1. GİRİŞ Deniz salyangozu Rapana venosa, Asya sularından Japon

Transkript

1. GİRİŞ
Deniz salyangozu Rapana venosa, Asya sularından Japon Denizi, Sarı Seniz ve Çin
Denizinin yerli türüdür. Karadeniz’de ilk kez 1947’de Novorosisk körfezinde rapor edilmiştir.
Sonradan tüm Karadeniz ve Azak Denizine, Ege ve Akdeniz’e yayılmıştır. Doğu Akdeniz’den
veya Karadeniz’den larva evresinde iken ticari gemilerin balast suları ile taşındığı tahmin
edilen bu tür, Kuzey ve Güney Atlantik sularında, son olarak ise Kuzey denizinde rapor
edilmiştir (ICES, 2004).
Deniz salyangozunun en önemli özelliği karnivor beslenme alışkanlığına sahip oluşu ve
midye, istiridye gibi su ürünlerini tüketmesidir. Karadeniz’de zoobentik faunanın önemli bir
kısmını midyeler oluşturmaktadır. Midyeler ekonomik önemi olan demersal balıkların besin
kaynağını oluşturmaktadır. Midye yataklarındaki azalma demersal balıkların beslenme
ortamını etkileyecektir.
Türkiye’de tüketimi olmayan bu canlının başlıca pazaryeri Asya ve Avrupa ülkeleri, az
miktarda da ABD’dir. Salyangoz canlı, taze et, taze dondurulmuş, pişmiş dondurulmuş,
konserve ve turşu gibi formlarda pazarlanabilmektedir. Deniz salyangozu eti Kuzey
Amerika’da daha çok salata ve çorbalarda, Japonya’da suşi barlarda çiğ et olarak, Kore’de ise
konserve olarak tüketilmektedir (DFA, 2002). Deniz salyangozu ülkemizde tüketilmemesine
karşın, önemli bir ihraç kalemini oluşturmaktadır (Şekil 1). Deniz salyangozu üretimi 2001’de
2600 ton iken 2006 yılında 11613 tona çıkmıştır (TÜİK, 2006). Aynı yıllarda ise
dondurulmuş et olarak ihracat miktarları ise sırasıyla 519 ve 3763 tondur (BİM, 2006; Şekil
2).
Şekil 1. Japonya’da marketlerde satışa sunulan deniz salyangozu R. venosa.
Türkiye İhracatçılar Birliği kayıtlarına göre 2007 yılında toplam 3396 ton dondurulmuş
deniz salyangozu etinin yaklaşık % 70’i İtalya ve Kore’ye ihraç edilmektedir. Yıllık ihracat
miktarı 500–3700 ton arasında olup, yıllara göre 1.5 – 18 milyon US$ döviz girdisi
sağlanmaktadır (Şekil 3, 4; BİM, 2007).
2
15000
Üretim (Ton)
4000
İhracat (Ton)
3000
9000
2000
6000
1000
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
1989
1988
3000
0
İhracat (ton)
Üretim (ton)
12000
0
Şekil 2. 1988–2006 yılları arasındaki deniz salyangozu üretim ve ihracat miktarları (TÜİK,
2006; BIM, 2006).
0,6
2,3
0,6
Güney Kore
İtalya
25,1
37,9
Japonya
Tayvan
Çin
Hollanda
33,6
Şekil 3. Deniz salyangozunun 2007 yılında dondurulmuş et olarak ihraç edildiği ülkeler.
Türkiye’de deniz salyangozunun toplam üretimi 2005’de 12600 ton olup bunun
yaklaşık % 90’ı da Doğu Karadeniz’den karşılanmaktadır (TÜİK, 2005). Karadeniz ülkeleri
arasında en fazla deniz salyangozu üretimi sırasıyla Bulgaristan, Türkiye, Gürcistan, Ukrayna
ve Rusya’dadır (Şekil 5; BSEP, 2003).
3
18
18,0
16,2
İhracaat değeri (10 6$)
15
14,7
12
9,6
9
6,3
6
5,6
4,1
4,9
3,8
4,2
3
3,2
1,5
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
0
Şekil 4. Deniz salyangozunun 1996–2007 yıllarındaki ihracat değeri.
7000
6000
Üretim (ton)
5000
4000
3000
2000
Türkiye
Bulgaristan
Ukrayna
Gürcistan
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
0
1992
1000
Rusya
Şekil 5. Karadeniz ülkelerindeki deniz salyangozu R. venosa’nın yıllara göre toplam üretim
miktarları (BSEP, 2003).
2006–2008 Av Sirkülerinde av yasağının 1 Mayıs–31 Ağustos tarihleri arasında direç
(algarna) ile avcılığı yasaklanmıştır. Fakat bu dönem boyunca dalarak veya sepetle avcılık
serbest bırakılmıştır. Deniz salyangozu avcılığı çoğunlukla direçle yapılmakta bu durum hem
ağ göz açıklığının belli bir süre sonra kapanmasından dolayı daha küçük bireylerin
avlanmasına neden olmakta hem de deniz zemininde yaşayan diğer canlılara zarar
vermektedir. Deniz salyangozu avcılığı pasif av aracı olan tuzaklarla yapılarak direcin
salyangozla aynı ortamı paylaşan diğer canlılar üzerine olan etkisi azaltılabilir.
4
Bu çalışmada salyangoz avcılığında direce alternatif olarak 3 farklı tuzak modelinde
aylık olarak, derinliğin, bekleme süresinin, yem tiplerinin ve mevsimin birim av gücü (CPUE)
üzerine etkisi ve her iki av aracının ekonomikliliği ve ekosisteme olan etkileri karşılaştırıldı.
Ayrıca Karadeniz ve Marmara bölgesindeki salyangoz balıkçılarının sosyo-ekonomik yapısını
belirlemek amacıyla anket çalışmaları yapıldı. Salyangozun midye üzerindeki predasyon
baskısını belirlemek amacıyla saha ve laboratuar ortamında prey-predatör ilişkisi çalışıldı.
1.1. Genel Bilgiler
1.1.1.Taksonomisi ve biyolojisi
Rapana venosa Valenciennes 1846 ayrıca junior sinonimi Rapana thomasiana Crosse
1861 olarak ta tanımlanmaktadır. Koll (1993) Rapana genusunun taksonomideki yeri Şekil
6’da düzenlenmiştir. Oldukça büyük ve ağır bir kabuğu olan predatör deniz salyangozu R.
venosa Muricidae familyasının bir üyesidir. Kabuk içi derin ve portakal rengindedir. Dış rengi
ise bulunduğu ortama göre soluk gri ile kırmızımsı kahverengi arasında değişkendir (Şekil 6).
Class
Subclass
Superfamily
Family
Subfamily
Genus
Species
Gastropoda
Neogastropoda
Muricoidea
Muricidae
Rapaninae
Rapana
venosa
Şekil 6. Deniz salyangozu Rapana venosa’nın şekli ve taksonomisi.
Deniz salyangozunun vücudu ayak, baş ve dorsalde iç organlar olmak üzere 3
kısımdan oluşur. Kaslı ve ventral bir sürünme organı olan ayak salgı salgılamaktadır. Ayağın
arka kısmı olan metapodyumun en önemli görevi ise operkulumu salgılamaktır. Ventralde yer
alan baş kısmında bir hortum ucundan dışarıya uzatılabilen ağız, bir çift tentakül ve
tentaküllerin diplerinde bir çift göz bulunur. İç organlar; genital organlar ve hepatopankreasın
fazla gelişmesi yüzünden çok büyüktür. Manto iç organların kütlesini sarar ve üzerindeki
bezler kabuğu meydana getirir. Manto boşluğunda solunum organı ktenidyum vardır.
Ktenidyumun dorsalinde kalp, dibinde ise solunum suyunu kontrol eden osfradyum bulunur.
Manto boşluğu ayrıca hava ile dolarak akciğer görevi görür. Mide U şeklinde olup koyu
kahverenkli ve hepatopankreas içine gömülmüş haldedir. Bağırsak dar bir boru şeklinde olup
meta-nefridyumdan geçer (Şekil 7) (Çağlar, 1957; Bozkurt, 1968; Bilecik, 1990).
5
Şekil 7. Deniz salyangozun anatomisi (Chung vd. 2001).
1.1.2. Dağılımı
20.yy ortasından beri, deniz salyangozu Rapana venosa dünya çapında başarılı ve hızlı
bir şekilde çok sayıda bölgeye girmiştir. İşgalci tür olarak kabul edilen deniz salyangozu
1947’de Karadeniz (Drapkin, 1953), 1973’te Adriyatik (Ghisotti, 1974), 1990’da Ege
(Koutsoubas ve Vouldsiadou-Koukoura, 1991), 1997’de Fransa’nın Britanya sahili, Quiberon
körfezi (Camus, 2001), 1998’de Kuzey Atlantik, Chesapeake Körfezi (ABD) (Harding ve
Mann, 1999), 1999’da Güney Atlantik, Bahia Samborombon, Uruguay, Arjantin (Pastorina
vd. 2000), 2005’de ise Kuzey Denizi (Nieweg vd., 2005) sularında rapor edilmiştir (Şekil 8).
1940’larda Karadeniz’e giren R. venosa 10 yıl içerisinde Kafkas, Kırım sahillerine ve Azak
Denizine yayılmıştır. 1959 – 1972 yılları arasında ise Romanya, Bulgaristan ve Türkiye
sahillerini de işgal etmiştir.
Doğal alanı
Girdiği alan
Belirlenemeyen alan
Şekil 8. Deniz salyangozu Rapana venosa’nın dünyadaki yayılımı
6
1.1.3. Büyüme
Karadeniz’de Rapana venosa kumlu ve sert substratumlarda 40 m derinliğe kadar
bulunmaktadır. En bol olarak Kerch strait, Azak Denizi, Sevastopal ve Yalta (Ukrayna),
Bulgaristan ve Türkiye sahillerinde bulunmaktadır. Ciuhcin (1984) Sevastopal körfezinde ilk
bir yılda 20mm’den 40 mm’ye kadar büyüdüğünü tespit etmiştir. Sonraki 2. ve 6. yıllarda ise
ortalama değerleri sırasıyla 64.6, 79.4, 87.5 ve 92.1 mm’dir (ICES, 2004). Deniz salyangozu
Rapana venosa anavatanı olan Asya sularında 18 cm’ye kadar büyürken, işgal ettiği Akdeniz
ve Karadeniz sularında ise 12 cm’nin altına düşmektedir (CIESM, 2000).
1.1.4. Üreme
Deniz salyangozu ayrı eşeyli olup iç organlarının dorsalinde ilk spiral halkada
sindirim bezi üzerinde tek bir gonad (ovaryum veya testis) ve gonad kanalı bulunur. Bu kanal
anüsün sağından manto boşluğuna açılır. Kapsüller yumurta kanalında şekillenir. Albümin
maddesi ile çevrelenen yumurtalar ise kapsül bezi içine girer. Yumurta kanalından ayrıldıktan
sonra, deniz suyu ile birleşince hemen sertleşen yumurta kapsülü depolanması için ayağa
transfer edilir. Ayak, kapsülü son şekline biçimlendirir. Ayak ile tamamen örtülmüş olan
döllenmiş yumurta kapsülleri, dişi salyangoz tarafından sert zeminlere (taş, kaya, yumuşakça
kabukları) yapıştırılır (Şekil 9) (Meglitsch, 1972; Webber, 1977).
Dişi bir deniz salyangozu üreme sezonu boyunca ortalama 575 adet kapsül
bırakmaktadırlar. Her bir kapsüldeki yumurta sayısı 555 adet, yumurta verimi ise 392,931
adet/birey’dir. Larvalar albüminli besi maddesini kullanarak kapsül içinde 20–25 günlük bir
süre geçirdikten sonra kapsülü terk ederler. Kapsül içinde larvalar embriyo, pre-veliger,
veliger, intermediate veliger ve terminal veliger olmak üzere 5 evrede gelişirler. Bu gelişim
süresince larvaların rengi açık sarıdan koyu kahverengine kadar değişmektedir. Kapsüldeki
larvalar ortalama 22 günde 182 µm’den 406 µm’ye kadar büyümektedir (Şekil 9) (Sağlam ve
Düzgüneş, 2007).
Şekil 9. Kapsül bırakan dişi bir salyangoz (Özoral, 2007) ve veliger larvası.
1.1.5. Prey – predatörleri ve beslenme özellikleri
Deniz salyangozu karnivor bir canlı olup, ağız kısmında bulunan radula sayesinde
preyini ısırır, parçalar ve toplar (Black vd., 1988; Owen, 1964). Salyangoz su akıntısıyla
taşınan kokulara karşı çok hassastır. Kokuya karşı hassaslığı, sifon tabanı ve solungaçlar
arasındaki manto boşluğunda bulunan osfradyumla olur. Solungaçlardan manto boşluğuna
gelen su, her zaman bu organdan geçer. Salyangoz avın kokusunu aldığı zaman, dakikada 13
7
cm kadar hızla preye doğru hareket eder. Farklı kokular arasındaki farkı ayırt etme yeteneğine
sahiptir. Kokunun prey veya predatörden olup olmadığını anlar. Nassarius reticulatus ve
Buccinum undatum gibi salyangozlar kırılmış midyelerin kokusuna hemen tepki verir ve
yeme doğru hareket eder. Fakat Neptunea benzer duruma çok az veya hiç tepki vermez
(Pearce ve Thorson, 1967). Bivalve türleri (midye, istiridye, tarak), poliket, balanus, yengeç,
gammaridae, böcek, yassı kurtlar, detritus, balanus gibi organizmalar (Pearce ve Thorson,
1967; Nielsen, 1975; Himmelman ve Hamel, 1993), deniz salyangozunun preyini
oluşturmaktadırlar. Çoğu salyangozlar preylerine bir delik açarak beslenirler, fakat Rapana’lar
avının kabuğunu açmak için önce içinde mukus olan toksik bir madde salgılayarak preyini
etkisiz hale getirir. Bu durumda midyeler hala canlı ve vücutları deforme olmamıştır. Fakat
kabuk valfleri yaklaşık 2–3 mm açılmıştır. Daha sonra ayak ve kabuk kenarlarını kullanarak
preyini sarar ve açılmış kabuk valfleri arasından hortumunu uzatarak beslenir. Tüm preylerin
kabuklarında mukus bulunduğu için, R. venosa’nın biyotoksin ürettiği hipotezi ortaya
atılmıştır. Bu biyotoksinler coline ester, mureksin, diidromureksina ve senecioilcolina’dır
(Cesari ve Mizzan, 1993).
Deniz salyangozu morina, köpek balığı, yengeç ve hermit crab (küçük Rapanalar için),
istakoz, denizyıldızı, ahtapot, deniz kaplumbağası (<10 cm Rapanalar için) ve vatoz
tarafından tüketilmektedir (Thomas ve Himmelman,1988; Harding ve Mann, 1999).
1.1.6. Avcılığı
Avcılığında esas olarak direçlerden yararlanılmaktadır. Ayrıca dalarak avcılık yöntemi
su altında şnorkel, tüp ve kompresör (nargile) sistemlerinin kullanılması şeklinde
uygulanmaktadır. Bazı ülkelerde ise benzer türlerin avcılığında tuzaklar kullanılmaktadır.
Deniz salyangozunun avcılığı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (TKB) tarafından her yıl
yayınlanan Su Ürünleri avcılığını düzenleyen sirküler ile 1986 yılından itibaren
yönlendirilmektedir. Son 20 yılda deniz salyangozu avcılığına yönelik alınan kararlarda
birçok değişiklikler yapılmıştır (Tablo 1).
Tablo 1. 1986–2008 yıllarında deniz salyangozuna ait su ürünleri sirkülerinde yer alan yasak
ve sınırlamalar (TKB Su Ürünleri Avcılığını düzenleyen 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29,
30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37 numaralı sirküler ).
Yıllar
1986–1987
1987–1988
1988–1989
1989–1990
1990–1991
1991–1992
1992–1993
1993–1994
1994–1995
1995–1996
1996–1997
1997–1998
1998–1999
1999–2000
2000–2002
2002–2004
2004–2006
2006–2008
Direç
15.07–31.08
15.04–01.08
01.04–15.07
01.04–15.07
15.07–01.09
15.07–01.09
15.07–01.09
15.07–01.09
01.05–01.09
15.07–01.09
15.07–01.09
15.05–01.09
01.05–01.09
Yasak
01.05–31.08
01.05–31.08
01.05–31.08
01.05–31.08
Dalma
15.07–31.08
01.08–01.10
15.07–01.10
15.07–01.10
15.07–01.09
15.07–01.09
15.07–01.09
15.07–01.09
15.07–01.09
15.07–01.09
15.07–01.09
15.07–01.09
15.07–01.09
Serbest
15.07–31.08
15.07–31.08
Serbest
Serbest
8
2000 yılından itibaren teknede birden fazla direç bulundurulması yasaklanmıştır.
Dalma veya direç ile avcılık yapacak balıkçı tekneleri için tekne ruhsat tezkeresinin verildiği
il müdürlüğünden “Deniz salyangozu avlanma izni” alınması 1 Eylül 2001 yılından itibaren
zorunlu hale getirilmiştir. Dalma, sepet ve her türlü tuzak yöntemleri ile deniz salyangozu
avcılığı 2005 yılından itibaren serbest bırakılmıştır. “Denizlerde ve İçsularda Ticari Amaçlı
Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen 2006–2008 Av Dönemine Ait 37/1 Numaralı Sirkülerde 1
Mayıs–31 Ağustos tarihleri arasında direç ile salyangoz avcılığı yasaklanmıştır. Karadeniz’de;
İstanbul Boğazı girişindeki Rumeli Karaburun ile Anadolu Karaburun arasında kalan
karasularda deniz salyangoz avcılığı yasak olup bu yer dışında kalan karasularda dalma ve her
türlü tuzak yöntemleriyle avlanma serbest bırakılmıştır.
1.1.6.1. Direçle salyangoz avcılığı
Ülkemizde deniz salyangozu avcılığı çoğunlukla direçle yapılmaktadır. Sürükleme av
araçları grubunda yer alan direçler genellikle galvanizli, 3 cm çaplı borulardan imal edilmiş,
ağız genişliği 3m, yüksekliği 40 cm’dir. Direcin ağ torbanın monte edildiği ağız kısmı H
şeklinde olup, bu harfin alt ve üst uçlarına birer çelik halat gerilmiştir. Kazıma işini bu halat
yapmaktadır. Torba ağ göz açıklığı en az 90 mm’dir (Şekil 10). Direçle avcılığın olumsuz
yönleri ise seçiciliğinin yok denecek kadar az olmasıdır. Uzun süreli yapılan çekimlerde ağın
gözleri tıkanarak seçicilik özelliğini kaybetmekte ve ekosistemin dengesini bozmaktadır.
Şekil 10. Salyangoz avcılığında kullanılan direç.
1.1.6.2. Tuzakla salyangoz avcılığı
Ülkemizde henüz kullanılmayan pasif av aracı olan tuzakla salyangoz avcılığı yaygın
olarak İngiltere, Kanada ve Japonya’da kullanılmaktadır (Tablo 2). Tuzaklar direce göre dip
habitat üzerinde ve hedef dışı tür açısından daha az etkiye sahip olduğundan salyangoz
avcılığı için en uygun av aracı olduğu düşünülmektedir (Logothesis ve Beresoff, 2004).
9
Kanada Newfoundland-Labrador hükümetine bağlı Balıkçılık ve Yetiştiricilik bölümü
(DFA) balıkçılık endüstrisinin geliştirilmesinde pek çok balıkçılık kaynaklarına sahiptir. DFA
çeşitli salyangoz tuzak modelleri üretip deneyerek av oranını artırmaya yönelik araştırmalar
yapmaktadır. Ayrıca daha fazla araştırma yapabilmek amacıyla balıkçılara tuzaklar temin
etmektedir. DFA tuzakların birim fiyatını yaklaşık olarak 20 $ iken, diğer firmalarda ise 50 ile
80 $ arasında değişmektedir.
Tablo 2. Asya ve Avrupa ülkelerinde üretilen ve kullanılan salyangoz tuzak modelleri.
Firma Adı
Fish-Tec
Tuzak modeli
Ülke
İngiltere
Francis Ward,
Cape John
Industries Ltd
Kanada
DFA (Department
of Fisheries and
Aquaculture)
Kanada
Osprey Ltd,
Shoreline Furniture
Limited
-
İngiltere
Japonya
Salyangozların tuzaklara girmesini cazip hale getirmek amacıyla çeşitli yemler
kullanılmaktadır. Salyangoz için yem olarak kullanılan ringa ve uskumru az miktarda
tuzlanılarak hem bozulması önlenilmekte hem de daha etkili bir şekilde kullanılmaktadır.
Ayrıca, kalkan ve barlam başları, vatoz, morina başı, kalamar, deniztavşanının sırtı ve kaya
yengeciyle de oldukça iyi sonuçlar alınmaktadır (DFA, 2002). Salyangoz tuzaklarının
cazibeliğini bozulmuş ve dağılmış yemler azaltmaktadır (Fahy vd., 2000). Delaware
10
Üniversitesi yılan balığı ve salyangoz balıkçıları için suni yem geliştirmektedirler. Atlantik
sahillerinde bol miktarda bulunan horseshoe crab (Limulus polyphamus) salyangoz tuzakları
için en iyi yem olarak kullanılmaktadır. Bu tür arthropod grubundan olup gerçek bir yengeç
değildir. Yapılan çalışmalar tuzaklarda yem torbası kullanımının yem ihtiyacını yarı yarıya
azalttığını göstermiştir (Fisher, 2006). Yemli tuzaklara salyangozun girmesi hayvanın yem
tercihine, mevsime ve fiziksel parametrelere bağlı olarak değişmektedir. Salyangoz önemli bir
mesafe uzaklıktaki yemli tuzağa gidebilmektedir. Fakat salyangozun hareketi güçlü bir
akıntıyla (>0.2m/sn) engellenebilmektedir (Himmelman, 1988). Bu değişkenler salyangozun
yemin kokusuna yönelmesini etkilemektedir. Ayrıca kabuğun kalınlığı da tuzağa doğru
hareket kabiliyetini etkilemektedir. İnce kabuklu türler kalın kabuklu türlere göre daha hızlı
hareket edebilmektedirler (Logothesis ve Beresoff, 2004).
1.1.7. Ekolojik etkileri
Rapana venosa istiridye, midye ve diğer yumuşakçaların doğal populasyonlarını
etkileyebilen predatör bir deniz salyangozudur. Girdiği bölgelerde ekosistemde önemli
değişikliklere sebep olmaktadır. Yüksek verimliliği, hızlı büyüme oranı, düşük tuzluluk,
yüksek ve düşük sıcaklıklara, su kirliliğine ve oksijen eksikliğine toleransı nedeniyle ekolojik
açıdan uyumluluğu yüksektir. Plankton evresindeki veliger larvaları gemilerin balast suları ile
salyangozun uzun mesafelere dağılımını kolaylaştırmaktadır (ICES, 2004).
Predatör etkisinden dolayı R. venosa dünya çapında en hoş karşılanmayan istilacı tür
olarak kabul edilmektedir. Rapana epifaunal bivalvlerin aktif bir predatörüdür ve yerli midye
ve istiridye populasyonlarının çoğalmalarına ciddi bir şekilde sınırlamaktadır (CIESM, 2000).
Karadeniz’de bu tür üzerine direk predatörünün bulunmaması, yerli bivalve faunanın (Ostrea
edulis, Pecten ponticus, Mytilus galloprovincialis, Venus gallina, Gouldia minima, ve Pitar
rudis) hızlı bir şekilde azalmasına sebep olmaktadır (Zolotarev, 1996). Ayrıca Karadeniz’de
bulunan Gudaut istiridyesinin tamamen neslinin tükenmesinde de rol oynayarak bivalve
populasyonlarının sert bir düşüşüne sebep olmuştur (Chukchin, 1984, Harding 2003’te).
Salyangoz tarafından hızlandırılan diğer bir ekolojik değişiklik ise bölgedeki boş salyangoz
kabuklarının varlığı, yerli hermit crab populasyonun artışını ortaya çıkarmıştır (Harding ve
Mann, 1999). Bu türün Avrupa ve ABD’de sebep olduğu ekolojik etkileri ise;
Kuzey Adriyatik Denizi (Avrupa)
Fiziksel rahatsızlık: Mürekkepbalığı balıkçıları özellikle yumurta bırakmak amacıyla ağlara
giren gastropodların varlığı ile rahatsız edilmektedir.
Karadeniz(Avrupa)
Predasyon: Rapana venosa’nın yapmış olduğu predasyon Bulgaristan sularında, Kerch
boğazı ve Kafkas’ta midyenin (Mytilus galloprovincialis) azalmasının başlıca sebebi olarak
gösterilmektedir (Rubinshtein and Hiznjak, 1988 ICES, 2004’de). ICES (2004)’de Ciuhcin
(1984) R. venosa ‘nın Gudaut’taki predasyonu yerli bivalvelerin, Ostrea edulis, Pecten
ponticus, ve M. galloprovincialis, soyunun tükenmeye yakın olmasıyla sonuçlanmıştır. ICES
(2004)’de Zolotarev (1996), çift kabuklu yumuşakçaları için geniş beslenmeyle ilgili tercihi
Venüs gallina, Gouldia minima ve Pitar rudis olan yumuşak-substratum infaunal yumuşakça
türleri içermektedir.
Kuzey Denizi (Avrupa)
Predatasyon: Predasyon etkisinden dolayı R. venosa, dünya çapında en hoş karşılanmayan
istilacılardan biri olarak düşünülmektedir. Bu nedenle Kuzey Denizinde bu predatör
11
gastropod büyük bir sorundur. Bu türün istila tarihi tüm bir ekosistemi rahatsız edebildiğini
göstermektedir. Kuzey Denizde Rapana'nın olası etkileri, belirsizdir, fakat tahmini olarak
Rapana, yerli salyangoz Buccinum undatum için sert bir rekabetçi olabilir. Bu tür aynı
zamanda su kirliliği ve yoğun av baskısı altındadır.
