51-56 Sukran OZKAHRAMAN - Akademik Geriatri Dergisi

51-56 Sukran OZKAHRAMAN - Akademik Geriatri Dergisi

DERLEME/REVIEW
Akad Geriatri 2013; 5: 51-56
Gelifl Tarihi/Received: 15/06/2012 - Kabul Edilifl Tarihi/Accepted: 14/08/2012
Kentleflmenin Yafll› Üzerine Etkileri
Effects of Urbanization on Elderly
S›dd›ka Ersoy1, Hale Okçay2, fiükran Özkahraman3
1
Süleyman Demirel Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Fakültesi, ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i Bölümü,
Isparta, Türkiye
1
Department of Internal Medicine Nursing, Faculty of Health Sciences, Suleyman Demirel University, Isparta, Turkey
2 Ege Üniversitesi E¤itim Fakültesi, Sosyoloji Bölümü, ‹zmir, Türkiye
2 Department of Sociology, Faculty of Training, Ege University, Izmir, Turkey
3 Süleyman Demirel Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Fakültesi, Halk Sa¤l›¤› Hemflireli¤i Bölümü, Isparta, Türkiye
3
Department of Public Health Nursing, Faculty of Health Sciences, Suleyman Demirel University, Isparta, Turkey
ÖZET
Günümüzde h›zla de¤iflen yaflam koflullar›, kentlileflme süreci, göç, kad›nlar›n çal›flma hayat›na girmesi, çekirdek aile yap›s›na
geçifl, do¤um oranlar›nda azalma, ekonomik koflullar›n farkl›l›¤› vb. de¤iflkenler toplumun her kesiminde hissedilmektedir.
Kentlileflme kültür ve kültürel de¤iflimle paralellik göstermektedir. Toplumun her geçen gün yaflland›¤› göz önüne al›narak
kentlileflme süreci içinde yafll›ya verilen önemin ve sosyal imkanlar›n art›r›lmas›nda yarar vard›r.
Anahtar Kelimeler: Yafll›, kentleflme, kentleflme süreci.
ABSTRACT
In today, the rapidly changing living conditions, urbanizing process, migration, women into working life, translation from traditional family structure to nuclear family structure, decrease in birth rates, differences in economic conditions and so on variables being felt every part of society. Urbanization is consistent with the culture and cultural change. Urbanizing society in
the process of considering each passing day, aging and the importance of elderly is beneficial in improving the social opportunities.
Key Words: Elderly, urbanization, urbanization process.
Yafll› insan, sözlükte takvimsel yafl› ilerlemifl, ihtiyarlam›fl kimse anlam›na gelmekle birlikte ayn› zamanda deneyimli, tecrübeli kifli anlam›nda da kullan›lmaktad›r. Farkl› alanlar yafllanma tan›m›n› farkl› flekillerde
yapmaktad›r. Hücrenin anne karn›nda ikiye bölünmesiyle yafllanman›n bafllad›¤› ifade edilse de uluslarara-
s› karfl›laflt›rmalarda yayg›n olarak kronolojik tan›m
kullan›l›r. Kronolojik tan›mda yafll›l›k dönemi içinde orta yafll› kifliler 46-59 yafl aras›, yafll›lar 60-74 yafl aras› ve ileri derecede yafll›lar 75 yafl ve üzeri olmak üzere üç bölümde ele al›nabilir. Sosyal olarak yafll›l›k, kiflinin toplum içinde yafll› olarak tan›mlanmas›yla baflla-
Yaz›flma Adresi/Address for Correspondence
Yrd. Doç. Dr. fiükran Özkahraman
Süleyman Demirel Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Fakültesi, Halk Sa¤l›¤› Hemflireli¤i Bölümü, Isparta/Türkiye
e-posta: [email protected]
51
Ersoy S, Okçay H, Özkahraman fi.
Effects of Urbanization on Elderly
maktad›r. Ekonomik tan›mlamada ise, kiflinin emekli
olmas›yla yafll›l›k bafllamaktad›r (1,2).
Yafll›l›k üzerine yaz›lanlar XVII. yüzy›la kadar daha
çok fiziksel çöküfl üzerine odaklanm›flt›r. Yafll›l›k insanlar›n dile getirmekten, yazmaktan çekindikleri “cazip olmayan” bir konuydu ve genelde “yafll›lar” yafll›l›kla ilgili durumlardan bahsederlerdi. Yafll›l›k döneminde fiziksel, ruhsal ve psikososyal aç›lardan birçok de¤ifliklik yaflanmaktad›r. Yafll›lar›n yeni deneyimlere ve de¤iflikliklere adapte olmada s›k›nt› yaflad›klar› bilinmektedir (1).
DÜNYA ve ÜLKEM‹ZDE YAfiLILI⁄IN
KONUMUNA ÖRNEKLER
Geçmifl yüzy›llarda çok az say›daki insan günümüzdeki yafll›l›k yafllar›na ulaflabildi¤inden ço¤u kültürler
onlar› derin bilgi kayna¤› olarak kullan›rlard›. Verilen
kararlarda son sözü söyleme yetkisi yafll›ya b›rak›l›rd›.
