GÖRÜNTÜLEME BİRİMLERİ A. MONİTÖRLERLE İLGİLİ TEMEL

GÖRÜNTÜLEME BİRİMLERİ
Ekran kartı tarafından oluşturulan görüntünün kullanıcılara aktarılabilmesi için gerekli olan bir
donanımdır.
Monitörler yapılarına göre CRT (Cathode Ray Tube), LCD (Liquid Crystal Display), plazma ve LED olmak üzere
4’e ayrılır. Bilgisayar monitörlerinde genellikle CRT ve LCD ekranlar kullanılırken Plazma ve LED ekranlar daha çok
televizyon ekranı olarak kullanılmaktadır. Ancak özellikle yeni üretilen laptop modellerinde LED ekranlar da
kullanılmaktadır. Aşağıda bu 4 farklı monitörü inceleyeceğiz.
A. MONİTÖRLERLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
Ekranda görüntü renkli noktaların birleşiminden oluşur. Bunların her birine piksel denir. Bir seferde ekranda
görüntülenebilen piksel sayısına çözünürlük denir. Örneğin 1024*768 çözünürlük denilince 1024 sütun ve 768 satır
üzerindeki noktacıkların kullanıldığını belirtir (1024x768=786432 tane piksel). Bir pikseldeki rengi oluşturmak için
Kırmızı–Yeşil-Mavi (RGB) üç ana renk kullanılır. Her bir renk taneciğine Dot denir. Yani bir piksel 3 dotun birleşimi ile
oluşur.
Ekranın dot pitch, yani nokta aralığı değeri de görüntü kalitesini arttırır. Bu mesafe azaldıkça noktaların arası
daralıp, elde edilecek resmin kalitesinin daha kesin ve detaylı olabilmesini sağlar. Monitörler dot pitch değeri 0.27,
0.26 ve 0.24 mm aralığında değişir. Her bir pikselde görüntülenebilecek renk adedine renk derinliği denir. 16bit
renk derinliğine sahip bir görüntüde 216 adet renk kullanılabilir demektir. Ekrandaki görüntünün saniyede yenilenme
hızına da tazeleme hızı denir. Hz ile ölçülür. 75 veya 80 Hzlik tazeleme hızı idealdir. Bir ekranın boyutları genellikle inç
olarak verilir. (1 inch=2,54cmdir ve " ile gösterilir.) Günümüzde sıklıkla 17" monitörler kullanılmaktadır. Ama 19" ve
21" monitörlerde bulunur. Buradaki değerler monitörün bir köşesinden çaprazdaki diğer köşesine olan uzaklığı
belirtir. Fakat esasen monitörlerin çoğunluğunun görüntü boyutu bu değerlere tam olarak uymaz. Monitördeki
görüntünün oluştuğu alana ise izlenebilir alan (görüntü alanı) denir. Monitör ne kadar iyi olursa olsun eğer ekran
kartı monitör kadar iyi değilse istenilen görüntü kalitesi elde edilemez.
Her monitör bir veri ve bir güç kablosu ile bağlanır. Veri kablosunun bağlı olmadığı, bozuk olduğu durumlarda
monitör ekranında No Signal uyarısı görüntülenir. Veri kablosunda 3 renk için 3 pin bulunmaktadır. Bu pinlerden
herhangi birinin kırılması durumda o renk görüntülenmez. (ekranın sarımtırak göstermesi gibi) Monitör üzerindeki
ışığın yanık olma durumu monitöre enerji geldiğini ifade eder. Üzerindeki bir açma kapama düğmesi ile birlikte ekran
görüntü ayarlarının (büyüklük, parlaklık, karşıtlık, görüntü konumu vb.) yapılması sağlanır.
1. CRT MONİTÖRLER(Cathode Ray Tube)
Küçük boyutlarda binlerce kırmızı, yeşil ve mavi fosfor kaplı tabakadan oluşan bir
ekrana, elektron demetinin çarptırılmasıyla görüntü oluşturulur. Elektron demeti fosfor
tabakaya çarpmadan önce ince metal bir maskeden (shadow mask veya aperture grill)
geçirilir. Amaç elektronları aynı noktaya odaklamak ve başıboş elektronların ekran
üzerinde görüntüyü bozmalarını engellemektir. CRT monitörlerinin içersindeki trafoda
yüksek bir gerilim(26000V) indüklemesi vardır bundan dolayı tamiri esnasında dikkat
edilmesi gerekir.
