Küçük bir başvuru kitabı – Tedavi ve önleyici tedbir

Küçük bir başvuru kitabı –
Tedavi ve önleyici tedbir:
Derin ven trombozu ve akciğer embolisi
Sayın okuyucu,
doktorunuzun sizde derin ven trombozu veya akciğer embolisi tespit ettiğinden veya suni diz ya da kalça
eklemi ameliyatı sonrasında size
tromboz profilaksisi uygulanması
kararlaştırıldığından bu broşürü
okumaya başladınız. Belki de size
yakın bir kişi hasta olduğu için hastalık hakkında bilgi edinmek istiyorsunuz.
Trombozlar, prensip olarak her damarda oluşabilen kan pıhtılarıdır.
Bacak ve kalçada derinde bulunan
toplardamarlarda (venlerde) çok
daha sık görülür. Bu broşür, derin
ven trombozu ve akciğer embolisi
riski hakkında bilgi amaçlı hazırlanmıştır. İlerleyen sayfalarda doktorunuzun yardımıyla aktif şekilde
kendinizi nasıl koruyabileceğinizi de
öğreneceksiniz.
2
Günümüzde trombozları ya da akciğer embolisini önlemeye ve tedavi
etmeye yönelik çeşitli olanaklar vardır. Bu broşür size sadece ön bilgi
sunabilir – doktorunuzla yapacağınız
kişisel görüşmenin yerini asla tutamaz!
Daha ayrıntılı bilgiyi internette de
bulabilirsiniz:
www.gegen-thrombose.de
3
Tromboz ya da akciğer embolisi nedir?
Tromboz neredeyse herkesin bir şekilde duyduğu tıbbi bir kavramdır. Bu
kavram antik dönemden günümüze
ulaşmıştır ve “thrombós” Eski Yunancada “tıkaç” anlamına gelir.
Tromboz, bir damarın bir kan pıhtısı
(trombüs) nedeniyle tıkanması demektir. Bacak ve kalçada derinde
bulunan venlerde çok daha sık
görülür. Trombozun en tehlikeli sonuçlarından biri akciğer embolisidir.
Akış halinde:
Damardan engelsiz
akan kan hücreleri
4
En çok bacak venlerinde oluşan
trombozlar bir yandan ilgili bacakta
doku hasarına sebep olabilir. Diğer
yandan kan pıhtısı yerinden ayrılabilir
ve akan kanla birlikte sürüklenebilir.
Kan pıhtısı akciğere ulaştığında ve
orada bir damarı tıkadığında akciğer
embolisi oluşur. Hayati tehlike
oluşturan bu komplikasyon sağlıkla
ilgili ciddi sonuçlara yol açabilir. Bu
nedenle doktorların öncelikli görevi
akciğer embolisini önlemektir. Tromboz riskinin çok yüksek olduğu durumlar vardır. Böylesi durumlarda
trombozu önlemek, yani profilaksi
önerilir. Akut tromboz ya da akciğer
embolisi olan hastalar derhal tedavi
edilmelidir.
Risk faktörleri ve akciğer embolisi hakkında daha fazla bilgi için
“Ne gibi risk faktörleri vardır?”
ya da “Tromboz hangi sonuçlara
yol açabilir?” bölümlerine bakabilirsiniz.
5
Tromboz nasıl oluşur?
Kanın pıhtılaşması vücudu korur
Kan pıhtısı kanın pıhtılaşmasıyla oluşur.
Bunu hepimiz örneğin küçük kesi yaralarından tanıyoruz: Kan pıhtılaştığından ve
koruyucu kabuk oluşturduğundan
yaranın kanaması çabuk durur. Yara
iyileşir. İyileşme için çok önemli olan
pıhtılaşma, damarın içinde gerçekleştiğinde ciddi komplikasyonlara yol açabilir.
Çünkü burada oluşan kan pıhtısı örneğin
akciğere sürüklenebilir ve orada akciğer
embolisine sebep olabilir.
