Kaçkar Dağı`nda Buzul Şekilleri Yaylalar ve Turizm

Kaçkar Dağı`nda Buzul Şekilleri Yaylalar ve Turizm

Ankara ~niversitesi
Turkiye Cobafyas~Aragtma ve Uygulama Merkezi
Turkiye Cografyasi Dergisi
Yazan
Yrci. DOC.Dr. Ali Fuat D O ~ U
Arj. Gor. Mehmet SOMUNCU
Arj. Gor. jhsan ~ ~ C E K
Arj. Gor. Harun TUNGEL
Arf. Gor. Giircan GURGEN
"Ka~karDaginda Buzul Sekilleri, Yaylalar
ve Turizm"
A N K A R A U N f V E R S f T E S f B A S I M E V ~ ,A N K A R A
- 1993
(Glacier Shapes on the Magkar Mountains, Yaylas and Tourism)
1'rd. Doc. Dr. Ali Ffrcrt DOGU*
Ar.y. Gor. Mehrnet SOMUNCCI*
A q . Gor. il~sar~
C~CL:K*
Ar.7. G6r. Hanui TUNCEL*
Arg. Gor. Giirc~nGURGEN**
Anadolu'nun diger yiiksek daplarinda oldugu gibi Pleistosen buzullasmas~,Kaqkar Dagl'nda (3932 111) da belirgin izler b~rakmlstir.
P!eistosen'deki kallct kar sinlrj 2700 ni olan K a ~ k a r ' d abuzul izleri
kuzeyde 2000, _eiineyde2200 ni'lere kadar rahatllkla izlenebilmektedir.
Ruras~,bugun de Anadolu'nun en onemli aktuel buzul alanlarrndan
birisidir. K a ~ k a rDail'nln, daha qok kuzey yamaqlarlnda yer alan,
aktiiel buzullnrlnln di!leri 3000-3200 m'lerdedir.
Pleistosen'de kiloiiietrelerce uzun!u&~sahip o l a n biiyiik buzullardan al-i:r ka.ian tckne va:Iilci.in trrbanlarinda qe~itliyiikseltilerde yayla
yi:rlesmclcri vard~r.Yayln1:trrn konumlnrryla buzul ~ekilleriarnsr~ida
s ~ k ihi;- iliyki ~ i i z k ~ i ~ ~ ~ ~ u d u r .
Yorenin en iinelnli' sosyo-ckononiik ctkinliklerinden olan >aylriclltk ilt. iklim ko~u!lartarasinds. da yaklu bir i!i~ki vardir. Cevrede'krsa
inesafede, yiikseltinin . ~ r t n i z snedeniyle,
~
karlil yerden far!& zamanlarda kalkmas~, ya.ylac~I~g~
d o ~ r u d a i ietlrilemekledir. Ru nedenlc ;iynl
koye ait birden f:~zia yayla dikey yijnde Tarkl~.yiikselti bn~amaklarrncli~
konumia:11n1slard1r.
K a ~ k a rDagi, saliip olduCy ijzelliklcrden dolnyl, turizm rnerkezi
ilan cdilnii$ir.
-
* A.U. Dil ve Tariil-Cografyn Fakiiltesi, Cografya Boliitnu.
** A.U. Sosyal Bilimler Enstitusii, Cografya Anabilim D a l ~ .
Bu aravtlrma s~raslnda ekibimize kat~lanMehmet Altln'a te~ekktirederiz.
SUMMARY
Pleistocene glaciation, as on the other high mountains of Anntolia.
has left clear evidences on the Kaqkar Mountains (3932 m.), on Ki11;k;ir
which had a stable show cover at 2700 m. in Pleistocene, the glaci,ll
evidences can be observed at 2000 m. on the north and 2200 111. 011rhc
south. Today, the area is one of the most important actua! glnciatioll
areas of Anatolia.
The terminus of the actual glaciers, situated mostly on tiic no1.1hern slopes of the Kaqkar Movntains. reach to 3000-3200 111.
There are "yayla" settlements, on different altitudes at tlie botlom
of "U" shaped valleys which are rerniulents of the enorinoils p!ac~ers
extending several kilometres in the Pleistocene.
There is a. close relation between glacier morphology and locarioil
of "yayla's". There is also a close relation between "yaylac~!uk", whici~
is the most important socio-econo~nicactivity and the climatic conditions.
Yaylac~l~k
is thc directly effected by the nielt~ngof snow and different times due to rapid increase of the altitude. Thercfore there are
several yayla's loca.ted on different altitude steps vertically belonging
to the same village.
K a ~ k a rMountain has been declared a tourism center due to the
characteristics given above.
Tiirkiye aktuel buzul alanlar~bak~mlndanzengin degildir. I'leis.
tosen'e ait onemli buzul alanlarl~unvarl~gusadece yiiksek dafjl~kkesimlerde blraktlgi izlerle belirlenebillnektedir.
ijlkemizde Pleistosen'e ait buzul izleriyle beraber aktuel buzullasmanin birlikte goriildii@i ender yerlerden birisi de Dogu Karadeniz
Boliimii'ndeki Rize Daglan'n~n, Kaqkar Dafjlar~iinitesidir (Bkz. Sekil: 1). Kaqkar Daglarl'mn bavllca doruklar~n~
olu~turanDilek, Rulut
ve Soganlt Daglan'n~naraslnda yer alan K a ~ k a Dagl
r
(3932 m) da difjerleri gibi Pleistosen buzulla~mas~na
ait izler ta~unaktadir.
Bu alanda yiikseltinin kisa mesafelerde artmasi yaylacllik etkinliklerine bag11 bir takum ge~iciyerlegmelerin de kurulmaslnda dogrudan
etkili o l m u ~ t u r . ~ l l t e m i ~ ibncmli
n
zirve!eiin.dcn. birisine sahip olan
Kaqklir Dagi'nda a.ktiiel b u z u l l ~ ~ ~ nve
r ~diger
~ ~ ! ndogal defcrlerin zenginligi dngc~larl,turistiesi vz bili~nqevrelerini buraya pkmigtir.
KACKAR
DAG~NIN LOXASYON
..
--
-_--_
H A R ~ T A SI
.
I
I<aqliar Uaglar~ndaBuzul $ekillcri
160
Kaqkar Dat1nd.a Buzui Sekilleri
Kaqkar Dagl'ndaki buzul gekilleri diirt buyiik tckne vzdi 1.c onlnra kavurjan pekqok yan kolda toplanni~$tir.Buzul vadilci.inde~,H2staf ve Diibe, guneybat~dankuzeydoguya, Ceymakcur vadisi giineydogudan kuzeybat~pa. Kavrari va.disi ise guneyden kuzeyc uzanii~rtktadlrl (Bkz. Sekil: 2).
Hastaf Vadisi: Ru Vadi, Kr;q.kar Dagl'n~n guney yamaql:~r~navc
Soganl~DaE.l'n~nkuzey yamaqlnrlna yerlesen. qe~itiiboyu!lar.daki sirklcrle baglar. Kaqkar Da@'nrn giiney ya~nac~ncla
yeralarl sirkler i~crisindc
birbirinden farkll biiyiikliikte aktuel buzullar da yer;i.iinakt3.dir. Binlardan biiyuk o1an.1, kazeye bzkan yamaca yarnan.!nlsl cginii fazla bir
sirk iqerisindedir. i.Yalqrnlcr'~n(1951) Krenek'teil n::lilin.e g6ic dil yiikseltisi 3540 171 olan bu buzul, 3700-3550 11?'1erar:i.s~~ld:?.
ycr. al!r. Ihrzulun hemen kuzeyinde bulunn~icio~u-b.!.i.~
yonlii kii~iikbi: :15111 OULLII
vadisinin sirk krsnilnda yer alarl digel- buz~rlise 3500-3481) m'lerdeclir.
