İnsansız Hava Araçları (İha) Ve Deniz Harekât

Transkript

UHAT-2015 / III. Ulusal Havacılık Teknolojisi ve Uygulamaları Kongresi
23-24 Ekim 2015 Konak – İZMİR
İnsansız Hava Araçları (İha) Ve Deniz Harekât Ortamında İha Kullanımı
Unmanned Air Vehicles (Uav) And Use Of Uav In Maritime Operation Area
Şenol KURT
1
ABSTRACT:
Due to technological innovation in the field of informatics, artificial intelligence and rapid developments
occuring in recent years in mechatronics, unmanned systems have ceased to be a subject of science fiction
and are placed into the battlefield of this century. Those that stand out in these systems are Unmanned
Aerial Vehicles (UAV). Parallel to the developments in the field of democracy, increased sensitivity to the
importance of human life and the reduction of casualties in the battle are among the priority issues in
public. Proportionally, studies for unmanned systems has continued gaining momentum. Although there are
some problems in the context of human rights and armed conflict, expanding the use of UAVs in line with
technological development has now become vital position in terms of the Navy.
In the development process, the present day concept of UAV use and purpose is quite altered, initially it was
used for guided missiles for the most effective way to increase the range, reconnaissance and surveillance
ability of the enemy without warning and is used for its ability to provide real-time video intelligence but
today, UAVs that is loaded with weapons to attack the targets entered the theater. In our century, future
UAVs will have an indispensable importance for the Navies.
Key Words: Unmanned Air Vehicle, Nawal Warfare, Law, Reconnaissance and Survelliance.
ÖZET:
Bilişim alanındaki teknolojik yenilikler, yapay zekâ ve mekatronik konusunda son yıllarda meydana gelen hızlı
gelişmeler, insansız sistemleri bir bilim kurgu konusu olmaktan çıkarmış ve 21’inci yüzyılın muharebe alanına
sokmuştur. Bu sistemler içinde öne çıkanlar ise İnsansız Hava Araçları (İHA)’dır. Demokrasi alanındaki
gelişmelere paralel olarak, insan hayatının önemi konusundaki hassasiyet artmış ve muharebelerde zayiatın
azaltılması, kamuoyu önünde öncelikli konular arasında yer almıştır. Bununla doğru orantılı olarak insansız
sistemlere yönelik çalışmalar ivme kazanarak devam etmiştir. İnsan hakları ve silahlı çatışma hukuku
bağlamında bazı sorunların bulunmasına rağmen teknolojik gelişmeler ile orantılı olarak kullanım alanı
genişleyen ve yaygınlaşan İHA kullanımı günümüzde Deniz Kuvvetleri açısından da son derece hayati bir
konuma gelmiştir.
Günümüze kadarki gelişim süreci içerisinde İHA kullanım konsepti ve amaçları oldukça değişikliğe uğramış,
başlangıçta; güdümlü mermileri en etkin şekilde kullanabilme, muharebe menzilini artırma, keşif ve
gözetlemeyi düşmana ikaz vermeden yapabilme ve gerçek zamanlı görüntü istihbaratını sağlayabilme amaçlı
kullanılırken; günümüzde, tespit edilen hedeflere taarruz edebilecek şekilde silah yüklü İHA’lar harekât
alanına girmiştir. İHA’ların yaşadığımız yüzyılda ve gelecekte ülkelerin Deniz Kuvvetleri için vazgeçilmez bir
öneme sahip olacağı değerlendirilmektedir.
Anahtar Kelimeler: İnsansız Hava Aracı, Deniz Harbi, Hukuk, Keşif ve Gözetleme
1
Deniz Yüzbaşı, Deniz Harp Akademisi Komutanlığı, [email protected].
132
1. GİRİŞ:
Deniz Kuvvetleri için İHA kullanımının başta Tanımlanmış Deniz Resmi (TDR)’nin tesisi olmak üzere birçok
alanda hayati öneme haiz olduğu ve değişen güvenlik ortamında İHA’ların görev spekturmunun her geçen
gün daha da artacağı son derece açık bir gerçektir. Bu gerçekten hareketle yapılan çalışmada coğrafya,
atmosferik/meteorolojik şartlar ve unsurlarımız dikkate alınarak deniz harekât ortamında İHA’ların nasıl
kullanılabileceği ve farklı deniz harekât ortamlarının İHA kullanımına ne gibi etkilerinin olabileceği ortaya
konmaya çalışılmıştır.
Bu kapsamda; bildiride öncelikle İHA sınıflandırmasından başlayarak, İHA’ların avantajları ve dezavantajarı
ortaya konmuş, müteakiben BM ve NATO başta olmak üzere uluslararası örgütler tarafından icra edilen İHA
harekâtı çerçevesinde İHA’ların kullanım amaçları belirtilmiş, yaygın İHA kullanım esasları incelenerek, bu
kadar avantaj ve öneme sahip İHA kullanımı kapsamında ortaya çıkacak en büyük problemlerden biri olan
konunun hukuki boyutu ele alınmış, edinilen bilgiler çerçevesinde farklı özelliklere sahip deniz harekât
ortamlarında İHA kullanımına değinilerek bildiri sonuç bölümü ile tamamlanmıştır.
2.İHA SINIFLANDIRILMASI:
Uluslararası literatürde genel kabul görmüş bir sınıflandırma şekli olmamakla birlikte, özellikle NATO’da
kullanımda olan İHA kategorilerini benimsemek ortak bir İHA terminolojisinin oluşturulması açısından önem
arz etmektedir. Söz konusu kategoriler, farklı görüş açıları ve kullanım alanlarına sahip birimlerin müşterek
bir çatıda birleşmesini ve ortak bir dil kullanılmasını sağlamakta, bilgi paylaşımı sürecini kolaylaştırmaktadır.
İHA’ların sınıflandırılması, sertifikasyon hususlarında, görev standartlarının oluşturulmasında, kullanıcı
personel seçiminde, operatör yeterlilik özelliklerinin belirlenmesine önemli bir faktör olarak karşımıza
çıkmaktadır(Dalamagkidis,2014:83-91). Kullanım amacından teknik imkân kabiliyetlerine kadar çok farklı
özelliklere göre İHA sınıflandırmaları yapılmasına rağmen genel kabul görmüş sınıflandırma, İHA’nın azami
kalkış ağırlığı ve görev yaptığı azami irtifaya bağlı olarak oluşturulmaktadır. Yapılan sınıflandırmada öncelikli
olarak ağırlık esas alınmakta ve ayrıca ağırlık kriteri İHA’nın azami irtifasına göre tekrar sınıflandırmaya tabi
tutulmaktadır(Ehredt, 2010:61).
Tablo-1: İHA Sınıflandırması
Seviyesi
Birinci Seviye
(150 kg’dan az)
İkinci Seviye
(150 - 600 kg)
Üçüncü Seviye
(600 kg’dan fazla)
Kategori
Azami İrtifa
Menzil
Mikro <2 kg
200 feet AGL
5 km
Mini (2-20 kg)
3.000 feet AGL
25 km
Küçük >20 kg
5.000 feet AGL
80 km
Taktik
22.000 feet MSL
200 km
Operatif
Stratejik
45.000 feet MSL
65.000 feet MSL
Limitsiz
Limitsiz
Muharip
65.000 feet MSL
Limitsiz
Kaynak: İngiltere Savunma Bakanlığı Joint Doctrine Note 2/11, 2011:18
133
3. İHA’LARIN ÜSTÜNLÜKLERİ VE KISITLARI:
İHA faaliyetleri, temel havacılık mantığı çerçevesinde insanlı hava araçları ile birçok yönden benzerlik
göstermektedir. Bu benzerlikler yetişmiş ve eğitimli personel ihtiyacını, hava sahası entegrasyonu,
bakım/idame, muhabere, lojistik destek ihtiyacını ve eğitim konularını kapsamaktadır.
Bunun yanında, irtifa ve hızdan kaynaklı basınç, ısı ve “g kuvveti” gibi olumsuz faktörlerden etkilenmemesi,
üstün bir manevra yeteneği, pilotların yorgunluğu sebebiyle ortaya çıkan sınırlı uçuş süresi probleminin
İHA’lar için söz konusu olmaması daha doğru bir ifade ile sınırlı olarak bu hususun ortaya çıkması da önemli
bir üstünlük olarak karşımıza çıkmaktadır.
İHA’larda iletişimin ve veri akışının elektro manyetik spektrum kullanımı açısından dış müdahalelere açık
olması sistemin temel zafiyet noktalarından birisidir. Diğer yandan, İHA’ların kontrolu kapsamında hava
sahası entegrasyonu, insanlı sistemlere göre hislerin ikinci planda kalması ve hukuki problemler temel kısıtlar
arasında yer almaktadır.
3.1.İHA’ların Üstünlükleri:(Altınok,2010:35) (Hazelton, 2013:30-32) (Dikmen, 2015:150)
3.1.1.Ekonomiklik:
Aynı görevi üstlenen uçaklarla karşılaştırıldığında İHA’ların üretim, kullanım, bakım, eğitim ve yakıt masrafları
daha düşüktür. İHA’ların ömür devri maliyetleri insanlı uçaklara göre daha azdır.
3.1.2.Anlık Veri İletimi:
İHA’lar; sahip oldukları sensörler vasıtasıyla gerçek zamanlı veri/görüntü aktarır, TDR’nin tesisine katkı
sağlayarak deniz kontrolünün sağlanmasında etkin rol oynarlar.
3.1.3.Riskin Az Olması:
İnsan için risk teşkil eden nükleer, kimyasal, biyolojik ve radyolojik maddelerle kirletilmiş ve bu tehdide açık
bölgelerde harekât icra edilmesi gereken durumlarda İHA’lar düşük risk seviyesinde kolaylıkla görev
yapabilir. Ayrıca, insan hayatını riske atmaması açısından önemli bir platform görevi görürler.
3.1.4.Tasarım:
Pilotun bulunmaması ve ekipman tasarrufu İHA’larda tasarım esnekliği sağlamakta, bu sayede düşük radar
kesit alanlı İHA’ların tespit, teşhis ve lmha edilme olasılığı düşük olmaktadır. Ayrıca İHA’lar daha az enerji
harcarlar, düşük emisyon ve gürültü seviyeleriyle çevre dostudurlar.
3.1.5.Personel Tasarrufu:
İHA’lar pilotun yanında; bakım, idame ile görevli teknik personel sayısında da tasarruf sağlamaktadır.
Bakımları daha kolay olduğu için daha az teknik personele ihtiyaç gösterirler. Ayrıca bir İHA pilotu insanlı
sistemlerle kıyaslandığında daha uzun süre İHA’yı kullanabilmektedir.
3.1.6.Dizayn Esnekliği:
İHA’lar, taşıdıkları faydalı yüklerin değiştirilebilmesi suretiyle geniş spektrumda görev icra edilmesini
sağlarlar. Yüklenecek farklı faydalı yükler sayesinde aynı anda farklı görevleri icra edebilirler ve verilecek
vazife çerçevesinde faydalı yüklerde kolayca değişiklikler yapılabilmektedir.
134
3.1.7.Dayanıklılık:
İHA’lar fiziksel zorluklar olmadan insanlı sistemlere oranla çok daha uzun süre görev yaparak hedefin
