Mustafa BABAGİL ve Kamil KUTOĞLU BİLG101 Ders Notları(Güz

Transkript

Mustafa BABAGİL ve Kamil KUTOĞLU
1.
NİÇİN BILGISAYAR ........................................................................................................5
1.1.
BİLGİSAYAR NEDİR ......................................................................................................5
1.2.
BİLGİSAYARLARIN YARARLARI: ..................................................................................6
1.3.
BİLGİSAYAR TİPLERİ....................................................................................................7
1.3.1. Süper Bilgisayarlar ................................................................................................7
1.3.2. Ana-Bilgisayarlar...................................................................................................8
1.3.3. Mini-Bilgisayarlar..................................................................................................8
1.3.4. Mikro-Bilgisayarlar ...............................................................................................8
1.3.4.1.
1.3.4.2.
2.
3.
4.
5.
6.
BİLG101 Ders Notları(Güz 2005-2006) Sayfa 1
Masa-üstü bilgisayarlar ................................................................................................. 9
DİZÜSTÜ BİLGİSAYARLAR .................................................................................. 10
BİLGİSAYARIN KISA TARİHÇESİ ............................................................................11
2.1.
ÇİVİ YAZISINDAN BİLGİSAYARA .....................................................................11
2.1.1. KEMİKLER VE MAKİNELER..............................................................................13
2.1.2. ONDOKUZUNCU YÜZYILDA BİLGİSAYARLAR...............................................14
2.1.3. NÜFUS SAYIMININ YAPILMASI ........................................................................16
2.2.
YİRMİNCİ YÜZYILDA BİLİŞİM ...........................................................................17
DIŞ DONANIM.................................................................................................................22
3.1.
KLAVYE .....................................................................................................................22
3.1.1. Fonksiyon Tuşları.................................................................................................24
3.1.2. Enter Tuşu ............................................................................................................24
3.1.3. Esc Tuşu ...............................................................................................................24
3.1.4. Geriye Silme(Backspace) Tuşu.............................................................................26
3.1.5. Delete Tuşu İle Üzerinde Bulunulan Harfi Silmek ...............................................27
3.1.6. Tab Tuşu...............................................................................................................27
3.1.7. Shift ve Caps Lock Tuşları....................................................................................27
3.1.8. Alt Gr Tuşu...........................................................................................................28
3.1.9. Print Screen Tuşu .................................................................................................28
3.1.10. Sayısal Tuşlar.......................................................................................................29
3.1.11. Ok veya Yön Tuşları .............................................................................................29
3.2.
EKRANLAR (MONİTÖRLER).......................................................................................29
3.3.
DİSKETLER VE DİSKET SÜRÜCÜLERİ ..........................................................................31
3.4.
CD-ROM SÜRÜCÜSÜ ................................................................................................32
3.5.
YAZICILAR .................................................................................................................33
3.6.
FARE-MOUSE .............................................................................................................35
3.7.
TARAYICILAR - SCANNERS ........................................................................................35
BİLGİSAYARIN İÇ DONANIMI...................................................................................37
4.1.
CPU- MİKRO İŞLEMCİ................................................................................................37
4.2.
ANAKART - MAİNBOARD ...........................................................................................38
4.3.
BELLEK ......................................................................................................................40
4.3.1. Rom Bellek(Read Only Memory)..........................................................................40
4.3.2. Ram Bellek(Random Access Memory)..................................................................41
4.4.
SABİT DİSKLER – HARD DİSKLER ..............................................................................41
4.5.
SES KARTI .................................................................................................................42
4.6.
SERİ VE PARALEL ÇIKIŞLAR .......................................................................................42
4.7.
GRAFİK KARTLARI.....................................................................................................43
4.8.
DEĞERLENDİRME SORULARI ......................................................................................44
BILGISAYAR VİRÜSLERİ............................................................................................45
5.1.
VİRÜSÜN YAYILMASI..........................................................................................46
5.2.
VİRÜS ÇEŞİTLERİ..................................................................................................47
5.3.
VİRÜSLERDEN KORUNMAK...............................................................................48
5.4.
VİRÜSÜN BELİRTİLERİ ........................................................................................49
5.5.
VİRÜSÜN VARLIĞINI NASIL ANLARIM? ..........................................................51
5.6.
TAVSİYELERİMİZ .................................................................................................51
DİLLER VE DERLEYİCİLER.......................................................................................53
6.1.
PROGRAMLAMA DİLLERİ ...........................................................................................54
6.1.1. Programlama Dillerinden Bazıları ......................................................................54
6.2.
DERLEYİCİLER ...........................................................................................................56
6.3.
ÖZET ..........................................................................................................................56
6.4.
SORULAR ...................................................................................................................57
DOSYA SIKIŞTIRMA NEDİR? .....................................................................................58
7.1.
DOSYA ARŞİVLEME NEDİR?.......................................................................................58
7.2.
POPÜLER DOSYA SIKIŞTIRMA/ARŞİVLEME PROGRAMLARI ........................................58
8.
BİLGİSAYAR AGLARI ..................................................................................................61
8.1.
YEREL ALAN AĞLARI (LAN) ....................................................................................63
8.2.
GENİŞ ALAN AĞLARI (WAN) ....................................................................................66
8.3.
NOKTADAN NOKTAYA HABERLEŞME ........................................................................67
9.
INTERNET .......................................................................................................................69
9.1.
INTERNET NEDİR? ......................................................................................................69
9.2.
TCP/IP NEDİR? ..........................................................................................................70
9.3.
INTERNET'E KİMLER DAHİLDİR? .................................................................................71
9.4.
INTERNET NE SUNAR? ................................................................................................71
9.5.
INTERNET YOLUYLA ALABİLDİĞİM BU BİLGİLERİ, PROGRAMLARI KİMLER KOYAR? ...73
9.6.
INTERNET'E ERİŞİM NASIL OLUR? ...............................................................................75
9.7.
INTERNET ADRESİ NEDİR? DOMAİN İSMİ VE IP NUMARASI NE DEMEKTİR? .................75
9.8.
INTERNET ÜZERİNDE İSTEDİĞİMİZ BİLGİLER NASIL YERLERİNE ULAŞIYORLAR ? ........78
9.9.
INTERNET ADRESLERİNDE GÖRÜLEN KISALTMALAR NE ANLAMA GELİR?...................79
9.10.
INTERNET'E BAĞLI TÜM BİLGİSAYARLARIN LİSTESİNİ NASIL ALABİLİRİM? .................80
9.11.
INTERNET MÜHENDİSLİĞİ NEDİR?..............................................................................80
9.12.
INTERNET NE KADAR GÜVENLİ? ...............................................................................81
9.13.
INTERNET’TE BİLGİLER HANGİ HIZLARLA İLETİLİR? .................................................81
9.14.
ISDN NEDİR? ............................................................................................................86
9.15.
FRAME RELAY NEDİR? ..............................................................................................86
9.16.
ATM NEDİR?.............................................................................................................87
9.17.
INTERNET DIŞINDA BAŞKA YAYGIN KULLANILAN AĞLAR DA VAR MI? .......................87
9.18.
ELEKTRONİK PARA (E-PARA, E-CASH, SANAL PARA) NEDİR? .....................................88
9.19.
INTRANET NEDİR? .....................................................................................................89
9.20.
FİREWALL (GÜVENLİK SİSTEMLERİ) NEDİR? .............................................................89
9.21.
PROXY SERVİSLERİ NEDİR? .......................................................................................90
9.22.
İNTERNET ÜZERİNDEN FAKS GÖNDEREBİLİR MİYİM? ..................................................91
9.23.
INTERNET SOCİETY (INTERNET GRUBU) NEDİR? .......................................................92
9.24.
INTERNET KULLANIM ETİĞİ .......................................................................................92
9.25.
INTERNET'İN SOSYAL BOYUTU ..................................................................................93
9.26.
INTERNET'İN TİCARİ BOYUTU ....................................................................................94
9.27.
INTERNET’İN KISA TARİHİ .................................................................................94
9.28.
INTERNET’E BAĞLANMAK İÇİN GEREKLİ DONANIM İHTİYAÇLARI .............................96
9.28.1. Ekran ....................................................................................................................96
9.28.2. Ekran kartı ...........................................................................................................97
9.28.3. Sabit disk ..............................................................................................................98
9.28.4. İşlemci ..................................................................................................................98
9.28.5. Bellek..................................................................................................................100
9.28.6. Modem................................................................................................................100
7.
9.28.6.1. Dahili modem (internal)............................................................................................ 101
9.28.6.2. Harici modem (external) ........................................................................................... 101
9.29.
YAZILIM İHTİYAÇLARI .............................................................................................102
9.29.1. İşletim Sistemi ....................................................................................................103
10. ELEKTRONİK POSTA.................................................................................................104
10.1.
E-MAİL (E-POSTA) NEDİR? ........................................................................................104
10.2.
E-POSTA ADRESİ NEDİR?...........................................................................................105
10.3.
3. ADRESİNİ BİLDİĞİM BİRİSİNE NASIL E-POSTA GÖNDERİRİM?.................................106
10.4.
E-POSTA PROGRAMLARINDA GÖRÜLEN KISALTMALAR .............................................107
10.5.
NİCKNAME NEDİR? ..................................................................................................109
10.6.
SİGNATURE (IMZA) NEDİR? NASIL KULLANILIR? .....................................................109
10.7.
FOLDER (NOTEBOOK) NEDİR? ..................................................................................110
10.8.
ATTACHMENT (EKLENMİŞ DOSYA) NEDİR?...............................................................110
10.9.
GÖNDERİLEN E-POSTANİN YERİNE ULAŞMADAN GERİ DÖNMESİ...............................111
10.10.
E-POSTA NE KADAR GÜVENLİ?.............................................................................112
10.11.
E-POSTA GÖNDERİRKEN DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR VAR MI? .........................112
10.12.
POP3 NEDİR? NE GİBİ AVANTAJLAR SAĞLAR? ....................................................118
E-POSTA İÇİNDE TÜRKÇE KARAKTER KULLANIMI.... ............................................118
10.13.
10.14.
E-POSTA İLE GELEN İLETİLERDEN SİSTEMİME VİRÜS BULAŞIR MI? .......................119
10.15.
YAZIŞMALARDA SIKÇA GÖRÜLEN ENTERESAN KARAKTERLER ............................120
10.16.
E-POSTA FİLTRELEME ..........................................................................................121
10.17.
DÜNYA ÜZERİNDE BEDAVA E-POSTA SERVİSİ VEREN SİTELER ............................122
10.18.
ELEKTRONİK POSTANİN AVANTAJLARI ................................................................123
11. WORLD WİDE WEB NEDİR? ....................................................................................124
11.1.
HTTP VE HTML NEDİR?.........................................................................................125
11.2.
URL NEDİR? ............................................................................................................126
11.3.
WEB İLE BU KADAR FARKLI VERİ YAPISI NASIL BİR ARADA KULLANILABİLİR?.........128
11.4.
WEB SAYFASI NEDİR? ..............................................................................................128
11.5.
POPÜLER WEB LİSTELEYİCİ PROGRAMLAR ..............................................................129
11.6.
WEB ÜZERİNDE NE TİP BİLGİLERE ULAŞABİLİRİM? ...................................................131
11.7.
WEB İLE ERİŞİLEBİLECEK BİLGİLERİN YER ALDIĞI BİR KATALOG VAR MI? ...............131
11.8.
WEB ÜZERİNDEKİ "YENİ EKLENMİŞ" LİNKLERİ/BİLGİLERİ GÖREBİLİR MİYİM?..........132
11.9.
BİR WEB SAYFASINA BAĞLANDIĞIMDA BİLGİSAYARIMA VİRÜS GEÇEBİLİR Mİ? .......132
11.10.
WEB ÜZERİNDEN NASIL FTP YAPARIM? ..............................................................133
11.11.
BOOKMARK NEDİR? ............................................................................................133
11.12.
DOSYALARIN YEREL DİSKETE SAKLANMASI........................................................133
11.13.
WEB SAYFALARINDAKİ RESİMLERİ KENDİ BİLGİSAYARIMA NASIL ALIRIM? ........134
11.14.
OFF-LİNE BROWSİNG. .........................................................................................134
11.15.
POPÜLER ARAMA/SORGULAMA SİSTEMLERİ.......................................................136
11.15.1. Web Üzerindeki Kütüphane Servisleri................................................................142
12. EVDEN INTERNET BAĞLANTISI NEDİR? BANA NE KAZANDIRIR? .............143
12.1.
INTERNET’E EVDEN ERİŞİM. .....................................................................................143
12.1.1. Gereken donanım: ..............................................................................................143
12.1.2. Diğer gereksinimler: ..........................................................................................144
12.1.3. Modem Nedir?....................................................................................................144
12.1.3.1. Modem alırken nelere dikkat etmeliyim?.................................................................. 146
12.1.4. Hangi ISS daha iyi? Hangi kriterlere göre ISS seçimi yapmalıyım?..................147
13. KİSİSEL WEB SAYFASİ..............................................................................................149
13.1.
BİR WEB SAYFASI NEYE BENZER? HTML NEDİR? .................................................149
13.2.
BİR WEB SAYFASINDA GÖRÜLEBİLECEK TİPİK ELEMANLAR NELERDİR? ...................152
13.3.
SAYFA İÇERİĞİNİN BELİRLENMESİ ............................................................................153
13.4.
WEB SAYFASI HAZIRLAMAK ZOR MUDUR? ÖZEL BİR EDİTÖRE İHTİYACIM VAR MI? 154
13.5.
BİR WEB SAYFASI YAPTIM. DİĞER İNSANLARIN BUNDAN NASIL HABERİ OLACAK?...157
13.6.
BEDAVA "KİŞİSEL WEB SAYFASI HİZMETİ" VEREN YERLER VAR MI?.........................157
14. GRAFİK/RESİM/SES/VİDEO FORMATLARI .........................................................159
14.1.
GİRİŞ........................................................................................................................159
14.2.
BİTMAP NEDİR? .......................................................................................................159
14.3.
ÖNEMLİ RESİM FORMATLARI : BMP,GIF,JPEG,TIFF .............................................160
14.4.
REAL AUDİO/VİDEO ................................................................................................162
14.5.
INTERNET ÜZERİNDE TELEFON GÖRÜŞMESİ ............................................................164
14.6.
RESİM/SES FORMATLARINA VİRÜS BULAŞABİLİR Mİ? ...............................................164
14.7.
MPEG LAYER 3 (MP3) SES FORMATI .....................................................................164
15. EK (A)..............................................................................................................................166
15.1.
GİRİŞ : TÜRKİYE'DEKİ INTERNET SERVİSLERİNİN GELİŞİMİ .....................................166
15.2.
TÜRKİYE'DE INTERNET'E BAĞLI TÜM MERKEZLERİ NASIL GÖREBİLİRİM? .................166
15.3.
ÖNEMLİ WEB SİTELERİ ............................................................................................167
15.4.
ÖNEMLİ FTP SİTELERİ .............................................................................................167
15.5.
INTERNET ÜZERİNDEKİ MEDYA KURULUŞLARI .........................................................168
15.6.
TÜRKİYE'DE INTERNET'TE YER ALAN BAZI RADYOLAR..........................169
16. EK B (TURKIYEDE INTERNET).................................................................................170
16.1.
TÜRKİYE'NİN INTERNET ÇIKIŞLARI NERELERDENDİR? HIZLARI NEDİR? ...................170
16.2.
TÜRKİYE INTERNET'E NE ZAMANDAN BERİ BAĞLIDIR?.............................................172
16.3.
TÜRKİYE'DE HANGİ KURULUŞLAR INTERNET'E BAĞLIDIR? .......................................173
16.4.
INTERNET'İN TURKİYE DEKİ TİCARİ BOYUTU...........................................................174
1.
NİÇİN BILGISAYAR
Günümüz dünyasında yaşayan herkesimden insanın bilgisayardan anlaması
gerekiyor. Bu gereklilik, bilgisayarı kendi amaçları doğrultusunda kullanabilme
gerekliliği olarak açıklanabilir. Önceleri teknik birikimi olan insanlarca kullanılan
bilgisayarlar, günümüzde bankerlerden çiftçilere, sağlık uzmanlarından atletlere dek
çoğu meslek insanının günlük yaşantısında önemli bir rol oynamaktadır.
1.1. Bilgisayar Nedir
Bilgisayar basit bir elektronik aygıt olup, kendisine verilen verileri program adı
verilen bir dizi komuta göre işleyip bunun sonucunda insanlara bilgi üretir. Bilgisayara
girdiğimiz bilgilere girdi (input), bilgisayar tarafından üretilen bilgilere ise çıktı (output)
denir. Donanım (hardware) adı verilen elektronik parçalar bir araya gelerek bir
bilgisayar sistemi (computer system) meydana getirmiş olurlar. Fiziksel bileşen
olmadıklarından dolayı programlara ya da program topluluklarına yazılım (software) adı
verilir.
Bilgisayarlar olmasaydı günlük yaşantımızın nasıl etkileneceğini aslında uzun uzun
anlatabiliriz ancak bunu anlamak için, sabah yatağımızdan kalkış saatinden işimize
ulaşıncaya kadar olan kısmını bile bir gözden geçirmeniz yeterli olacak. Çalar saatiniz,
elektronik su ısıtıcınız, tost makineniz, asansör ve arabanız, trafik ışıkları, telefonlar,
otomatik para çekme makineleri(ATM)...
Günlük yaşantımızda bilgisayarlara olan bağımlılığımız, biz farkında olmasak da
gittikçe artmaktadır. Böyle bir yaklaşımda, bilgisayarların yararları üzerinde biraz
durmamız gerekir.
1.2. Bilgisayarların Yararları:
Bilgisayarlar bir dizi nedenden dolayı güncellik kazandılar. En önemlisi,
bilgisayarların çok iyi, hatta insanlardan daha iyi yaptıkları işlerin olmasıdır. Bunlar
arasında şunları sayabiliriz.
•
Büyük miktarlarda bilgiyi depolama yada “belleğe alma”
•
Herhangi bir bilgiye çok hızlı olarak erişebilme
•
Bir dizi ardışık görevi hızla yerine getirme
•
Sensörlerin okuduğu ya da diğer nicel bilgilere dayalı özel hareketleri yapma
Bilgisayların iş dünyasınca yararlı bulunan başka özellikleri de vardır.
•
Hiç geç kalmazlar ya da gelmemezlik yapmazlar ve ücret artışı istemezler!...
•
Ayni kalitede iş çıkartırlar.
•
Sosyal gereksinimleri sınırlıdır, şirket pikniği istemezler.
•
Saatlik ücret istemezler
•
İnsanların çalışamayacağı olumsuz koşullarda ve zehirli ortamlarda, 24 saat ara
vermeden çalışabilirler.
Bu özelliklerinin yanında makul bir fiyat!.. Son 20 yılda teknolojinin hızla gelişimi
ve bilgisayar parçalarının yoğun olarak üretilmesiyle bilgisayar fiyatlarında önemli
düşüşler meydana gelmiştir. Bu da bilgisayara olan talebin hızla artmasına ve daha çok
alanda kullanılmasına sebep olmuştur.
Bilgisayar kullanmayı istemek için mutlaka bir iş beklentiniz olması gerekmez.
İnsanların bilgisayar kullanmayı öğrenme nedenleriyle başkalarının dağa tırmanma
nedenleri ayni olabilir. Bundan kişisel bir kıvanç, mutluluk duyabilirler. Hızla değişen
dünyada, bu değişimlere ayak uydurmak ve teknolojinin keskin sırtında yürümenin
harika bir yoludur bu.
1.3. Bilgisayar Tipleri
1.3.1.
Süper Bilgisayarlar
En büyük bilgisayarlara süper bilgisayar(supercomputer) adı verilir. Cray süper
bilgisayarları, son derece geniş bilgi işleme ihtiyacını karşılamak amacıyla özel sipariş
üzerine üretilir. Cray süper bilgisayarları saniyede 60 milyar hesaplama yapabilme
kapasitesine sahiptirler. Süper bilgisayarların bir çoğu, devlet kuruluşları, araştırma
enstitüleri ve en büyük 100 şirketin elinde bulunuyor. Süper bilgisayarları üreten toplam
şirket sayısı 10’dan azdır.
Süper bilgisayarların kullanım
alanlarından birkaçını vermek gerekirse;
astronomi, fizik, matematik ve genetik
alanlarında yapılan bilimsel çalışmalarda
da kullanılmaktadır.
1.3.2.
Ana-Bilgisayarlar
Bilgisayarların ikinci ve en uzun süredir kullanılan boyutu
ana bilgisayarlardır (mainframe). 1970’lere kadar ana
bilgisayarlar, bilgisayar endüstrisinin ekmeği ve tereyağıydı.
Ana bilgisayarlar aynı anda birçok kişi tarafından
kullanılabildiğinden, büyük şirketlerde gerekli olan çokkullanıcılı(multiuser) bilgisayar ortamının oluşmasına
yardımcı olurlar.
1.3.3.
Mini-Bilgisayarlar
Ana bilgisayarlar gibi Mini-bilgisayarlar da (microcomputer ya da kısaca
miniler) çok-kullanıcılı bilgisayarlardır, ama diğerlerinden daha küçüktürler. Mini
bilgisayarların gücü arttıkça, değişik boyutlardaki bilgisayarlar arasındaki çizgi
belirsizleşiyor. Aslında üreticisinin “süper-mini” ya da mini bilgisayar adını verdiği
türde bir bilgisayar kullanan bir şirket çalışanının, ana-bilgisayar kullandığını
düşünmesi de doğal sayılmalıdır. 1977 de Digital, VAX bilgisayar ailesini piyasaya
sundu. VAX bilgisayarları gruplar halinde yapılandırılabiliyor ve birçok kullanıcı aynı
anda bilgisayarları kullanabiliyor.
