ُﻓﻌُﻮ‬
‫ ﺣَﻘﻮ ٌد‬: kin tutucu
‫ ﺻﺒﻮ ٌَر‬: çok sabırlı
‫ َوﻗَﻮ ٌر‬: çok vakarlı
‫ﺣ َﻘ َﺪ‬
َ : kin tuttu
‫ﺻ َﺒ َﺮ‬
َ : sabretti
‫ َو َﻗ َﺮ‬: vakarlı oldu
‫ﻞ‬
ٌ ‫ﻓَﻌﻴ‬
‫ َرﺣِﻴ ٌﻢ‬: çok merhametli
‫ آَﺮﻳ ٌﻢ‬: çok cömert
‫ ﻋَﻠ ِﻴ ٌﻢ‬:çok iyi bilen
‫ﺣ َﻢ‬
ِ ‫ َر‬: acıdı
‫ َآ ُﺮ َم‬: cömert oldu
‫ﻋِﻠ َﻢ‬
َ : bildi
a)
b)
c)
97
GAYRİ MUNSARİF
98
‫ف‬
ِ ‫ﻏﻴْﺮ اﻟ ُﻤ ْﻨﺼَﺮ‬
َ
Tenvin ve cer kabul etmeyen, cer yerine fetha alan isimlere gayri munsarif
isim denir. Gayri munsarf isimleri üç grupta toplayabiliriz:
1- Âlemler ( Özel İsimler) :
a) Kadın isimleri : ‫ﺮ َﻳ ُﻢ‬
ْ ‫ َﻣ‬،
b) Sonunda
‫ ﻋﺎﺋﺸ ُﺔ‬،ُ‫َز ْﻳ َﻨﺐ‬
(‫ )ة‬bulunan erkek isimleri: ‫ﺤ ُﺔ‬
َ ‫ ﻃ ْﻠ‬، ‫ أﺳﺎﻣ ُﺔ‬، ‫ﺣﻤْﺰ ُة‬
َ
c) Şehir ismleri:
‫ َﻣﻜّﺔ‬،‫ ِدﻣَﺸﻖ‬،‫إﺳْﺘﺎﻧﺒﻮل‬
d) Yabancı dilden Arapçaya geçen özel isimler:‫رﻣْﺴﻴﺲ‬
e) Sonunda
،‫ ﻳَﻌﻘﻮب‬، ‫أﺑْﺮاهﻴﻢ‬
( ‫ )ان‬bulunan özel isimler :‫ َﻣﺮْوان‬،‫ﺳﻔْﻴﺎن‬
ُ ،‫ﻋﺜﻤﺎن‬
f) Fiil vezninden olan özel isimler :
‫ ﻳَﻌﻴﺶ‬،‫ ﻳَﺰﻳﺪ‬،‫ﺣﻤَﺪ‬
ْ‫أ‬
g) Üç harfli olup, ilk harfi zamme, ikinci harfi fetha olan özel isimler:
،‫ﻋﻤَﺮ‬
ُ
‫ ُزﺣَﻞ‬،‫ُزﻓَﺮ‬
h) Kelimeleri kaynaşmış ( mezci) özel isimler:
،ْ‫ﻀ َﺮ َﻣ ْﻮت‬
ْ ‫ﺣ‬
َ ،‫ﺑﻮ ْرﺳَﻌﻴﺪ‬
‫ﺑﻌﻠﻴَﻚ‬
2- İsimlerde:
a) Sonunda dişilik elifi bulunan kelimeler. ( Elifi memdude veya elifi
maksure) :
‫ ُﺑﺸْﺮى‬،‫ ِذآْﺮى‬،‫ﺻﺤْﺮاء‬
b) Müntehe’l cumuu ( eliften sonra iki veya üç harf bulunan) sigaları:
‫ دَراهﻢ‬،‫ ﻣَﺪارس‬،‫ﺟﺪ‬
ِ ‫ﻣَﺴﺎ‬
3- Sıfatlarda:
a) Sonunda dişilik elifi bulunan sıfatlar:
99
‫ َزرْﻗﺎء‬:mavi, ‫ﺳَﻮداء‬
: siyah,
‫ ُآﺒْﺮى‬: en büyük
‫ َﻓﻌْﻠﻰ‬vezninde gelen ‫ َﻓﻌْﻼن‬vezni sıfatları:
‫ﻰ‬
َ ‫ﺷﺒْﻌ‬
َ --- ‫ﺷﺒْﻌﺎن‬
َ : tok, ‫ﻰ‬
َ ‫ﺟﻮْﻋ‬
َ --- ‫ ﺟَﻮﻋﺎن‬: aç, ‫ﺳﻜْﺮى‬
َ
b) Müennesi
---
‫ﺳﻜْﺮان‬
َ
:
sarhoş
c) ‫ﻞ‬
ُ ‫ َأ ْﻓ َﻌ‬vezninde olan sıfatlar:
güzel
‫ أآْﺜ ُﺮ‬: en çok, ‫ﻞ‬
ُ‫ﻀ‬
َ ‫ ُأ ْﻓ‬: en üstün, ‫ﻞ‬
ُ ‫ﺟ َﻤ‬
ْ ‫ َأ‬: en
Not: Gayri munsarfi kelime ancak muzaf olur veya başına el
kesra kabul eder:
(‫ ) ال‬gelirse
‫ﺟ ِﺪ‬
ِ ‫ﻞ اﻟﻤَﺴﺎ‬
ِ ‫ﺻﻠّﻴﻨﺎ ﻓﻲ أﺟﻤ‬
َ : Mescidlerin en güzelinde namaz kıldık.
m.ileyh –
muz.
‫ﺟ ِﺪ اﻟﻜَﺜﻴ َﺮ ِة‬
ِ ‫َﻣ َﺮرْﻧﺎ ﺑﺎﻟﻤَﺴﺎ‬
: Birçok mescide uğradık.
ÖVME VE YERME FİİLLERİ
‫ح و اﻟﺬ ّم‬
ِ ‫أﻓْﻌﺎل اﻟﻤﺪ‬
Arapça da ( ‫ﻌ َﻢ‬
ْ ‫ ) ِﻧ‬övme ve ( ‫ﺲ‬
َ ‫ )ﺑِﺌ‬yerme fiili olarak kullanılır. Bu
fiillerden sonra genellikle merfu iki isim gelir:
‫ﻞ ﺣﺎﻣ ٌﺪ‬
ُ‫ﺟ‬
ُ ‫ِﻧ ْﻌ َﻢ اﻟﺮ‬
: Ne iyi adamdır, Halid !
‫ﻖ اﻟﻤﺮَأ ِة اﻟﺤﺸﻤ ُﺔ‬
ُ ‫ ﻧﻌﻢ ﺧﻠ‬:
Ne güzel bir kadın ahlakıdır, haya !
‫ب‬
ُ ‫ﻖ اﻟﻜِﺬ‬
ُ ‫ﺨُﻠ‬
ُ ‫ﺲ اﻟ‬
َ ‫ ﺑﺌ‬: Ne kötü huydur, yalan !
‫ﺐ اﻟﺤﺮا ُم‬
ُ ‫ﺲ اﻟﻜﺴ‬
َ ‫ ﺑﺌ‬: Ne kötü kazançtır, haram !
Övme fiili olarak ‫ ﺣﺒﺬا‬da kullanılır. Yerme fiili olarak da ‫ﺲ‬
َ ‫ ﺑﺌ‬dışında ‫ﺳﺎء‬
( kötü oldu) ve ‫ﺣﺒﱠﺬا‬
‫ ﻻ‬da kullanılır.
‫ﺟ ﱡﻮ ُﺗ ْﺮآِﻴﺎ‬
َ ‫ ﺣﺒﺬا‬: Havası ne güzeldir, Türkiye’nin !
‫ ﻻ ﺣﺒﱠﺬا ﺟُﻠﺴﺎ ُء اﻟﺴﻮ ِء‬: Ne kötüdür ahlaksız yarenler !
AKSAMI SEB’A/ YEDİ BÖLÜM
100
‫أﻗْﺴﺎ ُم اﻟﺴﺒْﻌ ُﺔ‬
Fiiler, kök harflerini meydana getiren harflerin durumu bakımından yedi
bölümde incelendiğ için bu konu aksamu’s seba başığı altında
anlatılmaktadır.
Fiiler öncelikle kök harflerinin durumuna göre önce sahih ve mutel olmak
üzere ikiye ayrılır.
Sahih de kendi içinde, salim, mehmuz ve mudaaf olmak üzere üçe ayrılır.
Mutel ( İlletli) de kendi içinde dörde ayrılır: Misal, ecvef, nakıs ve lefif.
Şimdi bu kısımlara biraz daha yakından bakalım:
‫أﻗْﺴﺎ ُم اﻟﺴﺒْﻌ ُﺔ‬
:‫اﻟﺼﺤﻴﺢ‬
‫اﻟﺴﺎﻟﻢ ـــــ اﻟﻤﻬﻤﻮز ــــــ اﻟﻤﻀﻌّﻒ‬
:ّ‫اﻟ ُﻤ ْﻌ َﺘﻞ‬
‫ﺟﻮَف ــــ اﻟﻨﺎﻗﺺ ــــ اﻟﻠﻔﻴﻒ‬
ْ ‫اﻟﻤِﺜﺎل ــــ اﻷ‬
1- Salim Fiil: Kök harfleri içinde hemze, illet harfi ve aynı harften iki tane
bulunmayan fiillerdir. ‫ﺐ‬
َ ‫ﺐ ــ َآ َﺘ‬
َ ‫ ذ َه‬gibi. Salim fiilim çekimini daha
önceden biliyoruz.
2- Mehmuz Fiil: Kök harfleri içinde hemze bulunan fiile denir. Mehmuz
fiil, hemzenin bulunduğu konuma göre üç kısma ayrılır.
a) Mehmuzul fa : ‫ﻞ‬
َ ‫أ َآ‬
b) Mahmuzul ayn :‫ل‬
َ ‫ﺳَﺄ‬
c) Mahmuzul lam: ‫َﻗﺮَأ‬
Mehmuz fiilin çekimi salim fiil gibidir. Mehmuz fiilin çekim örnekleri:
‫َأ َﻣ َﺮ‬
101
(birinci babdan) fiili mazinin çekimi:
‫ﺟ ْﻤ ٌﻊ‬
َ Çoğul
‫ َﺗ ْﺜ ِﻨ َﻴ ٌﺔ‬İkil
‫ ُﻣ ْﻔ َﺮ ٌد‬Tekil
‫َأ َﻣﺮُوا‬
‫َأ َﻣﺮَا‬
‫َأ َﻣ َﺮ‬
‫ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ‬
‫ن‬
َ ‫َأ َﻣ ْﺮ‬
‫َأ َﻣ َﺮﺗَﺎ‬
‫ت‬
ْ ‫َأ َﻣ َﺮ‬
‫ﺚ‬
ٌ ‫ُﻣ َﺆ ﱠﻧ‬
‫َأ َﻣ ْﺮ ُﺗ ْﻢ‬
‫َأ َﻣ ْﺮ ُﺗﻤَﺎ‬
‫ت‬
َ ‫َأ َﻣ ْﺮ‬
‫ﻦ‬
‫َأ َﻣ ْﺮ ُﺗ ﱠ‬
‫َأ َﻣ ْﺮ ُﺗﻤَﺎ‬
‫ت‬
ِ ‫َأ َﻣ ْﺮ‬
‫ﺚ‬
‫َأ َﻣ ْﺮﻧَﺎ‬
----
‫ت‬
ُ ‫َأ َﻣ ْﺮ‬
‫ُﻣ َﺘ َﻜﱢﻠ ٌﻢ‬
Emretmek
َ‫ َﻳ ْﺄ ُﻣ ُﺮ‬: Muzari fiilin çekimi.
َ Çoğul
emretmek
‫ن‬
َ ‫َﻳ ْﺄ ُﻣﺮُو‬
‫ن‬
ِ ‫َﻳ ْﺄ ُﻣﺮَا‬
‫َﻳ ْﺄ ُﻣ ُﺮ‬
‫ن‬
َ ‫َﻳ ْﺄ ُﻣ ْﺮ‬
‫ن‬
ِ ‫َﺗ ْﺄ ُﻣﺮَا‬
‫َﺗ ْﺄ ُﻣ ُﺮ‬
‫ﺚ‬
‫ن‬
َ ‫َﺗ ْﺄ ُﻣﺮُو‬
‫ن‬
‫َﺗ ْﺄ ُﻣ ُﺮ‬
‫ن‬
َ ‫َﺗ ْﺄ ُﻣ ْﺮ‬
‫ن‬
‫ﻦ‬
َ ‫َﺗ ْﺄ ُﻣﺮِﻳ‬
‫ﺚ‬
‫َﻧ ْﺄ ُﻣ ُﺮ‬
---
‫ﺁ ُﻣ ُﺮ‬
‫ ُﻣ ْﺮ‬: Emri hazırın çekimi:
َ Çoğul
‫ﺐ‬
ٌ ‫ﻏَﺎ ِﺋ‬
‫ﺐ‬
ٌ ‫ﻃ‬
َ ‫ُﻣﺨَﺎ‬
‫ﺐ‬
ٌ ‫ﻏﺎ ِﺋ‬
َ
‫ﺐ‬
ٌ ‫ﻃ‬
‫ُﻣﺮُوا‬
‫ُﻣﺮَا‬
‫ُﻣ ْﺮ‬
‫ن‬
َ ‫ُﻣ ْﺮ‬
‫ُﻣﺮَا‬
‫ُﻣﺮِى‬
‫ﺚ‬
3- Mudaaf Fiil: Fiilin kök harflerinden ikisinin aynı olması yani şedeli
َ ‫ َﻣ ّﺪ ــ‬gibi.