Şu üç ana faktör tromboz oluşumuna
katkı sağlar:
• Kan akışında yavaşlama (örneğin
hareketi engelleyen sargılar, yatağa
bağlılık durumu)
• Damar duvarında yaralanmalar
(örneğin ameliyatlarda)
• Kanda değişiklikler
Kanın pıhtılaşması yaraların
iyileşmesini sağlar.
6
Risk faktörleri hakkında daha ayrıntılı
bilgiyi “Ne gibi risk faktörleri vardır?”
bölümünde bulabilirsiniz.
Sağlıklı ven kapakları ve kas
pompası çok önemlidir
Kanın bacak venlerinden geri akışı ven
kapakları ve kas pompasıyla sağlanır.
Ven kapakları damar duvarlarının iç tarafında bulunan cep şeklindeki kıvrımlardır. Teknik bir çekvalf gibi çalışan kapakçıklar, kanın sadece tek yönde, yani
kalbe doğru geri akmasına izin verir.
Ven kapak sistemi kas pompasıyla desteklenir. Ayak ve bacak kasları büzüldüğünde venlere baskı uygulanır ve kan
kalbe doğru bastırılır. Kasların hareketiyle venöz kan akışı desteklenir.
Çoğu yolcular uzun uçak yolculuklarında
bacakların şiştiğini bilirler. Uzun süre
oturulduğunda kas pompası tam çalışamaz. Ayağa kalkıp hareket edildiğinde
kas pompası tekrar aktive edilir ve iyileşme sağlanır.
Ven kapağı –
bir tür geri tepme valfi gibidir
Ven
Kanın kalbe doğru
akış yönü
Ven
kapağı
Derin ven trombozunun ve akciğer
embolisinin lokalizasyonu ve oluşumu
Embolizasyon
Akciğer
embolisi
Derin ven
trombozu
(akciğere
sürüklenen
damar pıhtısı)
Trombüs
(pıhtı)
7
Ne gibi risk faktörleri vardır?
Bacaklarda büyük ameliyatlar
Örneğin kalça veya diz eklem protezinin yerleştirilmesi gibi bacaklara
yapılan büyük ameliyatlar tromboz
açısından yüksek risk oluşturur. Bir
Risklerini bilen kişi hastalığından
bir adım önde olur!
• Ven yetmezliği/mevcut varisler
• Büyük ameliyatlar veya ağır
yaralanmalar
• Kanser hastalıkları
• Uzun süreli yatak istirahatı veya
hareketsiz kalma
• Gebelik ve lohusalık
8
yandan bunlar büyük operatif girişimlerdir, diğer yandan hareketin
kısıtlandığı bir dönemi beraberinde
getirir.
• Belirli ilaçların alınması (örneğin
doğum kontrol hapı, menopoz
döneminde hormon takviye terapisi)
• Kalıtsal veya edinsel kan
pıhtılaşma bozukluğu
• Aşırı kilo
• Yaşın 40 üzeri olması
• Ailede mevcut tromboz/emboli
9
Tromboz nasıl tespit edilebilir?
Semptomları kendiniz fark
edebilirsiniz
Aşağıda belirtilen şikâyetler derin ven
trombozu belirtisi olabilir. Bu semptomlardan birini ya da birkaçını fark ettiğinizde lütfen doktorunuza danışın:
•A
ğırlık hissi ve/veya gerilme hissi
veren bacak şişmesi. Ender vakalarda
her iki bacakta da görülebilir.
• Sancı da belirebilir. Bunlar çoğu kez
kas tutukluğu gibi algılanır. Bunlar
baldır ve/veya uyluk kaslarında ve ayak
tabanında baskıya karşı hassas sancılardır.
• Sallanan bacağın derisinde aşırı
ısınma veya morarma.
Çok sayıda tromboz çoğu kez şikâyete
sebep olmadığından (asemptomatik
tromboz) ne yazık ki fark edilmemektedir.
Risk faktörleri hakkında daha ayrıntılı
bilgiyi “Ne gibi risk faktörleri vardır?”
bölümünde bulabilirsiniz.
