fethiye ticaret ve sanayi odası

FETHİYE TİCARET VE SANAYİ
ODASI
RUSYA FEDERASYONU
ÜLKE RAPORU
AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014
1
GİRİŞ
Dünyanın en büyük yüz ölçümüne sahip olan Rusya, on dört ülkeyle sınır komşusudur. İki
parlamentolu bir başkanlık sistemi ile yönetilen Rusya Federasyonu federal yapılardan
oluşmaktadır. Federal yapılar hukuki açıdan eşittir ve şu şekilde sıralanır:
21 Cumhuriyet (ya da Federe Cumhuriyet), 46 Oblast (Rusya’nın bölgeleri; il), 9 Kray (büyük il),
2 Federal kent yönetimi (Moskova ve St. Petersburg), 1 Özerk Oblast (özerk il/Yahudi Özerk
Oblastı), 4 Özerk Okrug
(küçük özerk İl). Bütün bu
federal birimler 7 büyük
Federal Okrug (çevre) birimi
içine alınıp, bu yerlere
bağlanmışlardır.
Rusya
Federasyonu'na
bağlı
21
cumhuriyetin her birinin kendi
anayasası ve ayrı devlet
başkanı vardır.
Ülkeyi devlet başkanı yönetir.
4 Mart 2012 tarihinde yapılan
son
devlet
başkanlığı
seçiminde Vladimir Putin
devlet başkanı olmuştur. Bir
sonraki
devlet
başkanlığı
seçimi
Mart
2018'de
gerçekleştirilecektir. Rusya'nın
nüfusu sürekli bir düşüş
içerisindedir ve 143,6 milyon olan ülke nüfusunun 2050 yılında 112 milyona gerilemesi
beklenmektedir1.
Rusya zengin doğal gaz ve petrol kaynaklarına sahiptir. Bunların yanı sıra kömür, alüminyum,
bakır, demir, elmas, altın, gümüş maden kaynakları ve orman ürünleri ile hammadde ihracatında
önde gelen ülkelerdendir. Sanayi Moskova, St. Petersburg, Jekaterinburg ve Nijniy Novgorod
kentlerinde yoğunlaşmıştır. Bu büyük kentlerde üretimde çeşitlilik sağlamıştır. Sovyet
planlamacıların ölçek ekonomisinin faydalarından yararlanmak üzere yürüttükleri politikalar
neticesinde bir büyük işletme ya da bir grup işletme belirli bir kentin ya da bölgenin tüm yerel
ekonomisinin temelini oluşturmuştur. Bu durum, planın uygulandığı dönemde ne kadar parlak
görünse de güçlendikçe iktidar karşısında cesurlaşan büyük işletmeler ortaya çıkarmıştır. Bu
büyük işletmelerin kapatılması durumunda bulundukları bölge de ekonomik bir çöküntü
yaşayacaktır. İşsizlik yardım programlarının da bulunmaması ile birlikte iflas eden işletmelerin
kapatılmasını güç bir siyasi karar haline getirmiştir.
1
http://www.who.int/countries/rus/en/
AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014
2
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ..................................................................................................................................................02
RUSYA FEDERASYONU ÜLKE KİMLİĞİ ....................................................................................04
1.0 GENEL ........................................................................................................................................05
1.1 EKONOMİK DURUM ....................................................................................................05
1.2 SEKTÖRLER ...................................................................................................................07
1.2.1 SANAYİ SEKTÖRÜ .........................................................................................07
1.2.2 TARIM SEKTÖRÜ ...........................................................................................09
1.2.3 DOĞAL KAYNAKLAR, MADENCİLİK VE ENERJİ SEKTÖRÜ................13
1.2.4 ULAŞTIRMA SEKTÖRÜ.................................................................................16
1.2.5 TURİZM SEKTÖRÜ.........................................................................................17
1.3 DIŞ TİCARET ..................................................................................................................18
2.0 TÜRKİYE İLE EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLERİN GELİŞİMİ .......................................19
2.1 RUSYA - TÜRKİYE DIŞ TİCARET RAKAMLARI .....................................................19
2.2 İKİ ÜLKE ARASINDAKİ İŞBİRLİĞİ OLANAKLARI.................................................21
3.0 TİCARİ İLİŞKİLERDE BİLİNMESİ GEREKEN KONULAR ..................................................24
3.1 İŞADAMLARI İÇİN PAZARA GİRİŞTE YARARLI BİLGİLER………………….... 24
3.2 TÜRKİYE VE RUSYA'DAKİ TEMSİLCİLİKLER………………………… ...............26
3.3 RUSYA’DA GERÇEKLEŞEN ÖNEMLİ FUARLAR ....................................................26
3.4 TÜRKİYE - RUSYA TİCARET ANLAŞMALAR .........................................................27
KAYNAKÇA .....................................................................................................................................28
AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014
3
RUSYA FEDERAYONU ÜLKE KİMLİĞİ
Resmi Adı
: Rusya Federasyonu
Yönetim Şekli
: Yarı Başkanlık Sistemi
Devlet Başkanı
: Vladimir Putin
Başbakan
: Dmitri Medvedev
Başkent
: Moskova
Dil
: Rusca
Yüzölçümü
: 17.102.344 km2
Nüfus
: 143.600.000 (2013)
Nüfus Dağılımı2
: 0 - 14 Yaş: % 15,6
:15 - 24 Yaş: % 13,4
25 - 54 Yaş: % 45,3
55 - 64 Yaş: % 13
65 yaş ve üstü: % 12,7
Nüfus Artış Oranı
: + %0,2
Nüfus Yoğunluğu
: 8 kişi/km2
Para Birimi
: Rus Rublesi (RUB)
Döviz Kuru
: 16,81 Rub = 1 TL (Serbest Kur - 4/2014)
Büyük Kentler
: Moskova, Saint Petersburg, Novosibirsk, Jekaterinburg, Nijniy Novgorod,
Samara, Kazan, Omsk, Çelyabinsk, Rostov-na-Donu
Dini Gruplar :
: Ortodoks Hıristiyan: %40-75, Ateist: %25-35, Müslüman: %7-15
Saat Farkı
: +3 GMT – +12 GMT
Telefon Kodu
:+7
Trafik Akışı
: Sağ
2
http://www.gks.ru/bgd/regl/b13_12/IssWWW.exe/stg/d01/5-02.htm 2012 yılı veriler
AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014
4
1.0
GENEL
Rusya Federasyonu ekonomisine dıştan bakıldığında dış ticareti fazla veren, kendi kendisine yeten
ve hatta daha fazlasına sahip bir ekonomi gibi görünmektedir. Sahip olduğu doğal kaynaklar ve
faal iş gücü ülkenin ekonomisinin canlı, sürdürülebilir ve gelişmeye açık bir ekonomi olduğu
izlenimi vermektedir. Son on yıllık süreç incelendiğinde bu yorumları doğrular ekonomik büyüme
verileri görülmektedir. Ancak güçlü büyümenin sebebi olarak yüksek düzeyde seyreden petrol ve
gaz fiyatları ve elverişli ticaret imkanları ortaya çıkmaktadır.
Ancak ekonomide sürdürülebilir büyüme ancak gelişen ve değişen üretim araçları ve Pazar
çeşitliliği ile sağlanabilir. Bu bağlamda bakıldığında Rus ekonomisine hayat veren unsurun doğal
kaynaklar yani petrol ve doğal gaz olduğu görülür. Tükenebilen ve değeri zaman içerisinde aşırı
oynaklık gösteren kaynaklar ile sağlanan ekonomik büyüme sağlam temellere oturamayacaktır.
Rusya’nın uzun vadeli büyüme planları içerisinde doğal kaynaklar ne kadar çok yer alırsa
ekonominin geleceği o oranda tehlikede olacaktır. Uzun vadeli büyüme planları ile doğal
kaynaklar arasındaki bu bağlantı negatif yönlü olacak ve Dutch Disease/Hollanda Sendromu’na3
neden olacaktır. Aşırı değerlenmiş döviz kuru doğal kaynak dışı sektörlerde büyümeyi olumsuz
etkileyecektir.
1.1
Ekonomik Durum
Rusya Federasyonu, büyük bir ekonomik gücün temeli olan doğal kaynaklara ve insan gücüne
sahip dünyadaki belli başlı ülkelerden biri konumundadır. Rusya’nın sahip olduğu zengin doğal
kaynak rezervleri ülke için büyük bir şans olmakla beraber ülke ekonomisi açısından bazı
sakıncaları da beraberinde getirmektedir.
Ülkenin geniş yüzölçümü emek, doğal kaynaklar ve iş merkezleri arasında büyük mesafelere
neden olduğu için ekonomik olarak bir dezavantaj oluşturmaktadır. Ülkedeki nehirlerin çoğunluğu
doğu-batı yönünde değil, kuzey-güney yönünde akmaktadır. Bu nedenle denize ulaşım çok zordur.
Bu nedenlerle ülkedeki taşımacılık maliyetleri uluslararası ortalama maliyetlerin yaklaşık 3-4 katı
kadar yüksektir.4
Sovyet döneminde uygulanan merkezi planlama nedeniyle tüketim malları ve hizmet sektörlerinin
göz ardı edilmesi söz konusu sektörlerin 1990’lı yıllar boyunca önemli büyüme göstermesine
neden olmuştur. Resmi verilere göre hizmet sektörünün GSYİH’daki payı 1990’larda %36’nın
altında iken, 1995’ten bu yana %55 ve % 60 arasında olmuştur. Bununla birlikte hizmet ve sanayi
sektörü verileri transfer fiyatlandırması uygulamaları nedeni ile gerçekleri tam olarak
yansıtmamaktadır. Transfer fiyatlandırması ülkedeki petrol şirketlerinin düşük vergi uygulaması
olan bölgelerde tamamı kendilerine ait olmak üzere kurdukları şubelerine ucuz fiyatlardan satış
yaptıkları yaygın bir uygulamadır. Hizmet sektöründe faaliyet gösteren bir ticari kuruluş olarak
kaydettirilen bu şubeler, petrol ya da gazı Pazar fiyatlarından satmakta ve büyük kar elde
3
4
http://en.wikipedia.org/wiki/Dutch_disease; http://www.imf.org/external/pubs/ft/fandd/basics/dutch.htm
CIA Factbook
AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014
5
etmektedir. Merkezi planlama ve sahip olduğu zengin kaynaklar nedeni ile Rusya’da sanayi
sektörü ağır sanayi yönünde gelişmiştir. Yakıt, enerji ve metalürji üretimi toplam sınai üretimin
%35’ten fazlasını oluşturmaktadır. Elektrik ve gıda üretiminin sınai üretimdeki payının yaklaşık
%25 olduğu göz önünde bulundurulduğunda ileri teknoloji ve tüketim malları üretiminin Rus
ekonomisinde çok küçük bir payı olduğu ortaya çıkmaktadır. Tekstil sektörünü de kapsayan hafif
sanayinin de sınai üretimdeki payı çok cüzi düzeydedir.