olması demektir.ّ‫ﺷ ّﺪ ــ َﻓﺮ‬
Bu şedde fiil çekimlerinde cemi müennes gaibe sigasında çözülür. Muzaaf
fiilin çekiminden örnekler:
‫‪102‬‬
‫ﺐ‬
‫ﺣ ﱠ‬
‫‪َ : fiilinin çekimi‬‬
‫ﺐ‬
‫ﻏَﺎ ِﺋ ٌ‬
‫ﺐ‬
‫ﻃ ٌ‬
‫ُﻣﺨَﺎ َ‬
‫‪ُ Tekil‬ﻣ ْﻔ َﺮ ٌد‬
‫‪َ İkil‬ﺗ ْﺜ ِﻨ َﻴ ٌﺔ‬
‫‪َ Çoğul‬‬
‫ﺐ‬
‫ﺣ ﱠ‬
‫َ‬
‫ﺣﺒﱠﺎ‬
‫َ‬
‫ﺣﺒﱡﻮا‬
‫َ‬
‫ﺚ‬
‫ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ٌ‬
‫ﺖ‬
‫ﺣ ﱠﺒ ْ‬
‫َ‬
‫ﺣ ﱠﺒﺘَﺎ‬
‫َ‬
‫ﻦ‬
‫ﺣ َﺒ ْﺒ َ‬
‫َ‬
‫ﺖ‬
‫ﺣ َﺒ ْﺒ َ‬
‫َ‬
‫ﺣ َﺒ ْﺒ ُﺘﻤَﺎ‬
‫َ‬
‫ﺣ َﺒ ْﺒ ُﺘ ْﻢ‬
‫َ‬
‫ﺚ‬
‫ﺖ‬
‫ﺣ َﺒ ْﺒ ِ‬
‫َ‬
‫ﺣ َﺒ ْﺒ ُﺘﻤَﺎ‬
‫َ‬
‫ﺣ َﺒ ْﺒ ُﺘﻦﱠ‬
‫َ‬
‫ﺖ‬
‫ﺣ َﺒ ْﺒ ُ‬
‫َ‬
‫‪-----‬‬
‫ﺣ َﺒ ْﺒﻨَﺎ‬
‫َ‬
‫ﺐ‬
‫ﺤ ﱡ‬
‫َﻳ ِ‬
‫ن‬
‫ﺤﺒﱠﺎ ِ‬
‫َﻳ ِ‬
‫ن‬
‫ﺤﺒﱡﻮ َ‬
‫َﻳ ِ‬
‫ﺚ‬
‫ﺐ‬
‫ﺤ ﱡ‬
‫َﺗ ِ‬
‫ن‬
‫َﺗ ِ‬
‫ﻦ‬
‫ﺤ ِﺒ ْﺒ َ‬
‫َﻳ ْ‬
‫ﺐ‬
‫ﺤ ﱡ‬
‫َﺗ ِ‬
‫ن‬
‫َﺗ ِ‬
‫ن‬
‫ﺤﺒﱡﻮ َ‬
‫َﺗ ِ‬
‫ﺚ‬
‫ﻦ‬
‫ﺤﺒﱢﻴ َ‬
‫َﺗ ِ‬
‫ن‬
‫َﺗ ِ‬
‫ﻦ‬
‫ﺤ ِﺒ ْﺒ َ‬
‫َﺗ ْ‬
‫ﺐ‬
‫ﺣ ﱡ‬
‫َا ِ‬
‫‪----‬‬
‫ﺐ‬
‫ﺤ ﱡ‬
‫َﻧ ِ‬
‫ﺐ‬
‫ﺤ ﱡ‬
‫‪َ : çekimi‬ﻳ ِ‬
‫ﺐ‬
‫ﺐ‬
‫ﻃ ٌ‬
‫ﻚ‬
‫ُﻣ َﺘ َ‬
‫ﺐ‬
‫ﺣ ّ‬
‫‪ِ : emir fiilinin çekimi‬‬
‫ﺐ‬
‫ﻃ ٌ‬
‫ﺚ‬
‫ُﻣ ْﻔ َﺮ ٌد‬
‫ﺐ‬
‫ﺣ ﱠ‬
‫ﺐ‪ِ -‬‬
‫ﺣ ِﺒ ْ‬
‫ِا ْ‬
‫ﺣﺒﱢﻲ‬
‫ِ‬
‫َﺗ ْﺜ ِﻨ َﻴ ٌﺔ‬
‫ﺣﺒﱠﺎ‬
‫ِ‬
‫ﺣﺒﱠﺎ‬
‫ِ‬
‫َ‬
‫ﺣﺒﱡﻮا‬
‫ِ‬
‫ﻦ‬
‫ﺣ ِﺒ ْﺒ َ‬
‫ِا ْ‬
4- Misal Fiil: Kök harflerinden ilki ‫ و‬veya
103
‫ ي‬olan fiildir. ‫ﺿ َﻊ‬
َ ‫ﺐ ــ َو‬
َ ‫َو َه‬
‫ﺲ‬
َ ‫ﻆ ـــ َﻳ ِﺒ‬
َ ‫ــ َﻳ ِﻘ‬
Fiilin ilk harfi vav (‫ ) و‬ise misali vavî, ya (‫ ) ي‬ise misali yai denir.
Misal fiilerin mazi çekimi salim fiil gibidir. Misali vavilerde ise,
muzarilerinden, vav düşer. ( ‫ﺟ َﺪ ــ ﻳَﺠ ُﺪ‬
َ ‫ َو‬gibi) Bu vavlar mastardan da
düşer.
‫ﻋ ّﺪ ٌة‬
ِ ‫ﻋ َﺪ ـــ َﻳ ِﻌ ُﺪ ـــ‬
َ ‫ َو‬: vaad
‫ﻈ ٌﺔ‬
ّ‫ﻋ‬
ِ ‫ﻆ ـــ‬
ُ ‫ﻆ ـــ ﻳ ِﻌ‬
َ ‫ وﻋ‬: vaaz
Muzari malum sigadan kalkmış olan vav, meçhul çekiminde geri döner.
Mazi çekimi salim fiili gibi olan misalin, muzari malum ve meçhulünün
çekimine örnek:
‫ ﻳَﺠ ُﺪ‬: Malum muzarinin çekimi:
َ Çoğul
‫ن‬
َ ‫ﻳَﺠﺪو‬
‫ن‬
ِ ‫ﻳَﺠﺪا‬
‫ﻳَﺠ ُﺪ‬
‫ن‬
َ ‫ﻳَﺠ ْﺪ‬
‫ﺗَﺠﺪان‬
‫ﺗَﺠ ُﺪ‬
‫ﺚ‬
‫ن‬
َ ‫َﺗَﺠﺪو‬
‫ﺗَﺠﺪ‬
‫ن‬
َ ‫ﺗَﺠ ْﺪ‬
‫ﻦ‬
َ ‫ﺗَﺠﺪﻳ‬
‫ﺚ‬
‫ﻧَﺠ ُﺪ‬
---
‫أﺟ ُﺪ‬
‫ﺐ‬
‫ﺐ‬
ٌ ‫ﻃ‬
‫ﻚ‬
َ ‫ُﻣ َﺘ‬
104
Meçhul muzarinin çekimi:
َ Çoğul
‫ن‬
َ ‫ﻳﻮُﺟﺪو‬
‫ن‬
ِ ‫ﻳﻮُﺟﺪا‬
‫ﻳﻮُﺟ ُﺪ‬
‫ن‬
َ ‫ﻳﻮُﺟ ْﺪ‬
‫َﺗﻮُﺟﺪان‬
‫َﺗﻮُﺟ ُﺪ‬
‫ﺚ‬
‫ن‬
َ ‫َﺗ ُﻮﺟﺪو‬
‫َﺗﻮُﺟﺪان‬
‫َﺗﻮُﺟ ُﺪ‬
‫ن‬
َ ‫ﺗَﻮﺟ ْﺪ‬
‫ﺗﻮَﺟﺪان‬
‫ﻦ‬
َ ‫ﺗَﻮﺟﺪﻳ‬
‫ﺚ‬
‫ﻧَﻮﺟ ُﺪ‬
---
‫أوﺟ ُﺪ‬
‫ﺐ‬
‫ﺐ‬
ٌ ‫ﻃ‬
‫ﻚ‬
َ ‫ُﻣ َﺘ‬
5- Ecvef Fiil: Kök harflerinden ortataki harfi yani aynul fiili illetli olan
fiildir. Bilindiği üzere illet harfleri (‫) و‬, ( ‫ )ي‬ve (‫ ) ا‬dir. Ortada bulunan
‫ و‬ve ‫ ي‬mazide elif (‫’) ا‬e dönüşür.
Orta harfi aslen vav olan ecvef fiile, ecvefi vavi denir.
‫ل‬
َ ‫ َﻗ َﻮ‬den .... ‫ل‬
َ ‫ ﻗَﺎ‬: dedi
‫ َﻗ َﻮ َم‬den ..... ‫ ﻗﺎ َم‬: kalktı
‫ﺧﻮَف‬
َ den ..…‫ف‬
َ ‫ ﺧﺎ‬: korktu
Orta harfi aslen ye olan ecvef fiillere de ecvefi yai denilir.
‫ َﺑ َﻴ َﻊ‬den… ‫ع‬
َ ‫ ﺑﺎ‬: sattı
‫ﺳ َﻴ َﺮ‬
َ den… ‫ ﺳﺎ َر‬yürüdü
‫ﺐ‬
َ ‫ َه َﻴ‬den.. ‫ب‬
َ ‫ هﺎ‬korktu
Ecvef fiilin ilk harfi üstün, illet harfi de harekeli ise vav ve ye, telefuz
kolaylığı açısından elife çevrilir. Ecvef fiilin mazi, muzari ve emir çekimine
örnekler:
‫‪105‬‬
‫‪Birinci babdan örnek:‬‬
‫ﺐ‬
‫ﺐ‬
‫ﻃ ٌ‬
‫ﺚ‬
‫ﺚ‬
‫زَا َر‬
‫ت‬
‫زَا َر ْ‬
‫ت‬
‫ُز ْر َ‬
‫ت‬
‫ُز ْر ِ‬
‫ت‬
‫ُز ْر ُ‬
‫ﺚ‬
‫ﺚ‬
‫ع‬
‫ﺑَﺎ َ‬
‫ﺖ‬
‫ﻋ ْ‬
‫ﺑَﺎ َ‬
‫ﺖ‬
‫ِﺑ ْﻌ َ‬
‫ﺖ‬
‫ِﺑ ْﻌ ِ‬
‫ﺖ‬
‫ِﺑ ْﻌ ُ‬
‫ﺚ‬
‫ﺚ‬
‫َﻳﺰُو ُر‬
‫َﺗﺰُو ُر‬
‫َﺗﺰُو ُر‬
‫ﻦ‬
‫َﺗﺰُورِﻳ َ‬
‫َازُو ُر‬
‫زَارَا‬
‫زَا َرﺗَﺎ‬
‫ُز ْر ُﺗﻤَﺎ‬
‫ُز ْر ُﺗﻤَﺎ‬
‫‪---‬‬
‫زَارُوا‬
‫ن‬
‫ُز ْر َ‬
‫ُز ْر ُﺗ ْﻢ‬
‫ُز ْر ُﺗﻦﱠ‬
‫ُز ْرﻧَﺎ‬
‫‪İkinci babdan örnek:‬‬
‫ﺐ‬
‫ﺐ‬
‫ﻃ ٌ‬
‫ﺑَﺎﻋَﺎ‬
‫ﻋﺘَﺎ‬
‫ﺑَﺎ َ‬
‫ِﺑ ْﻌ ُﺘﻤَﺎ‬
‫ِﺑ ْﻌ ُﺘﻤَﺎ‬
‫‪---‬‬
‫َﺑَﺎﻋُﻮا‬
‫ﻦ‬
‫ِﺑ ْﻌ َ‬
‫ِﺑ ْﻌ ُﺘ ْﻢ‬
‫ِﺑ ْﻌ ُﺘﻦﱠ‬
‫ِﺑ ْﻌﻨَﺎ‬
‫‪Muzarinin çekimi:‬‬
‫ﺐ‬
‫ﺐ‬
‫ﻃ ٌ‬
‫ن‬
‫َﻳﺰُورَا ِ‬
‫ن‬
‫َﺗﺰُورَا ِ‬
‫ن‬
‫ن‬
‫‪---‬‬
‫ن‬
‫َﻳﺰُورُو َ‬
‫ن‬
‫َﻳ ُﺰ ْر َ‬
‫ن‬
‫َﺗﺰُورُو َ‬
‫ن‬
‫َﺗ ُﺰ ْر َ‬
‫َﻧﺰُو ُر‬
106
Muzarinin çekimi:
َ Çoğul
‫ن‬
َ ‫َﻳﺒِﻴﻌُﻮ‬
‫ﻦ‬
َ ‫َﻳ ِﺒ ْﻌ‬
‫ن‬
َ ‫َﺗﺒِﻴﻌُﻮ‬
‫ﻦ‬
َ ‫َﺗ ِﺒ ْﻌ‬
‫َﻧﺒِﻴ ُﻊ‬
‫ن‬
ِ ‫َﻳﺒِﻴﻌَﺎ‬
‫ن‬
ِ ‫َﺗﺒِﻴﻌَﺎ‬
‫ن‬
‫ن‬
---
‫َﻳﺒِﻴ ُﻊ‬
‫َﺗﺒِﻴ ُﻊ‬
‫َﺗﺒِﻴ ُﻊ‬
‫ﻦ‬
َ ‫َﺗﺒِﻴﻌِﻴ‬
‫َاﺑِﻴ ُﻊ‬
‫ ُز ْر‬:Emri hazır:
َ
‫زُورُا‬
‫ن‬
َ ‫ُز ْر‬
‫زُورَا‬
‫زُورَا‬
‫ُز ْر‬
‫زورِى‬
‫ﺚ‬
‫ﺐ‬
ٌ ‫ﻃ‬
‫ ِﺑ ْﻊ‬:Emri hazır:
َ
‫ﺑِﻴﻌُﻮا‬
‫ﻦ‬
َ ‫ِﺑ ْﻌ‬
‫ﺑِﻴﻌَﺎ‬
‫ﺑِﻴﻌَﺎ‬
‫ِﺑ ْﻊ‬
‫ﺑِﻴﻌِﻰ‬
‫ﺚ‬
‫ﺐ‬
ٌ ‫ﻃ‬
‫ﺚ‬
‫ﺚ‬
‫ﺐ‬
‫ﺐ‬
ٌ ‫ﻃ‬
6- Nakıs Fiil: Son harfi yani lamu’l fiili illetli olan fiildir.