kesintisiz ve sürekli olarak etki altına alınmasını sağlamaktadır. Özellikle bir boru hattı üzerinde sürekli keşif
gözetleme yapılması gibi uzun süre aynı işin yapılması gibi sıkıcı ve insan psikolojisini yoran görevlerde daha
etkin ve dayanıklı görev icra edilebilmektedir.
3.2.İHA’ların Sınırlılıkları:(Nolin, 2012:8-9) (Akyürek, Yılmaz, Taşkıran, 2012:36)
3.2.1Hukuksal Problemler:
İHA’ların statüsü, uluslararası sözleşmelerdeki tanımı ve özellikle silahlı İHA’ların kullanımı konusundaki
belirsizlikler, hesap verilebilirliğin olmaması ve yaşama hakkı gibi sayılabilecek birçok temel hukuksal
mevzuatın uygulanmasında ciddi sorunlar bulunmaktadır.Her geçen gün kullanım alanı yaygınlaşan İHA’lara
yönelik detaylı düzenlemelerin yapılması hem insan hakları açısından hem hava hukuku açısından hem de
seyrü sefer emniyeti açısından büyük önem arz etmektedir.
3.2.2.Veri İletimi ve Kontrol:
İHA’ların kontrolü görüş hattı içinde ve görüş hattı dışında olacak şekilde iki şekilde yapılmaktadır. Veri
aktarım band genişliği, propagasyon şartları gibi hususlardan kaynaklanacak zafiyetler görevin icra
edilememesine ve/veya İHA’nın kontrolünün kaybına yol açabilmektedir. Ayrıca veri aktarım esnasında
elektronik harbe olan hassasiyet siber güvenlik ve milli kripto konusunu ön plana çıkarmaktadır.
3.2.3.Meteorolojik Şartlar:
Dizaynı ve aerodinamik yapısı İHA’ların meteorolojik şartlardan olumsuz etkilemesine, görev kifayetinin
düşmesine, kaza kırım yaşanma ihtimalinin artmasına neden olmaktadır.
3.2.4.Hava Sahası Yönetimi:
Her geçen gün hayatın her alanında daha da yoğun olarak kullanılmaya başlanan İHA’lar hava sahası
entegrasyonunun ve uçuş güvenliğinin sağlanması açısından risk taşımaktadır.
3.2.5.Sınırlı “Hisset ve Kaçın” İmkanı (Hislerin Körelmesi):
Pilotun İHA ile aynı harekât ortamında bulunmaması hislerin körelmesine, harekât ortamının tam olarak
anlaşılamamasına ve ortam duyarlılığının azalmasına neden olmaktadır.Ayrıca seyrü sefer emniyeti açısından
hisset ve kaçın prensibinin sınırlı olması nedeniyle problemler yaşanabilmektedir.
3.2.6.Bekâ:
Faydalı yük kapasitesi de dikkate alındığında İHA’ların görev odaklı olduğu, hava savunma sistemlerine karşı
etkisiz olduğu ve kendini savunma silahlarına sahip olmadığı görülmektedir. Bu durum İHA’ları tehdide açık
bir konuma getirmekte ve bekâ konusunda zorluklar yaşanmasına sebep olmaktadır.
4.İHA KULLANIM MAKSATLARI:
Dünya bahriyeleri ve başta BM ve NATO olmak üzere uluslararası organizasyonlar tarafından da çeşitli
görevlerde İHA’lar yoğun olarak kullanılmaktadır. İHA’lar özellikle barışı destekleme harekâtlarında BM
unsurlarının vazgeçilmez parçası olarak faaliyet göstermektedir(Beker, 2014:11). Tarihsel süreç içerisinde de
yoğun olarak kullanılan İHA’lar, her geçen gün daha da yaygınlaşmış ve değişen güvenlik anlayışı içerisinde
deniz harekât ortamında kullanılmaya başlamıştır. Örneğin ABD, Vietnam Savaşı’nda toplam yüzde 4’lük bir
kayıp ile başta keşif gözetleme amaçlı olmak üzere 2,435 sorti İHA uçuşu icra etmiştir. 1990’larda NATO
135
tarafından Balkanlarda ve Kosova çatışmasında 6 adet İHA ile 545 sortide 1698 saat uçuş icra edilmiştir. BM
tarafından Lübnan’da UNIFIL görevinde keşif gözetleme ve kontrol maksadıyla İHA ‘lar kullanılmıştır. Diğer
yandan, İngiltere tarafından Kasım 2014- Mart 2015 tarihleri arasında Irak’ta 87 silahlı Reaper harekâtı,
Ocak-Mart 2015 tarihleri arasında Irak’ta 184 Süriye’de 30 adet Reaper sortisi, ve Irak’ta 64 Hellfire güdümlü
mermisi ile hedeflere taaruzlar icra edilmiştir(Brooke, 2015:23).
Diğer yandan, deniz haydutluğu ile mücadele kapsamında Somali açıklarında ve Aden Denizi’nde 2013
yılında çoğunluğu Türkiye’nin halihazırda komutasını deruhte ettiği Birleşik Görev Kuvveti (Combined Task
Force-CTF 151) kapsamında olmak üzere 3 adet İHA görev icra etmiş ve toplamda günde 28 saat uçuş ile
keşif/gözetleme ve denizde denetim harekâtına destek sağlanmıştır (Bellish, 2013;16). NATO tarafından icra
edilen Etkin Çaba Harekâtı (Active Endavour) kapsamında görevlendirilen gemilerde konuşlu İHA’lar TDR’nin
sağlanması maksadıyla yoğun olarak kullanılmaktadır (Kanada Deniz Kuvvetleri, 2012:6). Yakın zamanda
NATO tarafından icra edilen Libya Harekâtında (Operations Unified Protector) ABD’ye ait 1 adet Global Hawk
ve harekât kapsamında görevlendirilen 2 adet gemide konuşlu İHA’lar denizde denetim harekâtı, hasar
kıymetlendirmesi, kıyı gözetlemesi ve liman önü karakolu maksadıyla harekâta destek sağlamış, yedi aylık