1.3.4.
Mikro-Bilgisayarlar
Mikro-bilgisayarlar (microcomputer) ya da diğer adıyla kişisel bilgisayarlar
(personal computer, PC) her biçim ve boyutta üretilmektedir. Güçlü masa üstü
modelleri olduğu gibi, sınırlı işlevi olan elde taşınabilir modelleri de vardır. Geçtiğimiz
25-30 yıl içerisinde mikro bilgisayarlar daha küçük, daha hızlı ve daha güçlü hale
geldiler. Üreticiler kullanıcıların ihtiyaçları doğrultusunda çalıştılar ve her amaca
yönelik bilgisayarlar ürettiler. Siyah ekran üzerine komut yazmaktan sıkılan
kullanıcıların tam renkli görüntü, inanılmaz grafik ve ses yetenekleriyle çoklu-ortam
(maltimedya) isteklerine cevap vermek için çaba harcayan üretici firmalar bunu
başardılar. Artık yanımızda taşıyabileceğimiz, ve hemen her yere götürebileceğimiz
güçlü bilgisayarlar istiyoruz.
1.3.4.1. Masa-üstü bilgisayarlar
Masa-üstü bilgisayarlar(desktop computers) masa üstüne yerleştirilebilmeleri
için tasarlanmıştır. Bilgisayarları oluşturan birçok elektronik parçayı bir araya getiren
kutu benzeri bir kasadan oluşur. Bu kasanın çevresine klavye, görüntü birimi ve yazıcı
gibi dış ekipmanlar konulursa, buna genellikle iş istasyonu (workstation) denilir. Dik
bilgisayarlar (tower computers) kasanın dik durmasının dışında masa üstü
bilgisayarlara benzer. Dik bilgisayarlar, yeni disk sürücüleri ve yedek bellek gibi
genişletici aygıtların ilave edilebilmesi için daha çok yere sahiptir.
1.3.4.2. DİZÜSTÜ BİLGİSAYARLAR
Kişisel bilgisayarlardan bahsederken, günümüzde hızla yaygınlaşmaya başlayan diz
üstü bilgisayarları ve onların türevlerinden de bahsetmemiz gereklidir.
Taşınabilir bilgisayarlar, uzun zamandır tüm PC satışlarının ancak yüzde 20’sini
oluşturuyordu. Ancak son zamanlarda bu baraj aşıldı. Uzmanlar, bunu diz üstü
bilgisayarların pazar payını daha da artıracak bir trendin başlangıcı olarak yorumluyor.
IDC analistlerin den Alan Promisel’e göre laptop’ların yüzde 24’lik bir oran yakalaması
önemli bir sıçrama.
Bu trendin genel olarak devam etmesini beklediklerini söyleyen Promisel, diz üstü
bilgisayarların yüzde 25’lik oranı da yakalayacağını söylüyor. 1999 yılında
taşınabilir/masaüstü bilgisayar oranı yüzde 18 idi. 2000’de ise taşınabilir bilgisayarların
pazar payı yüzde 20’ye çıktı.
Diz üstü bilgisayar satışlarındaki artış elbette ki en çok PC üreticilerine yarıyor.
Masaüstü sistemlerdeki talep azlığıyla birlikte düşen karlar ve sürekli hale gelen fiyat
indirimleri, üreticileri daha fazla kar getiren diz üstü bilgisayarlara odaklanmaya
yöneltiyor.
Notebook’larda bir başka
önemli konu da tasarım.
Tüketicilerin bir kısmı, basit
modelleri tercih ederken, bazıları
da ultra ince ve hafif bilgisayarlar istiyor. Bu geniş yelpaze üreticilere farklı modeller
yaratma fırsatı sunuyor.
Fiyat ve üretim kazancı üreticilerin diz üstü bilgisayarlara ağırlık vermesini sağlayan
iki önemli faktör. Bunun sonucunda, uzun zamandır söylenen diz üstü bilgisayarların
masaüstü bilgisayarları geride bırakacağı teorisi gerçek olma yolunda ilerliyor.
IBM ThinkPad serisi diz üstü bilgisayarlar; ince, hafif ve çalışmaya hazır olarak
tasarlanmış ve dizayn edilmiş olup mobil bilgi işlemin tüm olanaklarını kullanıcılarına
kolay kullanılabilir bir şekilde sunmaktadır. IBM Thinkpad’lerde bulunan entegre
kablosuz iletişim olanağı kullanıcılara ağ ortamından kopmadan hareket imkanı
sağlamaktadır. Security subsystem, UltraBay, UltraPort and UltraPort Camera II,
Communication Bays, ThinkPad Button ve ThinkLight özellikleri ThinkPad’i cazip
kılan seçme kriterleridir.
2. Bilgisayarın Kısa Tarihçesi
2.1. ÇİVİ YAZISINDAN BİLGİSAYARA
Aslında bilgisayar sanıldığı gibi 20 nci yüzyılın bir buluşu değildir. İnsanların
hesap yapma düşüncesi yüzyıllardır bizimle beraberdi, ama günümüz bilgisayarlarını
yapmak için birçok alanda elde edilen bilgilerin bütünleşmesi gerekiyordu.
Günümüzdeki birçok gelişmiş aletin kullanımından önce, biz insanların
geliştirmiş oldukları pratik yöntemler kullanılıyordu. Pratik dediğimiz bu yöntemler
aslında uygulanış bakımından kolay fakat güvenirlilik bakımından zayıf yöntemlerdi.
Okul öncesi çocukların birden ona kadar saymaları bir hüner sayılır.
Çoğunluğumuz birden bir milyona kadar sayabiliriz, ama büyük olasılıkla sıkılıp
saymayı bırakırız.
Ancak sayı sayma insanların yapısal bir özelliği değildir. Uzak atalarımız bile
sayma işlemine çok az ihtiyaç duymuşlardır. Antropologların yaptığı araştırmalara göre,
bizim hiç, bir ve çok olarak ifade ettiğimiz, yalnızca üç rakam kullanan avcı gruplarıyla
karşılaşmışlardır. Yani, ya hiç elma yoktu, ya öğle yemeği için bir elma var ya da
ihtiyacınızdan daha fazla elma var... İki elma da, beş yüz elma da çok sınıfına
girmekteydi. Sayma ihtiyacı özellikle çiftçi toplumlarının plan ve kıyaslama yapma
ihtiyacı duymalarından önemli hale gelmişti.
Antropologlar, insanların sayılan her bir madde için bir parmak kaldırarak
saymaya başladıklarını kabul ederler. Aslında maçlardaki skorları tutmak için tutulan
çetele sistemleri hala insan eli şeklini yansıtır. Ancak zaman içerisinde sayma işleminin
sadece iki elimizin parmakları ile sınırlandırılamayacağı gerçeği, insanların sayı
sayarken sembollere ihtiyaç duymalarına neden oldu.
Sonuçta insanlar(çiftçi toplumları), koyunları ve tohumları temsil eden işaretleri
kayalara kazıyarak ya da yüzeylere çizerek soyut bir semboller sistemi geliştirdiler.
Bulunan en eski yazı M.Ö. 3500 yıllarının Mezopotamya’sına (şimdiki Irak) aittir.
Çivi yazısının icadı insanlık tarihini iki çağa ayırdı. Tarih öncesi ve Tarih.
Tarih, insanın bilgiyi kaydetmesiyle başlamıştır. İlginçtir ki, ilk bulunan yazıların vergi
miktarlarıyla ilgili kayıtlar olmasıdır. Vergi tahsildarı, on çiftçinin koyun sürülerini
saydıktan sonra, bütün sürülerin toplamının alınması gerekiyordu. Abaküs (abacus),
kullanıcıların bir pano üzerindeki taşları ya da bir dizi tele takılmış boncukları
kaydırarak hesap yapmalarını sağlamıştır. Abaküsün Firavunlar zamanında, M.Ö, 500
yıllarında kullanıldığına dair kayıtlar vardır. Orta doğuda bir yerde ya da Hindistan’da
icat edilmiş olan abaküs, ilk hesaplama aygıtı olarak kabul edilir.
Roma imparatorluğu zamanına rastlayan sonraki 900 yıl boyunca matematikte
büyük adımlar atıldı. Cebir kitapları yazıldı, Geometri oluşturuldu ve Romen rakamları
geliştirildi. M.S. 410 yılında Roma imparatorluğunun çöküşü ile orta çağ olarak bilinen
karanlık tarih süreci başladı. Bu dönemde, Roma imparatorluğu dönemindeki buluşlara
ve yeni olan her şeye kuşkuyla yaklaşılmıştır. Avrupa’da toplama ve sayı sayma gibi
basit beceriler bile kaybedildi. Keşif ruhu, Rönesans’ın başladığı 1400 lere kadar baskı
altında tutuldu. Abaküsün icadından, birierisinin bu icadın geliştirmesi için 2000 yıllık
bir süre geçmişti. Avrupadaki ortaçağ döneminde matematiği Araplar canlı tutarak
‘birler basamağı’, ‘onlar basamağı’ vb olarak kullandığımız haneli sayılama sistemini
bulmuşlardır.
2.1.1.
KEMİKLER VE MAKİNELER
Logaritmayı bulan matematikçi olarak da bilinen John Napier Edinburg
matematik işlemleri için kısa yollar bulmak için çaba harcadı. Kısa yollar için
geliştirmiş olduğu ve kendisinin Rabdologia adını verdiği ancak başkalarının Napier’in
kemikleri dedikleri bir aygıt geliştirdi. Kemikler, üzerlerine boyayla ya da oyularak
sayılar yazılmış odun, kemik ya da fildişi çubuklarıydı ve çok basamaklı iki sayıyı
çarpmak için düzenlenmişti. Bu aygıt, bölme işlemlerine de yardımcı oluyordu.
Napier’in kemikleri Avrupa’da hızla kullanılmaya başlanıldı ve ölümünden sonra
geliştirmiş olduğu bu aygıt ile ilgili açıklamaları yayınlandı. 1970’lerin başlarında
kullanılan sürmeli hesap cetvelinin gelişmesine öncülük etti.
Napier’in selefi olarak bilinen Wilhelm Schikard, dil, matematik ve astronomi
konularında uzmanlaşmış bir Alman profesördü. Napier’in aygıtının bir versiyonu olan
ilk mekanik toplama makinesini yaptı. Bu makine ve hakkındaki bilgiler, Schickardın
arkadaşı olan, gökbilimci Kepler’e göndermiş olduğu yazılarının, Keplerin notları
arasında bulunana kadar bilinmiyordu. Sonuçta Schickardın bu buluşu tarihe geçmedi.
Hesap makinesinin bulunuşu genellikle Fransız filozof ve matematikçi Blaise Pascal’a
mal edilir.
Pascal, Schicard’ın hesap makinesini yaptığı yıl doğmuştu. Pascal daha 16
yaşındayken bir Geometri kitabı yazmıştı. 19 yaşındayken, vergi tahsildarı olan
babasına yardımcı olması için Pascaline adı verilen ve toplama çıkarma yapabilen bir
makine tasarladı. Birkaç yılını bu aleti geliştirmek için harcadı ve 1649’da patentini
aldı. Pascaline çalışıyordu ancak tam bir ticari başarısızlıktı. Çok pahalıya mal edildiği
için seri üretim yapılması için de bir destek bulamayan Pascal, makinesini daha ucuza
mal edebilmek için çalışmalarını sürdürdü. Ancak 1652 yılında geçirdiği bir kaza
sonucu ölümden döndü ve onun matematikten felsefeye kaymasına neden oldu. 39
yaşında ölünceye kadar bu konuda çalıştı.
16’ıncı yüzyılın sonlarında Sir Isaac Newton ve Gottfried Wilhelm Liebniz
önemli çalışmalar yaptılar. Newton, aralarında çok iyi bilinen Yerçekimi Yasası da
olmak üzere, daha çok fizik çalışmalarıyla tanınır. Liebniz ise Pascal’ın hesap
makineleri üzerine olan çalışmalarını devam ettirmiştir. Liebniz’in bilgisayar alanına
diğer bir katkısı, onun keşfi olan ve modern bilgisayarlarda kullanılan ikili sayılama
sistemidir. Sayıları çarpabilen bir çarpım aleti 1671 yılında tasarladı. Bir Fransız saat
yapımcısı Liebniz’in çarpım aletini 1674’te tamamladı, Liebniz’in ve Pascalin hesap
makinelerinin çalışmasına karşın o zamanın mekanik teknolojisinin yetersizliği,
tasarımlarında yaptıkları son değişiklikleri uygulamalarını engelledi. Bu nedenle
makinelerinin hata eğilimleri yüksekti ve sık sık tamir gerektiriyordu. Bu çalışmaları
temel alan endüstriyel tasarımlar, sonraki yüzyıla kadar geliştirilemedi.
2.1.2.
ONDOKUZUNCU YÜZYILDA BİLGİSAYARLAR
Ondokuzuncu yüzyıl modern bilgisayarlara önemli katkılar sağlayan iki buluş
ile başladı. 1800’de İtalyan fizikçisi Allessandro Guiseppe Volta, ilk elektrik
bataryasını icat etti. Bu buluş, günümüzün taşınabilir bilgisayarlarına enerji veren
pillerin atasıdır.
İkinci önemli buluş ise Joseph-Marie Jackuard’ın Jakar Tezgahı adıyla
bilinen desen dokuma tezgahıydı. Dokuma tezgahı, kumaşın desenini tanımlayan bir
dizi delikli kart ile kontrol ediliyordu. Jakar Tezgahı, tıpkı modern bilgisayarlarda
kullanılan programlar gibi depolanmış program kullanan ilk makineydi.
1765 yılında James Watt’ın buhar makinesini icadı ve Pascal ile Liebniz’in
önceki çalışmalarıyla ortaya çıkan bütün parçalar, otomatik bir hesap makinesi
yapılabilmesi için hazırdı. Tek eksik bu parçaları bir araya getirecek biriydi.
Londralı bir bankacının oğlu olan Charles Babbage, Liebniz gibi tanınmış
matematikçilerin çalışmalarını okuyarak kendisini geliştirdi. 20 yaşında koleje
gittiğinde çoğu öğretmeninden daha çok bilgiye sahip olduğunu gördü. Babbage 20’li
yaşların sonlarında astronomide kullanılacak olan hata giderme cetvel setleri üzerinde
çalışıyordu.
Babbage çok geçmeden, cetvelleri hesaplayacak ve sonuçları diğer hesaplar için
kaydedecek bir makineye ihtiyaç olduğunu fark etti ve Jakard’ın makinesindeki
depolama yöntemi, yani delikli kartları kullanarak Fark Makinesi adını verdiği
makinesini tasarladı. Sayıları insanların okuyup sonra da yazmasının hata payını
artıracağı düşüncesine karşın bu yöntemin çok daha doğruluk payı olduğunu
tasarımında belirtti. Babbage, buhar gücüyle çalışan Fark Makinesi’nin şemasını
1822’de tamamladı. Ancak İngiliz hükümetinden yeteri kadar maddi destek
alamadığından tamamlanma aşamasına gelen fark makinesi yarım kaldı. Böylece yarım
kalan bir projeden sonra Babbage hemen bir sonraki projesi olan Analitik Makineyi
düşünmeye başlamıştı bile. Analitik Makine, çok haneli sayıları büyük doğrulukla
çarpabilen ve bölebilen genel amaçlı bir hesaplama aygıtıydı. Sayılar delikli kartlardan
okunacak ve sonuçlar sonraki hesaplamalar için başka bir kart grubuna yerleştirilecekti.
Babbage 1840’da İtalya’ya gitti ve bir dizi konferans ile Analitik Makine
hakkında bilgiler sundu. Bu konuşmaların yayınlanan İtalyanca özetinin İngilizciye
çevrilmesi için Lovelace Kontesi Agusto Ada King’e ricada bulundu. Babbage’e yakın
olarak çalıştı ve eklediği notlarla özeti iki katına çıkardı. Lady Lovelace, hazırladığı
notlar referans alınarak ilk bilgisayar programcısı olarak tanındı. Kendisinin onuruna,
Birleşik Devletler Savunma Bölümü’nün programlama diline ADA ismi verilmiştir.
Babbage geçmiş tecrübesinden olsa gerek, Analitik Makineyi tamamlamak için
girişimde bulunmaktansa dizaynın tamamlanması için çalışmalarını sürdürdü. 80
yaşında ölünceye kadar makinesi üzerindeki çalışmalarını sürdürdü ve yeni gelişmeleri
dizaynına ekledi. (parçaların toplamı 50000’in üzerindeydi). Hiç tamamlanmayan bu
tasarım modern bilgisayarların atalarıydı
1800’lü yılların başlarında bilişim hayatımızı
etkileyen başka buluşlar da oldu. Elektrik
Jeneratörü, ilk telgraf hattı, ki World Wide Web’in
yani internetin atası gibi buluşlar da çok önemli
buluşlardır.
Matematikçi George Boole, Boolean Cebir
olarak da adlandırılan sembolik mantık ile ilgili ilk çalışmalarını 1847’de yayınladı.
(doğru/yanlış, evet/hayır ve açık/kapalı) Modern bilgisayarlar, Boole’un çalışmalarıyla
sağlanmış olan ikili mantığı kullanır.
1867’de Christopher Sholes, bilgisayar klavyesinin atası olan daktiloyu icat etti.
Alexander Graham Bell telefonu ayni yıl icat etti. Bir sonraki yıl ise Thomas Edison’un
fonograf aleti, sesin yalnızca yollanıp alınmayla kalmayıp, aynı zamanda
kaydedilebileceğini de gösterdi. Edison’un bu icadının ardından Akkor lambanın icadı
ve hareketli resimlerin icadı ard arda geldi.
2.1.3.
NÜFUS SAYIMININ YAPILMASI
ABD anayasası, her 10 yılda bir nüfus sayımını öngörür. 1880 yılında yapılan
sayımın sonuçları 7 yıldan uzun bir sürede alınmıştı. Bir sonraki sayım yetkilileri
düşündürmeye ve haklı olarak da endişelendirmeye başlamıştı.
Nüfus sayım Bürosu’nun bir çalışanı olan Herman Hollerith, sayım işlemini
makineleştirmenin bir yolu olabileceğini düşündü. Hollerith, Jacquard ve Babbage’e
ait olan delikli kart düşüncesini farklı bir yöntemle uyguladı ve sayımlarda kullanılmak
üzere, delikli kartları kullanarak çalışan bir makine geliştirdi. Yarışmaya katılan 3
sistemden biri olan Hollerith nüfus sayımında kullanılmak üzere makinesinin açık farkla
birinci olduğunu öğrenir. Böylece 1890 yılındaki sayımda 100’ün üzerinde kullanılan
bu makine sayesinde sonuçlar birkaç hafta gibi kısa bir zamanda alınmaya başlandı ve
büyük bir başarı sağlandı. 2 sene içerisinde de tamamen sayım sonuçları alınmıştı.
Babbage mekanik bilgisayarı yaratmak için buhar makinesiyle çalışmayı düşlemişti,
oysa Hollerith ilk elektromekanik bilgisayarı yaratmak için elektrikle çalıştı. Nüfus
sayımıyla gelen başarı Hollerith’i popüler bir kişi haline getirdi. Avrupa’nın her yerine
seyahatler yaptı ve tavsiyelerde bulundu. 1896’da işini Tabulating Machine Company’e
dönüştürdü. Hollerith bu makinesini geliştirip birçok şirkete sattı. 1911’de ise kurduğu
şirketini Charles Flint’e
sattı. Flint ise bu şirketi ve
başka iki şirketi daha
birleştirerek
CTR(ComputingTabulating-Recording
Company) adlı yeni bir
şirket kurdu. 1924’te ise
şirketin adı son kez
değiştirilerek
IBM(International
Business Machine) oldu.
2.2. YİRMİNCİ YÜZYILDA BİLİŞİM
Yirminci yüzyıla girerken bugünkü bilişim teknolojilerinin artık son adımları
atılıyordu. Hollerith, başarılı bir şekilde kendi bilgisayarlarını üretip satarken , başka
mucitler de bilgisayarların gelişimine katkıda bulunacak icatlarda bulunuyordu. Radyo
popüler basında çok dikkat çekerken, radyo yayını frekans modülü üzerindeki
araştırmalar transistörün gelişimine katkıda bulundu.
1904’te John Ambrose
Fleming’in elektronik redresör
vakum tüpü icadı çok ilgi
görmemesine karşın sonraki
uygulamalarda çok ihtiyaç duyulan
bir icat olarak tarihte yerini aldı. Bu
icat elektriği tek yönde iletiyordu.
İlerleyen zamanda bu icat, bugünkü
bilgisayarların, telefonların,
televizyonların ve işitme aygıtlarının
başlangıç noktası oldu.
1908’de Henry Ford, otomobillerin seri üretimi için girişimlerde bulundu. Bu
girişimler, günümüzde seri üretimleri yapılan bilgisayarların ucuzlamasına yardımcı
olacak olan bilgisayar devrimini ateşleyecekti.
Birinci dünya savaşı yıllarında pek fazla bir gelişme yaşanmadı. 1930’larda
Amerikalı bir mühendis olan Vannevar Bush, mühendislikte ve bilim alanlarında
yaygın bir şekilde kullanılacak olan diferansiyel denklemleri ve çözümü zor denklemleri
çözen ilk makineyi icat etti. Kısmen elektronik, ama büyük oranda mekanik olan
Diferansiyel Analizör’ü, ilk otomatik ve genel amaçlı hesaplama aygıtı olarak kabul
ediyoruz.