10
Doktorda teşhis olanakları
Tromboz şüphesi halinde doktorlar aşağıda belirtilen muayenelerle pıhtı oluşup
oluşmadığını tespit edebilirler:
• Kompresyon ultrasonografi: Bu ultrason muayenesi en sık uygulanan yöntemdir. Doktor ultrason aletinin kafasını
vene bastırır ve “engelsiz” veya trombozlu olup olmadığını kontrol eder.
• Renkli doppler sonografi: Bu da ultra-
sonik bir yöntemdir. Kan akışı renkli
olarak görüntülenir.
• Bilgisayarlı tomografi ve manyetik
rezonans tomografisi de uygulanabilir.
• D-Dimerler kan pıhtısının oluşumu
veya çözülmesi sırasında oluşan belirli
indirgeme ürünleridir. Bunlar kanda kanıtlanabilmektedir (laboratuvar testiyle).
• Flebografi: Bu yöntem damarların sey-
rini ve kanın akışını görüntülemekte
kullanılır. Ayak sırtındaki venlerin birine kontrast maddesi enjekte edilir. Bu yön-
tem ender olarak uygulanır.
Doktorla yapacağınız özel görüşmede
sorularınıza en iyi şekilde cevap alabilirsiniz.
11
Tromboz hangi sonuçlara yol açabilir?
Post-trombotik sendrom
Özellikle uylukta beliren trombozlardan sonra görülür ve derin ven kapaklarının kalıcı zarar görmesine
bağlıdır. Sonuç olarak venin kanı
ileri taşıması mümkün olmaz ve
yığılma oluşur. Akabinde kan yüzeysel venler üzerinden yönlendirilir ve
varisler gelişebilir.
Ayrıca şişkinlik ve ciltte çoğu kez
kahverengi tonda renk değişimi
oluşabilir. Sonuç olarak alt bacakta
ülser (ulcus cruris) gelişebilir.
Akciğer embolisi
Akciğer embolisi trombozun sebep
olduğu sonuçlar arasında en tehlikeli olanıdır ve hatta ölümle sonuçlanabilmektedir. Almanya‘da her
yıl yaklaşık 40.000 insan akciğer
embolisi nedeniyle yaşamını yitirmektedir . Tromboz profilaksisine
titizlikle uyarak ve tromboz belirtilerinde derhal harekete geçerek
emboli riskini en aza indirebilirsiniz
(“Tromboz nasıl tespit edilebilir?”
bölümü). Akciğer embolisi geliştiğinde ise çabuk müdahale gerekir.
1
Gerekli bilgiye sahip
olanlar acil durumlarda hızlı davranabilir.
Aşağıdaki belirtiler halinde lütfen
derhal 112‘yi arayın ve ambulans
isteyin:
lisi
Akciğer embo
semptomları
,
- H ızlı nabız
tısı,
kalp çar pın
orku
ank siyete k
durumları),
ter basması
ı
- Nefes darlığ
șmesi
- Tansiyon dü
ı
- Göğüs ağrıs
ir ihtimal
- Ök sürme (b )
k
kanlı ök sürü
- Șok hali
- Ateș
Akciğer embolisinde
solunum olumsuz etkilenebilir.
12
1 Krş. Konstantinides, S., Klinik hekimi 2012, 41: 396-401
13
Akciğer embolisi nasıl tespit edilebilir?
Akciğer embolisi semptomları
Akciğer embolisini tespit etmek,
spesifik olmayan semptomları nedeniyle pek kolay değildir. Hastalar sık
sık nefes darlığı, göğüs kafesinde
ağrı, senkop (bayılma), ateş, öksürük ve/veya kanlı balgamdan
şikâyetçidir. Semptomlar çoğu kez
pıhtının (embolüs) büyüklüğüne ve
kişisel sağlık durumuna bağlıdır.
Akciğer embolisinin teşhisi için
çeşitli muayene yöntemleri
uygulanabilir:
• Göğüs kafesinin röntgen muayenesi, EKG ve kan gazı analizi
• Kompresyon ultrasonografi
• Bilgisayarlı tomografi ve manyetik
rezonans tomografisi
• D-Dimer testi
• Akciğer sintigrafisi
• Ekokardiyografi
Bu muayene yöntemlerinden hangisinin uygulanacağına doktor karar
verir. Akciğer embolisi çok ciddi bir
hastalık olduğundan derhal tedavi
edilmesi gerekir.