Geleneksel toplumlarda bilgi ve deneyim halen daha
önemini korumaktad›r. Özellikle topra¤a ba¤l› toplumlarda yafll› önemli yerini ve statüsünü koruyan avantajl› bir durumda olmufltur. Geleneksel toplumlarda biz
kavram› ön planda oldu¤u için yafll› ayr›mc›l›¤› yap›lmad›¤› gözlenir. Farkl› dinlerde de yafll›n›n de¤eri
önemli addedilmekte ve yafll›ya hürmetin öneminden
bahsedilmektedir. Bunun yan› s›ra Roma’da baba ölmeden çocu¤u vatandafl bile say›lamad›¤› için yafll›ya zoraki sayg›dan bahsedilir ki bu da yafll›n›n yaflamas›ndan çok ölmesi dileklerini toplumda yayg›n k›lm›flt›r. Sibirya’daki baz› kabilelerde ise aile meclisi karar›yla
yafll›lar›n öldürüldü¤ü ya da uzak bir yere terk edilerek
ölmesi beklendi¤i, Korjak kabilesinde yafll›lar›n kurban
edilerek onurland›r›ld›¤› belirtilmifltir. Avrupa’da yafll›larla ilgili s›n›f ayr›mc›l›¤›na cinsiyet ayr›mc›l›¤› da efllik etmekteydi; erkekler bilgelikle kad›nlar cad›l›kla itham edilmekteydiler. Yak›n tarihimizde Osmanl› dönemi incelendi¤inde aile büyüklerine ve yafll›lara toplumun verdi¤i de¤er aç›kça izlenmektedir. Osmanl›, yafll›lar›n sorunlar›na çare üreten, geleneksel toplumlar›n
içinde müstesna bir örnek teflkil ediyordu. Tarihi verilere göre, yafll›lara “ev”de bak›l›yordu ve aile içerisinde
büyük bir role sahiptiler. XIX. yüzy›la geldi¤imizde Osmanl› toplum yap›s›nda da bir de¤iflimin yafland›¤›n›
görüyoruz. Yaflanan geliflmeler sonucunda 1895 y›l›nda
Darülaceze, bir ihtiyaç olarak Sultan Abdülhamid
Han’›n direktifleriyle kurulmufltur. Dünya savafllar›n›n
ard›ndan sanayileflme ve göç art›fllar› sosyal yaflant›y›
derinden etkilemifltir. Tüm toplumlarda yafll›l›¤›n top-
52
lumsal olarak de¤erlendirilmesinin ortak yönü düflkünlük dönemi say›lmas›d›r (1-4).
KENTL‹LEfiME SÜREC‹
Dönemimiz toplumlar›nda h›zla de¤iflen yaflam koflullar›, kentlileflme süreci, göç, kad›nlar›n çal›flma hayat›na girmesi, çekirdek aile yap›s›na geçifl, do¤um
oranlar›nda azalma, ekonomik koflullar›n farkl›l›¤› vb.
de¤iflkenler toplumun her kesiminde hissedilir zorluklara sebep olmaktad›r. Buna ek olarak bireyin sosyal statü ve rol kayb› yaflamas› çeflitli fizyolojik de¤ifliklikler
ve hastal›klarla bafl etmeye çal›flmas› yafll›l›¤›n toplumsal bir sorun olmas›na yol açmaktad›r.
Kent, topluluk olarak yaflayan insanlar›n, ortak yaflamlar›ndan do¤an ve onlar›n yaflam biçimleriyle flekillenen mekanlard›r. Bu mekanlar bünyesinde, tarihi,
sosyal, kültürel ve siyasi özellikleri de bünyesinde bar›nd›r›r. Erol Kaya eserinde kenti “çok karmafl›k yap›ya sahip olan insan›n, kendisi gibi karmafl›k eseri” olarak tan›mlam›flt›r (5).
Kentlileflme, temelde insanlar›n kentle bütünleflmesini ifade eder. Bütünleflme kavram› genelde, bir nüfus
grubunun daha büyük bir nüfus grubuyla kaynaflmas›
anlam›na gelir. Kentlileflme, kentleflme ak›m› sonucunda
toplumsal de¤iflmenin insanlar›n davran›fllar›nda ve iliflkilerinde, de¤er yarg›lar›nda, maddi ve manevi yaflam biçimlerinde de¤ifliklikler ortaya ç›karmas› sürecidir (6,7).
Kentleflmenin genel olarak topluma getirdiklerini
maddeler halinde s›ralarsak;
• Aile büyüklü¤ü azal›r.
• Nüfus art›fl› azal›r.
• Aileler daha az çocuk sahibi olur.
• K›rda tar›mda çal›flanlar kentte a¤›rl›kla sanayi ve
hizmet sektörlerinde çal›flmaya bafllar.
• Gelir düzeyi artar.
