Complete File ()

BiR URARTU KEMER PARQASI UZERINDEKi "ZIYAFET SAHNESi" *
(Lev. VII)
GunGmuzde Van B61ge Muzesinde VAN-75.5.119 Envanter Numarasi ile
sergilenmekte olan blr Urartu kemer parcasi ($ek.l ve Res. 1), uzerlnde yer alan
bezemesl acismdan dikkat gekicidlr. Sozkonusu eser, uzerlnde "ziyafet sahnesi"
olan tunc bir kemerin sag uc kismidir. Bugun elimizde olan bSlumiin de alt
kismi buyiik oranda tahribata ugramistir. Bu tahribat nedeniyle kemer pargasi
iizerinde yer alan bazi motiflerin alt bolumleri tamamen yokolmustur. Birkac
kez o n a n m g6ren ve belkl de sahip degistlren kemer iizerindeki percinler,
ziyafet sahneslnin yeraldigi bSlumun paralel nokta hatlanyla bezel! arka
kisma daha sonra eklendigini goste'rmektedir. Eklenen bu parcanin bir baska
kemere ait olmasi mumkundvir. Ana motifin a r k a s m d a yer alan bezeme,
noktalar lie suslenmis duzgun hatlardan olusmaktadirl. Bu bezeme tarzi ile
ana motif stilistik agidan uyumsuzluk gfistermektedir. Kemerin k e n a r l a n
boyunca varolan delikler kemerin m a d e n i b o l u m i i n u n deri iizerine
tutturulabilmesi icin acilmistir.
Ziyafet sahnesinln yer aldigi alan ikiye bSlunmustur. Bas tarafta ince
uzun dikdortgen bir pano icinde bir kutsal agac ve kutsal agacm iistunde
yeralan gunes kursu betimlenmlstir. Ayni kutsal agac motifl ve gunes kursu
kemerin diger ucunda da (sol basta) olmaliydi. Bu motifi simrlayan bordurun
hemen yanina eklenen madeni bir halka kemerin diger ucundakl benzer bir
halka ile birlikte toka gorevi yapmis olmahdir. Gunes kursu ziyafet sahnesinin
betimlendigi alan icinde de vardir ve her ikisi de ayni Szelliktedir. Kutsal agac
ve gunes kursu motifi bircok Urartu eserinde gSrulen giines kursu ve kutsal agac
motifi ile aynidir 2 . Eserin alt kismimn tahrip olmasma bagh olarak bu motif
de biiyuk oranda yok olmustur.
Ziyafet sahnesi tahtta oturan blrisine hizmet eden uc kisiden ve tahtta
o t u r a n kisiye s u n u l a n yemek ve iceceklerin yeraldigi Ikl m a s a d a n
olusmaktadir. Masanin 6nde olam uzerlnde yiyecek, arkada olanda ise
* Bu eseri, Erol Atalay'in ilgi alaninin Onemli bir belumQnQ olu§turan "Mezar Stelleri"
uzerindeki sahneler ile anlam agisindan benzer bulmamiz nedeniyle yaymlamayi
uygun bulduk.
l.Bfiyle bezenmi§ Urartu kemerlerinin sayisi bir hayli fazladir. Bak: ATa^jnilrek, Urartu
Kemerleri, Ankara. 1975 (Bundan sonra: Tasyurek); O.Belli-H.Kellner, "Urartaische
BronzegOrtel mit Inschriften", AnadoluArafttrmalanX, 1986. s.317 vd. Tafel I.
2. Benzer bir kutsal aga? ve hemen ustunde bir gQnes kursu motifl icin bak: S.Eichler,
Gotter, Cenien und Mischwesen in der Urartaischen Kunst, s. 18, G.26, Berlin, 1984.
