Lazuri do Turkuli Lazepe nena do kulturişi tuteri dergi

LAZ KÜLTÜR DERGİSİ KİANA
www.lazca.org
Kʒapatuta 2016
ǯana:1
ǩoreʒxa: 1
KİANA e-dergi
Lazuri do Turkuli Lazepe nena do kulturişi tuteri dergi
Masvare 1
LAZ KÜLTÜR DERGİSİ KİANA
LAZ DILI VE KÜLTÜRÜ AYLIK E-DERGISI LAZIST̆A NI
Lazi dili ve kültürü adına bir çok etkinlik ve katkı
sağlamayı amaçlayan lazca.Org sitesi e-dergi alanında da laz dili ve kültürünü ele alıyor.
E-dergide Laz dili ve kültürü adına her şeyi siz
okurlarımıza sunmayı amaçlıyor.
Laz köyleri, Lazların yaşamları, makaleler, Lazca
ve türkçe bir çok içerikler tüm diyalektlerde bu
dergide olacak.
Tamamen gönüllülük esasına dayalı bu imacemizde arhavi ve fırtına vaisi diyalekti başta olmak
üzere bir çok gönüllülerimiz vardır. Bunun yanı
sıra yazar kadrmuzun dışında Laz ve Karadenizlilerin de katkı sağlayabileceği interaktif bir platform
oluşturuyoruz.
Derginin yazı işleri müdürü Ǩlemurişi Ramazan
Kosanoğlu, arhavi diyalekti yaarı Merve Alçiçek
başta olmak üzere bir çok insan gücü ile bu dergide elimizden geldiğince lazcayı yaşama ve yaşatmak için çaba gösteriyoruz.
Dergi şimdilik tamamen elektronik ortamda pdf
ve web sitemiz www.lazca.org sitesinden yayın
yapacaktır.
Bu anlamda katkı sağlaak isterseniz
www.Lazca.org iletişim sitemiz, [email protected]
e-mail adresimiz ve 537 729 6034 numaralı telefon hattımızdan bizimle iletişim kurabilirsiniz.
DOLOXENDONEPE
DERGİŞİ EYOTFALE.................................................1
DERGİŞİ KUNYE .....................................................2
ANNEM VE LAZCA - RAMAZAN KOSANOĞLU.........3
ATAŞENURİ BELEDİYE BAŞKANİŞǨALA....................4
LAZCA HAYVAN İSİMLERİ, OYUNLAR......................5
MERVE ALÇİÇEK - TOLEPE ODUMET’U DO.............6
LAZ ALFABESİ, LAZCA AYLAR, LAZCA GÜNLER........7
LAZİSŤANİŞİ RESİMEPE...........................................8
PRATİK LAZCA, LAZCA CÜMLELER..........................9
MEǨALESǨİRİTİ - RAMAZAN KOSANOĞLU.......10-11
MERVE ALÇİÇEK - OXELU SO REN? .......................12
LAZİSŤANDAN TÜRKÇE HABERLER........................13
BİR LAZ KLASİĞİ TAHTA ARABA YARIŞLARI............14
ARKABİŞİ BELEDİYE BAŞǨAİŞǨALA .......................15
ARDEŞEN İLÇESİNDE ETNOGRAFYA MÜZESİ.........16
LETİŞİM................................................................17
Laz dili ve kültürüne katkı sağlaması dileği ile
ZUĞA dergimiz hayırlı olsun.
Masvare 2
Okurlarımızı bilgilendirmek, internet ortamında en
üst düzey yararlanmayı sağlamayı misyon edinmiştir.
Bu anlamda sadece Lazca ve Laz kültürü değil dünya ve ülke gündemi, yerel haberler ve daha bir çok
içeriğe değinmektedir.
Yayınlanan her türlü aksi haberi düzeltme, gerekirse
yayınlanan içeriği kaldırmaayı taahhüd eder.
Sitemiz karşıt görüşe saygı duymakta, bu görüşleri
web sitemizde kamuoyuna ifade etme imkanı sağlamaktadır.
Okurlarını bilgilendirmeyi görev edinmiştir.
Sitemizde yayınlanan herhangi bir içerikten dolayı
itiraz, cevap hakkı sunmaktadır.
Lazca Hiç bir ideoloji, siyasi parti, kurum ve kuruluşların ekseninde yayın yapmamakta, hiç bir siyasi
bağı bulunmamaktadır. Eşit, ön yargısız, evrensel
hak ve özgürlükler çerçevesinde yayın yapmaktadır.
Lazca kamuoyu oluşturmak, bu alanda faaliyet göstermek, haber, video, Laz Kültürüne dair yayınlarla
öncü olmayı hedeflemiştir.
Lazcanın bilişim alanında kullanılmasını desteklemektedir. Bu anlamda ücretsiz uygulamalar,
navigasyon sesleri başta olmak üzere bir çok içeriği ücretsiz sunar. bu alandaki bütün çalışmaları
destekler.
Aksi belirtilmemiş ise web sitemizde yer alan Lazca
içerikler en iyi ifade ettiğimiz Fırtına Vadisi diyalektindedir.
LAZ KÜLTÜR DERGİSİ KİANA
Annem ve lazca
D
il sanıldığının aksine, hiç farketmeden
yok olma tehlikesi ile
karşı karşıya kalır ve bir bir
kelimelerinizi ve arkasından
kültürünüzü kaybedersiniz.
Dünyada her sene onlarca/
yüzlerce dil yok olup gidiyor. Ülkemizde de yakın
tarihte ıbıhca yok olmuştu. Peki diller insan mı ki
ölsün?
Aslında dil insan, dil insanda hayat bulur. Konuşulmayan yada yaşanmayan diller aslında ölü dillerdir.
Bir dil binlerce yıllık serüvenle meydana geliyor.
Binlerce yıl sonra yok olma ile karşı karşıya kalabiliyor.
Şüphesiz ki; eğitimi olmayan lazcayı en iyi konuşanların başında yaşlılar geliyor. Ben dilimi annemden öğrendim tüm lazlar gibi.
Annem lazcaya hile katmayan insanlardan idi ta ki;
global dünya ile tanışana dek.
Lazcanın yakın tarihi ile ilgili gözlemim annem ile
şekilleniyor. Annemin son yirmi senedeki yaşantısı
lazca hakkında bana ipucu veriyor.