• K›rda neredeyse tüm gereksinimlerini insanlar kendileri üretirlerken kentte bir sektörde çal›fl›l›r, di¤er
gereksinimler sat›n al›n›r.
• Ticaret kentte geliflmifltir.
• Kentte sa¤l›k, e¤itim, sosyal tesis, kültürel tesis olanaklar› fazlad›r.
• Kentte iletiflim olanaklar› geliflmifltir.
• Kentte ulafl›m olanaklar› geliflmifltir.
Akad Geriatri 2013; 5: 51-56
Ersoy S, Okçay H, Özkahraman fi.
Kentleflmenin Yafll› Üzerine Etkileri
• K›rsal yerleflmede nüfus az olmas›na karfl›n insanlar
birbirine yak›nd›r ve tan›r.
• Kentte nüfus çok olmas›na karfl›n yaln›zl›k yaflan›r.
• ‹nsan iliflkileri profesyonelleflir.
• Kentleflmeyle yeni konut ihtiyac› artar. Bu ihtiyaç
devlet taraf›ndan çözümlenmezse bizim ülkemizde
de izlendi¤i gibi gecekondulaflma olur (8).
Günümüz toplumlar› çok h›zl› bir de¤iflim sürecinden geçmektedir. Bunda sanayileflmenin, kentleflme ve
modernleflmenin, ulafl›m ve haberleflmenin yayg›nlaflmas›n›n etkisi inkar edilemez. Kentlileflme ile kente yerleflme aras›nda ciddi bir fark oldu¤u bilinmektedir. Modernize olmaya devam eden toplumumuzda yafll› ve
yafll›ya verilen de¤er, yafll› ayr›mc›l›¤› ifadeleri neler
ça¤r›flt›rmaktad›r?
Toplumsal de¤iflimin temelinde teknolojik ve kültürel de¤iflim yatmaktad›r ve bu de¤iflimler sosyal alan›
da etkisi alt›na almaktad›r. Kentlileflme ve sosyal durum de¤iflikli¤i sadece belirli bir alanda olmamaktad›r.
Sosyal statü, ekonomik durumun iyilefltirilme iste¤i ve
daha iyi yaflam flartlar›n› elde etme istekleri beraberinde göçü ve yeni bir kültürel karmaflay› tafl›maktad›r.
Türkiye’de 1950’li y›llar itibar›yla sanayileflmenin h›z
kazanmas›yla birlikte ciddi bir iç göç varl›¤› nüfus araflt›rmalar›nda da net olarak görülmektedir. 2006 y›l› verilerine göre göç sürecine dahil olmufl hane halk› nüfusunun %43.5’inin ekonomik nedenlerle göç etti¤i belirtilmektedir (3,9-11).
Dünyadaki büyük kentlerin nüfusu h›zla artmaktad›r. Örne¤in; Nairobi’nin nüfusu her y›l %5 oran›nda
artmaktad›r. Geliflmekte olan ülkelerdeki büyük kentler
h›zl› ve yo¤un insan göçüyle bafl etme mücadelesindedir. Gelece¤e iliflkin tahminlerde, kentleflmenin yay›l›m›n›n Avrupa, Kuzey ve Güney Amerika’ya do¤ru olaca¤› ve toplam nüfusun kent k›sm›n›n %75-85’te duraca¤› öngörülmektedir. “The Economist” 2002 say›s›nda
2030 y›l›nda dünya nüfusunun üçte ikisinin kentte olaca¤›n› tahmin etmifltir. Türkiye’de iç göç olgusunun k›rsal alandaki fazla ifl gücünün öncelikle kentlere yönelmesi ve bir süre sonra belli bir doyma noktas›na ulaflmas› fleklinde gerçekleflti¤i görülmektedir. 1980 y›l›ndan sonraki veriler göçün kentten kente öncelik tafl›d›¤›n›, k›rdan kente göçün h›z›n›n azald›¤›n› göstermektedir (12). Özellikle ekonomik kapasiteleriyle yaflama
flans› aç›s›ndan bulundu¤u bölgenin merkezi durumun-
Akad Geriatri 2013; 5: 51-56
daki kentler, en çok göç alan kentlerdir (‹stanbul, Ankara, ‹zmir, Bursa, Kocaeli, Adana gibi). K›rsal yoksulluktan kaçma f›rsat› gibi görünen bu yeni durumda yeni ve
yabanc› olan kentin sosyal dünyas›na girmede gereksinimi duyulan becerilerin eksikli¤iyle karfl›lafl›lmaktad›r
(13). Bu tür yerleflim merkezleri, köy cemaati düzeyinde bütünleflebilece¤i gibi, baz›lar› da birbirini tan›mayan insanlar›n topland›¤› istasyonlar haline dönüflmüfltür. Bu ikili yap› kenar mahallelileri, kenardaki yaflamlar›n› geçici olarak gören, en az›ndan çocuklar›n› ve torunlar›n› kurtarabilece¤ine, kente yabanc›laflmadan
nüfuz edebilece¤ine inananlarla, kendilerini d›flar›ya,
yabanc›ya karfl› kilitleyen, kentle bütünleflmeden umudunu kesenler olarak ayr›flt›rmaktad›r (14). Yap›lan
araflt›rmalar, göçle kente yerleflenleri, baflar› durumuna ba¤l› olarak üç temel gruba ay›rmaktad›r: yükselenler, izole olanlar ve yoksullar (15). Genel olarak göçlerin getirdi¤i yaln›zl›ktan en çok yafll›lar nasibini almaktad›r. Uzun dönem yaflad›klar› ortam›n de¤iflmesi, yoksulluk, iflsizlik, sosyal güvencenin olmamas›, yeterli
beslenememe gibi bir çok sorunda pefl pefle s›ralanmaktad›r.
