335rak tank - Savunma Sanayi .NET

IRAK SAVAfiI’NDA ZIR
46
RHLI ARAÇ KAYIPLARI
e
Özge K›l›nç
ABD ve ‹ngiltere’nin önderli¤indeki koalisyon güçlerinin Irak’a karfl› sald›r›s› 20 Mart
2003 tarihinde bafllam›fl ve “Iraqi Freedom”
operasyonunun ilk safhas› ABD askeri birliklerinin 10 Nisan 2003 tarihinde Ba¤dat’a girmesi ile sona ermifltir. Bu tarihten sonra çat›flmalar›n pratikte sona ermedi¤i gözlenmifl
ve çeflitli kesimlerden Irak direnifli k›smen terör sentezli gayri nizami bir hal alm›fl ve halen devam etmektedir.
Müdahale ana faz› olarak niteleyebilece¤imiz ilk üç haftal›k operasyonda tanklar›n bafl›
çekti¤i z›rhl› birlikler kilit rol oynam›fl ve kara operasyonunun baflar›l› olmas›nda taktik
aç›dan kaç›n›lmaz görevler üstlenmifllerdir.
Bu yaz›da, “Iraqi Freedom” Operasyonu’nda öncelikli olarak sadece z›rhl› birlik
harekatlar› k›saca incelenecek, ayr›ca tank ve
z›rhl› araç kay›plar›na de¤inilmeye çal›fl›lacakt›r. Yaz›n›n sonunda buradan ç›kar›labilecek baz› derslere ve ayr›ca Türkiye aç›s›ndan
genel bir de¤erlendirmeye özet niteli¤inde k›saca yer verilecektir.
47
IRAK’IN ASKER‹ GÜCÜ:
Özellikle savafl öncesi, hemen tüm kaynaklar Irak’taki Saddam diktatörlü¤ünün askeri
gücünü çok teorik ele ald›klar›ndan, savafl sonras› tüm bu veri ve dökümlerin pratik savafl
aç›s›ndan abart›l› olduklar› ortaya ç›km›flt›r.
20 Mart 2003 öncesinde Irak Ordusu’nun
ka¤›t üzerindeki teorik gücü afla¤›daki gibi
ele al›n›yordu:
- 389.000 asker
- 2600 tank (T-54/55, T-59, T-69, T-72,
M48, M60, AMX 30, Centurion, Chieftain)
- 2100 top/kunda¤› motorlu obüs/kunda¤›
motorlu top
- 50 FROG ve 6 SCUD tipi füze sistemi
- S›n›rl› say›da El-Hüseyin, El-Samud ve ElFatah balistik füzesi
Ancak Irak’›n gerçekte cepheye sürebilece¤i
silah ve asker miktar› bu teorik verilerin çok alt›ndayd›. 1991 Körfez Savafl› s›ras›nda Irak askeri gücünün u¤rad›¤› kay›plar, bu savafl›n hemen ard›ndan aral›ks›z 12 y›l yürürlükte kalan
ambargo nedeniyle telafi edilememiflti. Ayr›ca
Irak’›n elinde kalm›fl olan az say›da çal›flabilir
durumdaki sa¤lam sistemleri kullanmak için
gerekli yedek parçalar›n temini, dolay›s›yla lojistik destek yine ambargo yüzünden yeterli seviyede sa¤lanamam›flt›r.
Her ne kadar Irak Hava Kuvvetleri belli bir
miktar uça¤a sahip idiyse de, pratikte koalisyon güçlerinin sahip oldu¤u hava üstünlü¤ü
yüzünden bunlar› kullanma imkan› dahi bulunamam›flt›r. Unutulmamal›d›r ki, 1991 Körfez
Savafl›’ndan beri 36. paralelin kuzeyi ve 32.
paralelin güneyindeki Irak hava sahas› zaten
tamamen ABD ve ‹ngiliz hava kuvvetlerince
kontrol edilmekteydi. Irak savafl uçaklar›n›n bu
bölgelere girmesi zaten kesinlikle yasakt›. Bu
yasa¤› ihlal eden Irak uçaklar› düflürülmüfltür.
27 A¤ustos 1992 ve 1 May›s 2003 tarihleri
aras›nda, 36. paralelin kuzeyi ve 32. paralelin
Son Irak sald›r›s›ndan, dolay›s›yla savafltan önce hurdaya ç›kar›lm›fl ve kullan›lmaz hale gelmifl bir Irak T-62 tank›. (Foto¤raf: TD Arfliv)
güneyindeki bir çok Irak hedefi havadan yap›lan operasyonlar kapsam›nda uçak ve seyir füzeleri ile defalarca bombalanm›flt›. Dolay›s›yla
Irak’›n hava savunma kabiliyeti bu son savafl
bafllamadan önce manen çökmüfl bir vaziyetteydi ve Irak hava savunmas› büyük oranda zaten susturulmufltu.
Teorik olarak 389.000 askeri olan Irak Ordusu, daha savafl bafllamadan büyük oranda fire
vermifl, bir çok general, üst düzey kurmay-subay ve yüz binlerce asker, daha kara savafl› bafllamadan üniformas›n› ç›kararak kay›plara kar›flm›flt›r. Bu savaflta Irak genelinde tahminen 50
bin kadar Irakl› k›smen çat›flmalara kat›lm›flt›r.
Savafltan cayan Irakl› general ve subay tak›m›n›n arta kalan orduyu zay›flatmas›n›n d›fl›nda, savafl›n ilk günlerinde, Irak Ordusu’nun elde kalan son haberleflme, radar, hava savunma,
lojistik destek gibi tesisleri de çökertilerek komuta-kontrol zinciri büyük oranda k›r›lm›flt›r.
Dolay›s›yla çat›flmalara kat›lan Irak birlikleri
T-72M1 tanklar›, Irak Ordusu’nun kronolojik olarak en yeni ana muharebe tanklar› aras›nda yer al›yordu. (Foto¤raf: TD Arfliv)
aras›nda efl güdüm sa¤lanamam›fl; Irak genelinde direnifl gösteren 50 bin askerin direnifli
mahalli seviyede gerçekleflebilmifl ve Irak’›n
karfl› atefl yo¤unlu¤u etkili olamam›flt›r.
Irak tanklar›n›n ço¤u zaten demode modeller
olup, bunlar›n yar›dan ço¤unun operasyonel kabiliyetinin olmad›¤› söylenebilir. Irak’›n tank
gücünün çekirde¤ini 1950’li/60’l› y›llar›n dizayn›, genellikle birinci ve ikinci nesil T-54/55,
T-62 ve k›smen T-72 tanklar› oluflturmaktayd›.
‹kinci/üçüncü nesil aras› T-72 tanklar› bile art›k
orijinal konfigürasyonlu standart modelleri ile
bugün güncelliklerini yitirmifllerdir.
Uygulanan ambargo dolay›s›yla Irak’›n, zaman›nda bu ülkeye sat›lan ve Irak-‹ran Savafl›
s›ras›nda kulland›¤›, ABD menfleli M-48/M60, Frans›z menfleli AMX-30 ve ‹ngiliz menfleli Centurion/Chieftain tanklar›n›, yedek parça sorunu yüzünden özellikle son on y›ld›r büyük oranda kullanamad›¤› bilinmekteydi.
Savafl öncesi Irak’›n teorik olarak elinde bulunan 2600 tank›ndan en fazla 1500’ünün çal›fl›r vaziyette oldu¤u tahmin edilmektedir. Bu
tanklar›n da tamam›na yak›n›, son savafl s›ras›nda havadan tahrip edilmifltir. Dolay›s›yla Irak
ile koalisyon tanklar› aras›nda çok az simetrik
tank muharebesi söz konusu olmufltur. Zaten
Irak tanklar›n›n bir ço¤u daha savafl›n bafllang›ç
faz›nda “sahipsiz” kalm›fl, mürettebatlar› üniformalar›n› ç›kararak savafltan kaçm›fllard›r. Bu
flekilde geri kalan terkedilmifl Irak tanklar›n›n
ço¤u ABD ve ‹ngiliz birliklerinin eline sa¤lam
ve terkedilmifl halde geçmifltir.