16
f
o
Altan Qilingiroglu
imtmw°s:*ijri8*?m7
0)
y
l-c
3
2
<u
T3
CD
'35
N
•3
S
a
>
Bir Urartu Kemer Par^asi Uzerindeki "Ziyafct Sahnesi"
17
igecekler vardir. S a h n e n i n b o s k a l a n iist k i s m i n d a b i r g i i n e s k u r s u , iistte ise b i r
k a r t a l ve b i r b o g a motifi goriilmektedir. K u y r u g u sirt iizerinde kivrik o l a r a k
d u r a n b o g a motifinin y a k i n b e n z e r l e r i n e U r a r t u t u n g eserleri iizerinde s i k
r a s t l a n m a k t a d i r 1 . B o g a n m a r k a s m d a k i k a r t a l motifi de yine U r a r t u k e m e r l e r i
u z e r i n d e k i motiflerden ve k e m e r t o k a l a n n d a n bilinen bir motiftir 2 .
Ziyafet s a h n e s i n i t a m a m l a y a n ve t a n n y a h i z m e t ettikleri a n l a s i l a n
kisiler b i r b i r l e r i n d e n f a r k h d i r . T a h t t a o t u r a n kisiye y a k m o l a m m n b o y u
digerlerinden biiyiiktiir ve sol elinde b i r k a s e y i ileri d o g r u u z a t m i s t i r . Diger
elinde ise belki kisa bir a s a t u t m a k t a d i r . Ayak bileklerine k a d a r u z a n d i g i belli
olan m a n t o s u iizerinde siisleme p l a k a l a n vardir. Bu k i s i n i n b a s m d a ziyafet
s a h n e l e r i n d e h i z m e t e d e n l e r i n k u l l a n m a d i g i ve bir t a n r i s a l l i k s i m g e s i o l a n
b o y n u z l u ve p o n p o n l u bir b a s giysisi v a r d i r ve elinde t u t t u g u bir k a s e iginde
t a n n y a igki s u n m a k t a d i r . Hizmet e d e n diger kisilerin b a s l a r i agiktir. H e r
i k i s i n i n d e elleri ileri d o g r u uzatilmistir. O r t a d a k i figiir biiytik o l a s i h k l a b i r
k a d m d i r . Bu figiiriin elbisesi iizerinde de siisleme p l a k a l a n v a r d i r 3 . S a h n e n i n
e n gerisindeki figiiriin boyu h e p s i n d e n kiiguktiir. Kesinlikle bir h i z m e t k a r olan
b u kisinin n e tiir bir elbise giydigi a n l a s i l a m a m a k t a d i r .
Ziyafet s a h n e l e r i n d e yiyecek ve igeceklerin iki ayri m a s a iizerinde
y e r a l m a s i gok s i k r a s t l a n a n b i r motif d e g i l d i r 4 . U g l a n kegi ayagi b i g i m i n d e
b i t e n iig ayakli m a s a l a n n 5 onde o l a m m n iizerinde biiyiik bir k a p iginde Dogu
A n a d o l u ' d a "agik e k m e k " o l a r a k a d l a n d i n l a n e k m e k l e r v a r d i r .
Arkadaki
m a s a ise s a d e c e igeceklere a y n l m i s t i r . M a s a iizerinde iki farkli b o y d a t e k
k u l p l u iki igki k a b i yer a h r 6 . Aym m a s a u z e r i n d e k i iki k a s e ise igki s u n m a k
igin olsa gerektir.
1. A.Cilingiroglu "Gaziantep Muzesinde Bir Urartu Kemeri", Anadolu Arastirmalan
1979, s.49vd.
VII,
2. Ta§yurek, Fig.8, Res. 30.
3. Urartu sanatinda elbiselerin madeni plakalarla siislenmesi bilinen bir gelenektir.
Buna ait yeni bir 6rnek igin bak: O.W.Muscarella, Bronze and Iron: Ancient Near
Eastern Artifacts in the Metropolitan Museum of Art. s.430, Fig.577, New York, 1988.
4. Uc masah bir ziyafet sahnesi igin bak: Tasyiirek, Fig.4, Res.21.
5. Ayaklan farkli olmasina karsin benzer bir masa icin bak: C.I§ik, "UrartaischGriechischer Religionsgeschictlicher Gedankenaustausch, Nach Eier Darstellung",
BelletenUV, 1990, s.15, Abb.l (Bundan sonra: Isik).