Ekonomi büyük ölçekli sınai işletmelerin hakimiyetindedir. KOBİ’lerin GSYİH’dan aldıkları pay,
yalnızca %10-15 civarındadır. Bu oran, genellikle gelişmiş pazar ekonomilerinde ve geçiş
ekonomilerinde %50 civarında veya daha da üzerindedir. Küçük ölçekli işletmelerin ekonomide
yeterince rol alamamasının en önemli nedenlerinden biri yoğun vergi uygulamaları ve karmaşık
hukuki düzenlemelerdir. Büyük işletmeler, yüksek düzeyde seyreden uluslararası petrol ve metal
fiyatları ve bununla birlikte Ruble’deki devalüasyon nedeniyle ortaya çıkan girdi maliyetlerindeki
düşüş sayesinde elde ettikleri yüksek karlardan istifade ederek otomotiv gibi sektörlerde gerçek
değerinin çok altında fiyatlardan varlıklar edinmiştir.
Sanayi büyük kentlerde yoğunlaşmıştır. Bu büyük kentler geçiş sürecini diğer kentlere göre daha
iyi yönetmiş, üretimde çeşitlilik sağlamıştır. Tomsk ve Novosibirsk gibi daha küçük kentler
Sovyet rejimi tarafından yaratılan sanayi merkezleridir. Sibirya ve ülkenin en doğusundaki
bölgeler hala sanayileşmemiş durumdadır. Bu bölgeler ham madde ve enerji üssü konumundadır.
Sovyet planlamacıların ölçek ekonomisinin faydalarından yararlanmak üzere yürüttükleri
politikalar neticesinde bir büyük işletme ya da bir grup işletme belirli bir kentin ya da bölgenin
tüm yerel ekonomisinin temelini oluşturmuştur. Bu durum, işsizlik yardım programlarının da
bulunmaması ile birlikte iflas eden işletmelerin kapatılmasını güç bir siyasi karar haline
getirmiştir.
Tablo 1 Rusya’nın Temel Ekonomik Göstergeleri5
2009
2010
2011
2012
2013
2014t
GSYİH (milyar ABD $)
1.200
1.487
1.850
2.021
2.310
2.355
Reel büyüme Oranı (%)
-7,6
4
4,2
4,2
0,8
1,2
Kişi başına GSYİH ($)-PPT
14.920 10.407 12.993 14.246 16.337 16.301
Enflasyon (ortalama; % TÜFE)
11,7
6,9
8,4
5,1
6,9
7,4
İşsizlik Oranı (ortalama; %)
8,4
7,5
6,5
5,5
5,4
5,3
İhracat(milyar ABD $)
301,8
397,1
517
524,8
526,4
530
İthalat (milyar ABD $)
170,9
228,9
306,1
316,2
317,8
320
Dış Ticaret Dengesi (milyar ABD $)
130,9
168,2
210,9
208,6
209
210
Kaynak: International Monetary Fund; Economic Outlook (IMF), http://www.oecd-ilibrary.org
5
http://www.oecd-ilibrary.org/economics/country-statistical-profile-russian-federation_20752288-table-rus
AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014
6
Sektörler6
1.2
1.2.1 Sanayi Sektörü
Rusya’ya SSCB’den miras kalan sanayi altyapısı enerjiye dayalı, teknolojik olarak geri kalmış,
düşük katma değerli, temelde isleme ve savunma sektörüne ağırlık veren bir yapıya sahiptir. Uzay
ve havacılık gibi SSCB’nin teknoloji açısından rekabet avantajına sahip olduğu alanlarda bile
yatırımın yetersizliği ve işgücü sermayesinin yitirilmesi nedeniyle üretim oranları düşmüştür.
Ayrıca Sovyet döneminden kalma sübvansiyonların ortadan kalkmasıyla üreticilerin uluslararası
alanda rekabet güçleri zayıflamıştır.
Tablo 2: Endüstriyel Üretim (Toplam; Gıda/İçecek; Orman ürünleri)
Manufacturing – total
Manufacture of food products, including bev erages, and tobacco
Manufacture of w ood and w ood products
135
130
129.5
120
percent
131.6
126.9
125.2
123.8
125
120.4
115.7
110.7
108.7
115
110.6
109.0
117.9
115.9
123.8
122.0
121.8
121.5
117.8
121.5
121.9
113.1
116.4
116.5
113.3
110
110.7
108.8
105
100
129.4
99.0
98.6
103.6
95
106.7
107.9
105.3
104.2
105.4
92.1
89.9
94.0
90
86.7
85
months
XII
I
II
III
IV
V
2012
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
2013
Rus hükümeti, ülkenin doğal kaynak ihraç ederek gelişmesini sürdüremeyeceğinin bilincinde olup,
sanayileşme politikaları oluşturmaya gayret etmektedir. Bu nedenle Rus hükümeti öncelikle yurt
içindeki talep, sonra BDT ve diğer ülkelere yönelik ihracat için üretim yapacak sanayi tesisleri
kurulması amacıyla yabancı sermaye dahil çeşitli unsurları harekete geçirmeyi hedeflemektedir.
Gümrüklerde yaşanan sorunlar ve yüksek vergiler, iç piyasadaki talebe yönelik üretim yapılmasını
teşvik etmektedir. Talep, ekonomik gelişmeye paralel olarak canlılığını korumakta ve üretimi
çekmektedir.
6
http://www.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_main/rosstat/en/main/
AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014
7
Tablo 3: Endüstriyel Üretim (Mineral yakıtlar; Kimyasallar)
140
Manufacture of coke and refined petroleum products
135
Manufacture of chemical products
135.6
130
125.1
percent
125
121.3
119.1
118.5
120
123.1
120.0
116.7
116.3
116.0
114.0
112.3
115
105
110.6
115.8
107.5
110 113.7
109.4
110.2
133.7
116.4
106,7
110.6
107.1
100
102.6
104.2
98.6
95
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
months
2013
2012
Ülkenin geniş bir coğrafyaya yayılması lojistik sorunlarını da gündeme getirmekte ve tüketim
merkezlerine yakın yerlerdeki yatırımları cezp etmektedir. Moskova, St. Petersburg ve Rostov
Bölgesi üretim ve dağıtım kanallarına yönelik yatırımların arttığı bölgeler olarak ön plana
çıkmaktadır.
Tablo 4: Endüstriyel Üretim (Metalürji; Makine ekipmanlar)
Manufacture of basic metals and fabricated metal products
160
154.3
Manufacture of machinery and equipment
150
140
143.7
141.7
percent
130
122.9
116.2
120
111.6
110
110.9
113.6
118.2
101.8
108.2
94.9
110.3
120.2
101.2
114.8
100
110.5
119.2
118.5
108.5
108.0
107.4
106.5
100.8
90
95.3
80
74.7
70
XII
I
II
III
IV
V
2012
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
m onths
2013
Havacılık ve uzay sanayi gibi karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olunan sektörlerde bile yatırım
eksikliği ve insan kaynağı kaybı gibi nedenlere üretim kayıpları meydana gelmiştir. Üretimdeki
sürekli kayıplar sanayi sektörü üretiminin 1998 yılında 1990 yılı seviyesinin %45’ine gerilemesine
neden olmuştur. Başlıca sektörler içinde tüketim malları ve makine inşa sektörleri üretim
düşüşünden en çok etkilenen sektörler olmuştur. İmalat sanayi üretim artışı, petrol ve gaz
AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014
8
sektörleri üretim artışını ancak 2005 yılında geçebilmiştir. Savunma sanayi harcamaları
1990’larda hızla düşmüş, bu da geçmişte önemli ayrıcalıklar tanınan savunma sanayi üretimini son
derece olumsuz etkilemiştir. Sektördeki söz konusu gidişat 1999 yılında tersine dönmüş ve
savunma sanayi üretim artışı artan savunma harcamaları ve silah ihracatı nedeniyle iki haneli
rakamlara ulaşmıştır. Savunma sanayi harcamaları ve silah ihracatı 2007 yılında rekor bir düzeye
erişmiştir. Rusya, 80 kadar ülkeye silah ihraç etmektedir. Rus malı silah ithalatı yapan ülkeler
arasında Çin, Hindistan, Cezayir, Venezüella, İran, Malezya ve Sırbistan gibi ülkeler
bulunmaktadır.
Tablo 5: Rusya'nın Sanayi Ürünleri İhracat Verileri
G.T.İ.P.
Kod
'84
'85
'87
'89
'90
'86
Ürün
Nükleer reaktörler, kazanlar,
makineler, mekanik cihazlar ve aletler
Elektrikli makine ve cihazlar ve
bunların aksam ve parçaları;
Motorlu kara taşıtlar
Gemiler ve suda yüzen taşıt ve araçlar
Optik alet ve cihazlar, fotoğraf,
sinema, ölçü, kontrol alet ve cihazlar
Demiryolu ve benzeri hatlara ait
taşıtlar ve malzemeler
Rusya'nın İhracatı (1.000 $)
2011
2012
2013
5.330.009
7.642.193
8.815.393
3.306.254
4.530.240
4.914.638
3.001.074
4.646.993
3.578.804
1.609.491
2.219.183
1.641.515
1.176.512
1.453.853
1.532.323
585.557
1.476.289
824.043
Kaynak: http://www.trademap.org
1.2.2 Tarım Sektörü
Rus ekonomisinde tarım önemli bir yer tutmasına rağmen ülke topraklarının büyük bir bölümü
tarıma elverişli değildir. Rusya yüzölçümünün sadece yüzde 32’lik bir bölümünde tarım
yapılabilmektedir. Ülkenin kuzeyinde toprak ekime uygun olmadığı için hayvancılık faaliyetleri
ağırlık kazanmıştır. Güney Rusya ve Batı Sibirya’da ise basta tahıl olmak üzere birçok değişik
tarımsal ürün yetiştirilebilmektedir. Ülkenin yüzde 45’inin ormanlarla kaplı olması nedeniyle
kereste ve diğer orman ürünleri ihracatta önemli bir yer tutmaktadır. Tarım sektörünün son 3 yıldır
bir durgunluk içerisinde olduğunu söylemek mümkündür. Rusya, son yıllarda tahıl ihracatçısı
olabilmeyi başarabilmiş ise de tarım sektörünün performansı Sovyet dönemine kıyasla oldukça
zayıf bir durumdadır.
Son yıllarda federal hükümetin büyük çapta verdiği sübvansiyonlara bağlı olarak tarımsal
kredilerde önemli artışlar yaşanmıştır. 2005 yılında yürürlüğe konulan, aralarında tarım
sektörünün de yer aldığı 4 alanda devlet desteklerinin yoğunlaştırılması yönündeki ulusal
program, özellikle küçük tarım isletmelerindeki büyümeye önemli katkı sağlamaktadır. Geleneksel
tarım alanları toplam üretimin yüzde 87’sini sağlamakta olup sektörde çok önemli role sahiptir.