Midye Mytilus edulis, Pasifik istiridye Crassostrea gigas ve midye Cerastoderma
edule gibi yenebilir çift kabuklular için bölgesel sanayiler, risk altındadır.
Chesapeake Körfezi (ABD)
Rekabet: Yerli istiridye, Urosalpinx cinerea, R. venosa’yla direk rekabet içindedir. U. cinerea
populasyonu 1972’deki Agnes kasırgasında olan bir olayla büyük bir kısmı yok oldu.
Urosalpinx pelajik larval evreye sahip olmayıp substratuma yapışmış olan yumurta
kütlelerinden juvenil olarak çıkmaktadırlar. Salyangozun istilasıyla, şimdi emekleyen yerli ve
işgalci pelajik larvalar arasında aynı ve uygun substratum için rekabet vardır. (ICES, 2004).
Predasyon: Rapana predatasyonu lokal bivalve türlerinden istiridye (Crassostrea virginica),
midye (Mytilus edulis), ve tarak (Mya arenaria) rapor edilmiştir (ICES, 2004).
Diğer: Harding and Mann (1999) " Chesapeake körfezinde büyük (>100mm) ve boş
R. venosa kabuklarının varlığı lokal hermit crab (Clibanarius vittatus)’ın büyümesini ve
çoğalmasına neden olduğunu belirtmektedir. Hampton Roads bölgesinde toplanan C. vittatus
boş R. venosa kabuklarını sığınak olarak kullanmaktadır. Hermit crab, ithal boyuta ulaştığında
önemli miktarda istiridye yumurtası tükettiği kanıtlanmıştır (ICES, 2004).
Imposeks, dişi gastropodlarda erkek seks karakterlerinin oluşmasıdır. Dişilerde bir
penis ve sperm kanalı gelişmeye başlar ve ileri aşamalarda sperm kanalının yumurta kanalı
üzerine yerleşmesi ile kısırlık oluşur. İmposeks olayı, salyangoz populasyonu gelişimini ciddi
bir tehlikeye sokmaktadır. TBT’nin kullanımından oluşan sucul kirlenme, hedef olmayan
deniz organizmalarını da etkilediği için dünyadaki tüm ülkeleri ilgilendiren bir sorun haline
gelmiştir. 1989’da Avrupa Birliği 25 m’den küçük deniz araçlarında TBT’i yasaklayan bir
kararname çıkarmıştır (89/677/CEE). 1 Ocak 2003 tarihinden sonra TBT bazlı antifouling
katkılı boyaların gemilerde kullanımını bütün dünyada yasaklanmıştır. Ortamdaki TBT
miktarı ~1 ng/L olduğu zaman hormonal etkiler gözlenmektedir. Imposeks 1970’li yıllarda ilk
defa Blaber tarafından Nucella lapillus’ta tanımlanmış, sonuçları özellikle TBT ile
ilişkilendirilmiştir. Imposeks daha sonra bütün dünyada 63 cinsten 118 gastropod türü
üzerinde araştırılmış ve türlerin çoğunda geriye dönüşümsüz olduğu görülmüştür. Duyarlı
cevaplarından dolayı çeşitli deniz salyangozu türleri TBT kirlenmesinin biyo-indikatörü
olarak kullanılmaktadır (Kırlı, 2005).
2.
LİTERATÜR ÖZETİ
Ülkemizde tuzakla deniz salyangozu avcılığına yönelik çalışmalar oldukça az ve
yetersizdir. 2002–2003 yıllarında Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi ve Karadeniz Teknik
Üniversitesi Deniz Bilimleri Fakültesi tarafından yapılan çalışmalarda salyangoz avcılığında
tuzak kullanımı Karadeniz sularında araştırılmıştır (Ünsal vd. 2004; Şahin, 2004). Yapılan
literatür araştırmaları sonucunda tuzakla salyangoz avcılığında daha çok B. undatum türü
üzerine çalışmalar bulunmuştur.
Kim vd. (1998) deniz salyangozu (R. venosa) avcılığında Kore’de farklı tuzak tipiyle
tuzak başına av (CPUE) değerlerini karşılaştırmıştır. Himmelman (1988) salyangozun (B.
undatum) besin kaynağına yönelme kabiliyetini, yemli bir tuzağın çekim alanı şekli ve
büyüklüğünü ve çevresel etkilerden nasıl etkilendiğini Güney Atlantik sularında (Kanada)
incelemiştir.
Morel ve Bossy (2004) salyangoz (B. undatum) avcılığının yapıldığı ve yapılmadığı
bölgelerde (İngiliz kanalı) seçilen istasyonlarda tuzakla avlanılarak standardize edilmiş
salyangoz avlarındaki değişiklikler ve sonuçları tartışılmıştır. Valentinsson vd. (1999) tuzakla
avlanılan salyangozların (B. undatum) stok büyüklüğü haritası (birim çabadaki av miktarı,
CPUE) İsveç sularında çalışıldı. Bu çalışmada kullanılan 250 adet tuzakla derinliğin, bekleme
süresinin ve alanın birim çabadaki av miktarına (CPUE) etkisini araştırmıştır.
Narvarte (2006) salyangozun (Buccinanops globulosum) biyolojisi ve tuzakla avcılığı
San Matias körfezinin kuzeyinde, Arjantin sularında çalışmıştır. Tingley vd. (1998) deniz
salyangozunun (B. undatum) İngiltere Carmarthen körfezinde salyangoz avcılığının
ekonomisini araştırmıştır.
Logothesis ve Beresoff (2004) tuzakla salyangoz (B. undatum) avcılığının etkili bir
metot olup olmadığı ve yeterli miktarda salyangoz avlanıp avlanamayacağını tahmin etmek
üzere bir araştırma projesi gerçekleştirildi. Bu çalışmada farklı tuzak tipinin ve çeşitli yem
tiplerinin birim çabadaki av miktarına (CPUE; kg/tuzak) etkisi Kuzey Karolina sularında
çalışılmıştır.
Fahy vd. (2002) salyangoz (B. undatum) avcılığında kullanılan tuzakların 24 saat ve 8
gün bekleme sürelerinin ve enlemin birim çabadaki av miktarına (CPUE; kg/tuzak) etkisine
Güney Batı İrlanda sularında incelenmiştir.
FDP (2002a) 4 farklı tuzak modeli kullanılarak Kanada’nın Labrador sahiline yakın
açık deniz sularında salyangozun varlığını belirlemek amacıyla bu araştırma yapılmıştır. FDP
(2002b) tuzakla salyangoz avcılığında Kanada’nın Bonavista körfezi ve St. Pierre sahilinde
salyangozun dağılımını belirlemek amacıyla farklı derinlik ve bekleme süreleri denenerek
çalışma yapıldı. FDP (2002c) yeni konik şeklindeki tuzak modelinin diğer geleneksel tuzak
modellerine göre birim çabadaki av miktarı (CPUE; kg/tuzak) üzerine etkisine Kanada’nın
Kuzey Peninsula’da çalışılmıştır.
FDP (2002d) salyangozun dağılımı ve bolluğunu incelemek amacıyla yaklaşık 400
salyangoz tuzağı kullanılarak St. Pierre sahilinde çalışıldı. Araştırma sonucunda bu bölgenin
ticari avcılık açısından yeterli miktarda salyangozun mevcut olduğu belirlenmiştir. Santarelli
ve Gros (1984) Batı kanalında salyangoz avcılığında biyo-ekonomik model geliştirdi. Model
avcılıktaki karlılığı maksimum seviyeye çıkarmak için filo büyüklüğü ve tekne başına tuzak
sayısını tahmin etmek için kullanılmıştır.
Himmelman, (1988) salyangoz için etkili alanlar hem akıntı hızı, akıntı yönü, sıcaklık
gibi fiziksel faktörlere hem de üreme durumu, beslenme oranları gibi biyotik faktörlere bağlı
olarak 18 ile 585 m2 arasında değiştiğini belirtmiştir.
13
Deniz salyangozu Rapana venosa’nın beslenme, üreme, larval gelişim ve büyümesi
üzerine yapılmış çalışmalar Tablo 3’de özet olarak verilmiştir.
Tablo 3. Rapana venosa’nın avcılığı dışında literatür özeti
Kaynak
Chung vd., 2001
Harding, 2003
Karayücel vd., 2001
Chung vd., 2002
Seyhan vd., 2003
Mann&Harding, 2003
Uyan&Aral, 2003
Savini vd., 2004
Mann vd., 2006
Harding, 2006
Savini vd, 2006
Sağlam, 2003
Sağlam&Düzgüneş, 2007
Konu
Üreme
Prey predatör ilişkisi
Üreme
Üreme
Beslenme
Larval gelişim
Larval gelişim
Populasyon yapısı
Üreme
Larval gelişim
Beslenme
Biyo-ekoloji
Üreme
Yer
Pasifik (Kore)
Atlantik (ABD)
Karadeniz (Türkiye)
Pasifik (Kore)
Karadeniz (ABD)
Atlantik (ABD)
Akdeniz (İtalya)
Atlantik (ABD)
Atlantik (ABD)
Akdeniz (İtalya)
3. MATERYAL VE METOT
3.1. Araştırma sahası
Çalışma Nisan 2006-Şubat 2007 tarihleri arasında aylık olarak Trabzon ili Arsin ve
Yomra ilçesinde Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsüne ait 24 m boyunda SÜRAT–1
araştırma gemisi,(tuzakların bırakılmasında) 8 m boyunda bir balıkçı teknesi (tuzakların
toplanmasında) kullanılarak gerçekleştirildi. Samsun’da ise mevsimsel olarak Atakum,
Havaalanı, Azot ve Terme bölgelerinde 5–10 m derinliklerde 12 m boyundaki bir balıkçı
teknesi kullanılarak yapıldı. Samsun’da mevsimsel ve Trabzon’da aylık olarak yapılan
çalışmada her 3 modelde toplam 465 adet tuzak kullanılmıştır. Ordu’da Efirli, Sinop’ta ise
Gerze’de yaz dönemi 10 m derinliklerde 2 takım tuzak kullanılarak çalışma
gerçekleştirilmiştir (Şekil 11).
Şekil 11. Çalışma sahası ve istasyonlar
14
3.2. Tuzak modelleri
Çalışmalarda kullanılan 3 farklı tuzak tipinin özellikleri ve şematik görünüşleri Tablo
4 ve Şekil 12’de verilmiştir. Trabzon’da yapılan çalışmada toplam 7 takım (330 adet)
Samsun’da ise 3 takım (135 adet) kullanılmıştır. Sadece 1 takım 60, diğer 9 takım ise 45 adet
tuzaktan oluşmaktadır. 1., 2. ve 3.model tuzaklar sırayla, 15 m aralıklarla ve 2 m’lik iplerle
ana halata bağlanmıştır. Ana halatın her iki tarafında birer numaralı şamandıra ve çapa
bulunmaktadır (Şekil 13, 14).
Tablo 4. Çalışmada kullanılan üç farklı salyangoz tuzak modeli.
Tuzak modelleri
Açıklama
40 lt’lik bidonlar, üstte 8 mm’lik 40 cm çapındaki demir çerçeve ağla örülmüş ve
altta ise yaklaşık 8 kg betonla ağırlık sağlanmıştır.
R= 40 cm; H=35 cm
Toplam ağırlığı: 8 kg
Tuzak sayısı: 120 adet
A
Koni şeklinde alttan 16 mm’lik 50 cm çapında çift ve üstten 14’mmlik 35 cm
çapında tek demir halkalar, 25 cm boyundaki 3 adet demir çubuklarla eşit
aralıklarla birleştirilip ağla kaplanmıştır. Salyangozun toplanacağı ağlı alt kısım
ise potlu bırakılmıştır. Bu çerçeve üzerine kenarları salyangozun sürünmesini
kolaylaştıracak şekilde fiberden yapılmış konik şeklindeki bir kalıp
yerleştirilmiştir.
RALT=50 cm; RÜST=35 cm
H=15 cm
C
Demirden yapılmış olan çerçevenin alt kısmı 16 mm’lik 60 cm çapında, üst kısım
ise 14 mm’lik 20 cm çapındaki demir halkalar dikey yüksekliği 25 cm olacak
şekilde 6 adet demir çubukla birleştirilmiştir. Bu demir çerçeve ağla donatılmıştır.
Salyangozun toplanacağı ağlı alt kısım ise potlu bırakılmıştır. Yaklaşık 15 cm
çapında karşılıklı 2 giriş kapısı bulunmaktadır.
RALT=60 cm; RÜST=20 cm
H=25 cm
15
40 cm
A
8 mm’lik demir
Ağ
35 cm
Plastik
Fiber
Beton (~8 kg)
35 cm
B
14 mm’lik demir
15 cm
Fiber
Ağ
16 mm’lik çift demir
50 cm
C
14 mm’lik demir
Ağ
25 cm
Giriş kapısı
20 cm
16 mm’lik demir
60 cm
Şekil 12. Üç farklı tuzak modelinin şematik diyagramı.
16
Şekil 13. Derinlik ve bekleme süresi ile ilgili çalışmalarda kullanılan tuzakların şematik
görünüşü.
17
Şekil 14. Model 2 tuzakta yem tipi ve tuzak rengi ile ilgili çalışmalarda kullanılan tuzakların
şematik görünüşü.
3.3. Tuzakla salyangoz avcılığı
Trabzon ili Arsin ilçesinde yapılan çalışmada her 3 modelde aylık olarak derinlik (5–
10, 15–20 ve 25–30 m) ve bekleme süresinin (1, 3 ve 6 gün) birim tuzak başına av (CPUE)
üzerine etkisine bakıldı. Bu çalışmalarda yem olarak dondurulmuş mezgit+midye
kullanılmıştır. Model–2 tuzak tipinde ise yem tipi midye (Mytilus galloprovincialis), mezgit
(Merlangius merlangus euxinus), midye+mezgit, vatoz (Raja clavata), yengeç (Liocarcinus
depurator) ve kaya balığı (Gobius cephalarges) kullanıldı ve tuzak renginin (siyah, beyaz,
mavi ve yeşil) CPUE olan etkisi çalışıldı (EK–1). Palamut avcılığı döneminde balıkçı uzatma
ağlarının zarar görmemesi için Eylül, Ekim ve Kasım aylarında istasyon Arsin yerine Yomra
olarak değiştirildi.
10x20 cm ölçülerindeki üst kısmı büzgülü ağ torbalara yemler konularak özel
kancalarla tuzağın iç alt kısmına bağlanıldı. Her bir tuzaktaki salyangoz ve hedef dışı türler,
tuzak modeline göre her bir tuzak için ayrı ayrı toplam ağırlıkları ve sayıları kaydedildi. Fakat
tuzaktaki salyangoz miktarı çok düşük olduğunda toplam avın ağırlığı tuzak sayısına bölündü.
Birim çabadaki av değerleri (CPUE) sayıca ve ağırlıkça tuzak başına kg veya adet (kgadet/tuzak) olarak hesaplanıldı. Tuzaktan çıkan salyangozlar her bir model için tesadüfî olarak
seçilmiş yaklaşık 100 adet bireyin boy ve ağırlıkları kaydedildi. Boy olarak, sifonal kanalın
ucundan apeksin ucuna kadar olan uzunluk Mitutoyo marka 0.01 mm hassasiyetli dijital
kumpas yardımıyla ölçüldü (Şekil 15).
18
Total boy
Apeks
Sifonal kanal
Şekil 15. Deniz salyangozunun total boy ölçümü.
Aylık olarak Trabzon’da yapılan çalışmalarda Ağustos ayında kullanılan yemlerin
bozulmaya başlamış olmasından dolayı sonuçları etkilememesi açısından verilerin
değerlendirmeye alınmaması ve Aralık ayında tuzaklarda tamirat ve deniz şartlarının uygun
olmamasından dolayı denize çıkılamaması grafiklerde söz konusu 2 ay için veri
bulunmamaktadır. Aylık olarak RCM 9 marka akıntıölçer ile deniz suyunun bazı fiziksel
parametreleri ölçümü (sıcaklık, tuzluluk, turbidite, akıntı hızı ve yönü) yapıldı (Şekil 16).
Şekil 16. RCM 9 marka akıntıölçer.
Samsun ilinde Mayıs, Temmuz, Eylül ve Şubat aylarında mevsimsel olarak yapılan
çalışmalarda ise 3 modelden oluşan toplam 3 takım tuzak kullanıldı. Ordu ili Efirli bölgesinde
yapılan çalışmada ise her 3 model ve farklı yem tiplerinin (vatoz, midye ve yengeç) CPUE
etkisine bakıldı (EK–2). Tuzakların bırakıldığı ve direç çekiminin yapıldığı yerlerin
koordinatları ve teknenin hızı GPS 12CX ile alınarak kaydedildi.
3.4. Direçle salyangoz avcılığı
Trabzon ve Samsun’da yapılan çalışmalarda kullanılan direcin ağız açıklığı 3 m,
yüksekliği 60 cm, torba boyu 1 m ve ağ göz açıklığı 90 mm’dir (Şekil 17). Araştırma sahası
içindeki biyokütle taranan alan yöntemine göre tahmin edilmiştir. Ortalama seyir hızı saatte 2
mil ve 15 veya 20 dakikalık standart direç çekimleri yapılarak km2 deki salyangoz miktarı
19
hesaplanmıştır. Biyokütle ve biyolojik parametreleri (boy-frekans dağılımı, cinsiyet oranı, et
verimi vs.) belirlemek amacıyla aylık olarak direç çekimleri yapıldı (EK–3). Direçten çıkan
salyangozlar laboratuara getirilerek alınan örneklerde bireysel olarak boy, ağırlık, cinsiyet ve
yaş et ağırlığı parametreleri alınmıştır. Cinsiyet gonad rengine (dişilerde sarı, erkeklerde
kahverengi) veya şekline bakılarak belirlenmiştir.
Şekil 17. Samsun’da yapılan çalışmalarda kullanılan direç.
3.5. Prey-predatör ilişkisi
Bu çalışmada deniz salyangozunun preyi olan Akdeniz midyesi Mytilus
galloprovincialis yem olarak kullanıldı. Gerekli boy grubundaki salyangoz ve midyeler dalgıç
vasıtasıyla toplanıldı. Ayrıca 54 adet 28.04 ile 84.76 mm arasındaki midyelerin boyları
ölçüldükten sonra adduktor kasları bıçak yardımıyla kesilerek yaş et ağırlıkları da tartıldı.
3.5.1. Laboratuar çalışması
Çalışma 06–27.06.2007 tarihleri arasında 2.5x1x0.5 m boyutlarındaki 2 adet tankın
içine yerleştirilen toplam 30 adet model–1 tipi tuzaklar kullanılarak gerçekleştirildi. Her bir
tuzağın içine 1 adet salyangoz olmak üzere 4–6 cm; 6–8 cm ve 8–10 cm boy grubundaki
bireylerden 10’ar adet kullanıldı. Salyangozlar 2 gün aç bırakıldıktan sonra her bir salyangoza
3 farklı boy grubundaki midyelerden (30–40 mm; 50–60 mm ve 70–80 mm) 1’er adet verildi.
Salyangozların tükettikleri midyeler (Mytilus galloprovincialis) günlük olarak kontrol
edildikten sonra 0.01 mm hassasiyetindeki dijital kumpas yardımıyla ölçüldü. Boş midye
kabukları alındıktan sonra aynı boy grubundaki canlı midye ile değiştirildi. Ayrıca her gün su
sıcaklığı termometre ile ölçülüp kaydedildi.
3.5.2. Saha çalışması
Çalışma 20.07–17.08.2007 tarihleri arasında Yomra limanında yapıldı. 3 farklı boy
grubundaki 30 adet salyangoz (4–6 cm, n=10; 6–8 cm, n=10 ve 8–10 cm, n=10) model–1 tipi
tuzakların her birine 1’er adet yerleştirildi. Tuzaklar liman içine, giriş kısımları kapatıldıktan
20
sonra 2–5 m boyundaki halatlara bağlanarak zemine inecek şekilde sarkıtıldı. Salyangozlar 2–
3 gün aç bırakıldıktan sonra her bir tuzağa 3 farklı boy grubundaki Akdeniz midyesinden (40–
50 mm, 50–60 mm ve 60–70 mm) 5’er adet olmak üzere toplam 15 adet konuldu. Daha sonra
haftalık olarak tuzaklar kontrol edilerek salyangozların tükettikleri midye miktarı ve boyları
0.01 mm hassasiyetindeki dijital kumpas ile ölçüldü (Şekil 18). Boş midye kabukları ise aynı
boy grubundaki canlı midyelerle değiştirildi. Benzer çalışma 03–24 Nisan tarihlerinde
10°C’de de çalışılmıştır.
Şekil 18. Dijital kumpas ile salyangozun boy ölçümü.
3.6. Salyangoz balıkçılığının sosyo-ekonomik boyutu
Salyangoz balıkçılığının sosyo-ekonomik durumunu belirlemek amacıyla salyangoz
balıkçısı, balıkçı kooperatifleri, Tarım İl Müdürlüğü Koruma Kontrol Şubeleri ve deniz
salyangozu işleyen fabrikalarla 4 ayrı anket ve gözlem çalışmaları yapıldı. Çalışma Rize
(Pazar, Çayeli, Merkez), Trabzon, Ordu (Efirli), Samsun (Terme, Canik, Bafra, Yakakent),
Sinop (Ayancık, Gebelit), Kastamonu (İnebolu, Çatalzeytin, Abana), Bartın (Amasra),
Zonguldak (Ereğli), Kocaeli (Kefken), İstanbul (Kumkapı, Silivri), Kırklareli (İğneada,
Kıyıköy), Tekirdağ (Merkez) ve Çanakkale (Eceabat) il ve ilçelerde gerçekleştirildi.
Deniz salyangozu avcılığında; balıkçı başına düşen brüt üretim değeri, değişken
masraflar ve brüt kâr hesaplanmıştır. Değişken masraflar içerisinde yakıt, direç ve tekne
bakım, tayfa, yiyecek ve giyim giderlerine yer verilmiştir. Brüt üretim değerinin hesabında av
miktarı ile ortalama salyangoz fiyatı çarpılmıştır. Brüt kâr, brüt üretim değerinden değişken
masrafların çıkarılmasıyla bulunmuştur (Erkuş vd., 1995).
3.7. Verilerin değerlendirilmesi
Araştırma sonucunda elde edilen veriler bilgisayar paket programı olan EXCEL
yardımıyla değerlendirilmiş ve istatistiksel analizlerde veri tabanı, ANOVA, χ2 ve regresyon
analizleri kullanılmıştır.
4. BULGULAR
4.1. Tuzakla salyangoz avcılığı (Trabzon)
Nisan 2006 ve Şubat 2007 tarihleri arasında aylık olarak yapılan çalışmada her 3
modelde toplam 60 takımdan oluşan 3270 adet tuzak denize bırakıldı ve toplam 632.4 kg ve
23269 adet salyangoz yakalanıldı. Toplam avın % 97.7’si hedef tür %2.3’ü (14.5 kg) ise hedef
dışı türden oluşmaktadır. Model 1, 2 ve 3’de 20m derinlikteki ortalama CPUE (kg-adet/tuzak)
sırasıyla 0.69–21, 0.40–12 ve 0.36–13 olarak hesaplanmıştır. Bırakılan tuzakların yaklaşık
%70’i 3 gün, % 15’i 1 gün ve % 15’i ise 6 gün bekletilmiştir. Salyangozların % 47.9’u
model–1, % 32.8’i model–2 ve % 19.3’ü model–3 tipi tuzaklardan yakalanılmıştır.
Model–1 tuzakla yakalanılan salyangozların (CPUE; kg-adet/tuzak) % 36’sı <0.5 kg,
%27’si 0.5-1kg, % 17’si 1-1.5 kg, %12’si 1.5-2 kg, % 5’i ise 2-2.5 kg ve % 3’ü ise >2.5 kg
bireylerden oluşmaktadır (Şekil 19).
Frekans (%)
40
Model 1
30
20
10
0
<0,5
0,5-1
1-1,5
1,5-2
2-2,5
2,5-3
>3
CPUE (kg/tuzak)
50
Frekans (%)
40
30
20
10
0
<20
20-40
40-60
60-80
80-100
>100
CPUE (adet/tuzak)
Şekil 19. Model–1 tuzakla yakalanılan salyangozların CPUE frekans dağılımı.
Model–2 tuzakla yakalanılan salyangozların % 60’ı <0.5 kg, %22’si 0.5-1kg, % 10’u
1–1.5 kg, % 4’ü 1.5–2 kg, % 2’si ise 2–2.5 kg ve % 2’si ise >2.5 kg bireylerden oluşmaktadır
(Şekil 20).
22
Frekans (%)
80
Model 2
60
40
20
0
<0,5
0,5-1
1-1,5
1,5-2
2-2,5
2,5-3
>3
CPUE (kg/tuzak)
Frekans (%)
60
40
20
0
<20
20-40
40-60
60-80
80-100
>100
CPUE (adet/tuzak)
Model–3 tuzakla yakalanılan salyangozların % 63’ü <0.5 kg, %22’si 0.5-1kg, % 10’u
1–1.5 kg, % 2’si 1.5–2 kg, % 1’i ise 2–2.5 kg ve % 2’si ise >2.5 kg bireylerden oluşmaktadır
(Şekil 21).
Frekans (%)
90
Model 3
60
30
0
<0,5
0,5-1
1-1,5
1,5-2
2-2,5
2,5-3
>3
CPUE (kg/tuzak)
23
Frekans (%)
90
60
30
0
<20
20-40
40-60
60-80
80-100
>100
CPUE (adet/tuzak)
Şekil 21.(Devam) Model–3 tuzakla yakalanılan salyangozların CPUE frekans dağılımı.