Kent yaflam›ndaki ekonomik koflullar›n a¤›rl›¤›,
farkl› sosyoekonomik gruplar üzerinde farkl› etkiler yaratm›fl, insanlar› birbirine tahammül edemez hale getirmifltir. Farkl›l›klar daha göze batar hale gelmifltir. Yoksul kesimlerde yaflayan iflsiz göçenler, özellikle gençler;
k›rsaldaki öz denetimden de uzakta olduklar›ndan, daha önce sahip olduklar› de¤er yarg›lar›n› da yitirmektedirler (16).
Kent yaflam›na geçifl sürecinde aile de birçok aç›dan ciddi ölçüde etkilenmifltir. Pazar ekonomisine ait
zorluklar, sosyal güvenlik olanaklar›n›n toplumda çeflitli alanlara yayg›nlaflmas›, kitle iletiflim araçlar›n›n
toplumu bireysel ve sosyal bazda kültürel aç›dan etkilemesi, e¤itim olanaklar›nda k›z çocuklar›n›n da yo¤un olarak faydalanmas›, kad›nlar›n çal›flma hayat›na giriflleriyle aile içi iliflkilerin farkl› bir boyut kazanmas›, evlenme yafl›n›n ve evlenme tarz›n›n de¤iflmesi, aile planlamas› yöntemlerinin yayg›n olarak
kullan›lmas›, ekonomik ba¤›ms›zl›k anlay›fl›n›n artmas›yla aile içersinde bireyci davran›fllar›n artmas›
ve geleneksel toplumda yafll›n›n sahip oldu¤u sayg›nl›¤›n eski önemini yitirmesi, ailenin toplumsal de¤iflmeyle birlikte de¤iflmesinde etki eden önemli faktörlerdendir (3,4,17,18).
53
Ersoy S, Okçay H, Özkahraman fi.
Effects of Urbanization on Elderly
KENTLEfiME SÜREC‹NDE YAfiLI
Kentlileflmenin yafll›l›¤a bak›flla ilgili getirdi¤i de¤ifliklikler asl›nda kültür ve kültürel de¤iflimle paralellik
göstermektedir. Kültür, bir cemiyetin durum, eflya ve
tabiat karfl›s›ndaki duruflunu; yetenek, beceri, sanat ve
gelenekler ba¤lam›nda a盤a ç›kan yaflam biçimini ifade eder. Var olan toplumlar›n tamamen de¤iflime kapal› ya da karfl› durufl sergilemesi olanaks›zd›r. Zaman
içinde meydana gelen de¤iflimlere bir uyum süreci söz
konusu olmaktad›r. Çünkü her nesil daha mutlu olmak
için do¤al olarak bir aray›fl içindedir. ‹nsan topluluklar›, kendi hayat tecrübesiyle ö¤rendi¤i ve buldu¤u yeni
fleyler karfl›s›nda art›k anlam›n› ve önemini yitirmifl eskileri atma ihtiyac›n› hisseder. Toplumlar›n edindi¤i yeni hayat tarz›, kendi kültürüne katt›¤› yeni bulufllarla
zenginleflerek ilerler (9,19).
De¤iflen sosyal duruma adapte olabilme telafl›nda
yafll›lar daha az önemsenir hale gelmifllerdir. Yafll›l›¤›n
ölümü ça¤r›flt›rmas› nedeniyle kavram›n üstü kapat›lm›fl aslolan gençlik ve yaflam üzerinde durulmufltur.
Yaflan›lan modernlik kavram›yla birlikte yafll›lar›n bilgilerine de daha az ihtiyaç duyulmakta ve bu birikimler
modas› geçmifl y›¤›nlar olarak nitelendirilmektedir. Ayr›ca, yaflland›kça insanlar›n sosyal sistemden koptuklar› düflüncesi de kabul görmektedir. Toplumumuzda yap›lan bir çal›flmada kentsel ve k›rsal alanda yafll›l›¤›n
ve yafll›n›n ifl görmezlik ve bunama olarak adland›r›ld›¤› yönünde görüfller %40’tan fazlad›r, bu görüflün k›rsal alanda daha fazla (yaklafl›k %70) olmas› da ilgi çekici bir baflka durumdur (20).