Hayvancılık alanında gerek hayvan sayısı gerekse, üretim rakamları 1990’lı yılların basına göre
önemli gerilemeler göstermiştir. Son dönemde, açılan soruşturmalar ve getirilen kısıtlamalarla,
kümes hayvanları ve kırmızı et ithalatı sınırlandırılmıştır. Ekonomik Gelişme ve Ticaret Bakanlığı
AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014
9
yetkilileri yaptıkları açıklamalarda, getirilen kısıtlamaların ithalatı engellemeyi amaçlamadığı,
sadece yerli üretimi arttırmayı hedeflediklerini ve bu hedeflere ulaşılmakta olduğunu belirtmiştir.
Hayvansal üretim de 1990’lı yılların basındaki seviyeden oldukça uzak olmasına rağmen artış
eğilimindedir.
Tablo 6:Rusya'nın Tarım Ürünleri İthalat Verileri
G.T.İ.P.
Kod
'02
'08
'04
Ürün
Etler ve yenilen sakatat
Yenilen meyveler ve yenilen sert kabuklu
meyveler
Süt ürünleri, kuş ve kümes hayvanlarının
yumurtaları, tabii bal
'07
Yenilen sebzeler ve bazı kök ve yumrular
'03
Balıklar, kabuklu hayvanlar
'09
Kahve, çay ve baharat
'15
Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar
'06
Canlı ağaçlar ve diğer bitkiler
'01
Canlı Hayvanlar
Rusya'nın İthalatı
(1.000 $)
2011
2012
2013
6.189.996
7.385.304
6.724.215
6.204.617
6.279.814
6.396.241
2.172.715
3.278.360
4.319.212
3.039.948
2.485.448
2.872.589
2.300.348
2.379.075
2.861.284
1.209.986
1.247.346
1.288.771
1.571.893
1.302.712
1.235.575
919.355
988.438
960.674
553.781
662.298
412.892
Kaynak: http://www.trademap.org
Rus halkının küçük alanlarda yaptığı üretim halen toplam hayvancılık üretiminin yüzde 52’sini
teşkil etmektedir. Rus Hükümeti hayvancılık sektörünün gelişimi için etkin tedbirler almaktadır.
2005 yılında açıklanan ulusal plan çerçevesinde büyük ticari hayvansal üretim merkezlerinin
kurulması, yenilenmesi ve modernizasyonu hedeflenmekte, küçük ve özel ihtiyaca dönük üretim
yapanlara da kredi imkânları sağlanmasını öngörülmektedir. Rusya Federasyonu belli baslı kereste
üreticisi ve ihracatçısı konumundadır. 75 milyar m3 stoku olduğu tahmin edilmektedir. Bu rakam
dünya rezervlerinin 1/4’ünden fazlasını oluşturmaktadır. Kereste alanlarının hızlı biçimde
kullanımı, üretimi doğuya kaydırmıştır. Sibirya’da islenmiş kereste üretiminin 1/3’ü
gerçekleştirilmektedir. 1990-1998 yılları arasında kereste, kağıt ve selüloz üretimi 2/3 oranında
azalmıştır. Son yıllarda sektörde ihracata bağlı bir düzelme söz konusudur. Rusya
Federasyonu’nda 2012 yılında toplam tarımsal üretim 3.558 milyar Ruble olarak gerçekleştiği
kaydedilmektedir.7
7
http://de.ria.ru/industry_agriculture/20130110/265290111.html
AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014
10
Tablo 7: Rusya'nın Türkiye'den Tarım Ürünleri İthalat Verileri
G.T.İ.P.
Kod
Ürün
'08
Yenilen meyveler ve yenilen sert kabuklu
meyveler
'07
Yenilen sebzeler ve bazı kök ve yumrular
'12
Yağlı tohum ve meyveler; muhtelif tane,
tohum ve meyveler;
'03
Balıklar, kabuklu hayvanlar
'06
Canlı ağaçlar ve diğer bitkiler
'15
Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar
'02
Etler ve yenilen sakatat
'09
Kahve, çay ve baharat
'13
Lak; sakız, reçine ve diğer bitkisel özsu
ve hülasalar
Rusya'nın İthalatı
(1.000 $)
2011
2012
2013
848.149
822.740
910.318
517.622
474.064
571.626
48.842
52.023
70.586
22.302
22.155
34.461
9.896
5.919
5.677
2.704
704
3.506
1.334
909
2.767
1.726
1.571
1.972
16
388
406
Pek çok Rus tüketici organik ürün satın almayı tercih etmektedirler. 2013 yılında, bir pazar
araştırması firması olan SGS8, şehirlerde yaşayan Rusların %56’sının“ecoürünler” için daha fazla
ödemeye hazır olduğunu tespit edilmiştir. (Eco ürünler ilaç kalıntısız anlamında kullanılmıştır.)
2007 yılında şehir nüfusunun yaklaşık 103 milyon olduğu düşünüldüğünde hemen hemen 50
milyon kişi organik ürünlerle ilgilenmektedir.
Rusya’da organik ürünlere olan talep artmaktadır. SGS'ye göre, 2010 yılından 2013 yılına
gelindiğinde Moskova’da organik ürünler satın almak için daha fazla ödeme yapmaya istekli olan
tüketicilerin Moskova’da % 20 oranında, tüm yurt çapında ise % 10 oranında arttığı saptanmıştır.
Geçmişte Rus tüketiciler fiyata çok fazla duyarlıydılar. Ancak, günümüzde artan gelir düzeyi yeni
bir grup ortaya çıkarmıştır ve bu grup, sağlıklı ürünler satın almak için daha çok harcamaya
meyillidirler. Comcon’a göre “eco” ürünlerin en önemli tüketici kitlesi aşağıda belirtilmektedir:
1.
2.
3.
4.
25 - 45 yaş arasında olanlar
Eğitim düzeyi yüksek olanlar
Orta sınıf
Moskova ve St. Petersburg’da ikamet eden kişiler
Aşağıda yer alan faktörler ise tüketicilerin organik ürünler talebini etkileyen unsurlardır:
1. Daha yüksek harcanabilir gelir
8
http://www.sgs.com/en/Agriculture-Food/Seed-and-Crop/Market-Research-Services.aspx
AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014
11
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Sağlık ile ilgili kaygılar
Çocuklarının sağlığı ile ilgili kaygılar
Ücretsiz tıbbi hizmetlerin azalması
Bioteknoloji ürünü gıdalarla ilgili olumsuz bilgi yayımı
Paketlenmiş ürünlerdeki sağlıksız bileşenlerle ilgili yapılan olumsuz bilgi yayımı
Konvansiyonel tarım ile ilgili olumsuz bilgi yayımı
Organik yaşam biçiminin moda olduğu ile ilgili olarak Batı kültüründen gelen yayınlar
Rusya, yurt içinde satılan organik ürünlerin büyük kısmını ithal etmektedir. Rus İstatistik Kurumu
Rosstat'a9 göre, organik ürün ithal eden ve dağıtımını yapan firma sayısı 2012 yılında 10 iken
2013 yılında bu rakam 40’a yükselmiştir. Bazı Rus üreticiler organik ürün ihraç etmektedirler,
ancak bu firmaların arzının Moskova’daki mağazalarda satılamayacak kadar az dır.
“ARMI Marketing Agency”10 tarafından yapılan araştırmada tüketicilerin % 74’ünün organik
ürünleri süpermarketten, % 13’ünün uzmanlaşmış mağazalardan (specialized store), % 13’ünün
eczanelerden satın aldığını göstermiştir. Organik ürün fiyatları konvansiyonel ürünlerle
karşılaştırıldığında oldukça yüksektir. Globus Gurmet’e göre, Rusya’da organik ürünler
konvansiyonel ürünlerden % 20 ile % 50 arasında daha pahalıya satılmaktadır. FAS Moskov11
tarafından Temmuz 2011’de yapılan fiyat araştırması aşağıda belirtilmektedir. Burada yer alan
Grunwald ve Globus Gurmet kalite ve müşteri hizmetine önem veren mağazalardır.
Kruglosutochno pahalı bir süpermarket, Ramstor ise pek çok çeşitte ürünlerin bulunabildiği bir
süpermarkettir.
Seçilen organik ürünlerin fiyatları % 14 ile % 85 arasında değişen oranlarda eşdeğer ürünlere göre
pahalıdır. Eğer ürün ithal edilmişse çok büyük fiyat artışları görülmektedir. Örneğin ithal organik
süt, konvansiyonel ve yurtiçinde üretilmiş süte göre % 447 oranında daha pahalıya satılmaktadır.
Rus devleti 2010 yılında ulusal organik standartları belirlemiştir. Ancak, yurtiçi organik
sertifikasyona henüz geçilmemiştir. Şu an, Rus üreticiler batılı denetleme kuruluşları tarafından bu
ülkelerin standartlarına göre sertifika alabilmektedirler. Sertifika talebinde bulunan firmalar,
Avrupa Birliği, Amerika ya da Japon standartlarına göre sertifika alabilmektedir. Eğer Rusya
ulusal sertifikalandırma kuruluşları oluşturursa, Rus organik ürünleri için yurtiçi ve ihraç pazarları
hızla büyüyebilecektir.
Rus ürünlerinin ithal ürünlerden daha ucuz olmasını iki önemli faktör organik sağlayacaktır.
Bunlardan ilki; ithal ürünler için var olan lojistik engellerdir. Globus Gurmet’e göre lojistik
Avrupa Birliği ülkelerinden ithal edilen ürünlerin pazara girmesini zorlaştıran en önemli faktördür.
İkincisi ise, sertifikasyon maliyetleridir. Uluslararası denetim kuruluşları yerel denetim
kuruluşlarına göre çok daha yüksek ücretler talep etmektedirler.
9
http://www.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_main/rosstat/en/main/
http://www.armi-marketing.com/?loc=eng
11
http://www.fas.usda.gov/data/search?f[0]=field_countries%3A310
10
AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014
12
1.2.3 Doğal Kaynaklar, Enerji ve Madencilik Sektörü12
Rusya’nın olağanüstü zenginlikteki doğal kaynak rezervleri ülkeyi dünyanın başlıca mineral
kaynaklarından biri haline getirmektedir. Pek çok maden ve mineralde ülke, dünyanın en önemli
üreticisi ve ihracatçısı konumundadır. Özellikle büyük petrol ve metal cevherleri bulunmaktadır.