Annem zamanında eski ahşap evler vardı. Beton
binalar hiç yoktu mahallemizde. Zaten köyde çok
az vardı bu zenginliği temsil eden beton evlerden.
Ahşap evimizin ortasında " 3'alemona " denen oturma odası, ""on3xeni" denen çatı arası otları koydukları şimdiki adı çatı katına benzer yerler vardı. Ne
zaman ki büyüdük eve sığmaz olduk eski evimizin
yerine yeni beton bir binamız oldu. Şimdi en üstte
çatı katımız gene var ama annem o kata "on3xeni"
demiyor. Onun zihninde eski evimizin çatısı idi
on3xeni. Şimdi annem ona "çatıkati" diyor. Oturma
odamıza da "3'alemona" demiyor. Onun için eski
evimizde kaldı. Yeni evimizde "oturma" keilimesi
kullanıyor. Aynı şekilde kendi yaptığı yoğurta "meyaperi" diyor ama bakkalda aldığımızda "yoğurdi"
diyor. Yaşantımız ile dilimizi kaybettiğimin farkına
vardım. Anneme bunları kullanmasın diye dikkatini çeksemde, ben de farklı şeylerde bunu yaptğımı
fark ettim.
Dil nasıl korunurun sırrını bilemiyorum ama galiba
dil böyle kaybediliyor....
Geçtiğimiz günlerde sevgili hocamız ali ihsan aksamaz'ın bir makalesinde anne babalarımızın nakli
ile günümüze gelmiş dilimizden bahsedip, "ana-babalar çocuklarına lazca öğretmedikleri için dil yok
oluyor" tezini çürüten güzel bir yazısnı okudum.
Çocuklara bunları öğreten yaşlılar yaşamsal değişiklikler doğrultusunda dillerine yabancı kelimeleri
katmaya başladılar. Bunun sebebi yukarıda bahsettiğim sebeplerin yanısıra geçmişimize olan bağımızın kopuşu da etken olduğunu düşünüyorum.
Laz dilini yaşatma konusunda bireylerin gayret
etmesi tek başına yetersizdir.
Laz dilinin yaşatılmasını ilkokuldan başka okulu
olmayan yaşlı laz halkından beklemek, eğitime karşı
olmak gibi birşeydir.
Devlet diğer dilere tanıdığı hakları laz dili için de
tanıyıp eğitim-öğretim sistemine alıp yeni nesillere
öğretilmesi konusunda görev üstlenmelidir.
Laz halkının da bu ve benzer eğitimlere rağbet
edip, dil ve kültürün öğrenilmesi, teşvik edilmesi ve
farkındalık yaratılması konunda kendilerine görev
addetmeli. Dil korunursa, gelecek nesillere aktrılırsa kültür de yaşar . Dil yok olursa bunun sebebi
hepimiziz.Guri k'aite.... Ramazan kosanoğlu
Masvare 3
Si İgzali Şuk'ule
Dunya Dadi Varuğun
Gverdi Nosi Vamiğun
Bazi Vitur Ubağun
Si İgzali Şukule
Abca Kale Cevulur
Si Xoloti Vamulur
Bgarineri Govulur
Si İgzali Şukule
Toli Vudva Si Mazin
Mu Mtzorum Vapa
Gazin
Nciri Pote Vamazin
Si İgzali Şukule
Guri Gitaxi Guri
Coburi Do Coburi
Aşkva Vamoyzden Şuri
Si İgzali Şukule
Valumcun Do Vatanun
Xava Vapa Gotanun
Urzenepe Ceğalun
Si İgzali Şukule
Cari Tzari Vapa Mşun
Nepe Pe Golovuçum
Ağu Movindgam Do
Pşum
Si İgzali Şıkule
MA LAZI VORE
Ma Lazepona vimordi
Mut'i vamevixiri
mit'i vamevok'ixi
Ma Lazi vore Lazi
Dido ora hay vore
P'ot'e vap't'k'vi so vore
Mşun şuk'ule kovore
Ma Lazi vore Lazi
Ar ndğa noğa elapxer
Ar ndğa ngola celapxer
Ar ndğa zeni golapxer
Ma Lazi vore Lazi
Nenaşk'imi malimben
Visinapa şuri gomamben
Haşo gi3'va si ognam
Ramazan KOSANOĞLU
LAZ KÜLTÜR DERGİSİ KİANA
HG: içideni nenaşǩimi Lazuri Ören. mektebi doviguri
Tour. Nanaşǩimi sırlar, nandidişǩimi, p̌ap̌ulişǩimişa
doviguri.
R.K: Kur’ani-i kerimi cur tane ayet̆i koren nena do etniğişeni. Si ilahahiyat̆i mektebi t̆ǩvi si mut̆ǩvare ham cur
ayet̆işeni?
HG: Ǩurani iri nenape naşǩvit ar Araburi isinapit varit̆uy
yapmak. Şǩunişeni Lazuri nena Yöre msǩvanoba. Han
nena varmevaşǩvaten.
RK: Huyşa pote Lazuri nenaşeni naiçalişay Miti eǩüşveliyi nenate?
H.G.: Ar cur tane dergi do çitabi kepç̌opi. Goloyonu
mʒika çetini mayu ama abiçi mezabazgaten goloviyonaten. Berepeşǩuni goç̌ondrunan, varasinapenan, şǩuti
varmanç̌arenan. Hast̆eri etkinliğişa varvidi, varmiyoxeysu. Şǩu cur ǯana hako vorert diyanna hako vorert.
LAZURİ NENAŞENİ GÜLTEKİN’İ-ŞǨALA VİSİNAPİT
B
aşǩani ´ǩu p̌i aziru Belediyeşi neǩnaşa kogamaxt̆ u do şǩu hey miyondre. Amaft̆it var zade
cemiǯoney. Çayi komomiğey do Lazurişi p̌i cevoç̌it̆ naasen dulyapeşi miǯvey. Oǩaçxe Lazuri
nenaşi oç̌itxu kocevoç̌i başǩaniti cuğabi momçey.
Ramazan Kosanoğlu: Goǯo Ak Pati ar yasa kogamiğu.