1939 yılında mekanik mantık ve matematiksel işlemler üzerine bir kitap yazan
Alan Turing bilgisayar yapmayla değil de makineler tarafından çözülebilecek problem
türleriyle ilgileniyordu. Turing, yazdığı kuramsal kitapta Evrensel Turing Makinesini
anlattı. Kuramsal olarak bu makine, diferansiyel denklemleri çözmenin yanı sıra satranç
da oynayabilirdi. Turing’in kitabı bilgisayar gelişiminin çok kritik bir zamanında
yayınlandı ve yeni hesaplama makinelerinin kapasiteleriyle ilgili görüşleri genişletti.
John Atanasoff, tümüyle elektronik bir
bilgisayar düşüncesini 1940’da geliştirdi ve
profesörü olduğu üniversitedeki bir öğrencisi
olan Clifford Berry’nin mezuniyetinden sonra,
üniversitede kalmasıyla bu elektronik bilgisayar
düşüncesini gerçekleştirmeye birlikte çalıştılar.
ABC (Atanasoff-Berry Computer) 1942 yılında
tamamlandı. ABC, delikli kartları kullanması
nedeniyle Boolean cebri temel alıyordu.
Kartların belirli noktalarında ya delik vardı, ya da yoktu!..Mekanik dişliler yerine
Fleming’in vakum tüplerini kullanan ABC ilk elektronik bilgisayardı.
Bilgisayarlar ikinci dünya savaşı yıllarında büyük gelişmeler gösteremediler
ancak bilgi alışverişi yani iletişimin güvenli aktarımının çok önemli olduğu bu yıllarda,
askeri bilgilerin aktarılması için önemli bir şifreleme aleti, ittifak devletleri tarafından
geliştirildi. Enigma adındaki bu küçük alet sayesinde şifreli yada şifresi çözülmüş
mesajlar gönderildi. Buna karşılık müttefik devletlerin geliştirmiş oldukları Bombe adlı
bir başka alet ise, yollanan bu şifreli mesajları çözüyordu. Savaşın son 2 yılında
müttefik devletler, ittifak devletlerin yolladığı tüm şifreli mesajları dinlediler. Ancak
yüksek düzeydeki mesajlar radyo üzerinden gönderilmiyordu. Bu mesajlar, özel bir
makineyle kodlanıyor ve teletype yazıcıyla gönderiliyordu. İngilizler Alan Turing’de
dahil olmak üzere Colossus isimli bir bilgisayarı özellikle kripto analiz işlemi için
tasarladılar. Bu bilgisayar dünyanın ilk büyük elektronik valfli programlanabilir mantık
hesaplayıcısıydı. Bu bilgisayarda 10 tane kadar üretildi ancak 1976 yılına kadar bir sır
olarak kaldı. Colossus ile ilgili çizimler 1940 yılında çıkan bir yangında tahrip oldu. Bu
nedenle Colossus ile ilgili ayrıntılı bilgiler ancak bugünlerde anlaşılabilmektedir. 1944
yılında Howard Aiken Mark I adındaki bir elektronik hesap makinesini yaptı. 1943
yılında John Mauchly ve John Presper Eckert genel amaçlı bir bilgisayar için ordudan
destek istediler. Destek verildikten sonra 1946 yılında ENIAC adlı devasa bilgisayar
geliştirildi. 30 ton ağırlığında, 18000 vakum tüplü bu alet Mark I den 1000 kat daha
hızlıydı.
Aslında Mauchly ve Eckert ENIAC’ı geliştirirken bazı problemlerin
farkındaydılar. Her program için farklı bir kablo bağlantıları oluşturulması gerekiyordu.
Bu işlem de günler sürecek bir işlemdi. Mauchly ve Eckert, programın bellekte
depolanabileceği ve yeni kobyalamaya gerek kalmada çalıştırılabileceği sonucuna
vardılar.
1944 yılı sonlarında, atom bombasını geliştiren ve birçok bilimsel çalışmanın
danışmanlığını yapan John Von Neumann, Eniac projesini ziyaret etti ve depolanmış
program tekniğinin kuramını oluşturdu. Digital bir bilgisayarın tasarımını anlattı. John
Von Neumann’ın tasarımına göre bilgisayar beş temel kısımdan oluşuyordu.
¾ Bilgileri bilgisayara girmek için klavye gibi bir girdi aygıtı.
¾ Programları ve veriyi tutacak bir bellek alanı.
¾ Hesaplamaları yapacak bir aritmetik birim.
¾ Program komutlarını ve veriyi bellek ile aritmetik birim arasında taşıyacak bir
kontrol birimi.
¾ Yazıcı gibi bir çıktı aygıtı.
Neumann’ın makalesi geniş çapta yayınlandı ve bilgisayarın tasarımını önemli
ölçüde değiştirdi. ENIAC’tan sonraki hemen her bilgisayar von Neumann bilgisayarıdır.
EDVAC bilgisayarın tasarımlarını tamamlayan von Neumann, bu bilgisayarın yapımı
için de talep ettikleri ek para yardımını aldı. 1946 yılında Maurıce Wilkes, ENIAC
projesini ziyaret eden bir başka bilim adamı idi. İngiltere’ye dönüşünde bir von
Neumann bilgisayarı tasarlama üzerinde çalıştı ve adını EDSAC olarak koydu. 1949
yılında tamamlanan EDSAC ilk depolanmış program bilgisayarı olan EDSAC 1958’e
kadar Cmbridge fakültesinde kullanıldı.
1951 yılında ise UNIVAC bilgisayarları tamamlandı ve bilgisayar alanında bir
sonraki adım olan ticari bilgisayarların dönüm noktası oldu.
Bu süreç, aslında herkes tarafından bilinmesi gereken ve kullandığımız
günümüz bilgisayarlarının nasıl bir gelişim aşamasından geçtiğinin anlaşılması, beklide
günümüzde yapılan birçok araştırmanın ileriki yıllarda başka kişiler tarafından
toparlanıp yeni buluşların atası olacağının bir somut göstergesidir.
3. Dış Donanım
Bu kısımda standart özelliklere sahip bir bilgisayarın parçaları hakkında kısaca bilgi
verilecektir. Bu bilgiler sayesinde bu kitabın daha sonraki sayfalarında yazılanları daha
kolay anlayabileceksiniz. Günümüzde yaygın olarak kullanılan bilgisayarlara “Kişisel
Bilgisayar” anlamında PC adı verilmektedir. İlk PC, 1981 yılında IBM firması
tarafından üretildi.
Bilgisayarı oluşturan parçaların içine takıldığı ve parçaları bir arada tutan metal
kutuya Bilgisayar Kasası adı verilmektedir. Daha önceki yıllarda Desktop ve slim kasa
adı verilen kasalar yaygın olarak kullanılırken son yıllarda montajı Türkiye’de yapılan
bilgisayarlarda Mini Tower diye adlandırılan kasalar daha çok kullanılmaktadır.
Desktop kasalar masanın üstüne konulabildikleri için daha kullanışlı olmakla
birlikte genişleme imkanları daha sınırlıdır. Desktop kasaya sahip bilgisayarlara
herhangi bir kartı takmak daha zor olabilmektedir.
3.1. Klavye
Kullanıcılar mesajlarını ve isteklerini klavye aracılığıyla bilgisayara aktarırlar.
Bilgisayar, temelde klavye aracılığıyla yönlendirilir ve kumanda edilir. Klavye
hakkında bilinmesi gerekenler, klavyenin bir giriş aygıtı olduğu ve klavyenin tuşlarına
basılması halinde basılan tuşun veya harfin kodunun bilgisayarın CPU’ su tarafından
değerlendirilmek üzere belleğe aktarıldığıdır.
Bilgisayarın belleğinde öyle bir yer var ki, oraya yazılan bilgiler otomatik olarak
ekrana yansımaktadır. Bilgileri klavye aracılığı ile belleğe giriyorsunuz ama yankısı
ekrana geliyor.
Harfleri temsil eden tuşlar klavyenin üzerinde değişik şekilde dizilebilmektedir.
Türkiye’de daktilolarda ve Apple marka bilgisayarlarda “F” klavye dizilişi kullanılmaktadır. Amerika ve Avrupa ülkelerinde ise “Q” klavye dizilişi yaygındır. Bu diziliş
her ülkeye özgü olarak değişir. Bunun nedeni ise pek çoğumuzu hayrete düşürecek
şekilde, kullanıcılara hız kazandırmak veya kullanış kolaylığı sağlamak değil aksine
yazım hızını düşürmek içindir. Niçin mi? Nedeni, bilgisayarın yazım düzenini
daktilodan almasıdır. Daktilo kullanıcılarının iyi bileceği gibi, daktilo ile fazla hızlı
yazmaya çalışılırsa tuşlar şeride vurdukları yerde sıkışıklığa neden olurlar. İşte bu
noktadan hareketle her dilin dil yapıları incelenerek, olası sık sık yan yana tekrarlanan
tuşlar tespit edilip mümkün oranda ayrık yerlere yerleştirilmişlerdir.
Standart bir Q klavye dizilişinde Türkçe’ye özgü olan Ş, Ü ve Ç gibi harfleri temsil
eden tuşlar klavyenin üzerinde yoktur. Türkiye’ye 1990 yılından sonra ithal edilen Q
diziliş klavyelerde bazı tuşlara 3. görevler verilerek klavyenin üzerinde Ş, Ğ ve İ gibi
harflere yer açıldı. Günümüzde piyasada yaygın olarak pazarlanan klavyeler Türkçe’ye
özgü harfleri de içeren “Q” dizilişli klavyelerdir.
İçinde Türkçe’ye özgü harfler(Ş,Ç,İ,Ğ,Ü,Ö) bulunan
yazılar hazırlayacaksanız kullandığınız bilgi sayarın
klavyesinde Türkçe harflerin bulunmasına dikkat etmeniz
gerekir. Yanda verilen ekran görüntüsünde Microsoft
firması tarafından üretilip piyasaya verilen bir klavyenin
resmi bulunmaktadır.
3.1.1.
Fonksiyon Tuşları
Klavyenin üzerinde bulunan bazı tuşlar ekrana bir karakterin yazılması için
kullanılmazlar. Çünkü bu tuşlar bir görüntü yerine bir etki yaratırlar. Klavyenin üst
kısmında yan yana dizilen ve üzerinde F1, F2, F3 yazılı olan tuşlara Fonksiyon Tuşları
adı verilmektedir. Bu tuşların işlevleri programdan programa değişiklik gösterebilir. Bir
çok programda F1 tuşuna basıldığı zaman o sırada çalışan programa veya yapılan işleme
bağlı olarak ekrana yardımcı bilgi gelmektedir.
Örneğin, Microsoft ürünü Word ve Excel gibi programlarda, üzerinde çalışılan
belgeyi kaydetmek için F12 tuşu kullanılabilmektedir. Word ve Excel’de F12 tuşu ile
kaydetme işlemi yapılırken, başka bir programda bu tuş işlevsiz olabilir. Örneğin,
Windows ile birlikte verilen Paint programı ile çalışırken F12 tuşuna basmanız halinde
Paint programı size herhangi bir tepkide bulunmaz. Çünkü Paint programında F12 tuşu
tanımlı değildir.
3.1.2.
Enter Tuşu
DOS ortamında yazılan komutları işletmek için Enter tuşuna basmak gerekir. Enter
tuşuna basılıncaya kadar yazılan komut işletilmez. Ancak kelime işlem programlarında
Enter tuşunun başka işlevleri bulunmaktadır. Word gibi kelime işlem programları ile
çalışırken paragraf başı yapmak için Enter tuşu kullanılmaktadır.
Ayrıca Windows uyumlu programlar ile çalışırken ekrana getirilen diyalog kutularının hemen hepsinde Tamam düğmesi bulunmaktadır. Ekranda herhangi bir diyalog
kutusu varken Tamam düğmesinde tıklama yapma yerine Enter tuşuna basabilirsiniz.
3.1.3.
Esc Tuşu
Esc tuşu genellikle yapılan işlemden vazgeçmek veya geriye dönmek amacıyla
kullanılmaktadır. Örneğin, DOS ortamında yazdığınız komutu işletmekten vazgeçmek
istiyorsanız Geriye Silme tuşu ile yazdığınız komutu harf harf silebilirsiniz. Ancak
yazılıp işletilmekten vazgeçilen komut çok sayıda harf veya karakterden meydana
geliyorsa her seferinde geriye silme tuşuna arka arkaya basmak zaman kaybına neden
olur, iptal etmek istediğiniz komut uzunsa, geriye silme tuşu yerine klavyenin sol üst
köşesinde bulunan ESC tuşunu kullanabilirsiniz.
DOS ortamında iken ESC tuşuna basacak olursanız yazılıp henüz enter tuşu ile
aktife edilmeyen (işleme konulmayan) komut iptal edilir. ESC tuşu ile yazılan komutlar
iptal edilirse, yazılan komut ekrandan silinmeyip bir alt satıra geçilir. Üst satırda yazılı
olan komutun iptal edildiğini işaret etmek için komutun sonuna “\” işareti konulur. Yeni
komut yazına aşağıda verilen ekran görüntüsünde tespit edebileceğiniz gibi bir alt
satırdan itibaren başlanır.
C:\>COPY C:\DOS\FORMAT.COM A:\\
Yukarıdaki ekran görüntüsünde “C:” hard diskinin “\DOS” dizinindeki
FORMAT.COM dosyasını “A:” disket sürücüsünün kök dizinine kopyalamak üzere
kurallara uygun olarak
COPY C:\DOS\FORMAT.COM A:\
komutu yazılmış. Ancak kullanıcı bu komutu vermekten son anda vazgeçmiştir.
Kullanıcı yazdığı komutu arka arkaya geriye silme tuşuna basarak silmek yerine ESC
tuşuna basarak iptal etmiştir. Komutun iptal edildiğini belirtmek üzere komutun sonuna
“\” işareti konulmuştur. Ekran görüntüsündeki ikinci “\“ işareti, komutun iptal edildiğini
gösteren işarettir.
Windows ortamında herhangi bir program ile çalışırken herhangi bir konuda onayınız alınmak istendiği veya size soru yöneltildiği zaman ekrana bir diyalog kutusu
getirilir. Bu diyalog kutularında genellikle Tamam ve İptal düğmeleri bulunur. Diyalog
kutusu aracılığı ile yapılacak işlemden vazgeçmek istiyorsanız fare ile İptal düğmesinde
tıklama yapabilir veya doğrudan Esc tuşuna basabilirsiniz.
3.1.4.
Geriye Silme(Backspace) Tuşu
Klavyelerde rakamların bulunduğu sırada en sağda olan bu tuş, ışıklı göstergenin
solunda bulunan harfi veya karakteri silmek için kullanılır. Bu tuşun DOS ortamındaki
bu görevi, diğer programlarda da aynen geçerlidir. Işıklı gösterge her harf veya tuşa
basıldıktan sonra biraz sağa kayar. Böylece yeni yazılacak harf veya karakter için
ekranın yazı olmayan boş yerine gidilmiş olunur. Karaktersel tuşlardan birine her
bastığınızda, ışıklı gösterge yani imleç biraz sağa kayarak yeni bir tuşa basmanız
beklenir.
Geriye silme yani Backspace tuşuna her basılışta, bir önceki yani ışıklı göstergenin
solunda duran karakter silinir. Bu karakter silindiği için ışıklı göstergenin sağında
bulunan bütün karakterler bir karakter genişliği kadar sola kayarlar. Şimdi Geriye Silme
tuşunun kullanılış şekli ile ilgili bir örnek verilecektir. DOS ortamında DIR yazıp enter
tuşuna basıldığı zaman üzerinde bulunulan sürücü ve dizindeki bütün dosya ve dizinler
listelenmektedir.
Ancak aktif dizinde çok sayıda dosya varsa dosyaların hepsi aynı anda ekrana
sığmayacakları için dosya listesinin baş tarafını göremezsiniz. Ekran dosya ile dolduğu
zaman listeleme işlemine ara verilmesini sağlamak için DIR komutunun yanına “/P”
parametresi eklenir. Ancak DIR komutuna “/P” parametresini eklemek istenirken
yanlışlıkla “P” harfi yerine “O” harfine basılmış olsun
C :\>DIR/O
Bu komutta kullanıcı DIR komutunun “/P” eklenen şeklini kullanmak istemiş ancak
yanlışlıkla “P” harfi yerine “O” harfine basmıştır. Dolayısıyla ışıklı göstergenin solunda
bulunan “O” harfinin silinmesi ve yerine “P” harfinin yazılması gerekir. Bunun için
önce geriye silme (backspace) tuşuna basılıp fazladan yazılan “O” harfinin silinmesi,
ardından doğrusu olan “P” harfinin yazılması gerekir.
C:\>DIR/_
C :\>DIR/P_
3.1.5.
Delete Tuşu İle Üzerinde Bulunulan Harfi Silmek
Geriye silme tuşu ile Delete tuşu arasındaki fark şudur: Delete tuşu ışıklı
göstergenin üzerinde bulunduğu harfi silerken, geriye silme tuşu ışıklı göstergenin
solunda bulunan harf veya karakteri silmektedir.
Işıklı gösterge, yanlışlıkla yazılan karakterin üzerinde bulunuyorsa, bu karakteri
silmek için Delete tuşunu, yanlışlıkla yazılan karakter ışıklı göstergenin solunda ise
geriye silme tuşunu kullanmak gerekir. Delete tuşu DOS ortamında komut verirken
kullanılabildiği gibi kelime işlem programları ile çalışırken de kullanılır.
3.1.6.
Tab Tuşu
DOS ortamında bu tuşa basıldığı zaman imleç(ekleme noktası) 4 karakter genişliği
kadar sağa gitmektedir. Başka bir deyişle DOS ortamında 4 kez boşluk tuşuna basmak
yerine bir kez tab tuşuna basmak aynı etkiye sahiptir.
Ancak kelime işlem programlarında Tab tuşunun başka işlevleri bulunmaktadır. Bu
işlemler genellikle, yeni paragraf oluşturmak için gerekli boşluğu sağlamak, veya tablo
içerisinde hücre değiştirmek gibi işlevlerdir.
3.1.7.
Shift ve Caps Lock Tuşları
Normalde klavyenin tuşları üzerinde harfler büyük olarak dururlar. Ancak normal
olarak tuşa bastığınızda bulunduğunuz yere harf küçük olarak yazılır. Eğer harfin büyük
haline gerek duyuyorsanız söz konusu harfi temsil eden tuşa bastığınız sırada Shift
tuşunu basılı durumda tutmanız gerekir.
Eğer arka arkaya çok sayıda büyük harfin girişini yapmak istiyorsanız her seferinde
Shift tuşunu basılı durumda tutmak yerine Caps Lock tuşuna basarak Shift tuşunu
kilitleyebilirsiniz. Caps Lock tuşu yalnızca üzerinde harf olan tuşlar üzerinde etkili
olmaktadır. Shift tuşu kilitli iken klavyenin sağ üst köşesindeki Caps Lock ışığı yanar.
Sözü edilen ışık yanıyor iken Caps Lock tuşuna basılırsa kilitleme işlemi iptal edilir.
3.1.8.
Alt Gr Tuşu
Daha önce belirtildiği gibi Q dizilişine sahip klavyelerde Türkçe’ye özgü Ç, Ş ve Ü
gibi harflere yer bulabilmek için bazı tuşlara 3. bir görev verilmektedir. Tuşlara verilen
3. görevi kullanabilmek AltGr tuşu basılı durumda iken söz konusu tuşa basmak
gerekir. Örneğin üzerinde 4 rakamı olan tuşa bastığınızda bulunduğunuz yere 4
rakamını yazmış olursunuz. Eğer Shift tuşu basılı durumda iken üzerinde 4 rakamı olan
tuşa basacak olursanız, bu kez tuşun 2. görevi olan “+” işareti bulunduğunuz yere
yazılır. Üzerinde 4 rakamı olan tuşun 3. görevini yapabilmesi için AltGr tuşu basılı
durumda iken 4 rakamına basmak gerekir ki bu da “$” şeklinde bir karakterdir.
3.1.9.
Print Screen Tuşu
DOS ortamında çalışırken bu tuşa basmanız halinde o sırada ekranda ne görülüyorsa
yazıcıya gönderilir. Başka bir deyişle ekranın resmi çekilip yazıcıya gönderir. Bu sırada
bilgisayarınıza yazıcı bağlı ise ekranda gördüklerinizi kağıda dökebilirsiniz. Ancak
Windows ortamında bu tuşun görevi biraz farklıdır. Windows ortamında Print Screen
tuşuna bastığınızda yine ekranın resmi çekilir. Ancak ekranın resmi yazıcı yerine, geçici
bilgi saklama ortamı olan ve Pano adı verilen ortama aktarılır. Daha sonra Panoda
saklanan resmi Paint gibi bir boyama programına aktarıp istediğiniz gibi
kullanabilirsiniz. Bu konuda daha sonra size bilgi verilecek.
3.1.10. Sayısal Tuşlar
Rakamları girerken kullanılan sayısal tuşlar klavyenin iki yerinde bulunmaktadır.
Arada bir sayısal bilgi girişi yapanlar harfleri temsil eden tuşların üstündeki tuşları
kullanabilirler. Ancak sürekli rakam girişi yapılıyorsa klavyenin sağ alt köşesindeki
sayısal tuşlardan yararlanmak gerekir.
Bu tuşların iki ayrı görevi bulunmaktadır. Örneğin üzerinde “1” yazılı olan tuş hem
1 rakamını hem de End tuşunu temsil etmektedir. Eğer bu tuşları kullanarak sayısal
bilgi girmek istiyorsanız Num Lock tuşuna basıp klavyenin sağ üst köşesindeki Num
Lock ışığının (led) yanmasını sağlamanız gerekir.