KOAL‹SYON ÜLKELER‹N‹N ASKER‹ GÜCÜ:
Iraqi Freedom Operasyonu’na kat›lan ülkeler içinde bölgede en çok askeri, bu tek tarafl›
ilan edilen savafl›n kaç›n›lmaz gereklili¤ini savunan ABD bulunduruyordu. ABD, operasyon
öncesi yap›lan askeri y›¤›nak s›ras›nda bölgeye
220 bin askerini sevk etmiflti. ABD’den sonra
48
bölgeye en fazla asker gönderen ikinci ülke ise
26 bin asker ile ‹ngiltere olmufltur. Böylelikle
di¤er askerlerle koalisyon güçlerinin cephede
ve cephe gerisinde görev yapan toplam asker
say›s› 300 bin s›n›r›n› aflm›flt›r.
Bu askeri gücü desteklemek için, ABD Donanmas› (US Navy), envanterindeki alt› uçak
gemisini Do¤u Akdeniz ve Basra Körfezi’nde,
‹ngiltere de bir adet uçak gemisini Basra Körfezi’ne konuflland›rm›flt›r.
ABD ve ‹ngiliz hava kuvvetlerine ait F-15C,
F-15E, F-16C/CJ, F/A-18C/F, F-117A, OA10, A-10, AC-130, AV-8B (Harrier II Plus) ve
Tornado GR4 gibi taktik muharip jet uçaklar›,
Kuveyt ve Katar ile, Suudi Arabistan’daki Riyad, Dahran ve Cidde’de bulunan hava üslerinde konuflland›r›lm›fllard›r.
Ayr›ca Amerikan Stratejik Hava Kuvvetleri’nin (Strategic Air Command - SAC) Missouri’deki Whiteman ile Hint Okyanusu’ndaki,
Diego Garcia adas›ndaki hava üslerinden kalkan B-2A Spirit tipi stealth özellikli stratejik
bombard›man uçaklar›; ‹ngiltere’nin Fairford
ve yine ayn› Diego Garcia adas›ndaki üslerinden havalanan B-52H Stratofortress tipi klasik
stratejik bombard›man uçaklar› ve nihayet
Umman’daki Thumrait Hava Üssü’nden havalanan B-1B Lancer tipi de¤iflken geometrik
aç›l› kanatl› ve süpersonik stratejik bombard›man uçaklar› da Irak’a karfl› yap›lan hava harekat›na kat›lm›fllard›r.
Bölgedeki ABD ve ‹ngiltere’nin bafl› çekti¤i
yaklafl›k 300 bin kiflilik, teknolojik aç›dan son
derece üstün bu dev orduyu bir silah olarak ka-
“Cojone Eh” lakapl› bu M1A1 tank›, ABD Deniz Piyadeleri’nin 3. Mekanize Piyade Tümeni’ne
ait. 6 Nisan 2003 tarihinde tank›n son derece hassas gaz türbinine k›zg›n ya¤ damlamas›ndan dolay› türbin alev alm›fl ve alevler kontrol alt›na al›namayarak tank terkedilmek zorunda
kal›nm›flt›r. (Foto¤raf: TD Arfliv)
bul edersek, silah›n ucundaki süngü kuflkusuz
Amerikan ve ‹ngiliz Kara Kuvvetleri z›rhl› birlikleri ve Amerikan Deniz Piyadesi unsurlar›d›r.
Bu vurucu, ön cephe müdahale amaçl› kara
gücü, muharebe baz›nda önem tafl›yan dört birlikten oluflmaktayd›:
• ABD Ordusu’nun 20.000 kiflilik 3. Piyade
Tümeni
• ABD Ordusu’nun 20.000 kiflilik 101. Hava ‹ndirme Tümeni
• ABD Deniz Piyadeleri’nin 42.000 kiflilik
1. Deniz Piyade Tümeni
• ‹ngiliz Ordusu’nun 26.000 kiflilik 1. Z›rhl› Tümeni
Iraqi Freedom Operasyonu’na kat›lan bir-
liklerin kuvvet ve mevcudiyet da¤›l›mlar›na
göz att›¤›m›zda tümenlerin, her biri 500-900
askerden oluflan 3 ya da 4 tabur; her taburun,
her biri 100-200 askerden oluflan 3-5 bölük
ve her bölü¤ün 3-4 tak›mdan organize edildi¤i görülmektedir.
Bu kadar büyük, komplike silah sistemleri
ve kuvvetli atefl gücü ile donat›lm›fl çok uluslu
bir ordunun sevk ve idaresini sa¤lamak, cephanesini, yedek parças›n›, iaflesini temin etmek, operasyonun üç hafta sürdü¤ü göz önünde bulundurulursa, tüm pürüzlere ve cephe savafl›ndaki asimetrik güç dengesine ra¤men askeri aç›dan bir baflar›d›r. Bu baflar›da koalisyon
kuvvetlerinin komutan› Orgeneral Tommy
Günümüzün askeri operasyonlar›nda tanklar, art›k klasik cephe tank muharabelerinden çok, yerleflim bölgelerinde daha çok görev almaya bafll›yorlar. Bu aktüel göreve optimum seviyede cevap verebilmek için, tanklar›n taktik doktrini ve özsavunma sistemlerinde kayda de¤er de¤ifliklikler beklenmelidir. Resimde görüldü¤ü gibi bir çok Abrams tank›n›n, ek manevra yapmamak için karfl›lar›na ç›kan sivil halka ait terkedilmifl yüzlerce Irak özel otomobilinin üzerinden geçtigi tahmin edilmektedir. (Foto¤raf: TD Arfliv)
49
M88A2 tipi bir tank çekicisi katmerli anti-tank may›nlari ile tahrip olan M1A1 kulesinin enkaz›n› kald›r›yor. (Foto¤raf: TD Arfliv)
Franks’ten rütbesiz askere kadar, herkesin icra
edilecek görevini en ince detay›na kadar bilmesi, emirlerin ve cephede olanlar›n en h›zl› sürede emir komuta zinciri içinde iletilmesi önemli rol oynam›flt›r.
Iraqi Freedom Operasyonu’nda uygulanan
askeri taktik, ABD’li subaylar›n askeri okul ve
akademilerde detayl› bir flekilde iflleyip ö¤rendikleri eski bir metodun baflar›yla hayata geçirilmesidir. Bu metod, Almanlar›n ‹kinci Dünya
Savafl›’nda uygulad›klar› “Blitzkrieg” (Y›ld›r›m Savafl›) takti¤ine çok benzemektedir.
Gerçi bu son operasyon, Y›ld›r›m Savafl›
takti¤inin ‹kinci Dünya Savafl›’ndan beri ilk
uygulan›lan örne¤i de¤ildir; fakat bunun 21.
yüzy›lda da muharebe niteli¤ine göre ifle yarad›¤› gözlemlenmifltir.
Nitekim 3. Mekanize Piyade Tümeni ve 1.
Deniz Piyade Tümenine verilen emir, zaman
kaybetmeden h›zla Ba¤dat’a girilmesiydi.
101. Hava ‹ndirme ve ‹ngilizlerin 1. Z›rhl› tümenlerinin göreviyse bu kuvvetlerin cephe
gerisinin sa¤lama al›nmas› ve ön cephenin tamamlanmas›yd›.
3. Mekanize Piyade Tümeni bünyesindeki
2. Tugay›n önemli rolü:
3. Mekanize Piyade Tümeni’nin, “Spartan”
lakapl› 2. Tugay›’na dikkat çekmekte fayda
vard›r. Spartan Tugay›, dünyan›n en mobil ve
en yüksek atefl güçlü tugay›d›r. Amerikan Ka-
50
ra Kuvvetleri (US Army) taraf›ndan h›zl› reaksiyon kuvveti olarak kullan›lan bu tugay, gerekti¤inde baflka birliklerin takviyesi ile tek bafl›na dahi bir Tugay Savafl Grubu (Regimental
Combat Team) olarak harekata kat›labilecek
kadar kendi kendine yeterlidir.