Metal cevherleri içinde altın cevheri rezervleri önemli yer tutmaktadır. Rusya, dünya petrol
üretiminin yaklaşık %11’ini, doğal gaz üretiminin dörtte birini, nikel ve kobalt üretiminin ise beşte
birini gerçekleştirmektedir. Ülke aynı zamanda önemli bir kömür, demir cevheri, demir dışı
metaller, altın, platin ve elmas üreticisidir. Ülkedeki minerallerin üretimi genellikle tek bir işletme
tarafından gerçekleştirilmekte olup, bu işletmeler dünya piyasalarını da yönlendirmektedir.
Örneğin büyük elmas üreticisi Almazy Rossii-Sakha dünya üretiminin dörtte birini
gerçekleştirmektedir. Norilsk Nickel’in dünya nikel üretiminin üçte birini ve platin üretiminin
%40’ını gerçekleştirdiği tahmin edilmektedir. Dünyanın en büyük üçüncü alüminyum üreticisi
olan Rus Alüminyum Şirketi (RusAl) ise Rus iç pazarının alüminyum ihtiyacının % 75’ini
karşılamakta ve dünya alüminyum üretiminin %12-13’ünü gerçekleştirmektedir.
1990’larda metallere olan iç talebin düşüş göstermesi ile demir ve demir dışı metallerin
ihracatında önemli artış meydana gelmiş olup, ülke çok sayıda anti damping önlemi ve diğer
korumacı önlemlerle karşı karşıya kalmıştır. Bu nedenle ülkenin en önemli sektörlerinden biri olan
12
http://www.eia.gov/countries/cab.cfm?fips=rs
AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014
13
çelik sektörü daha az ticari engelle karşılaşma olasılığı olan, daha düşük katma değerli çelik
ürünlere kaymıştır. Bu ürünler, ABD ve Avrupa’da çelik üretimine girdi olmuştur. Gerileyen
dünya metal fiyatları ve yükselen enerji maliyetleri sektörü sıkıştırmaya başlamış ve verimliliği
artırmaya dayalı yeniden yapılandırma ve modernizasyon ihtiyacı giderek öne çıkmıştır. Bu
ihtiyaç, o zamana kadar dış pazarlara açılma sürecini başarı ile yöneten işletmeler için bile önemli
hale gelmiştir.
Rusya’nın dünya kanıtlanmış petrol rezervlerinin %5-6’sını ve dünya doğal gaz rezervlerinin üçte
birini karşıladığı tahmin edilmektedir.13 Ülke aynı zamanda dünyanın en büyük kömür
üreticilerinden biridir. Petrol sektörü 2004 yılına kadar özel sektörün kontrolünde iken bu durum
2004 yılında devlet kontrolündeki Yuganskneftegaz’ın Rosneft isimli şirketinin Yukos petrol
şirketini devralması ile fiili olarak değişmiştir. Rusya’da petrol üreten belli başlı firmalar, Yukos,
Lukoil, BP/TNK, Surgutneft, Sibneft, Tatneft, Sidanco, Slavneft, Rosneft’tir. Statistical Review of
World Energy 201314 verilerine göre, 2012 yılı içerisinde petrol üretimi % 1,2 artarak 526,2
milyon tona ulaşmıştır. Boru hattı operatörü Transneft hala kamu işletmesi olarak faaliyet
göstermekte olup, petrol boru hatlarında tekel konumundadır. Devlet, elektrik sektörünün yeniden
yapılandırmasını hedefleyen bir programı uygulamaya geçirme aşamasındadır. Gaz sektöründe
faaliyet gösteren Gazprom’un tekelinin kırılmasına yönelik planlar rafa kaldırılmıştır. AB, ülkenin
DTÖ’ye girişinin bir ön koşulu olarak gaz fiyatlarının liberalizasyonunu öne sürmüştür. Uzlaşma
için 2004 yılı Mayıs ayında tarife düzenlemesi takvime bağlanmıştır. Devlet kontrolündeki boru
hattı Transneft’in tam kapasite ile çalışıyor olması nedeni ile Rus petrol şirketleri boru hattı
dışında ihraç yolları arayışındadır. Boru hattına alternatif olarak, ticari anlamda en uygun yolun
petrol fiyatları yüksek düzeyde seyrettiği sürece, demiryolu taşımacılığı olduğu düşünülmektedir.
2013 yılı toplam ihracat gelirleri içinde ham petrol % 58 bir paya sahiptir.
Tablo 8: Rusya'nın Doğal Kaynak İhracat Verileri
G.T.İ.P.
Kod
'27
'72
'71
'44
'76
'74
'75
Ürün
Ruya'nın İhracatı
(1.000 $)
2011
2012
2013
Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve bitümenli
352.185.426 368.853.370 304.559.452
maddeler
Demir ve çelik
21.980.053 22.607.920 20.050.729
Tabii veya kültür inciler, kıymetli veya yarı
3.726.585 13.823.062 14.367.047
kıymetli taşlar, kıymetli metaller
Ağaç ve ahşap eşya; odun kömürü
6.973.753
6.735.497
7.324.251
Alüminyum
7.739.851
7.262.288
7.181.742
Bakır
4.999.217
5.789.902
4.962.945
Nikel
4.688.943
3.950.321
3.775.342
Kaynak: http://www.trademap.org
13
14
http://www.ems.psu.edu/~williams/russia.htm
http://www.bp.com/en/global/corporate/about-bp/energy-economics/statistical-review-of-world-energy-2013.html
AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014
14
Ülkedeki zorlu iş ortamına rağmen 2000 yılından itibaren tesis edilen siyasi ve ekonomik istikrar
sayesinde petrol sektörüne çok sayıda yabancı yatırımcı giriş yapmıştır. Sektördeki offshore
gelişmelerin büyük çoğunluğu İngiliz-Hollanda ortaklığındaki Royal/Dutch Shell ve Amerikan
ExxonMobil şirketlerince finanse edilmiştir15. 2012 yılında sektördeki yabancı yatırımlar için daha
şeffaf yeni kurallar getirilmesine dönük beklentiler bulunmaktadır. Hali hazırda yürürlükte
bulunan kurallara göre yalnızca %51 Rus ortaklı şirketlerin başlıca stratejik alanlara girişine izin
verilmektedir. Stratejik petrol ve gaz alanları 87 milyon ton petrol ve 33 milyar metreküp gaz
içeren rezervleri kapsamaktadır.16
Tablo 9: Rusya'nın Doğal Kaynak İthalat Verileri
G.T.İ.P.
Kod
'72
'40
'48
'27
Ürün
Demir ve çelik
Kauçuk
Kağıt
Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve bitümenli
maddeler
Rusya'nın İthalatı
(1.000 $)
2011
2012
2013
6.303.275 6.402.580 5.841.537
3.923.399 4.787.377 5.764.599
4.309.085 3.748.905 3.811.467
5.068.733
4.054.519
3.391.887
Kaynak: http://www.trademap.org
15
16
http://www.laender-analysen.de/pages/arbeitspapiere/fsoAP113.pdf
http://www.bp.com/en/global/corporate/about-bp/energy-economics/statistical-review-of-world-energy-2013.html
AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014
15
1.2.4 Ulaştırma Sektörü17
Rusya, ulaştırma alanında büyük bir potansiyele sahiptir. Çin Halk Cumhuriyeti ile Hindistan’ın
ekonomik alanda kalkınmaları sayesinde Rusya’nın önemi de artmaktadır. Özellikle petrol ve
petrol ürünlerinin taşımacılığına ağırlık veren Rusya, ulaştırma imkanlarını geliştirmeyi ve bu
alanda ülkeye yabancı yatırım çekmeyi hedeflemektedir. Rusya’nın ulaştırma sektörü düzenli bir
büyüme trendi içerisindedir. Güney Rusya’daki limanları öncelikle ele alan Rusya Federasyonu,
buradaki kapasiteyi artırma çalışmalarını sürdürmektedir. Ayrıca Kuzey-Güney Ulaşım Koridoru
da üzerinde hassasiyetle durulan bir konudur.
Petrol rezervleri nedeniyle Hazar Denizi bölgesi, Rus taşımacılık sektörü için büyük öneme
sahiptir. Rus yetkilileri, Hazar konusunda yasal altyapının belirginlik kazanması hususunu ve
çevre ile ilgili konuları gündeme getirmektedir. Taşımacılık alanında ise ülkelerin işbirliği
yapması ve limanların birbirlerini tamamlayıcı özellikte olmaları, Rusya’nın diğer bölge ülkeleri
ile diyaloga girdiği konulardır. Rusya Federasyonu hızla artan petrol üretiminin çeşitli pazarlara
ulaşmasını temin etmek amacıyla, kuzey limanlarının kapasitesini arttırmaya yönelik çalımsalar
yaparken, Çin ve Japonya’ya yönelik petrol boru hattı konusunda da son dönemde gelimseler
yaşanmaktadır. Gerek Çin gerek Japonya Doğu Sibirya petrol alanlarının geliştirilmesi ve boru
hatlarının inşası için finansal destek sağlamayı vaat etmiştir. 2004 yılı sonunda eski Başbakan
Fradkov, Doğu Sibirya’daki Taishent’ten Nakhodka yakınlarındaki Perevoznaya Limanına uzanan
4130 km’lik boru hattı planını onaylamıştır. 2006 yılında boru hattını inşasına başlanmıştır. 2009
yılının üçüncü çeyreği itibariyle Irkutsk’tan Çin sınırındaki Skorovodina’ya uzanan 2700 km’lik
ilk bölümünün tamamlanması planlanan Transneft’in boru hattının ilk aşamada 15 milyon, sonra
ise yıllık ortalama 30 milyon ton tasıma gerçekleştirmesi planlanmaktadır. Petrol buradan tren
yolu ile Rusya’nın Pasifik sahillinde bir ihracat terminaline taşınacaktır. Bu boru hattına paralel
olarak bir doğalgaz hattı inşa edilmesi de olası planlar arasında bulunmaktadır.
