Endüstriyel Tasar›m› KOB‹`lerle Buluflturmak

52
MAKALE
Sanayi Dergisi
Yarat›c›l›¤a Dayal› Rekabet Gücü:
Endüstriyel
Tasar›m› KOB‹’lerle
Buluflturmak
Prof. Dr. Alpay Er
‹TÜ Endüstri Ürünleri Tasar›m› Bölüm Baflkan›
Endüstriyel tasar›m bir farkl›l›k ve katma de¤er yaratma
unsuru veya di¤er bir deyiflle kullan›c› odakl› inovasyon
arac› olarak son dönemde Türk Sanayisi’nin gündeminde
kendisine yer bulmaya bafll›yor. Ancak hiper rekabetin
hüküm sürdü¤ü küresel ekonomide pek çok farkl› ülke
birbiri ard›na ulusal inovasyon ve tasar›m politikalar›
oluflturup bunlar› hayata geçirirken, Türkiye’de politik
ve bürokratik karar odaklar› tasar›m› bir rekabet unsuru
olarak kavrama konusunda hâlâ gereken noktada de¤iller.
Endüstriyel tasar›m bir farkl›l›k ve katma de¤er yaratma unsuru veya di¤er bir deyiflle kullan›c› odakl›
bir inovasyon arac› olarak son dönemde Türk Sanayisi’nin gündeminde kendisine yer bulmaya bafllad›. Ancak hiper rekabetin hüküm sürdü¤ü küresel ekonomide pek çok farkl› ülke birbiri ard›na ulusal inovasyon ve tasar›m politikalar› oluflturup bunlar› hayata geçirirken, Türkiye’de politik ve bürokratik karar odaklar› tasar›m› bir rekabet unsuru olarak kavrama konusunda hâlâ gereken noktada de¤iller. Bugün büyük ölçekli pek çok firma için endüstriyel tasar›m yeteneklerinin firmalar taraf›ndan içsellefltirilmesine yönelik ulusal bir politikas›n›n varl›¤› veya yoklu¤u marjinal bir sorundur. Zira bu firmalar tasar›m kaynaklar›na rahatl›kla ve küresel düzeyde eriflim sa¤layabiliyor. Büyük ölçekli Türk firmalar›n›n yurtd›fl›nda isim yapm›fl endüstriyel tasar›mc› ve tasar›m gruplar›ndan hizmet al›mlar› her y›l art›yor. Öte yandan, bir tasar›m politikas›n›n yoklu¤u küçük ve orta ölçekli iflletmelerin (KOB‹) tasar›m
hizmet ve kaynaklar›na eriflimini ise do¤rudan k›s›tl›yor. Türk Ekonomisi’ndeki yap›sal dönüflüm aç›s›ndan, KOB‹’lerin tasar›m yetenekleri kazanmadaki baflars›zl›klar›n›n orta ve uzun vadedeki sonuçlar› ciddi olabilir.
MAKALE
Sanayi Dergisi
KOB‹’lerin Önemi
Bugün inovasyon küresel rekabetin temel yap›tafl› ve KOB‹’ler inovasyon konusunda önemli bir
potansiyele sahipler. Esnek yap›lar› sayesinde
de¤iflen pazar flartlar›na h›zl› uyum sa¤layabilme
kabiliyetlerinin yan› s›ra, KOB‹’ler büyük iflletmeleri tamamlay›c› bir rol de oynuyorlar. Yap›lar› itibariyle, KOB‹’ler talep de¤iflikliklerine ve çeflitliliklerine daha kolay uyum gösterir ve yeniliklere
daha yatk›nd›rlar (Müslümov, 2002). Dolay›s›yla
KOB‹’lerin ekonomik kapasitelerine tam anlam›yla ulaflabilecekleri bir ortam›n yarat›lmas› ve desteklenmesi büyük bir önem tafl›yor. Elbette, öte
yandan Türkiye’de KOB‹’ler yüksek finansman
maliyeti, nitelikli eleman yetersizli¤i, teknolojik yeteneklerin s›n›rl› olmas›, pazarlama konusundaki
eksiklikler, girdi ve ç›kt›lardaki kalite sorunlar› gibi bir dizi ciddi sorunla da karfl› karfl›yalar.