• Akciğer sintigrafisi: Bu yöntemle
akciğerde kan dolaşımı ve akciğerin havalanması incelenebilir. Elde
edilen sonuçlarla olası akciğer
embolisi teşhisi konulabilir.
• Ekokardiyografi: Bu kalp ultrason
muayenesi kalp hastalıklarının
teşhisinde rutin bir yöntemdir.
Kalbin hareketleri görüntülenerek
hastalığa bağlı değişmeler veya
hasarlar tespit edilebilir.
Tedavi hakkında ayrıntılı bilgi için
bkz. Sayfa 17.
14
15
16
Akciğer embolisi hangi sonuçlara
yol açabilir?
Derin ven trombozunun ve akciğer embolisinin
tedavisi: Ne gibi olanaklar vardır?
Kan pıhtısının büyüklüğü ve hastanın
sağlık durumu, akciğer embolisinin
gidişatında önemli rol oynamaktadır.
Kan pıhtısı tam olarak çözülmediğinde hastalık kronik evreye geçebilir. Bu durumda kronik
Mevcut bir trombozun tedavisi
Mevcut bir trombozun tedavisinde
örneğin akciğer embolisi gibi ardıl
hastalıkları önlemek ön plandadır.
tromboembolik pulmoner hipertansiyon olarak adlandırılan hastalık
gelişir. Bu hastalık tansiyonun akciğer dolaşımında yükselmesidir ve
kalp yetmezliğine yol açabilir.
Bunun için günümüzde iyi terapi
olanakları mevcuttur. Bir tedavinin
başarılı olması için terapi talimatlarına titizlikle uymanız büyük
önem taşımaktadır.
Mevcut bir akciğer embolisinin
tedavisi
Akut akciğer embolisinde hasta
derhal hastaneye götürülmelidir.
Hastanede genelde oksijen, ağrı
kesici ve kan pıhtılaşmasını önleyicilerle tedavi yapılır.
Bazı hastalara ayrıca trombolitik
tedavi uygulanır. Bu terapide tıkanıklığa sebep olan kan pıhtısının
eritilmesi için belirli ilaçlar kullanılır.
İstisnai durumlarda operatif girişim
de uygulanabilir.
17
Derin ven trombozu ve akciğer embolisinin önlenmesi
(profilaksi): Ne gibi olanaklar vardır?
Ameliyat sonrası profilaksi:
İğne veya tabletler koruma sağlar
Hastanede ameliyat olan herkes
muhtemelen bilir: Hemşire ameliyattan sonra hastaya bir iğne vurur. Bu
maddenin adı heparindir ve trombozu önlemek için kanı inceltmeye
yarar. Büyük ameliyatlardan sonra
tromboz profilaksi hastanede “temel
bakım” kapsamındadır.
Böylece tehlikeli komplikasyon riski
büyük ölçüde düşürülebilmektedir.
İğnenin yanı sıra tablet şeklinde
alınabilen ilaçlar da çıkmıştır. Ancak
bu tabletler şu an için sadece kalça
ve diz protezi ameliyatlarından
sonra verilmektedir.
Etkili olabilmeleri için bunların da
düzenli şekilde ve doktorun talimatları
doğrultusunda alınmaları önemlidir.
18
Ameliyat sonrası profilaksi:
İlaçsız terapiler
Kulağa çok basit gibi gelse de, önemli
bir koruyucu önlem de hastayı erken
mobilize etmek, yani bedensel aktivitesini sağlamaktır. Yeni ameliyat
olmuş hastalardan bazıları belki de
hemen ertesi gün neden ayağa
kalkmaya teşvik edildiğini kendi kendine soracaktır. Bu önlemin amacı
aktif tromboz profilaksidir.
Diğer önemli önlemler ise kompresyon sargıları ya da kompresyon
çoraplarının giyilmesidir. Bunların
uyguladıkları dış baskı (kompresyon)
kas pompasını destekler. Çoğu kez
sıkıntılı veya rahatsız edici olarak
algılansalar da, kompresyon çorapları trombozu önlemeye ve tedavi etmeye yönelik destekleyici araçlardır.
