10. SINIF KİMYA (YENİ).indd
Transkript
10. SINIF KİMYA (YENİ).indd
YAYIN KURULU Hazırlayanlar Tülin ÖZBİLGİÇ, Timuçin SARITAŞ YAYINA HAZIRLAYANLAR KURULU Kurumsal Yayınlar Yönetmeni Saime YILDIRIM Kurumsal Yayınlar Birimi – Dizgi & Grafik Mustafa Burak SANK & Ezgi Güler & Meltem Temel Sumru Almacak & Gamze Kaya & Pınar KORKMAZ Yasin ÇELEBİ & Reyhan KARAHASANOĞLU Baskı - Cilt Neşe Matbaacılık Yayıncılık Sanayi ve Tic. A.Ş. Adres:Akçaburgaz Mh. Mehmet Deniz Kopuz Sk. No:17 3.Bodrum Esenyurt / İSTANBUL Yayıncı Sertifika No: 32077 Matbaa Sertifika No: 22861 ISBN: 978–605–9213–34–9 İstanbul – 2015 Bu eserin her hakkı saklı olup tüm hakları Elfi Yayıncılık’a aittir. Kısmi de olsa alıntı yapılamaz, metin ve soruları aynen değiştirilerek elektronik, mekanik, fotokopi ya da başka bir sistemle çoğaltılamaz, depolanamaz. Copyright © Tüm Hakları Saklıdır. KİMYA Defterlerimizi Tanıyalım Ünite konularının belirtilerek soru tarzında öğrencinin ilgisini çekecek şekilde yazıldığı bölümdür. Öğrencinin akıllı defter üzerinde not tutması için ayrılan bölümlerdir. Konu ile ilgili verilen örnekler bölümüdür. Derste işlenen konuların öğrenilip pekiştirilmesi için öğrencilerin çözeceği açık uçlu veya çoktan seçmeli sorularıdır. Konu ile ilgili dikkat edilmesi gereken, uyarılar, notlar vb. Derste işlenen konular ile ilgili öğrencilerin bireysel, arkadaşlarıyla veya ailesiyle birlikte gerçekleştirebileceği ders dışı müze önerisi, roman tavsiyesi, atölye çalışması, bilimsel çalışmalar, vb. içeriklerin yer aldığı hareketli kutudur. Defterlerimizi Tanıyalım Konu ile ilişkili gerçek hayattan merak uyandıracak ilginç bilgiler bölümüdür. Konu ile ilgili oyun, bulmaca, zeka soruları vb. eğlence köşeleridir. Ünite sonunda veya konu aralarında olabilir. Ders esnasında öğrencilerin bireysel veya grupla çalışacağı konu ile ilgili üst düzey düşünme becerileri kazandıran çalışma sayfasıdır. Ünitenin sonunda yer alan üniteyi özetleyen kavram ağlarıdır. İlgili ünitedeki bölümleri veya konuları öğrencinin ne kadar öğrendiğini test edecek açık uçlu ve çoktan seçmeli sorulardan oluşan bölümdür. Ünite sonunda ilgili ünitedeki tüm bölümleri ve konu / kavramları içerecek şekilde klasik ve / veya test türündeki soruları içeren bölümdür. 1. ÜNİTE: ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR Asit ve Bazları Tanıyalım Asitlerin Bazı Özellikleri Bazların Bazı özellikleri İndikatör Nedir? Asit ve Bazların Sulu Çözeltileri Asit ve Bazların Tepkimeleri Asitlerin ve Bazların Tepkimeleri Nötralleşme Tepkimeleri ve pH Kavramı Asit - Bazların Tepkimeleri Nasıl Takip Edilir? Asit - Baz Tepkimelerinin Gündelik Yaşam Açısından Önemi Hayatımızda Asitler ve Bazlar Yaygın Olarak Kullanılan Bazı Asitler Sanayide Kullanılan Bazı Bazlar Asit ile Bazların Yarar ve Zararları Asit ve Bazlarla Çalışırken Alınması Gereken Önlemler Tuzlar Sodyum Klorür (NaCl) Sodyum Sülfat (Na2SO4) Sodyum Karbonat (Na2CO3) Sodyum Bikarbonat (NaHCO3) Potasyum Nitrat (KNO3) Kalsiyum Sülfat (CaSO4) Kalsiyum Karbonat (CaCO3) Amonyum Klorür (NH4Cl) Amonyum Fosfat [(NH4)3PO4] Alüminyum Sülfat [Al2(SO4)3] Şap [KAl(SO4)2 x 12 H2O] 10 10 10 11 12 12 12 13 15 16 16 16 17 20 22 22 22 22 22 23 23 23 23 24 24 24 25 Ne Kadar Öğrendim Ünite Özetim Ünite Değerlendirme 26 27 29 2. ÜNİTE: KARIŞIMLAR Karışımların Sınıflandırılması Karışımlar Nasıl Sınıflandırılır Homojen Karışım Çözeltiler ve Sınıflandırılması Heterojen Karışımlar ve Sınıflandırılması Homojen Karışımlar Tanecikler Arası Etkileşimler ve Çözünme Süreci Çözeltilerde Çözünmüş Madde Oranı Çözeltilerde Çözünen Madde Miktarı Nasıl İfade Edilir? Çözeltilerin Günlük Yaşamla İlgili Özellikleri Ne Kadar Öğrendim Karışımların Ayrılması Karışımlardan Saf Maddelere Tanecik Boyutu Farkından Yararlanarak Ayırma Yoğunluk farkından Yararlanarak Ayırma Çözünürlük farkından Yararlanarak Ayırma Kaynama Sıcaklıkları Farkından Yararlanarak Ayırma 36 36 36 36 37 40 40 43 44 48 51 52 52 52 53 53 54 Ne Kadar Öğrendim Ünite Özetim Ünite Değerlendirme 56 58 61 3. ÜNİTE: ENDÜSTRİDE VE CANLILARDA ENERJİ Fosil Yakıtlar Kömür Nasıl Oluşur? Kömürler Nasıl Sınıflandırılır? Petrol Oluşumu Ham Petrolün Rafinasyonu Başlıca Petrol Bileşenleri Hidrokarbonlar Ne Kadar Öğrendim Temiz Enerji Kaynakları Temiz ve Yenilenebilir Enerji Nedir? Bitkisel Enerji kaynakları Diğer Temiz Enerji Kaynakları Canlılarda Enerji Besinlerin Enerjiye Dönüşümü Canlılar İçin Birincil Enerji Kaynakları : Karbonhidratlar Yapıcı ve Onarıcı Besin Ögeleri : Proteinler Canlılar İçin Enerji kaynakları : Lipitler Kendi Diyet Listemizi Hazırlayalım 68 69 69 72 73 74 77 87 90 90 90 91 95 95 97 99 100 101 Ne Kadar Öğrendim Ünite Özetim Ünite Değerlendirme 105 107 110 4. ÜNİTE: HAYATIMIZDA KİMYA Su ve Hayat 118 Ne Kadar Öğrendim Ünite Özetim Ünite Değerlendirme 148 150 154 Doğal Su Kaynakları Su Arıtımı Neden Önemlidir? Suların Kirlenme Nedenleri Su ArıtımıNasıl Yapılır? Evlerde Su Arıtımı Deniz Suyundan İçme Suyuna Ne Kadar Öğrendim Evde Kimya Hazır Gıdalar Temizlik Maddeleri Hijyen Amaçlı Temizlik Maddeleri Polimerler Kozmetik Ürünler İlaçlar Ne Kadar Öğrendim Okulda Kimya Kağıt Kalemlerin Kimyasal Özellikleri Silgiler Mürekkep Tebeşirler Yapıştırıcılar Ne Kadar Öğrendim Sanayide Kimya Gübreler Kireç Yapı Malzemesi Harcın yapısı ve Sertleşme Süreci Pencere Camının Üretimi Cam Türleri ve Kullanım Alanları Sanayinin Önemli Hammaddesi : Kil Boyalar Ne Kadar Öğrendim Çevre Kimyası Kimyasal Maddeler ve Hava Kirliliği Kimyasal Maddeler ve Su Kirliliği Kimyasal Maddeler ve Toprak Kirliliği Hangi kimyasallar Kirletici Olarak Sınıflandırılır? 