2. Tugay “Spartan” birliklerinin savafl düzeni:
3. Tabur, 15. Piyade Alay› (China): 5 Bölük
(800 asker + 58x M2A3 Bradley tipi z›rhl› muharebe arac›)
1. Tabur, 64. Z›rhl› Alay› (Desert Rouges): 4
Bölük (720 asker + 58x M1A1 Abrams ana
muharebe tank›)
4. Tabur, 64. Z›rhl› Alay› (Tusker): 4 Bölük
(720 asker + 58x M1A1 Abrams)
E Birli¤i, 9. Süvari Alay›
Komuta Bölü¤ü (Titans): 6 adet M577 tipi
z›rhl› muharebe arac›
1. Tabur, 9. Topçu Alay› (Battlekings): 5
Topçu bataryas› (18 x M109A6 Paladin tipi
kunda¤› motorlu obüs)
26. Lojistik Destek Taburu: 3 Bölük (60 t›r
+ çok say›da kamyon)
123. Telekomünikasyon Taburu (Voice of
the Rock): 4 Bölük
10. ‹stihkam Taburu: 3 Bölük (12x M60 flasili M88A2 Hercules tipi köprücü tank› + 21x
M9-ACE istihkam tank›)
Iraqi Freedom Operasyonu’nun 20 Mart-10
Nisan 2003 tarihlerinde cereyan eden ilk faz›ndaki geliflmeleri ve koalisyon güçlerinin baflar›-
s›n› bafll›ca flu maddeler alt›nda özetleyebiliriz:
• Irak saflar›ndaki ka¤›t üzerindeki yaklafl›k
375-390 bin aktif askerden pratikte Irak genelinde savafla kat›lan asker say›s› 50 bin dolay›nda olmufltur. Bir çok subay ve asker maddi
ve manevi sebeplerden dolay› üniformas›n› ç›kararak savafla kat›lmam›fl, ordu bafl›bofl bir
halde kalm›fl, ayr›ca birlikler aras›nda haberleflme imkan› sabote edilebilmifltir.
• Irak hava sahas›n›n en az üçte ikisi, son 12
y›ld›r zaten ABD ve ‹ngiltere hava kuvvetlerinin kontrolünde oldu¤undan Irak tek bir uçak
uçuramam›fl, net 21 günlük süre içinde kayda
de¤er bir hava savunmas› yap›lamam›flt›r. Savaflta Irak hedeflerine ço¤u 41.404 sorti kapsam›nda “ak›ll› bomba” olarak bilinen 29.199
güdüm kitli bomba ve 800 güdümlü seyir füzesi olmak üzere, yaklafl›k 30 bin kalem modern mühimmat at›lm›fl, Irak askeri komutakontrol zinciri daha savafl›n ilk günlerinde tahrip edilmifltir. Savaflta kullan›lan ak›ll› bomba
miktar› % 68 dolay›nda olmufltur. Di¤er %
22’lik oran› ise klasik mühimmatlar teflkil
ederken, bunlar›n aras›nda, CBU-105 ve MK77 gibi tart›flmal› silahlar›n da kullan›ld›¤› bilinmektedir. Özellikle bir birim CBU-105
bombas›ndan serpilen yo¤un parça tesirli
bombac›klar, 8 futbol sahas› büyüklü¤ündeki
bir alanda bulunan yumuflak hedefleri etkisiz
hale getirebilmekte olup, ‹ngiliz Hava Kuvvetleri bu mühimmattan en az 70 adet kullan›ld›-
¤›n› do¤rulam›fl, ABD ise konuyla ilgili yorumdan kaç›nm›flt›r. MK-77 de, Napalm bombalar›n›n çal›flma prensibine benzeyen, yerleflim bölgeleri üzerinde cerrahi nokta at›fllar›
için uygun olmayan bir yang›n silah›d›r.
• Basra Körfezi’nde de inisiyatif koalisyon
güçlerinin elindeydi ve Irak’›n deniz gücü neredeyse s›f›rd›. Dolay›s›yla Basra Körfezi’ndeki dev ABD Donanmas› herhangi bir öz
savunmay› gerektirecek faaliyete maruz kalmam›fl, öz savunma için ek güç seferber edilmesine gerek kalmam›flt›r.
• Irak, etraf›nda y›¤›nak yapan Amerikan ve
‹ngiliz ordular›na askeri aç›dan kayda de¤er bir
zarar verememifl, koalisyonun tüm muharip,
komuta kontrol, istihkam ve lojistik destek birlikleri, Irak’›n etraf›nda y›pranmadan “serbest
dolafl›m hakk›n›” elde etmifllerdir.
• ABD ve ‹ngiltere’nin karadaki vurucu gücünün belkemi¤ini modern tanklar, kunda¤›
motorlu obüsler ve z›rhl› muharebe araçlar› teflkil etmifl, ezici teknolojik üstünlükleri sayesinde
Irak tanklar› cayd›r›lm›fl ya da bombard›man
uçaklar›ndan arta kalanlar› tahrip edilmifltir.
• ABD, “Enduring Freedom” kapsam›nda
Afganistan askeri müdahalesinde görevlendirdi¤i özel e¤itimli askeri timlerin 20 mislini son
Irak savafl›nda kullanm›fl, özel e¤itimli ve teçhizatl› Green Berets, Delta Force, Rangers,
Nightstalkers ve Seals Komando timlerinden
oluflan toplam 10 bin askerden ön cephede ya-
M1A1 Abrams, Irakl›lar›n zafer ve sevinç 盤l›klar›na k›sa bir süre için flahit oluyor.
(Foto¤raf: TD Arfliv)
rarlan›lm›fl ve taktik önemi olan hedeflerin %
20’sini bu özel sabotaj timleri vurmufltur. ABD
özel askeri timleri yan›nda ‹ngilizlerin meflhur
Special Air Service (SAS) komando timleri de
Irak’ta görev alm›fllard›r.
Koalisyon güçlerinin Irak’taki ana muharebe tanklar›:
Her ne kadar ABD Savunma Bakanl›¤› Pentagon taraf›ndan operasyona kat›lan birliklerin
say›s› normalde Irak büyüklü¤ündeki bir ülkenin iflgali için gereken say›n›n alt›nda tutulmuflsa da, kat›lan birlikler ellerindeki atefl gücünü en etkin flekilde kullanm›fllard›r
Operasyonda kullan›lan ABD z›rhl› araç listesi flöyledir: Ço¤u Deniz Piyadeleri bünyesinde bulunan 400 adet M1A1 Abrams tank›, yüzlerce M2A3 Bradley z›rhl› arac›, M109A6 Paladin kunda¤› motorlu obüs ve M113 tipi t›rt›ll› z›rhl› personel tafl›y›c›s›
Geçti¤imiz y›l›n Ekim ay›nda çekilen bu foto¤rafta, bir anti-tank may›n› üzerinden geçerek infilak etmifl bir Abrams tank› görülüyor. Tahribat›n bu
kadar yüksek olmas›, muhtemelen bir kaç adet anti-tank may›n›n›n üst üste katmerlenerek yerlefltirilmifl olmas› ile ba¤lant›l›d›r. “Catastrophic Kill”
denilen bu metodla, çok say›da Rus tank› Çecenistan, ‹srail Merkava’lar› da Filistin bölgesinde kaybedilmifltir. (Foto¤raf: TD Arfliv)
51
‹ngiltere savafla 1. Z›rhl› Tümeni’ne ba¤l›, 7.
Tank Tugay›’ndan 117 Challenger 2 tank›, 141
Warrior z›rhl› muharebe arac› ve 32 adet AS90
kunda¤› motorlu obüs ile kat›lm›flt›r.
Son Irak Savafl› s›ras›nda klasik anlamda
karfl›l›kl› simetrik tank muharebesi sadece k›smen, o da minimum seviyede Basra bölgesinde gerçekleflmifl, bu bölgeden sorumlu ‹ngiliz
Challenger 2 tanklar›, Basra’n›n etraf›ndaki
çemberi Ba¤dat istikametine do¤ru yar›p aflarak kaçmaya çal›flan Irak’a ait 14 adet T-55
tank› ve 50 z›rhl› araçtan oluflan bir konvoyu
bir gün içinde imha etmifltir. Harekatta görev
alan bir ‹ngiliz komutan›, Basra’dan kuzeye
kaçmak isteyen Irak z›rhl›lar›n›n bu kaç›fl›na
çok flafl›rd›¤›n›, bunun çaresizlikten kaynaklanan riskli bir kaç›fl denemesinden çok, adeta bir
intihara benzedi¤i yak›flt›rmas›n› yapm›flt›r.
52
‹ngiltere menfleli Challenger 2 tank›, her ne
kadar 3. nesil tanklar kategorisinde ele al›nd›¤›nda çeflitli performans ve baflar› kriterleri
aç›s›ndan M1A2 Abrams, Leopard 2, Leclerc
gibi akranlar›n›n çok gerisinde kalsa da, atefl
menzillerine girmeden Irak’›n eski T serisi
tanklar›n› avlam›flt›r.