Her 3 tuzak modelinde boş tuzak miktarı ilkbaharda % 3 iken kışın ise % 40’a kadar
çıkmaktadır. Sonbaharda Model 1’de boş tuzak çıkmazken kışın tuzakların % 35’i boş olarak
toplanmıştır. Yıl boyunca ise Model-1’de % 19.6’sı, Model-2’de % 22.2’si ve Model-3’de ise
% 29.4’ü boş olarak belirlenmiştir. Ocak ayında tuzakların tamamı Şubat ayında ise 10 m’ye
bırakılan her 3 tuzak modeli de boş çıkmıştır. Bunun nedeni ise salyangozların sular
soğuyunca derin sulara doğru göç etmesi ve kendini kumun içine gömmesinden
kaynaklanmaktadır (Tablo 5).
Tablo 5. Tuzak modeline göre mevsimsel olarak boş tuzak miktarları (%).
Mevsim
İlkbahar
Yaz
Sonbahar
Kış
Toplam
Model 1
1.9
1.9
0
33.7
19.6
Model 2
2.9
7.6
26.7
34.4
22.2
Model 3
Veri yok
1.7
40.0
34.7
29.4
4.1.1. Tuzak tipinin av verimi üzerine etkisi
Tüm aylarda model–1 tuzak tipindeki birim tuzak başına av miktarı model–2 ve 3’e
göre daha fazla bulunmuştur (P<0.01). Yıl boyunca ortalama günlük CPUE (kg/tuzak±SEadet/tuzak±SE) değerleri ağırlıkça ve adet olarak model–1, 2 ve 3’de 10m derinlikte sırasıyla
0.57±0.15, 19±4.49; 0.31±0.07, 10±1.88 ve 0.31±0.05, 11±1.61 olarak bulunmuştur. Model
1’de ortalama CPUE (kg/tuzak/gün) model 2 ve 3’ün yaklaşık iki katıdır. En yüksek av değeri
yazın model–1, 2 ve 3’de sırasıyla maksimum 2.4, 2.1 ve 0.7 kg/tuzak/gün iken sayısal olarak
ise 90, 64 ve 21 adet/tuzak/gün olarak belirlenmiştir. Model–1, 2 ve 3’de en yüksek CPUE
(kg/tuzak) değeri Temmuz ayında bulunmuştur (Şekil 22). 3 farklı tuzak tipinin tuzak başına
av miktarı (CPUE; kg/tuzak) Şubat ayında eşit olurken Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz ve
Kasım aylarında Model 1 tuzak tipi en fazla salyangoz avlayan model olarak belirlenmiştir
(P<0.01) (Tablo 6).
Ortalama sayısal CPUE (adet/tuzak/3 gün) yazın kışa göre model 1 ve 2’de 2 kat,
model 3’de ise 3 kat daha fazladır. Fakat ağırlıkça CPUE ise model 1’de yazın kışa göre 2 kat
iken model 2 ve 3’de ise eşit olarak bulunmuştur. Bu da model 2 ve 3’de daha küçük
bireylerin bulunduğunu göstermektedir.
24
Tablo 6. Üç tuzak tipinin CPUE (kg/tuzak) üzerine etkisinin varyans analizi sonuçları.
Ay
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
Kasım
Şubat
F
53.1
9.6
5.4
11.4
6.4
0.005
P
<0.01
<0.01
<0.01
<0.01
<0.01
>0.05
Model-2
Model-3
1
t
k
m
Kasım
k
m
z
Temmuz
Ekim
n
Haziran
ül
s
Mayıs
Eylül
n
0,5
0
40
Şubat
Ocak
0
Aralık
20
Ağustos
CPUE (adet/tuzak)
Model-1
Nisan
CPUE (kg/tuzak)
1,5
Ay
Şekil 22. Tuzak tipine göre aylık olarak birim tuzak başına av (CPUE) değerleri (Yem tipi:
mezgit+midye, Derinlik: 20 m, Bekleme süresi: 3 gün).
4.1.2. Mevsimin av verimi üzerine etkisi
Her 3 tip tuzakta (Model–1, 2 ve 3) en fazla yaz döneminde salyangoz avlanmıştır.
Model–1’de 20 m derinlikteki ilkbahar, yaz, sonbahar ve kışın birim tuzak başına (CPUE;
kg/tuzak/3gün)) ağırlıkça av değerleri sırasıyla 1.0, 0.9, 0.5 ve 0.3 kg iken sayısal olarak ise
27, 33, 25 ve 17 adet olarak hesaplanmıştır. Aynı modelde yazın 10 m’de ortalama CPUE
(kg-adet/tuzak/3gün) ise 1.1-45 değeriyle 20 m’ye göre daha fazla bulunmuştur. Model 2’de
25
ise ağırlıkça ortalama CPUE mevsimsel olarak sırasıyla 0.4, 0.6, 0.4 ve 0.3 kg/tuzak/gün iken
sayısal olarak ise 11, 22, 19 ve 5 adettir. Model 3’de ise yaz, sonbahar ve kışın sırasıyla 0.6,
0.3 ve 0.2 kg/tuzak/3gün’dür. Model 1’de ilkbahar, yaz, sonbahar ve kışın sırasıyla
maksimum CPUE (kg-adet/tuzak) sırasıyla 2.3–78, 4.3–126, 2.3–97 ve 1.4–46 olarak
belirlenmiştir (Şekil 23, 24).
1,2
40
Adet
30
0,6
20
10
0
0
ilkbahar
yaz
sonbahar
kış
Mevsim
Şekil 23. Model-1’de yapılan çalışmada ortalama CPUE değerleri.
1,2
M odel 1
M odel 2
M odel 3
CPUE (kg/tuzak)
1
0,8
0,6
0,4
0,2
CPUE (adet/tuzak)
0
50
40
30
20
10
0
ilkbahar
yaz
sonbahar
Mevsim
Şekil 24. Mevsimin CPUE üzerine etkisi (±SE).
kış
CPUE (adet/tuzak)
CPUE (kg/tuzak)
Kg
26
Model–1, 2 ve 3’de yaz döneminde avlanılan salyangoz miktarı diğer mevsimlere göre
daha fazla bulunmuştur (P<0.05) (Tablo 7).
Tablo 7. Tuzak tipine göre mevsimin CPUE (kg/tuzak) etkisinin varyans analizi sonuçları
Tuzak tipi
Model 1
Model 2
Model 3*
F
21.2
2.81
3.43
P
<0.01
<0.05
<0.05
(* yaz, sonbahar ve kış değerleri kullanıldı).
4.1.3. Derinliğin av verimi üzerine etkisi
Model-1’de yazın 10 m’de ilkbahar, sonbahar ve kışın ise en fazla av miktarı 20 m’de
tespit edilmiştir. Su sıcaklığının artmasıyla yaz dönemi 10 m’de ortalama 1.1±0.13 kg/tuzak
ve 46.4±6.02 adet/tuzak olarak bulunmuştur. Aynı modelde 20 m’deki CPUE değerleri 0.9
kg/tuzak ve 33 adet olarak 10 m’ye göre biraz daha az bulunmuştur. Model–2 ve 3’de ise yaz
dönemi en fazla av miktarı 20 m’de sırasıyla 0.59±0.07 ve 0.55±0.11 kg/tuzak olarak
hesaplanmıştır. Su sıcaklığının düşük olduğu kış aylarında ise Model-1’de 10 m’de hiçbir
salyangoz avlanılmazken 20 ve 30 m’lerde sırasıyla 0.58 ve 0.33 kg/tuzak salyangoz
avlanılmıştır. Model–2 ve 3’de de benzer sonuçlar bulunmuştur (Şekil 25, 26, 27).
1
Model 1
CPUE (kg/tuzak)
Model 2
Model 3
0,5
0
10
20
Derinlik (m)
Şekil 25. Derinliğe göre 3 modelde ortalama CPUE değerleri.
30
27
2
CPUE (kg/tuzak)
Model 1
Model 2
Model 3
İlkbahar
1,5
1
0,5
0
10
20
CPUE (kg/tuzak)
2
30
Yaz
1,5
1
0,5
0
10
20
CPUE (kg/tuzak)
2
30
Sonbahar
1,5
1
0,5
0
10
CPUE (kg/tuzak)
2
20
Derinlilk (m)
30
Kış
1,5
1
0,5
0
10
20
30
Derinlik (m)
Şekil 26. Derinliğin mevsime ve tuzak tipine göre ortalama CPUE (kg/tuzak) değerleri (±SE).
28
60
Model 1
Model 2
Model 3
CPUE (adet/tuzak)
İlkbahar
40
20
0
CPUE (adet/tuzak)
60
10
20
30
Derinlik (m)
Yaz
40
20
0
10
60
20
30
Derinlik (m)
CPUE (adet/tuzak)
Sonbahar
40
20
0
10
20
Derinlik (m)
30
60
CPUE (adet/tuzak)
Kış
40
20
0
10
20
30
Derinlik (m)
Şekil 27. Derinliğin mevsime ve tuzak tipine göre ortalama CPUE (adet/tuzak) değerleri
(±SE).
Genel olarak yıl boyunca en fazla CPUE değeri 20 m’dedir. Fakat Model–1 tuzak
tipinde Haziran ayında ise 25-30 m’de 1.21 kg/tuzak’la en fazla av miktarına ulaşılmıştır.
Temmuz ayında ise su sıcaklığının artmasıyla en fazla 10 m’de 17 kg–735 adet/15 tuzak, 15–
20 m’de 15.3 kg–523 adet/ 15 tuzak 25–30 m’de ise 15 kg–500 adet/15 tuzak av elde
29
edilmiştir. Su sıcaklığının düştüğü Şubat ayında ise 10 m’de tuzaklar tamamen boşken 20
m’de tuzak başına ortalama 0.58 kg, 30 m’de ise 0.33 kg av elde edilmiştir (Şekil 28). 5–10,
15–20 ve 25–30 m derinliklerde yapılan çalışmalarda elde edilen CPUE (kg/tuzak) değerleri
arasındaki fark Temmuz ayında Model–2 ve 3 hariç diğer aylarda önemli bulunmuştur (Tablo
8).
1,5
20 m
30 m
1
t
k
k
m
z
Temmuz
Kasım
n
Haziran
m
s
Mayıs
Ekim
n
Nisan
0
ül
0,5
Eylül
CPUE (kg/tuzak)
10 m
40
Şubat
Ocak
0
Aralık
20
Ağustos
CPUE (adet/tuzak)
60
Ay
Şekil 28. Model–1 ‘de aylık olarak derinliklere göre CPUE değerleri.
Tablo 8. Aylık olarak CPUE (kg/tuzak) derinliğe bağlı değişimin varyans analizi sonuçları.
Ay
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
Şubat
Tuzak tipi
Model–1
Model–2
Model–1
Model–2
Model–1
Model–2
Model–1
Model–2
Model -3
Model–1
Model–2
Model -3
F
16.0
4.2
40.0
13.81
92.0
81.8
4.6
0.64
0.003
7.3
4.3
3.4
P
<0.01
<0.05
<0.01
<0.01
<0.01
<0.01
<0.05
>0.05
>0.05
<0.01
<0.05
<0.05
30
4.1.4. Bekleme süresinin av verimi üzerine etkisi:
Yazın Model-1’de 1, 3 ve 6 gün bekletilen tuzaklarda CPUE değerleri sırasıyla
0.8±0.12, 1.0±0.10 ve 1.8±0.17 kg/tuzak’tır. Tuzak başına avlanılan salyangoz sayısı ise
sırasıyla 30.1±4.29, 38.4±4.14 ve 62.1±5.41 olarak bulunmuştur. Model-2’de 1 gün bekletilen
tuzaklarda 0.5±0.09 kg salyangoz avlanılırken 6 gün bekletilen tuzaklarda ise bu değer 3 kat
artarak 1.4±0.16 kg’a kadar çıkmaktadır. Benzer şekilde Model-3’de de bekleme süresi
arttıkça av veriminin de arttığı gözlenmiştir (Şekil 29, 30, 31).
1,5
CPUE (kg/tuzak)
Model 1
Model 2
Model 3
1
0,5
0
1
3
6
Bekleme süresi (gün)
Şekil 29. Üç tuzak modelinde bekleme süresine göre ortalama CPUE değerleri.
31
CPUE (kg/tuzak)
2,5
Model 1
Model 2
Model 3
İlkbahar
2
1,5
1
0,5
0
CPUE (kg/tuzak)
2,5
1
3
6
Yaz
2
1,5
1
0,5
0
1
2,5
CPUE (kg/tuzak)
3
6
Sonbahar
2
1,5
1
0,5
0
1
3
6
CPUE (kg/tuzak)
2,5
Kış
2
1,5
1
0,5
0
1
3
6
Şekil 30. Bekleme süresinin mevsime ve tuzak tipine göre ortalama CPUE (kg/tuzak)
değerleri (±SE).
32
CPUE (adet/tuzak)
80
Model 1
Model 2
Model 3
İlkbahar
60
40
20
0
1
3
CPUE (adet/tuzak)
80
6
Yaz
60
40
20
0
1
3
CPUE (adet/tuzak)
80
6
Sonbahar
60
40
20
0
1
3
6
Kış
CPUE (adet/tuzak)
80
60
40
20
0
1
3
6
Şekil 31. Bekleme süresinin mevsime ve tuzak tipine göre ortalama CPUE (adet/tuzak)
değerleri (± SE).
Nisan ayında model 1’de 1, 3 ve 6 gün bekletilen tuzaklarda birim tuzak başına
ortalama av değerleri sırasıyla 0.30, 0.91 ve 0.95 kg olarak belirlenmiştir. Su sıcaklığının
artmasıyla Haziran ve Temmuz aylarında 6 gün bekletilen tuzaklarda bu değer sırasıyla 2.15
kg–74 adet ve 1.46 kg–50 adet’e kadar çıkmaktadır. Suların soğumasıyla Şubat ayında ise 1
gün bekletilen tuzaklar boş çıkarken 3 ve 6 gün bekletilen tuzaklarda ise 0.58 ve 0.42 kg av
elde edilmiştir (Şekil 32).
33
1g
6g
2
1,5
1
m
m
k
k
Kasım
Aralık
Ocak
z
Temmuz
Ekim
n
Haziran
l
0,5
0
80
60
40
Mayıs
Nisan
0
Şubat
20
Ağustos
CPUE (adet/tuzak)
3g
Eylül
CPUE (kg/tuzak)
2,5
Ay
Şekil 32. Model–1 ‘de aylık olarak bekleme süresine göre cpue değerleri.
Temmuz ayında Model-1’de 1, 3 ve 6 gün bekletilen tuzaklarda ortalama CPUE (kgadet/tuzak) değerleri sırasıyla 0.59–20, 1.14–49 ve 2.15–74 ve Kasım ayında ise benzer
değerler sırasıyla 0.46–27, 0.51–35 ve 1.59–62 olarak bulunmuştur. Bekleme süresinin birim
tuzak başına yakalanan salyangoz miktarı ile önemli oranda değişmektedir. Fakat Nisan
ayında Model–2 tuzak tipiyle yapılan çalışmada bu değerler aynı bulunmuştur (Tablo 9).
Tablo 9. Aylık olarak bekleme süresinin CPUE (kg/tuzak) bağlı değişiminin varyans analizi
sonuçları.
Ay
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
Kasım
Tuzak tipi
Model–1
Model–2
Model–1
Model–2
Model–1
Model–2
Model–1
Model–2
Model -3
Model–1
Model–2
Model -3
F
19.6
0.9
10.1
7.5
24.7
5.5
6.7
24.9
7.7
28.9
13.1
7.9
P
<0.01
>0.05
<0.01
<0.01
<0.01
≤0.01
<0.01
<0.01
<0.01
<0.01
<0.01
<0.01
34
4.1.5. Yem tipinin av verimi üzerine etkisi:
Model 2’de midye, mezgit ve midye+mezgit yemleri kullanılarak yapılan çalışmada
sırasıyla ortalama CPUE değeri 0.26kg-14adet/tuzak; 0.21kg–13adet/tuzak ve 0.43 kg–25
adet/tuzak olarak bulunmuştur (Şekil 33). Yapılan analiz sonuçlarına göre mezgit ve midye
birlikte kullanıldığında av verimini artırmaktadır (F=4.95; SD:42; P<0.05). Yine aynı tuzak
tipiyle yapılan çalışmada yengeç, midye ve kaya balıkları yem olarak kullanıldığında ortalama
olarak sırasıyla 0.52kg–20adet/tuzak, 1.26kg–29adet/tuzak ve 0.58 kg–15adet/tuzak’tır.
Midye yengeç ve kaya balığına göre salyangoz tarafından daha fazla tercih edilmektedir
(F=4.31; SD=42; P<0.05).
CPUE (kg/tuzak)
1,0
mezgit
midye
mez+midye
0,5
0,0
4
yengeç
midye
kaya
CPUE (kg/tuzak)
3
2
1
0
3,5
balık kafası
CPUE (kg/tuzak)
3,0
vatoz
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 11 12 13 14 15 16 17 18
Tuzak sayısı
Şekil 33. Model 2’de yem tipinin CPUE üzerine etkisi (± SE).
35
Vatoz ve balık kafası (hamsi ve palamut) kullanılarak yapılan çalışmada ortalama
olarak sırasıyla 1.22 kg–50 adet/tuzak, maksimum değer ise 3.05 kg–130 adet/tuzak ve
0.90±0.14 kg–35adet/tuzak ve 1.45 kg-51adet/tuzak ile maksimum değer elde edilmiştir.
Yapılan analizlerde vatoz, balık kafalarına göre salyangoz tarafından daha fazla tercih
edilmiştir (P<0.01). Kasım ayında tuzlanmış, donmuş hamsi ve hamsi başı yemleri
kullanılarak yapılan çalışmada tuzaklardan verim alınamamıştır.
İstavrit, vatoz ve mezgit yem olarak kullanıldığında ise sırasıyla ortalama 0.33–12,
0.79–24 ve 0.1–2 kg-adet/tuzak salyangoz avlanırken vatoz, midye ve vatoz+midye
kullanıldığında ise sırasıyla 0.63–8, 0.1–2 ve 0.70–12 kg-adet/tuzak avlanılmıştır. Bu
sonuçlara göre salyangoz vatozu tercih etmekte fakat midye ile birlikte kullanıldığında av
veriminin daha fazla olduğu gözlenmiştir.
Model 2 tuzak tipinde farklı yem tipleri denenerek yakalanan salyangozların boyları
ortalama olarak 48.7 mm ile 53.9 mm, ortalama ağırlık ise 27.4 g ile 31.8 g arasında
değişmektedir. Kullanılan yem tipinin avlanan salyangoz boyu ile değişmediği gözlenmiştir.
Yem tipi olarak balık kafası kullanıldığında diğer yem tiplerine göre daha küçük salyangoz
bireyleri avlanılmıştır. Fakat bu değerler arasındaki farklılık istatistiksel olarak önemli
değildir (P>0.05) (Tablo 10).
Tablo 10. Tuzaklarda kullanılan yem tipine göre avlanılan salyangozların ortalama boy (mm)
ve ağırlıkları (g) (n: adet ).
Yem tipi
Mezgit
Midye
Mezgit+midye
Vatoz
Midye+vatoz
Kaya balığı
İstavrit
Balık kafası
n
7580
281
7581
586
52
173
64
82
Boy±SE
51.3±0.15
53.5±0.64
51.3±0.15
52.9±0.51
53.8±1.40
53.9±1.24
51.8±1.49
48.7±1.39
Ağırlık±SE
27.4±0.35
29.5±2.25
27.4±0.35
29.4±2.44
31.8±2.92
36.4±3.04
27.5±2.30
31.8±2.92
4.1.6. Tuzak renginin av verimi üzerine etkisi:
Model-2’nin mavi, beyaz, siyah ve yeşil renkleriyle yapılan çalışmada tuzak başına av
verimi sırasıyla 0.5±0.05, 0.5±0.08, 0.4±0.06 ve 0.6±0.10 kg; 23±2.91, 21±3.16, 21±2.94 ve
27±4.59 adet salyangoz avlanılmıştır. Tuzak renginin av verimi üzerine önemli bir etkisinin
olmadığı tespit edilmiştir (P>0.05; Şekil 34).
Model 2 tuzak tipinde tuzak rengine göre yakalanılan salyangozların ortalama boy ve
ağırlık değerleri arasında önemli bir farklılık gözlenmemiştir (P>0.05) (Tablo 11).
Tablo 11. Model 2’de tuzak rengine göre avlanılan salyangozların ortalama boy (mm) ve
ağırlıkları (g).
Mavi
Beyaz
Siyah
Yeşil
N
269
257
270
652
Boy±SE
53.7±0.73
51.9±0.74
52.7±0.76
52.6±0.50
Ağırlık±SE
29.2±1.63
26.8±1.65
28.7±1.80
29.0±1.06
36
30
0,8
N
CPUE (kg/tuzak)
0,6
20
0,4
10
CPUE (adet/tuzak)
W
0,2
0
0
mavi
beyaz
siyah
yeşil
Tuzak rengi
Şekil 34. Model 2’de tuzak renginin CPUE etkisi.
4.1.7.Tuzaktaki hedef dışı türler
Her 3 tuzak modelinde toplam avın ağırlıkça % 2.3’ü (14.5 kg), sayısal olarak ise %
6’sı (1309 adet) hedef dışı türden oluşmaktadır. Ağırlıkça hesaplanan hedef dışı türün % 31’i
kıyı yengeci, % 29’u ise kaya balığı ve % 7’si denizatından, sayısal olarak ise % 40’ı kıyı
yengeci, % 17’si kaya balığı ve % 30’u ise denizatıdır.
Model–1 tuzakla yıl boyunca yapılan avcılıkta hedef dışı türlerin % 49’u kıyı yengeci,
% 26’sı denizatı, % 15’i kaya balığı ve % 10’unu da pavurya, iskorpit, deniz minaresi ve
diğerlerinden oluşmaktadır. Denizatının tamamı ise sonbahar mevsiminde çoğunlukla da
kasım ayında görülmektedir. Kıyı yengeci ilkbahar ve yaz mevsiminde % 67 oranındayken
sonbahar ve kış mevsimlerinde ise sırasıyla % 23 ve % 10 olarak gözlenmiştir. Kaya balığı ise
su sıcaklığının yüksek olduğu ilkbahar ve yaz dönemlerinde % 30’a kadar çıkarken suların
soğumasıyla sonbahar ve kış mevsimlerinde bu oran % 1’in altına düşmektedir (Şekil 35).
Model–2 tuzakta ise genel olarak en fazla kıyı yengeci (% 33), kaya balığı (% 27)
denizatı (%18), deniz minaresi (%14) ve %8’i de diğer türlerden oluşmaktadır. Kıyı yengeci
ise yazın % 60’lara kadar çıkarken kışın ise %9’a kadar düşmektedir. Kaya balığı ise ilkbahar
ve yaz dönemlerinde % 40 oranında gözlenirken kışın ise tuzaklara girmemiştir. Model-1’de
olduğu gibi Model-2’de de denizatı sadece sonbaharda tuzaklarda bulunmaktadır.
Model–3 de sadece sonbaharda çok yüksek oranda denizatı (%82) gözlenmiştir. Yazın
ise tuzaklardan en fazla kıyı yengeci (% 95) hedef dışı tür olarak avlanmıştır (Şekil 34).
Tuzaktan çıkan hedef dışı türlerin adları, ortalama boy ve ağırlıkları Tablo 12’de verilmiştir.
Tuzak modeline, derinliğe ve bekleme süresine göre tuzak başına hedef dışı tür
miktarları (adet/tuzak) Tablo 12, 13 ve 14’de verilmiştir.
3 tuzak modelinde tuzak başına giren hedef dışı tür miktarı çoğunlukla çok düşük olup
sadece model-1’de ilkbahar ve yaz dönemi kaya balığı ve kıyı yengecinde 1’in üzerine
çıkmaktadır (Tablo 13).
Model–1 tuzak tipinde sadece ilkbaharda bekleme süresi artarken tuzağa giren kıyı
yengeci miktarının da arttığı gözlenmiştir. Diğer hedef dışı türlerde ise tuzağa giren miktar
bekleme süresi ile değişmemektedir (Tablo 14).
37
100
deniz minaresi
deniz atı
iskorpit
ka
ya
kı
yı
diğerleri
deniz minaresi
deniz atı
iskorpit
0
pavurya
0
kaya balığı
50
kıyı yengeci
50
Kış
diğerleri
ci
ye
ng
e
ba
l
ka
ya
ye
ng
e
kı
yı
100
Sonbahar
pavurya
0
ığ
ı
pa
vu
ry
a
isk
or
pi
t
de
ni
za
de
tı
ni
zm
in
ar
es
i
di
ğe
r le
ri
0
ığ
ı
pa
vu
ry
a
i sk
or
pi
t
de
ni
za
de
ni
z m tı
in
ar
es
i
di
ğe
r le
ri
50
Yaz
kaya balığı
İlkbahar
ba
l
Model 3
50
100
Frekans (%)
Model 2
kıyı yengeci
Model 1
ci
Frekans (%)
100
Şekil 35. Mevsime ve tuzak tipine göre hedef dışı türlerin frekansı (diğerleri: deniziğnesi, ak
midye, karides, gelincik ve üzgün balığı) .
Tablo 12. Tuzaklardan çıkan hedef dışı türlerin ortalama boy ve ağırlıkları (g).
Hedef dışı tür adı
Kıyı yengeci (mm)
Kaya balığı (cm)
Denizatı (cm)
İskorpit (cm)
Ak midye (mm)
Deniz minaresi (mm)
Gelincik (cm)
Pavurya (mm)
L±SE
27.4±0.53
20.4±2.18
08.9±0.20
13.3±0.54
40.7±3.94
25.1±0.64
24.2±3.15
53.1±3.05
W±SE
08.6±0.85
19.7±1.60
02.7±0.08
48.0±5.43
20.1±5.42
02.1±0.12
131±43.65
59.8±11.04
LMin
12.0
07.4
03.0
09.6
27.5
22.5
21.0
30.4
LMak
67.6
130.0
10.5
15.3
54.8
28.0
27.3
69.7
Tablo 13. Tuzak modeline göre tuzağa giren hedef dışı tür miktarları (adet/tuzak).