Ruh sa¤l›¤› aç›s›ndan de¤erlendirilirse, yafll› insanlar›n, eflleri, çocuklar›, yak›n çevresi ve toplum taraf›ndan ilgi, sevgi ve sayg› görmemesi, desteklenmemesi,
“art›k ise yaramaz” diyerek de¤er verilmemesi ve bir
köfleye itilmesi, yafll› insanlar›n ruh sa¤l›¤›n›n bozulmas›na ve kendisine olan özgüvenini yitirmesine neden olmaktad›r. Yafll› insanda sosyal rolün ve kendisine olan
güvenin kaybolmas›, faydas›zl›k, çaresizlik, baflkalar›na muhtaç olma ve ölüm korkusu gibi ruhsal problemlere de yol açmaktad›r. Çal›flmalara göre, yak›n çevresinin kendisine ihtiyaçlar›n›n bulundu¤unu hissetmesi,
yafll›y› yaflama ba¤layan ve onu aktif k›lan nedenlerdendir. Yafll› annenin (anneanne-babaanne) torun bakmas›, onlar›n denetimini sa¤lamas› bir ifle yarama duygusu yaflamas›na neden olur. Bu tür davran›fllar aile ve
akrabal›k iliflkilerinin pekiflmesini sa¤lar ve yafll›n›n ya-
54
flamla olan ba¤›n› art›rarak sosyal anlamda yafll› bireyin yaflam kalitesini yükseltir (8,21).
Yafll› nüfus göçe ifltirak etmeme e¤ilimindedir. Ancak, göç etme durumuyla karfl›laflt›klar›nda da, yeni
yerleflim yerlerine, fiziki ve sosyal çevreye daha güç
al›flma ve uyum sorunlar› ortaya ç›kmaktad›r. Yafll›lar›n göçten sonra etkilendikleri bir husus da k›rsal alandaki meflguliyetlerini kaybetmeleridir. Ayr›ca, k›rsal kesimden göç edenler kent ve ilçe merkezlerinde yerinde
üretim geleneklerini devam ettirmeye çal›flmaktad›rlar.
Bu durum ise k›r ve kent kültürü aras›nda çat›flma meydana getirmektedir. Dolay›s›yla kentlerde ara kültüre
sahip bireyler oluflmaktad›r. Böylece kentlerin nüfus
potansiyelini oluflturan k›rsal nüfus sahip olduklar› ara
kültür de¤erlerini kentlere yaymaya bafllam›flt›r. Sonuçta, kent kültürü yerine k›r-kent kültürüne sahip flehir kültürü oluflmufltur (20,22,23).
Günümüzde sa¤l›k teknolojisinin geliflmesiyle birlikte ortalama yaflam süresi uzam›flt›r. Sa¤l›k teknolojisindeki bu geliflim bireylerin yafll›l›k karfl›s›nda içsel çeliflkiler yaflamas›na yol açm›flt›r. Yafll›l›k modern insan tipine uymamaktad›r ve yafll›lar fayda sa¤layacak kapasitede de¤ildir. Modern toplum sürekli yeni durumlar ve
yeni çözümler içerdi¤inden, yafll›lar›n tecrübeleri yeterli ilgi görmemektedir. Zaman› geçmifl olan›n hükmü de
geçmifltir. Yafll›lar› daha rasyonel yönlendirmek için
profesyonel bak›m merkezleri kurulmufltur (3).
Günümüz Türkiye’sinde kentleflme ve sanayileflme
özellikle büyük kentlerde, aile yap›lar›nda önemli de¤iflikliklere neden olmaktad›r. Endüstriyel üretim için hareketli bir yap›ya sahip olan çekirdek ailenin h›zla benimsenmesi yafll› için hem sosyal hem de psikolojik destek sistemi olarak kabul gören ailede yafll›lar›n aile
içindeki rollerini ve geleneksel yap›y› de¤ifltirmektedir.
Ataerkil aile yap›s›ndan çekirdek (modern) aile yap›s›na çok h›zl› bir geçiflin sürdü¤ü ülkemizde bu de¤iflimden en çok etkilenen yine yafll›lard›r. Geleneksel de¤erleriyle ba¤lar›n› koparmam›fl aileler yafll›lar›n› yanlar›nda ikamet ettirmeye devam etmifllerdir, ancak ikinci
kuflak kentliler itibar›yla yafll›lar yine evlatlar›na yak›n
kendi evlerinde yaln›z yaflamaya bafllam›fllard›r. Yafll›n›n aile d›fl›nda ikamet etmeye bafllamas›yla buna uygun yeni de¤erler, kurallar ve normlar konulmaya bafllanm›flt›r. Y›llard›r aile içinde söz sahibi olan yafll›lar›n
kentlerde yaflam flartlar›n›n güçleflmesiyle birlikte ailelere yük olarak alg›lanmaya bafllamas›, ekonomik ko-
Akad Geriatri 2013; 5: 51-56
Ersoy S, Okçay H, Özkahraman fi.