Çoyepeşi orjinali yoxope eyiç̌opininasen deyite yasa
kogamiğey. Vija Komilo deyite ar çoyi MUratköy naort̆u
orjinali yoxomuşi naoren Komilo keçopu. Si Ğeruri oree.
Si mu it̆ur hanişei?
Hakan Gültekin: Amutu dop̌iǩote vorsi iyasen ama ham
haşo dop̌iǩot̆ mu t̆ǩvanen belli varon. Himuşena vorsi
xesap̌are. Hişote ǩuçxe meyondgare. İnşaAllah vorsi
iyasen.
RK: Haninepe iri bere mektebişa idasi Turkuli diguren.
Si Turkuli (english) Munde diguri?
HG: içideni nenaşǩimi Lazuri Ören. mektebi doviguri
Tour. Nanaşǩimi sırlar, nandidişǩimi, p̌ap̌ulişǩimişa
doviguri.
R.K: Kur’ani-i kerimi cur tane ayet̆i koren nena do etniğişeni. Si ilahahiyat̆i mektebi t̆ǩvi si mut̆ǩvare ham cur
ayet̆işeni?
HG: Ǩurani iri nenape naşǩvit ar Araburi isinapit varit̆uy
yapmak. Şǩunişeni Lazuri nena Yöre msǩvanoba. Han
nena varmevaşǩvaten.
RK: Huyşa pote Lazuri nenaşeni naiçalişay Miti
eǩüşveliyi nenate?
H.G.: Ar cur tane dergi do çitabi kepç̌opi. Goloyonu
mʒika çetini mayu ama abiçi mezabazgaten goloviyonaten. Berepeşǩuni goç̌ondrunan, varasinapenan, şǩuti
varmanç̌arenan. Hast̆eri etkinliğişa varvidi, varmiyoxeysu. Şǩu cur ǯana hako vorert diyanna hako vorert.
Masvare 4
RK Lazuri mısır dersepe. Üniversitesi Lauzri Dersi
korolar Cur
HG: Ma ara sira dersepeşa amovulur. Berepe vuç̌it̆xam
Lazuri gişǩunani Deyi. Çoyişa nacext̆eype kuşǩunan,
hakoni mordepe varasinapenan.’ǩuti varmasinapenan.
R.K.: ǯanaşa nananenate ǩurisi bile vargoynǯert̆u.
İri nena yasax ort̆u. Oǩaçxe partisǩani moxt̆usiham
yasaxepe moseley. Oǩaçxe TRTŞEŞ£i gonǯey. Lazepeti TRTLAZ£i meşonay ama vargonǯey. Si muç̌o it̆ur
TRTLAZ vargoynǯaseni? Goynǯuǩo vorsi variyasert̆uyi?
HG: TRTşi jambon dulyaşeni bir visinapare. HiÇi varna
ar xaft̆aşi ar cur prorogrami diyuǩo deyi şǩuli vekilşi Osman Aşkın Bak vuǯvar Beci doyanen Lazuri porogrami
kocedvanen. Dido tti seyiri ixenasen.
RK Berert̆işa navagogoç̌ondu kalite Moreni?
H.G: Trabuzani talebe vort̆it minibusi kocepxedt do
otobusişa vidaten. Minibusişi şofori dudi anǩanert̆u. Şǩu
ti ǩoç̌işeni ham ǩoç̌i dido dudi aǩanen deyi keǩevolaǩirdit. Oǩaçxe ǩoçi eǩiktu do Lazuri nenate “ho dudi zade
maǩanen” ya t̆ǩu:) koç̌ti Lazi oret̆u.
LAZ KÜLTÜR DERGİSİ KİANA
Lazların oynadıkları oyunların Lazca ve Türkçeleri
Klemurişi Ramazan Kosanoğlu
HAYVANLARIN LAZCASI (Rize/Fındıklı ilçesi
At/n3'xenı. Ateş böceği=Map'azule
Balık/ç'xomi. Kurbağa=mcavabu
Kara kurbağa=Poxoro Mvabu
Ayı/mtuti. Geyik=Ceyiği
Öküz/xoci. Domuz/ğeci
İnek/puci. Kedi/k'at'u
Köpek/coğori~laçi. Kuş/k'inçi
Tavuk/kotume.
Yılan/3'i3'ila
Fare/Tugi. Baykuş/puxu
Yusufcuk(helikopter böceği)/kak'alan k'axu
Örümcek/momoli. Kelebek/parpali
Ç'ağana/yengeç. Civciv/3'ip'ili
tavuk=korme. fare=mtuyi
yufuscuk=toligamağaşe
örümcek=raxna
keçi=şoroni. kurt=mcveri
At-3xeni. ayı-tuti
kene=Ğaraç'a. Çekirge=Nk'oli
karınca=dunç'u/dumç'xu
sinek=k'amk'uli
yılan=3'3'ila. kurbağa=mcvabu
Çakal/T'k'apu
k'axi=kakağan kuşu
arı=But'uji/p'ut'uji/ yaban arsı=juju
horoz=mamuli
öküz-xo3'i=bu zak-muzari
kertenkele-mxululi
Keklik/Ç'ka kotume
Guguk Kuşu= k'uk'u
Karga=Zemsk'u
Ala Karga= Çurçi
www.lazca.org
Gülcan Yüksel
VEFALI BİR LAZCA ÖĞRETMENİ
K
Beş taş :Beştaşın lazcası 3'ukvap'i dir. / 3'ukvap'i lazca'da çakıl taşı anlamına gelmektedir. oyun bes taş
ile havaya atılarak yerdeki taşları attığın taş düşmeden toplanarak oynanır.
Metteynek. 'uk'anişi. Ont'k'obinoni. trebi. Birdurbir
ortada sıcan
takaloz.... yanii kamçi oyunu
T''uği: 7 tas (topla tas devirdigımızde tası deviren
grup kaçr diğer grup topla vurmaya çalışır
seksek genellile bu oyunu kızlar oynar lazcasıda var
bu oyunun da adi aklıma
P'i3ari araba: Tahta araba
istop
endisi sınıf öğretmeni. Kendi okulunda Lazca ders seçilemiyor.
Lazca ders seçilen okul ise çok uzakta. Lazca seçilebilen okula kendi arabası ile
Lest'akod: çamurdan oyuncaklar yapardık zaman
gidiyor ve haftada iki ders Lazca öğretiyor.
ne
çabuk geçti yaşlaniyormuyuz yoksa
Tek kuruş para da alamamasına rağmen.