Bu buzulun oniinde kuqiik bir dil qsna.& 361;j de v2rd1r.
Soz ~ ~ I I L I Sbuzullar~n
LI
giineydc~usundabulunan sii-kir?.ic;?!.isinde
yer alan giiliin y;ik,<eltisi3375 m, a!ax ise 753 1112 dir. B.YI qzvselesce
krater golii olarak da nitelenen, bu silk giil;,i, ~alrsmnalan~nrnen b;iyiik goliidur (Bkz. Foto: I). Buradaki sirltii~017.iindebir q i l c ve qok snylda horgiiq kaya ile farklr yonlerdeki cilali, qizikli yCizeyler dikkati r;eker (Bkz. Foto: 2). Bu sekillerin iqerisindc bulundi!g~.~
krsa vc penis buzul vadisi dik bir e2ikle r?na sisteme ka~usui-.
Hastaf vadisinin, Sotan11 Da8i7n!~ikuzey ya,maq!;~r~rlda
ii~
biiyuk
sirki vardir. n u sirkierin hemen oniinde genq rnoren s ~ r t l a rile
~ duzensiz
moren ylg~nlarlbirlikte bulunma!ttad~r (Rkz. Foto: 3). Vadi belirgin
yan tnoren s ~ r a l a rve
~ erjiklerle ana buzul v:-ldisinc kavusur. tlrrstaf
vadisine guney yainaqlanndan k a v u ~ a n3 buzul vatlisi, rrsrll kar::lcterdedir. Runlar ana buzul vadisi taban~ndan300 m kadnr yiiksektcdir.
Vadinin kuzey yamadan ise k a y ~ a tkonileri ile boydail boya kaplan- IS
durumdadlr. Hastaf vadisini~l.guney yamac~ndayc!- alas sirk ve as111
buzul vadisi gibi ~ekillerinkuzey ya.maqlar~ndagcjrulr??cyi~ive k a y ~ a t
konilerillit~sadece kuzey yamaqlarda bulunmasr, buzul vzdisine belirgin bir asimetri kazandlrml~tlr.5 km uzunlu~undaltiHastnf vadisinin
egimi ortalama "/, 10 dur. Cok say~daesik ve horgiiq. Itayalarrn da bulundugu Hastnf, karakteristik bir tekne vadidir (Bkz. Foto: 4). Bu vadi
1 Buzul vadilcri. iqlerinde bulunan ynylalarin isimleri esas al~narakadlandir~lm!.pr.
DAGININ
KACKAR
JEOMORFOLOJ i
CI&
)
CILALI
('..
YUZEYLER
E S K I (IORENLER
I
.
YEN1 MORENLER
SOL~FLUWSION
TARACALARI
O L U ~ UYE K O N ~ L E R ~
Kn*YsAr
KON~LERI
FLUVIAL
VADILER
I.'I)!o
I:
E;ai!;;l~'
Dagr'ntlaki c!: hiij,iik sirk golii olan Uiiyiili Deniz Gtjlii (3375 m.).
I'our ? : H:~staT buzill vndisi~ideil,cilal~ve qizikli yiizeyleri ile, I,ir hijrgCi~kaya o1.11eEi.
1:olo 3 : lHns!;~i"huzul vadisinili, klevek Getligi k i ~ z c ~ ~ i ~ ~sirltlerinifi
tlclii
ii~ii-nclcgcniy IGr-j
a l a n ~kaplayan Inoren y1g11ilar1.
1-oto 4: K a ~ k a rDagl'n~nkarakteristik tekne vadilerinden biri olan ljnstaf v;ttlisinin
giineybatldan goriiniiniii.
iqinde akmakta olan Biiyiik~ay,tabandaki morenleri yararak, sekiler
olu~turmugiur.2270 m'deki iin moren seddi ile sonuq!anan Hastaf
tekne vadisi buraclan itiba.ren fluvial karakterde devani eder.
Dube Vadisi: Hastaf vadisine paralel olarak uzanan ve K a ~ k a r
DLGjn' ~n tioguya bakan yama~lar~ndaki
sirklerle baslayan, Diibe vadisinin uzunlugu yak!arjtk 5 km'dir. Bu vadinin kokiinde, tnbm seviyesi 3130 ni elm sirkin, kuzeye bakan yarnaclnda kii~iikbir b~izulvard ~ r Bu
. sirkin oniinde cliizenli slralar halinde bulunan geiq moren clepoIan oldukq.~genis bir alana. yay~lmrgt~r
(Bkz. Foto: 5). Dube vadisinin
kuzeye bakan yamn.;Iannda yeralan sirklar ana vadiye ula~abilmi~,
gii.ncye bakan yamaql~rdakilel.ise vadiye baglanamnm~g;lardlr.fiunlxr-
:!.ii1.2. sagtlil
giiriilen sirkin i ~ i n d zkiiqiik hir aktiiel l>un11yet. slmaktad~r.
lardan kuzeye baknn yamaqlnl-a yerle~enlerb?.klnln etkisi ile daha asag~larainebilrnisken (2800 m civar~),giineye bakan yamn~dabulunanlar
tiaha yiiksekie kalarek (3000 m civar~)ana vadiye ulasamam~glard~r.
Ortalama egimi % 15 kadar olan Diibe vadisinde, taban~ndakiegiklerden kaynaklanan, belirgin egim kirlkliklari vard~r.Vadinin yukar~
hsimlarlnda buzul hareketlerine ait asamalar~gosteren diizenli siralar
Ilalinde genC !nosen dizileri yer a l ~ r Dube
.
vadisinin kuzeye bakan yamaglar~nda2700-2800 m civar~ndasoliifliiksiyon t a r a ~ a l a rgorulur.
~
DCbe yaylasrna kadar gB11eybat1-kuzeydoguyoniindc uzanan tekne
vadi, buradan itibaren giineydoguya donerek 2200 m'ye kadar iner.
Vadi i~indekiDiipediiz Deresi taraf~ndanyarllan dip morenleri, fluvio-glasial sekller halinde bulunmaktad~r.Diger buzul vadilerindeki
gibi belirgin on moren deposu bulunmayan Dube v:.disi 2200 m'lerden sonrn fluviyal karaktere buriiniir ve Olgunlar mahallesinde Hastaf
vadisi ile birle~erekdoguya do@ devam eder. BLIvadi iqindeki akarsu
Coruh Nehri'nin kollar~ndanbirini o l ~ ~ j t u r u r .
Ceymakcur Vndisi : Diibe vndisini~iguneye bakan yarnuqlar!ndaki.
ki,iq.uk bir buzul vadisinin kuzeyinden, 3250 n~ yuksekiikteki Ceymakcur gedigi a r a c i l ~ gile,
~ Kaqkar Dagl'nln iiquncu buyiik buzul vadisi
olan Ceymakcur vadisine ge~ilir.Ceymakcur sisiemi ba5l1i.a iki buzul
vadisinden olucur. Bu vadilerden batlda yer alen ve daha biiyuk olanl,
taban seviyeleri 2750-2800 m'lerdeki dijrt sirke baglanan kiiqiik vadilerin birle~mesiylelneydana gelmigtir. Ceymakcur vadi sistemi iqinde
yer alan diger kol ise taban seviyeleri 2900 m'de olan iki sirkle b a ~ l a yarak 2 km kadar sonra ana vadiye bnglan~r.Yaklas~k3 km'lik boyu
ile kaqkar Dagl'ndaki diger buyuk buzul vadilerine oranla daha k ~ s a
olan Ceymakcur vadisi 2050 m'de yeralan on moren secldi ile son bulur. Digerlerine gore daha belirgin ve ~ o say~daki
k
e ~ i g esahip olan
(Bkz. Sekil: 3) Ceymakcur vadisinin, ortalama egimi % 16 dlr. Vadi
i~indekiegiklerin gerisinde irili urakll 10 kadar go1 vasdlr. Ccymakcur
vadisinde bulunan Yukar~Ceymakcur yaylasl ile A:a@ Ceymakcur
yayl~lsiasaslnda ise moren d e p o l a r ~ n ~yar~lmas~yla
n
o i u ~ m u sfluvioglasiyal sekiler duzenli ve kesintisiz uzanqlarl ile dikkaii ~ekmektedir.