İllet harfi aslen vav olupta (‫ ) و‬elif şeklinde yazılıyorsa buna nakısi vavi
‫ﻋ َﻮ‬
َ ‫ َد‬s-den --- ‫ َدﻋَﺎ‬: dua etti, çağırdı.
Son harfi aslen (‫ )ي‬olup da elifi maksura ( ‫ )ى‬yani noktasız ye şeklinde
denilir.
ise, bu tür fiillere nakısı yai denilir. Bu fiiler sonu elifi maksuradan dolayı
uzatılarak okunur. ‫ﻲ‬
َ ‫ﺳ َﻌ‬
َ den --- ‫ ﺳَﻌﻰ‬: çalıştı, ‫ﻲ‬
َ ‫ َر َﻣ‬den --- ‫ َرﻣَﻰ‬: attı,
gibi.
Nakıs fiillerin çekimine örnek:
‫‪107‬‬
‫ﺐ‬
‫ﺐ‬
‫ﻃ ٌ‬
‫ﺚ‬
‫ﺚ‬
‫َدﻋَﺎ‬
‫ﺖ‬
‫ﻋ ْ‬
‫َد َ‬
‫ت‬
‫ﻋ ْﻮ َ‬
‫َد َ‬
‫ت‬
‫ﻋ ْﻮ ِ‬
‫َد َ‬
‫ت‬
‫ﻋ ْﻮ ُ‬
‫َد َ‬
‫‪َ : Nakısi vavi örneği.‬دﻋَﺎ‬
‫َ‬
‫ﻋﻮْا‬
‫َد َ‬
‫ﻋﻮَا‬
‫َد َ‬
‫ن‬
‫ﻋ ْﻮ َ‬
‫َد َ‬
‫ﻋﺘَﺎ‬
‫َد َ‬
‫ﻋ ْﻮ ُﺗ ْﻢ‬
‫َد َ‬
‫ﻋ ْﻮ ُﺗﻤَﺎ‬
‫َد َ‬
‫ﻦ‬
‫ﻋ ْﻮ ُﺗ ﱠ‬
‫َد َ‬
‫ﻋ ْﻮ ُﺗﻤَﺎ‬
‫َد َ‬
‫ﻋ ْﻮﻧَﺎ‬
‫َد َ‬
‫‪---‬‬
‫ﺚ‬
‫ﺚ‬
‫َرﻋَﻰ‬
‫ﺖ‬
‫ﻋ ْ‬
‫َر َ‬
‫ﺖ‬
‫ﻋ ْﻴ َ‬
‫َر َ‬
‫ﺖ‬
‫ﻋ ْﻴ ِ‬
‫َر َ‬
‫ﺖ‬
‫ﻋ ْﻴ ُ‬
‫َر َ‬
‫‪َ : nakısı yai örneği‬رﻋَﻰ‬
‫َ‬
‫ﻋﻮْا‬
‫َر َ‬
‫ﻋﻴَﺎ‬
‫َر َ‬
‫ﻦ‬
‫ﻋ ْﻴ َ‬
‫َر َ‬
‫ﻋﺘَﺎ‬
‫َر َ‬
‫ﻋ ْﻴ ُﺘ ْﻢ‬
‫َر َ‬
‫ﻋ ْﻴ ُﺘﻤَﺎ‬
‫َر َ‬
‫ﻦ‬
‫ﻋ ْﻴ ُﺘ ﱠ‬
‫َر َ‬
‫ﻋ ْﻴ ُﺘﻤَﺎ‬
‫َر َ‬
‫ﻋ ْﻴﻨَﺎ‬
‫َر َ‬
‫‪---‬‬
‫ﺚ‬
‫ﺚ‬
‫َﻳ ْﺪﻋُﻮ‬
‫َﺗ ْﺪﻋُﻮ‬
‫َﺗ ْﺪﻋُﻮ‬
‫ﻦ‬
‫َﺗ ْﺪﻋِﻴ َ‬
‫َا ْدﻋُﻮ‬
‫‪َ :Muzari‬ﻳ ْﺪﻋُﻮ‬
‫َ‬
‫ن‬
‫َﻳ ْﺪﻋُﻮ َ‬
‫ن‬
‫َﻳ ْﺪﻋُﻮ َ‬
‫ن‬
‫ﻋﻮ َ‬
‫َﺗ ْﺪ ُ‬
‫ن‬
‫َﺗ ْﺪﻋُﻮ َ‬
‫َﻧ ْﺪﻋُﻮ‬
‫ﺐ‬
‫ﺐ‬
‫ﻃ ٌ‬
‫ﺐ‬
‫ﺐ‬
‫ﻃ ٌ‬
‫ن‬
‫ﻋﻮَا ِ‬
‫َﻳ ْﺪ ُ‬
‫ن‬
‫ﻋﻮَا ِ‬
‫ن‬
‫ﻋﻮَا ِ‬
‫ن‬
‫ﻋﻮَا ِ‬
‫‪---‬‬
108
‫ َﻳ ْﺮﻋَﻰ‬:Muzari
َ
‫ن‬
َ ‫ﻋ ْﻮ‬
‫ﻦ‬
َ ‫ﻋ ْﻴ‬
‫ن‬
َ ‫ﻋ ْﻮ‬
‫ﻦ‬
َ ‫ﻋ ْﻴ‬
‫َﻧ ْﺮﻋَﻰ‬
‫ن‬
ِ ‫ﻋ َﻴَﺎ‬
‫ن‬
ِ ‫ﻋﻴَﺎ‬
‫ن‬
‫ن‬
-----
‫َﻳ ْﺮﻋَﻰ‬
‫َﺗ ْﺮﻋَﻰ‬
‫َﺗ ْﺮﻋَﻰ‬
‫ﻦ‬
َ ‫ﻋ ْﻴ‬
‫َا ْرﻋَﻰ‬
‫ﻋﻮَا‬
ُ ‫ُا ْد‬
‫ﻋﻮَا‬
ُ ‫ُا ْد‬
‫ع‬
ُ ‫ُا ْد‬
‫ُا ْدﻋِﻰ‬
‫ﺚ‬
‫ﺐ‬
ٌ ‫ﻃ‬
‫ﻋﻴَﺎ‬
َ ‫ِا ْر‬
‫ﻋﻴَﺎ‬
َ ‫ِا ْر‬
‫ع‬
َ ‫ِا ْر‬
‫ﻰ‬
ْ ‫ﻋ‬
َ ‫ِا ْر‬
‫ﺚ‬
‫ﺐ‬
ٌ ‫ﻃ‬
‫ﺚ‬
‫ﺚ‬
‫ﺐ‬
‫ﺐ‬
ٌ ‫ﻃ‬
‫ع‬
ُ ‫ ُا ْد‬:Emir
َ Çoğul
‫ُا ْدﻋُﻮا‬
‫ن‬
َ ‫ُا ْدﻋُﻮ‬
‫ع‬
َ ‫ ِا ْر‬:Emir
َ Çoğul
‫ﻋ ْﻮ‬
َ ‫ِا ْر‬
‫ﻦ‬
َ ‫ﻋ ْﻴ‬
َ ‫ِا ْر‬
7- Lefif Fiil: İki harfi illetli olan fiillere lefif fiil denilir. İllet harfleri (
‫ﻰ‬
َ ‫) َو َﻗ‬
gibi birbirinden ayrı ise buna lefifi mefruk, illet harfleri ( ‫ي‬
َ ‫ ) َﻗ ِﻮ‬gibi yan
yana ise buna da lefifi makrun denilir.. Her iki lefif fiil türü de nakıs fiil gibi
çekilir.
‫‪109‬‬
‫‪َ : Mazinin çekimi‬وﻗَﻰ‬
‫ﺐ‬
‫ﺐ‬
‫ﻃ ٌ‬
‫ﺚ‬
‫ﺚ‬
‫َوﻗَﻰ‬
‫ﺖ‬
‫َو َﻗ ْ‬
‫ﺖ‬
‫َوﻗَﻴ َ‬
‫ﺖ‬
‫َو َﻗ ْﻴ ِ‬
‫ﺖ‬
‫َوﻗَﻴ ُ‬
‫ﺚ‬
‫ﺚ‬
‫َﻳﻘِﻰ‬
‫َﺗﻘِﻰ‬
‫َﺗﻘِﻰ‬
‫ﻦ‬
‫َﺗﻘِﻴ َ‬
‫َاﻗِﻰ‬
‫ن‬
‫َﻳ ِﻘﻴَﺎ ِ‬
‫ن‬
‫َﺗ ِﻘﻴَﺎ ِ‬
‫ن‬
‫َﺗ ِﻘﻴَﺎ ِ‬
‫ن‬
‫َﺗ ِﻘ َﻴَﺎ ِ‬
‫‪---‬‬
‫ق‬
‫ِ‬
‫ﻗِﻰ‬
‫ِﻗﻴَﺎ‬
‫ِﻗﻴَﺎ‬
‫َوﻗَﻴﺎ‬
‫َوﻗَﺘﺎ‬
‫َو َﻗ ْﻴﺘُﻤﺎ‬
‫َوﻗَﻴﺘُﻤﺎ‬
‫‪---‬‬
‫َو َﻗﻮْا‬
‫ﻦ‬
‫َو َﻗ ْﻴ َ‬
‫َوﻗَﻴ ُﺘ ْﻢ‬
‫ﻦ‬
‫َوﻗَﻴ ُﺘ ّ‬
‫َو َﻗﻴْﻨﺎ‬
‫‪َ : Muzari çekimi‬ﻳﻘِﻰ‬
‫ﺐ‬
‫ﺐ‬
‫ﻃ ٌ‬
‫ن‬
‫َﻳﻘُﻮ َ‬
‫ﻦ‬
‫َﻳﻘِﻴ َ‬
‫ن‬
‫َﺗﻘُﻮ َ‬
‫ﻦ‬
‫َﺗﻘِﻴ َ‬
‫َﻧﻘِﻰ‬
‫‪ :Emir çekimi‬ق‬
‫ﺐ‬
‫ﻃ ٌ‬
‫ﺚ‬
‫ﻗُﻮا‬
‫ﻦ‬
‫ﻗِﻴ َ‬
‫‪Diğer fiiller de bu örneklerle kıyaslanarak çekilebilir.‬‬
TEACCÜB FİİLLERİ
‫ﺐ‬
ُ ‫ﺠ‬
ّ ‫ل اﻟ َﺘ َﻌ‬
ُ ‫أ ْﻓ َﻌﺎ‬
Teaccüb yani şaşkınlık fiillerinin iki vezni vardır:
! ‫ﺳ ِﻌ ْﺪ ﺑِﺎﻟ ُﻤﺴْﻠ ِﻢ‬
ْ ‫ﺴِﻠ َﻢ ! ـــــ أ‬
ْ ‫ﺳ َﻌ َﺪ اﻟ ُﻤ‬
ْ ‫ﻣﺎ أ‬
110
‫ﻞ‬
َ ‫ﻞ ِﺑ ِﻪ ــــ ﻣﺎ أ ْﻓ َﻌ‬
ْ ‫أ ْﻓ َﻌ‬
: Müslüman kişi ne mutludur!
!‫س‬
ِ ‫ﻋَِﻠ ْﻢ ﺑِﺎﻟ ُﻤ َﺪ ّر‬
ْ ‫س ! ــــ أ‬
َ ‫ﻋَﻠ َﻢ اﻟ ُﻤ َﺪ ّر‬
ْ ‫ ﻣﺎ أ‬: Hoca, ne kadar bilgilidir!
! ‫ح ِﺑ ِﻪ‬
ْ ‫ﺢ ! ـــــ أ ْﻓ ِﺮ‬
َ‫ﺟ‬
ِ ‫ح اﻟ َﻨﺎ‬
َ ‫ﻣﺎ أ ْﻓ َﺮ‬
: Başarılı ne kadar sevinçlidir!
Taccüp için getirlecek fiilin sülasi olması, malum sigadan gelmesi, tam fiil
olması, çekiminin yapılabilmesi ve üstünlük kabul edebilmesi gerekir.
MÜSTESNA
‫اﻟﻤﺴﺘﺜﻨﻰ‬
İstisna edatlarından sonra gelen ismin, önceki bölümün hükmünden ayrı
tutulmasına istisna diyoruz. İstisna edatları şunlardır: ، ‫ﺳﻮَى‬
ِ ، ‫ﻏ ْﻴ َﺮ‬
َ ،‫ﻻ‬
ّ‫إ‬
‫ ﺣﺎﺷﺎ‬، ‫ ﻋَﺪا‬، ‫ﺧﻼ‬
‫ﺣﺎﻣِﺪًا‬
‫ﻻ‬
ّ‫إ‬
‫ب‬
ُ ّ‫ﻄﻼ‬
ُ ‫ ﺟَﺎ َء اﻟ‬: Hamit hariç tüm öğrenciler geldi.
müstesna- ist. harfi- müstesna minh
‫ﻻ‬
ّ ‫ ’إ‬nın Müstesnası:
1- Cümle olumlu, müstesna minh de zikredilmişse, müstesna mensub olur.