bir süre içerisinde 146 sorti SİHA uçuşu icra edilmiştir (Taylor, Smith, 2011:10).
4.1.Gemiye Konuşlu İHA (GİHA) Kullanımı:
Deniz Kuvvetlerinin icra ettikleri harekât süresince, deniz hava unsurlarının gemilere keşif ve karakol
faaliyetlerinde ve verilen farklı görevlerin icrasında büyük kolaylık sağladığı açıktır. Bu kapsamda, gemilerin
görev icra ettiği bölgede sürekli ve kesintisiz Tanımlanmış Deniz Resmi(TDR) tesis ve idamesi maksadıyla
deniz hava unsurlarının kullanılması hayati öneme haizdir.
Bu bağlamda Deniz Kuvvetleri tarafından kullanılan deniz hava vasıtalarının yanında ve bunların ötesinde son
zamanlarda deniz harekât ortamında İHA’ların kullanılması ön plana çıkmaktadır. Gelişen teknoloji ile birlikte
kullanım alanı ve görev spektrumu her geçen gün daha da genişleyen İHA’lar susüstü platformları tarafından
da etkin olarak kullanılabilmektedir. Bu çerçevede, deniz harekâtında GİHA’ların aşağıda belirtilen temel
görevlere katkı sağlayabileceği değerlendirilmektedir: Tanımlanmış Deniz Resminin tesis edilmesi ve idamesi
(Velagapudi, Owens, Scerri, Sycara, 2009:1), liman önü karakolu, kıyı gözetlemesi (Haser, 2010:37), sabit ve
hareketli hedeflere hassas taarruz (Nolin, 2012:3-4), KBRN kontrolü (Zaim, 1998:3), muhabere role
istasyonu(US Congressional Budget Office, 2011), elektronik harp desteği (Zaim, 1998:3), aldatma
maksadıyla sahte hedef oluşturma (Haser, 2010:37), denizaltı araması, atışlarda hedef izleme platformu
(Ehredt, 2010:61), hasar kıymetlendirme desteği (Blyenburgh, 1999:3), amfibi harekâtta plaj keşfi, karasuyu
ihlallerinin kontrolü (MAHADEVAN, 2011:1), havadan mayın tespiti (Blyenburgh, 1999:3), arama kurtarma
faaliyetlerine destek (Goodrich, Cooper, Adams, Humphrey, Zeeman, Buss, 2007:6), güdümlü mermi ile
taarruz (Gabriella, Philip, 2010:150-158), denizde denetim harekâtı (İlhan, 2011:), psikolojik harp (Zaim,
1998:3), özel kuvvet harekâtı.
Arz edilen imkân ve kabiliyetler ile sağlayacağı üstünlükler ve yakın zaman da dahil olmak üzere icra edilen
harekâtlar dikkate alındığında Deniz Kuvvetlerinin gemilerden ve hatta karadan İHA kullanım yeteneğini
kazanması önem arz etmektedir. İlk aşamada harekât yarıçapı nispeten küçük, keşif gözetleme maksatlı
faydalı yük olarak EO/IR/LRF (Lazer Range Finder)/LD (Lazer Designator) ve Otomatik Tanımlama Sistemine
(OTS) sahip GİHA’lar ile ilk yeteneklerin kazanılmasını müteakip; faydalı yük kombinasyonları ve
imkân/kabiliyetlerin geliştirilmesi yerinde olacaktır. GİHA’ların yanında; hafif suüstü unsurları ile denizaltılar,
sualtı taarruz/sualtı savunma (SAT/SAS) ve amfibi kuvvetler içinde mini/mikro İHA kullanılması Deniz
Kuvvetlerine ciddi avantaj ve etkinlik sağlayacaktır.
4.2.Karaya İstinaden İHA Kullanımı:
Deniz harekâtı için en önemli faaliyetlerden biri olan TDR’nin tesisi ve idamesi kapsamında halihazırda ana
unsurlar; sahil gözetleme radarları, OTS istasyonları ve bölgede görev icra eden askerî unsurlardır. OTS
136
istasyonlarının kapsama alanları propagasyon şartlarına bağlı olarak değişiklikler göstermekte ve OTS
istasyonlarının tespit etmiş oldukları temasların TDR kapsamında teşhis edilmesi suüstü ve hava
unsurlarımızın çok büyük gayretler sarf etmesine neden olmaktadır.
Karaya konuşlu keşif ve gözetleme sensörlerinde yaşanan sorun sahaları, tespit edilen hedeflerin teşhisinde
yaşanan sıkıntılar, kör sektörler ve bu alanlarda gemilerin 24 saat kesintisiz görevlendirme zorluğu dikkate
alındığında; karaya konuşlu İHA’lar ile bu sorunların giderilebileceği değerlendirilmektedir
5.HÂLİHAZIRDA YAYGIN İHA KULLANIM ESASLARI
5.1.Keşif ve Gözetme Maksatlı Kullanımı:
İHA’ların silahlı modelleri bulunmakla birlikte çoğu ülke tarafından yoğun olarak keşif/gözetleme ve hedef
tespiti gibi istihbari amaçlarla kullanılmaktadır (Kristen Boon, Douglas C. Lovelace,2014:82).
İHA’larda hâlen mevcut olan veya yakın zamanda kazandırılması öngörülen keşif ve gözetlemeye ilişkin
yetenekler ve bu kapsamda verilecek görevler şu şekilde sıralanabilmektedir; düşmanın faaliyetleri, konuş,
kuruluş, teçhizat, tesisleri, tertiplenmesi, temasın sağlanması ve sürdürülmesi, keşif/gözetleme desteği
sağlanması ve istihbaratın teyidi maksadıyla mevcut keşif/gözetleme vasıtalarıyla gözetlenemeyen alanların
gece ve gündüz gözetlenmesi, kuvvet koruma planları çerçevesinde; üs bölgeleri, kritik bölgeler ve bu
bölgelere yaklaşma istikametleri ile yüksek değerlikli birliklerin intikal güzergâhlarının havadan gözetlenmesi
ile emniyetle intikaline destek sağlanması.
Deniz Kuvvetleri için keşif ve gözetleme faaliyetlerinin yegâne ürünü barış döneminden itibaren tesis ve