2.
LCD MONİTÖRLER (LİKİD KRİSTAL EKRAN)
LCD monitöre adını veren en büyük özellik, görüntünün elde edilmesinde büyük rol oynayan sıvı kristal
yapıdır. Sıvı kristal yapıdaki bir madde ne katı ne de sıvı diyebileceğimiz bir durumda bulunur. Bu nedenle bu duruma
sıvı kristal durum denmektedir. Sıvı kristalin bu özelliği sayesinde çok az enerji uygulayarak katı veya sıvı duruma
rahatlıkla geçirilebilir. Uygulanacak enerji sıcaklık, elektrik, basınç vs olabilir. Bu sıvı kristal yapıya elektrik enerjisi
uygulandığında bükümler açılır ve kristal moleküler yapı duruş açısını değiştirir. Bu özellik kullanılarak, ışığa sıvı kristal
kanalın içinden yol verilir.
LCD Monitörlerde her piksel 3 hücreye (alt piksele) bölünmüştür. Piksel elektrotları aracılığıyla 3 ana rengin yoğunluğu belirlenir
ve istenilen renk oluşturulur. LCD monitörlerin her bir pikselinde sıvı kristal madde bulunmaktadır. CRT monitörlerde olduğu
gibi binlerce pikselden oluşmaktadır. Her pikselde 3 adet renk hücresi (dot) bulunur. Bu monitörlerin satır ve
sütunlarında bulunan dotların her biri elektrotlara bağlıdır. Elektrotlar aracılığıyla istenilen renk hücresine elektrik
akımı gönderilerek arkadaki ışık kaynağından gelen ışının geçirmesi yani rengin parlaması ve görüntünün oluşması
sağlanır. LCD monitörde resim gösterimi işi aynı CRT’ de olduğu gibi tarama işlemi ile gerçekleştirilmektedir. Yalnız
LCD ekranlarda her pikselin bir adresi bulunmaktadır. Görüntülenecek piksellerin adresi belirlenir ve ilgili
elektrotlarla kullanılarak resim elde edilir. Ayrıca LCD panellerde kullanılan floresan lamba aracılığıyla ekranın
daha parlak görünmesi sağlanır..
Piksel Hataları: En titiz üretime rağmen hatalı resim noktalarının söz konusu olabileceğinin belirtmek gerekir.
Üreticiler ise 10 piksel hatasından fazlasında cihazı bozuk olarak kabul ederler.
Bakış Açıları: LCD ekranlar da görüntüye tam karşısından değil de bir başka açıdan bakıldığında renk netliği ve
kontrast değerleri düşüşte oluyor. Yeni nesil ekranlarda 160 dereceye kadar görüntüde bozulma olmayan ekranlar
üretilmiştir.
3. PLAZMA MONİTÖRLER
CRT monitörlerin çalışmasına benzer bir yöntem kullanırlar. Ġki cam arasında düzgün dağılmış, içerisinde xenon ve
neon gazlarının bulunduğu binlerce fosfor kaplı hücreler vardır. Elektrotların farklı gerilimle şarj edilmeleriyle hücre
içerisine, iyonize edilmiş gaz üzerinden akım girişi olur. Bu akım UV fotonlarının oluşmasına neden olan, yüksek hıza
sahip yüklü parçacık hareketine neden olur. UV fotonlar fosfor tabakaya çarparak fosfor atomlarını yüksek enerji ile
yükler. Bu enerji atomların ısınmasına neden olur. Sonrasında ise atomlar görülebilir sahip olduğu enerjiyi, ışık fotonu
şeklinde ortama yayar.
Plazma monitörler, LCD monitörlerden farklı olarak hücrelerde likit kristal yapı yerine plazma ortam
kullanılmaktadır. Plazma, maddenin iyonize edilmiş gaz hâlidir. Madde normalde gaz hâlindeyken, eşit miktarda
protona (+ değerlikli) ve elektrona (- eğerlikli) sahiptir. Plazma durumunda ise bu denge bozulur ve elektrikle
yüklenmiş atomlar gaz içerisinde gezmeye başlar.
Plazma ortamından elektrik akımı geçtiği sürece negatif yüklü parçacıklar pozitif yüklü bölgelere, pozitif yüklü
parçacıklar negatif yüklü bölgelere devamlı hareket eder. Bu esnada gezen bu parçacıklar birbirlerine çarpar.