Yetmifl befl milyon kifliye ifl olana¤› sa¤layarak
Avrupa’daki iflgücünün yüzde 66’s›n›n istihdam›n› sa¤layan ve toplam ifl hacminin yüzde 55’ini
gerçeklefltiren KOB‹’ler, Avrupa ekonomisinin
anahtar› durumundad›r. 2005 y›l› itibar› ile AB’deki iflletmelerin yüzde 99,8’i KOB‹ olarak s›n›fland›r›lmaktad›r. Avrupa’da her y›l iki milyon yeni
KOB‹ kurulmaktad›r (CORDIS, 2006). KOB‹’ler,
dünyada oldu¤u gibi Türkiye’de de toplam istihdamdaki paylar›yla ve ekonomide süreklili¤i olan
ifl imkanlar› yaratmadaki rolleri ile önemli bir rol
oynamaktad›r. 250’den az kifli istihdam eden ve
y›ll›k net sat›fl has›lat› ya da mali bilançosu 25 milyon YTL’yi aflmayan iflletmeler ülkemizde KOB‹
olarak tan›mlan›yor. Bu firmalar Türkiye’deki tüm
iflletmelerin yüzde 99,8’ini oluflturur ve istihdam›n yüzde 76,7’sini yarat›rken, toplam katma
de¤ere katk›lar› ise yüzde 26 civar›nda kal›yor
(DPT, 2004). Bu rakamlar›n aç›kça ortaya koydu¤u gibi, Türk KOB‹’lerinin katma de¤eri yüksek
ve farkl›laflm›fl ürünleri tasarlay›p gelifltirecek,
sürdürülebilir rekabet yetenekleri kazanmalar›
ulusal ekonominin bütününü olumlu yönde etkileyecektir.
1980’lerin sonlar›ndan itibaren, Türkiye’de hükümetler KOSGEB arac›l›¤›yla KOB‹’lere destek
sa¤lamaya çal›flt›. Ancak, ekonomik politikalardaki istikrars›zl›klar nedeniyle bu tür desteklerin
etkisi de s›n›rl› kald›. D›fl ticaret politikalar›nda
53
1980’ler ve 90’lar boyunca yaflanan liberalizasyon ve 1996’da tamamlanan Gümrük Birli¤i ile
beraber ihracaat KOB‹’ler için ciddi bir seçenek
haline geldi ve kendilerini yenilemeleri için önemli bir motivasyon kayna¤› oldu. ‹ç pazar›n artan
bir flekilde ithalata aç›lmas› da KOB‹’lerini rekabetçi olmaya zorlayan di¤er bir faktör oldu. Bu
koflullar alt›nda bugün KOB‹’ler küresel pazarda
rekabet edebilmeleri için gereken bilgi ve yetenekleri kazanmalar›na yönelik desteklere geçmiflte oldu¤undan hem çok daha aç›k görünüyorlar, hem de gerçekten ihtiyaç duyuyorlar. (Er
ve Er, 2003; 2005; Ç›rpanl› ve Er, 2006)
KOB‹’ler ve Endüstriyel Tasar›m
Küresel rekabet ortam›nda rakiplerin iyi ifl örneklerini de yak›ndan izleme f›rsat› bulan Türk firmalar›, 2001 krizi sonras›nda markalaflmay› bir ç›k›fl
yolu olarak alg›lay›p bu yönde ad›mlar atmaya
bafllad›lar. (Ç›rpanl› ve Er, 2006) Ancak Türkiye’deki KOB‹’lerinin çok büyük bir bölümü, markalaflman›n ön koflulu olan tasar›m›n rekabetçi
gücünden haberdar olmad›¤› gibi, yeni ürün tasar›m ve gelifltirme faaliyetlerinin do¤al bir paydafl› olan riskleri karfl›layabilecek finansal kaynak
ve modern iflletme yöntem ve tekniklerine de sahip de¤iller. Ek olarak, KOB‹’lerle tasar›mc›lar› bir
araya getirecek piyasa koflullar› ve yasal çerçevenin de henüz tam olarak oluflmad›¤› kaydedilmelidir. Bu nedenle iki kesim aras›nda ciddi bir iletiflim sorunu vard›r (Er ve Er, 2005).
Dünyada ise son yirmibefl y›ld›r Tayvan’dan Ingiltere’ye kadar birçok geliflmifl ve geliflmekte olan
1983 - 1996 y›llar› aras›nda gerçekleflen AB ile Gümrük
Birli¤i sürecinde ihracat KOB‹’ler için ciddi bir seçenek
haline geldi. ‹ç pazar›n artan bir flekilde ithalata aç›lmas› da
KOB‹’leri yenilenmeye ve daha rekabetçi olmaya zorlayan
di¤er bir faktör oldu. Bu koflullar alt›nda bugün KOB‹’ler
küresel pazarda rekabet edebilmek için gereken yetenekleri
kazanmaya yönelik desteklere geçmiflte oldu¤undan hem
çok daha aç›k görünüyorlar, hem de gerçekten ihtiyaç
duyuyorlar.
54
Türkiye’de imalat
sanayinin arz ve
talep yaps› güçlü
bir tasar›m
sektörünü
besleyecek nicelik
ve niteli¤e henüz
ulaflamam›flt›r. Bu
iktisat teorisinde
piyasa mekanizmas›n›n gerekli
etkileflimi mümkün
k›lmad›¤› (market
failure) duruma
bir örnektir.