‫ﻻ ﻃﺎﻟِﺒ ًﺎ‬
ّ‫إ‬
‫ب‬
ُ ‫ ﺟﺎ َء اﻟﻄُﻼ‬: Bir öğrenci dışında tüm öğrenciler geldi.
2- Cümle olumsuz, müstesna minh de zikredilmiş ise, müstesna mensub
veya bedel olabilir.
(ٌ‫ﻻ ﺣﺎﻣِﺪٌا ) ﺣﺎﻣﺪ‬
ّ ‫ﺣ ٌﺪ إ‬
َ‫ﺐأ‬
َ ‫ ﻣﺎ ذ َه‬: Hamid dışında kimse gitmedi.
bedel – mensub
Burada (‫ﻻ‬
ّ ‫ )إ‬ya amel ettirsek ‫ ﺣﺎﻣﺪ‬lafzı müstesna olarak mensub, aksi
taktirde bedel olarak merfu olur.
111
3- Müstesna min zikredilmemiş ise, ‫ﻻ‬
ّ ‫ إ‬dan sonrası, ‫ﻻ‬
ّ ‫ إ‬yokmuş gibi
irablanır.
‫ﺠﺘُﻬ ُﺪ‬
ْ ‫ﻻ اﻟ ُﻤ‬
ّ ‫ ﻻ ﻳَﻔﻮ ُز إ‬: Ancak çalışan kazanır. ( Müferrağ istisna)
Fail
Not: Müsrena ve müstesna minh aynı cinseten ise buna muttasıl istisna,
ayrı cinsten olursa münkati istisna, cümlede müstesna minh
zikredilmemişse buna da müferrağ istisna denir.
‫ﺳﻮَى‬
ِ
ve ُ‫’ﻏَﻴﺮ‬nın Müstesnaları:
‫ﺳﻮَى‬
ِ ve ‫ ﻏَﻴ ُﺮ‬bu her iki edat da isim olarak kendilerinden sonra gelen
müstesnalara muzaf olurlar.
‫ﷲ‬
ِ ‫ف ﻏَﻴ ُﺮ أ‬
ُ ‫ ﻻ أﺧﺎ‬: Allah’tan başkasından korkmam!
muz. i.- muzaf
‫ب‬
ٍ ‫ﺐ ﺳِﻮى آِﺘﺎ‬
ُ ‫ت اﻟ ُﻜ ُﺘ‬
ُ ‫َﻗﺮَأ‬
muz. i.-
: Bir kitap hariç tüm kitapları okudum.
muzaf
‫ ’ﺧﻼ ـــ ﻋﺪا ـــ ﺣﺎﺷﺎ‬nın Müstesnaları:
Bu edatlar fiil ve harfi cer olurlar. Fiil olarak kabul edilirlerse kendilerinden
sonra gelen müstesna mefulu bih olarak mensub olur. Harfi cer kabul
edilirlerse, kendilerinden sonra gelen müstesna mecrur olur.
ُ ‫ل اﻟﺮآﺎ‬
َ ‫ َﻧ َﺰ‬: Bir yolcu dışında tüm yolcular
‫ب ﻣﻦ اﻟﺤﺎﻓﻠ ِﺔ ﺧﻼ راآِﺒًﺎ‬
otobüsten indi.
‫ﻼ‬
ً ‫ل إﻟﻰ اﻟ َﻤﺼْﻨ ِﻊ ﻋﺪا ﻋﺎﻣ‬
ُ ‫ﻞ اﻟﻌﻤّﺎ‬
َ‫ﺻ‬
َ ‫ و‬: Bir işçi dışında tüm işçiler fabrikaya
ulaştı.
‫ﺐ اﻟﺠَﺮﺣﻰ ﺣﺎﺷﺎ ﺟَﺮﻳﺤًﺎ‬
ُ ‫ﺺ اﻟﻄﺒﻴ‬
َ ‫ ﻓﺤ‬: Doktor bir yaralı dışında tüm
yaralıları muayene etti.
(‫ )ﺧﻼ‬ve (‫ )ﻋﺪا‬nin önüne ‫ ﻣﺎ‬gelebilir.
MÜNADA
112
‫اﻟ ُﻤ َﻨﺪَى‬
Münada, çağrılan, nida edilen demektir. Nida harfleri şunlardır:
(‫ )أ‬ve (‫ي‬
ْ ‫)أ‬
: Yakın münada için kullanılır.
‫ي أَﺧﻲ‬
ْ ‫ َأ‬: Ey kardeş! , ‫ أَﺧﺎﻟﺪ‬: Ey Halid!
‫ هﻴﺎ‬،‫ أَﻳﺎ‬،‫ ﺁي‬،‫ ﺁ‬،‫ ﻳﺎ‬: Seslerdeki uzatma nedeniyle daha çok uzaktaki kimseler
için kullanılırlar:
‫ وا‬: Özellikle nudbe için kullanılır.
‫ وارأْﺳﻲ‬: Vah başım! , ‫ وا أﻣّﺎﻩ‬: Vah annem!
‫ ﻳﺎ‬: Yakın için, uzak için ve yardım talebi için kullanılır. En çok kullanılan
nida harfidir.
‫ ﻳﺎ ﻟﻸَﻏﻨﻴﺎ ِء ﻟِﻠﻔﻘﺮا ِء‬: Ey zenginler, fakirlere (yardım edin) ! Bu cümle
yardım talebi, zenginleri fakirlerin yardımına çağırmak için kullanılmıştır.
Lafzı celalin başına nida harfi olarak ‫ ﻳﺎ‬gelir. (ُ‫)ﻳﺎ َأﷲ‬
Münada müfred alem olduğunda ve nekreyi maksude olduğunda ref üzere
mebnidir.
!‫ﻦ‬
ُ ‫ﻳﺎ ﺣﺴ‬
: ey Hasan!
!‫ﻳﺎ ﻣﺤﻤﻮ ُد‬
: ey Mahmud !
! ‫ل ﻗﻮﻣﻮا‬
ُ ‫ ﻳﺎ رِﺟﺎ‬: ey adamlar kalkın!
Münada muzaf ve nekre gayri maksude olarak geldiğinde mensub olur:
‫ﷲ‬
ِ ‫ﻳﺎ ﻋ ْﺒ َﺪ أ‬
: Ey Abdullah!
!‫ﻚ‬
َ ‫ﻄُﻠ ُﺒ‬
ْ ‫ت َﻳ‬
ُ ‫ﻼ و اﻟﻤﻮ‬
ً ‫ ﻳﺎ ﻏﺎﻓ‬: Ey ölümüm peşinde olduğundan gafil olan
kimse!
HAL
113
‫اﻟﺤﺎل‬
Fiilin failinin, mefulunun veya ikisinin birden durumunu gösteren sözdür.
Türkçedeki durum zarfı karşılığıdır. Hal, “nasıl” sorusuna karşılık olarak
gelir.
‫ﻋﺪْوًا‬
َ ‫ﻞ‬
ُ ‫ﺟﺎء اﻟﺮﺟ‬
: Adam koşarak geldi.
‫ﺣﺎل‬
‫ﺖ ﻣﺎﺷِﻴًﺎ‬
ُ ‫ﺟِﺌ‬
: Yürüyerek geldim.
‫ﺣﺎل‬
‫ﺐ ﻣﺴﺮﻋًﺎ‬
ُ ‫ ﺟﺎء َاﻟﻄّﺎﻟ‬: Öğrenci aceleyle geldi.
‫ﺣﺎل‬
‫ﻞ اﻟﻔﺎآﻬ ُﺔ ﻧﺎﺿﺠ ًﺔ‬
ُ ‫ ﺗُﺆآ‬: Meyve olgun yenir.
‫ﺣﺎل‬
Yukarıdaki iki örnek failin durumuna dairdir.
Mefulun Durumuna Örnek:
‫ﻞ اﻟﻮﻟ ُﺪ اﻟﻄﻌﺎ َم ﺣﺎرًا‬
َ ‫ أ َآ‬:Çocuk yemeği sıcak olarak yedi.
‫ﺣﺎل‬
‫ﻞ ﻧﺎﺋﻤًﺎ‬
َ ‫ﺖ اﻟﺮﺟ‬
ُ ‫رَﺋ ْﻴ‬
: Adamı uyur halde gördüm.
‫ﺣﺎل‬
‫ﷲ اﻟﻤﻄ َﺮ ﻏﺰﻳﺮًا‬
ُ ‫لا‬
َ ‫ أﻧﺰ‬: Allah yağmuru bolca indirdi.
‫ﺣﺎل‬
Hem Fail Hem de Mefulun Durumuna Örnek:
‫ﻦ‬
ِ ‫ﻋِﻠﻴّﺎ را ِآ َﺒ ْﻴ‬
َ ‫ﺣ َﻤ ُﺪ‬
ْ ‫ﻲأ‬
َ ‫ َﻟ ِﻘ‬:Ahmet, Ali ile ikiside binmiş durumda karşılaştı.
‫ﺣﺎل‬
Hal Müfred kelime olabileceği gibi cümle veya şibhi cümle de olabilir.
İsim cümlesi olan hal: İsim cümlesi olan halin başında genellikle vav-ı
haliye bulunur.
‫ﺐ‬
ٌ ‫ﻞ إﻟﻰ ﺑ ْﻴ ِﺘ ِﻪ وهﻮ ُﻣ ْﺘ َﻌ‬
ُ ‫ﻋﺎ َد اﻟﻌﺎﻣ‬
114
: İşçi evine yorgun olarak döndü.
‫ﺣﺎل‬
Fiil cümlesi olan hal:
‫ﺠ ُﺮ‬
ْ ‫غ اﻟﻔ‬
َ ‫ﺖ و َﻗ ْﺪ ﺑﺰ‬
ِ ‫ﺖ إﻟﻰ اﻟﺒ ْﻴ‬
ُ ‫ وﺻ ْﻠ‬: Şafak sökerken eve ulaştım.
‫ﺣﺎل‬
Şibhi cümle olan hale örnek:
‫ج ﻋﻠﻰ َﻗ ْﻮ ِﻣ ِﻪ ﻓﻲ زﻳ َﻨ ِﺘ ِﻪ‬
َ ‫ﺧ َﺮ‬
َ
: (Karun) zinet ve ihtişamı içinde kavminin
karşısına çıktı. ( Kasas, 79)
Halin sahibine sahibul hal veya zü’l hal denir.
TEMYİZ
‫اﻟ َﺘﻤْﻴ ُﺰ‬
Kendisinden önce geçen ismi açıklayan nekire bir isimdir. Harfi cerle
gelmediği sürece mensubtur.
ً ‫ﺻﻨْﺪوﻗًﺎ ُﺑ ْﺮﺗَﻘﺎﻻ‬
ُ ‫ﺖ‬
ُ ‫ﺷ َﺘ َﺮ ْﻳ‬
ْ‫إ‬
: Bir sandık portakal satın aldım.
temyiz- mümeyyez
‫ع اﻟﺘﺎﺟِﺮ ُ ِﻗﻨْﻄﺎرًا ﻗﺜﻄْﻨًﺎ‬
َ ‫ﺑﺎ‬
: Tacir bir ton pamuk sattı.
temyiz- mümeyyez
ُ ‫ﺷ َﺘ َﺮ ْﻳ‬
ْ‫إ‬
‫ﺖ ذِراﻋًﺎ ﻣﻦ ﺣﺮﻳ ٍﺮ‬
: Bir arşın ipek satın aldım.
temyiz- mümeyyez
‫ ﺟﺎ َء ﻋﺸﺮون ﻃﺎﻟﺒًﺎ‬: Yirmi öğrenci geldi.
‫ﻼ‬
ً ‫ﺖ أوﻗﻴ ًﺔ ﻋﺴ‬
ُ ‫ اﺷﺘﺮ ْﻳ‬: Bir ukiye bal satın aldım.
‫ﺖ ﻟﺘﺮًا ﺣﻠﻴﺒ ًﺎ‬
ُ ‫ ﺷﺮ ْﺑ‬: Bir litre süt içtim.
‫ﻦ أﺣﻤ ُﺪ ﺧﻠﻘ ًﺎ‬
َ‫ﺴ‬
ُ ‫ ﺣ‬: Ahmet ahlaken güzel oldu.
TEKİD
115
‫اﻟﺘﺄآﻴ ُﺪ‬
Trkid veya tevkid tabi olduğu kelimenin anlamını güçlendiren, onu
pekiştiren ve kapalılığını gideren ve onunla aynı irabı alan sözdür.
‫ﺲ‬
َ ‫ﺲ اﻟﺮﺋ‬
َ ‫ﺖ اﻟﺮﺋ‬
ُ ‫َر ْﻳ‬
: Başkanı gördüm, başkanı!
Tekid
‫س‬
ُ ّ‫س اﻟ ُﻤ َﺪر‬
ُ ّ‫ﺟﺎء اﻟ ُﻤ َﺪر‬
: Öğretmen geldi, öğretmen!
Tekid
‫ﺖ‬
ِ ‫ﺐ إﻟﻰ اﻟﺒ ْﻴ‬
ْ ‫ﺐ إذه‬
ْ ‫ إذه‬: Eve git, git!
Tekid
Yukarıdaki cümlereler lafzî tekide örnektir. Ayrıca şu kelimelerle de manevi
tekid de şu kelimelerle yapılır:
‫ﺲ‬
ُ ‫ﻦ ـــ َﻧ ْﻔ‬
ُ ‫ ﻋَﻴ‬:
‫ﺴ ُﻪ‬
ُ ‫ ﺟﺎء اﻟﻮزﻳ ُﺮ َﻧ ْﻔ‬: Bakanın bizzat kendisi geldi.
‫ﻋ ْﻴﻨَﻬﺎ‬
َ ‫ﺼ َﺔ‬
ّ ‫ت اﻟﻘ‬
ُ ‫ ﻗﺮأ‬: Öykünün kendisini okudum.