3.1.11. Ok veya Yön Tuşları
İmleç veya ekleme noktası ekranda bilgi girilecek yeri işareti eden yanıp sönen ince
çizgidir. Ok tuşları ekranda imlecin yerini değiştirilmek istendiği zaman
kullanılmaktadır.
Üzerinde ucu yukarı bakan ok işareti olan tuşa basıldığı zaman imleç bir üst satıra
sağa ok tuşuna basıldığında ise imleç bir karakter kadar sağa gider.
3.2. Ekranlar (Monitörler)
Ekran bilgisayarın mikro işlemcisinden gönderilen sinyalleri gözün görebileceği
şekilde görüntüye dönüştürmeye yaramaktadır. Başka bir deyişle ekran, CPU tarafından
işlenilen bilgilerin kullanıcıya iletildiği ortamdır. Ekran konusunda bilinmesi gereken
temel konu ekranın görüntüleme ve çıkış aygıtı olduğu kadar, bazı modellerinde girdi
aygıtı olarak işlev gördüğüdür. Bu tip ekranlara dokunmatik ekranlar denilmektedir.
Dokunmatik ekranlar aslında günlük hayatımızda sıkça kullandığımız aygıtlardır.
Örneğin, Yapı Kredi Bankasının (veya benzeri) elektronik para makinelerinden (ATM)
para çekmeye gidilince, klavyesiz bir ekranla karşılaşılır. Ekran üzerinde belirtilen
yerlere dokunmak suretiyle istenilen bilgileri hızlıca merkezi bilgisayara aktarılır ve
eğer hesabınızda talebiniz kadar veya daha fazla miktar mevcutsa paranızı alır güle güle
harcarsınız. Yine ayni şekilde bazı lüks restorantlarda (örneğin DAÜ Tower Bar’da)
elektronik kasa olarak da kullanılmaktadır. Garsonlar siparişinizi alıyor, sipariş fişleri
birkaç kez ekrana basılarak geçici hesabınıza işleniyor, daha sonra hesabı öderken yine
birkaç dokunuş ve işte hesap hazır. (ne teknoloji ama!)
Ekranlar temel olarak ikiye ayrılmaktadır: Siyah-Beyaz ve Renkli. Son bir iki yıldır
siyah-beyaz ekranlar piyasadan kalkmıştır.
Ekranlar konusunda bilinmesi gereken iki önemli özellik var. Birincisi, ekranın
nokta çapı. Bu değer ne kadar küçük olursa ekranın görüntü kalitesi o kadar artar.
Piyasada yaygın olarak bulunan ekranların nokta çapı 0.28’dir. Büyük ekranların nokta
çapı daha küçük olduğu için görüntü kalitesi daha yüksektir. Ekranlar konusunda ikinci
önemli nokta, ekranın çözünürlüğüdür.
Standart VGA ekranlarda bu değer 640x480 iken Süper VGA’da bu değer
l024x764’e kadar çıkmaktadır. Piyasada yaygın olarak satılan ekranların büyüklükleri
14 inçtir. Amerika ve Avrupa’da 14 inçlik ekranlar yerlerini 15 inçlik ekranlara
bırakmıştır.
Tasarım veya masa üstü yayıncılık işleri ile uğraşanların ekranları en azından 17 inç
büyüklüğe sahip olmalıdır. Çünkü 14 inç büyüklüğe sahip ekranları göz sağlığı
gözetilirse 640x480 modunda kullanmak gerekmektedir. Çözünürlük yüksek seçildiği
zaman yazılar ve resimler aynı oranda küçülmekte ancak yazıları okumak zor
olmaktadır.
3.3. Disketler ve Disket Sürücüleri
Bilgisayarın kapatılması veya elektriğin kesilmesi halinde bellekteki bilgiler silinmektedir. Bellekte geçici olarak saklanan bilgileri kalıcı olarak saklayabilmek için
bilgilerin manyetik bir ortama aktarılması gerekir.
En çok kullanılan manyetik ortamların başında ise hard disk ve disketler
gelmektedir. Disketler bilgisayara takılıp çıkartılabilinirken, hard diskler bilgisayarda
sabit olarak kalıyor. Disketlerin hem kapasiteleri hem de disketten bilgi okuma ve
yazma hızı hard disklere göre son derece düşüktür. Ayrıca hard diskler disketlere göre
daha dayanıklı ve uzun ömürlüdür. Hard diskler hakkında detaylı bilgi daha sonra
verilecektir.
Disketler, boyutlarına göre ikiye ayrılmaktadır: 3.5” ve 5.25”. Yukarıda şekli
verilen 3.5 inçlik disketlerin düşük ve yüksek kapasiteli olanları bulunmaktadır. Yüksek
kapasiteli sürücüde hem yüksek hem de düşük kapasiteli disketlere okuma ve yazma
işlemi yapılabilir.
3.5” disketlerin düşük kapasiteli olanlarına “DD” adı verilmekte ve bu disketler
toplam 720 KB bilgiyi alabilmektedir. HD adı verilen yüksek kapasiteli 3.5” disketler
ise DD’lerin iki katı kadar yani 1.44 MB bilgiyi depolayabilirler. 5.25” disket ve disket
sürücülerinin de düşük ve yüksek kapasiteli olmak üzere iki türlüsü vardır. Düşük
kapasiteli olanlara DD adı verilmekte ve 360 KB kadar bilgiyi saklayabilmektedir. HD
adı verilen yüksek kapasiteliler 1.2 MB bilgi alabiliyorlar. Günümüzde artık 5.25” ve
düşük kapasiteli olan (360 Kb) DD disketler kullanılmıyor.
Düşük bir ihtimal de olsa, birçok bilgisayar kullanıcısı hard disklerinin başına
gelebilecek olası kötü olaylardan (ki bunlardan en önemlisi zararlı misafirler “virüsler”
veya diğer teknik sorunlar) bilgilerini korumak amacıyla Hard disk’lerindeki bilgileri
disketlere yedekliyorlar. (kopyasını alıyorlar)
3.4. CD-ROM Sürücüsü
Yakın zamana kadar bilgisayarlar arası bilgi taşıma işlemi daha çok disketler
aracılığı ile yapılıyordu. Bir bilgisayardan başka bir bilgisayara bilgi taşımak için
kablolardan yararlanma imkanı var ama bu işlem konumuzun dışında. Yine yakın bir
zamana kadar yazılımcı firmalar için programları satmak ve dağıtmak için disketler tek
araçtı. Günümüzde disketlere güçlü bir rakip çıktı: CD-ROM’lar.
En yüksek kapasiteli disket 1 .44 MB bilgi alabilirken bir tek CD-ROM 630 MB
bilgiyi depolayabilmektedir. Bir çok yazılımcı firma artık programları CD-ROM içinde
satmaya başladılar.
Disketten bilgi okumak için bilgisayarda disket sürücüsünün bulunması nasıl gerekiyorsa, CD-ROM içinde gelen bilgilere erişebilmek için de CD-ROM sürücüsüne
gerek vardır. Bildiğimiz CD-ROM sürücüleri disket sürücülerinden farklı olarak
şimdilik yalnızca okuma yapabiliyorlar. Bilinen CD-ROM sürücüleri, CD-ROM’lara
bilgi yazamazlar. CD-ROM’lara bilgi yazabilen sürücüler henüz kişisel kullanım için
oldukça pahalıdır. Günümüzde bilgisayarlar CD-ROM sürücüsü ile birlikte satılıyor.
CD-ROM sürücülerinin bilgi okuma hızları disketlerden daha hızlı olmalarına
rağmen hard disklere göre biraz düşüktür. CD-ROM sürücüleri temelde iki türlüdür.
Dahili (Internal) ve Harici (External). Harici olanlar bir kablo ile bilgisayara
bağlanırken, dahili olanlar disket sürücüleri gibi bilgisayarın boş bir yuvasına
takılmaktadır. Harici olanları bir bilgisayardan söküp başka bir bilgisayara takmak
kolaydır. Son birkaç yıldır harici CD-ROM sürücüleri ilgi görmektedir.
3.5. Yazıcılar
Yazıcılar, klavye veya daha değişik giriş
aygıtları ile bilgisayara girilen, bilgileri
veya yazıları kağıt üzerine aktarmaya
yararlar. Örneğin, muhasebe programını
kullanan bir muhasebeci aylar itibarı ile
bilgisayara girdiği fişleri yılın sonunda
kağıda aktarıp vergi dairesine vermek için
yazıcıya ihtiyaç duyar.
Yazıcıları fazla detaya girmeden sınıflandırmak gerektiğinde, kullanılabilecek bir
kaç ölçüt vardır. Yazıcılar kullandıkları yazma teknolojisi bakımından şimdilik üçe
ayrılmaktadır: Nokta vuruşlu, Lazer ve mürekkep püskürtmeli yazıcılar. Şimdilik
piyasada en yaygın olarak kullanılan ve en ekonomik yazıcılar nokta vuruşlu, Dot
Matrix yazıcılardır. Ayrıca nokta vuruşlu yazıcılar, yazma maliyeti en düşük olan
yazıcılardır.
Nokta vuruşlu yazıcıların yazma hızı, saniyede bastıkları karakter sayısı ile ölçülmektedir. Piyasada en düşük hızlı nokta vuruşlu yazıcıların yazma hızları saniyede 200
karakterdir. Yazıcı hızı CPS (Character Per Second) harfleri ile ifade edilmektedir.
Yazıcıyı çok sık kullananların hızlı bir yazıcıyı seçmeleri önerilir. Özellikle çok sayıda
bilgisayarın birbirine bağlandığı ağ ortamında kullanılan yazıcıların yüksek hızda
olması gerekir.
Bunun dışında, nokta vuruşlu yarıcıların dar ve geniş olanları var. Dar yazıcılarda
yalnızca A4 fotokopi kağıdı genişliğindeki kağıtlar kullanılabilir. Dar olanlara 80
kolonluk, geniş olanlara 132 kolonluk yazıcı denilmektedir. Geniş kağıda çıkış almak
isteyenlerin zorunlu olarak 132 kolonluk geniş yazıcıları tercih etmeleri gerekir.
Nokta vuruşlu yazıcılarda, daktilolardaki gibi şerit kullanılmaktadır. Bir süre sonra
şerit bitecek olursa, yazıcıya yeni bir şeridi kolayca takabilirsiniz. Nokta vuruşlu
yazıcılarda diğer bir özellik, yazıcının yazma kafasında bulunan iğne sayısıdır. Piyasada
yaygın olarak kullanılan yazıcılar 9 iğneli olanlardır. Daha kaliteli çıkış almak isteyenler
fiyatları 9 iğnelilere göre biraz daha yüksek olan 24 iğneli yazıcıları seçebilirler. İğne
sayısı arttıkça yazı kalitesi artmaktadır.
Lazer yazıcılar bir kaç yıl önceki gibi çok pahalı olmadıkları için herkes tarafından
alınabilmektedir. Mürekkep püskürtmeli (ink jet) yazıcılar, lazer yazıcı kalitesine yakın
kalitede çıkış verebilmekte ve fiyatları neredeyse nokta vuruşlu yazıcılarla aynıdır.
Lazer ve mürekkep püskürtmeli yazıcıların birim sayfa maliyeti, nokta vuruşlu
yazıcılardan çok daha yüksektir.
Lazer yazıcıların yazma hızları dakikada bastıkları sayfa sayısı ile ölçülmektedir.
İçinde resim ve grafik bulunan yazıların basım öncesi hazırlanması işlemi uzun sürdüğü
için, daha yavaş yazılırlar. Ortalama bir hıza sahip Lazer yazıcı dakikada 4 sayfa yazı
basabilmektedir. Yazma hızı yüksek olan Lazer yazıcılarda bu değer 12 hatta 36 sayfaya
kadar çıkmaktadır. Lazer yazıcıların baskı kalitesi DPI birimi ile ölçülmektedir. Bir kaç
yıl öncesine kadar piyasaya 300 DPI kalitesinde basım yapabilen yazıcılar hakimdi.
Şimdi piyasada 1200 DPI kalitesinde basım yapan yazıcılar daha çok satılmaktadır.
3.6. Fare-Mouse
Daha önce belirtildiği gibi kullanıcı bilgisayara
bilgileri klavye ile girer ve seçimlerini klavye
aracılığıyla yapmaktadır. Son yıllarda bilgisayarda
seçim yapma ve kısıtlı da olsa bilgi girmede yaygın
olarak kullanılan diğer bir giriş aygıtı da faredir (Mouse).
Bilgisayara fareyi bağlama işlemi iki aşamalıdır. Birinci aşama çok kolaydır. Fare
kablosunun ucunu bilgisayarın arkasındaki çıkışlardan birine takmanız yeterlidir.
Bilgisayara fare takılırken bilgisayarın kapatılması önerilir. Çok fazla zorlamazsanız,
fareyi yanlış bir çıkışa bağlama imkanı yoktur. Fareyi de diğer tüm cihazlarda olduğu
gibi bilgisayara bağlamanın iki aşaması var. Birinci aşama fiziksel olarak teması
sağlamak ikinci aşama ise, fareyi bir program aracılığı ile bilgisayara tanıtmaktır.
Piyasada hem iki tuşlu, hem de üç tuşlu fareler var. Her ikisi de yeterli olmaktadır.
3.7. Tarayıcılar - Scanners
Gazete veya dergilerde gördüğünüz
resimleri, kendi çektiğiniz fotoğrafları
bilgisayara aktarmak istiyorsanız bir tarayıcı
edinmeniz gerekir. Tarayıcıların fiyatları son
zamanlarda oldukça düştüğü için tarayıcı
satışlarında artmalar oldu. Bilgisayara bağlanma tipi bakımından iki değişik tarayıcı
bulunmaktadır. Tarayıcılar bilgisayara ya SCSI bir kartla bağlanmakta ya da yazıcının
takıldığı paralel çıkışa bağlanır. Paralel çıkıştan bilgisayara bağlanan tarayıcılar daha
ekonomiktir. Ancak SCSI olanlar da daha hızlıdırlar.
Bilgisayardaki paralel çıkışa bağlanan tarayıcılarda
ayrıca yazıcılar için bir çıkış bulunmaktadır. Bu nedenle
paralel çıkışa tarayıcı bağlamanız halinde yazıcınızı
tarayıcının arkasındaki çıkışa bağlayabilirsiniz.
Yukarıdaki resimlerde de görülebileceği gibi değişik tip ve boyutta tarayıcılar
mevcuttur. Bunların seçimi kullanım alanlarına göre yapılmalıdır. Eğer kullanım
alanımız sayfa veya fotoğraf taratmak ise Sayfa Tarayıcısı ( Page Scanner), eğer barkod
veya küçük semboller okutmak istiyorsak o zaman da el tarayıcısı (hand scanner)
kullanılması gerekir.
4. Bilgisayarın İç Donanımı
Yukarıdaki sayfalarda bilgisayarın dışarıdan bakıldığı zaman görülen parçaları
hakkında bilgi verildi. Şimdi ise bilgisayarın diğer parçaları hakkında bilgi verilecektir.
4.1.
CPU- Mikro İşlemci
CPU, bilgisayarın en önemli parçası veya bileşenidir.
Buna bilgisayarın beyni de denilmektedir. Bütün
karşılaştırmalar, matematiksel işlemler CPU tarafından
yapılır. Piyasada satışı yapılan bilgisayarlarda yaygın olarak
kullanılan CPU’lardan bir kaçı şunlardır:
• PENTIUM II 233. 266. 300 ve 400 Mhz hızında.
• PENTIUM III 300, 450, 700, 800 Mhz hızında.
• PENTIUM IV 1, 1.2, 1.7, 2.0, 2.4, 2.53 Ghz hızında.
Bunların dışında adında 486 sayısı olan bazı işlemciler AMD ve CYRIX gibi Intel
taklidi işlemci üreten firmalar tarafından piyasaya veriliyor. Piyasada bulunan bütün
mikro işlemciler gösterebilecekleri performans hariç Intel tarafından üretilenlerle
uyumludur. Herhangi bir uyumsuzluk sorunuyla karşılaşma olasılığı yoktur.
Bu ders notlarının derlendiği sırada piyasada bulunan en düşük hızlı işlemci bile 1.7
Ghz hızındaki PENTIUM IV’dü.
66 mhz hızındaki 486 işlemciler çıktığından beri işlemcilerin fazla ısınmasını
önlemek için işlemcilerin üstüne soğutucu fan konulmaktadır. Bu nedenle işlemci ile
birlikte ayrıca soğutucu bir fan edinmeniz gerekir. Intel tarafından paket (Boxed) olarak
yapılan satışlarda işlemci ile birlikte fan verilmektedir.
4.2. Anakart - Mainboard
Anakart, mikro işlemci de dahil olmak üzere en temel parçaların takıldığı veya
üzerine monte edildiği parçadır. Ana kartın asıl özelliği kendisine takılı olan mikro
işlemciye bağlıdır. Bellek yongaları ana kartın üzerine monte edilir. Grafik kartı, disk
kontrol kartı vb. bütün kartlar ana kartın üzerindeki genişleme yuvalarına takılmaktadır.
Bazı ana kart üreticileri grafik ve ses kartını ana kartın üzerine yerleştiriyorlar.
486 mikro işlemciler öncesinde her hızdaki mikro işlemci için ayrı ana kart tasarımı
yapılırdı. Şimdilerde 486 işlemcilere uygun olarak üretilen ana kartlara istenilen hızdaki
486 mikro işlemciyi takmak mümkündür. Diğer taraftan, yakın bir tarihe kadar Pentium
işlemciler için üretilen bazı anakartlara 150 ve 166 Mhz hızındaki Pentium işlemcileri
takma imkanı yoktur.
Örneğin 1996 satın aldığımız bilgisayarda 75 Mhz hızındaki bir Pentium işlemci
vardı. Bu bilgisayardaki anakart en fazla 120 Mhz hızındaki Pentium işlemcileri
desteklediği için bu bilgisayardaki işlemciyi 133 mhz veya daha hızlı bir işlemci ile
değiştirmem mümkün değildir. Aşağıda örnek bir Main Board verilmiştir.
Bilgisayarda bilgiler mikro işlemci tarafından bellekte işlenir, hard diske ve diskette
saklanılır, ekranda görüntülenir. Bu açıdan bilgilerin bellekten hard diske veya ekrana
gönderilmesi gerekir. Bilgisayarın bileşenleri arasında yapılan bilgi transferi işlemi
sırasında, bilgilerin taşındığı hatlara (veri yolu) değişik adlar verilmektedir. En eski ve
en çok kullanılan bilgi taşıma tekniği ne ISA adı verilmektedir. ISA bilgi taşıma
teknolojisi birkaç yıl öncesine kadar yani çok hızlı işlemciye sahip bilgisayarlar
piyasaya verilinceye kadar yeterli oluyordu. Mikro işlemcilerin hızları artmaya
başlayınca ISA teknolojisi yetmemeye başladı. Bu olayı tek şeritli uzun bir yolda Spor
bir arabanın rampa çıkan yüklü bir TIR’ı izlemesi olayına benzetmek mümkündür.
Bu dar boğazı aşmak için 1993 yılı başlarında önce VESA LOCAL BUS adında veri
taşıma teknolojisi kullanılmaya başlandı. VESA LOCAL BUS’ın piyasaya verilmesinden kısa bir süre sonra en büyük mikro işlemci üreticisi konumundaki Intel, PCI adı
verilen yeni veri yolu teknolojisini üretti. Günümüzde bu veri yolu teknolojisini
kullanan bilgisayarlar daha iyi performans sağlamaktadır. Günümüzde üretilen Modem
ve Ses kartları 16 bitlik ISA genişleme yuvalarına takılabilirken, grafik ve TV kartları
PCI genişleme yuvalarına takılmaktadır.
Main Board ile birlikte hard disk ve disketleri ana kart arasında bağlantı kurmada
kullanmak üzere yassı kablolar verilmektedir. Kablonun bir ucu ana kartın IDE1 olarak
adlandırılan çıkışına, diğer ucu ise hard diske takılır.
Satın alacağınız Board ile birlikte hard disk ve CD-ROM kablosundan başka disket
sürücüsünü, seri ve paralel çıkışları Board’a bağlamada kullanabileceğiniz kablolar
verilmektedir.
4.3. Bellek
Bellek, bilgisayara girilen bilgilerin geçici olarak saklandığı elektronik ortamdır.
Bilgiler bellekte elektrik ile tutulmaktadır. Elektrik kesilir kesilmez bellekte tutulan
bilgiler kaybolur. Günümüzde satışı yapılan bilgisayarlar en azından 16 MB’lık belleğe
sahiptir. DOS ortamı için yazılan çok sayıda ticari program için 1 MB’lık bellek yeterli
olmaktadır. DOS ile çalıştırılan
PC’lerde belleğin ilk 640KB’lık
kısmına standart bellek, 1 MB’ dan
sonrasına ise genişletilmiş bellek adı
verilmektedir. Bilgisayarda ROM ve
RAM olmak üzere 2 türlü bellek
bulunmaktadır.
4.3.1.
Rom Bellek(Read Only Memory)
İçeriği kullanıcı tarafından değiştirilemeyen ve yalnızca okunabilen bellek türüdür.
Bu tür bellekte tutulan bilgiler, bilgisayarın üretimi sırasında kaydedilir. Rom bellekte
bilgisayarın açılışı sırasında çalışan kısa programlar bulunur. Bu programlara BIOS adı
verilmektedir. BIOS, bilgisayar parçaları ile işletim sistemi arasında köprü görevini
üstlenen programdır.