MAKALE
Sanayi Dergisi
ülkede resmi tasar›m destek programlar›n›n ana
hedefini KOB‹’ler oluflturdu. ‹ngiliz Hükümeti’nin
1980’lerde uygulamaya koydu¤u “Tasar›m Için
Destek/Finansal Olarak Desteklenen Tasar›m Dan›flmanl›k Program›” bu alanda öncü bir örnektir.
Ulusal ‹novasyon Sistemleri içinde önem kazanan
aktörler olarak tan›mlanmalar›yla beraber AB ülkelerinde KOB‹’lere tasar›m deste¤i sa¤lamak üzere
özel politikalar gelifltirildi ve özellikle Danimarka,
‹sveç ve Finlandiya gibi Iskandinav ülkelerinde uyguland›. Daha önce endüstriyel tasar›m hizmeti
kullanmam›fl KOB‹’ler “Tasar›m Is›nd›rma Programlar›” (Design Icebreaker Programs) olarak da
tan›mlanan tasar›m destek programlar›na dahil
edildi. (Er, Ö. 2001; Er ve Er, 2005)
Peki Türkiye’de KOB‹’lerin tasar›m hizmet ve kaynaklar›na ulaflmas› nas›l sa¤lan›r? Bunun mümkün olabilmesi için öncelikle, kendileri de bir anlamda KOB‹ olan tasar›m müflavirlik, dan›flmanl›k
firmalar›n›n oluflturdu¤u bir “tasar›m sektörü”
mevcut olmal›d›r. ‹malat sektörüne proje baz›nda,
kullan›c› araflt›rmas›, konsept, ürün tasar›m›, modelleme ve prototip gibi hizmetler veren firmalar
kendilerini genelde “Serbest Tasar›m Ofisi” fleklinde tan›mlarlar. Burada “serbest” ile kastedilen,
imalat sektöründeki firmalar›n bünyesinde (in-house) oluflturulan kurumsal tasar›m grup ve birimleriyle aradaki fark›n ortaya konulmas›d›r. KOB‹’lerin
kendi bünyelerinde daimi tasar›m birimleri oluflturmalar› ise bazen mümkün, co¤u kez de gerekli
de¤ildir. Bu yüzden KOB‹’ler tasar›m ofislerinin asli müflterisi, tasar›m ofisleri de KOB‹’lerin tasar›m
konusundaki temel bilgi ve hizmet kaynaklar›d›r.
Ancak, Türkiye tasar›m sektörü, tasar›m ofislerinin
say›s›, tecrübesi ve kaynaklar› aç›s›ndan henüz
emekleme aflamas›ndad›r. Öte yandan, KOB‹’lerin
tasar›m talepleri de Türkiye’de güçlü bir tasar›m
sektörünü besleyecek nicelik ve niteli¤e henüz
ulaflamam›flt›r. Bu iktisat teorisinde piyasa mekanizmas›n›n aksayarak gerekli etkileflimi mümkün
k›lmad›¤› duruma (market failure) tipik bir örnektir. D›flardan bir müdahalede bulunulmad›¤› durumda, piyasa tasar›mc›lar›n hizmet arz› ve KOB‹’lerin tasar›m talebini kendili¤inden bir araya getiremeyecektir. Bunun bedeli ise tasar›m›n rekabet
gücü üzerindeki kümülatif etkisi nedeniyle katlanarak artacakt›r. Gerekli müdahale ise, Türkiye’de
tasar›mla KOB‹’leri buluflturacak bölgesel ve ulusal politikalar›n oluflturularak acilen hayata geçirilmesidir. (Er, 2007)
MAKALE
Sanayi Dergisi
Öncelikle tasar›m bir sektör olarak desteklenmelidir. ‹lk anda akla gelen baz› öneriler flu flekilde
özetlenebilir: Endüstriyel tasar›m hizmet kapsam›
mutlaka resmi olarak tan›mlanmal›d›r. Örne¤in,
mühendislik tasar›m› Ar-Ge hizmetleri kapsam›nda mevcut mevzuat taraf›ndan tan›nmaktad›r. Di¤er tasar›m disiplin ve hizmetleri ise resmi olarak
tan›mlanmam›flt›r. Bu destek/teflvik mevzuat› aç›s›ndan flartt›r. Tasar›m alan›nda flirketleflme teflvik
edilerek, tasar›mc›lar›n destek programlar›ndan
yararlanabilecek flekilde tüzel kiflilik kazanmalar›
sa¤lanmal›d›r. KOB‹’lerin tasar›m ihtiyaçlar› ancak
endüstriyel tasar›mc› ve mühendis bileflenlerini
içeren çok disiplinli ve anahtar teslimi (araflt›rma,
konsept, endüstriyel tasar›m, mühendislik, prototip, parça/kal›p vb.) proje servisi yapabilecek
