beslenme ve kanser ilişkileri

BESLENME VE KANSER
İLİŞKİLERİ
MERSİN SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ
EĞİTİM ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ
Züleyha KAPLAN
Kanser oluştuktan sonra ilaç
ile veya cerrahi tedavisi zor,
zahmetli ve pahalıdır.
Kanser oluşmasını
önleyecek tedbirlerin
alınması ise kolay ve çok
ucuzdur.
KANSER OLUŞUMU
Normal
hücre
Mutasyon ile
anormal hücre
çoğalması
Tümörün kan
dolaşım
sisteminden
beslenmesi
Tümörün kan
dolaşım sistemi
ile diğer
organlara hücum
etmesi
GELİŞMEKTE OLAN
GELİŞMİŞ ÜLKE
FARKI
Yaşa standardize insidans ve mortalite hızları Türkiye
Kanser dünya üzerinde her yerde eşit
miktarda ortaya çıkmaz NEDEN ?




Ülkeler arasında kanser görülmesi
arasında büyük farklar vardır.
Hatta bir ülke içinde bile bölgeler
arasında çok değişik oranlarda görülür.
Bu olay genetik bir sebebe bağlanamaz.
Acaba başka ne sebeplerle bu değişim
meydana gelir ?
Türkiyede değişik yörelerde
kanser sıklığı
80
70
60
50
40
30
Esophagus
Gastric
Colorectal
20
10
0
Diyarbakır
Malatya
Van
Erzurum
Memik F. et al Uludag Univ. Med School Bursa Turkey
DOĞU VE BATI ANADOLU DA GI KANSER
İNSİDANS FARKLARI
900
800
700
600
Bursa
Erzurum
Van
500
400
300
200
100
0
Mide
Ösafagus
Kolon
MemikF. ve ark UÜTF
Okçu N ve ark. Atatürk ÜTF
Türkdoğan K.ve ark. YYÜTF
Yerleşim yerlerine göre kanserler, Türkiye, erkek
Yerleşim yerlerine göre kanserler, Türkiye, kadın
KANSERİN ÖNLENMESİ VE ONDAN
KORUNMASI ANCAK SEBEP
OLAN FAKTÖRLERİN
ÖĞRENİLMESİ İLE
MÜMKÜNDÜR.
KANSERİN NEDENLERİ
Bazı
Virüsler
Sigara
Radyasyon
Alkol
Kimyasal Maddeler
Yanlış Beslenme
Çevre Kirliliği
Hareketsiz Yaşam
Aşırı Güneş Işını-Solaryum
Genetik ve Yaş
Aşırı Röntgen Işını
BÖLGELER ARASINDAKİ BU FARKLARIN
SEBEPLERİ VARDIR.
BUNLAR HERKES TARAFINDAN BİLİNMELİ
VE ÖNLEMLER ALINMALIDIR.
Göçmen Çalışmaları


En çok mide kanseri görülen Japonyadan
ABD lerine göçenlerde, Mide kanseri
görülmesi azalmakta, Amerikalılar gibi
barsak kanseri artmaktadır.
Sebep; Bunların da Amerikalılar gibi
beslenmesidir
İnsanda oluşan kanserlerin % 70-90’
çevresel kaynaklıdır.




%
%
%
%
50 BESLENME
33 Sigara ve Tütün ürünleri
5-10 Mesleki etkileşim
3 Radyasyon
Diet, Nutrition and Cancer 1992. Academic Press, Washington DC.
Beslenme ve Kanser










Ülkeler arasında kanser görünümü çok değişiklikler gösterir
(göçmen çalışmaları).
Ülkelerdeki yaşama tarzları ve diyet önemli rol oynar.
Yıllardır, yağ tüketimi suçlu bulundu.
FAKAT son çalışmalar yağ tüketiminin yanı sıra bazı faktörler de
önemli olduğunu gösterdi.
Önemli olan: (Bilhassa kolon ve meme)
1- Pozitif enerji
2- Erken .Menarş
3- Erişkin yaşta kilo alma
4- Fiziksel inaktivite
5- Kırmızı et tüketimi
Willett W.C. Cancer Research. 2001
KANSER OLUŞMASINDA FAKTÖRLER
Besinlerde Üreyen Küf ve Toksinler (Aflatoksin)
Besinlerdeki Doğal Kanserojenler (Fazla tuz)
Besin İşleme Yöntemleri (saflaştırma, saklama)
Besin Pişirme Yöntemleri (direk ateşte pişirme, tütsüleme)
Besinlerdeki Katkı Maddeleri
Tüketilen Besin Çeşitleri ve Miktarlar
Şişmanlık
Alkol
Vitamin ve Mineral Yetersizlikleri
Besinlerdeki kanser yapıcı
özellikler