Ali hoca tam bir Lazca sevdalısı. Bedava
cümle yazmayan, bir bilgi vermeyen insanlar varken o hem mesaisini hem de cebinden parasını çıkartıp Lazca için harcıyor.
Aslen Rize/Fındıklı'lı olan Gümüş görev
yaptığı Artvin/Artvin ilçesinde yaşıyor.
Görev yaptığı okuldan çıkıp Lazca ders için
başka okula gidiyor. Bunun bilinmesini bile
istemeyen Gümüş daha önce de Lazca çalışmalar için yurt dışından gelen bir çok kişiye
yardımcı olmuş. Lazcaya olan hizmetinden
dolayı bir kez daha teşekkür ederiz.
Masvare 5
Renkli istop Topu havadan tutamayıp kaçırınca
topu tutuğun an stop dersin sonra o kaçan kişilerı
topla vurmaya çalışırsın
Mile: misket oyunu
Mot'obinu bu oyunu oynamak içi gece yarilarina
kadar eve gitmezdik sonrada bi güzel dayak yerdik
anamızdan
Oparpiloni
Dokanure: salıncak / biz de bişey vardi salınma
süresi bitince dişka doyi derdik
amseri giçandi
Neyer
yüzük ,tirpac,g ugu,kita
3'ukanı' oyunu. çelik çomak oyunu
lütfen biliyor iseniz bunların nasıl oynandığını
yada burada olmayan Laz oyunlarını lütfen yazınız.
LAZ KÜLTÜR DERGİSİ KİANA
Tolepe odumet’u do P’oliz uyucemt’u Orhan
Velik..
Butk’ape, pukurepe
oxorca do komolepe
oxorepe ,gzalepe
k’at’u, coğori do berepe
oskedinuş nenape!
Mati ebodume tolepeçkimi
mşkurnaşi nenape!
Biyucam:
Vagemiçinadezi :Ok’iltit
Obgainupe,mçinambrepe
Ayoropit ya vami3’vezi Tangrik
ğurape do bgarape
Oropaten vanç’aruyi Velik
tufeğepe, di3’xirepe
Mot gebigondit mtelik.
oğarğalu do mğoinepe
Merve ALÇİÇEK - ARKABİ
Masvare 6
LAZ KÜLTÜR DERGİSİ KİANA
LAZ ALFABESİ
L
azca (Lazca: Lazuri nena eski Kolhis dilinin devamı olduğu sanılan, Zanik (zan)
Kafkas dilidir.
Lazca yazıldığı gibi okunur, okunduğu
gibi yazılır. Her sesin karşılığında bir harf vardır. Türkiye'de Lazca Latin harf temellidir.
Türkiye'de kabul gören 38 harfli Laz alfabesi
şöyledir
A, B, C, Ç, Ç’, D, E, F, G, Gy, Ğ, H, İ, J, K, K’, Ky,
Ky’, L, M, N, O, P, P’, R, S, Ş, T, T’, U, V, X, X’, Y,
Z, Z*, 3, 3’
Lazcaya özgü harfler
ḉ ǩ ṕ ʒ ǯ ť x ž ğ Bu harflerin Türkçe karşılığı
yok.
Türkçede olan I Ö Ü harfleri Lazcada yoktur.
Bu 9 harfin dışındaki diğer harfler Türkçe ile
aynıdır.
Üstte belirttiğimiz (ḉ ǩ ṕ ʒ ǯ ť x ž ğ) Lazcaya
LAZCA AYLAR
Rize/Çamlıhemşin/Dikkaya köyü (mek'alesk'iriti) Türkçe-Lazca
OCAK = Buyuğayi
ŞUBAT= Gucuği
Mart= Mart'i
Nisan= Ap'rili
Mayıs= Maisi
Haziran= Çerezi
Temmuz= Ç'uruğayi
Ağustos= Ağustozi
Eylül= Çxalva
Ekim=Gumva
Kasım= Aircuzi
Aralık= K'arak'işi
Rize/Fındıklı ilçesi Pi3xala köyünde Lazcada
kulanılan aylar
Ocak= Zemperi
Şubat= Gucuği
Mart= Marti
Nisan= Ap'rili
Mayıs= Mayisi
Haziran= Hazirani
Temmuz= Ç'uriğayi/k3apa(çürük ayıda derler
turkçece k3apa "çuruk" anlamına geliyor )
Ağustos= Agustozi
Eylül= Çxalva
Ekim= Guma
Kasım= 3ivla
Aralık= K'arakişi
Masvare 7
LAZCA GÜNLER
Pazartesi= Tutaçxa
Salı= İǩinaçxe
Çarşamba= Cumaçxa
Perşembe= Çaçxa
Cuma= P'araske / Obişxa
Cumartesi= Sapat'oni / Şurişxa
Pazar= Mjaçxa
Lazca gün isimleri / Lazebura Ndğalepeşi Yoxope
Birebir görştüğüm Megrel Lasha Kodua Megrelce
günleri şu şekilde bana aktardı
MEGRELCE GÜNLER
türkçe/ingilizce/megrelce
pazartesi -- sunday -- tutashxa
salı -- monday -- taxashxa
çarşamba -- tuesday -- cumashxa
perşembe -- wednesday -- 3ashxa
cuma -- thursday -- obishxa
cumartesi -- friday -- sabat'oni ( shurishxa )
pazar -- saturday -- jashxa
Lazca haftanın günleri şu şekilde söylenebilir.
1.gün (p.tesi) = maarani ndğa
2.gün (salı) = majurani
3.gün= masumani
4.gün = maotxani (çaçxa)
5.gün = maxut'ani
6.gün = maaşani
7.gün = maşk'it'ani
LAZ KÜLTÜR DERGİSİ KİANA
Masvare 8
LAZ KÜLTÜR DERGİSİ KİANA
Nasılsın : Muç'ore / Muç'oşire
İyiyim : Vrosi Vore / K'ai Vore
İyiyim Sen Nasılsın : Vrosi Vore Si Muç'ore /
K'ai Vore Si Muç'ore
Hoş Geldin : Xoş Moxt'i / K'ai Moxt'i
Hoşçakal : K'aite
İyi Akşamlar : Vrosi Serepe / K'ai Serepe
İyi Günler : Vrosi Ndğalepe / K'ai Ndğalepe
Memnun Oldum : Vixeli
Xela do K’aoba / Merhaba = Merhaba (arapça)
Muç’ore? = Nasılsın?