118 119 119 120 121 121 121 123 123 124 125 126 128 129 130 132 132 133 133 134 134 134 136 137 137 137 137 139 139 141 144 145 146 146 147 147 147 Ünite 1 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 1. Asit ve Bazları Tanıyalım 2. Asit ve Bazların Tepkimeleri 3. Hayatımızda Asitler ve Bazlar 4. Tuzlar ÜNİTE 1 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR Çok bilinen bazı maddeler ve içerdikleri asitler: Asit ve Bazları Tanıyalım Limon Sitrik Asit Süt ve Yoğurt Laktik Asit Gazoz Karbonik Asit Kolalı içecekler Fosforik Asit Üzüm Tartarik Asit Elma Malik Asit Çilek Folik Asit Hazır meyve suyu Benzoik Asit Tereyağı Bütirik Asit Zeytinyağı Oleik Asit Madde Saf (arı) Maddeler Elementler Bileşikler Saf Olmayan Maddeler (Karışımlar) Homojen Karışımlar (çözeltiler) Heterojen Karışımlar Asit ve bazlar canlı organizmalarda önemli işlevleri olan maddelerdir. Asitlerin ve bazların çoğu oldukça tehlikeli ve tahriş edici maddelerdir; bunlar proteini ya da yağı çözerek dokuyu tahriş ederler. Asitlerin Bazı Özellikleri œ œ œ œ œ œ œ œ Tatları ................................................. ....................... ve ....................... asidik maddelere örnektir. Cildi ................................................ Turnusol kağıdının rengini ............................ çevirirler. Suda ................................... çözünürler. Sulu çözeltileri elektrik akımını ................................ Aktif metallerle tepkimeye girerek ....................... gazı açığa çıkartırlar. Bazlarla tepkimeye girerek ................. ve .................. oluştururlar. Bazların Bazı Özellikleri œ Tatları ............................................. œ ..................... ve ..................... bazik maddelere örnektir. œ Ellendiklerinde ..................... hissi verirler. œ Turnusol kağıdının rengini ..................... çevirirler. œ Suda ..................... çözünürler. œ Sulu çözeltileri elektrik akımını ..................... œ Amfoter metallerle tepkimeye girerek ....................... gazı açığa çıkartırlar. œ Asitlerle tepkimeye girerek ................ ve ................... oluştururlar. œ Yapısında her OH içeren bileşik baz değildir. Örneğin, C2H5OH bir baz değil, alkoldür. 10 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR ÜNİTE 1 Çok bilinen bazı maddeler ve içerdikleri bazlar: Deterjanlar Amonyak, sodyum fosfat Katı sabun Sodyum hidroksit Sıvı sabun Potasyum hidroksit Çamaşır suyu Sodyum hipoklorit Diş macunu Kalsiyum karbonat + → + → Mor lahana, doğal indikatör olarak kullanabilen bir maddedir. Bu madde veya suyu asidik çözeltilere damlatılırsa kırmızı, nötral çözeltilere damlatılırsa mor, bazik çözeltilere damlatılırsa çözelti yeşil renk alır. Bal arısının sokması sırasında salgısı asidiktir. Bu yüzden acı hissi bazik olan sabun, sodyumbikarbonat veya amonyakla dindirilebilir. Eşek arısının salgısı ise baziktir. Acı hissi asit içeren sirkeyle dindirilir. Bir çok çiçeğin yapısında indikatör vardır. Bitkilerin rengini belirleyen bileşikler genellikle asit ve bazlara karşı duyarlıdır. Asitli toprakta mavi ortanca, nötr ve bazik ortamda pembe ortanca yetişir. İndikatör Nedir? Tıpkı turnusol kağıdı gibi işlev gören bazı özel boyar maddeler vardır ki bunlara ................................ adı verilir. Bu maddeler, çözeltideki ............................... ya da ............................... konsantrasyonuna bağlı olarak renk değiştiren, karmaşık yapıdaki organik bileşiklerdir. .............................. ve ............................. evde kolaylıkla elde edilebilecek doğal indikatörlerdir. Ticari olarak kullanılan en yaygın indikatör turnusoldur. 11 ÜNİTE 1 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR Asit ve Bazların Sulu Çözeltileri Asit ve Bazların Tepkimeleri Arrhenius’a göre bir madde suda iyonlarına ayrışarak çözündüğünde ortamdaki H+ ( ) iyonları derişimini artırıyorsa .............................., ortamdaki OH- ( ) iyonları derişimini artırıyorsa .............................. dır. œ HCl(g) Œ H+(suda) + Cl–(suda) H2SO4(s) Œ 2H+(suda) + SO4–2((suda) œ Hidrojen içermediği halde, suda çözündüğünde H+ iyonları derişimini artırdıkları için asit özelliği gösteren ............................................... gibi ametal oksitler de vardır. + 2– CO2(g) + H2O Œ 2H (suda) + CO3(suda) œ œ ............................................................. gibi hidrojen iyonu içeren maddeler asittir: œ Asit ve Bazların Tepkimeleri œ ................................................................................... gibi hidroksit iyonu içeren maddeler bazdır: Tepkime denklemini kolayca denkleştirebilmek için bazın katyonu ile asidin anyonunu alıp tuz bileşiğini, asidin katyonu (H+) ile bazın anyonunu (OH–) alıp su formülünü yazmanız gerekir. œ Asitler, aktifliği hidrojenden fazla olan metallerle tepkimeye girerek ........................................... gazı açığa çıkarırlar. Bu tür metallere ........................... ................ denir. œ ........................... ve ........................... gibi kuvvetli oksi asitlerin, aktifliği hidrojenden az olan metalleri aşındırma özelliği vardır. Bu tür metallere ........................... adı verilir. Cu, Hg, Ag Œ ........................... Pt, Au Œ ................................... ........................... metallerin kuvvetli oksi asitlerle reaksiyonundan SO2, NO2, NO gibi gazlar açığa çıkar. ........................... ise bu asitlerle bile tepkime vermezler. NaOH(k) Œ Na+(suda) + OH–(suda) NH3 + H2O Œ NH4+(suda) + OH–(suda) Na2O(k) + H2O Œ 2Na+(suda) + 2OH–(suda) . 