Rus ve Orta Asya petrollerinin Türkiye boğazları kullanılarak taşınmasının gecikmeye yol açtığı
öne sürülerek alternatif projeler üretilmeye çalışılmaktadır. Bu kapsamda, eski Devlet Başkanı
Putin 14 yıldır gündemde olan Balkan Petrol Boru Hattı’na iliksin anlaşmaya 2007 yılının Mart
ayında Yunanistan ve Bulgaristan Başbakanlarıyla birlikte imza atmıştır. Yaklaşık 900 kilometre
uzunluğunda olacak petrol boru hattı Bulgaristan'ın Burgaz kentinden başlayıp Arnavutluk'un
Vlore kentinde sona ermesi planlanmaktadır Rusya’nın yüzölçümü olarak büyüklüğü ve Avrasya
coğrafyası içerisindeki konumu, ülkede kombine taşımacılığın kullanımını mecburi hale
getirmiştir. Rusya, bütün dünyadaki demiryollarının yüzde 7’sine sahiptir. Rus demiryollarının su
anda üçte bir kapasiteyle çalıştığı bilinmektedir. Rusya’nın en önemli demiryolu ağı, Karadeniz
Bölgesi’nde bulunan Kuzey Kafkasya hattıdır. Rusya’nın Karadeniz ve Azak Denizi’ndeki
limanları yılda 66 milyon tonluk bir kapasiteye sahiptir. Bu limanların ve Hazar Denizi’ndeki Rus
limanlarının 2001 yılında islemiş oldukları toplam yük ise 90 milyon ton olup bunun 65 milyon
tonu akaryakıttır. Rusya’nın nehir sistemi de bu ülkedeki taşımacılığın önemli unsurlarından
birisidir. Batı Rusya’da yer alan nehirler ve kanallar sayesinde Baltık Denizi’nden Karadeniz’e su
17
Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu
AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014
16
yoluyla ulamsak mümkün olmaktadır. 2002 yılında toplam 29.3 milyon ton yükün taşındığı bu
sistem uluslararası kanunlara değil Rus mevzuatına tabidir. Rus nehir ve kanalları, Kasım ayı
sonundan Nisan ayı basına kadar buzlanma nedeniyle ulaşıma kapanmaktadır. Havayolu ulaşımı
da coğrafyanın gerektirdiği ölçüde gelişmiştir; ancak eskimiş terminal binaları ve uçaklar ile
hizmet verilmeye çalışılmaktadır. Karayolu ulaşımında ise, gerek yük gerek yolcu taşımacılığı
fazla tercih edilmemektedir. Özellikle ülkenin doğusunda altyapı yetersizliği bulunmaktadır.
Transavrasya otoyolu projesi ile Doğu-Batı karayolu ulaşımının geliştirilmesi planlanmaktadır.
1.2.5 Turizm
Rusya 2012 yılında 25,7 milyon turist tarafından ziyaret edilmiştir. Bu rakam 2010’lı yılların
başlangıcından bu yana %10-20 ararsı bir değişiklik göstermiştir. Ziyaretçilerin yaklaşık 2/3’si
eski Sovyet Cumhuriyetlerinden gelmektedir. Ancak bu ziyaretçilerin çoğunluğunu ülkeye
çalışmak üzere gelen göçmenler teşkil etmektedir. Almanya, Finlandiya, ABD, İngiltere, İtalya,
Fransa ve Japonya ülke turizmi açısından başlıca pazarlardır. Son yıllarda Güney Kore de önemli
bir pazar olmaya başlamıştır.
Dış kaynaklı turizm gelirleri 2006 yılında 7,6 milyar $ iken, 2010 yılında 8,8 milyar $’a
ulaşmıştır. 2012 yılında ise turizm gelirleri bir önceki yılın aynı dönemine göre yaklaşık % 1,25
düşüş ile 11,2 milyar $ olmuştur.18 Rusya, tur paketlerinin pahalı olması, otel altyapısının yeterli
olmaması ve otel fiyatlarının yüksek olması, vize temininde sıkıntılar bulunması, güvenlikle ilgili
olumsuz imaj gibi nedenlerle yeterli turist sayısına ulaşamamaktadır. Ülkenin turizm altyapısı
yeterince gelişmemiştir. Tesisler yeterli kalitede değildir.
Bu durum uluslararası zincirler tarafından yapılan yatırımların artmasıyla birlikte değişmeye
başlamıştır. Yine de otel kapasitesi yeterli değildir. Otelcilik sektörü 2000’li yılların başından
itibaren gelişmeye başlamıştır. Mevcut otel altyapısını geliştirmeye yönelik projelerin büyük
çoğunluğu Moskova’da gerçekleştirilmiştir. Buna rağmen Moskova’daki yatak kapasitesi kenti
ziyaret eden işadamlarını ve turistleri ağırlamak için yeterli değildir. Moskova’da yaklaşık 70 000
yatak kapasiteli yaklaşık 170 otel bulunmaktadır. Batı standartlarında oda sayısı ise yaklaşık 5
000’dir. 2008 yılı başı itibarı ile Moskova’da 11 tane beş yıldızlı, 18 tane dört yıldızlı ve 9 tane üç
yıldızlı otel bulunmaktadır. Ayrıca kentte çok sayıda Sovyet döneminden kalma, eski tip otel
bulunmaktadır.
Dünyanın önde gelen beş yıldızlı otel zincirleri 1990’ların ortalarından itibaren pazara girmeye
başlamıştır. Bunlar arasında Moskova, St. Petersburg ve Novgorod’da otelleri bulunan Radisson
(ABD), Kempinski (Almanya), Marriott International (ABD), Intercontinental (İngiltere), Holiday
Inn (ABD), Best Western (ABD), Hyatt (ABD), Rocco Forte (İngiltere) ve Sheraton (ABD) yer
almaktadır. Söz konusu markalar üst gelir düzeyindeki yabancı işadamlarına ve turistlere hitap
etmektedir.
18
"Tourism Highlights 2013 Edition (İngilizce) - Turizm Trendleri 2013
AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014
17
Moskova merkezinde dört ve beş yıldızlı otel inşaatları devam etmesine rağmen en fazla talep
kaliteli ve uygun fiyatlı üç yıldızlı otellere yöneliktir. Ülkeyi ziyaret eden yabancı turistlerin en
fazla tercih ettiği kentler ise St. Petersburg, Moskova ve Moskova’nın kuzey doğusundaki “Altın
Halka” olarak adlandırılan bölgedir. Rus turistler için en popüler ülkeler Türkiye, Çin ve Mısır’dır.
Bu ülkelerin tercih edilmesinin ticari gerekçeleri de bulunmaktadır.
Tablo 10: Turizm İstatistikleri
2010
20,3 milyon
8,8 milyar $
Gelen Turist Sayısı
Turizm Gelirler
2011
22,7 milyon
11,3 milyar $
2012
25.7 milyon
11,2 milyar $
Kaynak: Word Tourism Organization (Dünya Turizm Örgütü)
1.3
Dış Ticaret
İhracat Rusya için hâlihazırda büyük bir döviz girdisi sağlamaktadır. Sovyet döneminde dünyaya
kapalı olan Rus ekonomisi 90’lardan itibaren dünya ticaretinden pay almaya başlamıştır.
Rusya’nın ihracatından en fazla pay alan ürünler başta petrol ve gaz olmak üzere ham
maddelerdir. Ülkenin ithalatında en önemli paya sahip olan ürün grupları ise makine ve ekipman,
tüketim malları, ilaçlar, et, şeker ve yarı işlenmiş metal ürünlerdir. Ülke ithalatının yaklaşık
%40’ını makine ve ekipman sektörü, yaklaşık %20’sini tarım ve gıda sanayi ürünleri
oluşturmaktadır. İthalatta önemli yer tutan diğer ürün grupları ise kimyasallar ve eczacılık
ürünleridir.19
Avrupa Birliği Rusya’nın en önemli ticaret ortağıdır. 2013 yılında AB ülkeleri ile ticaret toplam
ticaretin % 53’ünü oluşturmuştur. Rusya’nın içerisinde yer aldığı Shangai Beşlisi20, uluslar arası
ekonomik arenada etkin rol alan bir kuruluştur. Dünya petrol üretim ve kullanım pazarının
yarısından fazlasını elinde bulunduran ve Hindistan, İran, Moğolistan ve Pakistan'ın gözlemci
olarak bulunduğu örgüt, ABD'ye karşı etkili bir kutup oluşturmaktadır. Dönemin Rusya Devlet
Başkanı Putin, Şanghay İşbirliği Örgütü'nün Ağustos 2007 Bişkek Zirvesi’nde “Tek kutuplu
dünya kabul edilemez.” diyerek bir anlamda birliğin misyonunu da belirtmiştir.
Dış Ticaretin Dağılımı- 1.000 Dolar (2013)
İHRACAT
1. Hollanda
2. İtalya
3. Almanya
4. Çin
5. Türkiye
%
İTHALAT
13,3
7,5
7,1
6,8
4,8
1. Çin
2. Almanya
3. ABD
4. Ukrayna
13. Türkiye
Tutar
70.126.107
39.323.294
37.027.812
35.630.503
25.499,749
Tutar
53.211.481
37.916.300
16.752.485
15.790.530
7.256.024
%
16,7
11,9
5,3
5,0
2,3
Kaynak: ITC (Uluslararası Ticaret Merkezi)
Rusya'nın 2013 yılı ihracatına bakıldığı zaman, Hollanda'ya ihracatı 70,1 milyar dolar değer ve
toplamda % 13,3 oranı ile birinci sırada yer almaktadır. Hollanda'nın ardından diğer AB Ülkesi
olan İtalya 39,3 milyar dolar ve % 7,5'lik payı ile ikinci sırada gelmektedir. Üçüncü sırada AB'nin
19
20
http://www.trademap.org/Product_SelCountry_TS.aspx
http://tr.wikipedia.org/wiki/şanghay_İşbirliği_Örgütü
AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014
18
en büyük ekonomisi olan Almaya 37,03 milyar Dolar ve % 7,1'lik oran ile bulunmaktadır. Türkiye
ise 25,5 milyar dolar değeri ve toplam ihracat içinde % 4,8’lik payı ile 5. sırada yer almaktadır.
Rusya'nın 2013 yılı ithalatında ise dünyanın en büyük tedarikçisi olan Çin 53,2 milyar dolar değeri
ile ilk sırada yer almaktadır. Çin’in toplam payı ise % 16,7'dir. İkinci sırada ihracatta ilk üçte
bulunan Almanya 37,9 milyar dolar değeri ile yer alırken toplam ithalatta % 11,9 paya sahiptir.
Türkiye ise 7,3 milyar dolar ile 13. sırada yer alırken toplam ihracatı içindeki payı % 2,3'dür.
2.0
TÜRKİYE İLE EKONOMİK VE TİCARİ İLİSKİLERİN GELİŞİMİ
2.1 Rusya Federasyonu - Türkiye Dış Ticaret Rakamları
Rusya'nın Türkiye ile Dış Ticareti - 1.000 $ (2010-2013)
Yıllar
2010
2011
2012
2013
İhracat
İthalat
Hacim
Denge
13.958.617
15.086.788
16.103.173
25.499.749
4.865.990
6.352.530
6.840.000
7.256.024
18.824.607
21.439.318
22.943.173
32.755.773
9.092.627
8.734.258
9.263.173
18.243.725
Kaynak: ITC (Uluslararası Ticaret Merkezi)
2013 yılında Rusya'nın Türkiye’ye ihracatında başlıca ürün grupları: Özel amaçlı gümrük tarife
istatistik pozisyonlar (% 40,7), mineral yakıtlar, mineral yağlar ve bitümenli maddeler (% 29,5),
demir ve çelik (% 10,2), hububat (% 3,5), Alüminyum ve alüminyumdan eşya (% 3,4) ve organik
kimyasal ürünler (% 3).
Tablo 11: Rusya'nın Türkiye'ye İhracat Ürünleri (ilk 6)
G.T.İ.P.