idame edilmeye çalışılan TDR’dir. TDR’nin tesis ve idamesi kapsamında, özellikle çevre denizlerimizde, sahil
gözetleme radarlarına (SGR) dayalı projeler geliştirilmekte, bu kapsamda SGR’lerin imkan/kabiliyetlerinin ve
sayılarının artırılması yoluna başvurulmaktadır. Ancak, radar kaplama alanlarında tespiti yapılan
sabit/hareketli unsurların teşhisi için yoğunlukla hava vasıtalarına ihtiyaç duyulmaktadır. İHA’lar ise muhtelif
sebeplerden dolayı bu alanda kullanımı artan bir sistem olarak karşımıza çıkmaktadır.
5.2.Silahlı İHA Kullanımı:
Uydu üzerinden ve yer terminal istasyonları vasıtasıyla kontrol edilen orta/uzun mesafeli İHA’lar ile birlikte
harekât alanı daha da genişlemiş ve özellikle son dönemlerde anlık reaksiyon gösterilmesi maksadıyla silahlı
İHA (SİHA) kullanımı yaygınlaşmıştır.
SİHA harekâtının yaygınlaşmasının en büyük örneğini Obama hükümeti zamanında icra edilen harekât
sayısındaki artış göstermektedir. Yeni Amerika Kuruluşu tarafından hazırlanan rapora göre Obama, Bush’un
8 yılda izin verdiği harekât sayısının 4 katını sadece Başkanlığının ilk iki yılında vermiştir. Rapora göre 2009
yılından itibaren Ocak 2013’e kadar 291 harekâtın icra edildiği, 1299 ila 2264 arasında bir sayıda ölüm
olduğu belirtilmiştir.
6.HUKUKİ MEVZUAT:
6.1.Hava Hukuku Açısından İHA:
İHA’ların her geçen gün kullanımının artmasına rağmen uluslararası hukukta hâlihazırda İHA’lara yönelik özel
bir düzenleme mevcut değildir. İHA’lar, devlet uygulamaları açısından bakıldığında genel olarak uçak gibi
işlem görmektedir. Konuya ilişkin olarak İHA’ları en etkin kullanan ülkelerden biri olan ABD tarafından
yayımlanan genelge (ABD Savunma Bakanlığı Direktif Numarası 4540.1, 2007) ile İHA’nın uçak olarak kabul
edilmesine yönelik bir düzenleme yapılmıştır.
Dolayısıyla, silahlı/silahsız İHA’nın başka bir ülkenin hava sahasını kullanma durumu genel itibari askeri
uçağın kullanımından farksız görünmekte, her iki durumda da egemenlik haklarının ve hava sahasının ihlali
137
söz konusu olmaktadır. İHA’ların sıklıkla gündemde yer almasının esas sebebi ise terörizm kapsamında icra
edilen harekât ve bu durum karşısında ortaya çıkan insan hakları çerçeveli tepkileri karşılayacak bir
mekanizmanın bulunmamasıdır.
Diğer yandan, özellikle askeri İHA’lara yönelik imzalanmış herhangi bir anlaşma, sözleşme ya da bir çalışma
söz konusu değildir. Bu konuda hâlihazırda yürürlükte olan düzenlemelerin tamamı esas itibari ile sivil hava
araçlarına ve sivil uygulamalara yöneliktir.
Önemli bir husus olarak ele alınması gereken bir konu olarak hava araçları, devletin sürekli yetkisi altında
bulunmak zorunda olup, bir uyrukluğa sahiptir. Türk Sivil Havacılık Kanunu’nun 3’üncü madde d fıkrası
“mülkiyeti Türk Devletine veya kamu tüzel kişilerine veya Türk vatandaşlarına ait araçları” Türk hava aracı
olarak kabul etmektedir. Bir hava aracının kayıtlı olduğu devlet tescil devleti olarak anılmaktadır. Tescil
devleti hava aracının uyrukluğunu bir tescil belgesi ve hava aracının üzerinde yer alan ve Türkçe marka
denilen bir uyrukluk işareti ile kanıtlamak zorundadır. Buradaki önem arz eden husus ise uçak olarak
değerlendirilen İHA’ların marka taşıyıp taşımaması hususudur.
6.2.İnsan Hakları Açısından İHA:
Silahlı İHA’ların kullanımına yönelik en önemli hususlardan birisi insan hakları konusudur. Birleşmiş Milletler
tarafından üç özel raportöre hazırlatılan çalışmalarda yapılan analizler ile konunun insan hakları boyutu
detaylı bir şekilde ele alınmıştır. Hazırlanan raporlar çerçevesinde konunun esasen, temel insan haklarından
bağımsız değerlendirilemeyeceği görüşü hâkim olmuştur (Alston, 2010).
Herhangi bir harekâtın saikinin, öldürme olmaması gerekmektedir. Yani temel insan hakları; keyfi silahlı
kuvvet kullanımını yasaklamakta ve “son çare” kriterini ön plana çıkarmaktadır. (Ceran, 2014: 83) Öte
yandan İHA harekâtının silahlı çatışma esnasında icra edilmesi durumunda insan haklarından ziyade
uluslararası insancıl hukuk kuralları öne çıkmaktadır. Ancak, devlet dışı unsurlara karşı gerçekleştirilen silahlı
çatışmalardaki İHA harekâtının yorumu tartışmalı konular ihtiva etmektedir.
İHA harekâtı ile insan hakları ilişkisi açısından değerlendirmesi gereken temel konulardan biri; insan hakları
hukuku tarafından korunan, emredici ilkelerden olan “yaşama hakkı” bağlamındaki durumdur.
6.3. Hedefleyerek Öldürme ve İHA’lar:
Silahlı İHA teknolojisinde meydana gelen gelişmelere paralel olarak kendini gösteren hedefleyerek öldürme