4.3.2.
Ram Bellek(Random Access Memory)
Bilgisayardaki bütün bilgilerin geçici olarak saklandığı, işletim sistemi ve diğer
programların çalıştırıldığı elektronik ortamdır. Çalıştırılmak istenen program belleğin o
sırada boş olan kısmına sığmıyorsa programın çalışması mümkün değildir. Ram belleğe
bazı kaynaklarda Ana Bellek adı verilmektedir. Günümüzde standart özelliklere sahip
bilgisayarlarda ortalama 128 ve 256 MB bellek bulunmaktadır.
Bilgisayarın belleği ne kadar olursa olsun ek teknikler kullanılmadan DOS, belleğin
ancak ilk 640 KB’lık kısmını kullanabilmektedir. Bu nedenle bilgisayar belleğinin ilk
640 KB’lık kısmına Conventional (geleneksel bellek) adı verilmektedir. Bilgisayar
belleğinin 641-1024 arasında kalan 384 KB’lık kısmına ise Uzatılmış bellek adı
verilmektedir. Bu belleğin kullanılabilmesi için HIMEM.SYS gibi özel bir programa
gerek duyulur. Bilgisayar belleğinin 1024 KB’ tan Sonrasına ise Genişletilmiş bellek
adı verilmektedir. Bu belleği Windows kullanabilmektedir.
Piyasada kullanılan 32 pinli ramlar yanında son zamanlarda 168 pinli ve SDRAM
olarak adlandırılan bellek modülleri yaygın olarak kullanılmaya başlandı.
4.4. Sabit Diskler – Hard Diskler
Bundan on yıl öncesine kadar çok sayıda
bilgisayar hard disksiz olarak satılıyordu.
Günümüzde bilgisayarı hard disksiz olarak
kullanmanın artık pratik bir değeri yoktur.
Çünkü bütün programlar hard diske ihtiyaç
duymaktadır. Sıradan bir program bile hard
diskte 10-15 MB. yer kaplamaktadır.
Bu ders notları derlendiği sırada piyasada bulunan en düşük kapasiteli hard disk bile
10 GB’lık kapasiteye sahipti. Bilgisayarı boyama ve çizim işlemleri için kullananlara
daha yüksek kapasiteli bir hard disk gerekebilir. Ancak Word ve Excel gibi programları
kullananlar için 20 GB’lık hard disk yeterlidir. Aşağıda verilen resimde 3.2 GB
kapasiteli bir hard disk görülmektedir.
4.5. Ses Kartı
Standart olarak bilgisayarın içinde zil sesini çıkarmak, kullanıcıyı uyarmak amacıyla
kullanılan kısıtlı özelliklere sahip bir hoparlör bulunmaktadır. Eğer bilgisayarınıza ses
özelliği vermek istiyorsanız, bilgisayarınıza bir ses kartı eklemeniz veya ses kartı içeren
bir bilgisayar edinmeniz gerekir.
Bilgisayara takılan ses kartı sayesinde
kelime işlem programları ile hazırlanan
yazılara ses bilgisi ekleyebilir, oyun
programların ses efektlerini net ve kaliteli
bir şekilde duyabilir ve bilgisayarınızı bir
ses kayıt aracı olarak kullanabilirsiniz.
Piyasada değişik tip ve özellikte ses kartları
var.
4.6. Seri ve Paralel Çıkışlar
Bilgisayar ile fare, modem ve yazıcı gibi ciharlar arasında bağlantı seri ve paralel
çıkışlar sayesinde sağlanır. Paralel ve seri çıkışlar bilgisayar kasasının arkasında
bulunmaktadır. Yazıcılar genellikle LPT1 olarak adlandırılan ilk paralel çıkışa bağlanır.
İlk paralel çıkıştan bazen PRN diye söz edilmektedir.
Paralel çıkışlara LPT1, LPT2 ve LPT3 gibi adlar verilmektedir. Ancak standart
özelliklere sahip bilgisayarlarda yalınızca bir paralel çıkış bulunmaktadır. Seri çıkışlara
ise fare ve harici modem bağlanabilmektedir. Seri çıkışlara COM1, COM2 ve COM3
gibi adlar verilmektedir.
Bunlara ilaveten yeni bilgisayarlarda hızlı veri iletişimi saglayan USB 1.1 ve USB
2.0 teknolojisine sahip veri yolları vardır.
4.7. Grafik Kartları
Grafik kartları bilgisayarın mikro işlemcisinden alınan bilgileri ekranda gösterilecek
şekle dönüştürmeye yararlar. Yani grafik kartı bilgisayarın mikro işlemcisi, dolayısıyla
ana kart ile, ekran arasında bir yerde köprü görevi üstlenmektedir.
Bilgisayarın merkezi işlem biriminden (CPU) gelen sinyalleri grafik kartı ne kadar
hızlı bir şekilde ekrana gönderirse görüntüler o kadar hızlı ekrana gelir. Bundan 4-5 yıl
öncesine kadar bilgisayarlarda değişik ekran tipleri kullanılıyordu. Ancak son yıllarda
hemen hemen bütün bilgisayarlarda VGA (Video Graphic Array) tipindeki grafik
kartları bulunmaktadır.
VGA tipindeki grafik kartları IBM firması tarafından ilk üretildiklerinde 640x480
çözünürlüğe sahiptiler. Standart özelliklere sahip VGA grafik kartlarının aynı anda
ekranda gösterilebildikleri renk sayısı 256’dır. Bir süre sonra standart özelliklere sahip
VGA grafik kartı geliştirilip Süper VGA adı verilen grafik kartları üretilip piyasaya
verildi. Süper VGA grafik kartları 800x600 ve 1024x768 çözünürlükleri
desteklemektedir. Ancak yüksek çözünürlük ve fazla renk için grafik kartının belleğinin
en az 16 MB olması gerekmektedir. Son yıllarda üretilip piyasaya verilen bütün grafik
kartları en azından 32 MB belleğe sahiptir. Resim işleme ve çizim programlarını
kullananların grafik kartı belleğini 64 MB veya 128 MB olarak seçmeleri gerekebi1ir.
Yine bundan birkaç yıl öncesine kadar grafik kartı bilgisayarın ISA standardındaki
genişleme yuvalarına takılırdı. Ancak Pentium işlemcisini kullanıldığı bilgisayarların
yaygınlaşmasının ardından ISA veri yolunu kullanılan grafik kartları piyasadan kalktı.
ISA veri yolunu kullanan grafik kartlının hızları PCI veri yolunu kullananlara göre son
derece düşüktür.
4.8. Değerlendirme Soruları
1- Enter tuşunun işlevini anlatınız.
2- Yazıcılar hangi çıkışa bağlanır?
3- Bilgisayarın paralel çıkışlarına ne gibi adlar verilmektedir?
4- 3.5 inç disketlerin kapasitelerini belirtiniz.
5- Esc tuşu hangi amaçla kullanılmaktadır?
6- Bilgisayarın disket ve hard diskten bilgi okuduğu nasıl anlaşılır?
7- Nokta vuruşlu yazıcıların hızı hangi birim ifade edilir?
8- Bilgisayara bilgi girişi ve çıkışı hangi aygıtlar ile yapılmaktadır?
9-
AltGr tuşu hangi amaçla kullanılmaktadır?
10- Print Screen tuşunun görevini belirtiniz.
5. BILGISAYAR
VİRÜSLERİ
Bilgisayar virüsleri insan vücuduna giren
virüslerden farksız çalışmakla birlikte,
aralarındaki en büyük fark, bilgisayar virüslerinin
tanınmayacak bir şekilde
gizlenebilmesidir.Gizlenerek ve kendi kendini
değişik dosyalara kopyalama yolu ile çoğalarak, sistemin çalışmasını tahribe devam
edebilen ve Virüs olarak tanınan bu olay aslında bir programdan ibarettir.1949 yılında,
Macar asıllı Amerikan matematikçi John von Neumann'ın bilgisayar programlarının
kendi kendilerini kopyalayabileceklerini bulması ile başlayan virüs tarihindeki ilk
virüsün 1983'te Amerikalı elektronik mühendisi Fred Cohen tarafından yazıldığı iddia
ediliyor.Her ne kadar virüs denilse de, Cohen'in yazdığı bu program yalnızca kendisini
değişik dosyalara kopyalamak sureti ile çoğalan, zararsız, basit bir araçtan ibaret olduğu
gibi, buradaki esas nokta olan ve bilgisayar sahibinin isteği dışında çoğaldığı için bu
araç virüs adını alıyor.Virüs programının özelliği de zaten bu noktadan ibarettir.
Bilgisayar sisteminde kullanıcının emri dışında meydana gelen komut
değişiklikleri.CIA informasyon dairesinin kayıtlarına göre ilk zararlı virüsler 1985
tarihinde ortaya çıkıyor.1983'te Cohen tarafından yazılan, kendi kendini çoğaltma
programının bu temel esasından faydalanarak, hem bilgisayarın kullanım sisteminde
zararlı değişiklikler yaparak, hem de kendini kopyalayabilen programlar yazan bazı
yıkıcı ruhlu programcılar, isimlerini bu şekilde şöhret listelerine yazmayı planlayarak,
bu programları değişik yollarla diğer kullanıcılara aldatıcı metotlar ile ileterek virüslerin
yayılmalarını başlatıyorlar. Sonraki yıllarda ise yine ruhsal dengeleri bozuk olan ve bu
virüslerden daha tehlikelilerini yazma yarışına giren diğer programcıların yazdıkları
virüslerin de ortaya çıkması ile, bilgi işlem dünyasında bir savaş ortaya çıktığı gibi, bu
virüslerden kurtulma ve korunma programlarının yazılması ve sonraları satılması da
kaçınılmaz bir program sektörünün ortaya çıkmasına vesile oluyor. Günümüzde
dünyanın en zenginleri arasında bulunan Peter Norton bu sayede Symantec firmasını
kurarak, Microsofttan sonra en çok satış yapan ve Bilgisayar dünyasına en çok faydası
dokunan firmaların başını çekiyor. Norton AntiVirus programı günde binlerce kişiye
satılıyor.
5.1. VİRÜSÜN YAYILMASI
Bu virüsler kişilere ya bir disket içerisinde, ya e-mail ile ya da bir programı işlemek
için kullanılan dosyalar içerisine konularak iletiliyor.
Ayrıca modem üzerinden bağlanan iki bilgisayardan birisinde Virüs var ve hafızasında
aktif olarak çalışıyorsa bulaşma ihtimali %99'dur. İnternet ten çekmek istediğiniz bir
programın içerisine yerleştirilmiş olabilir. Size gelen bir Microsoft Word mektup
dosyasının içerisine yazılmış ''MACRO VİRUS'' olarak gelebilir ki... Son yıllarda çok
moda olan yeni bir virüs yayma yöntemidir. Macro virüslerden korunmanın en iyi yolu
''MS WORD'', ''MS EXCELL'', ''MS ACCESS'' programlarındaki ''OPTIONS''
kısmından ''GENERAL'' içerisindeki ''Macro virus protection'' kısmını işaretlemektir.
Eski MS Word ve diğer yazı programlarında ise yine Option kısmından ''Disable
Macro'' işaretleyerek korunabilirsiniz.
En basit virüs yayma örneği, virüsü yazan programcı, kendisine seçtiği ilk hedef
kullanıcıya bir e-mail yolluyor ve bu e-mailin içerisine güzel bir oyun programı yada
başka sevilen bir programı ilave ediyor. Bu programın içerisine virüs programını da tek
bir dosya olarak, sanki o yolladığı oyun programını yüklemek için bulunan dosyalardan
biriymiş gibi içerisine sıkıştırıyor. E-maili alan hedef kullanıcı ise kendisine yollanan bu
bedava oyuna sevinerek oyunu kendi bilgisayarına yüklemeye başladığında, yükleme
işlemleri içerisindeki oyunla alakası olmayan ilave bir komut, virüs dosyasının
çalışmaya başlaması için komut veriyor. Ekranda, çalışmaya başladığı belli olmayan
virüs programı hemen ilk çalışmalarına başlayarak sisteme ne gibi zararlar vermesi
gerekiyorsa bu emirleri yerine getiriyor. Mesela en çok kullanılan ve hemen hemen her
bilgisayarda bulunan yazı yazma programının ana dosyasında değişiklik yaparak
kullanılmaz hale getiriyor.
Yeni oyunu ile oynamakla meşgul, olan bitenden habersiz kullanıcı mektup yazmak
istediğinde ise karşısına çıkan arıza mesajını gördüğünde, bunun herhangi bir sistem
arızası zannederek düzeltmek için bir hayli uğraşırken, virüs diğer taraftan hafızaya
yerleşerek hem diğer programlara aynı zararı vermeye, hem de tamir edilen yerlere ayni
zararı tekrar vererek kullanıcıyı bir arıza çıkmazına sokuyor. Olanlardan bir şey
anlamayan kullanıcıların bazıları ise bu arızalar zincirinden neredeyse deliye dönüyor.
Virüs programlarının en büyük özelliklerinden birisi de bu. Sistemi tamamıyla
bozmuyor. Arızalar veya arızalar zinciri ile kullanıcıyı uğraştırıyor.Günümüzdeki bazı
bilgi işlem teröristleri ise bu virüslerin çok daha tehlikelilerini yazarak sistemin bir daha
hiç başlamamasını yada tamamen silinmesini sağlayarak kullanıcısına göre çok büyük
zararlar verebiliyorlar.
5.2. VİRÜS ÇEŞİTLERİ
Günümüzde teşhis edilmiş olan yaklaşık 500.000 virüs mevcut.
Bunların arasından halen bulunanlar ise yaklaşık 150.000 civarında. Bunların arasında
dünyaca en çok yaygın olanları 30.000'i aşmakla birlikte Nisan ayı raporlarında
''ALARM'' listesinde yaklaşık 1000 kadar tehlikeli virüs bulunmakta.
Bu virüslerin hepsinin maksadı aynıdır. Amaç bilgisayarın kullanım sisteminde
karışıklık çıkarmak veya tamamen imha etmektir.
Her virüsün yazarı bu amaca kendi hayal gücünün ve bilgisinin oranı ile kendi yazdığı
yol ile ulaşmak üzere değişik yöntemler kullanmaktadır.Kimi virüs mektuplarınızın
içerisindekiler karma karışık eder, kimi virüs bilgisayarınızın sesini keser yada modem
ayarını değiştirerek sizi saatlerce, hatta günlerce uğraştırır. Kimi de görüntüyü kökten
keser yada hard disk'i çalışmaz hale getirir.
En komik virüs programlarından birisi de ''BAD BOYS'' adli bir virüstür. Bulaştığı
tüm mektupların en sonuna aklınıza gelen tüm küfürleri ilave ediyor, zavallı kullanıcı da
bunlardan habersiz işi hakkında e-mail çekiyor. Virüslerin içerisindeki en tehlikelileri
''Boot sector'' bilgisayarı başlatan ana basamak virüsleridir. Bu virüsler hard disk'in ana
başlangıç noktalarına oturarak orada bir nevi ihtilal yaparak bilgisayar çalışmaya
başlamak istediğinde ilk olarak bu ana basamağa bakarak kullanım sistemini başlatmak
istediğinde, bu virüs kendisini kullanım sisteminin ana basamağı olarak tanıtıyor.
Dolayısı ile hem tüm yönetimi eline geçiriyor hem de dilerse (Virüsü yazan ne gibi
zarar vermesini yazdı ise) istediği zararı veriyor.
5.3. VİRÜSLERDEN KORUNMAK
Unutmayın! Virüs bir programdır. Yani gözle görülebilen bir
dosyadır. Bilgisayarınızın ayarında ''Görülmez olarak kayıtlı
dosyaları da göster'' komutunuzun çalışmasını seçtiyseniz
(Windows Explorer’dın "folder options" "view" "Show system and
hidden files") mutlaka görebilirsiniz.
Fakat eğer çalıştırmamışsanız ve virüsün bulunduğu dosya ''Hidden'' (gizli) dosya ise o
zaman göremezsiniz. Zaten görseniz bile, sanki diğer dosyalardan biriymiş gibi durur.
Ancak kullanım sistemi ve içerisindeki dosyaları çok iyi tanıyan bir kullanıcı bu
dosyanın isminin yabancı bir isim olduğunu anlayarak şüphe edebilir. İşte bu dosya
çalıştırılmadığı müddetçe eğer boot sector virüsü ve disket içerisinde değilse hiçbir
zarar veremez.
Size yollanan virüsün önce sizin tarafınızdan çalıştırılması lazım. Yoksa faaliyete
başlayamaz.
Virüslerden korunmanın en iyi yolu güncel bir virüs koruma programını bilgisayara
işlemektir.Yalnız bu da yetmiyor. Bu programı işledikten sonra programın koruma
mekanizmasındaki virüs tanıma bilgi kapasitesini ve temizleme mekanizmasındaki
kapasitesini güncelleştirmeniz lazım.
HER GÜN ÜÇ YENİ VİRÜS DÜNYAYA YAYILIYOR!
Günümüzde bilgisayar dünyasında günlük olarak hemen hemen 3 yeni virüs
yazılıyor ve İnternet yolu ile ve bulaşan kişi ve kurumların ağları ile de başka ağlara ve
dolayısı ile dünyaya yayılıyor. Virüs koruma programları yazan firmalarda bu yeni
yazılan virüsleri teşhis ederek bunların ''Panzehir'' diyebileceğimiz ''Anti'' temizleyici
programlarını yazarak her ay başında bu panzehir dosyalarını internetteki ''Monthly
Virus definitions'' (Aylık - virüs temizleme güncelleştirme dosyaları) adlı sayfalarına
koyuyorlar.
Eğer bilgisayarınıza herhangi bir Virüs koruma programını mesela Ocak ayında
işlediyseniz bu program sizi en fazla mart ayına kadar koruyabilecektir. Programı
işledikten en geç iki ay sonra kullandığınız Virüs koruma programının internetteki
sayfasına girerek en son Virüs ilaçları dosyalarını her ay başında çekip işleyerek
korunmanızı güncelleştirmeniz lazım. Aksi takdirde programınız yeni düşmanları
tanımayacak ve tekrar tehlikeye düşeceksiniz. Size tavsiye edebileceğimiz en iyi
program ''Norton AntiVirus'' programıdır. Hemen hemen her kullanım sisteminde
çalışan bu programı acil korunma için internetten '' http://shop.symantec.com/trialware ''
adresinden deneme versiyonu olarak bedava çekebilirsiniz.
5.4. VİRÜSÜN BELİRTİLERİ
Bilgisayar her 3-4 başlangıcın birinde yada tamamen kendi kendine başlamaz.
Bilhassa ''INVALID MEDIA DRIVE'' mesajı ekranda görülür. Çünkü Virüs boot sector
üzerine oturup ihtilal yapmış, sistem ise kendini hard drive olarak tanıtan virüs'ün
kimliğini kabul etmemiştir.Kullanım sistemi açılırken bir yerde takılı kalır, birden
ekranda binlerce harf yukarıdan aşağıya doğru düşercesine akar. Mouse pointer siz
oynatmadığınız halde kendi kendine oynamaya başlar. Bilhassa yazı yazarken siz bir
değişiklik yapmadığınız halde kelimeler kendi kendilerine değişir, bazen allak bullak
olur, biraz önce yazdığınız ve kaydettiğiniz mektubu tekrar açtığınızda karşınıza
bambaşka yazılar çıkar, yada hiç açmaz. Açmak istediğiniz herhangi bir program ve
bunu takiben başkaları, her zaman çalıştıkları halde bir türlü açılmaz. Siz istemediğiniz
halde windows kendi kendine kapatıp açar, ekrandan bazı şeyler silinir, dün gördüğünüz
dosya siz silmediğiniz halde bugün yoktur. Bilhassa disketlerde, bir türlü disketi
açamazsınız yada disketin deliği kapalı olduğu halde içine bir şey yazamazsınız. Siz bir
komut vermediğiniz halde bilgisayarın önündeki kırmızı hard disk lambası kendi
kendine alışıla gelmişin dışında yanıp söner. Sanki birisi bilgisayara sizden habersiz
telefonla girmiş gibi çalışır.Windows hemen hemen yaptığınız her işte bir arıza verir.
İşte bunlar tipik virüs belirtileridir.
Böyle bir durumda öncelikle bilgisayarı kullanmasını iyi bilen, deneyimli bir
kullanıcının bilgisayara bakması gerekiyor. Eğer bu imkanınız yok ise, internetten yada
bir arkadaşınızdan bir virüs programı yada güncel bir virüs temizleme disketi alıp,
bilgisayarı kapatarak içerisinde virüs olmadığından emin olduğunuz bir ''Self booting''
Başlatma, disketi ile (Eğer böyle bir disketiniz yok ise, hemen bir tane yapmanızı
tavsiye ederiz, ''My Computer / Control Panel / Add and Remove Programms''
kısmından ''Startup disk'') başlatarak, başlama işleminden sonra virüs disketini koyup
virüs tarama ve temizleme faaliyetini başlatın. Eğer virüs var ve henüz tüm dosyalara
yayılmamış ise kurtarabilirsiniz. Aksi takdirde tüm kullanım sistemini ve programları
yeniden işlemek zorunda kalabilirsiniz. Bu da en son çaredir ki... Hiç bir şekilde AntiVirüs programı bulamadıysanız ve Virüs olduğunda ısrarlıysanız o zaman hard disk'in
partition'ını (bölümünü) silerek bilgisayarı kapatıp tekrardan temiz bir Windows startup
disketi ile başlatıp yeni partition açmak ve Windows ve tüm programları (Yalnızca
Orjinal CD'den - Kopya CD olursa CD'yi yazanın bilgisayarında virüs varsa o da
bulaşmış olabilir- yükleme disketleri kullanmayın virüs bulaşmış olabilir, fakat Orjinal
CD'nin virüssüz olduğu kesindir! Ama eğer elinizde yükleme CD'si yok ve yalnızca
disketler var ise, boşu boşuna yeniden işlemeden önce, işleyeceğiniz yükleme
disketlerinin virüssüz olduklarına emin olun. Aksi takdirde ayni dertlere mağdur
kalırsınız!) yeniden yüklemek suretiyle temiz bir bilgisayara sahip olduğunuzdan emin
olabilirsiniz.