12 Nötralleşmeyi, asidin ..................................... iyonları ile bazın ............................. iyonlarının H2O oluşturarak birbirini yok etmesi şeklinde düşünebiliriz. Bu nedenle nötralleşme tepkimesini kısaca, ................................................................................... şeklinde de gösterebiliriz. Benzer şekilde, hidroksit içermediği halde ............... .................. olarak bilinen NH3 ve suda çözündüğünde OH– iyonları derişimini artırdıkları için baz özelliği gösteren ................................... gibi metal oksitler de vardır. Asit ve bazlar tepkimeye girdiklerinde ................ ve ................... oluştururlar. Bu tür tepkimelere ............................ adı verilir. Asit + Baz Œ Tuz + Su HCl + NaOH Œ NaCl + H2O ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR ÜNİTE 1 Baz OH– içermeyen bir madde ise oluşan tuza susuz tuz denir. Kireç suyu, sülfirik asitle tepkimeye girdiğinde kalsiyum sülfat ve su oluşur. Aşağıdaki tepkime denklemini tamamlayarak, katsayıları denkleştiriniz. Asit, baz ve tuz olanları belirtiniz. Ca(OH)2(suda) + H2SO4(suda) Œ Nötralleşme Tepkimeleri ve pH Kavramı Bir çözeltinin asidik, bazik ya da nötral olduğunu tespit etmek için logaritmik bir ölçek kullanılır. Bu ölçek pH ile belirtilir. Aşağıdaki nötralleşme tepkimelerini tamamlayarak, katsayılarını denkleştiriniz. œ NaOH(suda) + H2SO4(suda) Œ œ NH3(suda) + HCl(suda) Œ pH ......................... olan çözeltiler asit, pH .........................olan çözeltiler baz, œ Al(OH)3(suda) + H3PO4(suda) Œ œ KOH(suda) + H2CO3(suda) Œ œ MgO(suda) + HCl(suda) Œ œ H2CO3 + Mg(OH)2 Œ œ CH3COOH(suda) + NaOH(suda) Œ œ Ca(OH)2(suda) + HNO3(suda) Œ œ Mg(OH)2(suda) + H3PO4(suda) Œ pH ......................... olan çözeltiler nötr dür. Asitlik artar. 0 1 2 3 4 Bazlık artar. 5 6 7 Nötr 13 8 9 10 11 12 13 14 ÜNİTE 1 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR I.HCl II.NaOH III.NH3 HCl + NaOH Œ NaCl + H2O Tepkimesine göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? Yukarıdaki çözeltilerin hangilerinin pH değerleri 7 den büyüktür? A) Yalnız I B) Yalnız IIC) I ve II D) II ve III E) I, II ve III A) Nötürleşme tepkimesidir. B) NaOH bir bazdır. C) HCl turnusol kağıdını maviye boyar. D) HCl bir asittir. E) NaOH ın sulu çözeltisi elektrik akımını iletir. pH’si 7 den küçük olan sulu çözeltilerle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? Aşağıdakilerden hangisinin sulu çözeltisi turnusolu maviye çevirir? A) Asidik özellik gösterir. B) NH3 olabilir. C) Turnusol kâğıdının rengini kırmızıya çevirir. D) Bazlarla tepkime verir. E) HCl asidinin sulu çözeltisi olabilir. A) HCN B) CH3COOHC) KOH D) H3PO4 E) HCl I. NH3 II. HCOOH III.C2H5OH Yukarıdaki bileşiklerin sulu çözeltilerinden hangileri turnusol kâğıdının rengini maviye çevirir? HA asiti ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) KOH ile nötrleşme tepkimesi verir. B) pH < 7 dir. C) Turnusol kağıdının rengini kırmızıya çevirir. D) NH3 ile tepkime vermez. E) CH3COOH ile tepkime vermez. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III 14 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR ÜNİTE 1 Büret Turnusol kağıdının rengini X maddesi kırmızıya, Y maddesi ise maviye çevirir. Buna göre, X ve Y ile ilgili, I.X bazdır. II.Y asittir. III.X ve Y nötrleşme tepkimesi verir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II Musluk Erlen C) Yalnız III E) I, II ve III Titrasyon deneyi İndikatörler, ortamın ............................ göre renk değiştirerek titrasyonun bittiğini, yani nötralleşmenin gerçekleştiğini bize haber verirler. Herhangi bir maddenin test edilen ortamda varlığını gösteren ayırıca “indikatör” denir. NaOH ve CH3COOH ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A)CH3COOH asittir. B) NaOH turnusol kağıdını maviye boyar. C)Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. D)NaOH ile CH3COOH tepkimesinden tuz ve su oluşur. E) NaOH suda moleküler çözünme gösterir. Asit – Baz Tepkimeleri Nasıl Takip Edilir Nötralleşme tepkimelerinin ilerleyişi, ............................. denilen işlemle izlenebilir. Bu işlemde, derişimi bilinen asit veya baz çözeltisi “büret” denen bir cam düzenekten, derişimi bilinmeyen asit veya baz çözeltisine nötralizasyon tamamlanana kadar yavaş yavaş ilave edilir. Nötralizasyon işleminin bitişi ise, bir .......................... ile gözlenebilir. 15 İndikatör Asit rengi Baz rengi Timol mavisi Kırmızı Sarı Metil oranj Kırmızı Sarı Brom krezol yeşili Sarı Mavi Metil kırmızısı Kırmızı Sarı Turnusol Kırmızı Mavi Brom timol mavisi Sarı Mavi Timol mavisi Sarı Mavi Fenolftalein Renksiz Kırmızı Alizarin sarısı Sarı Eflatun Nötral Kırmızı Kırmızı Sarı ÜNİTE 1 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR Asit - baz Tepkimelerinin Gündelik Yaşam Açısından Önemi œ Hayatımızda Asitler ve Bazlar Yaygın Olarak Kullanılan Bazı Asitler Hidroflorik asit (HF), özellikle cam işleme sanayiinde kullanılır ........................... etkisinden dolayı, cam şişelerde saklanamaz. Bu nedenle camın ham maddesi silisyumu içeren ........................... de hidroflorik asitten zarar görür. Zaç yağı Kimyasal adı ve formülü: ................................................. Özellikleri: œ Kuvvetli asittir. œ Nem tutucudur. œ Çözünürken yüksek ısı açığa çıkar. œ Cildi tahriş edici, metal aşındırıcıdır. œ Saf halde bulunan sülfirik asit (...........................), fosforik asit (...........................) ve karbonik asit (...........................), ........................... çekme ve çözünürken ........................... açığa çıkarma özelliklerine sahiptir. Bundan dolayı temas edildiğinde ciltte ........................... yol açabilir. Konsantre haldeyken üzerine su döküldüğünde ........................... sebep olur. œ Sönmüş kireç (......................) ve kostik (.......................), günlük hayatta kullandığımız ............................... maddelerdir. Yağ ile ............................... reaksiyonu verdiklerinden dolayı, cilt ve saçlı deride ............................... ve dolayısıyla saçta ................................ sebep olurlar. Kulanım alanları: Gübre, pigment, boyar madde, patlayıcı madde, ilaçlama, inorganik tuz ve petrol arıtım, metalurji ve diğer asitlerin eldesi işlemlerinde kullanılır. Ayrıca çeşitli pillerin yapımında da sülfürik asitten yararlanılır. Kezzap Kimyasal adı ve formülü: ................................................. Özellikleri: œ Kuvvetli asittir. œ Cildi tahriş edici, metal aşındırıcıdır. œ Yanıcı materyallerle reaksiyona girerek tahrip eder. œ Çevreye zararlıdır. Kullanım alanları: Dinamit, çeşitli patlayıcılar, plastik ve gübre yapımında kullanılır. 16 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR Tuz ruhu Kimyasal adı ve formülü: ................................................. ÜNİTE 1 Kullanım alanları: İlaç endüstrisi, fosfatlı gübre imalatı, yağ sanayi, deterjan sanayi, sinek ilacı üretimi ve çeşitli metal yüzeylerini (pas) temizleme amaçlarıyla kullanılır. Gıda sektöründe ise kola ve kabartma tozları içerisinde asitliği düzenleyici olarak kullanılır. Özellikleri: œ Kuvvetli asittir. œ Cildi tahriş edici, metal aşındırıcıdır. œ Toksik etkisi vardır. Sanayide Kullanılan Bazı Bazlar Kireç Kimyasal adı ve formülü: ................................................. Kullanım alanları: Hidroklorik asit, pas giderici olarak kullanılmasının yanı sıra, organik bileşiklere etki ettirilerek klorlu ürünlerin (çözücüler, plastik maddeler) elde edilmesinde yararlanılır. Deri işlemeciliği, ev temizliği, inşaat sanayisi de kullanım alanlarındandır. Özellikleri: œ Zayıf baz grubundandır. œ Göze ve cilde zararlıdır. œ Havadaki karbon dioksiti ve nemi çeker. œ Çevre kirliliklerinin önler. Sirke ruhu Kimyasal adı ve formülü: ................................................. Kullanım alanları: Demir – çelik ve demir dışı metal endüstrisinde, kimya, yapı malzemeleri, cam, kağıt endüstrilerinde, suyun arıtılmasında ve çevre rehabilitasyonunun sağlanmasında kireç kullanılır. Özellikleri: œ Zayıf bir organik asittir. œ Cildi tahriş edicidir, gözde kalıcı hasara sebep olur. œ Yoğun kokuludur, laboratuarda çeker ocak altında çalışılır. Kostik Kimyasal adı ve formülü: ................................................. Kullanım alanları: Çoğu kimyasalın üretiminde hammadde olarak kullanılır. En önemli kullanımı vinil asetat üretimidir ve bundan elde edilen polivinil asetat tahta tutkalı olarak kullanılır. Bunu asetik anhidrit ve asetik ester üretimi izler. Sirke üretiminde kullanımı nispeten önemsizdir. Asetik asidin zayıf bir asit olması onun özellikle ev içinde temizleme amacıyla kullanılmasının nedenidir. Seyreltik asetik asit (sirke) çaydanlıkların kireçten arındırılmasında, cam ve diğer parlak yüzeylerdeki madenî birikmeleri temizlemekte kullanılabilir. Özellikleri: œ Kuvvetli bazdır. œ Suda ısı vererek çabucak çözünür. œ Cildi tahriş edicidir, gözde kalıcı hasara sebep olur. œ Havadaki karbon dioksiti ve nemi çeker. œ Yağlarla sabunlaşma reaksiyonu verir. Kullanım alanları: Endüstride birçok kimyasal maddenin yapımında, yapay ipek, sabun, kâğıt, boya, deterjan endüstrisinde ve petrol rafinelerinde kullanılır. Fosforik asit Formülü: .......................................................................... Özellikleri: œ Zayıf asit grubundandır. œ Cildi tahriş edicidir, gözde kalıcı hasara sebep olur. œ Toksik gazlar oluşturabilir. 17 ÜNİTE 1 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR Amonyak Formülü: ........................................................................... 1. Aşağıdaki maddelerden hangisi temizlik ürünlerinin yapısında bulunmaz? Özellikleri: œ Zayıf baz grubundandır. A) Amonyak B) Sodyum hidroksit C) NaClO D) Folik asit E) Sirke ruhu (asidi) œ Susuz baz olarak da bilinir. œ Suda iyi çözünür. œ Canlılar için toksik ve aşındırıcı bir maddedir. œ Kolay tutuşur. Kullanım alanları: Nitrik asit ve amonyum tuzları imalatında, üre, boya, gübre, parfüm, ilaç ve plastik gibi organik madde imalatında kullanılır. Endüstride soğutucu olarak kullanılır. Amonyak ayrıca temizlik maddelerinde de kullanılır. 2. Aşağıdaki maddelerden hangisinin sulu çözeltisi mavi turnusol kağıdının rengini kırmızıya çevirir? A) NaOH B) K2OC) CO D) SO2 E) NH3 3. Aşağıdakilerden hangisi asit yağmurlarının oluşumuna neden olan etkenlerden değildir? A) Fosil yakıtlar B) Egzoz gazları C) Termik santraller D) Fotosentez E) Endüstriyel faaliyetler 18 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 4. Sistematik adı kalsiyum oksit olan bileşik ile ilgili; I.Halk arasında sönmemiş kireç olarak bilinir. II.Suda çözündüğünde kalsiyum hidroksit oluşturur. III.Gıda sektöründe kullanılır. yargılarından hangileri doğrudur? ÜNİTE 1 7. A) Yalnız I B) I ve IIC) I ve III D) II ve III E) I, II ve III Yukarıdaki X ve Y çözeltileri ile ilgili; I.X asit, Y baz özelliği gösterir. II.X ve Y çözeltileri karıştırılırsa nötürleşme olur. III.Turnusol kağıdını X çözeltisi maviye, Y çözeltisi kırmızıya çevirir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve IIC) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 5. Metil oranj indikatörü asidik ortamda kırmızı, bazik ortamda sarı renk verir. Buna göre, aşağıdaki maddelerin sulu çözeltilerinin metil oranj indikatörü ile verdiği renklerden hangisi yanlıştır? Madde Metil oranj ile verdiği renk A) N2O3 Kırmızı B) K2O Sarı C) NaOH Sarı D) CO Kırmızı E) H2SO4 Kırmızı 8. NH3 + HCl Š Tuz Yukarıdaki tepkime sonucunda elde edilen tuz ile ilgili; I.Kimyasal adı amonyumklorürdür. II.Sulu çözeltisinin pH değeri 7’den büyüktür. III.Kuru pil ve patlayıcı yapımında kullanılır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız IIC) Yalnız III D) I ve III E) II ve III 6. Yukarıdaki çözeltiler ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? 