Tuzak tipi
Model–1
Model–2
Model–3
Kıyı yengeci
Kaya balığı
Denizatı
Karides
Diğerleri
Kıyı yengeci
Kaya balığı
Denizatı
Karides
Diğerleri
Kıyı yengeci
Kaya balığı
Denizatı
Karides
Diğerleri
İlkbahar
0.5
1.1
0.03
0.4
0.03
0.07
Veri yok
Veri yok
Veri yok
Veri yok
Veri yok
Yaz
1.0
0.2
0.2
0.2
0.7
-
Sonbahar
0.4
0.3
0.3
0.2
0.2
0.2
0.4
0.2
0.2
0.9
0.07
Kış
0.3
0.2
0.9
0.07
0.07
38
Tablo 14. Model–1 tuzak tipinde derinliğe göre tuzağa giren hedef dışı tür miktarları
(adet/tuzak).
Bekleme süresi
(gün)
1
3
6
Kıyı yengeci
Kaya balığı
Denizatı
Karides
Diğerleri
Kıyı yengeci
Kaya balığı
Denizatı
Karides
Diğerleri
Kıyı yengeci
Kaya balığı
Denizatı
Karides
Diğerleri
İlkbahar
Yaz
Sonbahar
Kış
0.1
0.5
0.03
0.5
1.1
0.06
1.2
0.6
0.13
0.1
0.9
0.17
0.4
0.2
0.2
1.2
0.07
0.2
0.2
0.2
0.04
0.07
0.1
0.03
0.2
0.03
0.3
0.2
0.3
0.1
0.07
0.1
0.2
0.3
0.07
0.07
İlkbaharda 10m’de kıyı yengeci miktarı tuzak başına 0.1 adet iken 20m’de 0.5’e
çıkmaktadır. Fakat kaya balığı miktarı ise 10m’de 2.2 iken 20 m’de 1.1’e düşmektedir. Yazın
ise kıyı yengeci miktarı derinlik arttıkça azaldığı gözlenmiştir. Sonbaharda denizatı 10 m’de
0.3 iken 30 m’lerde 2’ye kadar çıkmaktadır (Tablo 15).
Tablo 15. Model–1 tuzak tipinde bekleme süresine göre tuzağa giren hedef dışı tür miktarları
(adet/tuzak).
Derinlik (m)
5–10
15–20
25–30
Kıyı yengeci
Kaya balığı
Denizatı
Karides
Diğerleri
Kıyı yengeci
Kaya balığı
Denizatı
Karides
Diğerleri
Kıyı yengeci
Kaya balığı
Denizatı
Karides
Diğerleri
İlkbahar
0.1
2.2
0.07
0.3
0.5
1.1
0.07
0.6
0.1
0.03
0.03
Yaz
0.6
0.2
0.2
0.2
0.07
0.1
0.07
Sonbahar
0.3
0.1
2.0
0.07
0.1
0.03
0.2
0.03
0.2
0.07
2.0
0.8
-
Kış
0.2
0.6
0.13
Direç ve tuzakla avcılıkta hedef dışı türleri karşılaştırabilmek için her iki av aracında
birim değerleri günlük olarak direç için çekim sayısı ve tuzak için ise toplam tuzak sayısına
göre hesaplanıldı. Kullanılan değerler direç için çekim süresi 40 dk ve günde 12 kez çekim
yapıldığı varsayılırken, tuzak için ise sayı 100 âdete göre hesaplanıldı. Sonuçlara göre direçte
en fazla ak midye (53 adet), Model 2 tuzakta ise en fazla kaya balığı (33 adet) hedef dışı tür
olarak avlanılmaktadır. Denizatı ise direçte 25 adet iken tuzaklarda model tipine göre 2 ile 11
39
adet arasında değiştiği gözlenmiştir (Şekil 36). Ayrıca kaya balığı model 1 ve 2 tuzaklarının
dış yüzeyine yazın yumurtalarını bırakmaktadır.
Direç
60
Model 1
Model 2
Model 3
Frekans (adet/gün)
50
40
30
20
10
0
gelincik
d. minaresi
d. iğnesi
dil
iskorpit
tiryaki
pavurya
deniz atı
ak midye
kaya balığı
kıyı yengeci
Şekil 36. Trabzon’da direç ve tuzaklardaki günlük hedef dışı tür miktarları.
4.1.8.Tuzaktaki salyangozlara ait boy-frekans dağılımı
Model -1, 2 ve 3 tuzaktaki salyangozlar sırasıyla % 30.5, 29.3 ve 31.3’ü 40–50 mm
boy grubundaki bireylerden oluşmaktadır. Her 3 modelde de 40–60 mm boy grubundaki
salyangozlar toplam örneğin % 56’sı, 70 mm’den büyük bireyler ise % 8’idir. Tuzak
modeline göre boy frekans dağılımı arasında önemli farklılıklar bulunmamaktadır
(P>0.05)(Şekil 37 a).
10, 20 ve 30 m derinliklerde bulunan salyangozların boy frekans dağılımlarında da
önemli bir farklılık gözlemlenmemiştir (P>0.05). 10, 20 ve 30 m derinliklerde tuzaktan çıkan
örneklerin yaklaşık % 60’ı 40–60 mm boy grubundaki bireylerden oluşmaktadır (Şekil 37b).
Sonbaharda ortalama boy grubu 30–40 mm iken yazın 40–50 mm, kış ve ilkbaharda
ise 50–60 mm arasındaki bireylerden oluşmaktadır (Şekil 37c). Sonbahardaki bireylerin boyfrekans dağılımı diğer mevsimlere göre daha önemli bulunmaktadır (P<0.05). Sonbahardaki
boydaki küçülme palamut avcılığından dolayı balıkçı ağlarının zarar görmemesi için
çalışmanın Arsin istasyonu yerine Yomra’da yapılmasından kaynaklandığı düşünülmektedir.
Model 1, 2 ve 3 tuzak tipiyle yakalanılan 40 mm’den büyük salyangozların oranı
sırasıyla % 80, 81 ve 75 olarak hesaplanmıştır.
40
40
a
Model 1
Model 2
Frekans (%)
30
Model 3
20
10
0
40
b
10 m
Frekans (%)
30
20 m
30 m
20
10
0
40
c
ilkbahar
Frekans (%)
30
yaz
sonbahar
kış
20
10
0
5
15
25
35
45
55
65
75
85
95
105
Boy (mm)
Şekil 37. Tuzak tipine (a), derinliğe (b) ve mevsime (c) göre salyangozların boy frekans
dağılımı.
4.2.Tuzakla salyangoz avcılığı (Ordu)
4.2.1. Tuzak tipinin av verimi üzerine etkisi
Üç modelde Ağustos ayında 10 m’de yapılan çalışmada Model 1, 2 ve 3 için sırasıyla
ortalama av değerleri 2.0, 0.76 ve 0.84 kg/tuzak/gün olarak hesaplanmıştır (Şekil 38).
Maksimum elde edilen değerler ise sırasıyla 4.26 kg–63 adet, 2.09 kg–38 adet ve 2.16 kg–45
adet/tuzaktır. Model 1 tipi tuzak diğer 2 modele göre daha fazla salyangoz avlamaktadır
(P<0.01).
41
2,5
CPUE(kg/tuzak)
2
1,5
1
0,5
0
Model 1
Model 2
Model 3
Tuzak tipi
CPUE(adet/tuzak)
50
40
30
20
10
0
Model 1
Model 2
Model 3
Tuzak tipi
Şekil 38. Tuzak tipinin av verimi değerleri (CPUE) (±SE).
4.2.2. Yem tipinin av verimi üzerine etkisi
Model 2’de vatoz, midye ve kıyı yengecinin tuzak başına av değerleri ortalama olarak
sırasıyla 1.09, 0.58 ve 0.05 kg/tuzak/gün olarak bulunmuştur. Maksimum elde edilen değerler
ise sırasıyla 2.58 kg–39 adet, 1.79 kg–31 adet ve 0.19 kg–6 adet/tuzaktır (Şekil 39). Vatoz
yem olarak kullanıldığında midye ve yengece göre tuzaklardaki av miktarı artmaktadır
(P<0.01).
4.2.3.Tuzaktaki salyangozların boy-frekans dağılımı
Ordu’da yapılan çalışmada tuzaktan çıkan salyangozlarda ortalama boy 66.05±0.744
mm, ağırlık 52.08 ±1.787 g ve yaş et ağırlığı 18.22g olarak ölçülmüştür. Tuzak modeline göre
boy-frekans dağılımları arasında önemli bir fark görülmemektedir (P>0.05) (Şekil 40).
42
3
yengeç
vatoz
midye
CPUE (kg/tuzak)
2,5
2
1,5
1
0,5
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
Yem
CPUE(kg/tuzak)
1,5
1
0,5
0
vatoz
midye
yengeç
Yem tipi
Şekil 39. Yem tipinin av verimi değerleri (CPUE).
50
Model 1
Model 2
Model 3
Frakans (%)
40
30
20
10
0
35
45
55
65
75
85
95
Boy (mm)
Şekil 40. Tuzak tipine göre salyangozların boy-frekans dağılımı.
4.3.Tuzakla salyangoz avcılığı (Samsun ve Sinop)
Samsun’da 3 model ve 3 takımdan oluşan toplam 135 adet tuzakta Mayıs, Temmuz,
Eylül ve Mart aylarında yapılan çalışmalarda verim alınamamıştır. Tuzakların bırakıldığı
alanlarda direçten çıkan salyangozlar bol miktarda olmasına rağmen tuzaklara salyangoz
girmemiştir. Burada kullanılan midye, mezgit ve vatoz yemlerinin etkili olmadığı ve ortamda
43
bol miktarda canlının severek tükettiği kum midyesinin (Venus gallina) bulunması
salyangozların tuzakları tercih etmemesine sebep olduğu düşünülmektedir.
Tuzakların bırakıldığı noktalarda akıntıölçer ile alınan sıcaklık değerleri Mayıs ayında
11°C iken Temmuz ayında 21°C’ye çıkmaktadır. Akıntı hızı ise 0.2–0.3 m/sn arasında
değişmekle beraber akıntı yönü Mayıs’ta 41(Kuzey Doğu) iken yazın 179’a (Güney Doğu)
çıkmaktadır. Tuzluluk ‰18 olup bulanıklılık 1.2 değerindedir. Sinop’ta akıntı ölçer ile
Temmuz ayında yapılan ölçümlerde akıntı hızı 0.4 m/sn, akıntı yönü 305, sıcaklık 23°C,
turbidite 0.96 ve tuzluluk ‰18.2 olarak bulunmuştur. Çalışmanın yapıldığı Temmuz ayında
akıntı hızının çok yüksek olması ve karayel esintisinden dolayı sadece bir tuzağa yaklaşık 20
adet salyangoz girmiş diğerleri ise boş olarak toplanmıştır.
4.4. Tuzakla salyangoz avcılığında toplam av miktarı
Tuzakla yakalanan örnekler incelendiğinde sayıca çok olmasına rağmen ağırlıkça az
olduğu belirlenmiştir. Bunun nedeni de örnekleme yapılan alandaki salyangozların et
veriminin çok düşük olmasından kaynaklanmaktadır. Yazın günde 100 tuzakla 4000’e yakın
salyangoz avlanırken ağırlıkça karşılığı ise 100 kg civarında olmaktadır (Tablo 16).
Tablo 16. Mevsim, tuzak tipi ve bekleme süresine göre 100 tuzak için hesaplanan toplam av
değerleri (Yer: Trabzon; Yem tipi: Mezgit+midye; Derinlik: 20 m).
Mevsim
Tuzak tipi
Model–1
İlkbahar
Model–2
Model–3
Model–1
Yaz
Model–2
Model–3
Model–1
Sonbahar
Model–2
Model–3
Model–1
Kış
Model–2
Model–3
Bekleme süresi
(gün)
1
3
6
1
3
6
1
3
6
1
3
6
1
3
6
1
3
6
1
3
6
1
3
6
1
3
6
1
3
6
1
3
6
1
3
6
Toplam av
(kg/100 tuzak)
30.0
97.6
80.6
29.6
40.7
33.3
7.0
Veri yok
Veri yok
103.6
108.4
214.7
62.2
59.4
118.3
Veri yok
55.3
135.1
42.4
47.5
158.9
36.3
38.5
132.1
26.5
29.8
66.3
Veri yok
29.1
30
Veri yok
28,1
17.0
Veri yok
25.0
13.0
Toplam av
(N/100 tuzak)
1333
2725
2883
1173
1067
1310
342
Veri yok
Veri yok
3925
4638
7360
2250
2215
3927
Veri yok
2800
4871
2254
2447
6213
1417
1904
4364
629
1469
2222
Veri yok
830
68
Veri yok
540
100
Veri yok
411
30
44
Trabzon’da tuzaktan çıkan salyangozların ortalama boyu 51.5 mm, ağırlığı ise 27.7
g’dır. Samsun’da ise salyangozun ağırlığı ortalama 66 g olup aynı koşullarda tuzakta 100 kg
yerine 660 kg salyangoz avlanmış olacaktı. Çalışmanın yapıldığı bölgede salyangoz
avcılığının yapılmaması ve predatörünün olmaması sayısının hızlı ve verimsiz bir şekilde
artmasına neden olmuştur. Aynı zamanda tuzakla salyangoz avcılığını etkileyen birçok
parametre bulunmaktadır. Özellikle havanın kapalı, yağışlı olduğu, akıntı hızı ve yönünün
arttığı durumlarda av verimi olumsuz yönde etkilenmektedir.
Aylık olarak incelendiğinde sayıca ve ağırlıkça en yüksek av miktarı Temmuz ayında
olmaktadır. Toplam av Kasım ayına kadar hızlı bir şekilde düşmekte Ocakta ise tuzaklar boş
çıkmaya başlamaktadır (Şekil 41). Av miktarını etkileyen faktörler arasında tuzakların
bırakıldığı derinlik, bekleme süresi, tuzak tipi, yem tipi ve mevsimin yanında su sıcaklığı ve
akıntı hızı da çok önemli rol oynamaktadır. Özellikle Karayel ve poyraz esintilerinde
salyangoz kendini korumak amacıyla kumun veya bulunduğu yumuşak substratumun içine
gömmekte ve dışarı çıkmamaktadır.
800
18
kg
adet
15
600
9
400
6
200
Şubat
Ocak
Aralık
0
Kasım
Ekim
Eylül
Ağustos
Haziran
Mayıs
Nisan
0
Temmuz
3
Şekil 41. Aylara göre Model–1 tuzak tipindeki toplam av değerleri.
adet/15 tuzak
kg/15 tuzak
12
4.5. Deniz salyangozunun populasyon yapısı
4.5.1.Boy-Ağırlık ilişkisi
Trabzon, Samsun ve Ordu’da direçteki salyangozların boy-ağırlık ve boy-yaş et
ağırlığı ilişkileri Şekil 42 ve 43’de verilmiştir.
300
Trabzon
y = 0,0006x2,712
2
Ağırlık (g)
R = 0.86
200
100
0
Ağırlık (g)
300
Samsun
y = 0,0011x 2,560
R2 = 0.88
200
100
0
Ağırlık (g)
300
Ordu
y = 0,0002x2,933
R2 = 0.67
200
100
0
30
60
90
120
Boy (mm)
Şekil 42. Trabzon, Ordu ve Samsun’da direçten çıkan salyangozlara ait boy-ağırlık ilişkileri.
46
100
Trabzon
y = 3E-05x3,094
Yaş et ağırlığı (g)
R2 = 0,87
75
50
25
0
100
y = 6E-05x2,989
R2 = 0,86
S amsun
75
50
25
0
100
Ordu
y = 5E-05x2,927
2
R = 0,95
75
50
25
0
30
60
90
120
Boy (mm)
Şekil 43. Trabzon, Ordu ve Samsun’da direçten çıkan salyangozlara ait boy-yaş et ağırlığı
ilişkileri.
4.5.2. Cinsiyet Oranı
Trabzon’da yapılan çalışmada cinsiyeti belirlenen 592 salyangozun 89 adedi (% 15)
dişi, 503’ü (% 85) ise erkek bireylerden oluşmaktadır. Dişilerin büyüklükleri 35.3 – 87.6 mm,
erkeklerin ise 24.7 -116.1mm arasında değişmektedir. Tüm örneklerde dişilerde ortalama
kabuk boyu 57.7±0.95 mm, erkeklerde ise 67.0±0.67 mm dir. Salyangozun boyu arttıkça
erkek bireylerinde hızlı bir şekilde arttığı görülmektedir. İncelenen örneklerde boyu 70
mm’den büyük salyangozların tamamına yakını erkek bireylerden oluştuğu belirlenmiştir
(Şekil 44).Yapılan istatistiksel analizlerde, tüm örneklerdeki salyangozların cinsiyete göre
47
dağılımlarında erkek ve dişiler (D:E=1:6) arasındaki farklılığın önemli olduğu belirlenmiştir (
P<0.01; χ2=300.5; SD=1).
Samsun’da yapılan çalışmada 296 adet bireyin 137’si dişi (% 46.3), 159’u ise erkek (%
53.7) salyangozlardan oluşmaktadır. Dişi bireyler 69.5±1.12 mm, erkekler ise 75.1±1.05 mm
boyunda ölçülmüştür. Cinsiyet oranı (D:E) 1:1 olarak hesaplanmıştır (P>0.01; χ2=1.64;
SD=1). Ordu’da yapılan çalışmada ise cinsiyet oranının (D:E=1:4) 1:1’den farklı olduğu
belirlenmiştir ( P<0.01; χ2=18.75; SD=1).
50
Samsun
Trabzon
E:D oranı
40
30
20
10
0
35
45
55
65
75
85
95
105
115
Boy (mm)
Şekil 44. Deniz salyangozunda boya göre cinsiyet oranı.
Deniz salyangozunun ortalama boyu Samsun’da 75.5 mm, Trabzon’da 61.5 mm ve
Ordu’da ise 48.7 mm olarak ölçülmüştür (Tablo 17). Trabzon, Samsun ve Ordu’da yapılan
çalışmada dişi bireylerin erkeklere göre daha hafif ve küçük oldukları belirlenmiştir (P<0.05).
Avcılığı yapılmadığı Trabzon ve Ordu illerinde salyangoz boyu ve yaş et ağırlığı avcılığının
yapıldığı Samsun iline göre çok düşük bulunmuştur. En yüksek boy ve yaş et ağırlığı Samsun
ilinde erkek bireylerde olup sırasıyla 75.1 mm ve 27.4 g ‘dır (Tablo 18).
Tablo 17. Trabzon, Samsun ve Ordu’da direçle avlanılan salyangozların ortalama boy
(L;mm), ağırlık(W; g) ve yaş et ağırlıkları (BW; g) (± SE).
Trabzon
Samsun
Ordu
N
1103
454
92
L±SE
61.5±0.45
75.5±0.64
48.7±1.93
N
702
454
78
W±SE
48.2±1.61
65.9±1.84
36.4±6.33
N
290
296
48
BW±SE
16.7±0.85
24.8±0.92
9.5±2.00
Tablo 18. Trabzon, Samsun ve Ordu’da cinsiyete göre ortalama boy (L, mm) ve yaş et
ağırlığı (BW, g).
İl
Trabzon
Samsun
Ordu
L
57.7
69.5
51.1
Dişi
BW
7.7
21.8
5.5
L
67.0
75.1
57.0
Erkek
BW
18.4
27.4
10.4
48
4.5.3. Biyokütle tahmini
Trabzon’da biyokütle miktarı en fazla yazın Temmuz ayında 3.48 ton/km2 en düşük
ise kışın Şubat ayında 0.39 ton/km2 olarak hesaplanmıştır. Suların soğumasıyla birlikte
biyokütle miktarı (ton/km2) 2.97’den 0.64’e kadar azalmaktadır. Samsun’da ise km2 ‘deki
salyangoz miktarı yazın 6.6 ton iken kışın 0.65 tondur. En fazla salyangoz miktarı Temmuz
ayında 12.3 ton/km2 olarak hesaplanmıştır (Şekil 45).
Trabzon’da direçten çıkan salyangozların %4’ü 40 mm’den küçük, %37’si 50–60 mm,
%23’ü 60–70 mm ve %4’ü ise 70 mm’den büyük bireylerden oluşmaktadır. Tüm
mevsimlerde ise ortalama salyangoz boyu 55 mm olarak ölçülmüştür. Samsunda 40 mm’den
küçük bireyler direçten çıkmazken örneklerin %18’i 50–60 mm, %32’si 60–70 ve %50’si ise
70 mm’den büyük bireylerden oluşmaktadır (Şekil 46).
2
Biyokütle (ton/km )
4
Trabzon
3
2
1
0
2
Biyokütle (ton/km )
8
Samsun
6
4
2
0
ilkbahar
Yaz
Sonbahar
Kış
Mevsim
Şekil 45. Trabzon ve Samsun’da biyokütle (ton/km2) değerleri (± SE).
49
45
ilkbahar
a
40
yaz
sonbahar
35
kış
Frekans (%)
30
25
20
15
10
5
0
45
b
40
35
Frekans (%)
30
25
20
15
10
5
0
5
15
25
35
45
55
65
75
85
95
105 115
Boy (mm)
Şekil 46. Mevsime göre direçten çıkan salyangozların boy-frekans dağılımı (a: Trabzon, b:
Samsun).
4.5.4. Direçteki hedef dışı türler
Nisan 2006 ve Şubat 2007 tarihleri arasında Trabzon’da 17, Samsun’da 19 Ordu’da ise
2 kez 15–20 dakikalık direç çekimleri yapılmıştır. Hedef tür salyangoz dışında çıkan hedef
dışı türler ise Tablo 19’da verilmiştir. Ak midye ve kıyı yengeci direçten en fazla çıkan hedef
dışı türler arasındadır.
Trabzon ve Samsun’da yapılan 20 dakikalık direç çekimlerinde yakalanılan hedef dışı
tür miktarları günlük olarak tahmini olarak hesaplanıldı. Hesaplamada direç çekim süresi 40
dakika ve çekim sayısı ise yapılan anket çalışmalarına göre 12 olarak belirlenmiştir.
Samsun’da direçten çıkan hedef dışı tür miktarı Trabzon’a göre daha fazla bulunmuştur.
Direçten en fazla ak midye, cikcik, kıyı yengeci ve denizatı hedef dışı tür olarak
yakalanmıştır. Bivalve türlerden ak midye (Scapharca inaequivalvis) ve kum midyesi (Venus
50
gallina) Trabzon’a göre Samsun’da daha fazla miktarda direce girmiştir. Bu değerler ak
midyede 201 iken kum midyesinde 48 adet değerindedir. Kum midyesinin daha az olmasının
sebebi ise boyutunun diğerine göre daha küçük olmasından kaynaklanmaktadır. Kıyı yengeci
ise Trabzon’da 36 adet iken Samsun’da 229 âdete çıkmaktadır. Denizatı ise Samsun’da
Trabzon’a göre 2 kat daha fazla avlanmaktadır. Trabzon’da yapılan direç çekimlerinde
kalkana rastlanmazken Samsun’da 9 adet olarak hesaplanmıştır. Kalkan balığının ticari değeri
çok yüksek olup av yasağı olduğu dönemde direçle hedef dışı tür olarak yakalanmaktadır
(Şekil 47).
Tablo 19. İllere göre direç çekimine ait hedef dışı tür değerleri (Adet: min-mak).
Balık
Kalkan
Üzgün
Kaya balığı
Denizatı
Dil balığı
Tiryaki
İskorpit
Pisi
Kabuklular
Kıyı yengeci
Pavurya
Yumuşakça
Kum midyesi
Deniz minaresi
Ak midye
Latinçe
Trabzon
Samsun
Ordu
Psetta maxima
Callionymus lyra
Gobius sp.
Hippocampus sp.
Solea vulgaris
Uranoscopus scaber
Scorpaena porcus
Pleuronectes flesus luscus
2–13
2
1
1
-
1-2
1
1
1
1
1
-
Liocarcinus depurator
Eriphia verrucosa
1–7
1
1–44
-
19
1
Chamelea gallina
Bittium reticulatum
Scapharca inaequivalvis
2–9
4
1
1–20
1
60
250
Samsun
50
200
40
150
30
100
20
50
10
0
Frekans (adet/gün) Samsun
Frekans (adet/gün) Trabzon
Trabzon
0
pisi
kalkan
üzgün
deniz minaresi
dil
iskorpit
tiryaki
pavurya
deniz atı
kum midyesi
kıyı yengeci
ak midye
Hedef dışı türler
Şekil 47. Samsun ve Trabzon’da yapılan direç çekimlerinde günlük olarak hesaplanılan hedef
dışı tür miktarları.
51
4.6. Deniz suyunun fiziksel parametreleri
Trabzon’da yapılan çalışmada tuzakların bırakıldığı noktalardan akıntıölçer ile alınan
deniz suyuna ait parametrelerin aylık değişimleri Şekil 48’de verilmiştir. Haziran ayında su
sıcaklığı 10m’ye kadar 200C iken 30 m’lerde 120C’ye kadar düşmektedir. Kışın ise 10–30
m’lerde su sıcaklığı 9-140C arasında değişmektedir. Aynı dönemde tuzakların bırakıldığı 10
m’de akıntı hızı 0.2 m/sn iken bu değer 30 m’de 0.3 m/sn’ye çıkmaktadır. En düşük akıntı
hızı Mayıs ayında 10 m’de iken en yüksek akıntı hızı Haziran ayı 30 m’de ölçülmüştür.
Tuzakların bırakıldığı noktalarda anlık olarak ölçülen akıntı hızı ve yönüne ait
değerler gün içinde değişmekte olup denizin uygun olmadığı durumlardaki ölçümler
alınamamıştır. Bulanıklılık Temmuz ayında 20 m’de 6.7 ile maksimum iken Şubat ayında 0.7
ile en düşük değere ulaşmaktadır. Tuzluluk tüm derinliklerde genelde ‰18 iken Ocak ve
Şubat aylarında 30 m’de ‰20’ye çıkmaktadır.