5.5. VİRÜSÜN VARLIĞINI NASIL ANLARIM?
Bunun en sağlam yolu hard disk'i Anti-Virüs koruma mekanizması güncelleştirilmiş
olan bir Virüs programı ile tüm dosyaları taramaktır.
Eğer böyle bir program elinizde yok ise hemen çekip işletmenizi tavsiye ederiz. Virüs
belirtilerinin bir çok çeşidi vardır. Bu belirtiler virüsün kişiliğine göre değişmektedir.
Genel olarak ortaya çıkan en belirgin virüs işareti ise bilgisayarın anormal
çalışmasıdır. Bunu en iyi anlamanın yolu bilgisayarın çalışmasını izlemektir. Bilgisayar
içerisinde son günlerde yeni bir ayar değişikliği yapılmadığı, video conferens kit,
modem, ses kartı, yeni bir fare işlenmediği halde bilgisayarda alışıla gelmişin dışında
anormallikler var ise bu, virüs aramak için yeterli bir sebeptir. Hemen paniğe
kapılmadan önce bu anormalliklere bir göz atılmasını tavsiye ederiz.
Eğer bu anormallikler bilgisayarın durup dururken donması, birden kapanması,
İnternetken düşmesi gibi anormallikler ise, öncelikle Scandisk, defrag, registry check,
memorry check, CPU soğutucusunun pervanesinin çalışıp çalışmadığına bakılması gibi
kontrollerin yapılması lazım.Eğer bu kontroller ile bir arıza bulunmadıysa ve aşağıdaki
arızalar, anormallikler var ise virüs olma ihtimali vardır. Fakat yinede Windows
ayarları, yanlışlıkla silinen dosyalar gibi etkenler de bu arızaları oluşturmuş olabilirler.
5.6. TAVSİYELERİMİZ
Bilgisayarınızda Windows (Mac ise Mac OS) başlamadan önce, hatta daha
bilgisayarınızı açmadan önce kesinlikle içerisinde disket bırakmayın!Bilgisayarınızda
dünyanın en iyi Anti-Virus programı da işlenmiş olsa Eğer bilgisayarınızın BIOS
ayarında Virus guard yok ise ve bilgisayarınızın disket sürücüsü içerisinde bir disket
unutarak bu halde sistemi açarsanız ve bu disket eğer virüslü ise %99 bu virüs
bilgisayarınıza geçer.
Hiç bir disketi Windows başlamadan önce açmayın çünkü Anti-Virüs programlarının
çoğu Windows açılmadan önce başlamadığından açacağınız disketin içinde virüs varsa
Anti-Virüs programı sizi uyaramayacak ve bu virüs eğer boot sector virüsü ise, büyük
bir ihtimal daha siz disketi açar açmaz bu virüs sizin bilgisayarınızda
bulaşacaktır.Bilhassa okullarda kullanılan disketlerin %25'i virüslü olmaktadır.
Okullardan gelen disketleri Anti-Virüs programsız kesinlikle açmayın! Ne olduğunu
bilmediğiniz bir dosyayı çalıştırmaya kalkmayın. Size e-mail ile yollanılan bir programı
Anti-Virus programı ile taramadan kesinlikle çalıştırmayın.... Hatta, programı yollayan
kişiyi tanımıyorsanız, Anti-Virus programı ile tarasanız ve temiz çıksa da eğer önemli
dosyalarınızı Hard disk'iniz dışında başka bir yere kopyalamadıysanız yine
çalıştırmayın. Çünkü bazı kişiler size öyle bir program yollayabilir ki, bu programı
çalıştırdıktan sonra sisteminizdeki her şey silinebilir!
Bilhassa internette Chat yaptığınız kişilerin size yolladıkları dosyaları kabul etmeyin.
İnternette tanınmış firmaların dışında, bulunan her bedava programı çekip çalıştırmayın.
Bir arkadaşınıza disket verirseniz, vermeden önce disketin arkasındaki iki delikten
kapaklı olan birinin kapağını, tırnağınız ile iterek açın. iki deliğinde arkasını görebilecek
şekilde açık olması gerekiyor. Bu şekilde verdiğiniz disketi Silinmez - yazılmaz yalnızca okunur hale getirerek hem içerisindeki dosyaların yanlışlık ile silinmelerini
önlemiş olursunuz, hem de sizden disketi ödünç alan arkadaşınızın bilgisayarında virüs
var ise, disketinize bulaştırmasını önlemiş olursunuz. Kaybetmek istemediğiniz önemli
dosyalarınızı her zaman için hard disk dışında temiz disketlere, zip kartuşlarına yada
başka depolama elemanlarına kopyalayarak saklayın. İlla da virüs olması şart değil,
herhangi bir hard disk arızası meydana gelip, hard drive kullanılmaz hale geldiğinde bu
kopyalar size çok faydalı olacaklardır. Ayrıca Anti-Virüs programınızın ''MAKE
RESCUE DISKS'' kısmından acil kurtarıcı disketleri yapmanızı ve bu disketleri her ay,
yeni Anti-virüs güncel dosyalarını işlediğinizde, tekrar yapmanızı tavsiye ederiz. Bu
şekilde hem bilgisayarınızın sağlıklı çalışmasını sağlamış hem, önemli dosyalarınızı
silinme tehlikesinden korumuş olursunuz.
6. Diller ve Derleyiciler
Programlama dili, insanların anlaşmak için kullandıkları dil gibi, düşüncelerini,
tasarılarını belirtmek ve tanımlamak için kullanılır, ancak bununla yapılmak istenen
bilgisayarın yapacağı işlerin programlanmasıdır. Derleyici ise, bir programla diliyle
yazılan programı, bilgisayarın anlayacağı dil olan makine kodu (machine code)
karşılığını üreten bir araçtır.
Bir bilgisayar sistemi, işletim sistemiyle beraber bir takım hizmet programlarına
sahiptir. Bunlar genelde bilgisayarın yerine getireceği temel hizmet programlarıdır ve
bütün uygulama programları tarafından kullanır. Programcı hazır olarak sunulan bu
hizmetleri, herhangi bir işi yerine getirebilmek için anlamlı sırada kullanarak program
yazar. Programlama dilleri de, hazır olan hizmetlerin ve o dile ait özel yeteneklerin
kullanılarak yeni bir uygulama programı yazılmasını sağlar.
Bir program, en temelde, işlemcinin doğrudan kabul ettiği makine kodunda yazılır;
yani, işlemci makine kodundaki komutları anlar ve yürütebilir. Ancak, makine kodunda
program yazmak uğraştırıcı olur ve ilgili işlemci mimarisinin bilinmesini gerektirir; bu,
bir otomobili kullanmak için, onun motor yapısının bilinmesi gerekir gibi bir şeydir.
İşte, programlama dilleri, bilgisayar donanımı hakkında fazla bir şeyler bilmeden
program yazmak ve işleri kolaylaştırmak için geliştirilmiştir.
Makine koduyla değil de bir programlarına diliyle yazılmış bir programın
çalıştırılabilmesi için, önce onun makine kodu karşılığı üretilmelidir. İşte bu işi derleyici
(compiler) yapar; hangi dilin derleyicisiyse o dilde yazılmış programların makine kodu
karşılığını üretir...
Bilgisayar kullanıcısı, genelde, hazır programları veya özel uygulama alanları için
geliştirilmiş SPSS, EXCEL gibi paket programları kullanır. Örneğin bir hesap tablosu,
elbette programlama diliyle yazılır, fakat kullanıcı açısından bunu bir tablolama paket
programıyla yapmak daha kolaydır ve yapılaması gereken de budur. Ancak, o paket
programları tasarlayan programcı her zaman programlama diline gereksinim duyar; ya
da bir algoritmayı programlamak isteyen biri araştırmacı, öğrenci de gereksinim duyar.
6.1. Programlama Dilleri
Programlama dillerin tasarlanan programı, makine kodu bilinmesine gerek
kalmadan günlük yaşamda kullanılan sözcük ve aritmetik işlemlere yakın bir biçimde
tanımlama olanağı verir. Böylelikle program yazmak hem kolaylaşır hem de zevkli hale
gelir. Herhangi bir ulusun dilinde konuşup yazabilmek için, nasıl ki, o dile ait
sözcüklerin ve gramer yapısının bilinmesi gerekiyorsa, bir programlama diliyle program
yazmak için de kullanılan dilin kuralları ve yazım biçimi bilinmelidir. Programcı,
programını, kullandığı dilin yetenekleri, yazılan programın kullanacağı işletim
sisteminin sunduğu hizmet programları ve kullandığı dilin sınırlamaları ölçüsünde
yazar…
6.1.1.
Programlama Dillerinden Bazıları
BASIC
FORTRAN
Pascal
COBOL
PL/I
Lisp
Smalltalk
Apt
APL
ADA
OCCAM
Visual C
DELPHI
Visual BASIC
C++
C
Yukarıda da görüldüğü gibi birçok programlama dili vardır; bunların bir kısmı,
C ve Pascal gibi genel amaçlı iken, bazıları da Lisp gibi özel amaçlı uygulamalar
içindir. BASIC, FORTRAN, Pascal ve C gibi diller geniş bir kesim tarafından
kullanıldığı için adları çok duyulur:
BASIC ilk tasarlandığı zamanlar (/963-64) bilgisayarı programlamaya yeni
başlayanlar için geliştirilmiş olmasına karşın günümüzde oldukça gelişmiş,
başlangıçtaki konumunu aşmıştır. Bugün için genel amaçlı bir dil yapısındadır. Farklı
firmalar tarafından geliştirilmiş birçok BASIC derleyicisi vardır: GWBASIC,
OıtickBASIC, Turbo BASIC, Visual BASIC gibi...
FORTRAN en eski dillerden biridir, ilk olarak 1956 yılında ortaya çıkmıştır.
Amacı bilimsel ve mühendislik hesaplamalarını etkin bir şekilde kullanmak idi;
günümüzde de, özellikle karmaşık sayıların bolca geçtiği alanlarda kullanılmaktadır. Bir
bilimsel veya mühendislik hesabında gereksinim duyulabilecek birçok yeteneği,
fonksiyonu vardır. Geçen zaman içinde II, IV, VII ve FORTRAN 90 gibi uyarlamaları
çıkmıştır.
PASCAL genel amaçlı yapısal bir dildir; başlangıçta üniversite öğrencilerine
programlama dilinde yapısallığı öğretmek için tasarlanmış olup günümüzde birçok
alanda kullanılmaktadır.
C genel amaçlı yapısal bir dildir; 1972 yılında Dennis RITCHIE tarafindan
tasarlanmıştır Günümüzde, işletim sistemi yazımında, bilimsel programlarda,
mühendislik çalışmalarında ve hemen hemen her türlü uygulama alanında yer
edinmiştir. Öyle ki, C dili ile ilgisi olmayan birçok tanımlamalar da C dilinde kullanılan
yazım biçimi kullanılmaya başlamıştır.
Bir program temelde iki parçadan oluşur: biri istenen işin yapıldığı kod, diğeri
kullanıcı ile etkileşimin sağlandığı kullanıcı arabirimidir. Kodun iyi yazılması yapılan
işin hızlı yapılması demektir; bunun için de yalnızca başına programlama dilinin
yetenekleri yeterli değildir, programın altında koşan işletim sistemi de önemlidir Çünkü,
uygulama programlarında işletim sisteminde hazır bulunan hizmet programları bolca
kullanılır.
Kullanıcı arabiriminin görsel ve kullanımı kolay hazırlanması da, sistemin
WINDOWS veya benzeri bir yapıyı desteklemesi gerekir. Sistemde WINDOWS benzeri
bir yazılım yoksa, yani doğrudan DOS veya UNIX gibi işletim sisteminde çalışacaksa,
hazırlanan kullanıcı arabirimi o kadar görsel ve kullanımı kolay olamayabilir. Ancak bu
demek değildir ki, programın iş yapan kısmı daha etkin yazılamaz; tersine yazılabilir de.
Her şey, aynı yaşamda olduğu gibi bir dengenin sağlanmasıdır...
6.2. Derleyiciler
Derleyici bir programcının en önemli yazılım aracıdır. Bir editör aracılığıyla yazdığı
kaynak programına (source code), ait makine kodu karşılığını derleyici kullanarak
üretir; ve programında yazım hataları varsa, onları öğrenir. Derleyiciler ilgili
programlama diliyle program geliştirmek için birçok yeteneklere sahiptir.
Her dilin kendi özel derleyicisi vardır. Hatta, aynı dil farklı firmalar tarafından
geliştirilmiş birden çok derleyiciye sahiptir. Örneğin BASIC dili için GWBASIC,
OuickBASIC ve Visual BASIC, C dili için Turbo C, Watcom C ve Visııal C ilk akla
gelen birkaç derleyici adıdır.
Günümüzde, derleyiciler, kendine has özel editörü ve diğer yardımcı programlarıyla
beraber bir paket halinde verilmektedir. Bu editörün sağladığı ortamda hem program
yazılmakta hem de derleme ve hata bulma (debug) işlemleri yapılmaktadır; ve program
geliştirmek için daha nice yetenekler bulunmaktadır...
Derleyici paketlerine ait editörler her ne kadar farklılıklar gösterse de (ortamın
görünümü ve yetenekler açısından) , hepsinde olması gereken temel seçenekler vardır.
Bunlar bir editörde olan saklama yükleme gibi seçeneklerin yanı sıra programın
derlenmesi (compile), yazım hatalarının gösterilmesi, çalışma anında ortaya çıkan
mantıksal hataların bulunması vb. benzer işlemleri yapan seçeneklerdir...
6.3. Özet
Bir program temelde makine koduyla yazılır: ancak bunu öğrenmek ve kullanmak
üst düzey kullanıcılar için hem zor hem de gereksizdir. Bunun yerine programlama dili
kullanılır, böylece tanımlamalar günlük yaşamda kullanılan sözcük ve aritmetik
ifadelere yakın bir biçimde yapılır. Günümüzde birçok programlama dili olmasına
karşın BASIC, FORTRAN, Pascal ve C dilleri geniş bir kesim tarafından
kullanılmaktadır: çünkü bunlar genel amaçlı dilerdir. Derleyici bir programlama diliyle
yazılan kaynak programı derleyip onun makine kodu karşılığını üretmek için kullanılır.
Tabi ki bunun yapılabilmesi için programcıya kolaylık sağlayan birçok araç Sağlar.
Her dilin hemen hemen her işletim sisteminde çalışan derleyicisi vardır.
Bir program, dilin yetenekleri, işletim sisteminin sunduğu yardımcı hizmet
programları ve kullanılan derleyicinin sağladığı kolaylıklar ölçüsünde iyi ve etkin
yazılabilir.
6.4. Sorular
1) Programlama diliyle LOTUS. EXCEL gibi paket programlar arasındaki fark
nedir?
2) Kullanılacak programlama dili hangi ölçütlere göre seçilir? Doğal olarak, en
önce kullanılan sistemde çalışan derleyicinin kolaylıkla bulunması olacaktır...
3) Her istenen için programlama dili kullanılmasına gerek yoktur. Neden?
Bütün programlama dillerini bilmek yerine, eğer o da gerekiyorsa, birini iyi bilmek
her zaman daha iyidir. Neden?
7. Dosya Sıkıştırma Nedir?
Çok büyük hacimli dosyalar arşivleme amaçlı kullanımlar için genellikle
SIKI?TIRILARAK saklanırlar. Bu, dosyanın büyüklüğünü önemli oranlarda azaltır. Bu
özelliğinden dolayı, sıkıştırma programları FTP arşivlerinde dosya sıkıştırmak için
çokça kullanılır. Bazen bir dosya sıkıştırılabildiği gibi bazen de birden çok dosya
sıkıştırılarak tek bir programda arşivlenerek tutulabilir.
Sıkıştırılmış bir dosya, genellikle, uzantısından ayırt edilir. Kullanılan programın
türüne göre sıkıştırılmış dosyanın uzantısı (.Z, .ZIP, .ARJ vb) olabilir.Bu tip dosyalar
alındıktan sonra kullanılmadan önce mutlaka AÇILMALIDIR.
7.1. Dosya Arşivleme Nedir?
Bir dizindeki tüm dosyaları (alt dizinleri ve dizin bilgileri ile birlikte), genellikle, tek
bir dosya halinde birleştirme işlemi "dosya arşivleme" olarak adlandırılabilir. Bu,
UNIX'te TAR kullanılarak yapılır. TAR, dosyaları sıkıştırmadan arşivler.
DOS/WINDOWS sistemlerinde ise, aynı iş BACKUP ile yapılır. Ayrıca, ZIP, ARJ vb
gibi bazı formatlar, aynı anda hem arşivleme, hem de sıkıştırma yaparlar ve standart
BACKUP programlarının yerini almışlardır.
7.2. Popüler Dosya Sıkıştırma/Arşivleme Programları
(Nelerdir, Nasıl kullanılır ve nereden temin edebilirim?)
Popüler dosya sıkıştırma/arşivleme formatları, dos/windows için ZIP ve ARJ; unix
için TAR, GZIP ve Z dir. Aşağıda, Unix ve Dos/Windows işletim sistemleri için iki ayrı
kısım halinde popüler sıkıştırma/arşivleme programları, kullanımları, bu programların
temin edilebilecekleri yerler vb gibi bilgiler özetlenmiştir.
unix sıkıştırma formatlarını dos/windows sistemlerinde de açmak mümkündür.
Benzer şekilde, popüler bir dos/windows sıkıştırma/arşivleme formatı olan ZIP i de,
unix sistemlerinde (unzip) açmak mümkündür.
Windows95/NT Dosya Sıkıştırma/Arşivleme Programları
WINZIP : Önceleri, standart ZIP formatı için bir Windows kullanıcı arayüzü
şeklinde ortaya çıkan bu program, şu an, popüler tüm unix/mac/dos sıkıştırma/arşivleme
formatlarını (ZIP, ARJ, Z, gz, TAR, ARC,LZH. Microsoft Compress, vb) ve özel
kodlama formatlarını (UU/XXENCODE--DECODE, BINHEX, MIME vb)
açabilmektedir.Program, aynı zamanda, ZIP formatında dosya sıkıştırma/arşivleme
yapabilmektedir.
Bir dosya yöneticisi üzerinden, kullanıcı yapacağı tüm operasyonları menüler ve
ikonlar yardımıyla seçer. WINZIP ayrıca, standart windows 95/nt dosya/dizin özellik
menüsüne (Properties) otomatik olarak eklenebilir ve Windows Explorer ile bütünleşik
kullanılabilir. Uzun dosya isimleri içeren dosyaları sıkıştırabilir/arşivleyebilir. Ayrıca,
Winzip Self Extractor yardımıyla, kendi kendine açılabilen (self extracting) arşivler
oluşturmak mümkün. Son sürümü 6.2. Program shareware. Programın bir kopyası ve
daha ayrıntılı bilgi; http://www.winzip.com adresinden alınabilir.
8. BİLGİSAYAR AGLARI
(LAN, WAN ve Internet)
Bilgisayar ağı birden çok bilgisayar
sisteminin (kişisel veya çok kullanıcılı
olabilir) herhangi bir yolla birbirlerine
elektriksel olarak bağlanması ve bir
protokol (üzerinde önceden anlaşılan
kurallar topluluğudur) altında iletişimde bulunmasını sağlayan bir yapıdır. Ağın
geliştirilmesindeki ana amaç, farklı yerlerde bulunan kaynakların, ağa bağlı olan tüm
kullanıcılar tarafından ortaklaşa kullanılmasını sağlamak; böylelikle birim maliyeti
azaltarak kişisel çalışma ortamından grup çalışması ortamına geçmektir. Bunu
gerçekleyebilmek için de veri aktarımına gerek duyulur.
Canlılar çok eski zamanlardan beri, birbirleriyle
haberleşmek gereği duymuşlardır. Kızılderililerin dumanla,
yerlilerin tam tam sesleriyle ve beyazların güvercinle
haberleşmesi, bu gereksinimi uzun süre çözmüştür. Ancak
sürekli gelişen teknoloji, insanların haberleşme gereksinimlerini
farklı yöntemlerle gidermesini sağlamaktadır. Yine haberi eşme
gündemde, ancak duman yerini bilgisayar
haberleşmesi almıştır.
Çok kullanıcılı bilgisayar yalnız başına bilgisayar ağı oluşturmaz, kişisel
bilgisayar da çok kullanıcılı bilgisayar da ağda yalnızca birer düğümdür.
Bilgisayar haberleşmesi, bu konunun en genel adıdır. Bilgisayarlar, birbirine
yakınsa, doğrudan seri giriş çıkışlar veya uzaksa, modemler aracılığıyla telefon şebekesi
üzerinden birbirlerine bağlanabilir; birbirlerine doğrudan veri aktarımında
bulunabilirler. Ancak, bu tür haberleşme bilgisayar ağını oluşturmaz. Bilgisayar ağında,
kurallar topluluğunu gösteren bir protokol vardır. Bu protokol uyarınca, bilgisayarlar
birbirleriyle iletişimde bulunabilir.