Doğal karsinojenler
Kızartma ve yanma ile ortaya çıkan
maddeler
Besinlere ilave edilen zararlı maddeler
. (Tatlandırıcılar, Boyalar,
koruyucular, )
Tütün , Alkol
Kanser oluşumunda

Yağ tüketimi, fiber, meyve ve sebzeden daha
önemlisi;
Enerji Balansı’dır (Enerji alımı /harcanması)
 Erkeklerde kolon kanseri riski bel çapı ile
orantılıdır
Bel çevresi
94cm (Erkek)
80cm (Kadın)
Geçmemelidir


Fizik aktivitesi fazla olan toplumlarda kolon Ca
daha az.
Hayvan



Etleri
Son yıllarda gittikçe artan şekilde
besi hayvanlarına ilaçlar
verilmektedir.
Bu olay tavuk içinde geçerlidir.
En sağlıklı etler dağ köylerinde
yetişen tavuk ve hayvan etleridir
Kalın Barsak Tümörleri ve Kırmızı et
tüketimi





Günlük et tüketimi fazlalığı riski arttırıyor.
OR=1.11 (CI, 1.03 - 1.19)
Çok pişmiş et,risk yüksek
OR=1.29
Orta/az pişmiş et risk
OR= 1.10
Yüksek ateşte ızgarada çok pişmiş et
OR= 1.26
Tavada pişmiş et
OR=1.15
Rashmi Sinha, Wong Ho Chow. Markin Kulldorff
Cancer Research 59, 4320-4324, September 1. 1999
Beslenme ve Kalınbarsak Kanseri




Kalın barsak kanseri dünyada en çok ABD ve
kuzey Avrupa gibi gelişmiş, zengin ülkelerde
görülür.
Bu ülkelerde et, yağ ve şeker çok fazla
tüketilir. Taze meyve ve sebze, salata az yenir.
Etler genellikle yağda kzartılır.
Maalesef, ülkemizdede barsak kanseri
artmaktadır.
Kolorektal Adenomlar ile Kırmızı et
tüketimi ve pişiriliş şekli ilişkisi


Kırmızı etin yüksek ısıda (ızgara gibi)
pişirilmesi ile;
Heterosiklik Aminler
Polisiklik aromatik hidrokarbonlar ortaya
çıkar. Bunlar Kolon tümörlerin ortaya
çıkışında rol oynarlar.
Obezite (Aşırı şişmanlık)



Obezite ABD lerinde korkutucu bir sağlık halini almıştır.
Halkın % 64 ü aşırı şişmandır.
Hareketsiz hayat ve aşırı yemek bu ülkede yılda
400.000 ölüme sebep olmaktadır.
Kanser ölümlerinin kadında %20 si; erkekte % 14 ü
şişmanlığa bağlıdır.
Calle EE, Rodriguez C, et.al . N Engl J Med 2003;
348:1625 –1638
Türkiyede Aşırı Şişmanlık



Ülkemizde kadınların %43.0
Erkeklerin
%21.1
Ortalama Türk halkın % 22.3 ü aşırı
şişmandır.
(TURDEP Study ,Diabetes Care, 2002)


Bu kişilerin Hem şeker hastalığı ve kalp
hastalığına hem de çeşitli Kanser türlerine
yakalanma riskleri büyüktür.
Bunların bir kısmı, kansere bağlı ölümlerle
kaybedilecektir.
Meme kanseri ve karın yağı