5-10 m
25
15-20 m
25-30 m
o
Sıcaklık ( C)
20
15
10
Akıntı hızı (m/sn)
0,4
m
n
l
0
k
5
0,3
0,2
0,1
0
200
Akıntı yönü
150
100
Şubat
Ocak
Aralık
Kasım
Ekim
Eylül
Ağustos
Haziran
Mayıs
Nisan
0
Temmuz
50
Şekil 48. Tuzakların bırakıldığı noktalardaki deniz suyuna ait fiziksel parametreler (Trabzon)
52
8
5-10 m
15-20 m
Bulanıklık
6
25-30 m
4
2
0
20
Şubat
Ocak
Aralık
Kasım
Eylül
Temmuz
Haziran
Mayıs
Nisan
16
Ekim
18
Ağustos
Tuzluluk
22
Şekil 48’in devamı.
4.7. Predatör-prey (Salyangoz-midye) ilişkisi
Deniz salyangozunun preyini oluşturan Akdeniz midyesinin Mytilus galloprovincialis
boy ve yaş et ağırlığı arasındaki eksponansiyel ilişki 0.94 korelasyon katsayısı ile güçlü
bulunmuştur (Şekil 49).
18
2.51
y = 0.0002x
2
15
R = 0.94
12
9
6
3
0
20
40
60
Boy (mm)
Şekil 49. Akdeniz midyesinin boy ve yaş et ağırlığı ilişkisi.
80
100
53
4.7.1. Laboratuar çalışması
Tanktaki ortalama su sıcaklığı 23 ºC olup 17 ile 30 ºC arasında değişmektedir. 4–6 cm
boy grubundaki deniz salyangozları 3 hafta boyunca en fazla 30–40 mm boy grubundaki
midyeleri tercih ederken 70–80 mm boy grubundakilerden hiç tüketmemiştir. 6–8 cm boy
grubundaki salyangozlar ise verilen midyenin %90’dan fazlasını 30–40 ve 50–60 mm boy
grubundaki midyeleri tercih ettiği gözlenmiştir. En büyük boy grubu olan 8–10 cm arasındaki
deniz salyangozları ise verilen midyenin % 50’si 70–80 mm, % 29’u 50–60 mm ve % 21’i
30–40 mm boy grubundaki midyeleri tüketmiştir. 3 hafta boyunca küçük (n=10), orta (n=10)
ve büyük boy (n=10) grubundaki salyangozlar sırasıyla toplam 11, 31 ve 52 adet midye
tükettiği gözlenmiştir (Şekil 50). Bireysel olarak ise 21 günde ortalama olarak küçük 1, orta 3
ve büyük boy grubundaki salyangoz ise 5 adet midye tüketmektedir.
Yapılan çalışmada deniz salyangozunun boyu ile tükettiği midye boyu arasında zayıf
bir ilişki hesaplanmıştır (Şekil 51).
30
30-40 mm
50-60 mm
70-80 mm
25
Frekans
20
15
10
5
0
S
M
L
Salyangoz boyu
Şekil 50. Küçük (S: 4–6 cm), orta (M: 6–8 cm) ve büyük (L: 8–10 cm) boy grubundaki
salyangozların 3 hafta boyunca tükettikleri 3 farklı boy grubundaki midye miktarı (±SE).
Tüketilen midye boyu (mm
90
y = 0,4823x + 14,423
2
R = 0,23
75
60
45
30
40
50
60
70
80
90
100
110
Salyangoz boyu (mm)
Şekil 51. Predatör salyangozun boyu ve tükettiği midye boyu arasındaki ilişki.
54
Ortalama 50.3 mm boyundaki salyangoz yaş et ağırlığı 1.95 g olan midyeyi tüketirken,
94.7 mm boyundaki salyangozlar ise 6.45 g midye eti tüketmektedirler (Tablo 20).
Tablo 20. Predatör salyangozun boya göre tükettiği ortalama prey boyu ve yaş et ağırlığı.
Ortalama predatör boyu
(mm)
50.3±1.53
70.8±6.22
94.7±1.80
71.9±3.49
Ortalama prey boyu
(mm)
37.8±2.21
48.0±2.61
59.9±2.07
53.4±1.66
Ortalama prey yaş et ağırlığı
(g)
2.0±0.36
3.9±0.53
6.5±0.46
5.1±0.35
Toplam 96 Akdeniz midyesi 22 günde 30 salyangoz tarafından tüketildi. Bu miktarın
% 44’ü 3–4 cm, % 25’i 5–6 cm ve % 31’i ise 7–8 cm boy grubundaki midyelerden
oluşmaktadır. Günlük olarak tüketilen 3 boy grubundaki midye sayıları arasında istatistiksel
olarak önemli bir fark bulunmamaktadır (F=0.83, SD: 2, P=0.44) (Şekil 52).
14
3-4 cm
5-6 cm
7-8 cm
Tüketilen midye sayısı
12
10
8
6
4
2
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22
Gün
Şekil 52. Salyangoz tarafından günlük olarak tüketilen 3 farklı boy grubundaki midye miktarı
4.7.2. Saha çalışması
Çalışma boyunca liman içindeki ortalama su sıcaklığı 270C olarak gözlenmiştir. 4–6
cm boy grubundaki toplam 10 adet salyangoz 4 hafta boyunca 18 adet küçük boy (4–5 cm),
24 adet orta boy (5–6 cm) ve 27 adet büyük boy (6–7 cm) grubu midyelerden tüketmiştir.
Orta boy grubu olan 6–8 cm boy grubundaki salyangozlar ise her 3 boy grubundan da
yaklaşık olarak 30’ar adet olmak üzere eşit sayıda midye tükettiği belirlenmiştir. Büyük boy
grubundaki (8–10 cm) salyangozlar ise en fazla küçük bireyleri tercih ederken diğer orta ve
büyük boy midyelerden ise yaklaşık olarak eşit sayıda tükettiği gözlenmiştir (Şekil 53). 4
55
hafta boyunca tüm salyangozlar ise küçük boy midye grubundan toplam 96, orta boy gruptan
89 ve büyük boydan ise 101 adet tüketmiştir. Yapılan analiz sonucunda her 3 boy grubundaki
salyangozun tükettiği midye sayısı arasında önemli bir farklılık gözlenmemiştir (P>0.05).
60
S
M
L
Tüketilen midye sayısı (adet)
50
40
30
20
10
0
4-6
6-8
8-10
Salyangoz boyu (cm)
Şekil 53. Üç farklı boy grubundaki toplam 30 adet predatör salyangozun 4 hafta boyunca
tükettikleri midye (S:4–5; M:5–6; L:6–7 cm) miktarları.
Deniz salyangozların haftalık midye tüketim miktarları şekil 54’de verilmiştir.
Bireysel olarak haftalık ortalama midye tüketim miktarları küçük boy grubundaki
salyangozlar 1.9 adet, orta boy grubunda 2.3 adet ve büyük boy grubunda ise 3.5 adet olarak
hesaplanmıştır. Her 3 boy grubundaki 30 adet salyangoz 4 hafta boyunca 286 adet Akdeniz
midyesi tükettiği gözlenmiştir. Bu midyelerin % 24’ü küçük boy (4–5 cm), % 31’i orta boy
(5–6 cm) ve % 45’i ise büyük boy (6–7 cm) grubundandır. Midye üzerindeki haftalık
predasyon baskısı 1. hafta % 33, 2. hafta % 26, 3. hafta %22 ve 4. hafta ise % 19’a düşmüştür.
Liman içinde yapılan çalışmada deniz salyangozunun boyu ile tükettiği midye boyu
arasında bir ilişkinin olmadığı hesaplanmıştır (P>0.05; Şekil 55).
46.32 ile 97.36 mm arasında değişen ortalama 70.5 mm boyunda olan salyangozlar 7
günde ortalama 3 adet midye tüketirken 28 günde ise 10 adet tüketmektedir. Günde ise bir
salyangoz ortalama 0.36 adet, 1.82g midye eti tükettiği hesaplanmıştır. 4–6, 6–8 ve 8–10 cm
boy grubundaki salyangozlarda sayısal açıdan midye tüketim miktarları arasında önemli bir
farklılık bulunmamaktadır (P>0.05) (Şekil 56a). Predatör salyangoz tarafından 4–5, 5–6 ve 6–
7 cm boy grubundaki midyeler ise 28 günde ortalama olarak sırasıyla 7, 9 ve 13
adet/salyangoz tüketilmiştir (Şekil 56b).
Ortalama 70.5±2.98 mm boyundaki salyangoz ortalama boyu 58.1±0.49 mm ve yaş et
ağırlığı 5.6±0.11 g olan midye tüketmektedir. Günlük midye tüketim miktarı ise 2.02 g yaş et
ağırlığı olarak hesaplanmıştır. Predatör boya göre midye tüketim miktarları arasında
istatistiksel olarak önemli bir farklılık gözlenmemiştir (F=0.27, SD=2, P=0.77). Ortalama
52.0±1.07, 70.9±1.16 ve 88.2±0.95 mm boyundaki salyangozlar bireysel olarak 4 hafta
boyunca sırasıyla toplam 57.6, 50.4 ve 53.7 g midye eti tükettiği hesaplanmıştır.
56
4-5
Tüketilen midye sayısı (n)
18
5-6
6-7
15
12
9
6
3
0
15
1. hafta
2. hafta
12
9
6
3
0
Tüketilen midye sayısı(n)
12
3. hafta
9
6
3
0
12
4. hafta
9
6
3
0
4-6
6-8
8-10
Salyangoz boyu (cm)
Şekil 54. Üç farklı boy grubundaki toplam 30 adet predatör salyangozun haftalık olarak
tükettikleri üç farklı boy grubundaki midye miktarları (4–5; 5–6; 6–7 cm).
57
90
Tüketilen midye boyu (mm)
R2 = 0,02
70
50
30
40
50
60
70
80
90
100
S alyangoz boyu (mm)
Kümülatif tüketilen midye sayısı (adet)
Şekil 55. Predatör salyangozun boyu ve tükettiği midye boyu arasındaki ilişki
12
4-6
6-8
a
8-10
10
8
6
4
2
0
7
14
21
28
Zaman (gün)
b
Kümülatif tüketilen midye sayısı (adet)
14
4-5
5-6
6-7
12
10
8
6
4
2
0
7
14
21
28
Zaman (gün)
Şekil 56. Haftalık olarak 3 farklı salyangoz boy grubuna göre salyangozun tükettiği toplam
midye sayısı (a) ve 3 farklı midye boy grubuna göre tüm salyangoz tarafından tüketilen
toplam midye sayısı (b).
58
Yaz dönemi salyangozun biyokütlesi Trabzon’da 3.4 ton/km2 veya 68000 adet/ km2
olarak hesaplanmıştı. Buna göre;
Midye tüketim miktarı = 68000 adet salyangoz/ km2x0.36 adet midye/salyangoz/gün
=24480 adet midye/gün/km2
4.7.3. Sıcaklığın midye tüketimine etkisi
42 ile 99 mm arasında değişen ortalama 70±3.1 mm boyundaki salyangozların haftalık
olarak salyangoz başına yaş midye eti tüketim miktarı 10oC’de 4.75±0.30g iken 27oC’de ise
14.05±1.12g, günde ise 10oC’de 0.68 g iken 27oC’de ise 2g’dır (Şekil 57).
Midye yaş et ağırlığı (g)
20
15
10
5
0
w1
w2
w3
w4
Hafta
Şekil 57. Salyangoz tarafından haftalık olarak 10oC (-•-) ve 27oC (-ο-) sıcaklıkta tüketilen
midye yaş et miktarı.(±SE).
4.8. Salyangoz balıkçılığının sosyo-ekonomik boyutu
Rize, Trabzon, Ordu, Samsun, Sinop, Kastamonu, Bartın, Zonguldak, İstanbul,
Kırklareli ve Tekirdağ olmak üzere toplam 11 ilde 50 adet balıkçı ile anket çalışması yapıldı.
Çalışma sonuçlarına göre Rize, Trabzon ve Ordu’da salyangoz avcılığı yapılmamaktadır.
4.8.1. Salyangoz balıkçıları
4.8.1.1. Salyangoz avcılığında kullanılan teknenin özellikleri
Ortalama tekne boyu 10 m olup 6–18.5 m arasında değişmektedir. Bu teknelerin %
50’si 10 m’den küçük, %38’i 10–15 m arasında ve % 12’si ise 15 m’den büyüktür. Tekne
motor gücü ise ortalama 117 HP olup 9–300 HP arasında değişmektedir. 10 m’den küçük
teknelerin ortalama motor gücü 50 HP, 10–15 m teknelerin 152 HP ve 15 m’den büyük
teknelerin ise 228 HP olarak belirlenmiştir. Tekne yaşı ise ortalama 17 olup 2 ila 50 yıl
arasında değişmektedir. Salyangoz avcılığında kullanılan teknelerin tamamı ahşap
malzemeden yapılmıştır. Tekne mülkiyeti ise % 70’i kendisinin, % 14’ü ortak ve % 16’sı ise
59
aile malıdır. Teknelerin % 80’inde ırgat, % 68’inde radar ve % 30’unda ise GPS
bulunmaktadır (Tablo 21).
Tablo 21. Salyangoz avcılığında kullanılan balıkçı teknelerinin özellikleri.
Tekne boyu
(m)
Tekne boyu
(m)
Motor gücü
(HP)
Tekne yaşı
(yıl)
≤10
10–15
≥15
Ortalama
8.21
12.00
16.90
10.7
50.3
152.2
228.2
117
17
16
22
18
Av aracı ( %)
Mülkiyeti (%)
Irgat
Radar
GPS
Kendinin
Ortak
Aile malı
62
100
100
80
52
79
100
68
0
57
100
30
70
75
60
70
10
17
20
14
20
8
16
4.8.1.2. Salyangoz avcılığı yapan balıkçıların özellikleri
Tekne boyuna göre salyangoz balıkçılarının sosyo-ekonomik durumları Tablo 22’de
verilmiştir. Balıkçıların ortalama yaşı 39 olup 22 ile 62 arasında değişmektedir. Eğitim
durumu ise oldukça düşük olup % 86’sı ilköğretim, % 8’i lise ve % 6’sı yüksekokul olarak
belirlenmiştir. Ortalama 23 yıldır balıkçılıkla geçimlerini sağlamakta olup bu süre 6 ile 36 yıl
arasında değişmektedir. Ayrıca balıkçılık haricinde ise % 25’i ikinci bir iş yapmaktadır.
Balıkçıların çoğunluğu yeşil kart olmak üzere % 58’i sigortalıdır. 10 m’den küçük teknelerin
yarısı, 10 m’den büyüklerin ise tamamına yakını yakıtta ÖTV indiriminden yararlanmaktadır.
Balıkçıların % 47’si bu işi baba mesleği olarak yapmakta olup aileden teknede çalışanların
oranı ise % 64’dür. Bulunduğu bölgedeki Balıkçı Kooperatifine üye olanlar oldukça yüksek
olup ortalama olarak % 71 olarak belirlenmiştir.
Tablo 22. Salyangoz balıkçılarının sosyo-ekonomi yapısı.
Tekne boyu
(m)
Yaş
≤10
10–15
≥15
Ortalama
35
41
46
39
Eğitim (%)
İlköğretim
Lise
Y.okul
80
100
80
86
10
0
20
8
10
0
0
6
Aile
mevcudu
Sosyal
güvence (%)
ÖTV
yardımı (%)
4
5
5
5
60
55
60
58
55
100
80
75
4.8.1.3. Salyangoz avcılığı yapan balıkçıların gelir ve gider durumları
Salyangoz avcılığı genel olarak Nisan – Aralık ayları arasında 8 ay boyunca
yapılmaktadır. Avcılık yoğun olarak ise Mayıs – Eylül ayları arasında gerçekleşmektedir. Bir
ayda ise ortalama 17 gün çalışılmaktadır. Direç çekim süresi 30 dakika ile 2 saat arasında olup
ortalama 50 dakika sürmektedir. Bir günde avlanılan ürün avlanma yöntemine göre
değişmektedir. Dalgıçlar ortalama olarak bir günde 379 kg, direç çeken balıkçılar 552 kg hem
direç hem de dalarak salyangoz toplayan balıkçılar 465 kg ürün avlamakta olup bu miktar
bazen 2-3 tona kadar çıkmaktadır. Balıkçılar avladıkları ürünü çoğunlukla (% 74) kabzımala,
% 18’i ise fabrikaya doğrudan satmaktadırlar. Kooperatif yoluyla satışlar ise belirli bölgelerde
% 8 oranında gerçekleşmektedir. Salyangozun birim fiyatı ürünün boyutuna göre değişmekte
olup ortalama 0.90 YTL/kg’dır. Salyangoz boyunun Marmara denizinde Karadeniz’e göre çok
daha büyük olmasından dolayı bu değer Tekirdağ ve Çanakkale’de 4 YTL/kg’a kadar
çıkmaktadır (Tablo 23).
60
Salyangoz balıkçılarının aylık brüt üretim değeri (552kg/günX17günX0.90 YTL) 8500
YTL olarak hesaplanmıştır.
Tablo 23. Salyangoz balıkçılarının avlanma yöntemine göre av miktarları ve satış fiyatı.
Av yöntemi
Av süresi
(gün/ay)
Av miktarı
(kg/gün)
Direç (dalış)
sayısı/gün
Tayfa
sayısı
Fiyat
(YTL/kg)
Direç
Dalgıç
Direç+dalgıç
Ortalama
(min-mak)
17
16
15
17
(10–22)
552
379
465
504
(100–1000)
12
4
9–5
9–3
(5–40)
2
2
2
2
(1–4)
0.79
1.03
0.83
0.90
(0.4–4.0)
Salyangoz balıkçılığında ortalama yakıt gideri günlük 60 lt olup aylık
(17günX60lt/gün) 1020 lt’dir. Fakat dalarak avcılık yapan balıkçılar günde ortalama 32 lt
harcarken direç çeken balıkçılar ise 72 lt yakıt harcamaktadırlar. Balıkçıların günlük gıda
giderleri ise tayfa sayısına göre değişmekte olup 10 – 80 YTL arasında değişmektedir. Yıllık
tekne, direç bakımı, dalgıç ve direç çekimi yapan balıkçılar için giyim giderleri sırasıyla
ortalama 1339, 154, 679 ve 147 YTL’dir. Tayfa gideri ise avlanma yöntemine göre
değişmekte olup direç çekimi yapan teknelerde ortalama olarak kârın % 50’si, dalgıçlar ise %
60’dır. Fakat Kırklareli’nde dalgıç payı % 80’e kadar çıkmaktadır (Tablo 24).
Balıkçıların aylık olarak ortalama değişken giderleri (tekne - direç bakım, gıda ve
giyim gideri) ise ((90*17)+(25*17)+(310/12)+(1339/12)+(154/12))=2105 YTL olarak
hesaplanmıştır. Salyangoz balıkçısının aylık brüt geliri (Brüt üretim değeri-Değişken giderler)
ise 6395 YTL olup bu gelirin yarısı tekne sahibinin geri kalanı ise tayfa sayısına eşit olarak
verilmektedir. Aylık gelir miktarı dalgıçlar için daha yüksektir.
Tablo 24. Salyangoz balıkçılarının değişken avlanma giderleri (* ÖTV’li).
Av yöntemi
Direç
Dalgıç
Ortalama
Yakıt
(lt/gün)
Yakıt
(YTL/gün)*
Gıda
(YTL/gün)
Giyim
(YTL/yıl)
Tekne
(YTL/yıl)
Direç
(YTL/yıl)
Tayfa gideri
(% pay)
72
32
60
108
48
90
25
22
25
147
679
310
1344
1327
1339
214
154
49
60
54
4.8.1.4. Balıkçıların salyangoz avcılığına bakış açısı
Salyangoz avcılığı yapan balıkçıların direç yerine kendilerine hibe edilecek tuzakları
kullanmayı tercih edenlerin oranı % 86’dır. Fakat Samsun’da direç çekimi yapan balıkçıların
çoğunluğu bu av aracından vazgeçmeyip tuzak kullanmak istememektedirler. Bu balıkçılar
tuzakla avcılığın direce göre daha zor ve daha az miktarda salyangoz avlayacaklarını
düşünmektedirler. Özellikle Batı Karadeniz bölgesinde dalarak salyangoz avlayan balıkçılar
ise daha iyi verim alabildikleri durumda tuzak kullanmayı tercih edeceklerini
belirtmektedirler.
Balıkçıların çoğunluğu av sezonunda hiç ceza almadıklarını belirtmektedirler (%65).
Ceza alan balıkçılar ise başlıca aşağıdaki nedenlerden dolayı ceza almaktadırlar.
— Çift direç (algarna) kullanma (590 YTL) ve yasak dönemde avlanma (750 YTL),
61
— Kaptansız denize çıkma,
— Trol plakası ile salyangoz avcılığı yapma (2000YTL),
— Yola elverişlilik belgesi ve simit sertifikasının olmaması,
— Tekne üzerinde olması gereken yazıların eksik veya silik olması,
— Diğer gemilerden yakıt alınması (kaçak) vs.
Balıkçılar çoğunluğu (%88) avladıkları salyangozun birim fiyatını fabrikanın diğerleri
ise (%12) kabzımalın belirlediğini belirtmektedirler. Ayrıca balıkçılar salyangozun birim
fiyatının düşük bulmakta ve direcin yazın yasak olmasını istememektedirler (Tablo 25).
Tablo 25. Salyangoz avcılığı yapan balıkçılarla yapılan anket çalışması (%).
Salyangoz avcılığında
tuzak kullanmayı tercih ediyor mu?
son av sezonunda ceza ödedi mi?
salyangozun birim fiyatının kim
belirliyor?
başlıca sorunlar nelerdir?
EVET
86
35
Fabrika
88
Direcin yazın
yasak olması
36.3
HAYIR
14
65
Komisyoncu
12
Salyangozun
birim fiyatının
düşük olması
45.5
Kooperatif
0
Av sezonunun
kısa olması
18.2
4.8.2. Balıkçı Kooperatifleri
Salyangoz avcılığı yapılan iller arasında Samsun, Sinop, Zonguldak, Tekirdağ ve
Kastamonu’da toplam 8 balıkçı kooperatifleri ile anket çalışması yapıldı. Rize ili Pazar ve
Çayeli balıkçı kooperatifleri ile yapılan anket çalışmalarında 2002 yılından itibaren salyangoz
boyunun küçük ve fiyatının düşük olmasından dolayı salyangoz avcılığı yapılmadığı
belirtilmiştir. Benzer sebeplerden dolayı Trabzon ve Ordu illerinde de salyangoz avcılığı
olmamaktadır.
Balıkçı kooperatiflerin faaliyet tarihleri 1977 ile 2006 arasında değişmekte özellikle
Zonguldak ve Kastamonu balıkçılarının büyük çoğunluğunun kooperatif üyesi olmadığı
belirlenmiştir. Samsun’daki balıkçılar daha çok direçle avlanmayı tercih ederken Sinop,
Zonguldak, Tekirdağ ve Kastamonu’daki balıkçıların tamamına yakını dalarak
avlanmaktadırlar (Tablo 26). Balıkçı kooperatiflerinde çoğunlukla soğuk hava deposu
bulunmamakta ve avlanan salyangoz miktarı da kayıt altına alınmamaktadır. Ayrıca
salyangozun fabrikaya satışında hiçbir kooperatifin bir rolü de bulunmamaktadır.
Tablo 26. Salyangoz avcılığı yapılan bölgelerdeki balıkçı kooperatifleri
İl-İlçe
Samsun-Yakakent
Samsun-Bafra
Sinop-Ayancık
Zonguldak-Ereğli
Tekirdağ-Şarköy
Kastamonu-Abana
Kastamonu-İnebolu
İstanbul - Şile
(SHD: soğuk hava deposu).
Faaliyet
tarihi
Üye
sayısı
Üye
olmayanlar
SHD
1997
1978
2006
1977
1979
1992
1999
2000
48
48
22
70
64
45
67
28
50
50
40
500
50
40
250
100
+
+
+
-
Salyangoz balıkçısı (adet)
Dalgıç
Direç
40
40
15
150
5
10
3
6
150
70
4
5
20
-
62
4.8.3. Salyangoz İşleyen Fabrikalar
Samsun, Sinop, Kocaeli, Balıkesir, İstanbul ve Çanakkale olmak üzere deniz
salyangozunu dondurulmuş et olarak işleyen toplam 8 adet fabrika bulunmaktadır. Her bir
fabrika 8 ile 1000 arasında değişmek üzere ortalama 200 adet tekne ile çalışmaktadır.
Fabrikada çalışan işçi sayısı ise ürün miktarına göre 20 ile 300 arasında değişmektedir.
Fabrikada çalışan işçiler ise asgari ücret veya günlük 15–30 YTL karşılığında
çalışmaktadırlar. En fazla dondurulmuş salyangoz eti ihraç eden Sagun- Kemal Balıkçılık
fabrikası olup Türkiye’de yıllık ihraç miktarı toplam 3410 ton olarak hesaplanmıştır (Tablo
27). Deniz salyangozu eti ihraç eden 8 fabrika yıllık olarak 15 milyon $, fabrika bazında ise
ortalama 2.5 (0.1–4.2) milyon $ arasında gelir elde etmektedirler.
Tablo 27. İllere göre deniz salyangozu işleyen fabrikalar.
İl-İlçe
Fabrika adı
Samsun-Çarşamba
Samsun-Tekkeköy
Sinop-Dikmen
Sinop-Dikmen
Kocaeli-Kandıra
Balıkesir-Bandırma
İstanbul-Silivre
Çanakkale-Eceabat
Kardez
Malkoçoğlu
Sagun
Sadıklar
Martaş
Kocaman
Mazlumoğlu
Bosforo
Faaliyet
tarihi
1993
2006
2006
2000
1998
1982
1997
1986
Tekne
sayısı
50
30
200
1000
25
8
105
10
İşçi
sayısı
50
12
40
150
40+
20–300
80
150
Yıllık ihraç
miktarı (Ton)
700
70
800
600
600
120
400
120
Dondurulmuş deniz salyangozu eti çoğunlukla Japonya, Kore, Tayvan, Çin gibi Uzak
doğu ülkelerine ortalama 6–8 $/kg olarak ihraç edilmektedir. Atık salyangoz kabukları 0.4
$/kg, kurutulmuş operkulumu ise 1.5 $/kg’dan satılmaktadır (Şekil 58). Salyangoz kabukları
tavuk fabrikalarına ve ahtapot tuzağı için satışı yapılmakta ayrıca büyükleri Kore’ye ihraç
edilmektedir. Fabrikaya gelen salyangozun et verimi ise 1/5 olarak belirtilmektedir. Fabrikalar
genel olarak Nisan - Aralık ayları boyunca yoğun olarak ise yaz aylarında çalışmaktadır.