‫ آِﻼ ـــ ِآﻠْﺘﺎ‬:
‫ ﺟﺎء اﻟﺮﺟﻼن آِﻼهُﻨﺎ‬: Adamların her ikisi de geldi.
‫ت اﻟﻤَﺮأﺗﺎن ِآﻠْﺘﺎهُﻤﺎ‬
ْ ‫ ﺟﺎء‬: Kadınların her ikisi de geldi.
‫ﻞ‬
ٌ ‫ ﺟَﻤﻴ ٌﻊ ــــ ُآ‬:
‫س ُآﻠﱠ ُﻪ‬
َ ‫ﺖ اﻟﺪ ْر‬
ُ ‫ﺣ‬
ْ ‫ ﺷﺮ‬: Dersin tamamını açıkladım.
‫ب ﺟَﻤﻴ ُﻌ ُﻬ ْﻢ‬
ُ ‫ ﻧﺠﺢ اﻟﻄﻼ‬: Öğrencilerin hepsi başardı.
Örüldüğü üzere bu tekid kelimeleri, tekid ettikleri kelimelerin zamirine
muzaf olurlar.
BEDEL
116
‫ل‬
ُ ‫اﻟﺒﺪ‬
Bedel, kendinden önceki kelimeyi açıklamak amacıyla onun irabına uygun
olarak gelen lafızdır.
ْ‫ك أ‬
َ ‫ ﺣﻀﺮ أﺧﻮ‬:Kardeşin Ahmet geldi.
bedel – mübdel münhu
‫ﺼ َﻔ ُﻪ‬
ْ ‫ق ِﻧ‬
َ ‫ﺖ اﻟﻄﺮ‬
ُ ‫ﻣَﺸ ْﻴ‬
:Yolun yarısını yürüdüm.
bedel
‫ن ﻋِﻠ ُﻤ ُﻪ‬
ُ ‫ﺠﺒَﻨﻲ ﻋﺜﻤﺎ‬
َ‫ﻋ‬
ْ‫أ‬
:Osman’ın ilmi hoşuma gitti.
bedel
‫ﻞ‬
ٌ ‫هﺬا اﻟﻮﻟ ُﺪ ﻋﺎ ِﻗ‬
: Bu çocuk akıllıdır.
bedel
Bedelin çeşitleri:
1- ‫ﻞ‬
‫ﻞ ﻣﻦ آ ﱟ‬
‫لآﱟ‬
ُ ‫ ﺑﺪ‬Bedeli mutabık: Bedel ve mübedel minhu birbirine
mutabık olur.
ْ‫ك أ‬
َ ‫ ﺣﻀﺮ أﺧﻮ‬: Kardeşin Ahmet geldi.
bedel – mübdel münhu
2- ٍ‫ﺾ ﻣﻦ آﻞ‬
ٍ ‫ل ﺑﻌ‬
ُ ‫ ﺑﺪ‬Bedeli badd minel küll: Bedem mübeddel
minhudan bir cüz olur. Bedel mübeddel minhuya döner ve onunla mutabık
olan bir zamir içerir.
‫ﺼ َﻔ ُﻪ‬
ْ ‫ق ِﻧ‬
َ ‫ﺖ اﻟﻄﺮ‬
ُ ‫ ﻣَﺸ ْﻴ‬:Yolun yarısını yürüdüm.
bedel
3- ‫ل‬
ٍ ‫ل اﺷﺘﻤﺎ‬
ُ ‫ ﺑﺪ‬Bedeli İştimal : Bedel ondan bir cüz olmaksızın mübeddel
minhu bedeli de kapsar.
‫ن ﻋِﻠ ُﻤ ُﻪ‬
ُ ‫ﺠﺒَﻨﻲ ﻋﺜﻤﺎ‬
َ‫ﻋ‬
ْ‫أ‬
bedel
:Osman’ın ilmi hoşuma gitti.
ATF-I BEYAN
117
‫ﻋﻄْﻒ اﻟﺒﻴﺎن‬
Önündeki lafzı açıklamak amacıyla getirilen lafza atf-ı beyan denir.
‫ﺢ ﺣﺎﻣ ٌﺪ‬
ٍ ‫ﺟﺎء أﺑﻮ ﺻﺎﻟ‬
a. beyan fail
: Salih’in babası Hamid geldi.
fiil
‫ﻲ‬
‫ﺐ ذ ِآ ﱞ‬
ٌ ‫ﻲ ﻃﺎﻟ‬
‫أﺧﻲ ﻋِﻠ ﱞ‬
a.
: Kardeşim Ali zeki bir öğrencidir.
beyan
Atfı beyan, irabda tekil, ikil, çoğul halinde matbuuna yani açıkladığı
kelimeye uyar.
ATF-I NESAK
‫ﻋﻄﻒ اﻟﻨﺴﻖ‬
Atıf harflerinden biri kullanılarak iki kelime ve iki cümleyi birbirine
bağlamaya atf-ı nesak denir.
‫ﻲ و ﺧﺎﻟ ٌﺪ‬
ّ ‫ﺟﺎء ﻋﻠ‬
:Ali ve Halid geldi.
ْ ‫ﻗﺎ َم أ‬
‫ﺣ َﻤ ُﺪ ﻓﺨﺎﻟ ٌﺪ‬
:Ahmet ve (peşinden) Halid kalktı.
ُ ‫ﺗﻨﺎو ْﻟ‬: Yemek yedim sonra su içtim.
‫ﺖ اﻟﻤﺎ َء‬
ُ ‫ﺖ اﻟﻄﻌﺎ َم ُﺛﻢّ ﺷ ِﺮ ْﺑ‬
Atıf Harfleri Şunlardır:
‫ﺧﺎﻟ ٌﺪ‬
‫و‬
‫ﻲ‬
ّ ‫ﻋﻠ‬
‫ﺟﺎء‬
‫ﻦ‬
ْ ‫ ﻟ ِﻜ‬، ‫ﻞ‬
ْ ‫ ﺑ‬، ‫ ﻻ‬، ‫ أ ْم‬، ‫ إﻣّﺎ‬، ‫ أ ْو‬، ‫ ﺣﺘّﻰ‬، ‫ ُﺛﻢﱠ‬، ‫ ف‬،‫و‬
: Ali ve Halid geldi.
Matuf- atıf harfi- m. aleyh- fiil
Atıf Harflerinin Kullanımı: Atıf harfleri fiil ve isimler için kullanılır.
1- (‫ ) و‬Vav : Sadece atıf için kullanılır. İki kelime veya cümleyi birbirine
bağlar.
‫ﺖ اﻟﻘﻠ َﻢ و اﻟﺪﻓ َﺘ َﺮ‬
ُ ‫ إﺷﺘﺮ ْﻳ‬: Kalem ve defter satın aldım.
118
2- (
‫ )ف‬Fe : Tertib ve fasılasız oluşu ifade eder.
‫ ﺧﺮج ﺣﺎﻣ ٌﺪ ﻓﺨﺎﻟ ٌﺪ‬: Hamid ve (peşinden) Halid çıktı.
3- (‫ ) ُﺛﻢﱠ‬Sümme : Matuf ve matufun aleyh arasında tertip yani sıra
bulunduğunu gösterir.
‫ﺟﺎء أﺣﻤ ُﺪ ُﺛﻢﱠ ﺧﺎﻟ ٌﺪ‬
: Ahmed, sonra Halid geldi.
4- (‫ﺣﺘّﻰ‬
) Hatta : Gaye ve sonuç ifade eder.
‫ﺟﺪّي ﻃﻮِﻳﻼ ﺣﺘّﻰ ﺟﺎ َو َز اﻟﺘِﺴﻌﻴﻦ‬
َ ‫ش‬
َ ‫ ﻋﺎ‬: Dedem uzun yaşadı, hatta doksan
yaşını geçti.
5- (ْ‫ ) أو‬Ev : İki şeyden birini tercih etmede veya terddüd durumunda
kullanılır.
‫ إﻗﺮأ آِﺘﺎﺑﺎ ﻓﻲ اﻷدب أو اﻟﺘﺎرﻳﺦ‬: Edebiyat veya tarihle ilgili bir kitap oku !
6- (ْ‫ ) أم‬Em : İki şeyden birinin seçimi veya belirlenmesi istebdiğinde
kullanılır.
(َ‫ﻻ ُﻳ ْﺆ ِﻣﻨُﻮن‬
َ ‫ﻋَﻠ ْﻴ ِﻬ ْﻢ َأأَﻧ َﺬ ْر َﺗ ُﻬ ْﻢ َأ ْم َﻟ ْﻢ ﺗُﻨ ِﺬ ْر ُه ْﻢ‬
َ ‫ﺳﻮَا ٌء‬
َ ) : “ Onları korkutsan da
korkutmasan da birdir” ( Bakara, 6)
7- (‫ ) إﻣّﺎ‬İmma : Cümle içinde tekrar edilerek kullanılır. Şüphe ve tereddüt
ifade eder.
‫ﺦ‬
َ ‫ ﺗَﻌّﻠ ْﻢ إﻣّﺎ اﻟﻠﻐﺔ َو إﻣّﺎ اﻟﺘﺎرﻳ‬: Ya dil öğren veya tarih!
8- (
‫ )ﻻ‬La : Matufun aleyhin yaptığı işe matufun katılmadığını gösterir.
‫ﺐ ﻻ ﺷﺎﻋ ٌﺮ‬
ٌ ‫ﺣ َﻤ ُﺪ آﺎ ِﺗ‬
ْ ‫ أ‬: Ahmet şair değil, yazardır.
9- (ْ‫َﺑﻞ‬
) Bel : Idrab yani dönme ve vazgeçme anlamındadır.
‫ ﻣﺎ ﺑﺪأ ﺧﺎﻟ ٌﺪ اﻟﻜﻼ َم ﺑﻞ إﺑﺮاهﻴ ُﻢ‬: Söze Halid değil bilakis İbrahim başladı.
10- (ْ‫ﻜﻦ‬
ِ ‫ )ﻟ‬Lakin: İstidrak ( hatayı düzeltmek) için kullanılır.
‫ل ﻟﻜﻦ ﺧﺎﻟ ٌﺪ‬
ِ ‫ﺐ أﺣﻤ ُﺪ ﻋﻦ اﻟﺴﱡﺆا‬
ْ ‫ ﻟﻢ ﻳﺠ‬: Soruya Ahmet değil, ancak Halid
cevap verdi.
Matuf, matufun aleyhine irab, siga ve cümlenin yapısı konusunda uyar.
İRAB
119
‫اﻹﻋﺮاب‬
Kelime sonlarındaki değişimlere irab denir.
Cümle içindeki kelimeler, sonlarındaki harekenin değişimi açısından mureb
ve mebni olmak üzere ikiye ayrılırlar.
Mureb, bir amil nedeniyle sonu değişen kelime demektir. Amil etki eden,
mamul ise amilden etkilenen lafızdır.
Mebni ise bir amil nedeniyle sonu değişmeyen kelimedir.
Murebe Örnek:
‫ﺐ‬
ُ ‫ﺟﺎ َء اﻟﻄﺎﻟ‬
: Öğrenci geldi. ( Merfu )
‫ﺐ‬
َ ‫ﺖ اﻟﻄﺎﻟ‬
ُ ‫رأﻳ‬
: Öğrenciyi gördüm. (Mensub)
‫ﺐ‬
ِ ‫ﺖ ﻋﻠﻰ اﻟﻄﺎﻟ‬
َ : Öğrenciye selam verdim. ( Mecrur)
Yukarıdaki örneklerde görüldüğü üzere ‫ اﻟﻄﺎﻟﺐ‬kelimesinin sonu cümle
içindeki konumuna göre değimekte, ref haline zamme, nasb halinde fetha ve
cer halinde kesra olmaktadır. Dolayısıla ‫ اﻟﻄﺎﻟﺐ‬mureb bir kelimedir. Bu
şekilde hareke veya harf ile yapılan iraba lafzi irab denir.
Mebniye örnek:
‫ﺟﺎ َء هﺬا‬
: Bu geldi. ( Mahallen merfu)
‫ﺖ هﺬا‬
ُ ‫رأﻳ‬
: Bunu gördüm. ( Mahallen mensub )
‫ﺖ ﻋﻠﻰ هﺬا‬
َ : Buna selam verdim. ( Mahallen mecrur)
İsmi işaretlerin mebni olması nedeniyle ‫ هﺬا‬kelimesinin sonu hiçbir
durumda değişmemiştir. Bu drumda mallallen ref, nasb ve cer diyoruz. Yani
mebni kelimelerin irabı mahallidir.
Bir de takdiri irab vardır ki sonu elifi maksure ( ‫ )ا ــ ى‬ile veya ya ( ‫)ي‬
biten veya mütekellim ya’sına muzaf olan kelimelerin sonundaki irab
alemetleri açık olarak görülmediği için, cümle içindeki konumuna göre bu
kelimlerin sonuna uygun olan hareke zihnen takdir edilir. Bu durumda olan
kelimlerin irabı takdiridir.
Takdiri iraba örnek:
‫ ﺟﺎ َء ﻣﻮﺳَﻰ‬: Musa geldi.
( Ref hali. Zamme takdir edilir)
120
‫ﺖ ﻣﻮﺳَﻰ‬
ُ ‫ رأﻳ‬: Musa’yı gördüm . ( Nasb hali. Fetha takdir edilir)
‫ﺖ ﻋﻠﻰ ﻣﻮﺳَﻰ‬
َ : Musa’ya selam verdim. (Cer hali. Kesra takdir edilir).
‫ ﻣﻮﺳَﻰ‬kelimseini sonu elifi maksure ile bittiğinden, bu kelimenin harekesi
takdiren zamme, feta veya kesradır diye ifade edilir.