Yukar›da da de¤inildi¤i gibi Amerikan askeri kuvvetlerinin tank gücünü Abrams tanklar›n›n M1A1 modeli oluflturmufltur. Her ne kadar
ABD Kara Kuvvetleri Abrams tanklar›n daha
geliflmifl M1A2 konfigürasyonuna sahip olsa
da, her iki konfigürasyon aras›nda atefl gücü,
motor ve z›rh sa¤laml›¤› aç›s›ndan bir fark
yoktur. Çünkü M1A2 konfigürasyonundaki en
önemli de¤ifliklikler tank›n iç donan›m, at›fl
kontrol, seyrüsefer, sensör, haberleflme gibi
sistemlerinde uygulanm›flt›r.
M1A1 tank›n›n z›rh ve atefl gücü parametreleri aç›s›ndan M1A2’den geri kal›r bir yan› olmad›¤› gibi, donan›m› itibariyle daha hafif oldu¤undan, M1A2’den güç/a¤›rl›k, dolay›s›yla mobilite parametresi aç›s›ndan daha avantajl›d›r.
Abrams tank›n›n her iki konfigürasyonunda
da z›rh aç›s›ndan büyük bir fark bulunmamaktad›r ve her ikisinde de özel kompozit/çelik
alafl›ml› katmerli z›rh kullan›lmaktad›r.
Abrams tanklar›n›n tüm M1A2 modellerinde, kullan›lan M1A1 konfigürasyonlu tanklar›n da ço¤unlu¤unda, tank›n ön cephe z›rh›n›n
direncinin artmas› için bu bölgelerin z›rh iskeletini fakirlefltirilmifl uranyum (Depleted Uranium) alafl›ml› bir kafes teflkil etmektedir.
Bugün itibariyle Amerikan Kara Kuvvetleri
bünyesinde 7620 adet M1A1 ve M1A2 Abrams tank› bulunsa da, Irak’a sevk edilen tank-
lar›n ço¤u, Amerikan Deniz Piyadeleri’ne ait
tamam› ek DU z›rhl› M1A1 tanklar›d›r. Amerikan Deniz Piyadeleri’nin envanterinde 403
adet M1A1 tank› bulunmaktad›r.
Irak’ta kaybedilen ABD tank, z›rhl› ve di¤er
araçlar›n tahmini dökümü ve konuyla ilgili bilinen baz› somut vakalar:
Iraqi Freedom Operasyonu’nun ilk 21 günü
boyunca hiç bir Koalisyon tank›, klasik tank
muharebesi sonucu bertaraf olmam›flt›r. Bugüne kadar görülen tank kay›plar›n›n ço¤u; halen
süren düzensiz, mahalli, k›smen terör sentezli
Irak direnifli sonucu, resmen sonuçlanan savafltan sonra gerçekleflmifltir.
Tanklar›n asli görevi, düflman tanklar›yla savaflmak, z›rhl› ve sert hedeflere karfl› sald›rmak, kara kuvvetlerinin savunma ve taarruz nitelikli muharebelerde atefl gücünün belkemi¤ini teflkil etmektir. Fakat tanklar, a¤›rl›klar›na
oranla yüksek h›zlar› ve düflman hedeflerini
atefl gücü yüksek toplar› ile uzun mesafeden
vurabilme yetenekleri yüzünden arazide çok
etkili olabilirken, görüfl mesafelerinin k›sa, hareket imkan›n›n s›n›rl› oldu¤u flehirler ve yerleflim bölgelerinde arazide gösterdikleri etkiyi
efektif seviyede gösteremezler.
Yerleflim bölgelerinde düflmanlar, kendilerini
tank›n görüfl ve silahlar›n›n etki alan› d›fl›nda tutarak ya da saklanarak, tanklara yan, arka veya
kule üstü gibi zay›f cephelerinden sald›rabilirler.
Ruslar›n Çeçenistan’›n baflkenti Grozni kentini
ele geçirmek için 2000 y›l›nda bafllatt›klar› taarruz nitelikli askeri operasyondaki z›rhl› araç kay›plar›, operasyona kat›lan tüm z›rhl› araçlar›n
1/3’ne varm›flt›r. Yerleflim yerlerinde, z›rhl› birliklerinin piyade ile desteklenmeleri kaç›n›lmazd›r. Tanklar› tamamlama görevli piyade, düflman›n tanklara yaklaflmas›n› önlerken, tanklar da
piyadeye yak›n atefl deste¤i sa¤lar.
Görüfl mesafesi ve arazi yap›s› uygun oldu¤unda, M1A1 Abrams tanklar› 3 km’den Irak
hedeflerine atefl açm›fllard›r. Meskun mahallerde ise tanklar›n hemen her safhada piyadeler taraf›ndan, özellikle tanksavar füzelerine
karfl› genel olarak baflar›yla korundu¤u gözlemlenmifltir.
Operasyonun 20 Mart 2003 tarihinde baflla-
Almanlar›n 2. Dünya Savafl› s›ras›nda uygulad›klar› “Blitzkrieg” (Y›ld›r›m Savafl›) takti¤ine benzeyen taarruz nitelikli askeri müdahalede ABD ordusu yer yer lojistik destek problemleri yaflam›flt›r. K›smen tahrip olmufl ya da ar›zalanm›fl tanklar›n yedek parça maksatl› demonte edilmesiyle bu sorunun telafi edilmesine çal›fl›lm›flt›r. (Foto¤raf: TD Arfliv)
mas›ndan bugüne kadar, Irak’ta tahminen 21
adet M2A3 Bradley z›rhl› muharebe arac›, 18
adet M1A1 Abrams ile 1 adet Challenger 2 ana
muharebe tank›, 4 adet AAVP-71 Amtrack
z›rhl› amfibik ç›karma arac›, 1 adet M109A6
Paladin tipi kunda¤› motorlu obüs, 1 adet M9
tipi istihkam tank›, 1 adet Scimitar tipi keflif
panzeri ve 25 adet M113A3 tipi z›rhl› personel
tafl›y›c› kaybedilmifltir.
Kay›plar›n sebepleri incelendi¤inde, düflman›n meskun mahallerde yak›n mesafeden ve
ço¤u kez araçlar›n kör noktalar›na açt›¤› tanksavar ateflinin ilk s›rada oldu¤u görülmektedir.
Bunun d›fl›nda piyade tüfe¤i ile keskin niflanc›
at›fllar›, dost atefli, kaza ve vur-kaç nitelikli intihar sald›r›lar›, z›rhl› araç ve tank kay›plar›n›n
nedenleri aras›ndad›r.
Konuyla ilgili resmen bilinen baz› somut
vakalar ve gözlemler afla¤›da toparlanmaya
çal›fl›lm›flt›r:
• Bir M1A1 Abrams tank›n›n sürücüsü,
Ba¤dat’taki bir köprüde hareket halindeyken
bir keskin niflanc› taraf›ndan vurulup, tank›n
kontrolünü kaybedince tank F›rat nehrine
düflmüfltür.
• Bir M1A1 Abrams, Basra yak›nlar›nda
taarruz/tanksavar konfigürasyonlu, dost güçlere ait bir AH-1W Super Cobra helikopterin
ateflledi¤i muhtemelen Hellfire tipi güdümlü
bir tanksavar füzesi ile tahrip olmufltur.
• Bir Abrams tank›n›n hassas ve yüksek
›s›ya e¤ilimli gaz türbini alev alm›fl, daha
sonra tank kurtar›lamayarak yan›p tamamen
tahrip olmufltur.
• Geri kalan tanklar›n ço¤u, Irakl› asker veya milislerce, genellikle yerleflim bölgelerinde
atefllenen RPG-7 ve/veya RPG-16 roketlerine
maruz kalarak tahrip olmufltur. Bu vakalar›n
tamam›nda tanklar, genelde RPG-7 roketleri
ile arka ya da yan cephelerden ald›klar› isabetlerle tahrip olmufl, yanm›fl ve saf d›fl› kalm›flt›r.
• Irakl› askerlerin, saf d›fl› b›rakt›klar› baz›
Abrams tanklar›n› ganimet olarak ele geçirmeye çabalad›klar›, fakat ellerinde tank çekicisi
olmamas›ndan dolay› bunda baflar›l› olamad›klar› gözlenmifltir.