Günlük işlenen salyangoz et miktarı ise ortalama 2.5 ton olup 0.5 ile 5 ton arasında fabrikaya
gelen ürün miktarına göre değişmektedir.
Şekil 58. Atık salyangoz kabukları (sol) ve salyangoza ait kurutulmakta olan operkulumlar
(sağ).
63
4.8.4. Koruma Kontrol Çalışmaları
Salyangoz avcılığı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (TKB) Koruma Kontrol Genel
Müdürlüğü tarafından her yıl yayınlanan Su Ürünleri avcılığını düzenleyen sirkülerde
belirtilen av yer ve zaman yasaklarına göre denetlenilmektedir. 2006–2008 av sezonlarında 1
Mayıs–31 Ağustos tarihleri arasında direç ile salyangoz avcılığı yasaklanmıştır.
Yapılan kontrollerde salyangoz balıkçılarına daha çok yasak yer ve zamanda direç
çekimi, çift direç, avlanma izin belgesi olmadan avcılık yapmak, direç ebatlarının uygun
olmaması gibi nedenlerden dolayı ceza kesilmektedir. Ceza miktarı ise 1380 sayılı kanunun
23. maddesinin a-b bentlerine göre 350–1000 YTL arasında olup yasak av döneminde direç
çekimi cezası 590 YTL olarak belirtilmiştir.
Artvin, Rize, Trabzon, Giresun, Ordu, Samsun, Sinop, Zonguldak, Bartın, Kastamonu,
Kırklareli, Kocaeli, Tekirdağ, Balıkesir, İstanbul, Çanakkale olmak üzere toplam 16 ilde İl
Tarım Müdürlüğüne bağlı Koruma Kontrol Müdürlüklerinden alınan 2000–2007 yıllarındaki
salyangoz avcılığı yapan lisanslı tekne sayıları Şekil 52’de verilmiştir. 2003 yılından itibaren
hem lisanslı tekne sayısı hem de üretim de hızlı bir artış görülmektedir. 2003 yılında 179 adet
olan salyangoz avlanma izni alan balıkçı tekne sayısı 2004’de 495’e çıkmaktadır. 2007
yılında ise toplam salyangoz avlanma izni alan balıkçı sayısı 504 adettir (Şekil 59).
Kontrol Şube Müdürlükleri 12 m’den küçük tüm teknelere salyangoz avcılığı için
salyangoz avlanma izni vermektedirler. Bu nedenle salyangoz avcılığı yapan balıkçı
teknelerin % 80’den fazlası 12 m’den küçüktür.
700
16
Tekne sayısı
600
14
Üretim (ton)
Tekne sayısı (adet)
10
400
8
300
6
200
Üretim (bin ton)
12
500
4
100
2
0
0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Yıl
Şekil 59. 2000–2007 yıllarındaki salyangoz avcılığı yapan lisanslı tekne sayıları ve üretim
miktarları.
Artvin, Rize, Trabzon ve Ordu’da salyangoz avcılığı yapılmamaktadır. Bu bölgedeki
çok az sayıdaki balıkçılar ise diğer illerde avlanmaktadırlar. Direçle deniz salyangozu avcılığı
yapan balıkçıların çoğunluğu Samsun, Kastamonu ve Sinop’ta bulunmaktadır. Dalarak avcılık
yapan balıkçılar ise çoğunlukla Balıkesir, Kırklareli, Tekirdağ, Çanakkale, Kocaeli, Bartın ve
64
Zonguldak illerindedir (Tablo 28). Türkiye’de salyangoz avcılığının % 31’i Samsun, % 13’ü
Giresun, % 10’u Zonguldak, % 8’i Sinop ve % 38’i ise diğer illerdeki balıkçılar tarafından
yapılmaktadır. Balıkçılar tuzakla salyangoz avcılığı için Kontrol Şube Müdürlüklerinden
avlanma izni almalarına rağmen direç ve dalma dışında farklı bir avlanma yöntemi
uygulanmamaktadır.
Tablo 28. İllere göre direçle ve dalarak salyangoz avcılığı yapan balıkçıların dağılımı
İl
Artvin
Rize
Trabzon
Ordu
Samsun
Sinop
Zonguldak
Kocaeli
Balıkesir
Kastamonu
Bartın
Kırklareli
Tekirdağ
Çanakkale
Giresun
İstanbul
Sakarya
Direç (%)
Dalma (%)
*
*
*
*
70
42
8
6
61
17
-
30
58
92
94
100
39
83
100
100
100
-
Toplam
(%)
0
0
1
7
31
8
10
3
1
5
3
5
1
3
13
6
3
(* avcılık yapılmıyor).
5. Direç ve tuzakla avcılığın olumlu ve olumsuz yönlerinin karşılaştırılması
Direç ve tuzakla salyangoz avcılığının ekonomik, ekosistem ve balıkçılık açısından
karşılaştırılması Tablo 29’da verilmiştir.
Tablo 29. Direç ve tuzakla salyangoz avcılığının karşılaştırılması (* Trabzon-yaz-Model 1,
100 adet tuzak)
Birim av miktarı (kg/gün)
Yakıt gideri (lt/gün)
Tayfa sayısı
Hedef dışı tür miktarı
Çevreye etkisi
İşe ayrılan zaman
Av aracının seçiciliği
Av yasağı
İş gücü
Av aracı
Avcılık
riski
(kötü
koşullarında vs)
Salyangoz dışında diğer
ürünlerinin avlanabilirliği
Yem ihtiyacı
Direç
Tuzak
552
100 (4000 adet/gün)
70
5–10
3
1
fazla
az
Oluşan gürültüden ve kazımadan dolayı Sessiz olduğundan çevreye dost
diğer türler üzerinde oluşan stress
Tam gün
1–3 saat
Belli bir süreden sonra seçiciliğini
kaybetmekte
4 ay (Mayıs-Ağustos)
Yok
fazla
az
aktif
pasif
hava
fazla
az
su
Az
fazla
yok
var
65
Yapılan çalışmalarda direç çekimi yapan salyangoz balıkçıları ortalama olarak tek bir
çekimde 8 bin m2, günde 96 bin m2, ayda ise 1.6 km2’lik bir alanda av aracı ile zemini
taramaktadır. Balıkçı tarafından direçle tarana alan denizin durumu ve av miktarının
bolluğuna göre ayda 5 km2’ye kadar çıkmaktadır. Ayrıca balıkçıların %99’unun çift direç
kullandıkları dikkate alındığında bu alan 2 katına çıkmaktadır. Salyangoz avlanma izni alan
balıkçı sayısı ise resmi kayıtlarda 2007’de 504 adet olarak belirtilse de bu değerin 3–4 katı
daha fazla olduğu sanılmaktadır.
Tuzaktan çıkan salyangozların ortalama boy ve ağırlıkları sırasıyla 51.5±0.14 mm ve
27.7±0.34 g iken direçteki salyangozlar ise 61.5±0.45 mm ve 48.2±1.61 g’dır. 50-60 mm
arasındaki salyangozlar tuzaklarda yaklaşık % 25 iken direçte ise %38’dir. 40 mm’den küçük
bireyler tuzaklarda %25 direçte ise %4 oranındadır. 40 mm’den büyük bireyler tuzaklarda %
80 direçte ise % 96’dır (Şekil 60).
40
Model 1
35
Model 2
Model 3
30
Frekans (%)
Trabzon direç
25
20
15
10
5
0
5
15
25
35
45
55
65
75
85
95
Boy (mm)
Şekil 60. Tuzak ve direçten çıkan salyangozların boy-frekans dağılımı.
105
115
5. TARTIŞMA
Deniz salyangozu Rapana venosa Türkiye sularına 1962 yılından itibaren işgalci bir
tür olarak girmiştir. Yaklaşık olarak son yarım yüzyıldır sularımızda bulunan bu tür üzerine
günümüze kadar yapılan çalışmalar oldukça az sayıda olup gerekli önem verilmemiştir.
Türkiye’de salyangozun dağılımı, üremesi, populasyon yapısı, beslenmesi ve avcılığı olmak
üzere bölgesel olarak birbirinden bağımsız yapılmış az miktarda çalışmalar mevcuttur
(Bilecik, 1975; Düzgüneş vd. 1992; Emiral, 1997; Balta, 2000, Karayücel vd. 2001, Emiral
(Sağlam), 2003, Ünsal, 2004; Şahin, 2004). 1985 yılından itibaren ticari olarak önem
verilmeye başlanmış ve stoklar üzerinde bilinçsizce ve kontrolsüz bir şekilde aşırı avcılık
yapılmıştır. Bu durum özellikle Doğu Karadeniz bölgesinde 1990’lı yılların sonlarına kadar
devam etmiştir. Salyangoz boyunun bu bölgede gittikçe küçülmesiyle ticari değerini
kaybedince avcılık giderek azalmış ve 2000’li yılların başında sona ermiştir. Bundan sonrada
bölgede yetersiz avcılık olmasından dolayı salyangoz miktarı artmaya başlamış fakat bu
durum salyangozda et veriminin düşmesine neden olmuştur. Çünkü hızla artan salyangoz
miktarı ortamdaki bivalve türlerinin hızlı bir şekilde azalmasına hatta yok olmasına neden
olarak salyangoz başına düşen prey miktarını azaltmış hatta yerli türlerin besinlerine rakip
olarak diğer türler üzerinde de olumsuz etkilere neden olmuştur.
Trabzon’da yapılan çalışmalarda salyangozun ortalama boyu 1990’da 6 cm iken
2000’li yıllarda 5 cm’ye, ortalama ağırlık ise 47 g’dan 27 g’a kadar düştüğü belirlenmiştir.
1990’dan 2000’li yıllara kadar üretim miktarındaki artış ise 6 bin tondan 12.6 bin tona kadar
çıkmaktadır. Bu değerlerin yüksek olmasının nedeni ise avcılığı daha çok Doğu Karadeniz
yerine Orta ve Batı Karadeniz’de olması ve bu bölgedeki salyangozların Doğu Karadeniz’e
göre daha büyük ve et veriminin daha yüksek olmasından kaynaklanmaktadır. Doğu
Karadeniz bölgesinde avcılığının yapılmaması üreme oranı yüksek ve sürekli beslenme
eğiliminde olan salyangozun verimsiz ve sağlıksız bir şekilde stoklarının hızla artmasına
neden olmakta ve bivalve türleri üzerinde yoğun predasyon baskısına neden olmaktadır.
Salyangoz avcılığı çoğunlukla direç ve dalma ile yapılmaktadır. Direç ile salyangoz
avcılığı hem hedef dışı tür hem de aynı ortamı paylaştığı diğer demersal türler üzerinde
gürültüden oluşan stres etkisi yaparak ekolojik dengeyi bozmasından dolayı araştırmacıların
önermediği fakat balıkçıların tercih ettiği avlanma yöntemidir. Dalarak avlanma yöntemi ise
ekolojik açıdan direce göre daha zararsız olup bilim adamları tarafından tercih edilmekte fakat
dalgıçlar açısından vurgun riski yüksek olmasından dolayı tehlikelidir. Ülkemizde
kullanılmayan tuzak veya sepetle salyangoz avcılığı ise hem ekolojik hem de balıkçılar
açısından ekonomik ve doğaya dost bir avlanma şeklidir.
5.1. Tuzakla salyangoz avcılığı
Ülkemizde tuzakla deniz salyangozunun avcılığına yönelik çalışmalar oldukça az ve
yetersizdir. 2002–2003 yıllarında Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi ve Karadeniz Teknik
Üniversitesi Deniz Bilimleri Fakültesi tarafından yapılan çalışmalarda salyangoz avcılığında
tuzak kullanımı araştırılmıştır.
Bu çalışmada model 1 tuzak tipiyle yapılan çalışmada tüm aylarda günde ortalama
0.57±0.146 kg ve 19±4.49 adet salyangoz avlanmıştır. Haziran ayında ise bu değer ortalama
1.04±0.17 kg olup maksimum tuzak başına 2.4 kg ve 90 adete kadar çıkmaktadır. Ünsal vd.
(2004) yaz denemelerinde sepet başına 12 saatte ortalama 0.94 kg deniz salyangozu
yakalanırken, kış denemelerinde ise ortalama 0.17 kg deniz salyangozu yakalanmıştır. Şahin
(2004) sepet başına günde ortalama 0.19 kg ve 10 adet salyangoz avlamıştır. Altınağaç vd
(2004) Trabzon’da Rapana avcılığı için yazın kullanılan 40, 50, 75 ve 100 cm çaplarındaki
67
çemberli kaldırma ağları ile midye ve balıketi kullanılarak yapılan çalışmada ortalama birim
av gücü 0.45 kg/12 saat olduğu ve çember çaplarına göre yakalanan deniz salyangozlarının
birey sayıları arasında fark bulunmadığını belirtmiştir. Kim vd (1998) Kore’de Rapana
venosa için 10 farklı modeldeki salyangoz tuzağı kullanarak CPUE (kg/tuzak) değerlerini
karşılaştırdı. Sonuçlara göre tüm modellerde ortalama CPUE değeri 2.04 ile 3.46 arasında
değişmektedir.
Deniz salyangozu Rapana venosa’nın tuzakla salyangoz avcılığında elde edilen CPUE
değerleri Buccinum undatum’a göre daha az bulunmuştur. Bunun sebebi ise bu türün kabuk
kalınlığının Rapana’ya göre daha fazla olması ve et veriminin yüksek olmasından
kaynaklanabileceği düşünülmektedir. İngiltere’de yapılan tuzakla deniz salyangozu
avcılığında tuzak başına ortalama 1.7 kg av elde edildiği ve her sepetin 20 m çaplı bir alanda
etkili olabildiği belirtilmiştir (Aquascobe, 2000). Kanada’nın doğu kıyılarında yapılan tuzak
ile deniz salyangozu avcılığında tuzak başına 2.5–3 kg ortalama av elde edildiği
belirtilmektedir. Kanada’da salyangoz av sahasında yapılan CPUE çalışmasında sonuçlar çok
değişken olup tuzak başına 1kg’dan az ve nadiren 8.5 kg arasında değişmektedir (Fahy vd.,
2000). Valentinsson vd, (1999) İsveç sularında Model 1 (Portzic pot, UK) tuzak tipiyle
yaptıkları çalışmada birim tuzak başına ortalama 1.3 kg salyangoz (B. undatum) avlamışlardır.
Avladıkları ürünün % 28’i <0.5 kg ve % 25’i ise 2.9 kg olarak belirtilmiştir. Tuzak başına av
miktarı (CPUE) bölgeye, bekleme süresine ve derinliklere göre önemli oranda değişmektedir.
En yüksek av miktarı ise 20 m derinlikte bulunmuştur. Bu çalışmada ise benzer tuzak
modelinde ortalama tuzak başına 0.9 kg salyangoz (R. venosa) avlanmıştır. Avlanılan ürünün
% 36’sı 0.5 kg’dan küçük, % 3’ü ise 2.5 kg’dan büyük bireylerden oluşmaktadır. Diğer
çalışmayla benzer şekilde en yüksek av oranı da 20 m’de bulunmaktadır (Tablo 30).
Morel & Bossy (2004) İngiltere’de model 1 tuzak tipiyle Jersey adasında yapmış
oldukları çalışmada ortalama tuzak başına avlanılan salyangoz 3.3 kg olarak bulunmuştur.
Ayrıca salyangoz avcılığının yapıldığı ve yapılmadığı istasyonlarda CPUE arasındaki fark
önemli bulunmuştur.
Tablo 30. Deniz salyangozunun tuzakla avcılığı üzerine yapılan çalışmalar.
Kaynak
Tür
CPUE
Yem
(kg /tuzak)
Ünsal vd., 2004
Şahin, 2004
Kim vd. 1998
Aquascope 2000
DFO NF 2001
Tingley vd., 1998
R. venosa
R. venosa
R. venosa
B. undatum
B. undatum
B. undatum
0.17–0.94
0.19
3
1.7
2.5–3
2.57
Fahy vd., 2002
B. undatum
1.8 (0.8–4.4)
DFA, 2002
Bu çalışma
B. undatum
R. venosa
15lbs
0.1–4.3
Midye
Midye
Midye
Küçük köpek balığı, yeşil
yengeç,
Küçük köpek balığı,
kahverengi yengeç,
Morina başı, vatoz
Mezgit+midye
Yer
Türkiye
Türkiye
Kore
İngiltere
Kanada
İngiltere
İrlanda
Kanada
Türkiye
Kanada’da Balıkçılık ve Yetiştiricilik bölümü yaklaşık 1500 tuzakla 20 günde
sonbaharda 747 kg yazın ise 4361 kg salyangoz (B. undatum) avlamıştır. Sonbaharda 1, 2, 3
ve 6 gün bekletilen tuzaklarda sırasıyla 5.5, 0.9, 365.5 ve 77.2 kg av elde edilmiştir. Yazın ise
3 gün bekletilen tuzaklarda 1244 kg av elde edilirken 12 gün bekletilen tuzaklarda 22.5 kg
avlanmıştır. Bu sonuçlar salyangoz avcılığında mevsimin dolayısıyla su sıcaklığının ve
derinliğin av veriminde çok önemli etkisi olduğunu fakat bekleme süresinin her zaman için av
68
verimi üzerine etkisi olmadığını göstermektedir. Av değerleri ile ilgili sonuçları tuzakların
bırakıldığı dönemde deniz şartlarının uygun olmayışı özellikle akıntı hızı ve yönü belli
değerlerin üzerinde iken salyangozun davranışlarını değiştirmesinden dolayı olumsuz yönde
etkilemektedir (Tablo 31).
Tablo 31. Kanada’da Bonavista körfezi açıklarında (üst) ve St Pierre sahilinde (alt) tuzakla
yakalanılan salyangoz av miktarları (Yem: köpek balığı ve morina başı) (DFA, 2002).
Tarih
22/10
24/10
25/10
27/10
29/10
30/10
05/11
06/11
09/11
12/11
13/11
Toplam
13/08
15/08
16/08
17/08
20/08
21/08
22/08
03/09
04/09
05/09
Toplam
Tuzak sayısı
138
138
138
142
142
140
140
140
140
140
137
1535
146
146
146
146
145
145
145
145
145
145
1454
Derinlik
(fm)
140
165
178
110
180
172
173
48
13
23
120
Bekleme süresi
(h)
49
45
22
46
44
19
143
24
72
72
18
29
32
26
25
23
25
25
26
24
21
13
43
21
21
72
17
21
288
18
21
Toplam av
(kg)
17.3
6.4
31.8
0.9
10.4
0.9
77.2
5.4
365.5
227.0
4.5
747.3
46.8
198.9
444.5
99.9
1.2
305.5
0.8
22.2
0.6
0.5
4361.1
Himmelman (1988) markalı salyangozlarda (B. undatum) yapmış olduğu deneyde 2, 5,
10, 18 ve 30 m uzaklığa bırakılan salyangozların yemli tuzaklarla yakalanma süresi sırasıyla
6s, 6s, 1g, 2g ve 3g’de pik yaptığını gözlemlemiştir.
DFA, (2001) yapmış oldukları denemeler sonucunda av veriminin, daha çok ortamda
bulunan deniz salyangozu miktarı ile ilgili olduğunu belirtmektedir. Ortamda ne kadar çok
deniz salyangozu varsa, av verimi o kadar yüksek olmaktadır. Bu çalışmada öncelikle
Karadeniz’de salyangozun stok miktarı belirlenerek yoğun olduğu bölgeler belirlenmelidir.
Bu konuyla ilgili kapsamlı bir araştırma henüz yapılmamıştır. Eğer bu noktalar bilinirse
tuzaklardan daha fazla verim alınacağı düşünülmektedir.
Fahy vd.,(1995) Kuzey İrlanda denizinde sömürülmemiş stokların av miktarı önemli
oranda çok daha yüksek olduğunu belirtmektedir. Ayrıca denediği model 1 tipi tuzaklardan
ortalama 1,8 kg av verimi elde ettiğini, bazı alanlarda bu oranın 4.4 kg’ a kadar çıktığını
belirtmiştir.
Akıntı hızı 0.2 m/sn’den fazla olduğunda salyangozun hareketini sınırlamakta ve
yemli tuzaklara yönelmesini etkilemektedir (Himmelman, 1988; Gros ve Santarelli, 1986). Bu
çalışmada ise Trabzon’da 0.07- 0.4, Samsun’da 0.2 – 0.3, Sinop’ta ise 0.3–0.4m/sn arasında
değiştiği gözlenmiştir. Bu çalışmada akıntı hızı çoğunlukla 0.2 m/sn’nin üzerine çıktığı
belirlenmiştir. Bu durumda akıntı hızı salyangozların hareketini kısıtlayarak yemli tuzaklara
69
yönelmesini etkileyerek tuzaklara olması gerekenden daha az salyangoz girmesine sebep
olmuştur. Fakat bu ölçülen değerler tuzaklar bırakıldıktan sonra anlık olarak ölçülmüş
değerlerdir. 1, 3 ve 6 gün denizde bekletilen tuzaklarda akıntı hızı ölçülmüş değerlerin altına
ve üzerine çıkmış olabilir. Akıntı hızının çalışma boyunca yani tuzakların denizde kalma
süresi boyunca ölçülmesi gerekmektedir.
Samsun’da yapılan çalışmalarda diğer çalışılan bölgelere göre daha bol ve büyük
salyangozların olmasına rağmen tuzaklardan beklenen verimin alınmamasından dolayı tuzakla
salyangoz avcılığının bu bölgede daha geniş kapsamlı ve daha fazla istasyonlarda çalışılması
gerektiği düşünülmektedir. Ayrıca mide içeriği çalışmaları yapılarak beslenme ortamı
hakkında bilgi alınması tuzaklara konulacak yem tipi konusuna yardımcı olabilecektir. Ayrıca
Trabzon ve samsun bölgesinde salyangozların yoğun olarak bulundukları alanlarda bentik
faunanın da incelenmesi gerekmektedir.
5.2.Tuzaklarda kullanılan yem
İrlanda denizinde salyangoz Buccinum undatum üzerine yapılan bir çalışmada midye
(Mytilus edulis) yem olarak kullanıldığında çoğunlukla yavru salyangozların (<20mm) tuzağa
girdiği tespit edilmiştir. Yem olarak sadece yengeç (Cancer pagurus) yerine köpek balığı
(Scyliorhinus spp.) ve yengeç birlikte kullanıldığında daha fazla salyangozun avlanılmasına
sebep olduğu gözlenmiştir. Ayrıca mezgit (Merlangus merlangius) ve yengeç tek başına yem
olarak kullanıldığında etkili olmazken ikisi bir arada iken daha iyi sonuçlar alınmaktadır
(Fahy, 2001). Bu çalışmada ise mezgit ve midye birlikte kullanıldığında tek başına kullanılan
mezgite göre daha etkili olduğu belirlenmiştir. Ayrıca tuzaklarda yem olarak kullanılan
yengeç bu çalışmada etkili olmazken diğer çalışmalarda önemli oranda av miktarını
etkilemektedir. Bunun nedeni ise kullanılan yengeç ve salyangoz türünün farklı olmasından
kaynaklandığı düşünülmektedir.
Ünsal vd. (2004) Trabzon’da yazın yapılan çalışmada midye ile yemlenen sepette 25
adet ve 1377 g ağırlıkla ortalama av verimi elde edilirken balıketi ile yemlenen de ise 10 adet
ve 512 g av verimi elde edilmiştir.
Tuzaklara konulan yemlerden midyenin diğer istiridye türlerine göre salyangoz
tarafından daha fazla tercih edildiği belirlenmiştir (Kim vd 1998).
5.3. Tuzak ve direçlerde hedef dışı tür
Tuzak ve direçteki hedef dışı türler avcılığının yapıldığı bölge ve türe göre
değişmektedir. Bu çalışmada tuzaklara hedef dışı tür olarak en fazla kıyı yengeci ve kaya
balığı girmektedir. Ayrıca yaz dönemi çalışmalarında ise model 1 ve 2 tuzak modellerinin dış
kısmına kaya balıklarının yumurtalarını bıraktıkları da belirlenmiştir. Kim vd, (1998) Kore’de
yapmış olduğu çalışmada tuzaklardan çıkan türlerin %92’si salyangoz, %3.7’si krustase, %
2.2’si balık ve % 1.5’u ise diğer türlerden oluştuğunu belirtmiştir. Logothesis ve Beresoff
(2004) tuzaklara giren hedef dışı türlerin % 93.75’i krustase (mavi yengeç, örümcek yengeç,
hermit crab vs.), % 2.5’u derisidikenliler (deniz kestanesi, deniz yıldızı, deniz patlıcanı vs.),
%2.1’i balık (levrek, dil balığı vs.), %1.6’sı yumuşakça ve % 0.05’i ise diğerlerinden
oluşmaktadır.
Bu hedef dışı türlerin miktarını azaltmak için salyangoz tuzaklarının giriş kısmının
daraltılması gerekmektedir (Fahy, 2001).
Yapılan çalışmada direçten çıkan başlıca hedef dışı türler ise ak midye ve kıyı
yengecinden oluştuğu gözlenmiştir. Özellikle salyangoz tarafından yoğun predasyon
70
baskısına maruz kalan midyeler aynı zamanda direç tarafından hedef dışı tür olarak ta
yakalanmaktadır.