Kentleflmenin Yafll› Üzerine Etkileri
flullar›n zorlu¤unu aile ile manevi ya da maddi yönden
paylaflamamas›, durumu yafll›lar için daha zor bir hale
sokmufltur. Bu karmafla aile içinde samimi duygular›n
azalmas›na, sayg›n›n zay›flamas›na neden oldu¤undan,
aile için bir anlamda yük haline gelen yafll›, günümüzde kentlerde yeni yaflam koflullar›nda yeni aile modeline ve kent yaflam›na uyum sa¤layamamakta, bu yap›
içinde mutsuz olmaktad›r (3,4,18,24).
Türk toplumunun örf ve adetlerinde yafll›lara hürmet ve bak›mlar›n›n çocuklar› taraf›ndan yap›lmas›
varsa da yeni evlenen çiftlerin anne-baba ile oturma
oranlar›n›n gittikçe azald›¤› görülmektedir. Bunun nedenlerinden en önemlisi toplumsal de¤iflime yafll›lar›n
ayak uyduramay›fllar› ve iki kuflak aras›ndaki kültürel,
toplumsal ve inanç ayr›l›klar›d›r (3).
Kad›n›n aile d›fl›nda çal›flmas› da do¤um oranlar›n›
azaltmakta ve dolay›s›yla yafll› nüfusunu art›rmaktad›r. Bunun haricinde kad›n›n çal›flma hayat› ev iflleri
için ay›rd›¤› zaman› azaltmaktad›r. Böylece evde birlikte yaflan›lan yafll›n›n aileye yük olarak alg›lanmas› için
yeni bir boyut oluflturmaktad›r. Yap›lan çal›flmalarda
kentlileflme sürecinde göçle birlikte gecekondu kad›n›n›n kente özgü düflünce ve davran›fllar gelifltirip gelifltirmedi¤ini belirlemek üzere ekonomik ve sosyal yaflam
olmak üzere iki alanda belirlemeler yap›lm›flt›r. Araflt›rman›n sonuçlar›na göre, kad›nlar›n %26’s›n›n kentlere
uyumda zorland›klar›, %52’sinin kendilerini “kentli”
olarak tan›mlad›klar›, %46’s›n›n kentte yaflamakla
kentli olaca¤›na inand›klar› görülmektedir (4,25-28).
Güneydo¤u Anadolu Bölgesinde yap›lan bir çal›flmada bu bölgede yaflayan ailelerin çocuk, kad›n, yafll›
ve özürlü alg›s› incelenmifltir. Çal›flma sonuçlar›na göre
bölgedeki halk›n yafll› yak›nlar›n›n %29.5’inin kendi
yaflad›¤›, %23.1’inin yak›nlar›n›n evli çocuklar›yla birlikte kald›¤›; yafll›l›¤› muhtaçl›k olarak nitelendirdikleri,
kendileri yafllan›nca %87.8’inin çocuklar› taraf›ndan
bak›lmak istedikleri görülmektedir (29).
Kentleflme ve endüstrileflme, ekonomik durumu iyi
olmayan yafll›lar için büyük sorun teflkil etmektedir.
Yafll› kimsenin toplumda ifle yarad›¤›n› hissetmesi psikolojik aç›dan doyum sa¤lamas›nda önemli bir etkendir. Bu anlamda sanayileflmeyle birlikte yafll›n›n topluma katk›s› yok denecek kadar azalm›fl ve ekonomik durumu iyi olmayan yafll›n›n toplum d›fl›na itilmesine yol
açm›flt›r (1). Ça¤dafl bat› toplumlar›nda yafll›n›n statüsünün geleneksel toplumlara göre daha düflük oldu¤u
inanc› yayg›nd›r. Modernleflmeden kaynaklanan h›zl›
toplumsal de¤iflme sürecinde kiflisel deneyim ve bilgilere daha az gereksinim duyulmaktad›r. Üretim toplumlar›nda ifl gücünü kald›racak genç bireylere ihtiyaç
olmas›, yafll›lar›n yük olarak alg›lanmas›n› art›rm›flt›r.
Modernleflen toplumda modernleflti¤ini düflünen aile
yap›lar›n›n kültürel yozlaflmalar› da bu aç›dan bak›ld›¤›nda yük alg›s›n› art›rmaktad›r. Yerleflik tar›m toplumlar›nda yafll›n›n di¤er gruplara göre statüsü yüksektir. Çünkü bu toplumlarda üretilen g›da maddesi,
bar›na¤›n yafll› ile paylafl›lmas› ya da yafll› taraf›ndan
kontrol edilmesi, yafll›n›n yapabilece¤i uygun görevler
bak›m›ndan daha çok f›rsatlar›n bulunmas›, genifl ailenin yayg›n oluflu bu teoriyi destekler niteliktedir
(3,4,14,17).