İsimlerde Mureb ve Mebnilik
‫ا ﻟﻤﻌﺮب و اﻟﻤﺒﻨﻲ ﻓﻲ اﻷﺳﻤﺎء‬
Aşağıdaki kısımlar hariç ismler mebnidir.
Mebni İsimler:
1- Zamirler :
a- Ref zamirleirne örnek: ... ‫ ﻗﺎﻟﻮا‬، ‫ﺖ‬
ُ ‫ آﺘ ْﺒ‬،
‫ أﻧﺎ‬، ‫ أ ْﻧ ُﺘ ْﻢ‬، ‫ﺖ‬
َ ‫ أ ْﻧ‬، ‫ ُه ْﻢ‬، ‫هُﻮ‬
b- Nasb zamirlerine örnek : ‫ ﺿَﺮﺑﻨﻲ‬، ‫ﻚ‬
َ ‫ أﺳﺄُﻟ‬، ‫رَأ ْﻳ ُﺘ ُﻪ‬
c- Cer zamirlerine örnek : ...‫ ﻟﻨﺎ‬، ‫ﻚ‬
َ ‫ إﺳ ُﻤ‬، ‫ آﺘﺎ ُﺑﻬﺎ‬، ‫آِﺘﺎ ُﺑ ُﻪ‬
2- İşaret İsimleri : …. ‫ ذاﻟﻚ‬، ‫ هﺬﻩ‬، ‫ هﺬان( هﺬا‬ve ‫ هﺎﺗﺎن‬murebdir )
3- İsmi Mevsuller : ....‫ اﻟّﺬﻳﻦ‬، ‫ أﻟّﺘﻲ‬، ‫ اﻟﻠﺬان ( اﻟﻠﺬي‬ve ‫ أﻟﻠﺘﺎن‬murebdir )
4- Soru İsimleri: ...‫ آﻴﻒ ؟‬، ‫ﻦ‬
َ ‫ أﻳ‬، ‫ﻞ‬
ْ‫ه‬
5- Bazı Zarflar : ... ‫ﺚ‬
ُ ‫ ﺣﻴ‬، ‫ إذا‬، ‫اﻵن‬
6- Fiil İsimleri: ... ‫ ﺁ ِﻩ‬، ‫ف‬
ٍ ‫ ُأ‬، ‫ﺁﻣﻴﻦ‬
7- Mürekkeb sayılar (11- 19) : ... ‫ﺮ‬
َ‫ﺸ‬
َ‫ﻋ‬
َ ‫ اﻟﺮاﻳ َﻊ‬، ‫ﺸ َﺮ‬
َ‫ﻋ‬
َ ‫ﺴ َﻌ َﺔ‬
ْ ‫ ِﺗ‬، ‫ﺸ َﺮ‬
َ ‫ﺣ َﺪ ﻋ‬
َ‫أ‬
Ancak saylar konusunda da geçtiği üzere 12 sayısı murebdir.
Örneğin :
‫ﺟﺎ َء إﺛﻨﺎ ﻋﺸ َﺮ ﻃﺎﻟﺒُﺎ‬
: On iki öğrenci geldi
‫ﻲ ﻋﺸ َﺮ ﻃﺎﻟﺒُﺎ‬
ْ ‫ﺖ إﺛ َﻨ‬
ُ ‫رأﻳ‬
: On iki öğrenci gördüm
‫ﻲ ﻋﺸ َﺮ ﻃﺎﻟﺒُﺎ‬
ْ ‫ﺖ ﻋﻠﻰ إﺛ َﻨ‬
َ : On iki öğrenciye selam verdim.
İsimlerdeki Asli İrab Alemetleri:
- ‫ اﻟﻀﻤّﺔ‬: Zamme, ref alemetidir.
- ‫ اﻟﻔﺘﺤﺔ‬: Fetha, nasb alemetidir.
‫ اﻟﻜﺴْﺮة ـ‬: Kesra, cer alemetidir.
İsimlerde bir de feri irab alemetleri vardır. Harf ile yapılan irab böyledir.
Daha önceki konularımızda da geçtiği gibi ikil ismlerin ref alemeti elif (‫) ا‬,
nasb ve cer alemeti ye
(‫) ي‬dir. (‫ﻣﺪرﱢﺳﺎن‬
ve ‫ ) ﻣﺪرﱢﺳﻴﻦ‬gibi.
121
Cemi müennes salimin ise ref alemeti (‫ت‬
ٌ ‫ ) ﻣُﺪرﱢﺳﺎ‬örneğinde olduğu gibi
zammeli ta, nasb ve cer alemeti ise (‫ت‬
ٍ ‫ )ﻣُﺪرﱢﺳﺎ‬kesralı ta dır.
Cemi müzekker salimin ref alemeti vav
(‫ )ي‬dır. ( ‫ﻣﺪرﱢﺳﻮن‬
ve
‫ﻦ‬
َِ ‫ﻣﺪرﱢﺳ ِﻴ‬
(‫ ) و‬, nasb ve cer alemeti ise ya
) örneklerinde olduğu gibi.
Esmau’l hamse’nin de irabı da ref halinde vav, nasb halinde elif ve cer
halinde ya olmak üzere harf iledir. ( ‫ أﺑﻴﻚ‬، ‫ أﺑﺎك‬، ‫ ) أﺑﻮك‬gibi .
- Mankus ( son harfi ya olan) ismler nekre olduklarında ref ve cer hallerinde
ya düşer. Düşen illet harfi yerine hareke takdir edilir.
‫ض‬
ٍ ‫ ﺣﻜ َﻢ ﻗﺎ‬: ( Bir ) hakim karar verdi.
‫ع‬
ٍ ‫ﺖ ﻋﻠﻰ ﺳﺎ‬
َ : Çalışana selam verdim.
Fiillerde Mureb ve Mebnilik
‫اﻟ ُﻤﻌ ّﺮب و اﻟﻤﺒﻨﻲ ﻓﻲ اﻷﻓﻌﺎل‬
Mazi ve Emir fiilleri mebnidir. Müfred müzekker mazi fetha, emir ise sükun
üzere mebnidir.
Muzari Fiil ise nunu nisve birleşen şu ‫ﻦ ـ‬
َ ‫ﻦ ــ َﺗﻔْﻌ ْﻠ‬
َ ‫ َﻳﻔْﻌ ْﻠ‬- iki sigası dışında
murebdir.
Fiili muzarinin murebliğine örnek:
‫ﺖ‬
ُ ‫أذ َه‬
: Eve gidiyorum. ( merfu)
‫ﺖ‬
َ ‫ن أذ َه‬
ْ ‫ أرﻳ ُﺪ أ‬: Eve gitmek istiyorum (mensub)
‫ﺖ‬
ْ ‫ﻟ ْﻢ أذ ّه‬
: Eve gitmedim. ( meczum)
Fiillerde Aslı ve Fer’ı İrab Alemetleri:
- ‫ اﻟﻀﻤّﺔ‬: Zamme, ref alemetidir.
- ‫ اﻟﻔﺘﺤﺔ‬: Fetha, nasb alemetidir.
‫ اﻟﺴّﻜﻮن ـ‬: Sükun, cezm alemetidir.
Fiillerde fer’ı irab alemetleri:
a- Efalu hamse ( muzarinin beş sigasında) ref alemeti nunun sabit kalması,
nasb ve cezm alemeti ise nunun düşmesidir. Örnek:
‫ن َﺗﻜْﺘﺒﻮا اﻟﺮﺳﺎﻟ َﺔ؟‬
ْ ‫نأ‬
َ ‫ أﺗﺮﻳﺪو‬: Mektup yazmak mı istiyorsunuz ?
‫أﻟ ْﻢ َﺗ ْﻜﺘُﺒﻲ اﻟﺮﺳﺎﻟ َﺔ ﻳﺎ زﻳْﻨﺐُ؟‬
: Zeyneb, mektup yazmayacak mısn ?
b- Nakıs fiillede cezm alemeti olarak sonundaki illet harfi düşer.
‫ﺲ‬
َ ‫ ﻟ ْﻢ َﻳ ْﻨ‬، ‫ع‬
ُ ‫ ﻟ ْﻢ َﻳ ُﺪ‬،ِ‫ﻟ ْﻢ َﻳ ْﻤﺶ‬
Merfu, Mensub ve Mecrur İsimlerin Özeti:
‫ت و اﻟﻤﻨﺼﻮﺑﺎت و اﻟﻤﺠﺮورات‬
ُ ‫اﻟﻤﺮﻓﻮﻋﺎ‬
a- Merfu İsimler :
‫ﻗﺎ َم‬
:Zeyd kalktı.
Naibi Fail : ‫ب زﻳ ُﺪ‬
َ ‫ﺿ ِﺮ‬
ُ :Zeyd dövüldü.
:Zeyd ayaktadır.
Mübteda :‫زﻳ ٌﺪ ﻗﺎﺋ ٌﻢ‬
Haber
:‫ زﻳ ٌﺪ ﻓﻲ اﻟﺪار‬: Zeyd evdedir.
Kane ve Benzerlerinin İsmi :‫ آﺎن زﻳ ٌﺪ ﻗﺎﺋﻤ ًﺎ‬: Zeyd ayakta idi.
ّ ‫ إ‬: Muhakkak ki Zeyd
İnne ve Benzerlerinin Haberi :ٌ‫ن زﻳﺪًا ﻗﺎﺋﻢ‬
1- Fail
23456-
: ‫زﻳ ٌﺪ‬
ayaktadır.
7- Merfuya Tabi Olanlar:
Merfuya Tabi Olanlar Dört Tanedir:
ُ ‫اﻟﻌﺎﻗ‬
1- Nat ( Sıfat) : ‫ﻞ‬
: Akıllı Zeyd kalktı.
2- Atıf
: Zeyd ve Bekir kalktı.
3- Tekid
4- Bedel
‫ﻗﺎم زﻳﺪ‬
:‫ﺮ‬
ٌ ‫ﻗﺎم زﻳ ٌﺪ وﺑﻜ‬
:‫ﻗﺎم زﻳ ٌﺪ ﻧﻔﺴُﻪ‬
: ‫ﻧﻔﻌﻨﻲ زﻳ ُﺪ ﻋﻠﻤُﻪ‬
: Zeyd’in bizzat kendisi kalktı.
: Zeyd’in bana ilmi fayda verdi.
b - Mensub İsimler:
‫ﺖ‬
ُ ‫ رآﺒ‬: Ata bindim.
Mefulu Fih veya Zarf :‫ ﺟﺎء زﻳﺪ اﻟﻴﻮ َم‬: Zeyd bugün geldi.
Mefulun Leh
:‫ﺔ ﷲ‬
ً ‫ﺾ زﻳ ٌﺪ ﺑﺼﺮَﻩ ﻃﺎﻋ‬
‫ ﻏ ﱠ‬: Zeyd, Allah’a
1- Mefulu Bih
23-
َ ‫اﻟﻔﺮ‬
:‫س‬
itaat için gözünü sakındı.
4- Mefulun Maah
:‫وﺧﺎﻟﺪًا‬
: Halid ile beraber gittim.
5- Hal
: Zeyd, binerek geldi.
‫ﺖ‬
ُ ‫ذهﺒ‬
:‫ﺟﺎء زﻳ ٌﺪ راآﺒ ًﺎ‬
122
123
‫ﺖ ﻋﺸﺮﻳﻦ‬
ُ ‫ اﺷﺘﺮﻳ‬: Yirmi kitap satın aldım.
7- Müstesna
:‫ ﻗﺎم اﻟﻘﻮ ُم إﻻ زﻳﺪًا‬: Zeyd hariç, herkes kalktı.
8- (‫ ) ﻻ‬La’nın İsmi :‫ﻞ ﻓﻲ اﻟﺪار‬
َ ‫ ﻻ رﺟ‬: Evde adam yok.
9- Münada :‫ﺪ اﷲ‬
َ ‫ ﻳﺎ ﻋﺒ‬: Ey Abdallah. (Münada izafet terkbi şeklinde olursa)
10- (‫ ) آﺎن‬Kane’nin Haberi :‫ آﺎن زﻳ ٌﺪ آﺮﻳﻤ ًﺎ‬: Zeyd, cömert idi.
11- (‫ ) إن‬İnne’nin İsmi
:‫ إن زﻳﺪًا آﺮﻳ ٌﻢ‬: Muhakkak ki Zeyd,
6- Temyiz
:‫آﺘﺎﺑﺎ‬
cömerttir.
12- (‫ )ﻟﻴﺲ‬Leyse’ye benzeyen harflerin haberi :‫ﺖ ﻧﻈﻴﻔ ًﺎ‬
ُ ‫ ﻟﻴﺲ اﻟﺒﻴ‬: Ev,
temiz değildir.
13- Mensuba Tabi Olanlar :‫ رأﻳﺖ زﻳﺪًا وﺑﻜﺮًا‬: Zeyd ve Bekir’i
gördüm.
c – Mecruru İsimler :
1- Harfi Cerle Mecruru Olanlar : ‫ﺑﺎﻟﻘﻠ ِﻢ‬
2- İzafetle Mecrur Olanlar
:‫ﻲ‬
‫ذ ِآ ﱞ‬
‫ﺖ‬
ُ ‫ آﺘﺒ‬: Kalemle yazdım.
‫وﻟ ُﺪ زﻳ ٍﺪ‬
3- Mecrura Tabi Olanlar
: ‫رب اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ‬
alemlerin Rabbi olan Allah’a mahsustur.
: Zeyd’in oğlu zekidir.
‫ واﻟﺤﻤﺪ ﷲ‬: Hamd,
CÜMLE TÜRLERİ
124
‫أﻧﻮاع اﻟﺠﻤﻞ‬
Cümleler, isim cümlesi ile fiil cümlesi, basit cümle ile mürekkeb cümle gibi
açılarından tasnif edildiği gibi irabdan mahalli olup olmamasına göre de
tasnif edilmektedir.
a) İrab’dan Mahalli Olan Cümleler: Bu tür cümleler yerine müfred bir
kelimenin konulması ve o kelime ile tevil edilmesi mümkün olan
cümlelerdir.