9. Aşağıdaki maddelerden hangisinin sulu çözeltisi kırmızı turnusol kağıdının rengini maviye çevirir? A) I. çözeltinin pH değeri 7’den küçüktür. B) I. ve III. çözeltiler karıştırılırsa II. çözelti elde edilir. C)II. çözeltinin pH değeri “0” dır. D)III. çözeltinin pH değeri 7’den büyüktür. E) I. ve III. çözeltilerin karıştırılmasında nötürleşme tepkimesi gerçekleşir. A) CO2 19 B) SO3C) HNO3 D) NO D) CaO ÜNİTE 1 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR Asit ve Bazların Yarar ve Zararları Minerallerden ve metal olmayan maddelerden yapılan asitlere, inorganik asitler adı verilir. Sülfürik asit (H2SO4),hidroklorik asit (HCl), nitrik asit(HNO3) ve fosforik asit (H3PO4), yaygın inorganik asitler arasında yer alır. Endüstri her yıl bu asitlerden milyonlarca üretir. Bunlar plastik, lif, gübre, boya kimyasallarının yapımında kullanılır. Konsantre inorganik asitler çok aşındırıcıdır. Cilde zarar verebilir ve diğer metallerin içinde hızla eriyebilirler. Hidroflorik asit (HF), camın yapısını bozarken diğer inorganik asitler cam için tehlikeli değildir. Kuvvetli bazlar da kuvvetli asitler gibi aşındırıcıdır. Aşındırıcı maddeler ciddi yanıklara neden olur, organik doku ve tekstil maddelerini yok ederler. Bu nedenle kullanımları sırasında: Gözlerle, deriyle veya kıyafetlerle temastan ve buharını solumaktan kesinlikle kaçınılmalı; sızdırmaz, asit geçirmez koruyucu kıyafetler (eldivenler, gözlük, önlük ve gerekirse yüz koruyucu) kullanılmalıdır. Depolama paslanmaz çelikten imal edilmiş depolarda, güneş ışığından uzakta olmalıdır. Asit yağmurlarına sebep olan etkenler: Sindirim Sistemi ve Asitlik – Bazlık Besinlerin sindirimi; ağızdan başlayıp .........................., .......................... ve .......................... ile beraber, sindirime yardımcı olan .......................... ve .......................... organlarını da kapsayan bir yolu takip eder. Ambalajlardaki tehlike sembolleri: Sindirim esnasında salgılanan salgılar ve asitlik – bazlık karakterleri aşağıdaki gibidir: œ Ağız Œ ................................ (bazik) œ Yemek borusu, mide çeperi Œ .......................... (bazik) œ Mide Œ ................................. (asidik) œ Bağırsaklar Œ .......................... ve .......................... salgıları (bazik) Cildi tahriş edici, aşındırıcı oksitleyici, yakıcı Asit Yağmurlarının Oluşumu Protein sindirimi midede asitle gerçekleşirken yağların sindirimi safra kesesinden gelen bazla (NaOH) gerçekleşir. Maden suyu safra kesesi tembelliğinde faydalıdır. Çünkü vücuda fazladan asit alındığında safra bunu nötralleştirmek için baz üretir. Asidoz ve alkalidoz asit ve bazların sağlığımıza verdiği zararlardır. Asidoz kanın pH nın düşmesi alkalidoz ise artmasıdır. Eğer pH yüksek besinler ile beslenirsek mide asidi nötralleşmeye harcanır bu durumda proteinler sindirilmeden atılır. Eğer pH düşük besinler ise beslenirsek safra nötralleşme için harcanır bu durumda da yağlar sindirilmeden atılır. Asit yağmurları, ................................................. yağmur, kar, sis, çiğin yeryüzüne düşmesine verilen isimdir. Atmosfere yayılan .............................. ve ...................... gazlarının kimyasal dönüşümlerden geçtikten sonra bulutlardaki su damlacıkları tarafından emilmesi ile oluşur. Daha sonra bu damlacıklar yeryüzüne yağmur, kar gibi yollarla düşerler. Bu durum, toprağın ........................... .................... arttırır ve tatlı su kaynaklarının kimyasal dengesini bozar. 20 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR ÜNİTE 1 Asitli İçecekler ve Sindirim Doğal mineralli maden suyu içerisinde bulunan .................................... etkisiyle mide, bağırsak hareketleri artmakta ve sıvıların kana geçmeleri çabuklaşmaktadır. Ayrıca, sindirim organlarında, besin metabolizmasında, doku ve hücrelerdeki madde alışverişinde, tuz metabolizması ve idrar atımı üzerinde olumlu etkisi vardır. Soda normal suya ........................ ya da ........................... eklenmesiyle elde edilen yapay bir içecektir. Maden suyu gibi soda da hazmı kolaylaştırır. Ancak ............................... içermediğinden vücutta başka bir düzenleyici etkisi yoktur. Yapay asitli – gazlı içecekler Yapay yollarla elde edilen, yüksek oranda ........................ ve ........................... ihtiva eden içeceklerdir. Gazlı oldukları için sindirimi kolaylaştırıyor gibi hissettirseler de, ............................. pH nedeniyle mide rahatsızlıklarına sebep olurlar. Farklı Maddelerin pH skalasındaki yeri Aşağıdaki oksitlerden hangisinin sulu çözeltisinin pH değerinin en düşük olması beklenir? A) CaO B) Na2OC) K2O 21 D) SO2 E) MgO ÜNİTE 1 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR Asit ve Bazlarla Çalışırken Alınması Gereken Önlemler Tuzlar Temizliğin hoşa giden bir iş olması için işi kolaylaştırıcı çeşitli temizlik maddeleri üretilmektedir. Bununla beraber pek çok etkin temizleyici uygun şekilde kullanılmazsa etkisiz olur, hatta istenmeyen sonuçlar yaratır. Kuvvetli asit ve kuvvetli bazdan oluşan tuz nötr tuz, zayıf asit ve zayıf bazdan oluşan tuz yine nötr tuz, kuvveti asit zayıf bazdan oluşan tuz “asidik tuz”, kuvvetli baz ve zayıf asitten oluşan tuza ise “bazik tuz” denir. œ Temizlik maddeleri birbirine karıştırılmamalıdır. Örneğin çamaşır suyu (NaClO) ve tuz ruhu (HCl) karıştırılırsa Cl2 gazı (toksik özelliktedir) oluşur. NH3 (amonyak) içeren temizlik malzemeleri ile HCl (tuz ruhu) karıştırılırsa NH4Cl (kanserojen özelliktedir) oluşur. Sodyum klorür (NaCl) Suda çözünen nötr bir tuzdur. Beyaz kristal yapılı bir bileşiktir. İnsan dâhil tüm canlıların besin kaynaklarından olan NaCl tuzu, ticari bakımdan da önemli bir maddedir. Besin