Bu sekileri o l u ~ t ~ l r aCeymakcur
n
deresi, Kalerin diiziinde Kavran
deresi ile birle~ir.
Kavran Vadisi: K a ~ k a rdorugunun kuzeybat~slndaycr il!u11 vacli,
giineyden kuzeye dogru uzanlr (Bkz. Foto: 6 ) . Uzunlulju yakla~tk7,5
km, egirni ise "/;; 10 Icadar olnn bu vadi dogusundan iki kol allr. Vadirlin duguya ba.kan yarna~lar~nda
ise sirkler dikkati ~ e k e r .Kavran tekne vadisi, giineyinde yer alnn 2520--2900 m'lerdeki sirkierle baslar.
Bu sirklerin oniindeki belirgin moren setidinin gerisir~debulunun goIGil yukseltisi 2855 m'dir. Yukar~ Kavran paylasl dogusundan ana
vadiye kavusan 2 km uzunlugundaki kol, basamnkll bir goriiniimdeki
i~ ice sirklerle b a ~ i a r Runlardan
.
ikisinin tabanlnda go1 vardlr. En yuksekte bulunan sirklerin tabanlar~3100 m'lerdedir. Kavran vadisinin
en onemli kolu, Kaqkar Dagi zirvesinin kuzeybat~slnda,iqerisinde geliskin aktuel buzullar~nvarllgi ile dikkati ~ e k e nboliimdiir. Bu vadi kokiindeki sirklerin iqerisinde irili u f ~ k i 5l tane buzul bulunur. Sozkonusu
buzullardan birbirine qok ynkln mcsafelerde bulunaii dordE Knqkar
dorugunun kuzeybatls~nay e r l e ~ n ~ i ~(Bkz.
t i r Foto 7j. Diger buzul ise
dorugun kuzeyclo~usuadakib a ~ k abit sirk iqindedir. Kuzeydogudaki
bu buzulun dili 3200 m'dedir. Vadi buradan itibaren, buzul dilinin onunde duzenli s~ralarhalinde genq cephe morenleri ve horguqkayalarla
devam ecierek bir e ~ i k l ediger buzullarln olugturdugu vadiye kavugur.
K a ~ k a rdoruCjunua kuzeybatrs~ndnkibuzullarin boyutlar~vc Jillerinin u l a ~ t l k l a rseviyeler
~
farkl~drr.Bunlardan cn uzun ola11112501300 m uzunlugunda ve b i ~sistem i~erisindekitek v-idi buzu!udur.
Dik bir yamac; onunde, tipiic bir geri y a r ~ giie~ 3600 m'den ba~layanbu
buzul, 3000 1;l'ye kadar iner. Buzul dilinin son 100 m'si yamri~iardan
dokiilen enkaz ortusu ile kaplanm~gt~r
(Bkz. Foto: 8). Diger buzullar
vadi buzulunun dogusunda ve batls~ndayeralirlas. BatIda ycralan buzullnrdan biiyiik o l a n ~ r l ~dili
n 3080 m'ye, doguda yer alan buzulun dili
ise 3109 m'ye kadar iner. S. Erinq'e gore (1949), kuzeydeki III nolu
buzulun dili 3000 m, vadi buzulu (I nolu) 2850 n ~ vadi
, buzulunun do-
DA~INDA
KACKAR
FAYDALANMA
pi
IARLA
1(
I M P ALnNLnRl
"ST
ORMAN
SINIRI
T A R I M I "ST
BAsLlcA
SlNlRl
P A T ~ K A L A R vE
RoTALAR
I'oLo ' I : Kar;kar doruguniln (3932 n.), kuzeyinde!ii buzullar ile banlarln Bniindeki genq
I;ioien depolar~nrn,vadi i ~ i n d e ngorunumii.
Foto 8 : Kackni' i3nc1'1ldaki tek \adi buzulunan dil k ~ s m ~ nyarlklni.2.
~n
R ~ ~ z u l utiili
n
lardan dokulen molozlarla yer yer kaplanmlst~r.
ynrrii1i;-
gusundaki 11 nolu buzul 2940 m, vadi buzulu bat~slndakibuzulun dili
bir
ise 2900 m'dir. Bat~dayer alan buzul ile vadi buzulu araslnda, kii~ul<
buzul daha vclrdir. Buradaki buz,ullar~noniinde geng moren y~glnlilr~
genig bir alan kaplayan biiyulc bir set olusturur. Moren yrgrnlan oniindeki bir egikten sonra vadi, Pleistoscn buzulla.~mas~ndan
arta kalan
yan moreil siralar~,horgiiqkayalar, cilali yiizeyler ve bir golden olugan
qe~itli~ e k i lgruplarryla devam ederek as111 karakterde Kavran tekne
vadisine kavusur.
Kavran tekne vadisillde de, digerlerinde oldugu gibi, tabanda bulunan morenlerin akarsular taraflndan yar~lmas~yiao l u ~ a nsekiler
vard~r(Bkz. Foto: 9). Bu vadi 2020 m'deki on moren seddi ile son bulur. Kavl-an vadisinin her iki yamact da, yer yer k a y ~ a tkonileri ile
kaplldlr. 0zellikle buzul vadisinden qk~ldiktansonra Kalerin Diizii'
ne kadar, vadinin her iki yamaclnda ~ l oluklar~
g
ve G I ltonilerinin
~
var-
Foto 9: Kavraii vn~lisiiidoSluviyal ctkilcrll: yurllml~bir moicn dcposu. Fo~ogral'lii:c~i
plan~ndagiiriildugu gibi, Karadeniz'tic~~gelen nemli hava kiitlelerinin o I ~ ~ $ t i ~ r d bululugi~
lar, giiniin belirli saatlerinde vndi boyunca kanalize olmaktacl~r.
llgr diklcnti ~ekmektedir(1988 ylllnda vadinin batr yamaclildan gelen
bis F I ile
~ Y u k a r ~Kavran Yaylasinda 50 civarinda yayla evi tahrip 01mugiur). Vadi igerisinde yer alan Kavrnn deresi, Kalerin diiziinde,
Ceyniakcur Deresi ile birle~erekFlrtlna Deresi'nin kollnrlndan birini
olugturmaktadir.
Kaqkar Dagl'n~n dort buyuk buzul vadisindeki veriler dikkate
al~nd~glnda,
Pleistosen daimi kar slnlrl, qevre-dil metoduna gore ortalama 2700 m olarak belirlenmi~tir.Bu slnlr vadi!erin yonune bag11 olarak degi~iklikgosterir. K a ~ k a rDafjt'n~nkuzey ya.maqIar~nda,Kavra~z
vadisinde bu slnlr 2635 m iken Ceymakcur vadisinde 2675 m, doguya
bakan yamaqta yer zlan Diibe vadisinde 2725 111, Hastaf vadisinde ise
2835 m'dir.