Muç’oret? = Nasılsınız?
Kai bor / Vorsi vore = İyiyim
Si muçore? = Sen nasılsın?
T’k'va muç’oret = Siz nasılsınız?
Mati Vorsi (kai) vore = Ben de iyiyim.
Teşekkür ederim = Mardi.
Mu cegozun? = Adın ne?
Ma Remezani cemozun = Benim adım Ramazan.
Yoxosk’ani muon? = Senin adın nedir?
Mati Gulcani cemozun = Benim adım da Gülcan.
Mu dulya ikum? =Ne iş yapıyorsunun? hangi
işi yapıyorsun?
Mangurale vore = Ben Öğretmenim
Si mu dulya ikum? = Sen ne iş yapıyorsun?
Mati Mamgure vore = Ben de öğrenciyim.
Nam mektebişe ulur = Hangi okula gidiyorsun?
Mektebi şk’imi Vija’n ( vija ren) = Okulum
Çamlıhemşin’de.
Nak’u 3′aneror? (3′aneri re)= Kaç yaşındasın ?
ma eçidovit’ atxo 3′aneri vore = Ben 34 yaşındayım
Si nak’u 3′aneror? = Sen kaç yaşındasın?
Mati vit’oovro 3′aneri vore = Ben de 18 yaşındayım.
So xer? = Nerede oturuyorsun?
At’aşeni pxer = Ardeşen’de oturuyorum.
Nana do babask’ani muç’on? = Annen ve baban nasıl?
Nanaşk’imi vorson mara babaşkimi am3ika zabunon = Anenem iyi fakat babam biraz hasta
Babask’ani mu ağodu? = Babana ne oldu?
Babaşk’imi an3′ka burgulepe a3′unen = babamın biraz dizleri ağırıyor.
Ma huy vulur = Ben şimdi gidiyorum
Ok’açxe ok’ovikatat = Sonra buluşalım
Guri k’aite = Hoşçakal
Dogitanan, gogitanan : Günaydın
si mayoroper, si malimber, si p'orom. Bu üçü
de kulanılır.
ilki ardeşen çamlıhemşin, pazar (atina), sonuncusu ise arhavi fındıklı hopa'da kullanılır.
kadın erkeğe diyecekse şk'imişk'ala diçili=benimle evlenirmisin dir / Erkek kadına diyecekse
Masvare 9
şk'imişk'ala dikomoji dir.
nefret=inkraği
senden nefret ediyorum= sk'anda inkraği miğun
Vorsi serepe : İyi geceler
Sevgi=Olimbera, Oropa, qoropa
Sevgili=Oropeli, oroperi, oropili, Şurumşine
Sevimli=Oroponi,Olimboni
Sevinç=Oxelu, Oxelera, Xeloba, Xela
Sevinçli= Xeleri, Xeleberi
Sevindirdi (sevinmek) =Oxelu
Sevgilim=Oroperi (sevgili) Şk'imi (Benim)
OroperiŞk'imi
Şimdi Bunlardan Cümle Kuralım
Ar (Bir) Bozo (kız) Komaziru (Gördüm)
Ar Bozo Komaziru Vixeli= Bir Kız Gördüm Sevindim. (cümle yapısı aynıdır)
Ar Bozo Komaziru Ma(y)oropu= Bir Kız Gördüm Aşık Oldum (sevdim)
Ar Biç'i Komaziru Ma(y)oropu= Bir Erkek Gördüm Aşık Oldum
Ma (ben) Himu (o) Ma(y)oropu= Ben O'na Aşık
(sevdim) Oldum
Si (sen) Ma(y)oroper= Seni Seviyorum.
Si Malimber= Seni seviyorum
Sk'anişeni Meyevolam= Senin İçin Deliriyorum
Sk'anişeni Bğurur=senin İçin Ölüyorum
Oxrask'iri: Bir erkek yada bir bayanın eşinin
ve Müstakbel eşinin kardeşi erkek ise lazcada
oxrask'iri denir.
www.lazca.org
LAZ KÜLTÜR DERGİSİ KİANA
MEK'ALESKİRİTİ
1
RAMAZAN KOSANOĞLU
958 yılında Mekaleskirit olan adı halkın
bilgisi dışında Dikkaya köyü olarak değiştirilmiştir.
Orjinal
yer isimleri o toplumun
hafızasıdır. Hangi
dilde olursa olsun
değiştirilmesi
asimilasyondur.
Köyün ismi Lazcada Mek'aleskirit
ve Mek'alesk'iriti
olarak iki farklı
şekilde yaygın
olarak kullanılmaktadır.
Mek'aleskiriti ismi
hakkında kesin
bir bilgiye şu an
sahip olmasak da
yaşlı köy sakinleri
ve bir kaç elden
nakledilen kelime
anlamı hakkında
bilgimiz şu şekildedir
Mekal etmek
Mek'al etmek. Köydeki bir çok kişi Mek'aleskiriti
isminin "Mek'al etmek" kelimesinden geldiğini
söylemektedirler.
Buna göre "mek'ali sk'iri" (mekali=yerdeki bir şey-
leri bulunduğu yerden kaldırıp götürmek.sk'iri=erkek evlat, delikanlı) denildiğini bunun da zamanla
"Mek'alesk'iri" cümlesi "Mek'alesk'iriti" olarak zamanla değiştiği söylenmektedir. Mek'al etmek başka
bir görüşe göre "yer kapmak" anlamına gelmektedir.
Çevredeki bazı yerleşim yerlerindeki isimlerin
anlamlarının bi http://i49.tinypic.com/sma9w1.jpg
Üzerinde yaşayanlar dillerini kaybetseler bile yer
isimlerini kaybetmezler. Bu anlamda bile yer isimlerinin önemi büyüktür.
Mek'aleskiriti isminin çok zayıf olsa da (bana göre
isabetli değil) Lazcadaki melenk'ale (karşı taraf) anlamından türediği de rivayet edilmektedir.