(targeted killing); “Hukuka uygun hareket eden devlet veya devlet unsurları ile organize silahlı grupların
silahlı çatışmada fail olarak fiziksel gözaltında tutulamayan belirli bir kişiye karşı kasıtlı, önceden planlanmış
ölümcül güç kullanımıdır” şeklinde tanımlanmıştır (Alston, 2010:1).
Bu yöntemde hedefler, genel olarak lider kadrolara yönelik olarak bireysel bazda, yasadışı terörist grupların
liderlerinden ve yöneticilerinden seçilmektedir. Bu tarz bir harekâtın, güç kullanılmasının ve hedefin
kaçmasının önlenmesinde daha insancıl bir yöntemin kalmadığı durumlarda kullanılmasının hukuki açıdan
sorun oluşturmayacağı yönünde yaklaşımlar olsa da, çoğu hedefleyerek öldürme harekâtında aslında önemli
hukuki problemler yaşanabilmektedir (Dershowitz, 2014: 4).
Resmi olarak açıklanan ilk hedefleyerek öldürme harekâtının 2002 yılında Yemen’de USS Cole’a
gerçekleştirilen saldırının şüphelisi olan Al Harethi’yi taşıyan aracın ABD hükümeti tarafından bir silahlı İHA
tarafından bombalanması ile gerçekleştirildiği belirtilmektedir. Yemen hükümetinin onayı ile icra edilen
harekât kapsamında, arabada Al Harethi dışında biri ABD vatandaşı olmak üzere toplam 4 kişi daha
etkilenmiştir (Gabriella, 2010:150-158). ABD, harekâtın uluslararası hukuk bağlamındaki mesnedini BM
Anlaşması’nın 51’inci maddesi çerçevesinde ele alınan meşru müdafaa hakkına dayandırmaktadır (Fisher,
2014:2) (Luft, 2003:5-7)(Walzer, 2013:2).
138
7.FARKLI ÖZELLİKLERE SAHİP DENİZ HAREKÂT ORTAMLARINDA İHA KULLANIMI:
7.1.Coğrafi Formasyonların İHA Seçimine Etkileri:
Coğrafi formasyonların yoğun olarak bulunduğu bir coğrafya özellikle hafif su üstü unsurlarına bekleme
gizlenme mevki imkânı sağlamakta ve tespit/teşhis edilmelerini güçleştirmektedir.Coğrafi formasyonların
yoğun olarak yer aldığı denizlere yönelik olarak hedef ve görüntü istihbaratında verimi artıracak şekilde
hedef üzerinde daha uzun süre sabit kalabilen döner kanatlı İHA kullanımının uygun olduğu
değerlendirilmektedir.
Diğer yandan, özellikle bekleme gizlenme mevkilerinde bulunan hafif suüstü unsurlarının teşhisi kapsamında
İHA’ların adalar çevresinde yoğun olarak kullanılması durumu söz konusu olabilecektir.
Coğrafi formasyonların az olduğu/olmadığı denizlere yönelik olarak hedef üzerinde kısa sürede
bulunabilecek şekilde hızlıca intikal edebilen, gürültü seviyesi ve tespit edilebilirliği düşük Sabit Kanat
Taktik/Operatif/Stratejik İHA kullanımının uygun olduğu değerlendirilmektedir.
7.2.Coğrafi Formasyonların İleri Üs Olarak Kullanımı:
İkinci ve üçüncü seviyedeki İHA’larda görev menzilini artırmak maksadıyla ileri üsler tesis edilebilmektedir.
İleri üsler; İHA’nın ana üs kapsama alanı dışında kalan bölgelerde kontrolünü sağlamakta, gerekli altyapı ile
veri aktarım imkanı sağlamakta ve pist ile iniş elemanları sayesinde acil iniş yeri olarak kullanılabilmektedir.
Harekât alanının genişletilmesi maksadıyla yer veri terminali görüş hattı menzilindeki uygun
bölgede/bölgelerde konuşlandırılabilmektedir. Bu bölge/bölgelerin seçiminde, İHA’nın menzili de dikkate
alınarak, kontrolünün emniyetli olarak ileri üsse devredilmesi esas alınmaktadır.
Bu kapsamda denizde bulunan adalarda oluşturulabilecek ileri üsler vasıtasıyla İHA’ların çok daha uzun
mesafelerden kontrol edilmesi, veri aktarımın sağlanması ve acil durumlarda kullanılması sağlanabilecektir.
Ayrıca teşkil edilecek istasyonların uçuş ekibinin kontrolünde insanlı olarak çalıştırılabileceği gibi, fiber optik
(F/O) iletişim hatları ile sadece yer veri terminali konuşlandırılarak ana üsten insansız olarak kontrol
edilebilecektir.
7.3.Ana Karaya Yakın Kullanım:
Ana karaya yakın kullanım İHA’nın kontrolü açısından kolaylık sağlamaktadır. Diğer yandan, ana karaya yakın
olması nedeniyle özellikle kriz dönemlerinde İHA’lar sınır güvenliğinin sağlanması, yasa dışı göç, kaçakçılık
gibi faaliyetlerin önlenerek denizde denetim harekâtı faaliyetlerine destek olunması gibi görevlerde de
kullanılma ihtimali söz konusudur.
Ayrıca İHA’ların ana karaya yakın olarak kullanılması hava radarları kaplama sahasında bulunması ve
savunma açısından daha avantajlı bir durum teşkil etmektedir.
7.4.Meteorolojik ve Atmosferik Etkiler:
İnsanlı sistemlerde olduğu gibi İHA kullanımında da meteorolojik ve atmosferik olayların etkisi büyük önem
arz etmektedir. Bu kapsamda özellikle; rüzgar, türbülans, bulut durumu, buzlanma, sis, deniz ve dalga
durumu faktörler İHA kullanımını büyük ölçüde etkilemektedir. İHA kullanılacak denizlerdeki bu özellikler:
harekâtın icra edilip edilmemesi, yakıt hesabı, görev süresi, görev paterninin belirlenmesi, İHA üssü seçimi,
görev etkinliği gibi birçok hususu etkilemektedir. İHA kullanılacak denizlerdeki bu parametrelerin iyi analiz
edilmesi ve değerlendirilmesi İHA seçiminden göreve yönelik karara kadar çok farklı hususları etkileyen bir
durum olarak karşımıza çıkmaktadır.
139
7.5.Gemilerin Kısmi İleri Üs Olarak Kullanımı:
Coğrafi formasyonların bulunmadığı denizlerde ikinci ve üçüncü seviyedeki İHA’larda görev menzilinin
artırılması konusunda uydu iletişim imkânı olmadığı durumlarda zafiyet yaşanması söz konusu
olabilmektedir.
Operatif/stratejik İHA’ların ana üs kapsama alanı dışında kalan bölgelerde sevk ve idare edilmesini sağlamak
maksadıyla denizde tertiplenmiş İHA, yer veri terminaline sahip suüstü unsurlarından istifade edilebilecektir.
Suüstü unsurlarında bulunan yer veri terminali sayesinde role istasyonu görevi icra ederek İHA’nın
kontrolünün çok daha uzak mesafelerden sağlanması gerçekleştirilebilecektir.
7.6.Uçak Gemisi ve Akaryakıt Gemisi gibi Yüksek Değerlikli Birliğe Koruma Sağlaması:
Güç aktarım unsuru olarak kullanılan ve lojistik hususlar açısından büyük önem arz eden uçak gemisi ve
akaryakıt gemisi gibi yüksek değerlikli birliklerin özellikle açık deniz alanlarında savunmasının sağlanması
büyük önem arz etmekte ve bazı zorlukları da beraberinde getirmektedir. Bu unsurlar düşman tarafından
öncelikli hedef konumunda bulunduğundan dolayı ciddi tehdide maruz kalmakta ve düşmanın etki altına
almak için gayret gösterdiği hedefler arasında yer almaktadır.
Bu kapsamda İHA’ların yüksek değerlikli birliklerin korunmasına destek sağlamak maksadıyla konvoy ilerleme
istikametinde keşif/ gözetleme ve karakol faaliyetleri kapsamında kullanılabileceği değerlendirilmektedir.
8.SONUÇ:
İHA’lar personelin tehdide maruz kalmasını engellemekte ve benzer alanlarda kullanılabilmesine karşın
uçak/helikopterlere göre daha az maliyetle faaliyet göstermektedir. İnsanlı hava araçlarının yerine/yanında
GİHA’ların keşif ve gözetleme maksatlı kullanılması halinde ömür devri maliyeti açısından büyük kazanç
sağlayacaktır.
Ayrıca, gemilerde konuşlandırılacak İHA’ların genel kabul gören kullanım konsepti dikkate alındığında; keşif
ve karakol maksatlı kullanımının mevcut sensörlerden kaynaklanan zafiyet alanlarını en aza indirgeyecek,
insanlı hava araçlarının kullanılamayacağı bölgelerde rahatlıkla kullanılacaktır.GİHA helikopterlere kıyasla
daha yavaş olmalarına karşın, harekât sürelerinin çok daha uzun olması yönüyle keşif ve gözetleme
faaliyetlerinde daha yüksek verim sağlayacaktır.
İHA’ların gelişen teknoloji ile birlikte TDR’nin tesisinden MKT harekâtından, KBRN’den hasar tespitine varana
kadar çok geniş bir görev yelpazesi olacaktır Muhtelif faydalı yüklerin monte edilmesi halinde, GİHA’ların
temel harp nevilerinin tamamında helikopterler ile veya helikopter yerine kullanılabilecektir.
Karaya konuşlu İHA’ların, kullanılacağı denizlerdeki coğrafi formasyonlar ve çevre şartlarının öncelikle
dikkate alınmasıyla, İHA’nın sabit veya döner kanat formunda farklılık gösterebilecektir.
Harekât ortamında İHA vasıtasıyla elde edilen görüntülerin gerçek zamanlı ve emniyetli bir şekilde aktarımı
ve araçların emniyetli kullanımında; karıştırmaya ve aldatmaya karşı dayanıklı, kriptolu veri iletimi sağlayan
sistemlerin tasarım gereksinimlerinin göz önünde bulundurulması gerekmektedir.
Başta silahlı İHA’lar olmak üzere İHA’ların kullanımında hesap verilebilirlik, yaşam hakkı, meşru müdafaa,
yargılanma hakkı, şeffaflık gibi hukuki birçok sorun bulunmaktadır. İHA’ların kullanımını uluslararası insan
hakları ve insancıl hukuka uygun olarak düzenleyecek “uluslararası standartlar”ın yakından takip edilerek
ulusal mevzuatımızda gerekli düzenlemelerin yapılması önem arz etmektedir.
Coğrafi formasyonlardan yoksun harekât alanlarında veri aktarım terminali imkanına sahip fırkateyn/
korvetlerin kısmi ileri üs olarak kullanılabileceği ve bu kapsamda özellikle kriz ve harp durumunda
tertiplenme İHA’ların uzak mesafelerden kullanılabilmesi maksadıyla hayati öneme haiz olacaktır.
140
Açık denizlerde İHA’lar yüksek değerlikli birliklerin korunmasına destek sağlamak maksadıyla keşif/
gözetleme ve karakol faaliyetleri kapsamında kullanılabilecektir.
İHA harekâtını etkileyen meteorolojik ve atmosferik olayların deniz harekât ortamında çok iyi analiz edilmesi
gerekmektedir.
KAYNAKÇA:
ABD Savunma Bakanlığı Direktif Nu. 4540.1 “Uluslararası Hava Sahasının ABD Askeri Uçakları ve Füzeleri