“ürün gelifltirme iflletmeleri” taraf›ndan karfl›lanabilir. Bu yüzden çok disiplinli tasar›m ofislerinin kurulmas› teflvik edilmelidir. Bu yöndeki altyap›, e¤itim ve donan›m harcamalar› desteklenmelidir. Tasar›m sektörünün temel sorunu KOB‹’lere verilen
hizmet karfl›l›¤›nda ald›klar› ücretlerin büyümelerine imkan vermeyecek denli düflük olmas›d›r. Endüstiyel tasar›m, bu yüzden Ar-Ge teflvik programlar›na mutlaka dahil edilmelidir. Parasal destek, tasar›m bürolar› ile KOB‹’lerin beraberce yürütecekleri yeni ürün gelifltirme projelerine odaklanmal›d›r. Yurtd›fl›ndaki pek çok örnekte oldu¤u gibi, daha önce hiç tasar›m hizmeti almam›fl, tasar›mc› istihdam etmemifl KOB‹’lerin ba¤›ms›z tasar›m bürolar›yla ilk proje çal›flmalar› bir seferli¤ine ve toplam tasar›m ücretinin yüzde 75’i gibi oranlarda
desteklenerek, KOB‹’lere yönelik “›s›nd›rma” programlar› da yürütülebilir. (Er, 2007)
Ancak tek bafl›na tasar›m bürolar›n›n desteklenmesi, tam olarak iflleyen bir tasar›m piyasas› mevcut olmad›¤› için yine de yetersiz kalacakt›r. Bu
yüzden KOB‹’lerle tasar›m sektörü aras›nda bir
arayüz mekanizmas› gereklidir. AB ve Japonya,
Kore ve Tayvan gibi Uzak Do¤u Asya ülkelerinde
dahi KOB‹’lere yönelik tasar›m arayüz birimleri,
görece zay›f tasar›m piyasalar›n›n kendili¤inden
sa¤layamad›¤› aktörler aras› bilgi, iletiflim ve kaynaklar›n da¤›t›m› gibi ifllevleri yüklenmektedirler.
K›smen kamunun ve yerel yönetimin destekledi¤i,
kar amac› gütmeyen tasar›m merkezleri (design
centers) tasar›m hizmetlerine piyasa koflullar›nda
ulaflabilmek ve tasar›m kaynaklar›n› yeterince et-
kin flekilde kullanmak ve yönetmek için yeterli imkan, bilgi, donan›m ve becerilere sahip olmayan
KOB‹’lere önce tasar›m konusunda temel bilgi ve
becerileri aktaran, sonras›nda ise tasar›mc›larla
KOB‹ aras›nda ilk iliflkiyi kuran “çöpçatan” rolünü
üstlenirler. Türkiye’de, bu tür arayüz birimlerine
duyulan ihtiyaç AB ve Asya ükelerinden çok daha
fazlad›r.
Sonuç olarak, Türkiye’de tasar›m KOB‹’lerle, ancak tasar›m politikalar›n›n oluflturulmas› veya tasar›m›n kendine mevcut KOB‹ politikalar› içinde etkin bir yer bulmas› kofluluyla buluflur; yani, Türkiye’nin politik ve endüstriyel karar odaklar› art›k
“milli mesele” olarak alg›lad›klar› KOB‹’lerin gelece¤iyle, henüz kafalar›nda bir yerlere oturtamad›klar› tasar›m aras›ndaki hayati iliflkiyi kavrad›klar› zaman. Ne var ki bugün için Türkiye’de, tasar›ma
do¤rudan bu tür destek sa¤layan programlar, bazi k›smi destek seçenekleri geçti¤imiz y›l içinde
tart›fl›lmaya bafllanm›fl olmas›na karfl›n, henüz
mevcut de¤ildir. (Er ve Er; 2003; 2005; Ç›rpanl› ve
Er, 2006; Er, 2007)
Endüstriyel tasar›m konusunda üniversite sanayi iflbirli¤i
Türkiye’de KOB‹’lere yönelik tasar›m politikalar›n›n mevcut olmay›fl› sivil toplum kurulufllar›na ve
üniversitelere bu konuda önemli misyonlar yüklemektedir. Son befl, alt› y›ld›r farkl› üniversitelerdeki
endüstriyel tasar›m bölümlerinde sanayi iflbirli¤iyle yap›lan projelerin say›s›nda hissedilir bir art›fl
gözleniyor. Ancak, tasar›m okullar›n›n genel yaklafl›m›, a¤›rl›kl› olarak büyük sanayi kurulufllar›n›n veya tasar›m konusunda zaten kendisini ispatlam›fl
firmalar›n deste¤ini alarak, onlar›n ihtiyaçlar›na yönelik projeler gerçeklefltirmek yönünde gelifliyor.