• Bir di¤er vakada tanksavar roketleri ile saf
d›fl› kalm›fl bir M1A1 tank›n›n, asl›nda roket
atefli ile de¤il de anti-tank may›n› ile tahrip oldu¤u iddia edilse de, tüm savafl boyunca çok az
say›da M1A1 ya da Challenger 2 tank› antitank may›n› ile saf d›fl› kalm›flt›r. Özellikle söz
konusu vakada tank›n etraf›nda gözlenen krater, tank RPG-7 roketi ile saf d›fl› kald›ktan
sonra, Irakl›lar›n eline geçmemesi için ABD
uçaklar› taraf›ndan bombalanmas› ile oluflmufltur. Az miktarda tank›n may›n sebebiyle tahrip
olmas›n›n sebebi de, tanklar›n çok az defa an-
53
Resimde görülen eski Irak Ordusu’na ait T-72M tank›, otomatik mühimmat doldurucusunun isabet alarak patlamas›ndan dolay› infilak etmifl, kule tank gövdesinden komple ayr›lm›flt›r. (Foto¤raf: TD Arfliv)
ti-tank may›n› üstünden geçmesi ile ba¤lant›l›d›r. Irakl›lar›n yeteri kadar may›n döfleyememifl olmalar› ve koalisyon istihkam birliklerinin döflenmifl az say›daki may›nlar› etkisiz hale getirmedeki baflar›l› çal›flmalar› da burada
etkili olmufltur. Etki/maliyet baz›nda ideal bir
tanksavar silah› olan anti-tank may›nlar›n›n
Irakl›lar taraf›ndan hemen hemen hiç bir yere
kayda de¤er oranda yerlefltirilmemifl olmas›,
Irakl›lar›n haz›rl›ks›z olmalar›na, en az›ndan
ABD tanklar›n›n yerleflim bölgelerine bu kadar
erken girmeye cesaret edeceklerini tahmin edememelerine ba¤lanabilir.
• ABD kaynakl› iddialara göre, Abrams
tanklar›na Irakl› direniflçiler taraf›ndan yaklafl›k 150 defa, AT-14 “Kornet” tanksavar füzeleri ile atefl aç›lm›flt›r. ABD, Irak’›n bu füzeleri Suriye’den temin etti¤ini iddia etmektedir.
• Savafl d›fl› kalan tek ‹ngiliz Challenger 2
tank›ysa, Basra yak›nlar›nda bir baflka ‹ngiliz
Challenger 2 tank›ndan yanl›fll›kla aç›lan “dost
atefli” sonucu 120 mm tank mermisi ile vurularak tahrip olmufltur. Yine ‹ngilizlere ait Scimitar tipi bir z›rhl› keflif arac›, Amerikan Hava
54
Kuvvetleri USAF’a ait bir A-10 Thunderbolt II
uça¤›ndan aç›lan dost atefli sonucu muhtemelen 30 mm makineli top ile tahrip olmufltur.
• ‹sabet alan hemen tüm M2/M3 Bradley
tipi z›rhl› araçlar RPG-7 roketatar› ile tahrip
olmufllard›r. M113 A3 tipi z›rhl› personel tafl›y›c›lar›, cephe hatt›na uzak yerlerde kullan›lmas›na çal›fl›ld›¤› halde, k›smen Kalaflnikof tüfeklerinin seri at›fllar› ile bile saf d›fl› b›rakabilmifllerdir.
• Irak’ta ayr›ca bugüne dek 100’e yak›n
z›rhs›z, HMMWV (Humvee) tipi genel maksatl› tekerlekli taktik araç, yine bir o kadar da
askeri kamyon, piyade tüfeklerinden aç›lan
ya da RPG-7 roketatar at›fllar› veya yol üzerinde/kenar›nda patlat›lan bombalar ile tahrip
olmufltur.
• Irakl› askerlerin kulland›¤›, 40 seneyi aflk›n teknolojik bir geçmifle sahip RPG-7 roketatarlar›n›n, M1A1 Abrams tanklar› ve M2A3
Bradley z›rh› araçlar›na karfl› k›smen de olsa
flafl›rt›c› derecede baflar›l› oldu¤u görülmüfltür. ABD Ordusu konuyla ilgili resmi bilgi
vermekten kaç›nmaya çal›flsa da bu durum
dikkat çekmifltir. Baz› çevreler bu suskunlu¤un Steyr firmas›ndan ABD Ordusu için al›nmas› planlanan z›rhl› araçlar ve bunlar›n
RPG-7 roketlerine karfl› balistik koruma sa¤lamamas› ile ba¤lant›l› oldu¤unu dile getirmektedir. Steyr firmas›n›n, ald›¤› ani bir kararla üretti¤i z›rhl› araçlar›n z›rh performans›n› bu tecrübeler do¤rultusunda artt›rmaya
çal›flmas› dikkat çekmektedir. Türkiye için de
düflünülen Pandur II z›rhl› araçlar›n›n da
Steyr menfleli oldu¤u düflünülürse, konu daha
da ilginç bir hale gelmektedir.
• Irak’taki en ilginç tank kayb›, 28 A¤ustos
2003 tarihinde yaflanm›flt›r. Söz konusu olayda, USMC’nin 1. Z›rhl› Tümeninin, 70. Z›rhl›
Alay›na ba¤l›, devriye görevini icra eden bir
M1A1 konfigürasyonlu Abrams tank›, esrarengiz, henüz resmen tespit edilemeyen bir mermi
ile delinerek saf d›fl› kalm›flt›r. Merminin esrarengiz yan›, tank›n yer yer 100 milimetre kal›nl›¤a kadar varan efsanevi z›rh›n›, sa¤ cepheden
girip bir uçtan ötekine kadar delmesi ve girifl
k›sm›ndaki z›rhta aç›lan söz konusu deli¤in
yaklafl›k 7 mm çap›nda olmas›d›r. Daha somut
bir flekilde ifade etmek gerekirse, Abrams tank›n›n efsanevi z›rh›n› “tufl” eden esrarengiz
mühimmat, muhtemelen bir piyade silah›ndan
at›lan özel bir piyade mermisi ebatlar›ndad›r.
ABD silah uzmanlar› halen, geçti¤imiz yaz cereyan eden bu olaydaki merminin s›rr›n› deflifre etmeye çal›flmaktad›r. Bu olayda bir namludan at›ld›¤› varsay›lan mermi, tank› sa¤ cepheden palet ete¤inden delmifl, mürettebat› koruma z›rh›n› da delerek, sol cephe z›rh›n› da delmifl fakat d›flar›ya ç›kamadan erimifltir. Merminin tank›n z›rh›na girdigi yerin 7 mm çap›nda olmas›na ra¤men, ç›k›fl›nda 50 mm çap›nda
bir gedik b›rakt›¤› dikkat çekmektedir. Esrarengiz mermi sadece tank›n z›rh›n› delmekle
kalmam›fl, tank içindeki elektronik donan›mlar› da tahrip ederek tank› saf d›fl› b›rakm›flt›r.
Olayda tank mürettebat›ndan kumandan ve niflanc› da yaralanm›fllard›r.
Burada eldeki objektif veriler ile, mevcut silah teknolojileri bir arada de¤erlendirilmelidir.
Söz konusu olayda, M1A1 konfigürasyonlu
Abrams tank›n›n, yaklafl›k 100 metre mesafeden, sa¤ yandan vuruldu¤u ve olayda kullan›lan merminin atefllendikten sonra hipersonik,
8000 m/san h›za ulaflt›¤› da göz önünde bulundurulursa, merminin yol açt›¤› al›fl›lagelmemifl
yüksek h›z ile ba¤lant›l› olarak plazma özelli¤i
ak›llara gelmektedir. Baz› örnekler verelim:
66 mm çapl› M72 tipi bir Law roketinin azami h›z›n›n 350 m/san, 85 mm çapl› bir RPG-7
roketinin azami h›z›n›n 300 m/san ya da geliflmifl 127 mm çapl› modern bir AAWS/M Javelin füzesinin azami h›z›n›n 290 m/san oldu¤u
göz önünde bulundurulursa; saniyede 8000
metre gibi muazzam bir h›za ulaflan esrarengiz
plazma enerji kütlesi süratinin ne anlama geldi¤inin somut boyutu daha iyi anlafl›labilecektir.