MEK'ALESK'İRİTİ KONUMU
1958 yılında
mekaleskirit olan
adı Dikkaya köyü
olarak halkın
iradesi dışında
değiştirilmiş,
daha önce Pazar
(atina) ilçesine
bağlı iken Çamlıhemşin ilçe olmasıyla bu ilçeye
bağlanmıştır.
linmemesi isimlendirmelerin genelde orada yaşamayanlar tarafından yapıldığı, başkalarının isimlendirmesiyle oluşabileceğini var saydığımızda yer
isimlerin bilinmemesi ya da başka dillerde olması
doğaldır. Türkiye isminin Türkçe olmaması gibi.
Diller zamanla değişse bile yer isimleri değişmezler.
Masvare 10
Köy,bağlı olduğu
Çamlıhemşin
ilçesne 4, yakınlarında bulunan
ilçelere Ardeşen'e 19, Pazar'a
23, Rize iline ise
60 km uzaklıktadır. Köye ulaşım Ardeşen pazar
arasında bulunan Fırtına deresinden 16 km dikkaya
içeriye girerek sağlanmaktadır.
LAZ KÜLTÜR DERGİSİ KİANA
MEK'ALESK'İRİTİ NÜFUS VE (metrağudu), Destan ve ölü evi ritüelleri, düğün ve tulum ezgileri, horonları
MAHALLELERİ
K
öyün ilk yerleşimi hakkında
bir bilgi bulunmamasıyla
birlikte 300-350 yıllık olduğu
tahmin etmekteyim. Bu
konuda nüfus kayıtları bulunmamaktadır. Dikkaya köyü Fırtına Vadisinde,
doğusunda Ğvandi köyü (Çayırdüzü),
batısında Xandaği köyü (Pazar/Handağı
köyü), Güneybatısında Komilo köyü
(kadıköy), Güneydoğusunda M3'anu
köyü (topluca), Kuzeyinde Beyija (behice) Köyü, Kuzeybatısında ise Zibari
(güllü) Köyü bulunmaktadır. Beyija ve
Zibari köyü Dikkaya köyüne bağlı iken
bu köyden ayrılarak köy statüsü almıştır. Dikkaya köyü Merkez, Tudeniçoyi,
K'inya, Meleniçoyi, Xojiva, Golazeni
ve Naxra mahallerinden oluşmaktadır.
Köyde 2014 itibari 514'ü bayan olmak
üzere 1027 kişi yaşamaktadır.
Mekaleskirit Köyü
Mekaleskirit köyü tamamı Laz halkından oluşmaktadır. Kolxis ve Lazika halkı olarak bölgenin en eski halklarından
olan Lazlar bu bölgede özellikle 1. yy da
varlıklarını sürdürmüşlerdir. Dikkaya
köyü Laz dili bakımından zengindir.
Yörede benzeri az rastlanan ritüeeller
ile bilinir.
Bu ritüelleri konu aldığım yazılarımı
Laz kültür inanışları-2 ve Laz kültür
inanışları-2 okuyabilirsiniz.
Mekaleskiriti köyünün Lazca atışma
meşhurdur.Bir çok Laz halk şarkıları,
destanları ve daha ezgilerin kaynağıdır.
Mekaleskirit Köyü
KÖYDE NELER VAR?
Köyde Mekaleskirit Derneği, 5 tane
bakal, 2 oyun salonu & internet cafe,
1 nalbur, 1 tane de ekmek fırını bulunmaktadır. Köyde taşımalı sistemle
köylerdeki kasaba ve ilçe okullarına
taşınmaktadır. Köyün sınırları içinde
bir adet 4 sınıflı okul bulunmaktadır.
Köyde geçmişte mısır ve ot yetiştirilirken günümüzde çaya dayalı tarım
yapılmaktadır. Köyün tamamına yakını
çaydan gelir elde edip geçimlerine destek olmaktadır. Bir diğer gelir kaynakları ise inşaat sektörüdür. Gurbetçilik ile
geçim sağlamak buranın da kaderi.
Yüzyıllardır dillerini ve kültürlerini
yaşatan Lazların buradaki varlıkları da
diğer yerlerdeki gibi tehlike altındadır.
Mekaleskiritlilerin Bodo3ur (boğaz
yaylası) ve Kaçkari (koçdüzü) adı verilen iki yayla vardır. Her sene Koçdüzü
Yaylası'nda (cileni ngola) turnuvalar,
Spor organizasyoları ve kültürel aktiviteler düzenlenmektedir. Ayrıca her sene
Mekaleskiriti'de ramazan bayramının
3. günü geleneksel tahta araba yarışları
düzenlenerek kültürlerini, geçmişlerini
yaşamaktadırlar.
yazı hakkında düşünce ve fikirleriniz
için lütfen bana yazın
Masvare 11
LAZ KÜLTÜR DERGİSİ KİANA
Hek’o çetini varen! Oxelu , so na pskidut hek
ren . Oxelu guriçkuniz meşaxen. Gamayonu
unon, oz’iyamu unon .Ar xvala oz’iyamu…
Ar bereşi toliz, ncaz na ik’an3’urz mbuliz
ren. Guriten na o3’kert k’at’a svaz z’in. Nositi varunon, toliti. Xvala guri.
Ağani mozayi na doyinu pucişi toliz ren.
T’ot’epez na yo3’xondun k’inç’epeşi oç’andinuz ren.
Motalimuşi na osteramz k’at’uşi k’udeliz ren..
E na k’at’u k’onayi navabivet!
Ncalepeşi k’apulaşen na miz’i3’aman zuğaz
ren.. Ç’erişen na 3’apun mç’imaz ren. K’uçxete yobaz’gaşkule na ç’irinamz oxorişi pi3’ariz
ren. E na pi3’arepeti na bok3’inamt !
Umçanepeçkunişi nenapez ren oxelu.. Oputepez na yosvarez k’valepeşi msk’vanobaz ren.
Ak’oşkapeşi ‘yeşili’z ren.
OXELU SOREN?
İrik artikatiz haya uk’itxomz. Oxelu?
Hek’o çetini varen. Oxeluz oz’iyamu unon.