6. Olasihkla madeni olan benzer tek kulplu icki kaplan bir ba?ka Urartu ziyafet
sahnesinde de vardir (Tasyurek, Fig.4, Res.21).
18
Altan Qilingiroglu
Ziyafet sahnesinin en cmemli motifi siislii bir taht uzerinde oturan
kisidir. Yiiksek arkahkli, kolluklu ve ayak taburesi 1 olan taht bir yiikseltinin
uzerinde durmaktadir. Taht 2 uzerinde oturan kisi bir t a n n veya tannlastigma
inamlan bir kisi olmalidir. Kisinin basindaki boynuzlu ve ponportlu tag bunu
kanitlamaktadir. Tanrinin basi profilden, gozii ve kasi eepheden yapilmistir.
Saglar tacin a l t m d a n
enseye k a d a r sarkmaktadir. Tanrinin basinin
etrafmdaki oval bir nesneden disanya dogru yayilan uglan lale motifleriyle
biten siisler vardir 3 . T a n n ayak bileklerine dek uzanan uzun bir manto
giymistir. Manto uzerinde Urartu giyim geleneginde kadin elbiselerinde cok sik
rastlanan kare bigimli plakalar ve omuzlarda mantoyu susleyen puskiillerf?)
vardir. Tanrinin ayaginda Miinih 6rneginde oldugu gibi 4 sivri ayakkabilar
olmalidir. ileri dogru uzatilan bir eli Hittit sanatinda da sik olarak rastlanan
"kutsama" pozundadir. Diger eli ileriye dogru uzatilmistir. Tahtta oturan
kisinin bir elinde. diger bircok ornekte rastlanildigi gibi, bir kasenin olmayisi
ilginctir. Tanrinin her iki bileginde de birer bilezik vardir.
inceledigimiz kemer parcasi uzerinde yaygm adiyla bir "ziyafet
sahnesi" betimlenmistir. Tannlarm olumsuzliikleri dikkate almdiginda bu
sahnenin bir "61u ziyafeti" degil tannya sunulan bir tiir "adak" merasimi oldugu
benimsenmelidir. Sahne iginde yeralan kisilerden en az ikisi tanndir. Tahtta
oturan kisi ve O'na bir kase iginde igki sunmakta olan kisi baslanndaki bas
giysisinden anlasildigi gibi sadece t a n n olabilirler. Kemer uzerinde bu
tanrilarin kimlikleriyle ilgili bilgi verebilecek bazi motifler b u l m a k
m u m k u n d u r . Kemer uzerinde "atrubii" niteliginde bazi motifler vardir.
Bunlann basinda giines kurslan, boga, kartal ve sua motifi sayilabilir. Bazi
durumlarda tahtin kendisi de t a n n s a l h k alameti olmasina k a r s m hangi
tannyi ifade ettigi kesin degildir. Budin levhasi orneginde oldugu gibi bazi
1. Olasihkla madeni olan benzer tek kulplu igki kaplan bir ba§ka Urartu ziyafet
sahnesinde de vardir (Ta^yurek, Fig.4, Res.21).
2. Bir platform uzerinde duran taht Budin levhasi Cizerinde de vardir. Ancak burada
platform ve taht bir boganin sirtinda durmaktadir (Bak.Dipnot 9). Budin levhasi
Dzerindeki taht form acisindan yayinladigimiz tahta gok benzemektedir.
3. §ua bigimindeki boyle motiflere bir iki ornekte rastlanilmasma kar§m (Eichler. s.34,
s.2) Urartu kemerleri Ozerinde yaygin degildir. Oval bir merkezden eikan ve uglan
laleler ile biten §ua motiflne ornek hatirlayamamaktayiz. Ancak lale moUfleri gOnes
kurslarmda kullamlmistir.