Baz› kaynaklarda, kullan›lan silah›n gelifltirilmifl bir RPG-22 oldu¤u dile getirilse de, bu veri flu aflamada halen subjektif bir varsay›mdan
öteye gidemeyecektir. Nitekim hipersonik azami h›za ulaflan plazma enerji kütlesi hakk›nda
bilinen, Abrams tank›na isabet eden merminin
sar›mt›rak bir renkte oldu¤u ve yüksek ›s›dan
dolay› tamamen eridi¤idir. Buradaki ek yorum
kapsam›nda, söz konusu enerji kütlesinin azami sürati ile ilgili, ‘Rail Gun’ olarak tan›mla-
Resimde görülen T-72M tank›, muhtemelen düflman›ndan tam sürat kaçarken havadan
tahrip edilmifltir. Tank›n top aç›s› bu tezi kuvvetlendirmektedir. (Foto¤raf: TD Arfliv)
Resimde arka arkaya saf d›fl› kalm›fl iki adet Irak’a ait T-72M tanklar› görülüyor. Birinci tank
gövdesinden isabet alarak mühimmat› patlam›fl, burada da kule gövdeden ayr›lm›flt›r. Arka hendekteki tank ise isabet almam›fl fakat ar›zalanarak “Mobility kill” fleklinde devre d›fl›
kalm›flt›r. (Foto¤raf: TD Arfliv)
nan klasik olmayan silahlardan söz etmenin
yarar› olacakt›r. Bat›da ‘Rail Gun’ ad› alt›nda
gelifltirilen ve elektrik enerjisi ile mermi, daha
do¤rusu enerji kütlesini hipersonik h›za ivmelendirme prensibine dayanan silah üzerindeki
ArGe çal›flmalar› asl›nda 80’li y›llara kadar dayan›r. Bilinen fludur ki, NATO ülkelerinden
ABD ve Almanya, bu tür silahlar üzerinde çal›flm›fllard›r. Durum o kadar somuttur ki, 1987
y›l›nda, Federal Alman Genelkurmay Baflkan›
(E) Dieter Wellershof, bu yeni teknolojiye dayanan silah›n seri üretime geçmesinden yana
›srarla tav›r koymufl, fakat zaman›n Federal Alman Savunma Bakan› (E) Manfred Wörner, insan haklar› ile ba¤lant›l› olarak, Cenevre Anlaflmas›’na ters düflebilece¤inden endifle eden
dan›flmanlar›n› dinleyerek projeyi resmen iptal
ettirmifltir. ‹ki Almanya’n›n 1990 y›l›nda birleflmesi ve ard›ndan SSCB’nin da¤›larak
Üçüncü Dünya Savafl› tehlikesinin ortadan
55
28 A¤ustos 2003 tarihinde vurulan tank (1), esrarengiz bir mermi ile sa¤ cephesinde palet zincirinin hemen alt›ndan delinmis (2) ve bir
dolmakalemin içine girebilece¤i büyüklükte bir kanal açm›flt›r (3). Mermi buradan içeriye girmifl (4) ve tank içinde bir boru (5) ve niflanc›
koltu¤u (6) d›fl›nda bir çok tank içi mekanizmas›n› tahrip ettikten sonra yüksek ›s›dan dolay› erimifltir (Foto¤raf: TD Arfliv)
kalkmas›yla proje tamamen tarihe kar›flm›flt›r.
Buradaki söz konusu Cenevre Anlaflmas› çeliflkisi, silah›n konvansiyonel olmayan dolayl› etkisi ile ba¤lant›l›d›r. Nitekim bu tür silahlar›n somut testleri Almanya’da kobay hayvanlar üzerinde denenerek yap›lm›flt›r. Buna
göre bir piyade, bu tür bir silahtan at›lan merminin afl›r› yüksek h›z›ndan dolay›, mermi yumuflak hedefine isabet etmeden hedefin yak›n›ndan geçmesi halinde dahi tahrip için yeterli olabilmektedir. Merminin üretti¤i yüksek
›s›dan dolay›, tank›n yang›n söndürme iç donan›m› devreye girmifltir. Bu kadar küçük
çapl› bir merminin, tank›n z›rh›n› delip içerisinde bu kadar hasar yaratabilmesi için çok
yüksek bir namlu ç›k›fl h›z›na ve özel alafl›ml› bir cekete sahip olmas› gerekmektedir. Nitekim merminin tank üzerinde b›rakt›¤› metal
art›klar›ndan al›nan numunelerin analizi sonucu bak›r ve bronz izlerine rastlanm›flt›r.
Merminin z›rh delme özelli¤inin bugüne
kadar al›fl›lagelmemifl derecede ürkütücü oldu¤unu belirten uzmanlar, bu olayda Rus
menfleli bir silah›n prototipinin denenmifl olabilece¤inin üzerinde de durmaktad›r. Bu tür
silahlar›n bugün halen yo¤un bir flekilde
ABD, ‹srail, Çin ve Rusya taraf›ndan gelifltirildi¤i bilinmektedir. Fakat spekülasyondan
56
öteye gidemeyece¤i için kullan›lan silah›n tipi hakk›nda yorum ve s›n›fland›rma yap›lmas›ndan özellikle kaç›n›lm›flt›r.
Iraqi Freedom Operasyonu’ndan ana muharebe tanklar› ve z›rhl› muharebe araçlar› aç›s›ndan ç›kar›lacak baz› dersler:
Son Irak Savafl›’ndaki tanklarla yap›lan tecrübelerle ba¤lant›l› olarak genel bir de¤erlendirmeyi ele almadan önce, hemen tüm kara
muharebelerinde ön saflarda yer alan ve Ba¤dat’a giren M1A1 Abrams tanklar› aç›s›ndan
ç›kar›labilecek olumlu ve olumsuz sonuçlar›
afla¤›daki gibi özetlemek mümkündür.
Cayd›r›c›l›k:
Savafl öncesi Irak’›n elinde bulunan çal›fl›r
hiçbir tank›n (bunlara T-72 tanklar› dahil) mürettebat›, M1A1 tank›na karfl› savaflmak istememifltir. Abrams tank›n›n en önemli ve istatistiklerde yer almayan baflar›s›, yüksek atefl
gücü ve sa¤lam z›rh› ile sa¤lad›¤› cayd›r›c›l›k
olmufltur ki bu çok önemli bir unsurdur.
Acil durumlarda kule üstünden tank›
terk etme:
Tank›n isabet ald›¤› ve yanmaya bafllad›¤›
vakalarda, tank kulesinin üstündeki girifl/ç›k›fl
panelinin ana fonksiyonunu yitirecek seviyede deforme olmamas› ve mekanizmas›n›n
olumsuz yönde etkilenmemesi sayesinde,
tank mürettebat› k›sa sürede kendini kurtarmay› baflarm›flt›r.
Koruma tulumu ve kask:
Abrams mürettebat›n›n yeni nesil modern
tulum ve kasklar›, rahat ve koruyucu olmalar›ndan dolay› olumlu not alm›flt›r.
Top namlu ve mermisi:
Abrams tank›n›n orijinal M1 modelinin ortaya ç›kt›¤› ilk y›llardaki (1980-1985) ana silah›,
M60 tank›nda da kullan›lan 105 mm çapl›
M68E1 topuydu.
Abrams tanklar›nda, halen kullan›mda olan
120 mm’lik top, ilk olarak M1A1 serisine entegre edilmifltir. Abrams’›n 120 mm/L44 kalibre top namlusu, Leopard 2 tank›n›n A4 konfigürasyonunda da kullan›lan Rheinmetall ürünü
topun minimum seviyede modifiye edilmifl ve
ABD’de lisans alt›nda üretilen M256 versiyonudur. 1991 y›l›nda cereyan eden Çöl F›rt›nas›
harekat›nda da baflar›yla kullan›lan bu top, bu
savaflta da tam not alm›flt›r.
Ayr›ca 120 mm top mermisi olarak genelde:
Yüksek Tahripli Anti Tank HEAT (High Exp-
losive Anti Tank) ya da Çok Maksatl› Anti
Tank MPAT (Multi Purpose Anti Tank) tipi
mermiler tercih edilerek son derece efektif kullan›lm›flt›r. M1A1 Abrams tanklar›n›n 12.7
mm’lik makineli tüfe¤inin de çok s›k kullan›ld›¤› da dikkat çekmifltir.