-
Hastaf ve Diibe vadilerinin, Karadeniz iizerinden gelen nemli
hava kutlelerine kapal~o l u ~ l a rbu
~ vadilere d u ~ e nyagq cinsi ve mikt a r ~ netkilemektedir.
~
Bu sebeple goreceli olara,k ortaya q~kanfitrklll~klar Pleistosen ve aktucl kar slnlrlna da yanslmq ve kuzeyden guncye
gidildikqe azalan denizel etkiler nedeniyle Pleistosen'e ait l t a l ~ ckar
~
s~nlrlyiikselmiptir (Bkz: Tnblo 1).
Tablo 1 . Ka~karD a g ~buzul vadilerinde Plcislosen'c ait
kallc~kar slnlrl degerleri
Kuzey yamacl
Kavran
Ceymakcur
Vadi uzanlv yonii Kallc~kar
sln1i-1
-G'den K'ye
2635 m
G'den K'yc
2675 m
Dogu yamacl
Diibe
GB'den KD'ya
Hastaf
GB'den KD'ya
Kackar daglnln
Vadi Ad1
--
Guney yamacl
C
--
--
2725 ~n
-2835 m-
Bu h r k l ~ l ~gunumiiz
k
kogullar~ndaaktuel buzul da5111yn1da ctkilemektedir. Kuzeyden gelen hava kutlelerinc a q k olan Kavrnn vadisindeki buzullann varl~glbu etkinin k a n ~ t ~ d
(Bkz.
~ r Foto: 9) Hatiif
vc Diibe vadilerinde yeralan buzullar, b a k ~ n ~yanl
n slra kuzeylerindeki
boyunlar araal~glile Karadeniz'den buraya ula~abilen]lava kiitleleriyle de ilgilidir. Nelnli 11ava kiitlelerinin sadece bu boyunlar aracll~g~yla,
Hastaf ve Dube vadilerine sok~llabildiklerigozlenmigtir. Ayrlca, Karadeniz'in neinli ort3mln~temsil eden bitkilerden birisi olan, rhododendronlar~n(ormangiilii) vadiler i~indekidak111~1
da bunu giistermektedir. Hastaf vadisinde bulun,mayan orn~angiilleri,Diibe vadisinde
az da olsa goriilmekte, Ceymakcur ve Kavran'dn ise yer yer yogun
bir ortii olupturmaktacfir. A y n ~pekilde bu buzul vadilerinden, sadece
Diibe vadisinin kuzeye bakan yainaqlar~nda goriilen soliifliiksiyon
taraqalarl, bu vadinin pekqok bakllndan denizel etkiler ile karasal et-
kilerin araslnd34i bir ge~igzonu iizerinde yer aldlgin~ortaya koymaktadlr.
Kaqkar Dagl'ndaki sirklerin dag111~1
ve buzul vadilerinin uzanlglarlnda b a z ~yaplsal etltiler de gozlenmigtir. Siritler ve aktiiel buzullar~n
yerlegtigi aianlarln, ozeilikle kolay aglnabilen serpantinle9me zonlarlna uygun da$jlllglar~dikkati qeker. Bunun en belirgin ornegini, Denix Goiii'nun guneyicden ba~layanve aktuel vacii buzuluna kadar izlenebilen, zay~fbir zona yerle~engbller ve aktiiel buzullar olugturur
(Bkz. Foto: 1). f-Iastaf buzul vadisinde de benzer bir durum sozkonusudur. Burada b a h kogullan~~n
yanlsira, yapiszl etkilerin de morfolojiye
yansldlgl gozlenmi~tir.Vadinin kuzeye bakan yamaqlar~ndavolkanik
kayaglar, giineye bakan yamaqlarlnda daha koiay ayrr~abilenvolkanosedimanter kayaqlar vardlr. Buzu! vadisi bit litolojik farkhllbn olugturdufju zay~fzonda ar;llmlstlr. Vzdinin giineye bakan ysn~aqiar~nln
biiyfik boliimu, bakln~nyanrslra Iitolojinin de etkisiyie, ltaygrtt konilerince ortiilmiigtiir. Bunun sonucu~ldaIiastaf buzttl vadisi asimetrik
bir goruniim kazanmigt~r.
Maqkar Dag~nctaYay lnlar
Yay!ac~llkyorenin cn onemti sosyo-ekonolnik etkilzliklerindetldji-.
Bu ctltinli!tler ile yergekilleri ve ik!im kogullar~aras~ndaqok s ~ k lbir
baglant~vardr. Cevrede yukseltinin k1s3 mcsafede artmas1 nedeniyle
karln yerdcn farkl~zamanlarda kelkmas~,y::ylacll@~ doirucian etkilemektedir. Bu nedenle, iizellikle kuzeye bakan yamaqlarda, aynl icoye
ait birden fazla yayla I'arltl~yiikselti basan~aklar~ndr-?
konumlanmrgt~r.
Cevrenin geleneksel yaylacll~ketkinliklerinde, son y~llarda,Dogu
Karc?.detlizBiiliimii'nde turizmin geligmeye baglamaslyla birlikte fonksiyon degigil;likleri de goz!enmektedir.
Ara~tlr~na
alanlnda Hastaf yaylas~,Diibe yaylas~,Apgi ve Yukarl
Ceymakcur ilc tZ5aF1 ve YU~;LII
Kavran yayla!ari olmak iizere alil adet
yayl:~ bulunmaktctdir. Buiilardan Haslaf ve Dube yay!alan 1Car;kar
Dail'nin dogi:sunda digerleri ise kuzeyindedir.
Dagrn kuzeyinde yaylalar ve yaylac~l~k:
Ceymakcui- ve Kavran
tekne vadilerincie Ava51 ve Yukari olarak isimlendirilen iki~eryayla
bulunmaktadlr. Bunlardan A~agiCeyrnakcur ve Asagl Kavran yaylylal a r ~2000 m'de ve cepl~emorenleri ijniir~dekurulm~lqtur. Ruzul vadisindeki bir egigin onunde bu!unail Yukar~Ceyinakcur yaylas~2350 n ~ '
de, Kavsnn vadisi i~erisindekio!.lemli egiklerden birisinin iizerinde ycr
alan Yukar~Kavran yaylas~ise 2300 m'dedir (Bkz. Foto: 6). Yaylalarln bu konumlanmn jeomorfolojik birimlerle uyumlu olduklari dikkati
qekmektedir.
Ceylnakcur ile Kavr.a,n vadilerinde A9aEi ve Yukar~olarak. isimlendirilen ve farkll yiikseitide konumlailmlg olan yaplalarin kurulu~unda kar ortiisiiniin bahar aylarlnda yerden farkll za~nanlardakalkmas~
etkendir. Yaylalar~nkademeli olmnsin~nbir diger sebebi ise taze ot
ihtiyac~nlnkarg~lanabill~esidir.
Yaylnya qrkan koylerin tumiinun 1000
m'den daha a ~ a g ~ dyer
a alr?lasrr.!n sonucunda yore lia!kl i!k ijnce, nisan ayi ortalarlnda bir mezraa oian (Tandogan 1988), Ayber'e gelrriektedir. Burada 10-15 gun krtdar ltaldlictan soma once q a g ~yayla1:rra
g~kllmaktadlr.Yulcarl yaylalara GIICIS ise karln heniiz yerden kalkmamas1 sebebiyle ancak haziran aylnda gcr~ekle~ebilmektedii..