Kadınlarda göbek çevresi yağ fazlalığı ile
meme kanseri oluşması kolaylaşır.
Bu İlişki bilimsel olarak kanıtlanmıştır.
David V. Schapira, Robert A. Clark, Peter A. Wolff, Cancer Vol 74. 2006
Kanser ve Akdeniz Bölgesi
Akdeniz bölgesinde tüm kanser cinsleri,
İskandinavya, İngiltere ve Amerika B.
Devletlerine göre daha az görülür (Özellikle
kolon, meme, endometrium ve prostat)
Sebep: Akdeniz diyeti
Cancer and Meditteranean dietary Traditions Antonia Trichopoulou
et al. Cancer Epidemiology, Biomarkers α Prevention. Vol. 9
869-873, Sept. 2000
Akdeniz Bölgesi Diyeti









Akdeniz diyeti
Zeytin yağı, zeytin
Sebzeler (zeytinyağlı yemekler)
Meyvalar (taze)
Salatalar (zeytinyağlı)
Bol tahıl ürünleri (ekmek)
Baklagiller bol
Alkol az (çoğu zaman yemekle beraber şarap)
Et az yenir
Süt, peynir, yoğurt (orta derecede)
Diyet ve Kanser
Meyve ve sebzenin bol yenmesi büyük olasılıkla;
Ağız , Akciğer
Yemek borusu, mide, makat
Kanserine karşı koruyucudur

Muhtemelen;
Pankreas, Gırtlak, meme ve mesane kanserine
karşı koruyucudur.

Akdeniz Bölgesinde Mide Kanseri Sık
Oluşu



1- Helicobacter pilori
2- Fazla tuz tüketimi ?
3- Sigara
Mide Kanserinde Suçlu Beslenme
Faktörleri






Karbonhidrat’dan zengin diyet (Patates, ekşi
ekmek(Çin))
Fazla tuz kullanımı
Sebze, meyve sebzenin az tüketimi (vitamin
eksikliği)
Kurutulmuş balık, soya sosu, salamura gıda
(Japonya)
İçme sularındaki fazla nitrat, asbestos
Konservelerdeki Nitrat --> Nitrosamin
MİDE KANSERİNDE BAZI
MADDELERİN KORUYUCU ROLÜ



Capsaicin:. Mide’de Nitrosamin’i nötralize
eder. H.Pylori’yi öldürür (Acı biber).
Lutein, Zeaxanthin ve Sulforaphane :
Kuvvetli Antioxidant özellikleri olan bu üç
madde kıvırcık lahana’da bulunuyor.
Monoterpen’ler: Karsinojen maddeyi hücre
dışına atma özellikleri var (Limon, turunç ve
diğer narenciye).
L. Applegate. Runners world. May 96. Vol. 31.5:28
Folik asit ve Kanser
Folik Asitin kullanılması Kolon adenomasını azaltır.
 Günlük Folik asit alınması ile 15 yıllık takipte kolon
kanseri riskinin azaldığı gösterildi
 Folik Asit, metilentetrahidrofolate reduktaza
geninin polimorfismini düzelterek etki eder.
 Folik Asit, Aşırı alkol alımındaki kolon kanser
riskini durdurur.
En çok ,yeşil sebzeler,ıspanak, yer fıstığı, fındık,
karnabahar, kepekli ekmekte mevcuttur.

Yemek borusu ve mide kanseri riskine
karşı meyve ve sebze tüketimi


İsveç te ülke çapında yapılan bir çalışmada:
Günde fazla sebze meyve tüketen (ort.günde 4.8 porsiyon) toplumda
az tüketene (günde 1.5) göre:


Yemek Borusu kanseri %50 daha düşük
bulunmuştur.
Terry P.,Lagergreen.:Eur.J. Cancer Prev. Aug.2001
Balık eti


Ton balığı, sardalya, uskumru,
alabalık, somon gibi balıklar kalp ve
damar hastalıklarının yanında kansere
karşı da koruyucudur.
Balık Yağda Kızartılmamalıdır!!!
Kansere karşı fitik asit



Fitik asit (myo-inositol hexaphospate);
Antioksidan olarak çalışır. reaktif oksijen
türlerini inhibe ederek DNA zararını önler.
Buğday, pirinç, arpa, çavdar gibi bitkilerde ve
fasulyede bulunur
Midorikawa K et al. Biochem.Biophys.Res. Nov.2001
Süt ve süt ürünleri ile
Kansere karşı korunma