5.4. Prey-predatör ilişkisi
Bu çalışmada 4–6, 6–8 ve 8–10 cm boy grubundaki salyangozların tükettiği 5–8 cm
arasında değişen midye (M. galloprovincialis) sayısı arasında önemli bir farklılık
gözlenmemiştir. Yani predatör salyangozun boyu ile tükettiği Akdeniz midyesinin boyu
arasında bir ilişki bulunamamıştır. Salyangoz bu tür midyeyi tüketirken prey boyu açısından
seçici bir özellik sergilememektedir. Günde ise bir salyangoz ortalama 0.36 adet, 1.82g midye
eti tükettiği hesaplanmıştır. Salyangoz tarafından en fazla tüketilen boy grubu ise 6–7 cm
arasındaki midyelerden oluşmaktadır.
Savini &Ambrogi (2006) Kuzey Adriyatik denizinde rapananın sırasıyla en fazla ak
midye (A. inaequivalvis), deniztarağı (T. philippinarum) ve Akdeniz midyesi (M.
galloprovincialis) tercih ettiği belirtilmektedir. Ortalama 104.5 mm boyundaki salyangoz ise
günlük yaklaşık olarak 0.5 g ak midye, 0.1 g deniz tarağı ve 1.2 g Akdeniz midyesinin etini
tüketmektedir. Salyangozlar daha çok 15–30 mm arasında olan küçük bireyleri tercih
etmektedir.
Cesari ve Mizzan (1993), deniz salyangozu R. venosa’nın seçici bir tüketici olup
genellikle gece avlandığını belirlemişlerdir. Ayrıca R. venosa’nin bivalve türleri arasındaki
besin tercihi ise Venus verrucosa> C. gallina> M. galloprovincialis> Ostrea edulis> G.
glycymeris şeklinde belirtmektedir. Benzer şekilde Buccinum undatum ise bütün bir ölü
organizma ile beslenirken balığın karaciğeri ve yengecin solungaçları gibi enerji değeri
yüksek kısımlarını yemekten kaçınmakta ve yüksek oranda seçici bir özellik
sergilemektedirler. Küçük salyangozlar büyük salyangozlara göre günde vücut ağırlıklarının
daha büyük bir oranını tüketirler (Evans vd., 1996).
5.5. Populasyon yapısı
Bu çalışmada Rapana venosa’nın cinsiyet oranı avcılığının yapıldığı Samsun’da 1:1,
avcılığının yapılmadığı Trabzon ve Ordu’da ise 1:1’den önemli bir şekilde farklı bulunmuştur.
Samsun, Ordu ve Trabzon’da ortalama boy ve ağırlık ise sırasıyla 70.5 mm, 66.1 g; 48.7 mm,
36.3 g ve 61.5 mm, 48.2 g olarak bulunmuştur. Diğer bölgelere göre Karadeniz’de
salyangozun boyu daha küçüktür.
Düzgüneş vd., (1992), Trabzon sahilinde yapmış oldukları ilk çalışmalarda, R.
venosa’nın ortalama olarak boyunu 62.15 mm ve ağırlığı 47.22 g bulmuşlardır. Prodanov vd.,
(1995) aynı türün Bulgaristan sahilinde çeşitli istasyonlarda ortalama olarak boyu 70-92 mm,
ağırlık 80-172 g olarak belirlemişlerdir. Chesapeake körfezinde ise R. venosa’nın boyu 102.7149.0 mm arasında değişmektedir (Harding ve Mann, 1999). Bu aradaki farklılıklar örnek
sayısının ve örnekleme alanının farklı olmasından kaynaklanabilir.
Sağlam (2003) deniz salyangozunun cinsiyet oranı (D:E) 1:1.6 şeklinde olup haziran
ve temmuz aylarında ve 50–60, 60–70 mm boy grubundaki salyangozlarda erkek bireylerin
dişilerden daha fazla olduğunu belirtmiştir.
Savini vd (2004) Kuzey Adriyatik denizinde yapmış olduğu çalışmada salyangozun
boyu 67 ile 136.7 mm, yaş et ağırlığı ise 11.1 ile 172.2 g arasında değiştiğini belirtmektedir.
Ayrıca dişi erkek oranı 1:1 olup dişi bireylerin erkeklere göre daha hafif ve küçük olduğunu
gözlemlemiştir. Bu çalışmada da cinsiyet oranı dışında benzer bulgular elde edilmiştir.
71
Mann vd (2006) Chesapeake körfezinde dişi (imposeksli dişi+normal dişi) ve erkek
oranının 1:1’den farklı olmadığını belirtmiştir. İmposeksli dişi ile normal dişi oranı ise 2:1
olarak bulunmuştur. Rapanalarda imposeks gözlemleri Cheasepeake körfezi(ABD) dışında ne
anavatanı olan Kore’de ne de işgal ettiği Karadeniz, Akdeniz vs’de rapor edilmemiştir. Fakat
bu çalışmada özellikle Trabzon’da erkek bireylerin dişilere göre önemli ölçüde fazla olması
bu bölgedeki salyangozlarda imposeksin olma olasılığını artırmaktadır.
Bölgedeki biyokütle miktarı ise 1990’da yaklaşık km2’de 2 ton (42 bin adet) iken
2000’de 6 tona (204 bin adet) kadar çıkmıştır. Ayrıca ortalama boy 1990’lı yıllarda aşırı
avcılıktan 6 cm’den 5 cm’ye kadar düşmüş, 2000’li yıllarda ise yetersiz avcılıktan dolayı
ortalama ağırlık 47 g’dan 27 g’a kadar düşmüştür (Tablo 32). Bunun nedeni ise salyangozun
birim alanda sayısının aşırı artışı ile salyangoz başına düşen prey miktarı azalarak et
veriminin düşmesine neden olduğu düşünülmektedir.
Tablo 32. Bölgelere göre Rapana venosa’nın ortalama boy, ağırlık ve biyokütle miktarları.
Boy (mm)
61.5
70.5
52.85
62.15
70.00
103-149
31-169
101-106
28-120
Ağırlık (g)
48.2
66.1
27.7
47.2
80.0
170-235
3-352
Biyokütle (ton/km2)
0.4–3.5
0.7–12.3
6.4
1.98
5.0–19.9
-
Bölge
Doğu Karadeniz
Orta Karadeniz
Doğu Karadeniz
Doğu Karadeniz
Karadeniz
Kuzey Atlantik
Kore
Adriyatik
Güney Atlantik
Kaynak
Bu çalışma
Bu çalışma
Sağlam, 2003
Düzgüneş vd., 1992
Prodanov vd., 1995
Mann & Harding, 1999
Chung vd., 2002
Savini vd., 2004
Giberto vd., 2006
5.6. Tuzak ve direcin ekosisteme etkisi
Salyangoz avcılığında direce göre dip ekosisteme daha az zararı olan pasif av aracı
tuzakların veriminin artırılmasına yönelik çalışmalara daha geniş kapsamda devam edilerek
direç yerine tuzakla avcılığı yapılmalıdır. Ekonomik öneme sahip çoğu demersal türler direç
çekim sırasında oluşan gürültüden dolayı özellikle yazın üreme döneminde olmasından dolayı
strese girmektedir. Aynı zamanda direç dipte bulunan yavru bireyler ve dip fauna üzerinde de
önemli ölçüde tahribata neden olarak bu türlerin geleceğini riske atmaktadır. Artvin, Rize,
Trabzon ve Ordu’da salyangoz avcılığı yapılmadığından populasyon hızla artmakta ve buna
paralel olarak et verimi düşerek ticari değerini de kaybetmektedir. Bu durumun ekosisteme
etkisinin daha detaylı araştırılarak avcılığının yapılması cazip hale getirilmelidir.
Hem avın (salyangoz) hem de av aracının (direç) ekosisteme zarar vermesi ekolojik
dengeyi önemli ölçüde tehlikeye sokmaktadır. Bu nedenle Karadeniz’de predatörü olmayan
deniz salyangozunun dağılımı, stok ve populasyon yapısı çalışmalarının sürekli izlenmesi
gerekmektedir.
6. SONUÇLAR
Bu projeden elde edilen başlıca sonuçlar aşağıda özetlenmiştir.
1. Her 3 modelde 3270 tuzakla toplam av miktarı 632.3 kg ve 23269 adetten
oluşmaktadır. Toplam avın ağırlıkça % 97.7’si hedef tür (R. venosa) % 2.3’ü hedef
dışı tür, sayısal olarak ise % 94’ü hedef tür % 6’sı hedef dışı türden oluşmaktadır.
2. Tüm yıl boyunca tuzak başına ortalama günlük av miktarı (CPUE(kg-adet/tuzak) ise;
Model 1’de: 0.57 kg ve 19 adet
Model 2’de:0.31 kg ve 10 adet
Model 3’de: 0.31 kg ve 11 adettir.
3. Yazın ise ortalama CPUE (kg-adet/tuzak/gün);
Model 3’de: 0.33 kg ve 11 adettir.
4. Tuzakla avlanan salyangozun
Model 1’de: % 36’sı <0.5 kg, % 27’si 0.5–1 kg ve % 3’ü >2.5 kg
Model 2’de: % 60’ı <0.5 kg, % 22’si 0.5–1 kg ve % 2’si >2.5 kg
Model 3’de: % 63’ü <0.5 kg, % 22’si 0.5–1 kg ve % 2’si >2.5 kg salyangoz
avlanmıştır.
5. Tüm yıl boyunca boş tuzak oranları Model 1, 2 ve 3’de sırasıyla ortalama % 19.6, %
22.2 ve % 29.4’dür. Bu değer yazın %1.7 iken kışın %35’e kadar çıkmaktadır.
6. Ortalama CPUE bölgeler arasında önemli oranda değişmektedir. Trabzon ve Ordu’da
yazın 1 gün bekletilen 3 model tuzaktaki av miktarları (kg/tuzak/gün) ise;
Trabzon
Ordu
Model–1
0.8
2.0
Model–2
0.5
0.7
Model–3
0.3
0.8
7. 3 tuzak modelinden en verimli olanı Model 1 tipidir. Bazı dönemlerde ortalama CPUE
diğer modellerin 2 katına çıkmaktadır.
8. En yüksek av oranı yazın 10 m’de iken diğer mevsimlerde ise 20 m civarında
bulunmaktadır. Yazın 3 model tipinde derinliğe göre CPUE değerleri;
Derinlik
(m)
10
20
30*
Model–1
kg-adet
1.1 46
0.9 33
1.2 40
Model–2
kg-adet
0.5 26
0.6 22
0.7 24
Model–3
kg-adet
0.6 29
0.6 28
Veri yok
* 25 m
9. Model 1 tuzak tipiyle yazın avlanılan salyangoz miktarı diğer mevsimlere göre önemli
oranda daha fazla miktardadır. 3 model tipinde mevsime göre 20 m derinlikteki CPUE
değerleri;
73
Mevsim
İlkbahar
Yaz
Sonbahar
Kış
Model–1
kg-adet
1.0 27
0.9 33
0.5 25
0.3
8
Model–2
kg-adet
0.4 11
0.6 22
0.4 19
0.3
5
Model–3
kg-adet
Veri yok
0.6 28
0.3 15
0.3
4
10. Tuzakların denizde bekleme süresi arttıkça tuzak başına av miktarı (CPUE) da
artmaktadır. Yazın 3 model tipinde bekleme süresine göre CPUE değerleri;
Bekleme süresi
(gün)
1
3
6
Model–1
kg-adet
0.8 30
1.0 39
1.8 62
Model–2
kg-adet
0.5 16
0.6 24
1.4 42
Model–3
kg-adet
0.3 11
0.6 29
1.1 38
11. Tuzaklara konulan yem tipinde midye tek başına fazla etkili olmazken mezgit
eklendiğinde av miktarı yaklaşık olarak 2 kat artmaktadır. Vatoz (1.18 kg/tuzak) yem
olarak kullanıldığında ise midyeye (0.58 kg/tuzak) göre 2 kat daha fazla salyangoz
avlanmaktadır.
12. Trabzon’da tuzaktan çıkan salyangozların ortalama boyu 51.5±0.14 mm ve ağırlığı ise
27.7±0.34 g’dır. Örneklerin % 3’ü 40 mm’den küçük % 97’si ise 40 mm’den büyük
bireylerden oluşmaktadır.
13. Trabzon, Ordu ve Samsun’da direçten çıkan salyangozların ortalama boy ve yaş et
ağırlığı sırasıyla 61.5 mm ve 16.7 g; 48.7 mm ve 9.5 g; 70.5 mm ve 24.8 g’dır. En
büyük ve et verimi yüksek olan salyangozlar Samsun’da diğer illere göre daha yüksek
bulunmuştur.
14. Trabzon ve Samsun’da ortalama biyokütle miktarı (ton/km2) ise sırasıyla 2.26 ve
4.6’dır. Yazın km2’de ise Trabzon’da 6.1 ton Samsun’da ise 12.3 ton ile maksimum
değere ulaşmaktadır.
15. Tuzaktan çıkan başlıca hedef dışı türler yengeç ve kaya balığı olmakla beraber sadece
Sonbahar’da denizatı miktarı artmaktadır.
16. Cinsiyet oranı (D:E) Samsun’da 1:1 iken Trabzon’da 1:6, Ordu’da ise 1:4 olarak
bulunmuştur.
17. Akıntı hızı Trabzon’da ortalama 0.20 m/sn olup 0.36 m/sn’ye ye kadar çıkmaktadır.
Samsun’da ise ortalama 0.23 maksimum 0.40 m/sn’dir.
18. Yazın 270C’de yapılan saha çalışmasında salyangoz Akdeniz midyesini tüketirken boy
tercihi yapmazken ortalama 70 mm boyundaki salyangoz günlük ortalama 2 g midye
eti tüketmektedir.
19. Salyangozun midye tüketim miktarı sıcaklıkla önemli ölçüde değişmektedir. Ortalama
70 mm boyundaki salyangozların yaş midye eti tüketim miktarı günlük 10oC’de 0.7 g
iken 27oC’de ise 2g’dır.
74
20. Laboratuar ortamında 3 haftada bireysel olarak küçük, orta ve büyük boy grubundaki
salyangozlar sırasıyla 1, 3 ve 5 adet midye tüketmektedir.
21. Yapılan hesaplamalar sonucunda salyangoz günlük olarak km2’de 24480 adet midye
tüketeceği tahmin edilmektedir.
22. Salyangoz balıkçılarının kullandıkları teknelerin boyu ortalama 10 m olup %70’i
mülkiyeti kendisine aittir. Balıkçılar ortalama 39 yaşında olup % 86’sının eğitim
seviyesi ilköğretim düzeyindedir. % 62’sinin ise sigortası yoktur.
23. Direç çekimi yapan balıkçıların günlük av miktarı ortalama 552 kg, dalgıçların ise 379
kg olup bu miktar 2 tona kadar çıkmaktadır.
24. Balıkçıların %74’ü avladığı ürünü kabzımala vermektedir. Birim fiyatı 0.90 YTL olup
ürünün kalitesi ve boyutuna göre 4 YTL’ ye kadar çıkmaktadır.
25. Türkiye’de salyangoz işleyen toplam 8 adet fabrika toplam 3410 ton dondurulmuş
salyangoz etini ihraç etmekte ve 15 milyon $ gelir elde edilmektedir.
26. Türkiye’de 2007 yılında toplam 504 adet salyangoz avlanma izni alan balıkçı
bulunmaktadır.
7. ÖNERİLER
Trabzon’da yapılan çalışmada tuzak tipi, yem tipi, derinlik, bekleme süresi, tuzak
renginin aylık olarak birim tuzak başına av (CPUE) üzerine etkisine çalışıldı. Aynı zamanda
direç çekimleri de yapılarak biyokütle miktarı, populasyon yapısı (cinsiyet oranı, boy-frekans
dağılımı vs) belirlendi. Ayrıca tuzak ve direçteki hedef dışı türler belirlenerek karşılaştırıldı.
Samsun’da ise 3 farklı tuzak modelde salyangoz avcılığı mevsimsel olarak çalışıldı.
Ayrıca direç çekimleri de yapıldı. Ordu ve Sinop’ta ise sadece yaz dönemi 3 tuzak modelinde
çalışma gerçekleştirildi.
Çalışma sonuçlarına göre Trabzon’da mevsime bağlı olarak CPUE’de geniş bir
varyasyon ile sonuç alınırken Samsun’da tuzak ile yapılan çalışmalardan bir verim
alınamamıştır. Burada yapılan çalışmalar direç çekimi yapan balıkçıların tuzaklara zarar
vermemesi için önceden anlaşmalı balıkçı tekneleri ile sınırlı alanda denemeler yapılmıştır.
Ayrıca salyangozun severek tüketmiş olduğu kum midyesinin ortamda fazla olması da yapılan
çalışma sonuçlarının olumsuz olmasının nedenlerinden biri olarak düşünülmektedir. Bu
çalışmaların balıkçı teknesiyle değil de araştırmacılara ait teknelerin kullanılarak yapılması
istenilen yer ve bölgede çalışmaların gerçekleştirilmesini kolaylaştıracaktır. Özellikle
Samsun’da tuzakla salyangoz avcılığı çalışmalarına devam edilerek eksikliklerin
tamamlanması ve sorunun nereden kaynaklandığı bulunmalıdır.
Tuzakla salyangoz avcılığı başta İngiltere olmak üzere Kanada ve Japonya’da yaygın
olarak kullanılmaktadır. Ülkemizde bu türün avcılığında direç kullanımı oldukça fazla olup
ekolojik açıdan zararlı etkilere neden olmasından dolayı bu avlanma yönteminin
değiştirilmesi gerekmektedir.
İşgalci bir tür olan deniz salyangozu yüksek üreme ve olumsuz çevre koşullarına karşı
dayanıklılığı nedeniyle hızla çoğalmakta ve bivalve türlerini tüketerek yerli türlerin
75
besinlerine rakip olmaktadır. Ayrıca salyangozun bivalve türleri dışında tam olarak hangi
türleri tükettiği bilinmemekte ve bununla ilgili bir çalışmada henüz yapılmadığından diğer
türler üzerindeki predasyon baskısı da bilinmemektedir. Deniz salyangozunun doğal
ortamdaki prey- predatör ilişkisi belirlenerek ekolojik etkileri daha detaylı araştırılmalıdır. Bu
türün dağılımı ve stok miktarı hakkında güncel bilgilerde mevcut olmayıp avlanma stratejisi
ile ilgili pek çok önemli kararların sağlıklı bir şekilde alınması da mümkün olmamaktadır. Şu
ana kadar belirlenen soru işaretlerin ve bilinmeyenlerin cevabını bulduğumuz takdirde
salyangoz avcılığı ile ilgili çoğu sorunlarda çözümlenmiş olacaktır.
Karadeniz’de predatörü bulunmayan deniz salyangozunun avcılığı yapılmayan illerde
salyangoz avcılığının yapılması ve avcılığı direçle yapılan illerde ise direç yerine ya dalarak
ya da tuzakla avcılığının yapılması teşvik edilmelidir. Hem predatörünün olmayışı hem de
avcılığının yapılmamasından dolayı hızla artması ileride tamiri mümkün olamayacak
sorunlara neden olacaktır.
Karadeniz sahili boyunca deniz salyangozu bulunan belirli noktalarda deniz
salyangozunun dağılımı, biyokütlesi, cinsiyet oranı, mide içeriği, ortalama boy ve et verimi,
imposeksin varlığı vs. araştırılıp sonuçlar değerlendirilerek Türkiye’de salyangozun öncelikle
mevcut durumu belirlenmelidir. Daha sonra ise bu sonuçlara göre avcılığıyla ilgili stratejiler
belirlenmelidir. Ekosistem üzerinde yıllarca direçle avcılığı yapılarak tahrip edilmiş olan
bölgelerde doğaya dost olan tuzaklarla avcılığının yapılması teşvik edilmelidir.
Türkiye’de salyangoz avcılığının tarihçesi veya geçmişi ile ilgili miktar ve boyut
olarak kayıtlara geçirilmiş sürekli bir veri arşivine sahip değildir. Bu nedenle salyangozun
geçmişten günümüze kadar olan değişikliği ve avcılığı hakkında yorum yapmak çok sağlıklı
olmamaktadır. Ticari öneme sahip ve pazar sorunu olmayan bu türün balıkçılık sektöründe
sürekli yer alabilmesi ve geleceğe yönelik avcılığı ile ilgili kararların doğru bir şekilde
alınabilmesi için stokların sürekli izlenmesi gerekmektedir.
37/1 numaralı sirkülerde tuzakla salyangoz avcılığı yıl boyunca serbest bırakılmıştır.
Salyangoz avcılığı yapan binlerce balıkçının özellikle diğer tür ve av araçlarının yasak olduğu
1 Mayıs–31 Ağustos tarihleri arasında avlanarak geçim kaynağını oluşturmaktadır. Bu dönem
ticari öneme sahip pek çok balığın üreme dönemi olmasından dolayı direçle avlanma ile bu
türler gerek stres gerekse ortamın tahrip olmasından dolayı olumsuz etkilenmektedir.
Direçle salyangoz avcılığı çoğu bölgelerde yoğun olarak gece ve gündüz yasak dönem
olan yaz aylarında yapılmaktadır. Her ne kadar Sahil güvenlik kontrolleri olsa da direçle
kaçak avcılık devam etmektedir. Ekonomik öneme sahip diğer ticari türlerinin çoğu üreme
döneminde olup bu durumdan olumsuz olarak etkilenmektedir.
Salyangoz avcılığı sektöründe bulunan mevcut balıkçı sayısı kayıtlarda bulunan
miktardan daha fazla olduğu sanılmaktadır. Bu sayının net olarak belirlenip her bir balıkçının
avladığı miktar gerek Kooperatiflerce gerekse Koruma Kontrol tarafından barınak ve
limanlarda kontrolü yapılarak kayda geçirilmesi gerekmektedir. Ayrıca balıkçı avladığı ürünü
komisyoncuya veya fabrikaya düşük fiyata satmaktadır. Bu durumun önlenebilmesi için
belirli noktalarda balıkçılar için soğuk hava deposunun bulunması fiyat belirlemede balıkçı
veya kooperatiflerin rolünü arttıracaktır.
Türkiye sularında yaklaşık olarak 50 yıldır bulunan bu türün avcılığında istenmeyen
hedef dışı tür miktarı açısından direce göre daha az etkiye sahip tuzakların balıkçılara hibe
edilerek bu av aracı ile avlanması sağlanmalıdır. Tuzakla avcılığı ile ilgili araştırmalara
devam edilerek tuzakların seçiciliği, suni yemler ve CPUE yüksek, hedef dışı tür miktarı az ve
kullanım kolaylığı yüksek olan tuzak modellerinin farklı tasarımları mevcut bilgiler ışığında
değerlendirilerek geliştirilmelidir.
76
Sonuç olarak;
Æ Trabzon ve Ordu’da mevsime bağlı olarak CPUE’de geniş bir varyasyon ile sonuç
alınırken Samsun’da tuzak ile yapılan çalışmalardan bir verim alınamamıştır. Özellikle
Samsun’da tuzakla salyangoz avcılığının verimliliğinin artırılmasına yönelik çalışmalara acil
olarak devam edilmelidir. Bu çalışmalardan sonuç alındığı takdirde bölgedeki balıkçıların
salyangoz avcılığında ekosistem üzerindeki olumsuz etkilerinden dolayı direç yerine tuzak
kullanmaları teşvik edilmelidir.
Æ Deniz salyangozunun avcılığının yapılmadığı Doğu Karadeniz’de (Rize, Trabzon, Ordu)
avcılığının yapılması teşvik edilmelidir. Doğu Karadeniz bölgesinde salyangoz avcılığının
yapılmaması üreme oranı yüksek ve sürekli beslenme eğiliminde olan salyangozun verimsiz
ve sağlıksız bir şekilde stoklarının hızla artmasına ve midye türleri üzerinde yoğun predasyon
baskısına neden olmaktadır.
Æ Salyangoz avcılığı yapan her bir balıkçının avladığı miktar ilgili Kooperatiflerce kayıta
geçirilmelidir. Ayrıca fabrikalara giren ürün miktarının da kontrolü yapılarak kayda
geçirilmesi gerekmektedir.
Æ Deniz salyangozunun Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu (GTİP) 0307.99.18.00.00
koduyla “diğerleri” adı altında geçmektedir. Bu türün daha sağlıklı bir şekilde ihracat
verilerini takip edebilmek için bağımsız bir GTİP kodunun olması gerekmektedir.
8. KAYNAKLAR
Altınağaç, U., Ayaz A., Kara A. 2004. Farklı Boyutlardaki Çemberli Kaldırma Ağları ile Deniz Salyangozu
[Rapana venosa (Valenciennes, 1846)] Avcılığı Üzerine Bir Ön Çalışma. E.Ü. Su Ürünleri Dergisi, 21:
295–299
Balta, N., 2000. Laboratuar Koşullarında Doğal Yemle beslenen Deniz Salyangozu Rapana thomasiana’da
Sindirim Üzerine Bazı Gözlemler. KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, Trabzon.
Bilecik, N., 1975. La repartition de Rapana thomasiana thomasiana Crosse sur le littoral ture de la mer noire
s’etendant d’Iğneada jusqu’a Çaltı Burnu. Rapports et Commission Internationale de la MerMediterranee, 23, 169-171.
Bilecik, N. 1990. Deniz Salyangozu Rapana venosa (V)’nın Türkiye’nin Karadeniz Sahillerindeki Dağılımı ve
Karadeniz Balıkçılığındaki Etkisi, TOKB Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü Yayını, Bodrum.
BİM, 2007. Doğu Karadeniz İhracatçılar Birliği Genel Sekreterliği- BİM kayıtları, Trabzon.
Bombace, G., Fabi, G., Fiorentini, L. & Speranza, S., 1994. Analysis of the efficacy of artificial reefs located in
five different areas of the Adriatic Sea. Fifth international conference on aquatic habitat enhancement.
Bulletin of Marine Science, 55, 559–580.
Bozkurt, B.1968. Zooloji Laboratuvar Klavuzu, Ankara Üniversitesi Tıp Fak. Yay. Zooloji Bölümü, Ankara.