Parçacıkların çarpışması sonucu iyonlarda bulunan elektronlar bir üst enerji seviyesine geçer. Eski enerji seviyesine
dönerken enerjisini ışık olarak boşaltır. Plazma ortamın bu özelliği kullanılarak plazma monitörlerde görüntü elde
edilir.
Plazma ekranda resim, diğer monitörlerde olduğu gibi tarama işlemi ile oluşturulur. Her dotun LCD monitörde olduğu
gibi bir adresi bulunmaktadır. Aydınlatılmak istenen nokta elektrik enerjisi verilerek plazma ortamdan ışığın çıkması
sağlanır. Renkli maske sayesinde noktacığın RGB şeklinde parlaması sağlanır.
4. LED Ekranlar
LED ekranlar aslında LCD ekran olarak da düşünülebilir. Light-emitting dioedes (LEDs) olarak
da bilinen LED ekranlar arkadan aydınlatmalı bir LCD ekrandır
LED TV’lerde, LCD ekranlarda arka aydınlatma olarak kullanılan floresan lamba yerine bir dizi LED (light-emitting
dioede / ıĢık yayan diyot) kullanılır. Ekrandaki görüntüyü oluĢturan her bir piksel için ıĢık, bu LED’ler aracılığıyla
gönderilir. Bu nedenle de daha net ve aydınlık bir görüntü sunmaktadır. LED TV’lerde arka aydınlatma olarak
kullanılan LED’lerin bulundukları yerlere göre LED TV’lerin ikiye ayrıldığını söyleyebiliriz. Bunlar doğrudan aydınlatma
ve kenardan aydınlatma olarak bilinir. Her iki teknolojinin de kendisine özel avantajları bulunur. Doğrudan
aydınlatma kullanıldığında çok yüksek kontrast oranlarına ulaşılabiliyorken kenardan aydınlatma teknolojisinde de
çok ince tasarımlar yapabilmek mümkündür. Doğrudan aydınlatma teknolojisini kullanan LED TV’lerde kullanılan LED
sayısı ve kontrol ettikleri bölgenin büyüklüğü, görüntü kalitesini doğrudan etkiler. Kenardan aydınlatma teknolojisi
maliyetleri düşürdüğü için bu teknolojiyi kullanan LED TV’lerin fiyatı daha uygundur. Sonuçta her iki aydınlatma
teknolojisi de standart LCD TV’lerin çok üstünde bir görüntüleme performansı ve enerji tasarrufu sunar.
EKRANLARIN BİRBİRİ İLE KARŞILAŞTIRMASI
ÖNEMLİ NOTLAR
1.
Ekran boyutu köşegen uzunluğu olarak ifade edilir birimi inçtir. 1 inç 2,54cm’dir
2.
İki piksel arası uzaklık (dot pitch)
Ekranda iki piksel arası en yakın uzaklığı belirler. Uzaklığın az olması daha fark edilebilir, keskin renk geçiĢlerinin
olduğu görüntüler anlamına gelir. Günümüzde 0.21, 0.24, 0.25, 0.27, 0.28 mm gibi değerler vardır.
En/boy oranı (aspect ratio)
Ekranın en ve boy oranlarını gösterir. Genelde bu oran 4:3’tür. Mesela 1024x768 çözünürlüğe sahip
bilgisayarda en boy oranı 4:3’tür. Ama günümüzde 16:9, 16:10 gibi oranlar da mevcuttur. 16:9 oranına
“widescreen” (geniş ekran) ekran denilmektedir.
4. Ekran tazeleme oranı (refresh rate)
Ekranın baştan aşağıya saniyede taranma sayısını gösterir. Başka bir deyişle ekrandaki görüntünün saniyedeki
oluşturulma sayısıdır. Birimi Hertz dir.
5. Ölü pikseller
Ölü pikseller görüntü değiştiği hâlde rengi değişmeyen ekran üstündeki noktalardır. Özellikle LCD ekranlarda
bazı pikseller özelliğini üretim aşamasında yitirebilmektedir.
3.
Kontrast: Bir görüntüdeki en koyu renkle en açık renk arasındaki fark. (1000000:1 500000:1 şeklinde ifade
edilir soldaki sayı büyüdükçe görüntüdeki kalite artar.)
7. Tepki Süresi: Tepki süresi bir pikselin aktif (siyah) durumdan pasif (beyaz) duruma geçip tekrar aktif duruma
dönmesi için geçen süredir (milisaniye cinsinden).
6.