Ceym~kciir
yayla!ar~na CamIihem~inilqesine bag11 Asag~$imsirli ve Kapllca koyleri, Kavran yaylalarsna ise ~zrnlihemgiil'ebag11 S ~ r tYukar~
,
Simqirli,
Giiroluk ve Pazar il~esinebag11 Akbucak koyleri halki qlkmaktadir.
Yukar~Ceymakcur ve Yukarl Kavran yaylalar~ndaagustos ayl
sonuna kadar kalinmaktad~r.Bu tarihten sonra, a?a@ yaylalara inilmekte ve ekim ayl baglna kadar burada kahnmaktad~r.Ekim aylnda
Ayder'de kallndlktan sonra ise koylere doniilmektedir. Yukarl yaylalardan doniig baglad& zaman, b a z ~aileler agagi yaylada kalmadan Ayder'e inerler. Yaylalara q ~ k qve dijnii~lerselenek halinde gelmiq, torensel bir ~enlikhavasi iqerisinde yapllmaktad~r. i3u ~enliklereyorede
"Vartovur" ad1 verilmektedir (Somuizcu 1989).
Ceymakcur ve Kavran yaylalar~ndahayvanclllk rmaqll yaylacil~gln
yanlslra sadece yaz tatilini ge~ii-mcki ~ i ngelenlerin sr?ylslnin giinden
gune artti& dikkati qekmektedir. Yore Iialk~dl~lndakapllca tedavisi
(Tandogan 1985), Ca2cil1k vc do@ yiiriiyiisculiiBii gibi qegitli amaqlaria
da bu yaylalara geienlcr v;trdir.
Ceymakcur ve Kavrar, yaylalasinda evlerin hemen tiimiiniin y2maq egiminden kazanilan alt bolifmleri a!w, bunun iize~ineyapslan
kis~mise konut olarak ku!larulmaktad~r (Bkz. Foto : 10). Sijzkonusu
yayla evleri yorenin geleneksel mimarisiile uygun, esietik baklmdan son
derece giizel yapllardlr. Binalarm tthlr oiarak kullr,nrlan boliimleri taStan, konut olarak kullan~lanlus~mlariise ti'liniiyle aligaptan yapllmlgtlr. Bunun yanlnda sadece tagtan yapllmlg, birbirlerinden aralarlndaki duvarla ayrllan iki boliim halinde, daha basit yayla evleri de var-
dlr. Bu yapllarln bir bolumu ahlr, diger bolumii ise konut olarak kullanllmaktadlr. Yaylaya gkan ailelerin gelir duzeyleri farklldlr. Bu sebeple yoksul aileler maliyeti duguk ve temini daha kolay olan yap1 malzemelerini tercih ederek, genellikle tagtan ve tek katll yayla evleri yapmiglardlr. Varllkh aileler ise qogunlukla iki katll ve ikinci katlarl tumuyle
ahgap olan konutlara sahiptirler. Yaylalardaki konutlarln uzeri onceleri hartama (bedevra) ile kaplanirken, bunlarln yerini, guniimiizde
~ i n k olevhalar almigtir.
Ceymakcur ve Kavran tekne vadilerindeki yaylalarln konutlarl
planh ve ozenli yapilrmgtir. Konutlarln qogu u~ veya dort bolumden oluSur. Bunlardan girigte yer alan mekbn, gunluk ekonomik faaliyetlerin
yurutuldugii yerdir. Bu bolumun duvarlnln herhangi bir yerinde ise
islnmak ve yemek pigirmek amaciyla kullanilan ocak bulunur. Konutlarda yiyeceklerin ve elde edilen iirunlerin depolandlgl klslm ile diger
odalara bu bolumden aqllan kapllarla ge~ilir. Konutlarln zemini tahtayla d o ~ e n n ~ i ~ Buranin
tir.
altlnda ahlr olarak kullanllan bolum yer
allr. Yoredeki yayla konutlarimn kapllan, c;ogunlukla guneye bakmaktadir. Konutlardaki pencerelerde, yaylaclllk donemi sonunda, yaplyl
dlgarldan gelebilecek tehlikelere kargi korunlak amaclyla yapilan pancurlar da vardlr.
Ceymakcur ve Kavran yaylalarlna 900 kadar buyiikbav, 100 kadar da kuqukbag hayvan goturulmektedir. Yaylacllik doneminde bu
yaylalarin koyle baglanhlarl devam etmektedir. Bu yaylalardaki erkek
nufus, b a ~ k a~ehirlerdegallprnalar~sebebiyle azdlr. Cay hasadi donemlerinde de insan saylslnda bir miktar eksilme gorulur. Yayla halklntn
ihtiya~larl,Dogu Karadeniz'in belli bag11 kapllcalarlndan birinin bulundugu Ayder yerlegmesinden kargilanmaktadlr. Burasi son zamanlarda yaylacillk faaliyetlerinden ~ o turizme
k
hizmet eder hale gelmi7tir.
Dagln dogu yuzunde yaylalar ve yaylacihk: Hastaf tekne vadisi
uzerinde 2400 m'deki Hastaf yaylanna' sadece Yaylalar (Hevek) k6yii halkl q~kmaktadir.Yayladaki konutlarln henlen tumii moren depolanndan temin edilen ta~lardanyapllml? olup, iistleri ahgap malzeme
ile ortulmugtiir. Konutlar genellikle tek odadan olugmu~basit yaplIardir. Bu konutlarln taban~toprak olup uzerine kilim vb. bir ortu serilir. Yaylacll~kdonemi boyunca bu oda aynl zamanda yag, peynir
yaplmi ve bunlarln depolanmasl amaclyla da kullan~lmaktad~r.
Bu
mekanda genellikle sadece bir duvar uzerinde, i~eriyei ~ i kgirmesi amaclyla blrakilan kiiqiik aqkllklar vardlr. Yaz aylarlnda geceleri 2-3 "C'
ye kadar dugen sicakll&n etkisini azaltmak amaclyla, pencele bogluk-
larc cam veya naylon bir ortuyle Itaplanrr. Bu odalarln yalllnda yaylaya getirilen hayvanlarln banndrrrld~$j~
vc san~nnllkolarak da kullanrIan, iiq tarafi duvarla qevrili, iizeri kapall, iinu agik bir biilii~nvard~r.
Sozii edilen bu mek3nlar~niiniinde bir avlu bulunmaktadrr. Avluyu
olu~turant a ~duvarlar~nherhangi bir kogesinde ocak buluni~r(Bkz.
Sekil: 4).
Hastaf yaylas~nrt nisan-m.v~saylar~nda glltrlmaktadlr. Burada,
agustosa kadar Italrn~r.Yaylacl!tk donemi iqerisinde kuzeydeki yaylalarda oldugu gibi, llalkln koyii ile baklantls~siirmektedir. Gerek ki~isel
ihtiyaglar~nkar~~lanmasl,
gereltse koyde yiiriitulen el<onornik faaliyetler igin zamau zaman koye gidip gellneler sozl<onusudur.
Da@n bu >iiziindeki diker yayla ise yine bir tekne vadi iqerisinde
bulunan 2350 m'de Itonumlanm~sDiibe yaylasldlr. Bu yay!a, buzulun
olu~turdugubir e$ik oniinde (Bkz. Folo: I]), geceleri yiikseklerden
vadi iqinde kanalize oixll riizgsrlardan korunakl~bir yerde kuruln~ustur.
Sozkonusu yay lada da Hastaf yaylas~ndaoldiiiju gibi, evler buzulta~larlndan i n ~ edilmigtir.
a
Yayla evlerinin qogunun iizeri a h ~ a malzeme
p
ile
kaplanmly, kimilerinde ise bunun yerini ~ i n k oiirtii alm~gt~r.