Bu anlamda, Türk tasar›m e¤itiminin hala büyük
ölçekli iflletmelerin tasar›m ihtiyaçlar›n› karfl›lamaya yönelik olarak yap›land›¤›n› söylemek mümkün
(Er ve Er, 2003; Ç›rpanl› ve Er, 2006). Ancak bu
tür iflletmeler ile yap›lan iflbirlikleri imalat sanayinin
KOB‹’leri kapsayan büyük bölümü üzerinde hissedilir bir etki yaratm›yor. Buna ek olarak, tasar›m
e¤itiminin KOB‹’lerin ihtiyaçlar›n› yeterince ele almamas›, genç tasar›mc›lar›n da bu ihtiyaçlara cevap verebilecek bilgi ve becerilerle donat›lmas›n›
engelliyor. Sonuçta, mezuniyetleri sonras›nda
genç tasar›mc›lar Türkiye’deki KOB‹ gerçe¤ine
55
Öncelikle
tasar›m sektörü
desteklenmelidir. ‹lk
anda akla gelen baz›
öneriler flu flekilde
özetlenebilir:
Endüstriyel tasar›m
hizmet kapsam›
mutlaka resmi olarak
tan›mlanmal›d›r.
Örne¤in, mühendislik
tasar›m› Ar-Ge
hizmetleri
kapsam›nda mevcut
mevzuat taraf›ndan
tan›nmaktad›r. Di¤er
tasar›m disiplin ve
hizmetleri ise resmi
olarak tan›mlanmam›flt›r. Bu
destek/teflvik mevzuat› aç›s›ndan flartt›r.
Tasar›m alan›nda
flirketleflme teflvik
edilerek,
tasar›mc›lar›n destek
programlar›ndan
yararlanabilecek tüzel
kiflilik kazanmalar›
sa¤lanmal›d›r.
56
MAKALE
Sanayi Dergisi
uyum sa¤layabilmek için uzun ve bazen oldukça
sanc›l› bir uyum süreci yaflamak zorunda kal›yorlar.
‹SO - ‹TÜ “KOB‹’ler için Endüstriyel
Tasar›m” Projesi
Bu iki gerçek; yani Türkiye’de KOB‹’lerin tasar›m
kaynaklar›na eriflimini destekleyen resmi teflvik
mekanizmalar›n›n mevcut olmamas› ve endüstriyel tasar›m e¤itiminin KOB‹’lerin özel koflullar›n›
dikkate almayan yap›lanmas› nedeniyle, 2003 y›l›ndan itibaren KOB‹’lerin tasar›m ihtiyaçlar› ‹TÜ
Endüstri Ürünleri Tasar›m› Bölümü son s›n›f bitirme projelerinin konusunu oluflturdu.
1993 y›l›nda kurulan ‹TÜ Endüstri Ürünleri Tasar›m› bölümü, tasar›m e¤itiminde endüstri ile iflbirli¤ine büyük de¤er vermifl ve farkl› sektörlerden pek
çok firma ile ö¤renci projeleri gerçeklefltirmifltir.
‹SO ve ‹TÜ aras›nda 2003 y›l›nda bafllat›lan ve
2008 Bahar yar›y›l›nda alt›nc›s› gerçeklefltirilen
“KOB‹’ler için Endüstriyel Tasar›m” Projesi do¤rudan KOB‹’leri hedefleyen sistematik bir üniversitesanayi iflbirli¤i etkinli¤i olmas›yla Türkiye’de türünün ilk örne¤idir. (Er ve Er, 2003; Ç›rpanl› ve Er,
2006) Bu niteli¤iyle hem sanayi hem de bas›n›n
büyük ilgisini çekmifltir (örn. Karaçay, 2004; Referans, 2005; Aydo¤an, 2005; Radikal, 2005). KOB‹’lerin endüstriyel tasar›m ile tan›flt›r›lmas›n›
amaçlayan bu proje kapsam›nda, alt› y›l boyunca
‹TÜ Endüstri Ürünleri Tasar›m› Bölümü son s›n›f
ö¤rencileri ile ‹SO’ya kay›tl› farkl› sektörlere mensup, bünyesinde tasar›mc› çal›flt›rmayan veya daha önce endüstriyel tasar›m hizmeti almam›fl olan
150’nin üzerinde KOB‹ bir araya getirilmifl ve yeni
ürün tasar›m projesi gercefllefltirmifllerdir.
‹TÜ-‹SO Projesinin amaçlar› ‹TÜ mezunu tasar›mc›lar›n KOB‹’lerin ihtiyaçlar›n› anlayarak, tasar›m
bilgi ve becerilerini bu ihtiyaçlar› karfl›layacak fle-
‹SO ve ‹TÜ aras›nda 2003 y›l›nda bafllat›lan ve 2008
Bahar yar›y›l›nda alt›nc›s› tekrarlanan “KOB‹’ler için
Endüstriyel Tasar›m” projesi, do¤rudan KOB‹’leri
hedefleyen sistematik bir üniversite-sanayi iflbirli¤i
etkinli¤i olmas›yla Türkiye’deki ilk ve hala tek örnektir.
kilde kullanmalar›n› kolaylaflt›rmak; KOB‹’lere endüstriyel tasar›mc› ile çal›flman›n faydalar›n› bire
bir uygulama içinde göstermek ve ‹TÜ Endüstri
Ürünleri Tasar›m› Bölümü program›n› KOB‹’lerin
tasar›m ihtiyaçlar›n› dikkate alacak flekilde sürekli
güncellemek olarak özetlenebilir.