Tarafından Kullanılması-Use of Intenational Airspace by U.S. Military Aircraft and for Missiles 2007.
ALSTON Philip, “Report of the Special Rapporteur on extrajudicial, summary or arbitrary execution (Study on
targeted killings)”, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komisyonu 14. Oturum, 28 Mayıs 2010.
AKYÜREK S., YILMAZ M.A. ve M.TAŞKIRAN, “ İnsansız Hava Araçları: Muharebe Alanına ve Terörle
Mücadelede Devrimsel Dönüşüm”, BİLGESAM Rapor Nu.:53, Ankara, 2012.
ALTINOK Taner, “Türkiye’nin İHA Serüveni”, Bilim Teknik Dergisi, Aralık 2010.BEKER Avni, “UN Peacekeeping
Forces: Preventive Diplomacy and Its Limitations”, Military and Strategic Affairs Vol 6 , Agustos 2014.
BELLISH Johathan,”The Economic Cost of Somalia Piracy 2012”, Baltic and International Maritime Council,
Working Paper, 2013.
BLYENBURGH Van Peter, “UAVs - Current Situation and Considerations for The Way Forward”, EURO UVS European Unmanned Vehicle Systems Association, 1999.
BÖRTEÇİN Ege , “Nano ve Mikro İnsansız Hava Araçları”, Bilim ve Teknik Dergisi, Temmuz 2013.
BROOKE Lousia,”Overview of military drones used by the UK armed forces”, House of Commons Library,
Briefing Paper Nu. 06493, 2015.
CERAN Ahmet, “Silahlı Çatışmalar Kapsamında İHA Kullanımının Uluslararası Hukuktaki Yeri Tezi”, 2014.
Kanada Deniz Kuvvetleri, “HMCS Vancouver returns from successful deployment”, Crowsnest, Vol 6, 2012.
DALAMAGKIDIS Konstantinos, “Handbook of Unmanned Aerial Vehicles”, Springer Reference, 2014.
DERSHOWITZ Alan M., “Targeted killings and the rule of law”, The Boston Globe, 2014.
DİKMEN Mustafa, “İnsansız Hava Aracı (İHA) Sistemlerinin Hava Hukuku Bakımından İncelenmesi”, Savunma
Bilimleri Dergisi Cilt 14, Mayıs 2015.
EHREDT Dave, “NATO - Joint Air Power Competence Centre”, 2010-2011 UAS Yearbook - UAS: The Global
Perspective, 8. Baskı, 2010.
FISHER Jacob , “The President and Targeted Killing”, The Univercity of Utah, 4 December 4, 2014.
FRANCIS Rebecca, “International Law and the Practice of Targeted Killing with Drones”, British Institute of
International and Comparative Law, 2012.
GABRIELLA Blum, PHILIP Heymann, “Law and Policy of Targeted Killing”, V.1, Haziran 27, 2010.
GOODRICH, M., COOPER, L., ADAMS, J., HUMPHREY, C., ZEEMAN, R., and BUSS, B.,”Using a mini-uav to
support wilderness search and rescue: Practices for human-robot teaming," Proceedings of the IEEE
International Workshop on Safety, Security, and Rescue Robotics, 2007.
HASER A. Bahar, “Bu İnsansız Hava Aracı’ndan Daha Önce Yapmamış mıydık?”, Bilim ve Teknik Dergisi, Aralık
2010.
141
HAZELTO Jacqueline L., “Drones: What Are They Good For?”, Parameters 42(4)/43(1) Winter-Spring 2013.
İLHAN Nail, Dz.Yzb., “İnsansız Hava, Suüstü ve Sualtı Araçlarının Türk Deniz Kuvvetlerinde Kullanım Alanları
Neler Olabilir? Bu Vasıtalar Tanımlanmış Deniz Resminin Oluşturulması Faaliyetlerine Nasıl Katkı
Sağlayabilir?”, Deniz Harp Akademisi,2011.
İngiltere Savunma Bakanlığı, “The UK Approach to Unmanned Aircraft Systems”, Joint Doctrine 2/11, 2011.
Kristen Boon, Douglas C. Lovelace, “The Drone Wars of the 21st Century: Costs and Benefits”, Oxford
Univercity Press, 2014.
LUFT Gal, “The Logic of Israel's Targeted Killing”, The Middle East Quarterly, 2003.
MAHADEVAN Prem,”The Military Utility Of Drones”, Center for Security Studies (CSS), ETH Zurich, Nu. 78,
Haziran 2011.
NOLIN Pierre Claude, “Unmanned Aerial Vehicles: Opportunities and Challenges for The Alliance”, NATO
Özel Raporu, 157 STC 12 E rev. 1, 2012.
TAYLOR C., SMITH B.,”Military Operation in Libya”, House of Commons, 2011.
WALZER Michael , “Targeted Killing and Drone Warfare”, January 11, 2013.
US Congressional Budget Office, “Policy Options for Unmanned Aircraft Systems”, Washington DC,
2011.VELAGAPUDI P., OWENS Sean, SCERRI Paul and SYCARA Katia, “Environmental Factors A_ecting
Situation Awareness in Unmanned Aerial Vehicles”, American Institute of Aeronautics and
Astronautics,2009.ZAİM Mehmet, “İnsansız Sistemler Uygulamalar-Teknolojiler-Gelişmeler”, AFCEA, Nisan
1998
142

İnsansız Hava Araçları (İha) Ve Deniz Harekât

Transkript

Benzer belgeler

TC GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Gümrükler Genel

Akademik Bilisim15_UAV in Agriculture V1.0

Dokümanı açınız

SE Ürün Portföyü ve Olası Uygulamalar Sunumu

YKN Kullanılmadan PPK ile Ölçüm

bildiri - Ulusal Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu

İnsansız hava araçları (İHA), yakın zaman içerisinde harekat

Okumaya devam etmek için tıklayınız

buraya - Sun Savunma

İHA Sistemleri Yol Haritası