Akad Geriatri 2013; 5: 51-56
KONUYLA ‹LG‹L‹ ARAfiTIRMA ÖRNEKLER‹
‹stanbul’da huzurevlerinde yap›lan bir araflt›rmada
lise ve üzeri e¤itim alm›fl (%32) ve daha önce uzun dönem kentte yaflam›fl kiflilerin huzurevi sakinlerini oluflturdu¤u, ço¤unlu¤unun yak›n akrabas›n›n oldu¤u, ancak 1/3’ünün bu akrabalar›yla bazen görüfltü¤ü; ziyaretçilerin çocu¤u olmayanlar›n %83.1’inde ve tek çocu¤u olanlar›n %50’sinde yaln›zca bayramlar ya da özel
günlerde geldi¤i, genellikle çocuklar›n›n kendisine bakmak istememesi ve ekonomik güçlükler yaflama nedenleriyle kuruma yerlefltikleri görülmüfltür. Yine çal›flma
sonuçlar› incelendi¤inde kad›nlar daha fazla olmakla
birlikte yafll›lar›n kuruma yerleflmeden önce çocuklar›yla yaflamay› denedikleri de elde edilen bulgular aras›ndad›r (3).
Mu¤la ve Köyce¤iz’i karfl›laflt›ran baflka bir çal›flmada yaln›zlaflan yafll›lar›n ruhsal bozukluklar yaflamakta
oldu¤u; yaln›z ölmekten korktuklar›, çocuklar› ve torunlar›n›n ziyarete gelmemesi nedeniyle özlem duyduklar›,
maddi s›k›nt› çekenlerin ve sosyal güvencesi olmayanlar›n ço¤unlukta oldu¤u yönündedir. Ancak turistik yap›s›
itibar›yla Köyce¤iz daha fazla göç alm›fl, bahsedilen sorunlar›n ço¤u da bu ilçede a¤›rl›k kazanm›flt›r (24).
Yukar›da bahsedilen bu genifl kapsaml› çal›flmalar
bize kentlileflme süreci içinde hem do¤u hem de bat›
bölgelerimizde yafll›ya verilen de¤erin ve yaflamdaki
yerin azalmas›n› göstermesi bak›m›ndan önemlidir.
Sonuç olarak; sosyal iletiflim araçlar›n›n yayg›n kullan›ld›¤› günümüzde kentin geliflmifl merkezlerindeki
yafll› alg›s› ve yafll›ya karfl› tutumla kent k›rsal›ndaki al-
55
Ersoy S, Okçay H, Özkahraman fi.
Effects of Urbanization on Elderly
g› ve tutum aras›nda benzerlikler bulundu¤u; özellikle
ekonomik imkans›zl›klar nedeniyle k›rsal alanda yafll›lar›n bak›m veren için daha büyük bir yük olarak alg›land›¤›, horland›¤›, daha fazla yaln›zl›¤a itildi¤i gözlenmektedir; ancak konuyla ilgili bak›m veren alg›s›na yönelik araflt›rmaya rastlanamam›fl olmas› nedeniyle konu hakk›nda daha kapsaml› araflt›rmalar yap›lmas› gerekti¤i düflünülmüfltür.
11. Türkdo¤an O. Kültür-De¤iflme ve Toplumsal Çözülme. ‹stanbul:
IQ Kültür-Sanat Yay›nlar›, 2004.
Toplumda yafll›lar›n de¤er kayb›n› üç maddede
özetleyebiliriz. Bunlar; büyük aileden çekirdek aileye
geçifl, yaflan›lan ekonomik problemlerde yafll›n›n tüketici olmas› ve yeni yaflam tarz›n› karfl›layacak de¤erler
bak›m›ndan güçlük çekilmesidir. Bu maddeler ba¤lam›nda yafll›l›k kavram› “yafl çok-ifl yok” fleklinde yorumlanmaktad›r. Ancak bilim ve teknolojinin sürekli geliflti¤i ve yaflam süresinin uzad›¤›, toplumun her geçen
gün yaflland›¤› göz önüne al›narak kentleflme süreci
içinde yafll›ya verilen önemin ve sosyal imkanlar›n art›r›lmas›nda yarar vard›r.
16. Kule H, Es M. Türkiye'de Kentsel Yoksulluk: Kocaeli Örne¤i. Eriflim tarihi: 2.1.2012. Eriflim adresi: www.iudergi.com/tr/index.php/sosyalsiyaset/article/view/247/240
KAYNAKLAR
12. Bal H. Kent Sosyolojisi. Ankara: Turhan Kitabevi, 1999.
13. Kornblum W, Julian J. Social Problems. 10th ed. USA: Prentice
Hall, 2001.
14. Akkaya Y. Göç, Yoksulluk ve Kentsel fiiddet. Yoksulluk, fiiddet
ve ‹nsan Haklar›. Ankara: TODA‹E Yay›nlar›, 2002.
15. Alt›ntafl B. Mendile, Simite, Boyaya, Çöpe...,. ‹stanbul: ‹letiflim
Yay›nlar›, 2003.