maddesi olması dışında; dericilikte, hayvan besiciliğinde, su yumuşatma sistemlerinde ve kimya sanayisinde yaygın olarak kullanılır. œ Temizlik malzemeleri tesisat yoluyla atılırken malzemeler zarar görebilir. œ Aşırı temizlik malzemesi kullanmak sağlık, çevre ve tesisat açısından olumsuz etkiler oluşturabilir. œ Asit ve baz ile çalışırken buharları direkt solunmamalı tahriş edicidir. œ Asit ve bazlarla çalışırken mutlaka plastik eldiven kullanılmalı. œ Asitler, bazlarla ve metallerle tepkimeye girerek tuz oluştururlar. Bu özellikleri mutfaklardaki kireçlenmeyi metal eşyalardaki paslanmayı yok etmek için kullanılır. Sodyum sülfat (Na2SO4) Suda çözünür. Sulu çözeltileri nötraldir. Oda sıcaklığında katıdır. Toz deterjanlarda bir işleme (proses) yardımcısı ve bir doldurucu olarak; kraft kağıt yapmak için ahşap hamur (macun) prosesi; tekstil boyama proseslerinde, boyanın düzgün bir şekilde nüfuz etmesi için bir düzeyleyici olarak; gıdada boyanın renk kuvvetini standardize edici olarak; erimiş cam prosesinde hava kabarcıklarını uzaklaştırmak için bir ajan olarak kullanılır. Sodyum karbonat (Na2CO3) Deterjanların, kireç önleyicilerin, çamaşır ve tül beyazlatıcıların ürün bileşiminde kullanılır. Sodyum Karbonat oranı fazla olursa çamaşırları ve tülleri yıpratır. Çamaşır makinesinde kireç önleyici özelliği olmadığı gibi makinede teknik arızalara sebep olur. Çeker Ocak 22 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR ÜNİTE 1 Kalsiyum sülfat (CaSO4) Islatılıp kurutulduğunda sertleşerek çabuk donan, beyaz renkli, ince alçıtaşı tozudur. Kalsiyum sülfat dihidrat ya da alçıtaşının 120° -180°C’ ye kadar ısıtılmasıyla elde edilir. Bileşimin donmasını geciktirici bir katkı maddesi eklendiğinde kaba ya da ince sıva adını alır. Alev ve duman geciktirici bir yalıtım malzemesi olarak banyo küvetleri ve duş sistemlerinde; gıda sanayinde stabilizör, metal bağlayıcı ajan, ekmekte maya için besin olarak; tıpta ortopedik ameliyatlarda kemik rejenerasyonunu sağlamak için tarımda ve toprak ıslahında kullanılır. Sodyum bikarbonat (NaHCO3) Antiasit özelliği vardır. Kabartma tozu olarak da kullanılır. Suda çözünür. Beyaz katı kristal tozdur. Sodyum karbonat’ı andıran hafif alkali tadı vardır. Salin solüsyonu bileşiminde de kullanılır. Kalsiyum karbonat (CaCO3) Halk arasında kireç taşı olarak bilinen bir tür kimyasal bileşiktir. Kalsiyum karbonatın doğada bulunduğu kayaçlar içinde en yoğun bilinenleri, kalsit, tebeşir, kireç taşı, mermer ve travertendir. Mermer, tebeşir ve kireç taşı gibi farklı malzemelerin üretiminin yanı sıra, boya malzemelerinin üretilmesinde, PVC üretiminde, seramik yapımında kullanılmaktadır. Ayrıca tıp alanında, genellikle böbrek fonksiyonunu kaybetmiş, kandaki fosforu idrar yolu ile atamayan kronik böbrek yetersizliği durumlarında besinlerdeki fosforu bağlamasında, fosfatlı bileşiklerin dengelenmesinde kullanılır. Gıda alanında ise E170 adıyla katkı maddesi şeklinde ve soya sütünde kullanılır. Potasyum nitrat (KNO3) Güherçile olarak da bilinen bileşik doğal halde kayaçlarda ve mağaralarda oluşan beyaz renkli kabuksu yapıda bulunur. Potasyum nitrat başlıca gübreler, kibrit ve havai fişeklerin üretiminde kullanılır; Kükürt ve odun kömürü ile belirli oranlarda karıştırılırsa “kara barut”u oluşturur. 23 ÜNİTE 1 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR Amonyum klorür (NH4Cl) Alüminyum sülfat (Al2(SO4)3) Suda kolaylıkla çözülür, sulu çözeltisi hafif asidik özelliğe sahiptir. Ençok kuru pillerde elektrolit olarak kullanılan nışadır, galvanizleme ve kalaylamada ayrıca metal yüzeylerindeki oksit katmanını gidererek lehim tutmasını kolaylaştırmak amacıyla lehimcilikte de yaygın olarak kullanılır. Piyasadaki birçok soğuk algınlığı ve öksürük ilaçının bileşiminde de amonyum klorür bulunur. Gübre olarak yaygın bir kullanım alanı vardır. açık sarıdan griye değin değişen ve çoğunlukla beyaz, renkli olan kristal yapıda bir gübredir, Zaman zaman gübrenin içinde kahverengi, mavi, sarı ya da gri renkli kısımlar görülmektedir. Kimi zaman açık yeşil, açık mavi veya grimsi yeşil renkli de olabilir. Böcek öldürücü, zararlı bitki öldürücü ve mantar öldürücü su bazlı tarımsal spreylerde katkı maddesi olarak kullanılır. Amonyum tuzu hazırlanmasında kullanılır. Biyokimya da amonyum sülfat çökeltileri proteinlerin saflaştırılmasında yaygın bir metod olarak kullanılır. Gıda sektöründe katkı maddesi olarak kullanılır. Yangın önleyici kompozisyonlarda kullanılır. Yangın önleyici olarak malzemenin yanma sıcaklığını, ağırlık kaybı oranını düşürür ve kömür kalıntısı üretiminin artmasına sebep olur. Amonyum fosfat ((NH4)3PO4) Doğada çeşitli mineraller biçiminde bulunur. Beyaz bir tozdur. Suda çözünmez. Derişik klorür ve nitrat asitlerinde hafifçe çözünür. Kalsiyum sülfat ve sodyum silikat ile karışımı çimento olarak diş çimentolarında, seramiklerde eritici olarak, özel camların yapımında ve eczacılıkta kullanılır. Kimyasal adı sodyum hidroksit olan bileşik ile ilgili, I. Formülü NaOH’dir. II. Endüstride sabun yapımında kullanılır. III.Sulu çözeltisinin oda sıcaklığındaki pH değeri 7’den büyüktür. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) I ve III E) I, II ve III 24 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR ÜNİTE 1 Şap [KAl(SO4)2 . 12H2O] KAl(SO4)2.12H2O bileşiği ile ilgili; Camın ana maddesi SiO2’dir. Cama etki edebilen bir asit bulunmaktadır ve etki denklemi aşağıda verilmiştir. SiO2 + 4HX Œ SiX4 + 2H2O Buna göre X ile gösterilen element yerine aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) I B) BrC) Cl D) S E) F I. Adı Şap olarak bilinir. II. Çift tuzdur. III. Suda çözünür. İplik ya da kumaş boyama ve su saflaştırmada çokça kullanılan şapların yerini bugün alüminyum sülfat almıştır. Şaplar, suda kolayca çözünürler ve tatlımsı bir tada sahiptirler. I. pH değerleri 7’den küçüktür. II. Nem çekme özelliğine sahiptirler. III.Pasif metallere etki edebilirler. Yukarıdaki ifadelerden hangileri 25°C deki tüm asitler için ortaktır? (25°C’deki asitler için düşünülecek.) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III CaSO4 tuzu aşağıdaki madde çiftlerinden hangisinin nötrleşmesi sonucu oluşur? A) Kireç suyu – Tuz ruhu B) Sud kostik – Zaç yağı C) Potas kostik – Kezzap D) Amonyak – Tuz ruhu E) Kireç suyu – Zaç yağı 25 ÜNİTE 1 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 3. 1. Aşağıda verilen ifadelerden doğru olanın karşısına (D), yanlış olanın karşısına (Y) yazınız. X metalinin tozu H2SO4 çözeltisi içine atıldığında kaptan gaz çıkışı gözlenmektedir. Buna göre X metali aşağıdakilerden hangisi olamaz? a. Asitlere ve bazlara karşı farklı renkler verebilen boyar maddelere indikatör denir. ( ) b. Suya OH– iyonu veren maddelere asit denir. ( ) A) Au c. Metallerin oksijenli bileşikleri su ile reaksiyona girerek baz çözeltisi oluşturur. ( ) B) Ag C) Cu D) Ca E) Fe d. NO, N2O ve CO gibi bileşikler asidik oksittir. ( ) e. Asitler kırmızı turnusol kağıdını maviye çevirirler. ( ) 4. 2. Aşağıda verilen ifadelerdeki boşlukları uygun şekilde doldurunuz. + a. Suya H iyonu veren maddelere .............................. , suya OH– iyonu veren maddelere .............................. denir. b. Asitlere veya bazlara ilave edildiğinde renk değiştirebilen maddelere .............................. denir. c. Elektron verme eğilimi hidrojenden fazla olan metallere .............................. denir. d.Cu, Hg, Ag, Pt, Au sembolleri verilen elementler .............................. dir. Şekildeki düzenekte SO3, NH3 ve CO gazlarından oluşan bir karışım sırasıyla A ve B sıvılarından geçiriliyor. Sıvılardan geçen gazlar şekilde belirtildiğine göre A ve B aşağıdakilerden hangisi olabilir? A B A) H2SO4 B) NaCl C)HCl D)H2SO4 E) KOH NaCl HNO3 NaOH HCl NaOH e. Asit ve baz reaksiyona girerek .............................. ve genellikle .............................. oluşur. 5. Tuzların özellikleriyle ilgili, I. Kristal yapıya sahiptirler. II. Sıvısı ve sulu özeltileri elektrik akımını iletir. III.Oda koşullarında katı halde bulunurlar. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III 26 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR ÜNİTE 1 ASİTLER,BAZLAR VE TUZLAR œ Sulu çözeltilerine Hidrojen İyonu (H+) veren maddelere asit denir. HCl: Hidroklorik asit HCl Œ H+ + Cl– Asitlerin Genel Özellikleri œ œ œ œ œ œ œ Asitlerin ekşi bir tadı vardır. Asitler aktif metallerle (Zn, Na, Mg v.b) reaksiyona girerek tuz ve hidrojen gazı (H2) açığa çıkarırlar. Asitler karbonatlı (CO32–) ve bikarbonatlı (HCO3–) bileşiklerle reaksiyon verirler. Asitler mavi turnusol kağıdını kırmızıya çevirirler. Asitlerin sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. Asitler kuvvetleriyle doğru orantılı olarak tahriş edici ve parçalayıcıdır. Zehirli olanları ile çalışırken doğrudan temastan kaçınılmalı ya da tenefüs edilmemelidir. œ Sulu çözeltilerine hidroksit (OH ) iyonu verebilen maddelere baz denir. Sodyum Hidroksit : NaOH NaOH(suda ) Œ Na+(suda) + OH–(suda ) Bazların Genel Özellikleri œ œ œ œ œ œ œ Bazların acımsı bir tadı vardır. Bazlar kayganlık hissi verirler. Sulu baz çözeltileri elektriği iletir. Kuvvetli bazlar yakıcı ve tahriş edicidir. Bazlar kırmızı turnusol kağıdını maviye çevirirler. Bazlar asitlerle reaksiyona girerek tuz ve genellikle su oluştururlar. Genellikle metallere etki etmezler. Ancak NaOH ve KOH gibi kuvvetli bazlar amfoter metallerle (Zn, Cr, Al, v.b) reaksiyona girerek hidrojen gazı (H2) açığa çıkarırlar. Nötralleşme Asit ile baz reaksiyona girdiğinde tuz ve genellikle su oluşur. Asit + Baz Œ Tuz + Su Asitten gelen hidrojen iyonu (H+) ile bazdan gelen hidroksit (OH–) kökünün birleşmesi ile su oluşur. Bu olaya nötralleşme denir. Nötralleşmenin net iyon denklemi, H+(suda) + OH– (suda) Œ H2O(s) şeklinde ifade edilir. Maddelerin asitliğini ya da bazlığını gösteren ölçeğe pH skalası denir. pH genellikle 0’dan 14’e kadar değer alır. pH değeri 0’dan 7’ye kadar olan maddeler asit, pH değeri 7’den 14’e kadar olan maddeler baz, pH değeri 7 olan maddeler nötrdür. İndikatörler, sulu çözeltide ortamın pH’sına göre renk değiştiren maddelerdir. 27 ÜNİTE 1 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR Asit ve Bazların Yarar ve Zararları œ Asitler ve bazlar günlük hayatta birçok alanda kullanılmaktadır. œ Özellikle temizlik malzemelerinin ana bileşenleri asitler ve bazlardır. œ Örneğin, tuz ruhu olarak bilinen temizlik maddesi hidroklorik asidin seyreltik çözeltisidir ve lavabo gibi yerlerin temizlenmesinde kullanılır. œ Ayrıca asitler metallerle reaksiyon vererek metalin aşınmasını sağlarlar. œ Paslanmış yüzeylerin temizlenmesinde kullanılır. œ Asitlerle çalışılırken dikkatli olunmalıdır. Çünkü bazı asitler yakıcı, bazı asitler zehirli olabilir. Örneğin sülfürik asit hücre suyunu çekerek yakma özelliği gösterir.camın yapısına etki edebilen tek asit hidrojen florürdür. Bunun yanında bazı bazik çözeltilerde cama etki ederler. (Alkali hidroksitler NaOH vb.) Tuzların Genel Özellikleri œ Bazdan gelen katyon ile asitten gelen anyonun birleşerek oluşturdukları iyonik yapılı bileşiklerdir. Tuzlar iyonik bağlı bileşiklerdir. œ Oda sıcaklığında (25 °c) katı halde bulunurlar. œ Kristal yapıya sahiptirler. œ Tuzların erime ve kaynama noktaları yüksektir. œ Suda iyonlarına ayrışarak çözünürler. œ Sıvı halleri ve sulu çözeltileri elektrik akımını iletirler. 