Kod
Ürün
'99
Özel amaçlı gümrük tarife istatistik pozisyonları
Rusya'nın İhracatı
(1.000 $)
2011
2012
2013
-
-
'72
Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve bitümenli
8.133.436 8.928.204
maddeler
Demir ve çelik
2.372.687 2.068.443
'10
Hububat
'76
Alüminyum ve alüminyumdan eşya
'29
Organik kimyasal ürünler
'27
10.390.366
7.530.293
2.592.588
564.189
920.398
885.833
1.154.092
958.729
879.630
508.703
597.799
776.131
Kaynak: ITC (Uluslararası Ticaret Merkezi)
Rusya'nın 2013 yılında Türkiye’den gerçekleştirdiği ithalatta motorlu kara taşıtları, traktörler,
bisikletler, motosikletler ve diğer kara taşıtları (% 13,5) başta olmak üzere yenilen meyveler ve
yenilen sert kabuklu meyveler (% 12,5), nükleer reaktörler, kazanlar, makineler, mekanik cihazlar
ve aletler; (% 10,2), yenilen sebzeler ve bazı kök ve yumrular (% 7,9 ), elektrikli makine ve
cihazlar (% 5,3) ve plastikler ve mamulleri (% 4,7) önemli yer tutmaktadır.
AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014
19
Tablo 12: Rusya'nın Türkiye'den İthalat Ürünleri (ilk 6)
Rusya'nın İthalatı
(1.000 $)
2011
2012
2013
G.T.İ.P.
Kod
'87
'08
'84
'07
'85
'39
Motorlu kara taşıtları, traktörler, bisikletler,
motosikletler ve diğer kara taşıtları;
Yenilen meyveler ve yenilen sert kabuklu
meyveler; turunçgilleri ve kavunların ve
karpuzların kabukları
Nükleer reaktörler, kazanlar, makineler,
mekanik cihazlar ve aletler;
916.138
865.626
979.137
848.149
822.740
910.318
588.720
628.021
736.759
Yenilen sebzeler ve bazı kök ve yumrular
Elektrikli makine ve cihazlar ve bunların aksam
ve parçaları; ses kaydetmeye ve kaydedilen sesi
tekrar vermeye mahsus cihazlar; televizyon
görüntü ve seslerinin kaydedilmesine ve
kaydedilen görüntü ve sesin tekrar verilmesine
mahsus cihazlar
517.622
474.064
571.626
383.784
399.628
386.185
Plastikler ve mamulleri
280.508
321.485
344.412
Kaynak: ITC (Uluslararası Ticaret Merkezi)
Türkiye’nin dış ticaret açığının önemli bir kısmı başta Rusya Federasyonu olmak üzere Çin ve
ABD ile yapılan ticaretten kaynaklanmaktadır. Türkiye üretim ve nüfus artışına paralel olarak her
geçen gün artan enerji ihtiyacının tamamına yakını ithalat yoluyla karşılanmakta olup, özelikle
doğal gaz ihtiyacının büyük bir bölümü Rusya Federasyonu’ndan temin etmektedir. Rusya
Federasyonu’ndan yapılan enerji ithalatı ikili ticarette Türkiye’nin ciddi dış ticaret açıkları
vermesine neden olmaktadır. Türkiye’nin dış ticaret açığı içerisinde en büyük paya sahip olan
Mineral yakıtlar, yağlar ve alkali ürünler, Rusya ile yapılan ticaretten kaynaklanan dış ticaret açığı
içerisinde de birinci sırada olup, dış ticaret açığının yaklaşık yüzde 90’ını oluşturmaktadır.
Genel olarak iki ülke arasındaki ticaret incelendiğinde Türkiye’nin kahve, çay, kakao, baharat ve
ürünleri, seyahat eşyası, el çantaları vb. taşıyıcı eşya, ayakkabılar ve aksamı, meyve ve sebzeler,
giyim eşyası ve bunların aksesuarları, motorlu kara taşıtları, bisiklet ver motosikletler, bunların
aksam ve parçası, hayvansal ve bitkisel gübreler, prefabrik yapılar, sıhhi su tesisatı, ısıtma ve sabit
aydınlatma cihazları, tekstil ürünleri, güç üreten makineler ve araçlar, balıklar ve diğer deniz
ürünleri, tıp ve eczacılık ürünleri, mobilya, yatak takımı, yatak payandaları ve yastıklar, elektrik
makineleri, cihazları ve aletleri, vb aksam, parçaları ürünlerinde; Rusya Federasyonu’nun ise
petrol gazları, doğal gaz ve diğer mamul gazlar, taş kömürü, kok kömürü ve briket kömürü,
hayvanlar için gıda maddeleri, mineral kimyasal gübreler, hububat, hububat ürünleri, bitkisel sıvı
yağlar ve fraksiyonları, demir ihtiva etmeyen madenler, petrol, petrolden elde edilen ürünlerde
karşılaştırmalı olarak üstün olduğu görülmektedir.
Türkiye’nin Rusya Federasyonu ile ticaretinden kaynaklanan dış ticaret açığının ana nedeni enerji
ithalatıdır. Bu durumda, enerji tüketimi her geçen gün artan Türkiye’nin, dış ticaret açığının
azaltılması kısa sürede mümkün gözükmemektedir. Türkiye enerji konusunda dışa bağımlılığını
AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014
20
azaltmak için bir yandan enerji tasarrufuna yönelik uygulamalara ağırlık verirken, bir yandan da
alternatif enerji kaynaklarına yönelmelidir. Enerji ithalatı azaltılarak daha ucuza temini
sağlanabilirse, Türkiye’nin dış ticaret açıkları büyük ölçüde ortadan kalkacaktır.
2.2.
İki Ülke Arasındaki İş Birliği Olanakları
· Bisküvi
Geleneksel olarak Rusya’da bisküvi tüketimi oldukça yüksek olmakla birlikte, yaşanan ekonomik
sorunlardan dolayı halk, daha ucuz ürünlere doğru yönelmektedir. Ancak, buna rağmen Rusya’da
sağlıklı gıdalara eğilim artmaktadır. Sektörde en fazla rağbet gören bisküvi çeşidi çikolata kaplı
bisküviler olurken, ardından sandviç bisküviler gelmektedir. Bunun yanında Rusya’daki
tüketicilerin sağlıklı gıdalara yönelmesine paralel olarak, çocuklar için tam tahıllı ve kalsiyum
açısından zengin; erişkinler ve diyabetliler için şekersiz ve lif oranı yüksek gibi besin öğeleri
zenginleştirilmiş sağlıklı ürünlere olan ilgi artmaktadır.
· Dondurulmuş Gıda
Tüketici talebinin artması, hızlı yaşam koşulları, artan çalışan sayısı ve ücretlerdeki yükselme
pazarın büyümesine neden olan başlıca faktörlerdir. Rus pazarında talep özellikle yaz ve
sonbaharda, yaş meyve sebzenin bol ve ucuza bulunduğu aylarda düşmektedir. Pazarda ithal
ürünler %80 oranında pay almaktadır. Polonya pazarda lider durumda olup, tek başına bir
Polonyalı firma pazardan %60 oranında pay almaktadır. Piyasada ayrıca zincir mağazaların özel
markalı kendi ürünlerinin de önemli bir yeri bulunmaktadır. Ülkemiz açısından pazara yakınlık,
ürün bolluğu, çeşitliliği ve ürünlerimizin kalitesi ile bu pazardaki diğer rakiplerle rekabet
edebilecek durumda olduğumuz göz önünde bulundurulduğunda, pazardaki varlığımızın
önümüzdeki yıllarda artırılarak sürdürülebileceği düşünülmektedir.
· Endüstriyel Bitkiler (Tütün)
Rusya Federasyonu şark tipi tütün ithalatının % 55’ini Türkiye’den % 23’ünü ise Yunanistan’dan
yapmaktadır. Rusya şark tipi tütün pazarında en önemli rakiplerimiz olan Yunanistan ve
Bulgaristan’a karşı ülkemizin gümrük vergisi avantajı bulunmaktadır. Rusya Federasyonu bu
ülkelerden ithalatta %5 gümrük vergisi alırken Türkiye’ye GSP kapsamında %25 vergi indirimi
uygulamaktadır. Rusya Federasyonu’nda tütün ithalatı yapmasına izin verilen sınırlı sayıdaki
tütün ithalatçısı firmalarla ve sigara üretiminde bulunan kamu ve özel sektör kuruluşları ile
yapılacak birebir görüşmelerin bu ülkeye olan tütün ihracatımıza önemli katkılar sağlayacağı
düşünülmektedir.
· Kanatlı Etler
Rusya’nın son yıllarda kanatlı eti ithalatında miktar olarak azalma olsa da ithalat birim fiyatının
arttığı gözlenmiştir. Rusya’nın kanatlı eti ithal ettiği ülkeler ABD, Brezilya ve AB ülkeleridir.
Rusya’nın ABD’ye tanıdığı kanatlı eti ithalat kotası miktarını azaltacağı bilinmektedir. Bu durum,
kanatlı eti ihtiyacını karşılamak üzere başka pazarlar arayışına gireceği ve diğer taraftan yurt içi
yatırımlarını artıracağı ihtimalini de beraberinde getirmektedir.
AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014
21
Rusya’da tüketiciler için piliç eti hala önemli bir protein kaynağı durumundadır. Artan yem
fiyatları ise yurt içi broiler piliç eti üretimi yatırımlarında yavaşlatıcı bir unsurdur. Rusya’nın ileri
işlenmiş ürünlere ilişkin yasağı 2008 Haziran ayında Rusya Tüketici Hakları ve Kamu Sağlığı
Federal Servisi (Rospotrebnadzor) tarafından, 1 Ocak 2010 tarihi itibariyle bebek maması, hamile
ve emziren bayanlar ve şeker hastaları için özel gıda ürünleri üretiminde, mekanik olarak ayrılmış
ve kolojen içerikli hammaddeler istisna tutulmak üzere, dondurulmuş kanatlı eti kullanılmasını
yasaklayıcı bir karar alınmıştır. Bu yeni kural ile ayrıca, 1 Ocak 2011 yılı itibariyle ileri işlemede
kullanılan kanatlı etinin sadece taze veya soğutulmuş (00- 40C arası) olmasına izin verilmektedir.
Aynı kararda, 1 Ocak 2009 tarihinden itibaren uygulanmak üzere, kanatlı üretiminde, Salmonella
ve E. coli gibi patojenlerin yok edilmesi için klorlu anti mikrobiyal yıkama da yasaklanmış, ancak
2008 yılı sonundaki başka bir karar ile bu yasaklama 1 Ocak 2010 yılına kadar ertelenmiştir. Yeni
yasaya göre klorun azami düzeyi için mevcut seviyeye göre daha sıkı koşullar getirilecektir.