Buradaki konut planlar~ile Hastaf yaylaslndakiler araslnda belirzin bir fark-
Foto 10: Aysg~Ceyrnakcur yaylas~ve yayla civar~nda,2200 m'lerde son bulan orrnan
iist S J I I I ~ I .
lll~kolmamakli~ birlikte, Diibe yaylas~konutlarln~ndaha ozeilsizce
yapllm~g olduklar~d i k k ~ t iccker.
Agustos aylna kaciar FIastaf yaylaslnda kalan Yaylalar koyii halk ~ bu
, ayln sonunda Hastaf yaylas~n~
I~ementiimiiylc terkederek Diibe
yaylaslna geqer. Surada eyliil ayl sonuna kadar kallncllktan sonra
koye doniilmektedir. Eunun yan~ndaYaylalar koyunii olugturan b a a
n~aha!lcler ise b11 iki yaylndan yaln~zbirisini Itullanmaktad~r.
.
Hnstrtf ve Diibe yayla!;~nna sadece hay\lanclI~kamac~ylagelenlerin yanlslra, Yaylalzi. k6yiinden baska ~ehirlercgoq ecierek y e r l e ~ n lerin, yaz tatil!erini gec;irrr.ek ama,cly!:?. yaylaya geldikleri de goriiliir.
Hastaf ve Dube yaylaslna 250 kadar biiyukba.9, bir o kada.r da
kugiikbag hr:yvan gotiirulmektedir. Hastaf vadisinin vejeiasyonu dalla
~ o IRera
k
oze!!igi gosteimektedir. Kagkar Dagl'n~ndogusunda siirdurulcn yaylac~l~k
f;ialiyefleri s~raslnda,ilk diinemlerde once (nisan-agustos aylarl a r a s ~ )Hastaf tekne vadisindeki vejetasyondan yararlan~lmakta, ardlndan agustos aylna lczdar hayvan otlatmak i ~ i nhemen hic
kullan~lmam~g
olan ve vejetatif ortiisii daha qok gaylr ijzelligi gosteren
Diibe vadisine geqilmektedir.
Hastaf ve Diibe vadilcrinde, k13 a.ylar~ndahayvanlarln beslenniesindc de kullan~lmakaniac~ylaot biqilerek yaylac~l~k
donemi i~erisincle
kijye goturiilmektedir.
Kullan~lmaddnclnteri dikkate a.l~ndrg~nda,
liastaf ynylas~,A7ag1
Ceymakcur ve Aga& Knvraii yaylalr:rrna, Diibc Yaylasl isc Yukar~
Ceym~!.:cur vc Yukarl Ka.,.vran yaylalar~na benzerlik gosterir (9kz.
Seltil: 5j.
fncclelne alaninda yaylacll~kbuzul vadileri ile sln1r11bir clurum
gvstennektedir. Buz~rlvadikri ic;.lndelii cgim ko~.ullarrn~n
e!veri~li 01mas1 yaylac~i~k
Fa.aliyetlerini, b~.ira!ara yoneltmi~tir.Suzul vadileriniil
Iiepsillde yaylnc~l~k
s1nu.l vrtdilerin kijklerinde yer alan sirk tabanlarlna kr,dar izlenebilmektedir (Bkz. Sekil : 6). ~ r n e g i n ,Kavran vadinda,
sinde, aktuel buzullann o~liindeyeralan ~ k i ' ! z $ a ~ ~ r ~ 'yaylalardan
getirilen bopalar eyliil ortaslna kadar al~konulmaktad~r.
inceleme a l a n ~iqerisindc ~ o s~n~r-11
k
bir yer tutan tarlm alanllir~
Olguniar mahal!esi seviyesitlde, Etibe ve Kastaf vadileri giriginde gorulnlektedir. Buradaki kii~iikdiizliikler iizerinde yulaf ve arpa ekimi
yapllmaktad~r.
K a ~ k a rDaglar~ndaBuzul Sekilleri
176
K A C KAR
DAGINDA
Irr
3Ya
mlR
YAYLACILIK DEvRELERI
YAYLACILIK
DONEMI
M e z r a a Devresi
r
Asagt Yayla
Dcvrrsi
Yurart Y a y l a Dcvresi
11
11
3
m
2003
1500
lo00
K U Z E Y VAMACINOA
500.'
I
fl
m
IV
V
VI
aylar
VII
MI1
IX
X
XI
XI1
Scktl:
5
Yoredeki orman alanlari, doguda Olgunlar mahallesi civarlnda 2150
m'lere kadar ~ ~ k aBurada
r.
yaygln olarak sar~qamlar(Pinus silvestris)
goruliir. Kuzeyde ise, orman alanlari, A~ag1Kavran ve
Ceymakcur yaylalarl seviyelerinde 2200 m'ye kadar ula~maktadir.Burada k ~ z ~ l a gaq (Alnus barbata), ladin (Picea orientalis) ve yer yer goknarlar (Abies nordmanniana) goriilmektedir (Bkz. Foto: 10). Ayrlca kuzeyde zengin bir ormanalt~flora,si da vardlr. Da&n kuzeyi ile dogusunda orman
ust sin~rindakiasimetri ve bitki turlerindeki farklllik iklim kogullar~na
bag11 olarak meydana gelmi~tir.
Kagkar Daglnda Turizm
K a ~ k a rDag~,yurdumuzda dag turizmi acisindan en onemli alanlardan biridir. Bunda, sozkonusu daglik alanin dogal ve begeri ijzelliklerinin pay1 buyuktiir. K a ~ k a rDagl'ndaki buzullar ve buzul golleri,
ozellikle kuzey yamaqlarda 2200 m'ye kadar izlenebilcn zengin orman
ortusii ve bunun uzerinde yer alan alpin vejetasyon dikkati geken dogal degerlerdendir. Bu dogal ortamla uyumlu bir da$j~lqgosteren yaylalar ve yaylacilik faaliyetleri de turizm aq~slndanonem tagimaktadir.
1-oto 1 1 : Vadi iserisinde kanalize olan riizgirlarln olunisuz etkilerinden korunmak omac ~ y l abir e ~ i kiiniinde kurulmug olan Diibe yaylas~.Yayladaki cvler qogunlukla tek ocla olup
n~orcnlerdeny a p ~ l m ~ ~ t ~ r .
K;t~k:!r Dagl'ncla turizm, qogunlukla tlrman~naya da dag yiiriiyii~culiijjii o!arak da tanlmlanan "trekking" bi~imindegerqeklegtirilmektedir. Ayrlca fotograf qekmek, bitki ve hayvan v a l - I I ~ Ibuzullar~,
~I,
buzul
gollerini incelemek ve gorrnek amac~ylagelenler de vardlr. Da@n zengin turizm potansiyeli yeterince organize bir sekilde degerlendirilememektedir.
Kaqkar Dail'na, ~ogunluguyabanc~olan turistler bir tur organizasyonu aracll~glile veya birkaq kisilik kii~iikgruplar halinde gelmektedirler.
Ce~itliama~larlaKqkar'a gelenler, turizm ~irketlerinceonccden belirli kamp alanlarlnda kurulmu~olan qadirlarda ya cia beraberlerinde getirerek kurduklar~qadlrlarda kalmaktadlrlar. Bunun yanlnda
yore halklnln konukseverligi, yayla evlerinin bu a m a ~ l akullanllmaslm
saglar.
K a ~ k a rDafjl'nda ger~ekleqtirilenturizm faaliyetleri dagln kuzeyinden ve giineyinden baglayan iki farkli rotadan yapllmaktad~r(Bkz.