BSEP, 200. Workshop on Responsible Fisheries in the Black Sea & Azov Sea and the Case of Demersal Fish
Resources. 15–17 April 2003. Şile İstanbul, Turkey.
Çağlar, M. 1957. Omurgasız Hayvanlar. İstanbul Üniversitesi Zooloji Fen Fakültesi Yayını Cilt-2, İstanbul.
Camus, P., 2001 - Un bien discret et redoutable prédateur de coquillages, L’exotique globe-trotter: Rapana
venosa, La Vigie 26: 3-9
Cesari, P. & Pellizzato, M., 1985. Insediamento nella laguna di venezia e distribuzione Adriatica di Rapana
venosa (Valenciennes) (Gastropoda, Thaididae). Estratto da Societa Veneziana di Scienze NaturaliLavori, 10, 3-16.
Cesari, P. ve Mizzan, L. 1993. Osservazioni su Rapana venosa (Valenciennes, 1846) ın cattivita (Gastropoda,
Muricidae, Thaidinae). Boll. Museo Civico di Storia Naturalea, 42:9-21.
Çelik, O. ve Samsun, O., 1996. Farklı dizayn özelliklerine sahip algarnaların av veriminin ve av komposizyonun
araştırılması. Su Ürünleri Dergisi, 13: 3-4, 259-272.
Chung, E. Y., Kim, S.Y. ve Park, K.H., 2001. Changes in Biochemical Composition of the Digestive Gland of
the Female Purple Shell, Rapana venosa, in Relation to the Ovarian Developmental Phases, Korean
Journal of Malacology, 17: 27-33.
Düzgüneş, E. 2001. Doğu Karadeniz’de direçle salyangoz avcılığı, Balıkçılıkta Teknolojik Gelişmeler. 19-21
Haziran 2001. Ege Üniversitesi, İzmir
Erkuş, A., Bülbül, M., Kıral, T., Açıl, F., Demirci, R., 1995. Tarım Ekonomisi, A.Ü.Z.F. Eğitim, Araştırma ve
Geliştirme Vakfı Yayınları No: 5, Ankara.
Evans, P. L., Kaiser, M. J. ve Hughes, R. N. 1996. Behaviour and energetic of whelks, Buccinum undatum (L.),
Feeding on Animals Killed by Beam Trawling. J. Exp. Mar. Biol. Ecol. 197:51-62.
Fahy, E., G. Yalloway ve P. Gleeson, 1995. Appraisal of the whelk Buccinum undatum fishery of the southern
Irish Sea with proposals for a management strategy, Irish Fisheries Investigations, 42: 1-26.
Fahy, E. O’Toole, M., Stokes, D. ve Gallagher, M. 2000. Appraisal of the whelk (Buccinum undatum) fishery on
a part of the Codling Bank following aggregate extraction for beach restoration at Bray, Co Wicklow.
Fisheries Leaflet No.2
Fahy, E, Masterson, E, Swords D. ve Forrest, N. 2000. A Second assesment of the whelk fishery in the south
west Irish Sea with particular reference to its history of management by size limit. Irish Fisheries
Investigations (New Series) No. 6
Fisher, R.A. ve Fisher, L. 2006. The use of bait bags to reducethe need for horseshoe crab as bait in the Virginia
whelk fishery.VIMS Marine Researche Report No : 2006-06, VSG-06-12.
Gros, P ve Santarelli, 1986. Methode d’estimation de la surface de peche d’un casier a ı’aide d’une filiere
experimentale. Oceanologia Acta, 9: 81-87.
Harding, J. M. ve Mann, R., 1999. Observations on the biology of the veined Rapa whelk, Rapana venosa
(Valenciennes, 1846) in the Chesapeake Bay. Journal of Shellfish Research, 18:9-17.
Mann, R., Harding, J ve Westcott, E. 2006. Occurrence of imposex and seasonal patterns of gametogenesis in the
invading veined rapa whelk Rapana venosa from Cheaspeake Bay, USA, Mar. Ecol. Prog. Ser.
310:129-138.
Himmelman, JH. 1988. Movement of whelks (Buccinum undatum) towards a baited trap. Marine Biology, 97:
521-531.
Himmelman, T. H. ve Hamel, J. R., 1993. Diet, behaviour and reproduction of the whelk Buccinum undatum in
the Northern Gulf of St. Lawrence, Eastern Canada. Marine Biology, 116:423-430.
ICES, 2004. Alien species alert: Rapana venosa (veined whelk). Mann R, Occhipinti A, Harding JM (eds) ICES
Cooperative Research Report No. 264:14 s.
78
Koutsoubas, D, Voultsiadou-Koukoura, E., 1991. The Occurrence of Rapana venosa (Valenciennes, 1846)
(Gastropoda, Thaidide) in the Aegean Sea, Bollettino dell Malacologico, 26, 201-204.
Kırlı, L. 2005. Organotin pollution in the marine environment. G.Ü. Fen Bilimleri Dergisi, 18:517-528.
Kim, IO, An, HC, Choo, HD, Lim, KB, ve Oh, HK, 1998. Study on the development of fishing gear and method
for purple shell, Rapana venosa. Bull. Nat. Fish. Res. Dev. Inst., 54, 181-191.
Koll, 1993. Phylogenetic analysis of the Rapaninae (Neogastropoda:Muricidae). Malacologia. 35(2):155–259
Logothetis, EA ve Beresoff, DA. 2004. Viability of a conch pot fishery in Southeast North Carolina. North
Carolina Sea Grant Project no, 02-FEG-17, 64s.
Morel, GM ve Bossy, SF. 2004. Assesment of the whelk (Buccinum undatum L.) population around the Island of
Jersey, Channel Isles. Fisheries Research, 68, 283-291.
Nieweg, D.C., Post, J.N.J., Vink, R.J., 2005 - Rapana venosa (Gastropoda: Muricidae): a new invasive species in
the North Sea, Deinsea, 11: 169-174
Özoral, C. 2007. Sualtı Foto Dünyası.
Pastorino, G., Penchaszadeh, P.E., Schejter, L., ve Bremec, C., 2000. Rapana venosa (Valenciennes, 1846)
(Mollusca: Muricidae): A new gastropod in south Atlantic waters. Journal of Shellfish Research, 19:
897-899.
Pearce, J. B. ve Thorson, G. 1967. The feeding and reproductive biology of the red whelk, Neptunea antiqua (L.)
(Gastropoda: Prosobranchia). Ophelia. 4:277-314.
Prodanov, K., Konsulova, T., ve Todorova, V. 1995. Growth rate of Rapana thomasiana (Gastropoda) Along
Bulgarian Black Sea Coast, XXXIV Congress of CIESM. March 1995, Malta.
Sağlam, H., 2003. Doğu Karadeniz’de deniz salyangozunun Rapana thomasiana Crosse 1861 biyoekolojisi, Fen
Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Trabzon.
Savini, D., Occhipinti-Ambrogi, A., 2006. Consumption rates and prey preference of the invasive gastropod
Rapana venosa in the Northern Adriatic Sea, Helgol Mar. Res. 60:153-159.
Savini, D., Castellazzi, M., Favruzzo, M, Occhipinti-Ambrogi, A. 2004. The alien mollusk Rapana venosa
(Valenciennes, 1846; Gastropoda, Muricidae) in the northern Adriatic Sea: population structure and
shell morphology, Chemistry and Ecology, 20:411-424.
Şahin, A. 2004. Deniz salyangozu avcılığında tuzak ve sepetlerin kullanım olanakları, KTÜ Fen Bilimleri
Enstitüsü Yüksek Lisans tezi, Trabzon 64s
Valentinsson, D. Sjodin, F. Jonsson, PR, Nilsson, P. ve Wheatley, C. 1999. Appraisal of the potential for a future
fishery on whelks (Buccinum undatum) in Swedish waters: CPUE and biological aspects. Fisheries
Research 42, 215-227.
TUIK, 2006. Su Ürünleri İstatistikleri, Ankara.
Ünsal, S, Kara, A., Altinağaç, U., Ayaz, A., Çira, E., Özbilgin, H., Acarli, D., Özekinci, U., Zengin, M., Samsun,
O. 2004. Deniz salyangozu [Rapana Venosa ,(Valenciennes 1846)] avcılığında yeni bir av aracının
denenmesi. Tübitak Proje no : YDABÇAG-199Y043, İzmir
Webber, H.H. ve Giese, A. C., 1969. Reproducrive cycle and gametogenesis in the Black abalone Haliotis
cracheroidii (Gastropoda: Prosobranchiata). Marine Biology, 4:152-159.
Westcott, E., Mann, R., ve Harding, J.M., 2001. Reproductive biology of Chesapeake Bay, U.S.A. Veined Rapa
whelks Rapana venosa. Second International Conference on Marine Bioinvasions, New Orleans,
Louisiana, April 17-21, 2001.
Zaitsev, Y.P. 1992. Recent changes in the trophic structure of the Black Sea, Fisheries Oceanography. 1: 180189.
Zolotarev V. 1996. The Black Sea ecosystem changes related to introduction of new mollusc species. Marine
Ecology 17:227-236.
9. EKLER
EK–1. Nisan 2006-Şubat 2007 tarihleri arasında 3 farklı salyangoz tuzak modelinde
Trabzon’da yapılmış olan çalışma programı.
Mevsim
Tarih/ Koordinat
Tuzak tipi
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
20/04; 40 57 N 39 55 E
20/04; 40 57 N 39 55 E
20/04; 40 57 N 39 55 E
20/04; 40 57 N 39 55 E
20/04; 40 57 N 39 55 E
20/04; 40 57 N 39 55 E
20/04; 40 57 N 39 55 E
20/04; 40 57 N 39 55 E
20/04; 40 57 N 39 55 E
20/04; 40 57 N 39 55 E
20/04; 40 58 N 39 57 E
20/04; 40 58 N 39 57 E
20/04; 40 57 N 39 57 E
20/04; 40 57 N 39 57 E
20/04; 40 57 N 39 57 E
20/04; 40 57 N 39 57 E
20/04; 40 57 N 39 56 E
20/04; 40 57 N 39 56 E
24/04; 40 57 N 39 57 E
24/04; 40 57 N 39 57 E
22/05; 40 57 N 39 55 E
22/05; 40 57 N 39 55 E
22/05; 40 57 N 39 55 E
22/05; 40 57 N 39 56 E
22/05; 40 57 N 39 56 E
22/05; 40 57 N 39 56 E
22/05; 40 58 N 39 58 E
22/05; 40 58 N 39 58 E
22/05; 40 58 N 39 58 E
22/05; 40 57 N 39 56 E
22/05; 40 57 N 39 56 E
22/05; 40 57 N 39 57 E
22/05; 40 57 N 39 57 E
22/05; 40 57 N 39 57 E
22/05; 40 57 N 39 57 E
22/05; 40 57 N 39 57 E
22/05; 40 57 N 39 57 E
22/05; 40 57 N 39 57 E
26/05; 40 57 N 39 56 E
26/05; 40 57 N 39 55 E
12/06; 40 57 N 39 54 E
12/06; 40 57 N 39 54 E
12/06; 40 57 N 39 54 E
12/06; 40 59 N 39 49 E
12/06; 40 59 N 39 49 E
12/06; 40 59 N 39 49 E
12/06; 40 57 N 39 57E
12/06; 40 57 N 39 57E
12/06; 40 57 N 39 57E
12/06; 40 57 N 39 56 E
12/06; 40 57 N 39 56 E
12/06; 40 57 N 39 56 E
12/06; 40 57 N 39 54E
12/06; 40 57 N 39 54E
12/06; 40 57 N 39 54E
12/06; 40 57 N 39 57E
12/06; 40 57 N 39 57E
12/06; 40 57 N 39 57E
16/06; 40 57 N 39 55E
16/06; 40 57 N 39 55E
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 2
Model 2
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 2
Model 2
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 2
Model 2
Tuzak
sayısı
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
60
45
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
60
45
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
60
45
Derinlik
(m)
10
10
10
20
20
20
30
30
30
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
10
10
10
17
17
17
25
25
25
17
17
17
17
17
17
17
17
17
20
20
10
10
10
20
20
20
28
28
28
17
17
17
17
17
17
17
17
17
17
17
Bekleme
süresi (gün)
3
3
3
3
3
3
3
3
3
1
1
1
3
3
3
6
6
6
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
1
1
1
3
3
3
6
6
6
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
1
1
1
4
4
4
6
6
6
3
3
Yem tipi
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mzgt, mdy, mzg+md
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Vatoz, mezgit, midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit, midye
80
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Yaz
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
24/07; 40 57 N 39 54 E
24/07; 40 57 N 39 54 E
24/07; 40 57 N 39 54 E
24/07; 40 57 N 39 55E
24/07; 40 57 N 39 55 E
24/07; 40 57 N 39 55 E
24/07; 40 57 N 39 54 E
24/07; 40 57 N 39 54 E
24/07; 40 57 N 39 54 E
24/07; 40 57 N 39 56 E
24/07; 40 57 N 39 56 E
24/07; 40 57 N 39 56 E
24/07; 40 57 N 39 54E
24/07; 40 57 N 39 54E
24/07; 40 57 N 39 54E
24/07; 40 57 N 39 57E
24/07; 40 57 N 39 57E
24/07; 40 57 N 39 57E
28/07; 40 57 N 39 57E
28/07; 40 57 N 39 57E
16/08; 40 57 N 39 56 E
16/08; 40 57 N 39 56 E
16/08; 40 57 N 39 56 E
16/08; 40 57 N 39 57 E
16/08; 40 57 N 39 57 E
16/08; 40 57 N 39 57 E
16/08; 40 58 N 39 57 E
16/08; 40 58 N 39 57 E
16/08; 40 58 N 39 56 E
16/08; 40 58 N 39 56 E
16/08; 40 58 N 39 56 E
16/08; 40 57 N 39 57 E
16/08; 40 57 N 39 57 E
16/08; 40 57 N 39 57 E
16/08; 40 57 N 39 57 E
16/08; 40 58 N 39 57 E
16/08; 40 58 N 39 57 E
25/09; 40 58 N 39 56 E
25/09; 40 58 N 39 56 E
25/09; 40 58 N 39 56 E
25/09; 40 58 N 39 50E
25/09; 40 58 N 39 50E
25/09; 40 58 N 39 50E
25/09; 40 58 N 39 50 E
25/09; 40 58 N 39 50 E
25/09; 40 58 N 39 50 E
25/09; 40 58 N 39 56 E
25/09; 40 58 N 39 56 E
25/09; 40 58 N 39 56 E
25/09; 40 58 N 39 50E
25/09; 40 58 N 39 50E
25/09; 40 58 N 39 50E
27/09; 40 58 N 39 50 E
17/10; 40 58 N 39 51 E
17/10; 40 58 N 39 51 E
17/10; 40 58 N 39 51 E
17/10; 40 58 N 39 51 E
17/10; 40 58 N 39 51 E
17/10; 40 58 N 39 51 E
17/10; 40 58 N 39 51 E
17/10; 40 58 N 39 51 E
17/10; 40 58 N 39 51 E
17/10; 40 58 N 39 51 E
17/10; 40 58 N 39 51 E
17/10; 40 58 N 39 51 E
17/10; 40 58 N 39 51 E
21/11; 40 57 N 39 51 E
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 2
Model 2
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 2
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 2
Model 1
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
60
45
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
60
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
45
15
10
10
10
17
17
17
28
28
28
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
17
17
17
25
25
25
10
10
10
17
17
17
25
25
10
10
10
17
17
17
25
25
25
10
10
10
17
17
17
17
17
17
17
25
25
25
17
17
17
17
17
17
17
10
3
3
3
3
3
3
3
3
3
1
1
1
3
3
3
6
6
6
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
1
1
1
3
3
3
6
6
6
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
1
1
1
3
3
3
3
3
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
vatoz
Yengeç, midye, kaya
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
vatoz
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Vatoz, istav., mez.
Mezgit+midye
81
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Sonbahar
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
Kış
21/11; 40 57 N 39 51 E
21/11; 40 57 N 39 51 E
21/11; 40 58 N 39 50 E
21/11; 40 58 N 39 50 E
21/11; 40 58 N 39 50 E
21/11; 40 57 N 39 51 E
21/11; 40 57 N 39 51 E
21/11; 40 57 N 39 51 E
21/11; 40 57 N 39 51 E
21/11; 40 57 N 39 51 E
21/11; 40 57 N 39 51 E
21/11; 40 58 N 39 50 E
21/11; 40 58 N 39 50 E
21/11; 40 57 N 39 51 E
21/11; 40 58 N 39 50 E
21/11; 40 58 N 39 50 E
21/11; 40 57 N 39 50 E
23/11; 40 58 N 39 50 E
23/11; 40 58 N 39 50 E
24/12; 40 58 N 39 50 E
12/01; 40 57 N 39 55 E
12/01; 40 57 N 39 55 E
12/01; 40 57 N 39 55 E
12/01; 40 57 N 39 54 E
12/01; 40 57 N 39 54 E
12/01; 40 57 N 39 54 E
12/01; 40 57 N 39 54 E
12/01; 40 57 N 39 54 E
12/01; 40 57 N 39 54 E
12/01; 40 57 N 39 54 E
12/01; 40 57 N 39 54 E
12/01; 40 57 N 39 54 E
12/01; 40 57 N 39 54 E
12/01; 40 57 N 39 54 E
12/01; 40 57 N 39 54 E
12/01; 40 57 N 39 54 E
12/01; 40 57 N 39 54 E
12/01; 40 57 N 39 54 E
08/02; 40 57 N 39 58 E
08/02; 40 57 N 39 58 E
08/02; 40 57 N 39 58 E
08/02; 40 57 N 39 57 E
08/02; 40 57 N 39 57 E
08/02; 40 57 N 39 57 E
08/02; 40 57 N 39 58 E
08/02; 40 57 N 39 58 E
08/02; 40 57 N 39 58 E
08/02; 40 58 N 39 57 E
08/02; 40 58 N 39 57 E
08/02; 40 58 N 39 57 E
08/02; 40 57 N 39 56 E
08/02; 40 57 N 39 56 E
08/02; 40 57 N 39 56 E
08/02; 40 57 N 39 57 E
08/02; 40 57 N 39 57 E
08/02; 40 57 N 39 57 E
15/02; 40 57 N 39 57 E
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 2
Model 2
Model 2
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 2
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
60
45
45
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
45
10
10
20
20
20
30
30
30
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
10
10
10
20
20
20
27
27
27
20
20
20
20
20
20
20
20
20
10
10
10
20
20
20
30
30
30
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
3
3
3
3
3
3
3
3
1
1
1
3
3
3
6
6
6
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
1
1
1
3
3
3
6
6
6
3
3
3
3
3
3
3
3
3
1
1
1
3
3
3
6
6
6
3
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Vatoz, balık başı
Hamsi (dnm, tzl, taz)
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Vatoz, midye, vtz+my
82
EK–2. Samsun, Sinop ve Ordu’da yapılmış olan çalışmalar.
İL
Tarih/ Koordinat
Tuzak tipi
ORDU
ORDU
ORDU
ORDU
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SİNOP
SİNOP
SİNOP
SİNOP
SİNOP
SİNOP
28/08; 41 01 N 37 51 E
28/08; 41 01 N 37 51 E
28/08; 41 01 N 37 51 E
28/08; 41 01 N 37 51 E
15/05; 41 17 N 36 22 E
15/05; 41 17 N 36 22 E
15/05; 41 17 N 36 22 E
15/05; 41 15 N 36 29 E
15/05; 41 15 N 36 29 E
15/05; 41 15 N 36 29 E
15/05; 41 11 N 37 00 E
15/05; 41 11 N 37 00 E
15/05; 41 11 N 37 00 E
11/07; 41 19 N 36 18 E
11/07; 41 19 N 36 18 E
11/07; 41 19 N 36 18 E
11/07; 41 19 N 36 18 E
11/07; 41 19 N 36 18 E
11/07; 41 19 N 36 18 E
11/07; 41 19 N 36 18 E
11/07; 41 19 N 36 18 E
11/07; 41 19 N 36 18 E
11/09; 41 19 N 36 18 E
11/09; 41 19 N 36 18 E
11/09; 41 19 N 36 18 E
11/09; 41 19 N 36 18 E
11/09; 41 19 N 36 18 E
11/09; 41 19 N 36 18 E
09/03; 41 19 N 36 18 E
09/03; 41 19 N 36 18 E
09/03; 41 19 N 36 18 E
15/07; 41 49 N 35 11E
15/07; 41 49 N 35 11E
15/07; 41 49 N 35 11 E
15/07; 41 49 N 35 11 E
15/07; 41 49 N 35 11 E
15/07; 41 49 N 35 11 E
Model 1
Model 2
Model 3
Model 2
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Model 1
Model 2
Model 3
Tuzak
sayısı
15
15
15
45
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
Derinlik
(m)
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
5–6
5–6
5–6
5–6
5–6
5–6
5–6
5–6
5–6
5–6
5–6
5–6
5–6
5–6
5–6
8
8
8
8
8
8
6
6
6
Bekleme süresi
(gün)
1
1
1
1
1
1
1
2
2
2
3
3
3
1
1
1
2
2
2
3
3
3
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
2
2
2
Yem tipi
Vatoz+midye
Vatoz+midye
Vatoz+midye
Vatoz, midye, yengeç
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Vatoz, midye
Vatoz, midye
Vatoz, midye
Vatoz, midye
Vatoz, midye
Vatoz, midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
Mezgit+midye
EK–3. Direç çekimleri
İL
TRABZON
TRABZON
TRABZON
TRABZON
TRABZON
TRABZON
TRABZON
TRABZON
TRABZON
TRABZON
TRABZON
TRABZON
TRABZON
TRABZON
TRABZON
TRABZON
TRABZON
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SAMSUN
SİNOP
ORDU
Tarih/ Koordinat
30/04; 4 0 57 N 39 57 E
31/05; 4 0 57 N 39 57 E
31/05; 4 0 57 N 39 57 E
21/06; 4 0 57 N 39 57 E
21/06; 4 0 57 N 39 57 E
31/07; 4 1 48 N 35 12 E
31/07; 4 0 57 N 39 57 E
31/07; 40 57 N 39 58 E
23/08; 40 57 N 39 57 E
23/08; 40 57 N 39 58 E
23/08; 40 57 N 39 56 E
27/10; 40 57 N 39 51 E
27/10; 40 57 N 39 51 E
27/10; 40 58 N 39 51 E
25/11; 40 58 N 39 51 E
19/02; 40 57 N 39 56 E
19/02; 40 57 N 39 55 E
16/05; 41 17 N 36 22 E
16/05; 41 17 N 36 22 E
16/05; 41 15 N 36 29 E
16/05; 41 15 N 36 29 E
16/05; 41 16 N 36 31 E
16/05; 41 16 N 36 31 E
10/07; 41 15 N 37 03 E
11/07; 41 11 N 37 00 E
11/07; 41 11 N 37 00 E
12/07; 41 19 N 36 18 E
12/07; 41 19 N 36 18 E
12/07; 41 19 N 36 18 E
12/07; 41 20 N 36 16 E
12/07; 41 19 N 36 17 E
12/07; 41 19 N 36 16 E
14/07; 41 19 N 36 16 E
10/07; 41 21 N 36 58 E
18/09; 41 21 N 36 58 E
10/03; 41 21 N 36 58 E
15/07; 41 49 N 35 11 E
28/08; 41 01 N 37 51 E
Çekim süresi (dk)
20
20
20
20
30
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
15
25
25
36
36
32
32
20
16
16
35
50
60
60
55
62
60
20
20
15
17
15
Tekne hızı (knot)
2
2
2
2
2
1.8
1.8
1.8
2.1
1.8
1.9
2
2.2
2
2
1.7
1.8
2.5
2.5
2.5
2.5
2.3
2.3
2.8
2.6
2.6
2.7
2
2
2
2
2
2
2.8
2.8
2
2
2
Derinlik (m)
20
17
17
17
17
17
10
6
24
17
10
10
18
10
20
20
30
12
12
15
15
10
10
6
8
8
8
10
8
8
10
10
10
10
10
9
8
10
10. LİFLET
TRABZON
Tuzaklara yem torbalarının takılması ve çalışmada kullanılan salyangoz tuzak modelleri
85
Tuzakların gemiye yüklenmesi ve şamandıraları numaralandırılmış 5 takım tuzak
Tuzakların denize bırakılması
86
SAMSUN
Tekneye yüklenmiş tuzaklar (üst) ve tuzakların ırgatla denizden toplanması (alt)
87
Çalışmada kullanılan akıntıölçer
Direç çekimi ve avlanan deniz salyangozları
88
Salyangoz balıkçılarıyla yapılan anket çalışması.
Salyangoz balıkçılarının yasak dönemde direç çekebilmek amacıyla Sahil Güvenliğe
göstermelik olarak kullandıkları tuzaklar.
89
Prey-predatör ilişkisi
Tuzakların liman içinden çıkarılması ve giriş kısmı kapalı tuzaklarda bulunan her bir
salyangozun tüketmiş olduğu midyelerde boy ölçümü.
9–13 Nisan 2007’de yapılmış olan CIESM kongresinde “Pot Fishery of Rapana venosa
Valenciennes, 1846 in the south-eastern Black Sea” adlı çalışma İstanbul’da sunuldu.
90
Salyangozun fabrikada işlenme şekli
A
C
D
Fabrikada deniz salyangozunun işlenme şekli (Salyangozun kamyonla fabrikaya gelmesi ve
haşlanması (A), kabuktan etinin kanca yardımıyla çıkarılması (B), klorlu suda bekletme, boy
gruplarına ayırma (C) ve paketleme (D)).

1. GİRİŞ Deniz salyangozu Rapana venosa, Asya sularından Japon

Transkript

Benzer belgeler

MİDYE BİYOLOJİSİ VE YETİŞTİRME TEKNİKLERİ Aynur LÖK Ege

PDF ( 0 )

Makaleyi Yazdır

dekübit cerrahisinden sekiz yıl sonra oluşan superior kluneal sinir

Sayı : 29 - LabMedya

Tuzak Nöropatiler - Romatoloji Bilim Dalı