Gaz türbini:
M1 Abrams serisi tanklar›n bugüne dek üretilen tüm konfigürasyonlar›n›n güç kayna¤›,
Lycoming firmas› yap›m› AGT 1500 gaz türbini (1500 BG) ve Allison firmas›n›n XM100-3
GM transmisyonudur.
Gaz türbinlerinin afl›r› so¤uk hava flartlar›nda ön ›s›tmaya gerek duymama, sessiz çal›flma ve düz arazilerde gösterdikleri performans gibi baz› avantajlar›na ra¤men, bir ana
muharebe tank›n›n motoru olmaya uygun olmad›klar› bu savaflta da yeniden gözler önüne serilmifltir. Abrams tanklar›n›n yak›t sarf›,
ayn› motor gücüne sahip dizel motorlu tanklara takriben en az 2 misli daha fazla olmufltur. M1A1 Abrams tanklar›n›n gaz türbinleri
saatte ortalama 221 litre yak›t tüketmifllerdir.
Bununla ba¤lant›l› olarak Abrams konvoylar›na, tanklar›n hemen arkalar›ndan, k›smen
cephe hatt›nda yak›t tankerlerinin efllik etmeleri dikkat çekmifltir.
Gaz türbinlerinin bir baflka sorunu yüksek
derecede ›s›ya yol açmalar› olmufltur. Her ne
kadar bu asimetrik savaflta tank›n güç kayna¤›n›n yol açt›¤› termal izin büyüklü¤ü Abrams
tanklar› aç›s›ndan önemli bir sorun teflkil etmemiflse de, M1A1 tank› çal›fl›r vaziyette iken
oluflan yüksek ›s› yüzünden, tank›n arkas›nda
bir piyadenin durmas› bir yana, HMMWV
(Humvee) gibi herhangi bir arac›n durmas› dahi mümkün olamam›flt›r.
Zaten ‹kinci Dünya Savafl›’ndan beri üretilen ya da henüz gelifltirilme aflamas›nda olan
tanklar›n güç kaynaklar›na göz at›ld›¤›nda,
burada içten yanmal› motorlar›n kullan›ld›¤›,
bunlar›n da tamam›na yak›n›n›n dizel/karma
yak›t bazl› oldu¤u gözlenmektedir. Gaz türbinli güç kayna¤› prensibi, tanklar için istisna olarak flimdiye dek sadece Abrams
(ABD), T-80 (Rusya) ve Strv 103 (‹sveç)
modellerinde uygulanm›flt›r.
Tahrip olarak saf d›fl› kald›ktan sonra komple yanan bir Abrams tank›, Irakl›lar›n flaflk›n
bak›fllar›na sahne oluyor. Söz konusu flaflk›nl›k, biraz da bu tank›n “yenilmezlik” efsanesinin
abart›l› olmas›ndan kaynaklansa gerek. (Foto¤raf: TD Arfliv)
Z›rh korumas›:
Hiçbir M1A1 Abrams tank›, ön cephesine
isabet eden bir mermi ya da roket ile saf d›fl›
kalmam›flt›r. M1A1 Abrams tank›n›n ön cephesine karfl› at›fl yap›lmas›n›n etkili olmayaca¤› bilindi¤inden, Irakl› askerler genelde bu
tankla savaflmaktan kaç›nm›flt›r.
Bütün ana muharebe tanklar›n›n z›rhlar›n›n
en kal›n oldu¤u k›s›m tank›n ön cephesidir.
M1A1 tanklar› ön yüzlerine do¤ru at›lan mermi ve roketlerden fazla etkilenmemifllerse de,
z›rhlar›n›n daha ince oldu¤u yan ve arka taraflar› için ayn› durum geçerli de¤ildir. M1A1
tank›n›n z›rh›n›n yanlardan ve özellikle arkadan ald›¤› isabetlere karfl› koruma performans› beklenenin çok alt›nda olmufltur. Bir çok
Abrams tank›, arka taraflar›na isabet eden bir
RPG-7 roket sonucunda her defas›nda saf d›fl›
kalm›fl; baz› vakalarda tank›n gaz türbini alev
alm›flt›r. Ayr›ca tank›n palet koruma ete¤inin,
hemen her kalibre silahlarla yap›lan at›fllar›n
isabeti sonucu delindi¤i ve hasara u¤rad›¤›
gözlenmifltir. Her ne kadar k›smen di¤er tanklar aç›s›ndan da geçerli olsa da, Abrams tank›n›n So¤uk Savafl döneminde, olas› bir s›cak
savaflta, onbinlerce SSCB tanklar› ile ön cepheden muharebe için gelifltirildi¤i ve bu tür
asimetrik taktik savafllar› için düflünülmedi¤i
gözlenmektedir. Dolay›s›yla Abrams tanklar›n›n di¤er tanklara oranla, ön cephesinden bu-
run fark› ile de olsa daha fazla koruma sa¤lad›¤› gözlenirken, yanlar ve arka cepheden atefle maruz kal›nd›¤›nda, bir kaç rakibinden daha az balistik koruma sa¤lad›¤› da bir o kadar
dikkat çekmektedir.
Maliyet:
Abrams tanklar›n›n yüksek yak›t sarfiyat›
tanklar›n iflletme maliyetlerini oldukça yükseltmifltir. Ayr›ca verimli ve düzenli çal›flmas› için
temiz ve daha yüksek hava girifline ihtiyaç duyan gaz türbininin, Irak’›n çöl ortam›ndan etkilenmemesi için tanklar›n hava filtreleri çok s›k
de¤ifltirilmek zorunda kalm›flt›r. Bu durum bak›m ekiplerinin ifl yükünü artt›rm›flt›r. Düzgün
temizlenmemifl veya zaman›nda de¤ifltirilmemifl filtreler tank›n hassas gaz türbininde sorunlar ç›kmas›na neden olmufltur. Baz› vakalarda tank›n hava al›¤›na yan›c› madde girmesinden dolay› gaz türbininin alev alarak tank›n
saf d›fl› kald›¤› gözlenmifltir.
ABD Baflkan› Georg W. Bush, bundan bir
seneyi aflk›n bir süre önce, 1 May›s 2003 tarihinde, USS Abraham Lincoln uçak gemisi güvertesinde dünya kamuoyuna verdi¤i demeç
hala belleklerdedir. Burada Bush giydi¤i pilot
tulumu ile “Mission accomplished” pankartlar› önünde, Irak Savafl›’n›n resmen ve fiilen sona erdi¤ini ilan ederek zafer ilan etmiflti. Fakat
bugün itibariyle bilinen fludur ki, savafl s›ras›n-
57
‹lk bak›flta bir T-72 enkaz› oldugu anlafl›lmayan bu resimde, tank›n hurdas› al›fl›lagelmemifl bir göreve hizmet ediyor. (Foto: TD Arfliv)
da brüt 159 ABD askeri hayat›n› kaybederken,
savafl sonras› ç›kan çat›flma ve yer yer ayaklanmalarda ölen asker say›s› bugün itibariyle
yaklafl›k 900’e t›rmanmaktad›r. Dolay›s›yla
ABD her ne kadar savafl› kazanm›fl olsa da,
bar›fl› kaybetmifl gözükmekte ve z›rhl› birliklerine burada tüm zorluklara ra¤men büyük
ifller düflmektedir.
Genel tank doktrini aç›s›ndan Türkiye için
baz› de¤erlendirmeler:
Özellikle son y›llarda ülkemizde tanklar›n
gerekli olup olmad›¤› veya elimizdeki tank say›s›n›n yüksek olup olmad›¤› tart›flmalar› yeniden gündeme gelmiflken; Iraqi Freedom Operasyonundaki askeri harekat incelendi¤inde
tanklar›n kara savafllar›nda yine kilit rol oynad›¤›n› görmekteyiz. Bir ülkenin tank envanterinin büyüklü¤ü sorgulan›rken, göz önünde bulundurulmas› gereken bu ülkenin etraf›ndaki
tehlike potansiyeli gibi özgün ve genel faktörler d›fl›nda, tanklar›n operasyonel taktik kabiliyetleri de bir o kadar önemlidir.