(Mevcut yasal gereklilik uyarınca kanatlı eti soğutmada kullanılan sudaki serbest klor içeriği 50
mg/dm3’tür). Rusya Tarım Ürünleri Denetleme Kurumu (Rosselhoznadzor) 1 Şubat 2010
tarihinden itibaren Türkiye'den kümes hayvanları ve kümes hayvanları ürünleri ithalatı yasağını
kaldırmıştır. Böylece Rusya'nın kuş gribini neden göstererek 2002 yılından beri devam ettirdiği
Türkiye'den kümes hayvanları ve kümes hayvanları ürünleri ithalat yasağı söz konusu tarihten
itibaren yürürlülükten kalkmıştır. İthalat yasağının kaldırılması girişimleri kapsamında uzman bir
Rus heyeti ülkemizde beyaz et sektöründe üretim yapan 17 firmanın tesislerinde incelemelerde
bulunmuş olup, 6 Türk firması Rusya Federasyonu'na kümes hayvancılığı ürünleri ihraç etme izni
almış bulunmaktadır. Geri kalan 11 firma ise yedek listeye alınmış olup, bu firmaların
eksikliklerini Rusya Federasyonu'nun teknik mevzuatında öngörülen ilave şartlar doğrultu şunda
yerine getirmeleri durumunda Rusya Federasyonu'na beyaz et ihraç etme imkanı doğacaktır.
· Kesme Çiçek
Rus tüketicilerin evlerinde günlük olarak çiçek bulundurmaları ve çiçeklerin geleneksel bir hediye
olması nedeniyle Rusya kesme çiçek açısından önemli bir pazardır. Rusya’da artan gelirle birlikte
bu pazarın daha da büyüyeceği tahmin edilmektedir. Gül, karanfil, lilyum ve gerbara tüketicilerin
tercih etmiş oldukları çiçekler arasında yer almaktadır. Gül çeşitlerinden en çok tercih edilen
renkler kırmızı, beyaz ve şampanya rengi olup, kırmızı gül en çok satışı gerçekleştirilen ürünler
arasında yer almaktadır. Karanfilde ise çeşitli renkler tercih edilmektedir. Batıl bir inanışa göre
sarı renk kötü şansı temsil ettiğinden pazarda çok fazla tercih edilmemektedir.
Çiçeklerin en çok verildiği tarih ve zamanlar yaş günleri (yaş günü hediyesine ek olarak),
yıldönümleri, noel ve yeni yıl (genellikle çelenkler şeklinde), sevgililer günü (kırmızı gül veya
kalp şeklinde aranjmanlar), kadınlar günü (solidago, gül ve bahar çiçekleri), düğün, cenaze ve
başsağlığıdır (gül, lilyum ve karanfil). Kesme çiçek pazarı toptancılar tarafından kontrol
edilmektedir. Toptancılar, sokak satıcıları ve çiçekçi dükkanları ile bazı perakende birimlerine
ürün tedarik etmektedir. Sokakta satılan ürünlerin depolanması uygun koşullarda
gerçekleştirilmediğinden çabuk bozulabilmektedir. Rusya’da kesme çiçek yerel olarak da
üretilmekte birlikte yerel üretimin kalitesinin ve raf ömrünün göreceli olarak daha düşük olması
nedeniyle ithal kesme çiçekler de düzenli olarak talep edilmektedir. Pazarın dörtte üçüne Hollanda
ve Ekvator hakimdir.
AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014
22
· Organik Tarım Ürünleri
Organik ürünlerin dış ticaret istatistikleri bulunmamakla birlikte, Rusya’da sağlıklı tüketime
yönelik gelişmeye başlayan tüketici bilinci sonucu önümüzdeki dönemde organik tarım ürünlerine
önemli bir talebin oluşacağı tahmin edilmektedir. Halihazırda Rusya’da “ilaç kalıntısı yoktur”
olarak etiketlenmiş ürünler daha yüksek bir fiyatla tüketiciye sunulmakta ve organik ürünlere
yönelik talep düzenli olarak artmaya devam etmektedir.
Genellikle organik ürün tüketicisi 25-45 yaşlarında, yüksek öğrenim görmüş ve büyük şehirlerde
ikamet eden bilinçli bir tüketici grubu olup, yıldan yıla artan gelir düzeyi ile birlikte Rusya
organik ürün pazarının giderek daha da gelişeceği düşünülmektedir.
· Yaş Sebze ve Meyve
Rusya’da sağlıklı ürünler tüketimi günlük yaşamda önemli bir unsur haline gelmeye başlamıştır.
Tüketiciler tükettikleri ürünlere daha fazla özen göstermeye başlamışlardır. Bu bağlamda
önümüzdeki dönemde yaş meyve ve sebze tüketiminin artmaya devam edeceği tahmin
edilmektedir. Rusya’da birçok perakende zinciri yaş meyve ve sebze çeşitlerini tüketicilere uygun
fiyatla sunmakta olup, tüketiciler daha taze oldukları düşüncesiyle açık hava pazarlarının yanı sıra
yaş meyve ve sebze ihtiyaçlarını süper ve hipermarketlerden de tedarik etmeye başlamışlardır.
Rusya Federasyonu ile ülkemiz arasında imzalanan protokol gereği yaş meyve sebze ihracatında
pestisit kalıntı analizi pazara girişte önemli olup, firmalarımızın kalıntı limit izlenebilirliğe dayalı
bir sisteme sahip olmaları gerekmektedir. Dünyanın en önemli yaş meyve ve sebze
ithalatçılarından birisi konumunda bulunan Rusya Federasyonu, yaş meyve ve sebze ithalatı ile
ilgili benzer protokolleri halihazırda Avrupa Birliği ve Arjantin ile de tamamlamaya çalışarak
ithalatının güvenli ürünlerden oluşmasını amaçlamaktadır.
Rusya yaş meyve pazarının yaklaşık %50’sinin ithal meyveden oluştuğu tahmin edilmektedir.
İthal edilen en önemli kalemler muz, elma ve portakaldır.
Portakal; Rus tüketicisinin elma ve muzdan sonra en çok tercih ettiği meyve konumunda bulunan
portakal tüketimi özellikle Kasım ve Aralık aylarında önemli artış göstermektedir. Narenciye
ürünleri bu aylarda hediye olarak da verilmektedir. Tüketiciler son yıllarda markalı ve kaliteli
ürünlere ilgi göstermekte olup, bu çerçevede çeşitli ihracatçı ülkeler tanıtım kampanyalarında bu
unsurlara özellikle vurgu yapmaktadır.
Elma; Elma Rus tüketicisinin en çok tercih ettiği meyve konumunda yer almaktadır. Rusya
Federasyonu’nda tüketim istatistikleri düzenli olarak tutulmamakla birlikte, ortalama bir Rus
tüketicisinin yılda yaklaşık 11,9 kg elma tükettiği tahmin edilmektedir. Rusya Federasyonu’nda
elma üretimi yapılmakla birlikte, ülkede bulunan elma ağaçlarının yaşlı ve verimlerinin düşük
olması nedeniyle, yurtiçi üretim talebi karşılamaya yeterli gelmemektedir. Yerel olarak üretilen
başlıca elma çeşitleri Red Chief, Golden Delicious, Semerenka, Granny Smith, Gala ve Fuji olup,
üretim ağırlıklı olarak Rusya’nın Krasnodar, Voronezh ve Lipetsk bölgelerinde
gerçekleştirilmektedir. Ülkede elma üretimine yönelik fidan dikimine son yıllarda ağırlık verilmiş
olup, önümüzdeki dönemde elma üretiminde ciddi artışlar beklenmesine karşın, artan talep
karşısında ithalatın da önemini koruyacağı düşünülmektedir. 2010 - 2013 yılları
AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014
23
karşılaştırıldığında, ortalama ithal fiyatlarının düşmesiyle birlikte elma ithalatı 547,5 milyon $'dan
787,9 milyon dolara artmıştır. İthalatın gerçekleştirildiği başlıca ülkeler Arjantin, Çin Halk
Cumhuriyeti, Litvanya ve Şili olmuştur.
Domates; Ülkemizin en büyük pay sahibi olduğu Rusya domates pazarı büyüme kaydetmeye
devam etmektedir. Özellikle geçtiğimiz yıllarda Fas, Çin Halk Cumhuriyeti, İspanya ve
Kazakistan gibi ülkeler pazar paylarını artırmaya başlamıştır.
· Zeytinyağı
Ülkede artan gelir düzeyi ve insanların sağlıklı ürün tüketimine merakı sonucu bu ürünün talebi
artmaya başlamıştır. Zeytinyağı Rus tüketiciler tarafından sağlıklı ve prestijli bir ürün olarak
görülmektedir. Önceleri uluslararası otel zincirleri tarafından tercih edilen zeytinyağı, Rus
mutfaklarında da kullanılmaya başlanmıştır. Ancak pazar potansiyeli ülkemiz tarafından yeterince
değerlendirilememektedir. Son yıllarda Uluslararası Zeytin Konseyi (UZK)’nın tanıtım
programları için hedef ülkeler arasında yer alan Rusya’da Türk zeytin ve zeytinyağının tanıtılması
ayrıca önem arz etmektedir. Bu amaçla Rus pazarına girmek isteyen firmalarımızın ülkede
düzenlenen fuarlara katılmaları ve Rusça tanıtım broşürleri hazırlamalarının pazara girişte yararlı
olacağı düşünülmektedir.
3.0
TİCARİ İLİŞKİLERDE BİLİNMESİ GEREKEN KONULAR
3.1
İşadamları İçin Pazara Girişte Yararlı Bilgiler21
Rusya’nın zengin kültürel kimliği, tarihinden gelen yansımalar ve geniş coğrafyasının etkisiyle
şekillenmiştir. Rusya Federasyonu ile başarılı bir şekilde iş yapmanın en önemli şartlarından birisi
de Rusya sosyal ve iş kültürünü anlamak ve buna uygun davranışlar sergilemektir. Rusya
pazarında başarılı olmak için dikkat edilmesi gereken unsurlar aşağıda özetlenmektedir.