Sekil: 6). Dagln giineyindeki rota, Ermrum-Yusufeli baglant~hd~r.
178
K a ~ k a rDaslar~ndaBuzul Sekilleri
Yusufeli'nden daga en yakln yerlesim merltezlerinden biri o!an Yaylalar koyune kadar aracla gelinebilmektedir. Yaylalar koyu turizm
a m a ~ hbu tip faaliyetlere cevap verebilecek bazi fonksiyonlara sahiptir. Yaylalar koyiinde, koyun ortak ma11 olan bir dag kulubesi ile $ahsa ait bir pansiyon bulunmaktadlr. Ayr~caburada yiyecek ve benzeri
zorunlu gereksinmeleri kar~~layabilecek(bakkal, flr~n,kahvehane)
himet birimlerinin yanislra gadlrli kamp kurmak isteyen turistler i ~ i n
koy gevresinde uygun kamp alanlari mevcuttur (Bkz Foto: 12). Turizm,
imkanlar~k~sltllbir dag koyu olan, Yaylalar koyii halb iqin son birkaq
ylldlr onemli bir gelir kaynagi olmaya baslam~gtir.Koyiin erkekleri
~evredekigeziler iqin gelen gruplara kilavuzluk yapmakta, ayl-lca turist gruplarlnln e~yalarln~n
kamp alanlarina tn~lnlnasltldahayvanlardan yararlanilmakta ve bu yolla koye gelir sag!anmaktad~r.Bu haliyle
Yaylalar koyu, yurdumuzda henuz geli~mekteolan dag turizmi konusunda onenlli rol oynayan guzel bir ornek olugturrnaktad~~.
Foto 12: Dabin giiney yiiziinde t ~ ~ r i etkinliklcri
~rn
bakimlndnn onemli bir ycrlegme olan,
Yaylalar kdyii. BLI ~evredekis a r ~ ~ a r n l ak8y
r , qevresinde 2150 ln'dc ornian iist slnlrinl
olu~turmaktadlr.
Yaylalar koyunden Kaqkar Dagl'na q~kabiln~ek
icin, once stabilize
bir yolu takiben Olgunlar mahallesine gelinmektedir. Buradan itibaren
Hastaf vadisinin giiney yamacl boyunca devam eden patika, Kaqkar
dorugunun giineyciogusundclki Dilberdiizii (2750 111) mevkiinc ulavmaktadir. Rurasr K a ~ k a rdoruguna guney yiizden tirnlanmak ve Cevreyi gezmek isteyenler iqin ana kamp a l a n ~ d ~
(Bltz.
r
Foto: 13). OlgunInr miihallesi ite Diiberdiizii r?l-as~ndabayka kamp yerleri de vnrd~r.
Yaylalar koyiinden Dilbe~duzunetek etaptil. ~~kllabilecegi
gibi arada
yer alan diger kamp aianlar~ndacla konaklanabilir. Olgunlardan Dilberduzii'ne yiiksiiz olarak 5-6 saat siiren bir yiiriiyiisle uls?g~llr.Dilberdiizu'nden Kaqkar doruguna tll-manq ve knmp alanlna donu? ise yaklayk 10 saattir. Kzqkar Dz91'nln giineyindel-i bu rota, geriye cioniiy
i ~ i de
n kul!n~~lmaki~,:.:i~i*.
D@in kuzcy taraf:na ul?.smak iqin ~ogunlukla
Ayder yolu kullnn~l~!-sa
da, d a g n ~giiileyinden de kuzeyine g e ~ m e kmumkiindii:. Eut::!;~ it;in Olgunlsi, n~ahnllesl!lde~z,
ijnce Dube viidisine giri-
a g ~ ngiineyinde Hastaf buzul vadisindeki en onemli kamp yeri olan
Foto
Arka planda as111bir vadi ve oniindeki caglayan dikkati ~ekmektedir.
180
Kackar Daklar~nda Buzul Sekillleri
lir. Burada, vadideki patika izlenerek, Ceymakcur geqidine ulayllt.
3250 m'deki bu geqit gii~ieyikuzeye baglayan ba~ilcayoldur (Bkz. $ekil: 6). Hastaf'da oldugu gibi, Dube vadisinde de uygun kamp alanlar~
vardr r.
Ceymakcur geqidiyle, clagrn kuzey yamaglarinda yer alan Ceymakcur vadisine ulaglllr. Bu vadide, egiminin fazla olinas~sebebiyle gaglldayarak akan sular, buzul golleri ve dogal bitki ortiisiiniin olu~turdu$ju
giizellikler turizm aqlsrndan biiyiik bir potansiyeldir. Ceymakcur vadisi
ile Kavran vadisi "Kalerin diizii" ad1 verilen yerde birle~ir.Buras~
Ayder'den yukarl qklgta Ceymakcur ve Kavran'a giden yollarln ayrll~ I &yerdir.
I
Orman deposu olarak da kullan~lanb ~ diizliik,
i
aynl zamanda Ayder ile yaylalarln araslndn, kamp kurmak igin uygun bir alandlr.
.,
Kavran, jeor~~orfolo.jikozellikler ve yaylac~lrgln olugturdugu turizm degerleri aqlsindan en onemli vadidir. Kavran vadisinde gerqekl e ~ e nturizm etkinliklerinde, bi~radayer alan aktiiel buzullar~npay1
buyuktur. Buzullar ve gollerin yanlsira vadi iqindeki Agagl ve Yukarl
Kavran yaylalar~qevrenin dogal ve miniari ozellikierini yansltan konutlar~ylabagllca turizm degerlerini olugtururlar.
Kavran vadisi giizergiihlnda Yukarl Kavran yaylaslna kadar araba
yolu ~nevcuttur.Ancak toprak olan bu yo1 yagr~larsonucu ~ o g zamari
u
yer yer bozulmaktadlr. Yukari Kavran yaylaslndan sonra yolun bitimiyle birlikte patika baglamaktadlr.
Vadi iqerisindeki yaylalardan yukarlya qlklldl@nda, Kagkar dorugunun kuzeybatls~nda,yore halklnca "Mezovit" olarak anllan, okiizqaylrl'na (2800 m) ulaylllr. Burada qadlr kurmak iqin uygun kamp alanl a r ~mevcuttur (Bkz. Foto: 14). 0zeI tlrmanlv ~nalzemesikullanarak
buzullarln iizerinden Kaqkar doruguna qtkllabilir. illlkemizdeki aktiiel
buzullarln en giizel ijrneklerinin bulundugu bu alan da&~lar,fotografcilar, do@ bilimciler ve buradaki dogal giizellikleri gormek amac~yla
gelenler iqin ilgi qekicidir. Cevrede degigik amaql~giiniibirlik yiiriiyugler yaplp kamp yerine donmek mumkiindu18.
Daij, turizmi yurdumuzda giderek yayglnlaynaktadlr. Bu konuda biiyiik bir potansiyelin varllg~gozonune allnarak Turizln Bakanllg~
tarafindan, ulke diizeyinde ~egitligall$malar baglatilm~~tlr.
Soz konusu
qal~~malarln
amaci, dag turizmine elverigli alanlarln belirlenmesi ve
buralarm, gerekli etiidler yaplldlktan sonra bir planlamayla turizmc
aqlmas~dlr.Bu qer~evede,Kaqkar Dagl ve qevresi Bakanlar Kurulu'
nun 7 Vubat 1991 tarih ve 91 / 1514 sayli~kararl ile "Turizm Merkezi"
ilan edilmigtir. Bu karar 20 Mayls 1991 tarih ve 20876 say111Resmi Gazete'de yaylnlanarak yiiriirliige girmigtir.