Genelde yağların kanser oluşumunda kötü etkisi vardır,fakat
süt yağı (konjuge linoleic asit) koruyucu etki yapar.
Kalsiyum ve süt ürünleri Kolon kanserine karşı
koruyucudur.
Hayvan ve insan çalışmaları; Bovine Lactoferrin in (blF) kolon
karsinojenezisinin post initiation dönemini durdurduğunu
göstermiştir.
Tsuda H.et al. Mutat Res.
April 2000
Anti-Karsinojen Besinler






Narenciye meyveleri, Karpuz, havuç
Lahana,Turp, soğan, sarımsak, pırasa
Siyah veya yeşil çay
Fasulye, Bezelye
Ispanak, yeşil salata, Marul, Roka,
Tere, Maydonoz.
Fındık, Fıstık, Çekirdek, ceviz
Yemek yapımında kullanılan
yağ cinsi


Yapılan olgu-kontrol çalışmasında:
Yemek yaparken kullanılan Margarin ile
mide kanseri arasında, kesin ilişki
bulunmuştur.
Zeytin yağı, mısır yağı ve ayçiçek yağı
koruyucu görülmüştür.
Memik F. ve ark.: Journal. Environ Toxicol Oncol. 1996
Kalın barsak Kanserinde
Posa


Sebze ile alınan Posa koruyucu oluyor.
Aynı görevi meyve ve tahıl dan alınan
posa yapamıyor.
Domates


Domates te bulunan likopen maddesi
kuvvetli “Anti-karsinojendir.
Domatesin ; Prostat , Mide, Akciğer,
Pankreas, Barsak, Rahim ve Meme
kanserine karşı koruduğu ispatlanmıştır
GIDALARI SAKLAMA VE
DEPOLAMA




Nemli ve sıcak ortamlarda saklanan
Tahıllarda,
Yağlı tohumlarda (fındık, fıstık, ceviz gibi),
İncir, kayısı gibi bazı kuru meyvelerde
Baharatlarda çoğalan bazı
mikroorganizmaların ürettiği bazı
toksinlerin (aflatoksin)
özefagus ve karaciğer kanserlerine
neden olmaktadır.
SAKLAMA KOŞULLARI NASIL
OLMALI?





Depolama uygun koşullarda olmalı
Buzdolabı ve serin depolarda yapılmalı
Küflenmiş besinler üzerindeki küfler
atılsa bile hiçbir şekilde tüketilmemelidir.
Özelikle küflendirilerek satılan küflü
peynirler de kesinlikle tüketilmemelidir.
Yoğurt, tarhana, pekmez, salça, reçel ve
turşu gibi besinler boşalmış deterjan veya
ilaç kutularında, boyalı plastiklerde
saklanmamalı,
SAKLAMA KOŞULLARI NASIL
OLMALI?




Saklama kabından kurşun ve diğer bazı
kanser yapıcı maddelerin besine
geçmesine yol açar.
Bu durum kansere yol açan bazı ağır
metallerin ve kimyasalların vücuda
alınmasına neden olur.
Yiyecekler kesinlikle besinlerin saklanması
için yapılmış olan kaplarda saklanmalıdır.
Besinlerin saklanmasında boyalı olmayan
cam kaplar her zaman tercih edilmelidir.
DİKKAT!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
Tuzlayıp saklama, turşu, salamura gibi
yöntemler yerine dondurarak saklama
yöntemi tercih edilmelidir. Yapılan
araştırmalar, dondurarak saklama
yönteminin tercih edildiği ülkelerde mide
kanseri görülme sıklığının yüzde 64
azaldığını göstermiştir.
HATALI PİŞİRME
YÖNTEMLERİ
HATALI PİŞİRME
YÖNTEMLERİ

Kızartma

Tütsüleme

Mangal
5 Dakika kızartma,
35 dakika ızgara,
48 dakika haşlama
dana etinde kanserojen madde oluşmasına neden
olur.
Özellikle protein yönünden zengin besinler
kızartma ve tütsüleme yapılmadan tüketilmelidir.
PİŞİRME YÖNTEMLERİ



mide,
özefagus
sindirim sistemi
kanserlerinin oluşumu gözlenmektedir.
Fırında , haşlama, orta ateşte
ızgara yöntemleri karsinojen oluşumunu
en aza indirgemektedir.
GIDA KATKI MADDELERİ
- Besinin bileşimindeki besin
öğelerinin kaybını önlemek,
- Besin kalitesini ve sağlamlığını
sürdürmek,
- Besinin raf ömrünü uzatmak,
- Tat, koku, yapı ve görünüşünü
geliştirmek amacıyla kullanılan,
besinin yapısından bulunan veya
kimyasal olarak yapılıp besine ilave
edilen maddelerdir.
GIDA KATKI MADDELERİ