Çalışma Uygulamaları:
· Ruslar için bir iki dakikalık gecikme çok önemli değildir; ancak, randevularınıza
zamanında gelmenizi ve dakik olmanızı beklerler
· İletişim kurmak için posta çok güvenilir bir araç olarak kabul edilmez. Faks ve e-posta
kullanımını tercih edilir
· Rusya’ya bir iş ziyaretine gitmeden önce, ticaret yapmayı planladığınız firmayı ticari
amaçlarınız ve iş teklifiniz hakkında bilgilendirmeniz beklenmektedir
· Yazılı dokümanlar ve imzalanmış belgeler, Rusya’da iş yapmak için gereklidir. İmzalı
olmayan belgelere genellikle güvenmezler
İş İlişkileri:
· Kişisel ve samimi iletişim iş hayatının bir parçasıdır
· İş toplantılarında fiziksel temas, örneğin omuza dokunma (veya sarılma gibi) olumlu bir
işarettir
21
http://internationalinvest.about.com/od/globalmarkets101/
AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014
24
· Anlaşmazlık (ihtilaf) halinde resmi bir tutum içine girmekten kaçının ve unutmayın ki
Ruslar daha kişisel bir yolla size yanıt vereceklerdir
İş Uygulamaları:
· Kartvizit kullanılması son derece gereklidir. Kartvizitin bir tarafının Türkçe, diğer tarafının
Rusça olması yararlı olacaktır
· Sunumlar açık ve net, anlaşılması kolay olmalıdır. Önemli olan sizin bilgi birikiminiz,
profesyonelliğiniz ve uzmanlığınızdır
· Temel bir çok konu ofis dışında konuşulsa da, nihai uzlaşma ve anlaşma ofiste yapılır
· Genellikle, toplantı başlarken, organizasyonun başkanı görüşmeyi başlatır, girişi yapar ve
daha sonra önem sırasına göre diğer konuşmacılar konuşurlar
İhracatçılar için Pratik Bilgiler ve Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar:
· Rusya’da bankalar hafta içi 10.00-18.00 arasında açık olmaktadır. Ayrıca döviz büroları da
çok yaygındır. Buralarda dolar ve avro rahatlıkla bozdurulabilmektedir
· Rusya Federasyonu için vize almak bazen uzun sürebilir. Bu nedenle, seyahatten makul bir
süre önce vize alınmalıdır
· Rusya’da İngilizce yaygın kullanılmadığından iş görüşmelerinde tercüman bulundurmakta
yarar vardır
· Moskova’da konaklama oldukça pahalıdır. Yer bulmak bazen zor olabilir. Bu nedenle,
önceden rezervasyon yapmakta yarar vardır
· Rusya Federasyonu’nda başlıca resmi tatil günleri: 1-2 Ocak yeni yıl; 1-2 Mayıs İşçi ve
Bahar İlk bayramı ve 12 Haziran bağımsızlık günüdür
· Selamlaşırken ve ayrılırken eldivenleri çıkararak el sıkışılması ve göz teması kurulması
uygundur
· Bayanlara soy isimleri ile hitap edilmesi tavsiye edilir.
· İşle ilgili konularda konuşmaya başlamadan önce kısaca sohbet edilmesinde yarar vardır
· Eller cepte olarak ayakta durmak kabalık olarak görülmektedir
· Firmanızı ya da ülkenizi, şehrinizi, iş yaptığınız sektörü sembolize eden bir hediye
verilmesi uygundur
· Duyguları ve heyecanı ifade etmekten çekinmemek gerekir
· Kalabalık bir ortamda bir kişiyi överek onu ödüllendirmek uygun olmaz. Bu durum şüphe
ile karşılanabilir veya kıskançlığa sebep olabilir
· Sokak satıcılarından ve herhangi bir ofisi olmaksızın sadece cep telefonu ile iş yapmaya
çalışan kişilerden uzak durmaya özen gösterilmelidir
· Ticari partnerini tanıma, karar alma ve pazarlık genellikle akşam yemeğinde yapılır.
Dışarıda yemek yemek ve bir şeyler içmek için yapılan daveti geri çevirmek uygun olmaz.
AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014
25
3.2
Türkiye ve Rusya'daki Temsilcilikler
T.C. Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği
Tel. : 495-246 29 89
Faks: 495-246 49 89
E-posta: [email protected]
T.C. Novorossiysk Başkonsolosluğu Ticaret Ataşeliği
Tel.: 861-764 44 23
Faks: 861-764 26 07
E-posta: [email protected]
T.C. Kazan Başkonsolosluğu Ticaret Ataşeliği
Tel.: 843- 238 24 27
Faks: 843- 264 25 11
E-posta: [email protected]
Rusya Federasyonu Ankara Büyükelçiliği Ticaret Temsilciliği
Tel.: 312- 425 49 90
Faks: 312- 418 39 91
E-posta: [email protected]
Rusya Federasyonu Türkiye Ticaret Temsilciliği İstanbul Şubesi
Tel.: 212- 244 35 87
Faks: 212- 249 35 53
E-posta: [email protected]
3.3
Rusya'da Gerçekleşen Önemli Fuarlar
Aqua-Therm St. Petersburg 2014 (St. Petersburg - Nisan/Her Yıl)
· Isıtma, soğutma, iklimlendirme, havalandırma, arıtma, atık su, yüzme havuzu, sauna,
jakuzi ve banyo sistemleri
CPM-Collection Premiere Moscow (Moskova - Eylül/Her Yıl)
· Hazır giyim, iç giyim, deri konfeksiyon ve aksesuar, ayakkabı
Expostone 2014 Moskova (Moskova - Haziran/Her Yıl)
· Maden ve doğal taş
Interlight Moscow Powered By Light+Buildıng (Moskova - Kasım/Her Yıl)
· Aydınlatma malzemeleri, güç ve otomasyon sistemleri
Interstroyexpo 2014 (St. Petersburg - Nisan/Her Yıl)
· İnşaat ve yapı malzemeleri
MIMS Powered By Automechanika Moscow 2014 (Moskova - Ağustos/Her Yıl)
· Otomotiv yan sanayi
AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014
26
Mosshoes Ayakkabı Fuarı (Moskova - Mart/Her Yıl)
· Ayakkabı, çanta ve aksesuarları
Prodexpo 2014 (Moskova - Şubat/Her Yıl)
· Gıda içecek
Rooms Moscow - MİFS 2014 (Moskova - Mayıs/Her Yıl)
· Her türlü mobilya, iç-dış dekorasyon, aydınlatma, ev tekstili, döşemeleri ve aksesuarları,
otelcilik, gastronomi, spa malzemeleri, mobilyacılık ekipmanları
Stankostroneie 2014 (Moskova - Ekim/Her Yıl)
· Metal işleme makina ve ekipmanları, takım tezgahları, kaldırma-taşıma ekipmanları, test
ve kontrol ekipmanları, plastik-ahşap-cam işleme makineleri, kablo-tel makineleri
Weddıng Fashion Moscow (Moskova - Mart/Her Yıl)
· Gelinlik ve damatlık
World Food Moscow 2014 (Moskova - Eylül/Her Yıl)
· Genel gıda, süt ve süt ürünleri, alkollü ve alkolsüz içecekler, unlu mamuller, bisküvi,
bakliyat, çikolata ve şekerlemeler, katı ve sıvı yağlar, vb.
17. Leshow Uluslararası Deri Ve Kürk Moda Fuarı (Moskova - Mayıs/Her Yıl)
· Deri ve kürk konfeksiyon, ham deri, ayakkabı, yan sanayi ve aksesuar
43. Textillegprom-Uluslararası Tekstil, Konfeksiyon Yan Sanayi, Hazır Giyim, Ev Tekstili, Tekstil
Makineleri ve Ayakkabı, Saraciye Fuarı (Moskova - Eylül/Her Yıl)
· Tekstil, giyim ve giyim aksesuarları, tekstil makineleri, ayakkabı, ev tekstili, zücaciye,
hediyelik eşya
3.4
Türkiye - Rusya Ticaret Anlaşmalar
· Türkiye ile Rusya Federasyonu arasındaki ekonomik ilişkiler esas olarak 8 Ekim 1937
tarihli “Ticaret ve Seyrisefain Anlaşması” ile 25 Şubat 1991 tarihli "Ticari ve
Ekonomik İşbirliğine Dair Anlaşma" çerçevesinde yürütülmektedir.
· 20 Mayıs 1982 tarihli "Serbest Dövizle Ödemelere Geçişe Dair Protokol", iki ülke
arasındaki ticarete yeni bir nitelik kazandırmıştır.
· 17 Eylül 1984 tarihli "Doğal Gaz Anlaşması" çerçevesinde 1987 yılından itibaren 25 yıl
süreyle SSCB'den serbest döviz karşılığında doğal gaz alımı başlamış ve Sovyet tarafı
buradan kazandığı dövizin yüzde 70'ini Türkiye'den mal ve hizmet almak için kullanmayı
taahhüt etmiştir. Günümüzde bu özelliğini yitiren Anlaşma iki ülke ekonomik işbirliğinde
gerçek bir dönüm noktasıdır.
· İki ülke arasında 15 Aralık 1997 tarihinde imzalanan "Çifte Vergilendirmeyi Önleme
Anlaşması" TBMM ve Rusya Parlamentosu alt organı Duma tarafından (1 Ocak 2000
tarihinde) onaylanarak yürürlüğe girmiştir.
· İki ülke arasında 15 Aralık 1997 tarihinde imzalanan "Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve
Korunmasına İlişkin Anlaşma" da Duma tarafından 17 Mayıs 2000 tarihinde
onaylanarak yürürlüğe girmiştir.
AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014
27
· 15 Aralık 1997 tarihinde imzalanan "Enerji İşbirliği Genel Çerçeve Anlasması" iki
ülkenin enerji alanında isbirliğinin genel çerçevesini olusturmaktadır.
· 6 Ağustos 2009 tarihinde "Türkiye ile Rusya Arasında Nükleer Güç Mühendisliği
Alanında İşbirliği Protokolü" ve ayrıca "Petrol Alanında İşbirliği Protokolü"
imzalanmıştır.
KAYNAKÇA























Dış Ticaret Birliği (www.disticaretbirligi.org)
Dış Ticaret Müsteşarlığı, Bilgi İşlem Merkezi Verileri http://bilgi.dtm.gov.tr
Dış Ticaret Müsteşarlığı, Anlaşmalar Genel Müdürlüğü
Economist Intelligence Unit
International Trade Center (ITC) TradeMap Veritabanı www.trademap.net
Tradepartners www.tradepartners.gov.uk
EIU Russia Federation Country Report,
Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, www.deik.org.tr
Birleşmiş Milletler Uluslararası Ticaret Veri Bankası (http//comtrade.un.org/db)
İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi
CIA Factbook
www.wikipedia.com
Market Analysis and Research, International Trade Centre (ITC)
BM İstatistik Bölümü Verileri
Swiss Confederation – The World of Organic Agricultur
Rusya Federasyonu Aylık Raporu,TC. Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği,
http://www.russiatourism.ru/en
Word Tourism Organization (Dünya Turizm Örgütü)
Takya Kalınma Ajansı "Yaş Meyve ve Sebze Pazar araştırması
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Tanıtma Genel Müdürlüğü
Dış Ticaret Müsteşarlığı, Milli Düzeyde İştirak Edilen/Edilecek Fuarlar
Dünya Bankası ve IMF, Doing Business Reports, www.doingbusiness.org
A.B.D. Ticaret Bakanlıgı (International Trade Administration)
AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014
28