4. Isik, Abb.l.
Bir Urartu Kemer Par^asi Uzerindeki "Ziyafet Sahnesi"
19
durumlarda taht tannnin kutsal hayvani iizerinde durmaktadir. Bu durumda
da t a n n n i n klmligl kolayca anlasilabilmektedir.
incelediglmiz kemer iizerlndekl gunes kurslari belli blr t a n n n i n
simgesl olmaktan gok bu kemerin ya da anlatilmak lstenen olaym
tannsalligini gostermek igin kullanilmis olsa gerektir. Gunes k u r s u n u n
Urartu'da belli bir tannyi simgelemekten cok tannsalligi simgeledigi akla
d a h a y a k i n d i r 1 . Bu d u r u m d a kutsal agacin ve iki hizmetkarm b a s l a n
iizerindeki gunes kurslan kemer iizerindeki kisilerin kimlikleri k o n u s u n d a
bize bilgi vermemektedir.
iki masa arasindaki tannnin basinin iizerinde betimlenmis olan boga
motifi Urartu sanatmda Teiseba'nin kutsal hayvanidir. Sozkonusu boganin iki
masa arasindaki t a n n n i n simgesi oldugu diisuniilebilir. Dogal olarak bu
durumda bu kisinin erkek oldugu ve uzun elbiseler iginde gosterilebildigi kabul
edilmelidir.
Kutsal hayvani boga olan Teiseba'nin bu kemer iizerinde varligi
benimsenirse tahta oturan tannnin Teiseba'dan daha yiice bir t a n n olmasi
gereklidir. Urartu panteonunda Teiseba'dan daha yuce tek bir t a n n vardir. Bu
d u r u m d a t a h t iizerinde Urartu p a n t e o n u n u n b a s t a n r i s i Haldi'nin
betimlendigini kabul etmek gerekebilir. T a n n Haldi'nin kutsal hayvani olan
aslan bu kemer iizerinde yoktur. Ancak kemer iizerinde yeralan kartal
motifinin de bir simge oldugu diisuniilebilir. Yakindogu panteonlannda belli
t a n n l a n n birden fazla simgesinin varligi billnmektedir. Goklere egemen olan
tannnin bir simgesinin de kartal olabilmesi diisuniilebilir. Kemer iizerindeki
kartahn tahtta oturan tannya yakin yapilmasinm nedeni belki de budur.
Kemer iizerinde betimlenen boga ve kartal motiflerini sadece birer siis
elemani olarak almak da miimkiindur. Bu durumda ortaya bir baska varsayim
cikabilir. Tahtta oturan t a n n basinin etrafmdaki suadan anlasildigi gibi gunes
tannsidir. Uclan lale ile biten sualar kemer iizerindeki giines k u r s u n d a da
vardir. Bu durumda iki masa arasindaki t a n n adini bilemedigimiz daha kiigiik
dereceli bir t a n n veya oldukten sonra t a n n l a s a n veya t a n n l a s a c a g m a
inamlan bir kraldir. Bu kisinin arkasinda ise Urartu sanatmda ve cagdas
1. Qilingiroglu 1984, s.85; N.OzgOg, The Decorated Bronze Strip and Plaques from
Altintepe" Mansel'e Armagan, s.847 v.d., Ankara, 1974.
20
Altan <?ilingiroglu
komsu ulke sanatlannda orneklerine rastlamlan hizmetkarlar durmaktadir.
Kemerin kink olan bu bolumiinde belki de kurbanlik bir hayvanin getirilisi
betimlenmisti.
incelenen kemer iizerinde resmedilen adak sahnesi Urartu sanatmda
pek fazla rastlanmayan bir konuyu anlatmaktadir. Kemer pargasi uzerindeki
t a n n l a n n kimliklerini kesin olarak s a p t a m a k m u m k u n olmasa bile bir
t a n n n m bir baska tanriya adak sunmasi k o n u s u n u islemesi acismdan
onemlidir.
Kemerin u z u n bir sure kullanildigi gecirdigi o n a n m l a r d a n
anlasilmaktadir. Kemerin ziyafet sahneli parcaya eklenmis olan kisim ile aym
tarihte yapilmis olup olmadigi kesin degildir. Ancak her durumda ziyafet
sahneli parca M.O. 8.yuzyihn ikinci y a n s m d a n once imal edilmis
olmamahdir.
Izmir 1 9 9 0
Altan Qilingiroglu