E harfi taşıyan katkılar toksikolojik açıdan tüketici için
güvenilir katkılardır. Ancak bir ülkede bu konudaki kontrol
mekanizmalarının iyi işletilememesi durumunda tüketiciler risk
altında olabilir.
Ülkemizde Avrupa Birliği standartları esas alınarak
mevzuatımız uyarlanmaktadır. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı’na
ait Katkı ve Kontaminant Laboratuarlarında çeşitli sıklıklarda
ürünlerin katkı maddeleri içerikleri incelenmektedir.
GIDA KATKI MADDELERİ


Salam, sosis, sucuk gibi et ürünlerinin raf ömrünü
uzatmak için koruyucu katkı maddesi olarak
kullanılan nitrit ve nitrat tuzları, doğal veya yapay
antioksidanlar, renk vericiler, yapay tatlandırıcılar
dikkatli kullanılması gereken katkı maddeleridir.
Nitrit ve nitratlar sindirim sisteminde
nitrosaminlere dönüşerek kanserojen bileşikleri
oluşturmaktadırlar. Bu bileşiklerin mide ve
özefagus kanser riskini artırabileceği
bildirilmektedir.
Değişik Besinlerin yenmesi



Hep aynı cins besinlerin tüketilmesi doğru
değildir.
Tek taraflı beslenme faydadan çok zarar
verir.
Ülkemiz besin çeşitleri yönünden en zengin
ülkeler arasındadır.
Genel olarak ne yapmak Lazım




Tüm kanserlere karşı: İdeal kiloyu
korumak !
Şişmanlık kadın ve erkekte en tehlikeli
şey.DİKKATLİ OLUNMALIDIR
Hormonlu olabilecek bitkilerden uzak
durmak gerekir.
Mevsim dışında sera sebzeleri
almamalıyız.
Genel olarak ne yapmak
Lazım





Kırmızı et yerine balık ve tavuk eti
kullanılmalıyız
Yemekler küçük porsiyonlar halinde
yenilmelidir
Yemekler evde yapılmalı, dışarda hazır yemek
yenmemelidir
Mümkün olduğu kadar taşıt araçlarına
binmemeli, yakın yerlere yürümelidir.
Hareketsizliği arttıran TV ve bilgisayar daha
az kullanmalıdır.
Genel olarak ne yapmak
Lazım



Çocukları erken yaşta, hareket yapmayı,
az TV seyretmeyi az yemeyi
alıştırmalıyız.
Sigara ile evde ve dışarda ciddi savaş
açmalıyız
Tatlandırılmış meyve suları, pastalar
kola ve şekerlemeler yenmemelidir.
Genel olarak ne yapmak
Lazım


Sarımsak, Soğan, koyu renkli (yeşil, sarı) sebzeler, soya, domates
çok sık tüketilmeliidir.
Hayvan yağlarından çok Bitkisel yağlar kullanmalıdır (Zeytin Yağı,
Ayçiçeği yağı, mısırözü yağı ve benzeri)

Alkol kullanılmamalı, kullananlarda miktarına çok dikkat etmelidir.

Tabağımızın 3 te 2 si bitkisel kaynaklı olmalıdır.
A
American Institute of Cancer Research
Son Söz
Unutma !
Tüm Kanserlerin %30-40’ ı



Aşırı kiloyu önleyerek
Kanser koruyucu besinleri tüketerek
Devamlı eksersiz yaparak.
ÖNLENEBİLİR !
TEKRAR HATIRLAYINIZ !
İnsanda oluşan kanserlerin % 70-90’
çevresel kaynaklıdır.




%
%
%
%
50 BESLENME
33 Sigara ve Tütün ürünleri
5-10 Mesleki etkileşim
3 Radyasyon
Diet, Nutrition and Cancer 1992. Academic Press, Washington DC.
Anthelme Brillat-Savarin 1826
You are what you eat
NE YİYORSAN O’ SUN !