Kompresyon terapisi
Kompresyon çorapları ve ven sargıları, ven kapaklarının tekrar
kapanmalarını ve kan dolaşımının
harekete geçmesini sağlar. Kompresyon terapisi, posttrombotik
sendromun oluşmasını önleyebilir.
Kompresyon çorapları tedaviyi destekler ve posttrombotik
sendromu azaltır.
Doktorunuz, diğer önlemlerin türü ve
süreleri hakkında karar verecektir.
19
Derin ven trombozu ve akciğer embolisi profilaksisi
ve tedavisi: Hangi ilaçlar vardır?
80 yılı aşın zamandır derin ven
trombozu ve akciğer embolisinin
profilaksisi ve tedavisi için kan inceltici terapiler uygulanmaktadır.
Sonuç: Heparin ve K vitamini antagonistlerinin yanı sıra günümüzde kullanılmakta olan iki yeni
etkili madde sınıfı kanda belirli
pıhtılaşma faktörlerini “bloke etmektedir” (faktör Xa inhibitörleri
ve trombin inhibitörü).
Kısa bir genel bakış:
1930’lar
1950’ler
1980’lerin ilk yarısı
Heparinler
K vitamini
antagonistleri
Düşük molekül
ağırlıklı heparin
(iğne/infüzyon)
Faktör Xa inhibitörleri
pıhtılaşma enzimi olan Xa
faktörünü bloke eder.
(oral tablet)
1980’lerin
sonu/90’lı
yıllar
(iğne)
Trombin inhibitörü
pıhtılaşma enzimi olan trombini
(faktör IIa) bloke eder.
Direkt trombin
inhibitörleri
Doğal/sentetik indirekt
Xa inhibitörleri
(iğne/infüzyon)
(iğne)
Kumarinler nedir
(K vitamini antagonistleri)?
K vitamini antagonistleriyle tedavi, düzenli tablet alınmasının yanı sıra, kan
pıhtılaşmasının ve önceleri Quick değeri
olarak adlandırılan INR değerinin (uluslararası normalize oran) sürekli denetlenmesini gerektirir. Hasta için hangi
terapinin uygun olduğuna doktorlar
karar verir ve bunu yaparken fayda ve
risk analizini itinayla yaparlar.
Koruyucu etki sağlamak için INR değerinin 2 – 3 arası olması hedeflenir. Pıhtılaşma daha çok engellendiğinde kanama riski artar. Pıhtılaşma daha az
engellendiğinde ise tromboz riski yükselir. Bunu önlemek için INR değeri
düzenli olarak kontrol edilir. Her insan
K vitamini antagonistlerine karşı farklı
tepki verir ve dozaj kişiye göre belirlenmelidir.
2008’den beri
Direkt Xa inhibitörleri
(oral tablet)
Direkt trombin inhibitörleri
(oral kapsül)
Belirli gıda maddeleri K vitamini
antagonistlerinin etkisini olumsuz etkileyebilir.
20
21
Kumarinler –
önemli bilgiler!
Derin ven trombozu ve akciğer embolisinin tedavisi:
Yeni terapiler nasıl uygulanır?
K vitamini antagonistlerinin tesirini etkileyen ve bu nedenle dikkate alınmaları
gereken bazı faktörler vardır:
• Çok sayıda ilacın alınması
• K vitamini oranı yüksek olan gıdalar,
örneğin marul, karnabahar, taze fasulye, brokoli, maydanoz, hindiba,
frenk salatası (semiz otu), kıvırcık marul, mercimek, pazı, pırasa, brüksel lahanası, kırmızı lahana, kuzukulağı,
soğancık, ıspanak, milano lahanası
(Wirsing), soğan…
Direkt oral faktör Xa inhibitörleri
Trombozların ve akciğer embolisinin
tedavisinde kullanılan K vitamini antagonistlerin etkili bir alternatifi
vardır: Faktör Xa inhibitörleri. Faktör
Xa inhibitörü kan pıhtılaşmasını önleyici etkisini başka hastalıklarda
kanıtlamıştır. Rutin pıhtılaşma kont-
rolü artık gerekmez. Bu da
hastaların günlük yaşamında ciddi
bir kolaylık sağlar.