Her y›l yaklafl›k 25 ile 30 kadar firma ve son s›n›f
ö¤rencisinin buluflturuldu¤u proje ö¤renci ve firmalar›n efllefltirilmesi ile bafllar. Firmalar ‹SO’nun
yapt›¤› duyuru sonras›nda baflvuruda bulunanlar
aras›ndan ‹TÜ proje yönetim ekibi taraf›ndan de¤erlendirilerek seçilir. Proje bafllang›c›nda firmalara ‹SO Meclis salonunda endüstriyel tasar›m konusunda bir seminer verilir ve ‹SO-KATEK KOB‹ Kolay Bilgi setinin “Endüstriyel Tasar›m K›lavuzu” (Er
ve di¤erleri, 2007) da¤›t›l›r. Ard›ndan gelen süreçte, ö¤renci efllefltirildi¤i firmas›n› ziyaret eder, ilgili
proje sorumlusu ile görüflmeler yapar, firma ve
sektörünü analiz ederek ayr›nt›l› bir araflt›rma raporu haz›rlar. Araflt›rma raporu firman›n büyüklü¤ü, yönetimi, ürün yelpazesi, pazarlama ve sat›fl
kanallar›, üretim kapasitesi gibi konular›n yan›s›ra,
rakip firmalar, olas› yeni ürünler, di¤er firmalar›n
üretim kapasitesi gibi sektörel bilgiler hakk›nda da
bilgiler içerir. Analizin ard›ndan, okuldaki çekirdek
jüriye firma için cazip olabilecek yenilikçi tasar›m
konseptleri sunan ö¤renci, firman›n onay› ile nihai
bir tasar›m ifl tan›m› haz›rlayarak, dönem sonuna
dek üzerinde çal›flaca¤› bir tasar›m projesi önerir.
Önerilerin: a) firman›n sahip oldu¤u veya ulaflabilece¤i (sat›n alabilece¤i, tedarikçi fimalara yapt›rabilece¤i vs.) teknolojiyle üretilebilen; b) firma için
yeni; c) kullan›c›lar için faydal›; ve d) iç ve/veya d›fl
pazarlarda talep olan veya talep yaratabilecek nitelikte olmas› beklenir.
Kat›l›mc› KOB‹’ler Üzerindeki Etkinin
De¤erlendirilmesi
Proje sonuçlar›n› de¤erlendirmek üzere 2003,
2004 ve 2005 y›llar›ndaki kat›l›mc› firmalarla bir
anket çal›flmas› yap›lm›flt›r. Bu dönemde çal›flmaya kat›lan 101 firmadan 67’sinden cevap al›nm›flt›r (Ç›rpanl› ve Er, 2006). Bu çal›flman›n bulgular›na göre, ‹SO-‹TÜ KOB‹’ler için Endüstriyel Tasar›m
Projesine 2003 ve 2005 y›llar› aras›nda kat›lan
KOB‹’lerin yüzde 18’i 10-30 aras› çal›flan› olan,
yüzde 30’u 31 ile 50, geri kalan› ise 51 ile 200 aras› çal›flan› olan kurulufllard›r. Buradan kat›l›mc›
MAKALE
Sanayi Dergisi
firmlar›n a¤›rl›kl› olarak ortak ölçekliler aras›ndan
ç›kt›¤› sonucuna ulafl›labilir. Çal›flmaya kat›lan firmalar içinde mobilya sektörel olarak öne ç›kmakta, ancak otomotiv yan sanayi firmalar› da önemli
bir yer tutmaktad›r. “Di¤er” kategorisinde 31 firman›n yer almas›, çok çeflitli alt sektörlerin mevcudiyeti ile baz› firmalar›n birden çok sektörde faaliyette bulunduklar›n› belirtmelerinden kaynaklanmaktad›r. 2003’te çal›flmaya kat›lan ilk 25 firmaya pro-
jenin kendilerine sa¤layabilece¤ini düflündükleri
fayda soruldu¤unda, a¤›rl›kl› olarak marka ve firma kimli¤inin güçlenmesi ile ihracatlar›n› artt›rma
potansiyeli üzerinde durdular (fiekil 3).