İpti osteruşen kogamaxtit. Mendraşen a
o3’kedit. Naşkvit p’eciti dulyapetkvani. Xvala
a m3’ika seyiri vit. Muşeni bcgiyalamt, muşeni bğarğalamt, soşe bisurint? Xur na momixtaman do ndğalepe na bosvaremt mutxanepe
mt’ini hek’o p’ecitiyeni? Guri na but’axumt
artikatiz…
Butk’apeşi k’apulaz na t’kobun ntxiri oz’iyamu
ren oxelu. Nuk’upe t’at’eyi na bibxort m3’koz
ren. Çayişi gamaçuşen moxtaşi na doloblamt
ğaliz ren. E na ğalepeti na boşkuinamt!
Mxuciz xe na emidumenan badepez ren.
Nan3’orezpe nadomoguraman z’iz’ineyi p’icepemuşite k’ç’inepez ren.
Oxorişi k’ola nadobdumert maltepeçkuniz
ren. Mç’kudi na epç’opumt bakkalişi p’iciz
o3’kedit, hek ren! Dolmuşiz doxunoni nameçamt nandidişi şuriz ren..
Masvare 12
A goygzalit , na z’iraten berez kodolak’idit,
hemuşi xepez ren oxelu! Oropeyitkvanişi
aliz ren, şuramuşiz ren aşurit!
Ar nena na domoguraman moellimepez uğunan oxelu . Mektebiz kapulaşi svalepez naxenan talebepez ren. Naiçalişamzpeşi upiz ren !
Ar manabreşi mxuciz ren. Xe na uk’limaten
k’at’a şuriz ren. Mogaşkuinetan, xe uk’limit
ar na vaiçinomt şuriz. Uz’i3’init, tolepemuşiz
o3’k’edit artikatiz. Gunz’e gunz’e o3’kedit.
Ok’iltit nagiğunanpe. Dobğit nameşegibğunanpe. Up’aramitit. Vaivuna ibgarit. Artikatişen mogaşkuinetan. Kelak’atit.
Hek’o çetini varen! P’at’oba oğurinit, k’aoba
doyurinit..Ayorop’it. Xvala ayorop’it. Didi
gurepetk’vani m3’udite moopşamt. Guritk’vani mot şinaxumt. Ok’ilt’ut’e birdaten. K’iana
oropa do k’aobaten boktinaten. Bz’iyaten ki
oxelu omt’un k’at’a svaz. Birap’ap’eten pskidaten uk’açxe.. Ar sersi bognaten , gzalepe
pukurepeten omipşanoen.Xoroniz k’uçxepe
k’ap’eti gepçaten! Bixelaten…
Hek’o çetini varen! Oxelu guriçkuniz meşaxen…
Merve ALÇİÇEK - ARKABİ
LAZ KÜLTÜR DERGİSİ KİANA
TANIŞTIKLARI ARAÇ,DÜĞÜN ARABALARI OLDU
R
ize’de uzun zamandır otobüs şoförlüğü yapan Tahsin Oral otobüsünü gelin arabası
olarak süslemesi ilginç ve bir o kadarda
hoş bir görüntü oluşturdu.
Otobüs şoförü olan Tahsin Oral ile otobüsünde
tanıştığı, Aybüke Yamancı’yla evlenmeye karar
verdi. Genç çift, düğünlerinde bir farklılık yaparak,
tanıştıkları otobüsün gelin arabası yapmak istedi.
otobüsü süsleten genç çift, şehir turu attıktan sonra
vatandaşların şaşkın bakışları arasında düğün salonuna gitti.
R
RIZELI GENÇ AHŞAPTAN 25 ÇEŞIT OYUNize’nin İyidere ilçesinde yaşayan Oğuzhan
Günaydi, hobi olarak yapmaya başladığı ahşap oyuncakları babasının mobilya
atölyesinde sergileyince vatandaşlardan
büyük ilgi gördü.
Babasına ait mobilya atölyesinde hobi olsun diye
organik ahşap oyuncak yapmaya başlayan 23 yaşındaki Günaydi, sosyal medyada ve babasının mobilya atölyesinde sergilediği ahşap oyuncakları satın
almak isteyenlerin sayısında artış olunca sipariş
almaya başladı.
Ahşap oyma teknikleriyle helikopter, tank, tır, yat,
dozer, kamyonet ve otomobil gibi organik oyunOTÖBÜSÜME AŞIĞIM
Tahsin oral yaptığı açıklamada,”Ben otobüsümü çok caklar yapan Günaydi, ahşap oyuncakları 50 ila 500
liradan satıyor.
seviyorum,bu mutluluğumuda otöbüste yaşamak
istedim,zaten sefer halinde tanıştım eşimle,onun
Günaydi, yaptığı açıklamada, normalde turizmci
için düğün arabamı otöbüs yaptım” dedi.
olduğunu, baba mesleği olan mobilyacılıkla da ilgilendiğini belirtti.
Ayşe Nişancı - Gelişim Haber Merkezi
Masvare 13
R
RUSLAR KARADENIZ’E DE BEKLENIYOR
esmi raporlara göre, Doğu Karadeniz’e
2015 yılında yaklaşık 350 bin Arap turist
gelirken, bu yıl 500 bin Arap turist bekleniyor.
Son dönemde yaşanan normalleşme süreciyle
genelde Antalya’yı tercih eden Rus turistler artık
Doğu Karadeniz’e de bekleniyor.
Bölgeye gelen turist çeşitliliğinin artırılması ve özellikle Rus turistlerin de Doğu Karadeniz’e gelmesi
için yatırımlar yapılıyor.
Rize, Trabzon, Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu
illerinin bulunduğu bölgede bu projeler kapsamında DOKA’nın 500 milyon TL’den fazla yatırım
yaptığı belirtilirken 2016 yılı içerisinde 50’den fazla
yeni otel hizmete girecek. Oteller ve turizm acenteleri ise özellikle Rus turistlere yönelik kampanyalar
ve çeşitli aktivitelerle hazırlık yapıyorlar.
Turistlerin uğrak yeri Rize’deki Ridos Termal
Otel’in sahibi Kasım Ekşioğlu konuyla ilgili olarak
Rus turistleri de bölgeye beklediklerini ve onları da
LAZ KÜLTÜR DERGİSİ KİANA
MEKADER Derneği Başkanı Halil Kosanoğlu,
gazetecilere yaptığı açıklamada, unutulmaya yüz
tutmuş tahta araba kültürünü yaşatmak için çabaladıklarını belirtti.