Sizin için uygun terapi yöntemi
hakkında lütfen doktorunuzla
görüşün.
Sonuç: K vitamini antagonistleriyle
terapi koruma sağlar, ancak külfeti
büyüktür ve yoğun disiplin gerektirir.
22
23
Siz kendiniz ne yapabilirsiniz?
Trombozu ve dolayısıyla akciğer
embolisi tehlikesini önlemenin
bazı temel kuralları vardır.
Bacak veni trombozlarının oluşmasını aktif şekilde nasıl önleyebileceğinize dair bazı önemli
tavsiyeleri aşağıda bulabilirsiniz.
• Şu kural daima aklınızda olsun: Oturmak ve ayakta durmak iyi değildir, yatmak veya yürümek daha iyidir.
• Mümkün oldukça sık ve düzenli
spor yapın. Koşmak, tempolu yürümek, yüzmek ve bisiklet sürmek
faydalı sporlardır.
• Kilonuza dikkat edin. Aşırı kilo venleri, ayrıca kalbi ve kan dolaşımını
zorlar.
Kas pompasının aktivitesi
için egzersizler
Yaralanma veya ameliyat sonrasında en kısa zamanda hareket
etmenizde fayda vardır. Aktif egzersizler kasları aktive etmeye ve bacak venlerini çalıştırmaya yarar.
Ayak tabanlarından uyluklara kadar
kas egzersizleri venleri kan pompalama görevlerinde destekler. Bu
“kas pompası” venleriniz için en
güçlü motordur. Sargınız veya alçılı
ekstremiteleriniz olsa da prensip
olarak geçerli kural şudur: Engelsiz
olan ekstremitelerinizi hareket ettirebilirsiniz!
1
1. egzersiz: Ayak parmaklarını ileri-geri
hareket ettirin
Sırt üstü yatın, kollarınız kasılmadan vücudunuzun yanında dursun, ayağınızın ucu yukarıya
baksın. Şimdi ayak parmaklarınızı ileri-geri hareket ettirin. 15 kez tekrarlayın.
1
2. egzersiz: Topuk ve ayak ucunu yuvarlama
Bir sandalyeye oturun ve ayaklarınızla yere basın. Her iki ayağınızın ucunu kaldırın ve bu sırada topuklarınızı iyice yere bastırın. Kısaca bu
pozisyonda tutun, ardından iki ayağı da parmak uçlarına bastırarak öne doğru yuvarlayın
ve topukları kaldırın. 15 kez tekrarlayın.
1
Önemli not:
Bu egzersizleri günde birkaç kez yapabilirsiniz. Ne kadar çok yaparsanız o kadar
iyidir. Başka hangi egzersizlerin faydalı olduğunu doktorunuza sorun.
24
Telif hakkı: 1 “Derin ven trombozlarının önlenmesi” hasta bilgilendirme broşürü. Yayınlayan: Aktionsbündnis Patientensicherheit e. V.
(www.aktionsbuendnis-patientensicherheit.de),Versiyon 1.0, Haziran 2010
25
Başka sorularınız var mı?
Bu broşür derin ven trombozu ve
akciğer embolisi hakkında ancak ön
bilgi verir. Doktorunuzla yapacağınız
kişisel görüşmenin yerini asla tutmaz. Daha başka sorularınız varsa
lütfen doktorunuzla irtibata geçin.
İsterseniz ücretsiz Bayer bilgi hattımızı da arayabilir veya internet sitemizi ziyaret edebilirsiniz:
Ücretsiz bilgi hattı:
0800-927 35 86
(hafta arası saat 8 – 18)
www.gegen-thrombose.de
26
27
Daha ayrıntılı bilgi için:
Bayer Vital GmbH
Ücretsiz bilgi hattı: 0800-927 35 86
Hafta arası saat 8˘– 18
L.DE.GM.08.2014.1671
Muayenehane kaşesi
Art.-Nr. 81558035
www.gegen-thrombose.de