1- Haber cümlesi
ِ ‫اﻟﻌﻤ‬
:‫ﻞ‬
‫ﺢ ﻓﻲ‬
ُ ‫ اﻟﻨﺸﻴﻂ ﻳﻨْﺠ‬: Faal kişi işte başarılı olur.
2- Naib-i fail olan cümle: ‫ﻋﺎﻟ ٌﻢ‬
olduğu söyleniyor.
3- Meful cümlesi
:
Allah’ın kuluyum dedi.
4- Hal olan cümle
geldi.
‫ك‬
َ ‫ أﺧﻮ‬:‫ﻳُﻘﺎل‬
‫ﷲ‬
ِ ‫ أﻧﺎ ﻋَﺒﺪُأ‬: ‫ﺤ ّﻤ ٌﺪ‬
َ ‫ﻗﺎل ُﻣ‬
:
: Senin kardeşinin alim
: Muhammed, ben
‫ﻚ‬
ُ ‫ﻚ َﻳﻀْﺤ‬
َ ‫ﺟﺎء ﺻَﺪﻳ ُﻘ‬
5- Nekreye sıfat olan cümle :‫أَﺻﺤﺎﺑﻪ‬
konuşan adama uğradım.
: Arkadaşın gülerek
‫ث‬
ُ ‫ت ﺑﺮﺟﻞ ﻳﺤﺪ‬
ُ ‫ ﻣﺮر‬: Arkadaşları ile
6- Muzafun ileyh olan cümle : ‫ن‬
َ ‫ﻄﻘُﻮ‬
ِ ‫َﻳ ْﻨ‬
konuşamayacakları bir gündür”!
‫هَﺬا َﻳ ْﻮ ُم ﻻ‬
: “Bu, onların
7- Şart edatının cevabı olarak gelip başında ( ‫ )ﻓﺎء‬veya ( ‫ )إذًا‬bulunan
cümle.
‫ﷲ ﻓﻼ هﺎدي ﻟﻪ‬
ُ ‫ﻀﻠِﻞ أ‬
ْ ‫ﻦﻳ‬
ْ ‫ َﻣ‬: Allah’ın sapıttırdığını doğruya ulaştıracak
yoktur.
8- İrabdan mahalli olan cümleye matuf olan cümle :
‫ن‬
َ ‫ن َﻟ ُﻬ ْﻢ َﻓ َﻴ ْﻌ َﺘ ِﺬرُو‬
ُ ‫ وَﻻ ُﻳ ْﺆ َذ‬،َ‫ﻄﻘُﻮن‬
ِ ‫هَﺬا َﻳ ْﻮ ُم ﻻ َﻳ ْﻨ‬
“Bu, onların konuşamayacakları bir gündür. Onlara özür dilemeleri için izin
de verilmez”! ( Mürselat, 35)
Burada ‫ن‬
ُ ‫ وَﻻ ُﻳ ْﺆ َذ‬irab bakımından mahallen meksurdur. Çünkü izafet
nedeniyele mahallen meksur olan
‫ن‬
َ ‫ﻄﻘُﻮ‬
ِ ‫ ﻻ َﻳ ْﻨ‬ifadesine mattufut.
125
b) İraptan mahalli olmayan cümleler: Bunlar müfred lafız ile tevili
mümkün olmayan cümlelerdir.
1- İbtidaiyye cümlesi: ‫ اﻟﺴﻼم ﻋﻠﻴﻜﻢ‬: Selamun aleykum
2- Sıla cümlesi : ‫رأﻳ ُﺘ ُﻪ‬
3- Tefsir cümlesi:
oturdu.
‫ ﺟﺎء اﻟﻮﻟ ُﺪ اﻟﺬي‬: Gördüğüm çocuk geldi.
‫ﺟﻠﺲ اﻟﻮﻟ ُﺪ أي ﻗ َﻌ َﺪ‬
: Çocuk ‫ ﺟﻠﺲ‬oturdu, yani ‫ﻌ َﺪ‬
َ‫ﻗ‬
4- Muterize ( parentez) cümlesi: ‫ﺳﺨﻴ ًﺎ‬
Allah rahmet etsin- cömer idi.
– ‫ رﺣﻤﻪ اﷲ‬- ‫ آﺎن أﺑﻮك‬: Baban –
5- Yeminin cevabı olan cümleler:َ ‫ﻦ‬
ّ ‫ﻷَﺻﺪﻗ‬
söyleyeceğim.
‫ واﷲ‬: Vallahi, mutlaka doğru
6- Cezmeden şart edatına cevap olup başına (‫ ) ﻓﺎء‬ve (‫ ) إذًا‬bulunmayan
cümleler:
‫ﻻ آﺜﻴﺮًا‬
ً ‫ﺐ ﻣﺎ‬
ْ ‫ﺴ‬
ِ ‫ﻦ ﻳﻌﻤﻞ آﺜﻴﺮا ﻳ ْﻜ‬
ْ ‫ ﻣ‬: Çok çalışan, çok mal kazanır.
7- İrabdab mahalli olmayan cümleye matuf olan cümle:
‫ت اﻟﻐﻴﻮ ُم‬
ْ ‫ إﻧْﻘﻄﻊ اﻟﻤﻄﺎ ُر وﺗﺒﺪّد‬: Yağmur kesildi, bulutlar dağıldı.
EMSİLE TABLOSU
‫ﺼ َﺮ‬
َ ‫َﻧ‬
:1
‫َﻳ ْﻨﺼُﺮ‬
:2
‫َﻧﺼْﺮا‬
:3
‫ﺻ ٌﺮ‬
ِ ‫ﻧﺎ‬
:4
‫ َﻣ ْﻨﺼُﻮ ٌر‬:5
‫ﺼ ْﺮ‬
ُ ‫ َﻟ ْﻢ َﻳ ْﻨ‬:6
‫ﺼ ْﺮ‬
ُ ‫ َﻟﻤّﺎ َﻳ ْﻨ‬:7
‫ﺼ ُﺮ‬
ُ ‫ ﻣَﺎ َﻳ ْﻨ‬:8
‫ﺼ ُﺮ‬
ُ ‫ﻻ َﻳ ْﻨ‬
َ :9
‫ﺼ َﺮ‬
ُ ‫ﻦ َﻳ ْﻨ‬
ْ ‫ َﻟ‬:10
‫ﺼ ْﺮ‬
ُ ‫ ِﻟ َﻴ ْﻨ‬:11
‫ﺼ ْﺮ‬
ُ ‫ﻻ َﻳ ْﻨ‬
َ :12
‫ﺼ ْﺮ‬
ُ ‫ُا ْﻧ‬
:13
‫ﺼ ْﺮ‬
ُ ‫ﻻ َﺗ ْﻨ‬
َ :14
‫ﺼ ٌﺮ‬
َ ‫ َﻣ ْﻨ‬:15
‫ﺼ ٌﺮ‬
َ ‫ ِﻣ ْﻨ‬:16
‫ﺼ َﺮ ًة‬
ْ ‫ َﻧ‬:17
‫ﺼ َﺮ ًة‬
ْ ‫ ِﻧ‬:18
‫ﺼ ْﻴ ٌﺮ‬
َ ‫ ُﻧ‬:19
‫ي‬
‫ﺼ ِﺮ ﱞ‬
ْ ‫ َﻧ‬:20
‫ َﻧﺼﱠﺎ ٌر‬:21
‫ﺼ ٌﺮ‬
َ ‫ َا ْﻧ‬:22
‫ﺼﺮَﻩ‬
َ ‫ﻣﺎ َا ْﻧ‬:23
‫ﺼ ْﺮ ِﺑ ِﻪ‬
ِ ‫ َا ْﻧ‬:24
126
‫اﻷﻣﺜﻠﺔ اﻟﻤﺨﺘﻠﻔﺔ‬
1-yardım etti-mazi fiil
2-yardım ediyor-müzari fiil
3-yardım etmek- masdar
4-yardım edici-ismi fail
5-yardım olunmuş-ismi mef'ul
6-yardım etmedi-cehdi mutlak
7-yardım etmedi-cehdi müstağrak
8-yardım etmiyor-nefy-i hal
9-yardım etmez/etmeyecek/etmiyor(genel)-nefyi istikbal
10-(hiç,asla)yardım etmez/etmeyecek-te'kidli
nefy-i istikbal
11-yardım etsin!-emri gaib
12-yardım etmesin-nehyi gaib
13-yardım et!-emri hazır
14-yardım etme!-nehyi hazır
15-yardım etmek, yardım edilecek zaman,
yardım edilecek mekan-mimli masdar,ismi
zaman,ismi mekan(bu üç mana için de
kullanılır)
16-yardım edecek alet-ismi alet
17-bir kere yardım etmek-masdar bina-i merra
18-bir çeşit yardım-masdar bina-i nev'i
19- yardımcık-ismi tasğir
20-yardım etmeye ait-ismi mensub
21-çok yardım edici-mübalağalı ismi fail
22-en çok yardım eden-ismi tafdil
23-acayip yardım etti-birinci taaccüp ifadesi
24-ne acayip yardım etti- ikinci taaccüp ifadesi
HEMZENİN YAZIMI
127
‫آﺘﺎﺑﺔ اﻟﻬﻤﺰة‬
1- Kelime başında yazımı:
a- Fethalı ya da zammeli ise elifin üzerine yazılır:
‫ن‬
َ ‫ َأ ِذ‬، ‫ﻞ‬
َ ‫ َأ َآ‬، ‫ب‬
ٌ ‫َأ‬
b- Kesralı ise elifin altına yazılır :
‫ إﻧﺴﺎن‬، ‫ ِإ ْآﺮَام‬، ‫ن‬
ْ ‫ِإ‬
2- Kelima ortasında:
a- Hemzeden önceki harf fethalı, hemze sakin veya fethalı ise, hemze elifin
üzerine yazılır :
‫ﻞ‬
ُ ‫ َﻳ ْﺄ ُآ‬، ‫ﺴَﺄَﻟﺔ‬
ْ ‫ َﻣ‬، ‫ل‬
َ ‫ﺳَﺄ‬
َ
b- Hemze fethalı, öncesi zammeli veya kesralı ise, öncesinin hareketine
üsütün destek üzerine yazılır. ( Fethanın desteği elif, zammenin desteği vav,
kesranın desteği ya’dır. )
‫س‬
ٌ ‫ ﺑُﺆ‬، ‫ ِﻓﺌَﺔ‬، ‫ُﻳ َﺆآﱢ ُﺪ‬
c- Hemze uzun elif ile zamir arasında bulunursa kesralı veya zammeli ise,
kendi harekesine uygun destek üzerine, fethalı ise satır hizasına desteksiz
hemze olarak yazılır:
‫ﻋ َﺪا ِﺋ ِﻪ‬
ْ ‫ أ‬، ‫ﻋ َﺪا َء ُﻩ‬
ْ ‫ أ‬، ‫ﻋ َﺪا ُؤ ُﻩ‬
ْ‫أ‬
3- Kelime sonunda :
a – Kendinden önceki harf harekeli ise, onun harekesine uyun destek üzerine
yazılır:
‫ﻃ ُﺆ‬
ُ ‫ َﺗﺒَﺎ‬، ‫ﺊ‬
ُ ‫ ُﻳ َﻬﻴﱢ‬، ‫َﻧﺒَﺄ‬
b- Kendinden önceki harf sakinse desteksiz yazılır:
128
‫ َﻣ ْﻘﺮُو ٌء‬، ‫ﻲ ٌء‬
ْ ‫ﺷ‬
َ ، ‫ﺟﺎ َء‬
İbn Kelimesinin Hemzesinin Yazımı
‫آﺘﺎﺑﺔ هﻤﺰة اﺑﻦ‬
1- Şu durumlarda İbn (‫ ) اﺑﻦ‬kelimesinin hemzesi düşer :
a- İki özel isim arasında gelip, baba oğul münasebeti bildirirse hemze
düşer.
‫ب‬
ِ ‫ﻦ اﻟﺨﻄّﺎ‬
ُ ‫ ﻋﻤ ُﺮ ﺑ‬: Ömer b. Hattab
b- Nidadan sonra gelirse:
‫ﻦ اﻟﻜﺮا ِم‬
َ ‫ ﻳﺎ ﺑ‬: Ey kerim kişilerin oğlu!
c- Sorudan sonra gelirse :
‫ﻦ أﺣﻤﺪ أﻧﺖ؟‬
ُ ‫ أ ﺑ‬:Sen Ahmed’in mi oğlusun ?
2- İbn (‫ ) اﺑﻦ‬kelimesinin hemzenin düşmediği durumlar:
a- ‫ﻦ‬
ُ ‫ اﺑ‬kelimesi satır başında geldiği zaman düşmez.
‫ﻦ ﺧﺎﻟ ٍﺪ‬
ُ ‫اﺑ‬
gibi.
b- ‫ﻦ‬
ُ ‫ اﺑ‬kelimsenden sonra gelen isim babanın ismi değil anne veya
dedenin ismi olursa:
ُ ‫ﻲ اﺑ‬
ّ ‫ ﻋﻠ‬، ‫ﻦ ﻣَﺮﻳﻢ‬
ُ ‫ﻋﺴﻰ اﺑ‬
c- ‫ﻦ‬
ُ ‫ اﺑ‬kelimesiyle (ُ‫’)اﺑﻦ‬den önceki ismin arasına, sıfat gibi başka bir
kelime girerse:
ُ ‫ ﻋﻤ ُﺮ اﻟﻜﺮﻳ ُﻢ اﺑ‬: Burada (‫ )اﻟﻜﺮﻳﻢ‬sıfatı, iki isim arasına girdiğinden
hemze düşmemiştir.
d- ‫ﻦ‬
ُ ‫ اﺑ‬kelimesi bir isim cümlesinin haberi olduğı zaman hemzesi
düşmez.