17. Süleymanov A. Ça¤dafl Türk toplumlar›nda aile ve evlilik iliflkileri. Aile ve Toplum Dergisi 2009; 11-5: 7-17.
18. Karaman K. fiehirleflme sürecinde bireysel ve sosyal iliflkiler
(Kayseri Örne¤i). Do¤u Anadolu Bölgesi Araflt›rmalar› 2003.
19. Erol K. Kültür de¤iflmesi ve Safiye Erol’un “Kad›köyü’nün Roman›” ve “Ülker F›rt›nas›” adl› romanlar›nda kuflak çat›flmas›.
Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi
2011; 8: 387-406.
20. Maden A. ‹htiyarl›k Psikosomati¤i ve Kültürel Nitelikleri. Eriflim
tarihi: 2.1.2012. Eriflim adresi: http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/1253/14370.pdf
21. Köknel Ö. Dolu Dolu Yaflamak. ‹stanbul: Alt›n Kitaplar Yay›nevi,
1998.
1.
Er D. Psikososyal aç›dan yafll›l›k. F›rat Sa¤l›k Hizmetleri Dergisi 2009; 4: 131-44.
22. Oktik N. Köyün iticili¤i- kentin çekicili¤i. Ankara: Toplum ve Göç
Bildiriler Kitab›, D‹E Yay›n No: 2046,1997.
2.
Bahar G, Bahar A, Savafl HA. Yafll›l›k ve yafll›lara sunulan sosyal hizmetler. F›rat Sa¤l›k Hizmetleri Dergisi 2009; 4: 85-98.
3.
Atila S. Toplumsal De¤iflmenin Aile ve Yafll›lar Üzerine Etkisi
2006. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
23. Ecevit Y. Kalk›nma projelerinin bir sonucu olarak göç: boyabat
baraj› örne¤i. Ankara: Toplum ve Göç Bildiriler Kitab›, D‹E yay›n No: 2046, 1997.
4.
Ercil ‹. Türkiye’de toplumda yafll› insanlar›n yeri. Türkiye yafll›
bilimleri ve teknolojileri vakf›. Eriflim Tarihi: 2 Ocak 2012. Eriflim adresi: http://www.tuyev.org/haberler/index.php?haber_‹d=6 (
5.
Kaya E. Kentleflme ve Kentlileflme. ‹lke Yay›nc›l›k. ISBN: 9757105406, 2003.
25. Efl M. Bilgi Toplumuna Geçiflte Kentlileflme ve Kentsel Yoksulluk: ‹stanbul Örne¤i. Eriflim tarihi: 2.1.2012. Eriflim adresi:
www.elelebizbize.com/e.../Bilgitoplumunagecistekentlilesme.pdf
6.
Kelefl R. Kent Bilimleri Terimler Sözlü¤ü. Ankara: TDK Yay›nlar›, 1980.
26. Efl M. Kent yönetimi, kentlileflme ve göç: sorunlar ve çözüm önerileri-I. Yerel Siyaset Dergisi 2008, 30: 26-38.
7.
T.C. ‹mar ve ‹skan Bakanl›¤›. Yaflanabilir Kentler ‹çin Türkiye’nin Ortak Akl›: Kentleflme fiuras› 2009 Komisyon Raporlar›.
Kent Kültürü, Kentlilik Bilinci ve E¤itim Komisyonu Raporu, Ankara.
27. Özer D. Göç olgusu ve Kentsel yaflama uyumda yerel yönetimlerin rolü. Yerel Siyaset Dergisi 2008; 33: 8-14.
8.
Görgün Baran A. Yafll›l›¤›n Sosyal Boyutu. Hacettepe Üniversitesi. GEBAM. Eriflim Tarihi: 2 Ocak 2012. Erim Adresi:
http://www.gebam.hacettepe.edu.tr./Sosyal_boyut/Yafll›l›g›nSosyalBoyutu.pdf
9.
Sevi¤ Ü, Tanr›verdi G. Kültürleraras› Hemflirelik. Ankara: Günefl Kitabevi, 2012.
24. Yap›c›o¤lu A. Modernleflme Süreci ve Yafll›l›k: ‹ki Yerleflim Yerinde Modernitenin Yafll›l›¤a Etkileri. Eriflim tarihi: 2.1.2011.
Eriflim adresi: http://www.belgeler.com/blg/1goh/modernlesmesureci-ve-yaslilik-iki-yerlesim-yerinde-modernitenin-yasliliga-etkileri-modernity-and-aging-the-effect-of-modernity-on-aging-intwo-towns
28. Buz S. Göç ve kentleflme sürecinde kad›nlar›n "görünürlü¤ü" aile ve evlilik iliflkileri. Aile ve Toplum Dergisi 2009; 11: 40-50.
29. T.C. Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlü¤ü. GAP bölgesinde yaflayan ailelerin çocuk, kad›n, yafll› ve
özürlü alg›s› araflt›rmas› nihai rapor. Ankara: Ocak 2011.
10. Kongar E. Toplumsal De¤iflme Kuramlar› ve Türkiye Gerçe¤i. ‹stanbul: Remzi Kitabevi, 2004.
56
Akad Geriatri 2013; 5: 51-56