De¤erlendirme sonuçlar› hemen hemen tüm kat›l›mc› KOB‹’lerin çal›flmadan fayda sa¤lad›¤›n› gösteriyor. Firmlar›n üçte ikisi proje sonunda endüstriyel tasar›ma dair alg›lar›n›n hissedilir flekilde olum-
Firmalar›n Çal›flan Say›s›na Göre Da¤›l›m›
Yan›tlayan Firma Say›s›: 67
Firmalar›n Sektörel Da¤›l›m›
Yan›tlayan Firma Say›s›: 67
di¤er
otomotiv yan sanayi
plastik mutfak gereçleri
elektronik ürünler
promosyon ürünleri
endüstriyel makina
k›rtasiye
ambalaj
ayd›nlatma ayg›tlar›
vitrifiye ürünler
elektrikli ev aletleri
mobilya
tekstil
57
Bulgulara göre,
‹SO-‹TÜ KOB‹’ler için
Endüstriyel Tasar›m
Projesi’ne 2003 ve
2005 y›llar› aras›nda
kat›lan KOB‹’lerin
yüzde 18’i 10-30 aras›
çal›flan› olan, yüzde
30’u 31 ile 50, yüzde
50’ye yak›n› ise 51 ile
200 aras› çal›flan› olan
kurulufllard›r.
Çal›flmaya kat›lan
firmalar mobilya
sektörü a¤›rl›kl› olup,
otomotiv yan sanayi
firmalar› da önemli bir
yer tutmaktad›r.
58
MAKALE
Sanayi Dergisi
KOB‹’lerin projede gelifltirilen ürünlerin firmalar›na sa¤layabilece¤i
yararlar› alg›lamas›
Yeni ifl alan›na
girmemize yard›mc› olur
Marka ve firma
kimli¤imizi güçlendirir
‹hracat›m›z› artt›r›r
‹ç pazarda sat›fl›m›z›
artt›r›r
Kârl›l›¤›m›z› artt›r›r
lu yönde de¤iflti¤ini ifade ettiler. Kat›l›mc› firmalar›n projeye dair de¤erlendirmelerinden baz› örnekler afla¤›da verilmifltir:
“Tasar›m, sadece bir fikir olarak kafam›zda canland›rmaya çal›flt›¤›m›z ürün, malzeme cinsi, tek-
‹TÜ-‹SO ortak çal›flmas› bir e¤itim projesi kapsam›nda ilk
olarak, tasar›mc› adaylar›n›n KOB‹’lerin tasar›m
ihtiyaçlar› ve problemleri hakk›nda gerçek ortamlarda
bilgi ve deneyim sahibi olarak kendilerine güven kazanmalar›n›; ikinci olarak da, daha önce endüstriyel tasar›m
deneyimi olmayan KOB‹’lere, projelerinde endüstriyel
tasar›m hizmeti kullanma f›rsat› yaratarak tasar›m›n
önemini kavramalar›n› sa¤lad›.
nik olarak üretilebilirli¤i, asl›na çok yak›n haz›rlanabilen örne¤i ile önceden karfl›laflabilece¤imiz tüm
problemleri görüp tedbir almam›z› ve daha do¤ru
seçime yönelmemizi sa¤l›yor.”
“Tasar›mc›n›n toplad›¤› bilgileri analitik bak›fl aç›s›yla de¤erlendirmesi ve çözüm aramas› bilmedi¤i
sektörlerde de baflar›l› olma flans›n› artt›r›yor.”
“Endüstriyel tasar›m ile mevcut ürün konseptinden hareketle yeni bir ürün elde etmenin çok daha kolay, çok daha yeni teknolojiye aç›k ve çok
daha az risk tafl›d›¤› gözlemlenmifltir. Firmam›z›n
genel politikas›yla uyumlu tasar›m politikas›n›n gelifltirilmesine karar verilmifltir.”
“Firma gelece¤inin endüstriyel tasar›m çal›flmas›
olmaks›z›n varolamayaca¤›n› ö¤rendik.”
“Daha önce icat etmek, mucit kelimelerinin manalar›na sahipken hiç de öyle olmad›¤›n› gördük. Eldeki imkanlarla ileri teknoloji olmadan da
MAKALE
Sanayi Dergisi
yeni ve farkl› ürünler elde etmek mümkün olabiliyor.”
“‹SO-‹TÜ ve ö¤rencilerle yap›lan bu proje oldukça
isabetli ve baflar›l›. KOB‹’lere bir ufuk kazand›rmas›, ö¤rencileri uygulama sahalar›nda daha isabetli
kararl› vermesi ve piyasay› ö¤renmeleri aç›s›ndan
oldukça baflar›l›. Baflka bölümlerde de uygulanmas›.ve bas›n yoluyla di¤er üniversitelerin haberdar edilip teflvik edilmeleri gerekli.”