Kısaca, bilgisayar ağı, bilgisayar haberleşmesinin bir alt konusudur. İşyerimizde
veya evimizdeki bir bilgisayara, bir modem bağlayarak, yine bilgisayarına modem
bağlamış olan bir arkadaşımıza, telefon hattı üzerinden, doğrudan telefon numarasını
kullanarak veri aktarabiliriz. Buna, noktadan noktaya (point-to-point) bilgisayar
haberleşmesi denir. Burada herhangi bir protokol yoktur. Ancak, yine telefon hattı
üzerinden bir bilgisayar ağına da bağlanabiliriz. Bu durumda bilgisayar ağının bir
düğümü (node,) oluruz. Ağın kurallarına uyarak, veri alış verişinde bulunabilir ve ağda
bulunan kaynaklardan yararlanabiliriz.
Bilgisayar ağı denilince, akla, üç beş bilgisayarın bağlı olduğu küçük boyutlu bir
ağdan tutun da, binlerce bilgisayarın bağlı olduğu büyük boyutlu bir ağ gelebilir. Bir
işyerinde bulunan birkaç tane (veya daha fazla,) bilgisayar, birbirleriyle bağlanarak
küçük boyutlu bir ağ oluşturabilir. Bu, yerel bilgisayar ağı (Local Area Network, LAN)
olarak adlandırılır. Bunun için özel kablolara ve ek donanıma gerek vardır. Bağlantı
düzeninin (topology) nasıl olacağı, hangisinin seçilmesi gerektiğini, ağdan beklenen
trafik yoğunluğu ve ağın kurulacağı ortam belirler. Birçok türde yerel bilgisayar ağı
(LAN) vardır, bunların kaldırabileceği trafik yoğunlukları farklı olup kullandıkları
protokolar da değişiktir. Dünyamızda, binlerce bilgisayarın, ve hatta, yerel bilgisayar
ağlarının bile bağlı olduğu büyük boyutlu yüzlerce ağ vardır. Bunlar geniş alan ağları
(Wide Area Network, WAN) olarak adlandırılır; birine bağlanıp oradaki kaynakları ve
sunulan hizmetleri kullanmak, birçok açıdan yarar sağlar. Telefon hatlarının dünya
üzerindeki dağılımı düşünüldüğünde, bunun ne kadar büyük bir olanak olduğu
hissedilebilir.
Her ne kadar, günlük yaşamımızda, ağ sözcüğü örümceği; o da yeniliğe karşı
kapalı, kendi içinde kalan, çevresiyle etkileşimde bulunamayan insanları çağrıştırsa da,
bilgisayar ağı bunun tam tersi anlama gelir
Bilgisayar ağına bağlanmak, çevresinde veya çok uzaklarda bulunan
kaynaklardan, başkalarının birikimlerinden yararlanmak ve kendi birikimlerini
başkalarına sunmak olanağı verir. Ancak böyle olursa, evrensel başarılara ulaşılır...
Geniş alan ağlarının, yani WAN’ların en büyüğü Internet olarak adlandırılan
ağdır. Ağların ağı olarak ta adlandırılan Internet’e, birçok yerel alan ağı (LAN) ve geniş
alan ağı (WAN) bağlıdır; bunlar bir araştırma merkezinin ağı olabileceği gibi bir ticari
kuruluşun ağı da olabilir. Artık Internet üzerinden bir ticari kuruluşun hizmet
makinasına bağlanmak ve siparişte bulunmak; bir araştırma merkezinin veya
üniversitelerin hizmet makinalarına bağlanmak ve orada yapılan çalışmaları sorgulamak
sıradan bir iş olmuştur.
Günümüzde, Internet’in sunduğu hizmetleri kullanmadan bilimsel çalışma
yapmak, artık zorlaşmıştır. Birçok üniversitenin veya araştırma kurumunun veri
tabanına, kütüphanesine erişmek ve orada tarama yapmak; ağda bulunan elektronik
kitapları almak; tartışmalara katılmak, artık olağan işler haline gelmiştir...
8.1. Yerel Alan Ağları (LAN)
Yerel ağlar küçük boyutludur, genelde, işyerlerindeki bilgisayarların kendi
aralarında haberleşmesi ve bazı veri parçalarının ortaklaşa kullanılması için kurulur.
Örneğin, bütün müşterilere ait yerinin tek bir disk sistemi üzerinde tutulduğu bir sigorta
şirketinde, ağa bağlı bütün bilgisayarlar (düğümler) aynı disk’e erişerek işlemlerini
yaparlar; yani kaynak paylaşımı vardır. Böyle bir durumda ağ kullanılması
kaçınılmazdır. Benzer şekilde, ağa bir yazıcı bağlanarak bütün bilgisayarlardan çıkış
alınması sağlanabilir. Böylelikle, disketlerle dosya taşınmasına gerek kalmadan işler
kolayca yapılır. Örneğin, yazıcı ortaklaşa kullanılır.
Yerel alan ağlarında bilgisayarların birbirlerine bağlanmasını gösteren
topolojiler, ağda kullanılacak yazılım ve donanımı belirler. Temelde, ortak yol (common
bus), halka (ring) ve yıldız (yar) olarak adlandırılan 3 tür topoloji vardır.
a) Ortak Yol : Ortak yolda bütün düğümler aynı hatta bağlıdır, yol, aynı anda bir
düğüm tarafından kullanılabilir. Yani, aynı anda, yalnızca bir düğüm diğer bir
düğüme veya bütün düğümlere veri gönderebilir. Hangi düğümün yolu
kullanacağını, yolun nasıl ele geçirileceğini erişim yöntemi belirler. Örneğin,
NOVELL NetWare’de kullanılan erişim yönteminde veri göndermek isteyen bütün
düğümler, rasgele zamanlarda veriyi yola çıkarırlar. Aynı anda veya bir zaman
dilimi içinde birden çok bilgisayar veriyi yola çıkarırsa, çatışma (collision) oluşur.
Oluşan bu çatışma bilgisayarlar tarafından anlaşılır ve rasgele bir süre bekleyerek
yeniden verisini yola çıkarırlar. Ne zaman çatışma olmazsa, veri karşı tarafa
aktarılmış olunur. CSMA/CD erişim yönteminin kullanıldığı bütün ağlarda, durum
böyledir. Eğer, bunun kullanıldığı ağlarda veri aktarım trafiği yoğunsa, her düğüm
sürekli veri göndermek istiyorsa, çatışmalar artacağından başarım ~aktarım hızı~
oldukça düşer. Olumlu yanı, ana makine dışındaki düğümlerden birinin devre dışı
kalması, diğerlerini etkilememesidir
b) Halka: Halka ağlarda, bilgisayarlar birbirlerine halka biçiminde bağlıdır. Yol
halka biçimindedir. Yolu kimin kullanacağını, yolda dolaşan bir jeton (Token)
belirler; jetonu ele geçiren düğüm, onu yoldan çekip, yola verisini koyar.
Göndereceği veri bittiğinde, ilgili jetonu yola yeniden koyar. Aynı, düğüm tekrar
veri göndermek isterse, jetonu ele geçirene kadar bekler. Bu, jetonlu halka (Token
ring) yöntemi olarak anılır. Veri akışı tek veya iki yönlü olabilir. Bu tür bağlantının
olumlu yanı, yoğun trafikte bile başarımın düşmemesidir. Bu nedenle, ağın başarımı
önceden hesaplanabilir. Olumsuz yanıysa, düğümün bir devre dışı kaldığında, ağın
etkilenmesidir; gerçi bu sorunda çözülmektedir.
c) Yıldız: Yıldız ağlarda, bilgisayarlar merkezdeki bir anahtarlama düğümüne yıldız
biçiminde bağlıdır; ortada hakem görevini üstlenen bir düğüm vardır. Bu tür ağın
olumlu yanı basitliğidir. Olumsuz yanıysa, merkezdeki düğüm bozulduğunda tüm
ağın devre dışı kalması ve iletişim kesilmesidir.
Ortak yolda, yolu kimin ele geçireceği belirleyen erişim yöntemi için, yalnızca
CSMA/CD kullanılmaz. Ortak yol kullanılan bazı ağlarda, aynı halkada olduğu gibi bir
jeton kullanılır. Jetonu ele geçiren veri gönderme hakkına sahip olur; aksi durumda
beklemelidir. Bu, jetonlu yol (Token bus.) yöntemi olarak adlandırılır. Bu birkaç tane
çocuğun istop oynamasına benzer; top kimdeyse, yol ona aittir; topu istediği kişiye
atabilir Yani, veriyi istediği kişiye gönderebilir.
Bir yerel alan ağında, göz önüne alınması gereken en önemli üç nokta, ağın
aktarım hızı (başarımı), belirli bir süre içinde her düğüme yola erişim hakkının
verilmesi ve ağın maliyetidir. Bir işyerinde LAN kurulacaksa, bütün bunlar, önceden
değerlendirilmeli ve ona göre seçim yapılmalıdır.
Ağ, yalnız başına donanımdan oluşmaz, yazılım da gerekir. Bir yerel alan ağı için,
en azından kişisel bilgisayarlar,
bilgisayara takılan arabirim kartı (haberleşme kartı),
arabirim kartları arasında bağlantıyı sağlayan kablo ve
gerekli yazılım paketi
olmalıdır. Daha sonra fiziksel bağlantıların yapılması ve yazılım yüklenmesi ve
kullanıcıların tanımlanması gerekir.
Uygulamada, yerel alan ağları için hazır program paketleri ve onlara ait donanım
parçaları vardır. Bunlardan en yaygın olarak bilineni NOVELL Netware’dir;
ETHERNET diye adlandırılan protokol kullanılır.
8.2. Geniş Alan Ağları (WAN)
Bilgisayarların (düğümlerin) coğrafi konumunu gösteren ağ topolojileri, yerel
alan ağları ve geniş alan ağları olarak ikiye ayrılır. Yerel alan ağları bir firma veya bir
fakülte ile sınırlıdır. Halbuki, geniş alan ağları (Wide Area Network, WAN,) birbirinden
uzak sistemlerin (ki bunlar yalın bilgisayar da olabilir, bir bilgisayar ağı da olabilir)
birbirine bağlar. Bu tür ağlarda bazı merkezlerin işlem yeteneği diğerlerine göre fazladır
ve daha az yetenekli merkezler bunlara işlenmek üzere veri gönderirler. Örneğin, bazı
merkezlerde büyük boyutlu matris işlemleri için vektor işlemcisi vardır. Diğer düğümler
bu merkeze matrisleri ve işlem türünü ağ üzerinden göndererek hizmet isteğinde
bulunurlar; sonuçlar, yine ağ üzerinden, ilgili düğüme gönderilir.
Geniş alan ağlarında, WAN’larda, bilgisayarların birbirine bağlantısını gösteren
iki temel topoloji kullanılır. Biri hiyerarşik. diğeri örgü topolojisidir. Hiyerarşik
topolojide, yönetim sorumluluğu farklı düzeylerde olan makinalar, sorumluluk
düzeylerine göre sıralanarak, birbirine bir ağaç yapısında bağlanır; ağacın kökünde
sorumluluğu en yüksek olan makine, yapraklarda ise sorumluluğu en az olan makine
bulunur. Örgü topolojide, geometrik bir desen görülmez. Bilgisayarlar, ağa en uygun
yerden bağlanır; bu bazen en yakın yer, bazen maliyeti en düşük olacak yerdir. Bu
şehirleri birbirine bağlayan karayollarının kuş bakışı görülmesine benzer; yol haritasına
bakılınca da aynı şey görülür. İşte bu, yolun topolojisidir.
Dünyada birçok WAN kullanımdadır; bunlardan en çok bilinenlerden biri
Internet diğeri de EARN’dür. EARN (Europe Academic Research Network) Avrupa
ülkelerinde bulunan bilimsel ve araştırma kurumlarının bağlanabileceği bir geniş alan
ağıdır.
Geniş alan ağlarında, bilgisayar sistemlerinin (düğümlerin) birbirine bağlanması
genelde telefon şirketinin (kurumunun) sağladığı bir ortamdan yapılır. Bu, kimi
durumda günlük yaşamda kullanılan telefon aygıtlarının bağlandığı şebeke; bazen de
veri haberleşmesi için özel olarak kurulan şebeke hattı olmaktadır.
Türkiyede telefon şirketi de, özel olarak veri haberleşmesinin yapılacağı ve
TURPAK (Türki ve Paket Anahtarlarnalı Veri Şebekesi) olarak adlandırdığı bir şebeke
kurmuştur. Bu şebeke üzerinden veri aktarımı yapıldığında, ücret aktarılan bit miktarına
göre belirlenmektedir; tabii ki, sabit aylık ücreti de var! Bağlantı için telefon şebekesi
kullanıldığında birim zaman için ücret ödenirken, TURPAK şebekesi kullanıldığında
aktarılan bit miktarı için ücret ödenir. TURPAK yalnızca geniş alan ağına bağlı bilgisayar sistemleri için kullanılmaz; istenirse, iki bilgisayar arasında veri aktarımı için de
kullanılır.
8.3. Noktadan Noktaya Haberleşme
İki bilgisayar arasında, hiçbir protokole bağlı kalmadan veri aktarımı yapılabilir;
birinin disk’inden diğerinin diskine dosya aktarımı kolayca yapılabilir. Bu işleme
noktadan noktaya haberleşme denir. Eğer iki bilgisayar yeteri kadar yakınsa seri kablo
üzerinden, uzaksa modem aracılığıyla telefon şebekesi üzerinden bağlanabilir. Telefon
şebekesi günlük yaşamda konuşma için kullanılan şebeke olabileceği gibi veri aktarımı
için özel şebeke de olabilir. Türkiye’de veri aktarım için özel şebeke vardır. (TURPAK).
Bunu kullanmak için ayni telefonda olduğu gibi abone olunmalıdır.
İki bilgisayar birbirine yakınsa, arada modem olmadan, doğrudan bilgisayarların
seri giriş çıkış birimleri, seri kablo bağlantısı (RS-232 standardı) kullanılarak birbirine
bağlanabilir. Daha sonra seri iletişim olanağı sunan bir program yardımıyla dosya veya
alt alanlar diğer bilgisayara, olduğu gibi aktarılabilir. İki bilgisayar arasında kullanılan
seri bağlantı kablosu en azından 3 hat gerektirir; yani, ‘null’ modem bağlantısı
gerektirir.
Bilgisayarlar arasında, seri bağlantı yapıldıktan sonra, iletişimi sağlayan bir
program çalıştırılır. Seri dosya aktarımı sağlayan, hazır, birçok program vardır.
Modem, sayısal bilgiyi telefon hattı üzerinden aktarılacak biçimde elektriksel
işarete dönüştüren (veya tersini yapan) bir aygıttır. İlgili programıyla beraber
kullanılması oldukça kolaydır. Telefon hattı üzerinden noktadan noktaya haberleşme
yapılırken, kullanılan modemin birim zamanda aktarabileceği bit miktarı (bps*),
gelecek telefon faturasındaki ücreti belirler! Yavaş hızlarda aktarım yapıyorsa, hattı
daha fazla işgal edeceği için kabarık fatura gelir 14400 bps’in altında aktarım hızı olan
modemler artık pek fazla kullanılmamaktadır.
9. INTERNET
9.1. Internet nedir?
Internet, birçok bilgisayar sisteminin birbirine bağlı olduğu, dünya çapında yaygın
olan ve sürekli büyüyen bir iletişim ağıdır.
Internet, insanların her geçen gün gittikçe artan "üretilen bilgiyi saklama/paylaşma
ve ona kolayca ulaşma" istekleri sonrasında ortaya çıkmış bir teknolojidir. Bu teknoloji
yardımıyla pek çok alandaki bilgilere insanlar kolay, ucuz, hızlı ve güvenli bir şekilde
erişebilmektedir. İnternet’i bu haliyle bir bilgi denizine, ya da büyükçe bir kütüphaneye
benzetebiliriz. Internet’e, bakış açımıza bağlı olarak farklı tanımlamalar da getirebiliriz :
Internet,1997 sonu itibarıyla 100,000,000’u aşkın insanın kendi arasında etkileştiği,
bilgi değiş-tokuşu yapabildiği ve kendi yazısız kuralları olan büyük bir topluluktur. Bu,
internetin sosyal yönüdür.
Pek çok yararlı bilginin bir tuşa basmak kadar yakın olduğu dev bir kütüphanedir.
1997 sonu itibarıyla, 20,000,000’u aşkın bilgisayarın bağlı olduğu çok büyük bir
bilgisayar ve iletişim ağıdır.
Kişilerin değişik konularda fikirlerini serbestçe söyleyebilecekleri ortamlar
barındıran bir demokrasi platformudur.
Evden alış-veriş, bankacılık hizmetleri, radyo-televizyon yayınları, günlük
gazete servisleri vb gibi uygulamaları ile aslında internet aynı zamanda bir hayat
kolaylaştırıcıdır.
Tüm bu tanımların arakesitinde yer alan ise "Bilgiye Ulaşım ve Onu Paylaşım,
sonrasında da elde edilen bilgiyi kullanım" dır.
Sonuç olarak, Internet, önümüzdeki yıllarda üretilecek bilgilerin dolaşım
sistemidir. Ticari boyutunun da ortaya çıkmasıyla yaşamla daha çok iç içe geçmeye
başlamıştır. Internet farklı bir ortam, farklı bir uzay. Kendi, yazılı olmayan, kuralları
olan; kendi toplumu olan bambaşka bir uzay. Klasik yaşama biçimlerini, değer
yargılarını değiştiren; hayatımıza yeni kavramlar, yeni uğraşlar getiren bir şey.
Hayatımızı etkiliyor. Hem de çok fazla bir biçimde.
Internet'in etkilerini görmek ve onu hissetmek sanırım çok daha kolay.
Hayatımızda normal şartlarda yaptıklarımızı göz önüne getirelim ve Internet'in bunları
nasıl değiştirdiğini; bunlara nasıl yeni anlamlar yüklediğini gözlemleyelim. Belki
bazılarımız için daha az (ya da hiç), bazılarımız için daha çok (ya da aşırı çok)
etkilenmeler olacaktır. Ancak gerçek olan, önümüzdeki yıllarda (2000'e girerken)
Internet olgusu her yönüyle bizimle olacak ve hayatımızda onunla ilintili pek çok şey
yapıyor olacağız (Ağ üzerinden alışverişler, uçak/tren rezervasyonları, günlük
gazetelere erişim, bilimsel dergileri okumak gibi.)
9.2. TCP/IP nedir?
"Bilgi Ağı" üzerindeki bilgi iletimi ve paylaşımı bazı kurallar dahilinde
yapılmaktadır. Bu kurallara kısaca "internet protokolleri", ya da TCP/IP protokoller
ailesi denir. TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol), bilgisayarlar ile
veri iletme/alma birimleri arasında organizasyonu sağlayan, böylece bir yerden diğerine
veri iletişimini olanaklı kılan pek çok veri iletişim protokolüne verilen genel addır. Bir
başka değişle, TCP/IP protokolleri bilgisayarlar arası veri iletişiminin kurallarını koyar.
Bu protokollere örnek olarak, dosya alma/gönderme protokolü (FTP, File
Transfer Protocol), Elektronik posta iletişim protokolü (SMTP Simple Mail Transfer
Protocol), TELNET protokolü (Internet üzerindeki başka bir bilgisayarda etkileşimli
çalışma için geliştirilen *login* protokolü) verilebilir. Adını sıkça duyduğumuz WWW
ortamında birbirine link objelerin iletilmesini sağlayan protokol ise Hyper Text Transfer
Protocol (HTTP) olarak adlandırılmaktadır. TCP/IP protokolü aynı zamanda, diğer
iletişim ağlarında da kullanılabilir. Özellikle pek çok farklı tipte bilgisayarı veya iş
istasyonlarını birbirine bağlayan yerel ağlarda (LAN) kullanımı yaygındır.
9.3. Internet'e kimler dahildir?
Kaç tane bilgisayar Internet'e bağlıdır? Kaç Kişi Internet Kullanıyor?
Bütün dünya üzerinde Internet'e; üniversiteler, araştırma enstitüleri, kamu
kuruluşları, pek çok ticari kuruluş vb gibi değişik yerler bağlıdır ve İnternet'e bağlı
bilgisayar sayısı 25,000,000 civarında tahmin edilmektedir. (1997 sonundaki durum) Bu
sayı her gün süratle artmaktadır. Ortalama Internet kullanıcısı sayısının ise, 100,000,000
'un üzerinde olduğu tahmin edilmektedir (1997 sonlarındaki durum). Internet iletişim
ağına bağlı bir bilgisayarın bir tek kullanıcısı olabildiği gibi, birden çok (bazen yüzlerce,
binlerce) kullanıcısı da olabilir. Kişisel bilgisayarlar ve evden bağlantılar tek kullanıcılı
internet bağlantılarına örnek olarak verilebilirler. Öte yandan, aynı anda birden çok
kullanıcının erişebildiği ve kullandığı daha çok "unix" işletim sistemi ile çalışan orta ve
büyük boy sistemler de çok kullanıcılı internet bağlantı örnekleridir.
9.4. Internet ne sunar?
Internet'i bir "iletişim ağı" olarak tanımladıktan ve bu ağ üzerinde bilgi dolaştığını
belirttikten sonra, İnternet’in bu altyapı üzerinde neler sunduğunu tahmin etmek aslında
o kadar da güç değil. Bu "iletişim ağı"nın içinde bulunan her hangi iki bilgisayar
arasındaki en temel işlem çift yönlü bilgi aktarımıdır. Burada bilgiden kasıt,
bilgisayarlardan birinde bulunan bir dosya, bir bilgisayar programı ya da bir mesaj
olabilir.