Baz› dünyan›n say›l› tank tasar›mc›s› geliflmifl ülkelerle örnek vermek gerekirse:
So¤uk Savafl›n sona ermesi ve Polonya’n›n
da NATO’ya girmesinden sonra, etraf› tamamen dost ülkelerle çevrili olarak Avrupa Birli¤i’nin merkezinde yer alan bir ülke haline gelen Almanya, bundan yaklafl›k 15 sene öncesi-
58
ne kadar, SSCB ve Varflova Pakt› ülkeleri tehlikesinin de etkisi ile kara kuvvetleri envanterinde depolanm›fl yedeklerle birlikte 4000’e
yak›n tank bulundururken, günümüzün Alman
aktif miktar› neredeyse onda bir oran›na, 530’a
indirilmifltir (Leopard 2A4, A6 ve A6M).
Yine nükleer bir güç olan Fransa’n›n elindeki modern Leclerc ana muharebe tank›
miktar› 406 (Leclerc Mk.1/Mk.2/Mk.2+), ‹ngiltere gibi bir baflka askeri ve nükleer gücün
elindeki 3(+). nesil geliflmifl Challenger 2
tank› say›s› 386’d›r.
Avrupa’n›n bu önde gelen üç ülkesinin etraf›ndaki komflular›yla herhangi bir sorunlar›
yoktur. Bu ülkeler, çok uluslu ortak savunma,
siyasi ve ekonomik örgütlerde yer ald›klar›ndan, kara kuvvetlerinin envanterinde bulunan
modern ana muharebe tanklar›n›n, ülke topraklar›n› savunmak için kullan›lma ihtimalleri çok
düflüktür ve hatta k›sa ve orta vadede s›f›rd›r.
Bu üç ülke, silahl› kuvvetlerini baflka ülkelerde yap›lacak bar›fl› koruma veya bar›fl› kurma ya da müflterek askeri müdahale görevleri
için yeniden yap›land›rmaktad›r. Art›k bu ülkelerin askeri doktrinleri, ülke topraklar›n›n savunmas› temel al›narak yap›lmad›¤› için, tanklardan bu ülkelerden çok uzaklarda, hassas ya
da kriz bölgelerde çok uluslu askeri operasyonlarda yararlan›lacakt›r. Dolay›s›yla bu örnek
ülkelerin binlerce tank› ordu envanterlerinde
tutmalar› mevcut doktrine göre özellikle mali
aç›dan anlams›z ve gereksizdir.
Ne yaz›k ki ayn› durumun ülkemiz Türkiye için söylenebilmesi mümkün de¤ildir.
Türkiye’nin etraf›ndaki komflular›n›n bir k›sm› demokratik rejimler taraf›ndan yönetilmemekte, bir k›sm› ise Türkiye’ye karfl› orta ve
uzun vade de defansif olmayan bir tutum sergileme potansiyeline sahiptir.
Kimi komflumuz Türkiye’nin topra¤›na
göz dikmiflken, kimisi Türkiye’nin yönetim
biçimi ve laikli¤ini çekememekte, baz›lar›
bölücü teröre destek vermifl ya da art niyetli
olarak sapt›r›lmaya çal›fl›lan ve Türkiye
Cumhuriyeti’ni ba¤lamayan bir tarihi yeniden yazd›rmak ve/veya gündeme getirmek
için u¤raflmaktad›r.
Komflular›m›z›n ötesindeki co¤rafyaya bakt›¤›m›zda, Türkiye’nin Balkanlar, Orta Do¤u
ve Kafkaslar gibi barut f›ç›s› üçgeninde yerleflik oldu¤u gözlerden kaçmayacakt›r.
Dolay›s›yla Türkiye’ye yönelik olarak alg›lanan tehdit sadece k›sa süreçte de¤il, orta ve
uzun vadeli bir tehlike potansiyeli olarak ele
al›nmal›d›r ve burada tanklar›n da önemli rol
oynad›¤› cayd›r›c›l›k faktörü önemli bir askeri
unsurdur. Tank ya da herhangi bir silah sisteminin öncel amac› illaki savaflma amac› de¤ildir. E¤er bu silahlar sayesinde düflman cay›p
bir savafl önlenebiliyorsa, o silah görevini zaten
fazlas› ile yerine getirmifl demektir. Yine siyasi ve ekonomik aç›dan güçlü olabilmek için,
askeri unsuru ihmal etmemek gerekmektedir.
Bu üç unsuru iyi dengeleyen ülkeler cayd›r›c›
olabilirler, dünya çap›nda ya da bölgesinde
a¤›rl›¤›n›n etkisini gösterebilirler. “Bir befl sene daha mevcut güçle idare ederiz.” yaklafl›m›,
istikrarl› cayd›r›c›l›k, k›sa ve orta vadeli strateji aç›s›ndan risklidir.
Yo¤un z›rh korumal›, atefl gücü yüksek ve karada son derece mobil olan tanklar›n görev yelpazesinde sadece sald›r› de¤il, savunma da yer
al›r. Unutulmamal›d›r ki, herfleye ra¤men en iyi
tanksavar silah› yine bir tankt›r. Dolay›s›yla
Türk Kara Kuvvetleri bünyesindeki ikinci nesil
Leopard 1 ve M60 tanklar›n›n modernize edilmesi, ayr›ca en az 500 adet 3.(+) nesil tank›n temin edilerek en az 1500 modern ana muharebe
tank›n›n daha fazla zaman kaybetmeden kara
kuvvetlerimize kazand›r›lmas› kaç›n›lmazd›r.
Her ne kadar tanklardan hemen her genifl
çapl› askeri çat›flmalarda yararlan›ld›ysa da,
‹kinci Dünya Savafl›’ndan beri simetrik topyekün tank muharebeleri, Kore (1950-1953),
Arap-‹srail (1949, 1956, 1967, 1973), Birinci
Körfez Savafl› ‹ran-Irak (1980-1988), ‹kinci
Körfez Savafl› (1991) ve nihayet son Irak
(2003) gibi savafllarda söz konusu olmufltur.
Burada tanklar aç›s›ndan hemen her savafltan çeflitli dersler ç›kar›lm›flt›r. ABD’nin son
savaflta Irak yerleflim bölgelerinde tanklarla
gerçeklefltirdi¤i aksiyonlar, daha çok ‹srail’in
Filistin bölgesinde tanklar eflli¤inde gerçeklefl-
Yanm›fl bir T-55 tank›. (Foto¤raf: TD Arfliv)
tirdi¤i askeri müdahalelere benzemektedir.
Tanklar aç›s›ndan bu tür tipik hale gelmeye
bafllayan roller, muhtemelen mevcut modernizasyon projeleri ve gelecek nesil tanklarda hayata geçirilecektir.
Gelecek nesil, 4./5. nesil tanklar uzun vadeli
ele al›nd›klar›nda, halen ArGe safhas›nda olduklar›ndan henüz somutlaflmam›fl olsalar da,
tanklar›n evrimleri ile ilgili baz› ipuçlar›n› elde
etmek mümkündür. Gelece¤in ana muharebe
tanklar› muhtemelen silüeti çok düflük; 140
mm çapl› top; top mermisini elektro-termikkimyasal veya elektro-kimyasal veya elektronik-elektromanyetik ateflleme prensibine daya-
l› top; asgari iki, azami üç mürettebat; otomatik mühimmat doldurucusu; mekanik yerine
elektronik mekanizmal› transmisyon; geliflmifl
süspansiyon; pasif ve aktif öz savunma sistemleri standart; hava hedeflerine karfl› güdümlü
füze kabiliyeti; high-tech donan›m, bilgisayar
ve di¤er geliflmifl sistemler gibi bir çok yenilikler içerecektir.
Son Irak Savafl› gibi reel askeri tecrübeler,
tank›n evriminde önemli rol oynayacak, bundan böyle daha çok, tank›n flimdiye dek doktrin gere¤i ihmal edilen ya da gerek duyulmayan yak›n defans sistemlerine, dolay›s›yla özsavunma yelpazesine a¤›rl›k verilecektir.
ABD Ordusu’nun UCMC Deniz Piyadeleri birimi, 1991 y›l› Çöl F›rt›nas› ve Çöl Kalkan› operasyonlar›ndan daha fazla tank›n› yaklafl›k bir
senedir süren gayri nizam harbinde kaybetmifl ve halen de etmektedir. (Foto¤raf: TD Arfliv)
59