Foto 14: C)kiiqayirt kamp alan~.Buras~d a g ~ nkuzeyindeki turizm etkinliklerinde ana kamp
alan~ozelligi tagtrnaktad~r.
Turizm merkezi ilan edilmesiyle dikkatleri uzerine qeken bu yorede, oncelikle yap~lmaslzorunlu ban diizenlemeler gundeme gelmigtir;
- Kuzeyde Yukarl Kavran'a, giineyde ise Olgunlar mahallesine
kadar u l a ~ a nyol, dogan~nkorunabilmesi i ~ i n daha
,
yukar~yagoturulmemelidir.
- Turistlerin konaklayabilmeleri iqin, yoredeki yayla evlerinden
yararlanllabilir. Bu evler aslina uygun restore edilmeli, yeniden yapila-
cak konutlarda ise geleneksel mimari tarz korunmalidlr. Yorede, yaylalardan yukarida olasi bir yap~larjmayakesinlikle izin verilmemelidir.
- Dilberduzu, okuzgayiri gibi ana kamp yeri ozelligi tagiyan alanlarda, qevrenin kirletilmemesi ve korunmasi amaciyla gerekli tedbirlerin alinmasi zorunludur. Bu alanlarda, turizm donemlerinde mutlaka
gorevli bulundurulmalid~r.
- ~ a ~ k Dagi'nin
a r
bitki ve hayvan varlib envanteri gikanlmaIidir. ozellikle bu yoreye has tiirlerin korunmasi ve tanitllmaslna yonelik gali~malaryapllmalidlr.
- Yb'rede turizm faaliyetlerine katkida bulunmak uzere, tanitici
slayt ve fotograflar, otantik el sanati iirunleri satilan, dagcihk ve kamp
malzemesi saglanabilecek birimler ve turizm dani~mabiirolari tesis
edilmelidir. Bu amaG igin Yaylalar (Hevek) koyu ve Ayder, en uygun
yerlegmelerdir.
- Kagkar Dagi'mn turizme agilmasi idn acele edilmemeli, saglikl~bir gelisme igin, oncelikle belirtilen alt yap1 gali~malaritamamlanmalidir.
- Kagkar Dagi ve benzeri turizm merkezlerinin planlanmasinda,
doga ve insan ili~kisininsaglikl~bir gekilde kurabilmesi igin, cografyacilarin aktif katihmina ihtiyag vardir.
Bilgin, T. 1969.
Gavurdag Kitlesinde Glasiyal ve Periglasiyal Topografya $ekiIIeri. 1st.
univ. Cog. Ens. Yay. No: 58, Istanbul.
Bilgin, T. 1972. Munzur
Daglarl Do& K~smlnrn Glasiyal ve Pcriglasiyal Morfolojisi. fst.
univ. Yay. No: 1757, Cog. Ens. Yay. No: 69, Istanbul.
Erin~,S. 1945. Dogu Karadeniz Daglar~ndaGlasyalmorfoloji Ara~trrmalarr.1st. univ. Ed.
Fak. Yay. Cog. Ens. Dok. Tez. Ser. No: 1, Istanbul.
Erin$, S. 1949. "Kackardag'r Grubunda Diluviyal ve Bu~inkiiGlasyasyon (Eiszeitliche urrd
gegenwartige Vergletscherung in der Ka~kardug-Gruppe)". 1st. Univ. Fen. Fak. Mec.
Seri B. C. X N . S. 3 s. 243-245, htanbul.
Erin$,S. 1971. Jeomorfoloji I!. 1st. univ. Yay. No: 1628. Cog. Ens. Yay. No: 23, Istanbul.
~rol,0. 1979. Dlirdirrci Gag (Kuvaterner) Jeoloji ve Jeomorfolojisinit~Ana Cizgileri. AU
DTCF Yay. No: 289. Cog. Ara~.Ens. Yay. No: 22, Ankara.
Gattinger,
T.E. 1962. 1 / 500.000 BIcekli Jeoloji Harirasr Trabzon Paftasr Izahnamesi.
M.T.A. Yay., Ankara.
izh~rali,R. i 95 1 . Ci!o Ur!ir re Ifolikiri ile Vn17 Golii Cevresbrle Cografyn Ara~lrrrrraIa~.~.
AUDTCF 'lay. No: 67, Cog. Ens. Yay. No: 4, Ankara.
I Z S I M11.
~ , 1979. J~l;)/irurfoloji.Analitik ve Un:umi. AUDTCF Yay. No: 127, Ankara.
Lucss,
Onor, .\i
II., I>c~bin,31. 1989. T/.eltkitr,ritr T~trkey,Victoria.
196::. Tiirkiyec!e Kcr Y n ~ ~ j l nve
l r Yerde Knl~rmMiiddeti ~ z e r i n eBir Efurl, (Dokto-
1.2 Tezij,
A ~ D T C FYay. S:152. Anltarz.
I'I~:~!rol,S rlc., Gilgin, T. 1961. "Kc~rngulKiitlesi iirainde Pleisfosen 1je .4ktiiel G'l~siyosyoi~
il? Pei.~)<!:czf;dc/
Topo,yrcrfjln jekilleri". 1st. Univ. Cog. Ens. Der. C. 6,S. 12, s. 127-1415,
islanbul.
S m m c a . hi. 1936. "Tiirki)e'rriti Y O T ~ I B~~zuilclrr
~ U ~ I ". ?'Ul?iTAK, Bilirn ve Teknik Dergisi.
C. 19. S. 231, S. 1-3, Ankara.
Somuncr~,M. 1933. "7i'irkiye'rfeX-iGiince! B:~z!illarrnBazr Jeomoroflojik Bzeilikleri". ODTU
Sacllk, Kiilci'ir ve Spor Uaire Bvk. Spor Miid. Dafiallk ve KISSporlarl Kolu 25. YIIcliiniirnii D ~ ~ C I ISe!npozyumu
II;
(9-:0 Nisan 19S8), Ankara.
S~:fi~;!icx,
h.1. 1959. "Tire Ko+or >,lo~!trioi;l.s
cf' ;he :7istern Black Sen Cons1". I tr!aze of
Turkey. issiic: 36, ?.nknra.
Siir, 14. 1937. "B~r~rrllnr~t~
Jeo~i!orfoloji~CYiinrkrr Kiosifikcsycv~;r".AUDTCF Der. C: XXXT,
S : 1-2, s: 443458, Ankara.
Tandoean, A. 1968. "17rrtrtric Deresi Yrrkorr C/z~rrrnr~r
ii~
Kuyiinrle Cogrnfi Mii,rrrhadelerW.
A ~ ~ D T CCog.
F A r a ~ .Der. S. 2 s. 285-307, Ankara.
Tandogan, A. 1977. "Cc.yeli re Prtznr ll~eleritrdeYerle$tne-2lfesket1Tipleri ve Ni~us".AU
DTCF Der. C. XXVIII, S. 3-4, s. 99-155, Ankara.
Tandogan, A. 1988. "ft?ctlsu Vtrdisinde (Cayeli) Cogrnfyu Gozlemleri".
A r a ~Der. S. 11, s. 91-119, Ankara.
.
AUDTCF
Cog.
Ya l ~ lar,
~ nf. 1951 "So~atrlrKoc.k,ltar ve Mescit D@I Silsileleri~rinGlasyasyo~r$ekilleriW.
1st. Oniv. Cog. Ens. Der. C. T, S. 2, s. 82-98, Istanbul.