ُ ‫ زﻳ ُﺪ اﺑ‬gibi.
BAZI EDATLAR
129
‫أهﻢ أدوات‬
1‫ ﺁﻣﻴﻦ ـ‬: Kabul et! anlamında emir fiilidir.
2- ‫ن‬
َ ‫ اﻵ‬: Şimdi anlamında zaman zarfı olarak gelir.
3- ‫ ﺁﻧﻔ ًﺎ‬: Yakında anlamlında zaman zarfı olarak gelir.
4- ‫ أﺑﺪًا‬: Ebedi anlamında gelecek zaman zarfıdır.
5- ‫ ﺁﻩ‬: Üzüntü ifadesi olarak kullanılan fiilimsi isimdir.
6- ‫ إﺟﻤﺎﻋﺎ‬: Topluca, icmaen anlamında mastar.
ْ ‫ أﺟ‬: Evet anlamında cevap harfidir.
7- ‫ﻞ‬
8- ‫ ﺟﻤﻴﻌ ًﺎ‬: Tekit olarak mensubtur.
9- ‫ذاك‬
‫ إذ‬: İşte böylece! anlamında ‫ إذ‬zarf, ‫ ذاك‬mübteda.
10- ‫ إذﻣﺎ‬: Cezm eden şart harfi.
11- ‫ﻼ‬
ً ‫ أﺻ‬: Aslında anlamında zarfı zaman veya hal üzere mensubtur.
12- ‫ف‬
‫ أ ﱟ‬: Sıkıntı ifadesi olarak kullanılan fiilimsi isimidir.
13-‫ أﻻ‬: Başlangıç ve dikkat çekme harfidir.
14- ّ‫ﻬﻢ‬
ُ ‫ اﻟﻠﱠ‬: Ey Allahım! Anlamında münada..
15- ‫ إﻟﻴﻚ‬: Al! veya uzaklaş! Anlamında kullanılan emir fiili isimidir.
16-‫ أَم‬: Atıf harfidir.
17- ‫ أﻣّﺎ‬: Şart, fasıl ve takid harfidir.
18- ‫ إﻣّﺎ‬: Fasıl ve vav-ı atıftan sonra tercih harfidir.
19- ‫ﺲ‬
ِ ‫ أﻣ‬: Dün anlamında zarfı zamandır.
ّ ‫ ’إ‬den muhaffefe olarak masdariye, müfessire veya zaid olarak
20- ‫ أن‬: ‫ن‬
gelir.
21- ‫ﻼ‬
ً ‫وﺳﻬ‬
‫ﻼ‬
ً ‫ أه‬: Hoş geldin! Anlamında mahzuf fiilin mefulü bihidir.
Takdiri: ‫ﻼ‬
ً ‫ﺖ ﺳﻬ‬
َ ‫ﻼ وﻧﺰﻟ‬
ً ‫ﺖ أه‬
َ ‫ﺣﻠﻠ‬
22- ‫ أﻳّﻀﺎ‬: Aynı şekilde anlamında mefulü mutlak veya haldir.
23- ‫ أﻳّﻢ اﷲ‬: Yemin ismi. Allah’ın yemini (sağ) kasemimdir anlamındadır.
24- ‫ﻪ‬
ِ ‫ إﻳ‬: Devam et! veya çabuk ol! anlamında emir fiili ismidir.
25- ‫ إﻳﻬﺎ‬: Sus! anlamında emir filli ismidir.
26- ‫ ﺑﺄﺟﻤﻌﻬﻢ‬: Hepsi anlamında, ‫( ب‬ba) zaid, ‫ أﺟﻤﻌﻬﻢ‬tekid ifadesidir.
27- ‫ اﻟﺒﺘّﺔ‬: Elbette. Mastar olarak isimi mensub.
28- .‫ﺦ‬
ٍ ‫ ﺑ‬: Güzel görüyorum anlamında fiil ismidir.
‫ﺲ‬
ّْ ‫ ﺑ‬: Yeter anlamında emir fiili ismidir.
30- ‫ ﺑﻄﺂن‬: Yavaşladı anlamında mazi fiili ismidir.
31- ‫ ﺑﻌ ُﺪ‬: Sonra anlamında zaman zarfıdır.
32 – ‫ﺔ‬
ً ‫ ﺑﻐﺘ‬: Ansızın anlamında mastar, hal üzere mensub.
33- ‫ َﺑ ْﻴ َﺪ‬: Ancak anlamında istisna üzere mensub.
29-
34- ‫ ﺗﺎر ًة‬: Bazen anlamında zarf veya mastar.
35- ‫ ﺗ ّﺒ ًﺎ‬: Mahzuf fiilin mefulü mutlakıdır. Allah ona hüsran ve helak
versin! anlamındadır.
36- ‫ ﺗﺘﺮى‬: Peş peşe gelen, ardışık anlamlarındadır. Hal üzere
mensubtur.
37- ‫ ﺗﻌﺴ ًﺎ‬: Helak anlamında mahzuf fiilin mefulü mutlakıdır.
38- ‫ ﺟ ّﺪًا‬: Cidden anlamında hal veya mazhuf mastarın sıfatıdır.
39-
‫ ﺟﻤﻌﺎء‬: Tekit olarak kullanılır.
40- ‫ ﺣﺎﺷﺎ‬: Tenzih ve istisna edatıdır.
41- ‫ ﺣﺬار‬: Kaçın! Sakın! anlamında emir fili ismidir.
42- ‫ ﺣ ّﻘ ًﺎ‬: Hakkan anlamında mefulü mutlaktır.
43- ‫ ﺣﻤﺪا‬: Hamden anlamında mefulü mutlaktır.
‫ ﺣ ﱠ‬: Gel! anlamında emir fiili ismidir.
44- ‫ﻲ‬
ً‫ﺻ‬
ّ ‫ ﺧﺎ‬: Hassaten, özellikle anlamında mefulü mutlaktır.
45- ‫ﺔ‬
46- ‫ ﺧﻼ‬: İstisna edatıdır.
47- ‫ ﺧﻼﻓ ًﺎ‬: Hilafına anlamında mefulü mutlaktır.
48- ‫ داﺋﻤ ًﺎ‬: Daimen anlamında zaman zarfıdır.
49- ‫ دوﻧﻚ‬:Al! anlamında emir fiili ismidir.
50- ‫ ذات‬: Sahip manasında ( ‫ )ذو‬edatının müennesidir.
51- ‫ روﻳ َﺪ‬: Ağır ol! anlamında emir fiili ismidir.
52- ‫ﺚ‬
َ ‫ رﻳ‬: Gecikmek, oyalanmak anlamında zaman zarfıdır.
53- ‫ن‬
َ ‫ ﺳﺒﺤﺎ‬: Tenzih ifadesi olarak mefulü mutlaktır.
130
131
54- ‫ن‬
َ ‫ ﺳﺮﻋﺎ‬: Çabuk ol! anlamında mazi fiili ismidir.
55- ‫ﺔ‬
ً ‫وﻃﺎﻋ‬
‫ ﺳﻤﻌًﺎ‬: İşitip itaat etmek anlamında mefulü mutlaktır.
56- ‫ن‬
َ ‫ ﺷﺘّﺎ‬: Ayrıldı anlamında mazi fili ismidir.
57- ‫ﺻﻪ‬
: Sus! anlamında emir fili isimi.
58- ‫ﻰ‬
ً ‫ ﺿﺤ‬: Zarfı zamandır.
َ ‫ ﻃَﻮا‬: …boyunca anlamında zarf.
59- ‫ل‬
60- ً‫وآﺮهﺎ‬
‫ ﻃﻮﻋًﺎ‬: İsteyerek ve
istemeyerek anlamında mastardır.
61- ‫ ﻋﺠﺒ ًﺎ‬: Şaşırma ifadesi, mefulü mutlaktır.
62- ‫ ﻋﺪا‬: İsitsna harfidir.
63- ‫ ﻋﻠﻴﻚ‬: Sana gerekir, bırakma! anlamında emir fiili ismidir.
64- ‫ﻏﺎﻟﺒ ًﺎ‬: Çoğunlukla anlamında isimdir.
65- ‫ ﻏﺪًا‬: Yarın anlamında zaman zarfıdır.
َ : İsitisna edatıdır.
66- ‫ﻏﻴْﺮ‬
67- ‫ ﻓﺮادى‬: Tek tek anlamındadır. Hal olarak mensubtur.
68- ‫ﻼ‬
ً ‫ ﻓﻀ‬: Bunun yanında, üstüne üstelik anlamlarında kullanılır.
69- ‫ ﻓﻘﻂ‬: ‫ اﻟﻔﺎء‬tertib içindir. ‫ ﻗﻂ‬yeter! anlamında fiil ismidir.
ً ‫ ﻗﺎﻃﺒ‬: Hep beraber, hep birden anlamında hal olarak mensubtur.
70- ‫ﺔ‬
71-‫ﻂ ﱡ‬
‫ﻗﱡ‬
: Mazi fiilden sonra hiç, asla! anlamlarında kullanılır.
72- ‫ آﺬا‬: Yine, aynı şekilde anlamlarında kullanılır.
73- ‫ آﺄﻳّﻦ‬: Nice, çok anlamında çokluk edatıdır.
ً ‫ آﺎ ّﻓ‬: Tüm anlamında hal üzere mensuptur.
74- ‫ﺔ‬
75- ‫ آﻼ وآﻠﺘﺎ‬: İkisi birden, her ikisi de anlamında manevi tekid
edatıdırlar.
76- ‫ آﻢ‬: İki ayrı anlamda kullanılır. Soru ismi ve ne kadar, nice
anlamında çokluk ismi olarak.
77- ‫ آﻤﺎ‬: Aynı şekilde, ayrıca gibi anlamlarda kullanılır.
78- ‫ﻒ‬
َ ‫ آﻴ‬: Soru edatıdır
79- ‫ آﻴﻔﻤﺎ‬: Şart – ceza edatıdır.
80- ‫ آﺮّﺗﻴﻦ‬: İki kera! anlamında mastardır.
َ ‫ ﻟﺒﻴ‬: Emret, buyur geldim! anlamlarında kullanılır.
81- ‫ﻚ‬
82- ‫ن‬
ْ ‫ ﻟﺪ‬: ‫ ﻋِﻨﺪ‬gibi zaman ve mekân zarfıdır.
83- ‫ي‬
ّ ‫ ﻟﺪ‬: Benim yanımda anlamında zarftır.
84- ‫ ﻟﻮﻻ‬: Olmamış olsa anlamındadır.
85- ‫ﺷﻌﺮي‬
‫ ﻟﻴﺖ‬: Temenni ifadesidir.
َ ‫ﻞ ﻧﻬﺎ‬
َ ‫ ﻟﻴ‬: Gece gündüz anlamında zaman zarfıdır.
86- ‫ر‬
87- ‫ﻣﺬ‬
: Zaman zarfı ve harfi cer olarak kullanılır.
88- ‫ ﻣﺮارا‬: Tekrar anlamında kullanılır.
89- ‫ ﻣﺮﺣﺒ ًﺎ‬: Mefulu mutlaktır.
90- ‫ﻊ‬
َ‫ﻣ‬
: Beraber anlamında zarftır.
91- ‫ﻚ‬
َ ‫ ﻣﻜﺎﻧ‬: Yerinde dur! Anlamında emir fiili ismidir.
92- ‫ﻣﻪ‬
: Yapma, etme! Anlamında emir fiili ismidir.
93- ‫ ﻣﻬﻤﺎ‬: Her ne ki! anlamında şart edatıdır.
94- ‫ ﻧﺎهﻴﻚ‬: Nerde kaldı ki.. anlamında hal olarak mensubtur.
95- ‫ هﺎ‬: İşte! anlamında işaret ismi ve cümle başlarında kullanılan
tembih harfidir.
96- ‫ت‬
ِ ‫ هﺎ‬: Ver! Anlamında emir fiili ismidir.
ْ ‫ ه‬: Varsay k!i anlamında camid fiildir.
97- ‫ﺐ‬
‫ هُﻠﻢﱠ‬: Beri gel, beri getir! Anlamında emir fiili ismidir.
ّ ‫ هﻠ ّﻢ ﺟ‬: Gel! anlamında emir fiili ismidir.
99- ‫ﺮًا‬
100- ‫ هﻴّﺎ‬: Çabuk ol! Anlamında emir fiili ismidir.
َ ‫ هﻴﻬﺎ‬: Uzak oldu anlamında mazi fiili ismidir.
101- ‫ت‬
98-
102- ‫وا‬
: Nudbe edatıdır. Vay! Anlamında kullanılır.
103- ‫ وراءك‬: Geride kal! Anlamında emir fiili ismidir.
104- ‫ي‬
ْ ‫و‬
: Hayret ifadesidir.
ٌ ‫ﺢ – َو ْﻳ‬
ٌ ‫ وﻳ‬: Vay haline! Helak olsun! Anlamlarında kullanılır.
105- ‫ﻞ‬
106-
‫ ﻳﺎ‬: Nida edatıdır.
132
107- ‫ﺑﻴ ٍﺪ‬
133
‫ ﻳﺪًا‬: Elden ele anlamındadır..
....‫ﺗ ّﻢ ﺑﺤﻤﺪأﷲ ﺗﻌﺎﻟﻰ‬
Mart, 2009
Oktay Yılmaz

Arapça Dilbilgisi Konuları (Pdf Kitap Şeklinde) - İmam

Transkript

Benzer belgeler

diyarbakırlı said paşa ve mîzânü`l

yds için 666 temel fiil (1)

Çağatay Türkçesi - II

Fiil Çekim Ekleri Konu Anlatımı

Gazete küpürü için tıklayınız.

PDF ( 34 )

PDF ( 7 )