Sonuç
‹TÜ-‹SO ortak çal›flmas› bir e¤itim projesi olman›n
ötesinde, tasar›mc› adaylar›n›n KOB‹’lerin tasar›m
ihtiyaçlar› ve problemleri hakk›nda gerçek ortamlarda bilgi ve deneyim kazanmalar›n› sa¤lad›¤› gibi, daha önce endüstriyel tasar›m deneyimi olmayan KOB‹’lere de endüstriyel tasar›m hizmeti kullanma f›rsat› yaratarak tasar›m›n önemini kavramalar›n› sa¤lad›. Böylece KOB‹’ler endüstriyel tasar›m› yaparak ö¤renip, projelerine tasar›m katk›s› sa¤larken, ‹TÜ endüstriyel tasar›m ö¤rencileri
de KOB‹’lerle çal›flma konusunda birinci elden
deneyim kazand›. Bu iki amac› ayn› anda gerçeklefltirmesi nedeniyle ‹SO-‹TÜ projesi üniversite
sanayi iflbirli¤i konusunda bir baflar› örne¤i olarak
de¤erlendirilebilir. Nitekim proje AB tarafindan
desteklenen, Cardiff’deki “SEEdesign - Sharing
Experience on Design Support for SMEs” çal›flma grubu taraf›ndan “KOB‹ Tasar›m Deste¤inde
‹yi Örnek” olarak nitelenmifl ve grubun uluslararas› veri taban›na dahil edilmifltir.*
Geliflmifl bir tasar›m dan›flmanl›k sektörü ve KOB‹’ler için tasar›m deste¤inin bulunmad›¤› Türkiye’de, Kuzey Avrupa ülkelerinde örnekleri görülen
etkili resmi tasar›m teflvik programlar›n›n gerçeklefltirilmesi k›sa vadede olas› görünmüyor. Ancak,
yerel endüstrinin deste¤i ve yenilikçi ö¤renci projeleri ile üniversiteler, ‹SO-‹TÜ KOB‹’ler için Endüstriyel Tasar›m Projesinde oldu¤u gibi, Türkiye’de KOB‹’lerin tasar›m›n yarat›c› gücü ile biraraya gelmesi için mütevaz› ama etkili ad›mlar atabilirler.
* Good Practice in SME Design Support http://www.seedesign.org/SEEDesign/case_studies.aspx
Kaynaklar:
Aydo¤an, Ö., 2005. “Ö¤renciler KOB‹’ler için Tasarl›yor” Ifl’te Insan: Sabah ‹K, 28 Agustos 2005.
CORDIS, 2006. Community Research and Development Information Service, http://cordis.europa.eu/ (16.04.2006).
Ç›rpanl›, T. ve H. A. Er, 2006 “Tasar›m› KOB‹ lerle
Buluflturmak: Türkiye ve ‹talya dan ‹ki Üniversite
Sanayi ‹flbirli¤i Projesi - ‹SO-‹TÜ KOB‹’ler için Endüstriyel Tasar›m ve Milano Politeknik- Brescia Sanayi Odas› Zanaat için Tasar›m”, III Ulusal Tasar›m
Kongresi Bildiri Kitab› , (der.) H. A. Er ve di¤., ‹TÜ
Endüstri Ürünleri Tasar›m› Bölümü, ‹stanbul.
DPT, 2004. KOB‹ Stratejisi ve Eylem Plan›, Devlet
Planlama Teflkilat›, Ocak 2004, Ankara.
Er, H. A., 2007 “Tasar›m KOB‹’lerle Nas›l Buluflur?”, Radikal Gazetesi, Tasar›m Eki, 21 Mart
2007, s.3.
Er, H. A. ve Ö. Er, 2005. “Endüstriyel Tasar›m ve
Sürdürülebilir Rekabet: Ulusal Tasar›m Politikalar›
Için Bir Öneri”, 2004 Türkiye Iktisat Kongresi - Iktisadi Sektörlerde Geliflme Stratejileri II Tebli¤ Metinleri - 5. Cilt, DPT, Ankara
Er, H. A. ve Ö. Er, 2003. “Two Birds with One Stone: A Joint Project of Design Education and Design Promotion for Small and Medium-sized Enterprises”, ICSID 2nd Educational Conference, IF
International Forum Design GmbH, Hannover
Er, H.A., Ö. Er ve S. Bafler, 2007. Endüstriyel Tasar›m K›lavuzu, (KOB‹ Kolay Kitap Dizisi), 3. Bask›,
‹SO, Istanbul.
Er, Ö., 2001. “Endüstriyel Tasar›m, Teknolojik Yenilik, AR-GE: Türkiye’deki Mevcut Teflvik Uygulamalar›nda Endüstriyel Tasar›m›n Yeri ve Politika
Önerileri”, erc/METU International Conference in
Economics V, ODTÜ, Ankara.
Karaçay, K., 2004. “Üniversiteler El Atarsa KOB‹’lerden Yenilikçilik F›flk›racak”, KOB‹-Efor, Haziran 2004.
Müslümov, A., (2002). 21. Yüzy›lda Türkiye’de KOB‹’ler: Sorunlar, F›rsatlar ve Çözüm Önerileri. Istanbul: Literatür Yay›nc›l›k.
Referans, 2005. “Ö¤renciler Tasarl›yor, Ifladam›
Üretiyor”, Referans- Ekonomi Gazetesi, 21 Haziran 2005.
59