R
ize’nin Çamlıhemşin ilçesine bağlı Dikkaya
köyünde geleneksel “Laz Ralli” tahta araba
şenliğinin altıncısı yapıldı.
Yarışmaların bu yıl 6.’sını organize eden Mekaleskirit Köyleri Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği
Başkanı Halil Kasanoğlu, yok olmaya yüz tutan bir
kültürü yaşatmaya çalıştıklarını ifade edip, “Biz ve
bizden önceki kuşaklar çocukluklarında bu arabalar ile oynardı. Ancak artık çocuklar bilgisayarlarla
oynuyor.
Ufak çaplı kazaların yaşandığı yarışlarda hafif yaralanan 3 kişiye sağlık ekipleri müdahale etti. Şiddetli
yağış nedeniyle zaman zaman ara verilen yarışlarda,
lastiği çıkan veya kırılan arabalar tamir edildi ve
sonraki yarışa katılmaları sağlandı.
Yarışlarda dereceye girenlere çeşitli ödüller verildi.
Kadın, erkek, genç, yaşlı yaklaşık bin kişinin izlediği yarışlar için parkuru daha iyi görmek isteyenler
evlerinin balkonlarına ve çatılarına çıktı.
Minikler 350 metre, büyükler 500 metre ve gençler
1 kilometre yarışlarında, dik ve virajlı pistte 40 araç
yarıştı. Yarış pistine Lazca ve Türkçe dillerinde,
‘Düşmeyin’ ve ‘Kaza yapmak yasaktır’ yazılı tabelalar asıldı.
Ramazan Bayramı’nın neşeli geçmesi için Mekaleskirit Köyleri Sosyal Yardımlaşma Eğitim Kültür ve
Dayanışma Derneğince (MEKADAR) bu yıl 6’ncısı
düzenlenen “Laz Ralli”ye katılan tahta arabaların
parkura uygun olup olmadıkları tek tek kontrol
edildi.
Ardından düzenlenen yarışlarda, büyüklerde üçer
kişiden oluşan 6 grup, yaşlılarda üçer kişiden oluşan
4 grup, gençlerde ise ikişer kişiden oluşan 5 grup ter
döktü. Büyükler bin, yaşlılar 300 ve gençler ise 500
metrelik parkurlarda yarıştı. Çocuklar, gençler ve
yaşlılar kategorilerinde yapılan yarışmalara yaklaşık
30 yarışmacı, kendi geliştirdikleri tahta arabaları ile
katıldılar. Kıran kırana geçen müsabakalarda hız
sınırını aşarak finiş noktasında durmakta güçlük
çeken yarışmacıların yanı sıra bindikleri aracı
ayakları ile itecek kadar yavaş gidenler de oldu. Çok
sayıda kişinin izlediği yarışmalarda küçük çaplı
kazalar da yaşandı.
yazılı tabelalar da yerleştirildi.
Kaza yapan 3 yarışmacı arasında birincilik tartışması da yaşandı. Heyecanlı geçen yarışlarda 2 kişi
yaralandı. Yaralılara ambulansta müdahale edildi.
Biz dernek olarak yok olmaya yüz tutan bu kültürü
yaşatmayı, yaşatırken de insanları eğlendirmeyi
amaçlıyoruz. Bu nedenle geçtiğimiz yıllarda olduğu
gibi bu yıl da Ramazan Bayramı’nın ikinci gününde
etkinliğimizi gerçekleştirdik” dedi.
Tahta araba yarışlarında önceki yıllarda yaşanan
kazalar nedeniyle güvenlik önlemleri de alındı.
Bu çerçevede yarış pistinin tehlikeli bölümlerine
saman balyaları ve otomobil lastiği konuldu. Yarışların yapıldığı parkur kenarına, “Yavaş, düşersin”,
“İlerisi viraj”, “Kaza yapmak yasaktır”, “Bas gaza”
Masvare 14
LAZ KÜLTÜR DERGİSİ KİANA
ARKABİŞİ BELEDİYE BAŞǨANİ LAZURİ DİSİNAPU
A
rkabişi Belediye Başǩani Coşkun HEKİMOĞLU Lazca.org’işi buyurci Klemurişi
Ramazan KOSANOĞLU Lazuri roportaji komeçu.
Ǩamp̌ arna köyi festiveli naoǩiǩatey sva ǩameraşi ǩarşi Lazuri ç̌itx̆ ape Lazuri cuğabi
meçu.Başǩani Lazuri isinapit, berepe dvogurit çi Lazuri nena do kulturi sǩudasya
tǩ̆ u. Belediye başǩanepeşǩala Lazuri roportaji Lazepeşi tarixi p̌ otĕ variyudortŭ .
Masvare 15
LAZ KÜLTÜR DERGİSİ KİANA
2011 yılında başlanan Seyfullah Hacımüstüoğlunu, Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı ( DOKA ),
Rize Valiliğinin, Ardeşen Kaymakamlığının, Rize il turizm müdürlüğünün, Ahmet Hamdi Yazıcı,
Belgin Geniş ve Mine Balcının önemli katkıları olan müze 323 bin liraya mal oldu.
Müzede yörede yaşayan Lazların geleneksel giysileri, el aletleri, çalışma araç-gereçleri, yaşama dair izler,
dil ve kültür konulu çok sayıda eserler bulunuyor. Eserlerin toplanmasında önemi katkıları olan Ahmet
Hamdi Yazıcı adı verildi.
Çok sayıda katılımcının yoğun ilgi gösterdiği açılışta geçmişini bilmeyen geleceğe yön veremez vurgusu
dikkat çekti.
Bölgede Artvin/Arhavi/Kamparna'da bulunan
Yaşam Müzesinden sonra Rize/Ardeşen ilçesi de
müzeye kavuşmuş oldu.
Müze ziyaretçilerini bekliyor.
WWW.LAZCA.ORG EN GÜNCEL LAZ DİLİ VE
KÜLTÜRÜ WEB SİTESİ. MA LAZİ VORE.
Masvare 16
LAZ KÜLTÜR DERGİSİ KİANA
İletişim bilgilerimiz
www.lazca.org
[email protected]
facebook/lazca.turkiye
5377296034
Temmuz-Ağustos 2016 s.1
Masvare 17