28 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR ÜNİTE 1 4. Cu metalinden yapılmış bir kapta aşağıdaki maddelerden hangisi saklanamaz? A) HCl 1. B) HNO3C) H2O D) HBr E) NaCl Yukarıdaki maddelerin pH değerleri arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? A) II > I > III B) III > II > IC) II > III > I D) III > I > II E) I > II > III 2. 5. Soy metaller; I.Zaç yağı II.Tuz ruhu III.Kezzap asitlerinden hangileri tepkime verebilir? A) Yalnız I B) Yalnız IIC) Yalnız III D) I ve III E) II ve III CO2 + H2O ™ H+ + HCO–3 Suda çözünme denklemi yukarıda verilen CO2 gazının sulu çözeltisi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Asidik özellik gösterir. B) Turnusol kağıdının rengini kırmızı yapar. C)Baz çözeltisi ile karıştırılırsa nötürleşme gerçekleşir. D)Elektrik akımını iletir. E) pH değeri 7’den büyüktür. 3. pH değeri 2 olarak ölçülen sulu bir çözelti, aşağıdaki maddelerden hangisi ile nötürleşme tepkimesi vermez? 6. I.Cu + HNO Š 3 II.Mg + H2SO4 Š III.Ag + H2SO4 Š Yukarıdaki tepkimelerden hangisinin sonucunda H2 gazı elde edilir? A) Sabunlu su B) AmonyakC) Mide suyu D) Sud kostik E) Çamaşır suyu A) Yalnız I B) Yalnız IIC) Yalnız III D) I ve II E) II ve III 29 ÜNİTE 1 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 7. HCl asidi aşağıdaki bileşiklerin hangisi ile tepkimeye girerek karbondioksit gazı açığa çıkarır? 9. Amonyak ile ilgili; I.Kimyasal formülü HNO3’tür. II.Susuz bazdır. III.Keskin kokulu, zehirli ve aşındırıcı özellik gösterir. yargılarından hangileri doğrudur? A) K2SO4 B) Al(OH)3C) CaCO3 D) NaNO3 E) Mg3(PO4)2 A) Yalnız I B) Yalnız IIC) I ve II D) I ve III E) II ve III 10. Aşağıdaki gazlardan hangisi asit yağmurları oluşumuna neden olmaz? A) SO2 B) CO2C) NH3 D) SO3 E) NO2 8. Aşağıda verilen sözcükleri uygun boşluklara yerleştiriniz. Amonyak asit nötralleşme Nötr indikatör œ Asit ve bazın tepkimesinden tuz ve su oluşmasına ... ............................. denir. 11. œ pH değeri 3 olan bir çözelti ............................. özelliği gösterir. œ Turnusaol boyası, fenolftalein gibi maddelere ........... ......................... denir. œ ............................ çözeltilerin pH değeri 7’dir. Musluk açıldığında tepkime sonucu bir gaz açığa çıkıyor. Buna göre X ve Y maddelerinin yerine aşağıdakilerden hangisinin getirilmesi uygun olmaz? A) B) C) D) E) œ .................................. bileşiğine susuz baz denir. 30 Y X NaOH Ca HNO3 Cu HNO3 Al H2SO4 Ag HCl Mg ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 15. X + NaOH(suda) Œ Tuz + H O(s) 2 X + HCl(suda) Œ Tuz + H2O(s) maddesinin NaOH ve HCl ile vermiş olduğu tepkimeler yukarıda verilmiştir. Buna göre X maddesi aşağıdakilerden hangisi olabilir? B) Ca(OH)2 C) Al2O3 A) H2SO4 D) NaCl E) CO2 12. Al metalini H2SO4 çözeltisine bıraktığımızda açığa çıkan tuz ve gaz aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? (13Al) Tuz A) Al2(SO4)3 B) AlSO4 C)Al2(SO4)3 D)Al2SO4 E) Al(SO4)3 ÜNİTE 1 Gaz SO2 SO2 H2 H2 H 2 16. Evlerimizdeki lavabo tıkanıklarına keratin yapısındaki yağımsı kirler neden olmaktadır. Bu tıkanıklığı gidermek için genellikle bazik çözeltiler kullanılır. Buna göre aşağıdakilerden hangisi lavabo tıkanıklarını gidermede kullanılabilir? A) KOH(suda) B) HF(suda) C) NaCl(suda) D) KCl(suda) E) LiNO3(suda) 13. I. Karbonhidrat, protein ve yağ gibi besin maddelerinin enzimler yardımıyla daha küçük moleküllere parçalanması olayına ........... denir. II.Mide öz suyunun pH değeri 7’den ........... tür. Yukarıda verilen boşluklara aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir? I. II. A) sindirim küçük B) sindirim büyük C) pepsinojen büyük D) erepsin küçük E) gliserin küçük 14. Sulu bir çözelti ile ilgili, I. Mg ile tepkime vermiyor. II.ZnO ile tepkime veriyor. III.pOH değeri pH değerinden küçüktür. bilgileri veriliyor. Buna göre, bu çözelti aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) CH3CH2OH(suda) B) NaOH(suda) C) HNO3(suda) D) CH3COOH(suda) E) HCl(suda) 17. Midede salgılanan HCl’nin görevi ile ilgili, 31 I. Pasif pepsiyonoji aktif pepsin haline dönüştürür. II. Kalsiyum (Ca) ve demirin (Fe) barsaklardan emilimini kolaylaştırır. III.Çürüme, enfeksiyon gibi olayları önler. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III ÜNİTE 1 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 18. NH bileşiği ile ilgili, 3 I. Amonyak olarak bilinir. II. Sulu çözeltisinin oda sıcaklığındaki pH değeri 7’den 21. Tuz ruhu ile ilgili; küçüktür. III.Endüstride azotlu gübrelerin üretiminde başlangıç maddesi olarak kullanılır. yargılarından hangileri doğrudur? I.Sistematik adı hidroklorik asittir. II.Kimyasal formülü HCl dir. III.Ev temizliğinde kullanılır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız IIC) I ve II D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III 22. Suda çözünme denklemleri aşağıda verilen madde- 19. I. Yemek sodasına limon sıkılması II. Lavabo açıcı maddeye kezzap dökülmesi III.Sabunlu suya sirke dökülmesi Yukarıdaki olaylardan hangilerinde asit - baz tepkimesi gerçekleşir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III lerden hangisi asit özelliği göstermez? A) HBr suda H++ Br– B) SO3 + H2O 2H+ + SO–24 C) NH3 + H2O NH4+ + OH– D) HNO3 suda E) N2O5 + H2O 20. I.Yediğimiz, içtiğimiz asitli maddeler midemizin pH’sini etkiler. II. Mide ilacı olarak bazik maddeler kullanılır. III.Tuzlar asitten gelen anyon ile bazdan gelen katyonun birleşmesiyle oluşur. Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğru olarak verilmiştir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III H+ + NO–3 2H+ + 2NO–3 23. I. İyonik bağlı bileşiklerdir. II. Asit - baz tepkimeleri sonucu oluşabilirler. III.Belirli bir kuvvetle şekillendirilemezler. Tuzlarla ilgili yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 32 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 33 ÜNİTE 1 ÜNİTE 1 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 34