Internet, teknik olarak, TCP/IP protokolü ile desteklenen pek çok servis sunar.
Örnek olarak, Internet erişimi olan bir kullanıcı, eğer kendisine yetki verilmişse,
Internet’e bağlı diğer herhangi bir bilgisayardaki bilgilere erişebilir, onları kendi
bilgisayarına alabilir, kendi bilgisayarından da Internet erişimi olan başka bir
bilgisayara dosya/bilgi gönderebilir. Bu özellik, dosya transfer protokolü olarak bilinir.
Benzer şekilde, internet üzerindeki kullanıcılar birbirlerine elektronik posta
gönderebilirler. Bu da, posta iletim protokolü olarak bilinir.
Internet, değişik protokoller aracılığı ile, insanlara "bilgiye erişim" olanakları sunar.
Yani, internet yardımıyla "her çeşit" bilgiye erişebilirsiniz.
İçerik bakımından, Internet’in sundukları bazen insan hayal gücünü zorlayacak
boyutlara varmaktadır. Vizyondaki filmlerin kısa tanıtımlarını kolayca evimizdeki
ekrana taşıyabilir ya da Amerikan Kongre Kütüphanesi’nde tarama yapabiliriz. Tübitak
arşivine bağlanıp(www.tubitak.gov.tr) Bilim ve Teknik dergilerinin yeni ve eski
sayılarını tarayabilir, yazıları okuyabiliriz. Ya da, Hacettepe Üniv.'ne uzanıp o anki
Beytepe Kampüsü sıcaklıklarını grafiksel olarak görebiliriz. Başka bir örnek olarak,
katılmak istediğimiz bir bilimsel toplantıya bildirimizi Internet üzerinden gönderebiliriz.
Örnekleri arttırmak mümkün; Nasa servislerine (www.nasa.gov) bağlanıp, son uydu
fotoğraflarını tarayabiliriz; ya da Şiir arşivlerine bağlanıp şiirler okuyabiliriz. Son
yıllarda geliştirilen World Wide Web (WWW, Web) temelli internet araçları ile bilgiye
ulaşım daha da kolaylaşmış ve ulaşılabilecek bilgiler ve sunulan servisler miktar ve çeşit
olarak artmışlardır. İnternet'in sundukları; onu kullananların istekleri, hayal güçleri ve
gelişen İnternet teknolojisi ile hep çoğalmaktadır.
Internet, bilgiye ulaşmayı kolaylaştırmak için değişik 'bilgi arama/tarama'
yöntemleri de sunar. Internet'in sundukları çok geniştir ve bu kadar bilgi arasında,
bilinçsiz bir kullanımla, insan yolunu çok kolay kaybedebilir.
9.5. Internet yoluyla alabildiğim bu bilgileri, programları
kimler koyar?
Bunları alıyorum ama, para ödemem gerekir mi? Freeware, Shareware,
Public Domain gibi kavramlar ne anlama gelir?
İnternet ile erişilebilen bazı merkezlerde herkese açık arşivler vardır. Buralarda çok
çeşitli bilgiler, çok çeşitli programlar bulunur. Bu bilgiler bir konferansın kayıt formu
olabileceği gibi, piyasadaki bir ürünün tanıtım kılavuzu da olabilir. Bilgi amaçlı
dosyalar, daha çok düz yazı formatındadır ve grafik/ses/animasyon vb ile içeriği
zenginleştirilmiş olabilir. Bunlar daha çok, bir ürünün tanıtımı, kullanımla ilgili
sorunları çözmede kullanıcıya yol gösterecek bazı destek bilgileri vb. dır. Ayrıca, web
tabanlı ortamlarda, firma reklamları ve ürün tanıtıcı reklamlara da rastlamaktayız.
Bu tip arşivlerde en çok karşılaşılan dosyalar, çok değişik amaçlar ve değişik
bilgisayar ortamları (PC, Mac, Unix vb) için geliştirilmiş binlerce çeşit ve yüzlerce giga
byte yer tutan bilgisayar programlarıdır (yazılım, software).
Public Domain Yazılımlar : Bu programları yazan kişiler, kendi programlarını
herkesin alıp bedava kullanmasına izin verirler. Ancak, bazı durumlarda bu bedava
kullanım kısıtlandırılır. Public Domain yazılımlarda aşağıdaki hususlar göz önüne
alınmalı:
•
tamamı değiştirilmeden üçüncü kişilere kopyalanmalı,
•
eğer söz konusu eser bir başka yerde kullanılacaksa (örneğin bir başka eserde
bundan yararlanılacaksa) yazarlarına bildirilmeli,
•
herhangi bir şekilde eserin dağıtımından dağıtım medyası masrafından fazla
masraf alınmamalı (BBS'ler için)
Bunun en iyi örneklerinden biri GPL (GNU Public License)'dir.
Freeware (Bedava) Yazılımlar : Freeware yazılımlar limitsiz bir şekilde
bunları alan kişiler tarafından kullanılabilir. Bu yazılımlar, parayla üçüncü kişilere
satılmamalıdır. (Sözgelimi, su an okuyor olduğunuz dokuman freeware'dir.) Böyle bir
yazılım kullanıyorsanız ve işinize yarıyorsa, yazarına bir e-mail ile teşekkür edin. İnanın
çok hoşuna gidecektir. Böylece, onu, başka freeware programlar yazma konusunda ve
aynı programın yeni sürümlerini hazırlama konusunda teşvik etmiş olursunuz.
Shareware Yazılımlar : Shareware yazılımlarda ise 'kullan, eğer beğenirsen
bana belli bir miktar para gönder' felsefesi geçerlidir. Bu miktar genellikle 10-20 ABD
doları mertebesindedir. Shareware yazılımlar kaynak kodları ile birlikte
dağıtılmayabilirler. Programı alan kişi, belirli bir süre (1 ay gibi) kullanır, eğer
kullanmaya devam ederse bu parayı gönderir. Ancak, burada zorlayıcı bir mekanizma
yoktur. Yine programı kullanırsınız ama para ödemezsiniz. Bazı durumlarda,
kullandığımız shareware program, süresi dolunca çalışmaz. Çoğunluk böyle
programlara para ödememektedir; ancak, 'Shareware' felsefesi her geçen gün daha fazla
yerleşmektedir. Bir shareware yazılıma 10-20 dolar ödediğinizde aslında pek çok şey
kazanırsınız. Bunlar:
•
Para ödenmeden kullanımda programın bazı kısımları çalışmaz ya da çok kısıtlı
çalışır. Bunun önüne geçmiş olursunuz.
•
Programın ilk çalıştırılışında ve daha sonra belirli aralıklarla ekrana gelen ve
programın satın alınmadan (Unregistered) kullanıldığını belirten can sıkıcı
mesajlardan kurtulursunuz.
•
Programın bundan sonraki tam fonksiyonlu yeni sürümlerini uzun bir sure
bedavaya alabilirsiniz.
•
Programla ilgili çok iyi bir dokümantasyona ve yardım ortamına sahip
olursunuz.
•
Belki de en önemlisi, programı yazan kişiye emeğinin karşılığını ödeyerek onu
bir anlamda programı geliştirmesi ve yeni ürünler ortaya çıkarması konusunda
teşvik etmiş olursunuz.
•
Eğer ödeme imkanınız varsa, sürekli kullandığınız 'shareware' programlar için
bu az miktardaki paraları ödemek programları daha verimli kullanmanız
açısından çok önemlidir.
Tryware Yazılımlar : Bazı ticari şirketlerin, yeni geliştirdikleri yazılımların
sınırlanmış sürümleridir ve tanıtım amacıyla konurlar.
Poscardware Yazılımlar : Bütün bunların yanında, bir de 'poscardware'
yazılımlar vardır. Bu yazılımları geliştirenlerin kullanıcılardan tek beklentisi güzel bir
kartpostaldır. Eğer günün birinde 'poscardware' bir yazılım kullanırsanız, hemen bu
programı yazan kişiye bir kartpostal gönderin!!!
Patch Yazılımlar : Mevcut bir yazılımın (ticari ya da public domain) bazı
hatalarını düzeltmek, ve programı güncellemek amacıyla, ilgili firmaların (ya da
kişilerin) çıkardıkları "yama" programlar. Bu tip programlar, Internet üzerinde sıkça
dağıtılır.
9.6.
Internet'e erişim nasıl olur?
Pek çok Internet kullanıcısı, Internet'e, çalıştıkları kurum ya da bulundukları
üniversiteler üzerinden erişirler. Evden olan bağlantılar da, Internet bağlantısı olan bir
eğitim kurumu, ticari kuruluş ya da, ticari olarak İnternet hizmeti veren kuruluşlar
üzerinden olur.
9.7. Internet adresi nedir? Domain ismi ve IP numarası ne
demektir?
İnternet'e bağlı her bilgisayarın kendine özgü bir adresi vardır. Domain Name
System (DNS) olarak adlandırılan hiyerarşik bir isimlendirme sistemi ile (Internet
adresi), internete bağlı bilgisayarlara ve bilgisayar sistemlerine isimler verilir. DNS de,
bir TCP/IP servis protokolüdür. DNS, 'host' olarak adlandırılan internete bağlı tüm
birimlerin yerel olarak bir ağaç yapısı içinde gruplandırılmasını sağlar. Bu şekilde,
bütün adreslerin her yerde tanımlı olmasına gerek kalmaz. Örnek olarak, itu.edu.tr
altında, ehb.itu.edu.tr, onun altında da, titan.ehb.itu.edu.tr vb seklinde dallanmış bir çok
adres olabilir.
Her bir internet adresine 4 haneli bir numara karşılık gelir. a.b.c.d seklindeki bu
numaralara IP (Internet Protocol) numaraları denir. burada, a,b,c ve d 0-255 arasında
değişen bir tam sayıdır. (32 bit adresleme sistemi). Örnek olarak titan.ehb.itu.edu.tr için
bu numara 160.75.27.250 'dir.
Her internet adresinin ilk kısmı bulunduğu domain'in network adresini, son kısmı ise
makinenin (host) numarasını verecek şekilde ikiye bölünür. Bir bilgisayar ağında
bulunan makinelerin miktarına göre makine numarası için ayrılan kısmın daha büyük
veya daha küçük olması gerekebilir. Değişik ihtiyaçlara cevap verebilmesi açısından IP
adresleri aşağıdaki şekilde gruplaşmıştır.
Class A network adresleri 1.0.0.0 adresinden 127.0.0.0 a kadar olan aralığı kaplarlar.
Her networkte kabaca 1.6 Milyon makine bulunabilir
Class B network adresleri 128.0.0.0 adresinden 191.255.0.0 adresine kadar olan
aralıktadır: 16065 network adresi ve her networkte kabaca 65500 makine bulunabilir
Class C network adresleri 192.0.0.0 adresinden 223.255.255.0 adresine kadar olan
aralıktadır. Her biri 254 makineden oluşan yaklaşık 2 milyon network adresi barındırır.
Class D 224 ve 254 arasında kalan adresler herhangi bir newtwork tanımlamazlar,
ileri kullanımlar için rezerve edilmişlerdir.
Bu domain adreslerinin dağıtımı NIC (Network Information Center) tarafından
yapılır, daha sonra her domain sahip olduğu adresi kendi ihtiyaçlarına göre parçalayarak
dağıtabilir. (Son zamanlarda,sınırlı sayıdaki internet adres uzayının bitebileceği
düşüncesi ile, yeni bir adresleme stratejisine doğru da gidilmektedir. önümüzdeki
yıllarda, yeni tip IP adreslerinin (128 bit) ortaya çıkacağını bekleyebiliriz.)
Bu IP numaralarına (domain adreslerine) karşılık düşen bir makine ismi de
bulunur. Bu sayede makinelerin isimleri daha kolay akılda kalır. Her domain'de o
domaine ait IP numaraları ile bu isimler arasında geçişi sağlayan bir servis (Domain
Name Service) bulunur. Bu servis aynı zamanda diğer domain'lere ait isimleri ilgili
DNS'lere sorarak öğrenir.
Örneğimize geri dönecek olursak. Istanbul Teknik Universitesi bir Class B
network numarasına sahiptir. (160.75.0.0) .itu.edu.tr domaininde bulunan tüm IP
numaraları 160.75. ile başlar. Bilgi İşlem Merkezi bu numarayı yerel ağlara dağıtmıştır.
Elektronik-Haberleşme Bölümü domain'i ne (160.75.27.0) numarası verilmiştir. burası
da ehb.itu.edu.tr olarak tanımlanmıştır. Bu network içerisinde yer alan makinaların
hepsi 160.75.27. numarası ile başlar, söz gelimi bu network'de yer alan titan ismi verilen
makinenin IP numarası 160.75.27.250 --> titan.ehb.itu.edu.tr şeklindedir.
Dikkat edilirse bir host numarası 1 den 254 e kadar 254 farklı değer alabilir. Zira
0 ve 255 bu numaralandırmada özel anlamlar içerirler. 0, network'u tanımlarken 255 de
o network'teki tüm hostları tanımlar.
127.0.0.1 adresi ve 127.0.0.0 Network'u test ve geliştirme için kullanılır.
127.0.0.1 adresi her makinanın kendisini tanımlar buraya gönderilen her şey, sanki bir
başka network'ten geliyormuş gibi makinanıza geri dönecektir. Bu sayede herhangi bir
network bağlantısı olmadan bazı denemeler yapılarak network yazılımları
geliştirilebilir.
DNS, ayrıca, İnternet adresini nümerik adrese çevirir. Domain'ler hiyerarşik
DNS adresleme sistemi içindeki farklı yapıları temsil ederler. Her domain kendi içinde
bağımsız bir topluluktur. Doğal olarak, herkes kafasına göre gelişi güzel internet
domain ismi ve IP numarası alamaz. Network Information Center (NIC)'e bunun için
başvurmak gerekir. Aksi taktirde karmaşayı siz düşünün!!!
9.8. Internet üzerinde istediğimiz bilgiler nasıl yerlerine
ulaşıyorlar ?
Internet'e bağlı her network şu veya bu şekilde kendisine bağlantı sağlayan bir servis
sunucusuna veya kuruma bağlıdır. Bu birleşme yerlerinde birden çok bağlantısı bulunan
router'lar bulunur. Bu düğüm noktalarında düğümün belirli kollarında hangi
networklerin bulunduğuna dair bilgiler (ya routerlar arası haberleşme protokollerinden
ya da sabit tanımlamalardan) yer alır. Bu tanımlara ek olarak bir de default route tanımı
bulunur, düğümde tanımlı bulunmayan adresler oraya yönlendirilir.
Tüm haberleşme ortalama olarak 100 ila 1000 Byte arasında yer alan bilgi paketleri
şeklinde gerçekleşir. Her paketin başında nereden gönderildiği (IP adresi) ve nereye
gönderildiği yer alır. Paketin içeriği kullanılan haberleşmeye göre büyük farklılıklar
gösterir. Bu sayede, örnek olarak bir mail, üzerinde adres bulunan küçük paketler
halinde düğümden düğüme atlayarak geçer.
Bu yapı çerçevesinde, "bilgiyi isteyen" (istemci) ve "bilgiyi gönderen" (sunucu)
iki ana noktadan bahsedebiliriz.
İstemci (bilgiyi isteyen) bilgisayar, bu isteğini protokollerde belirtilen bazı
kurallar dahilinde istediği bilginin olduğu bilgisayara (Sunucu) bildirir. Bu iki bilgisayar
arasında bilginin geçtiği/yönlendirildiği başka bilgisayarlar da vardır.
9.9. Internet adreslerinde görülen kısaltmalar ne anlama
gelir?
Internet'e bağlı kuruluşlar değişik gruplara ayrılabilir ve bir kuruluşun domain
adresi, o kuruluş hangi gruba dahilse ilgili kısaltmayı bazı istisnalar dışında mutlaka
içerir. Ayrıca, ülkelerin 2 harfli tanıtım kodları da (Amerika Birleşik Devletleri ve
Kanada çıkışlı adreslerin çoğu ve geniş bir kitleye servis sunan bazı birimler dışında)
adresin sonuna eklenir. Internet adresi, eğer özel amaçlı bir servise (ftp, gopher, www
gibi) aitse, genellikle, bu durum, adresin başında kullanılan bir kısaltmayla verilir.
aşağıdaki liste, adreslerde kullanılan bazı kısaltmaları ve ne anlama geldiklerini
göstermektedir:
Gov :
Hükümet kuruluşları
edu :
Eğitim kurumları (üniversiteler gibi)
Org :
Ticari olmayan, kar amacı gütmeyen kuruluşlar
com :
Ticari kuruluşlar
mil :
Askeri kuruluşlar
net :
Servis Sunucuları (Internet Servis Sağlayıcıları gibi)
ac
Akademik kuruluşlar (bazı ülkelerde edu yerine kullanılmaktadır)
:
int :
uluslararası organizasyonlar, kuruluşlar
ftp :
FTP Arşiv Sitesi (ön ek)
www :
World Wide Web Sitesi (bazen web de kullanılır) -ön ek-
Bazı ülke kısaltmaları : tr:Türkiye, jp:Japonya, uk:Ingiltere, it:İtalya,
ch:Isviçre, ca:Kanada, ru:Rusya, id:Endonezya, nl:Hollanda, de:Almanya, fr:Fransa,
il:İsrail, no:Norveç, se:İsveç, fi:Finlandiya, gr:Yunanistan, hr:Hırvatistan, yu:Yeni
Yugoslavya, br:Brezilya, bg:Bulgaristan
Örnek domain adresleri : hokudai.ac.jp (jp=Japonya), bilkent.edu.tr
(tr=Turkiye), oak.oakland.edu, servis.net.tr, www.microsoft.com, ftp.netscape.com,
tubitak.gov.tr, garbo.uwasa.fi (fi=Finlandiya, www.nato.int (Nato).
Genel olarak bu sınıflamaya uyulsa da, bazi domain adlarında daha farklı sözcük
grupları da olabilir ( rl.ac.uk (uk=Ingiltere), www2.itu.edu.tr gibi). Özellikle .com
domain-lerindeki sıkışmadan dolayı, yeni global domain adları oluşturma çalışmaları
1997 ortalarında tamamlanmıştır. Yeni kullanıma açılan alan adları şunlardır :
arts
:
Sanat ve kültür ile ilgili siteler
firm
:
Ticari Firmalar
info
:
Bilgi servisi sunan siteler
nom
:
Kişisel domainler için kullanılan adresler
rec
:
Eğlence siteleri
stor
:
Alışveriş merkezleri, ticari ürün satılan yerler
web
:
www ile ilgili servis sunan siteler
9.10. Internet'e bağlı tüm bilgisayarların listesini nasıl
alabilirim?
Internet adres koleksiyonu yapıyorsunuz sanırım.:-) Milyonlarca adresten
bahsediyoruz. Bunları listelemek ve almak mümkün değile yakın birşey. Ancak, bir
takım konularda bünyesinde bilgiler, programlar barındıran popüler servislerin
gruplanmış FTP/Web/Gopher adreslerini almak mümkündür.
9.11. Internet Mühendisliği nedir?
Internet Mühendisi de olur mu canım?' demeyin sakın çünkü, bir kavramdan
günümüzde sıkça söz ediliyor. `Internet Engineering Task Force' grubu epeydir
çalışıyor. Internet'in sağlıklı çalışması için gerekli tasarımların yapılmasına `Internet
Engineering' diyebiliriz. Internet servis geliştiricileri ve Internet Servis Hizmeti üreten,
protokol geliştiren kişilere Internet Mühendisi deniyor. Bununla Internet servislerinden
sorumlu bilgisayar mühendisini kastetmiyoruz. Üniversitelerimizde Internet
Mühendisliği bölümleri de açılırsa hiç şaşırmayın!!!! :-)
9.12. Internet Ne Kadar Güvenli?
Internet'in, şu an için, çok fazla güvenli olduğu söylenemez. Nadiren de olsa, kişisel
iletiler (e-posta, e-mail) kötü amaçlı, profesyonel kişiler tarafından illegal yollarla ele
geçirilebilir. Özellikle ticari kuruluşların Internet'i kullanmaya başlamaları ile birlikte,
Internet'te güvenlik probleminin çözümü için ciddi çalışmalar yapıldı.Web üzerinden
iletilen her türlü bilginin, yeni şifreleme teknikleri ve çok yüksek hızlı hatlar sayesinde
yeterince güvende olduğunu söyleyebiliriz. Ancak, yine de, kullanıcı şifreleri, banka
kredi kart numaraları ve benzeri gibi gizlilik içeren bilgileri net üzerinde serbestçe
göndermeyin (e-mail ile, güvenlik kilidi olmayan Web listeleyicileri ile vb.)
9.13. Internet’te Bilgiler Hangi Hızlarla İletilir?
Band genişliği, bir iletişim ortamının taşıyabileceği bilgi miktarını gösteren bir
ölçüdür. Söz gelimi, ses iletimi için band genişliği, iletilebilen en yüksek ve en düşük
frekanslar arasındaki farktır (Hertz). Bilgisayarlar arası haberleşme için de benzer
şekilde, band genişliği, saniyede iletilen bit sayısı ile verilir.
Internet'teki bilgi iletim hızları çeşitlilik gösterir. Bilgisayarları ve değişik ağları
birbirine bağlayan hatlar, kablo (çoğunlukla fiber optik), uydu ya da radyo link (yakın
birimler için) bağlantılı olabilir. Internet’te hat hızı, saniyede iletilen "bit" sayısı ile
(bps, bit/san) ölçülür. Söz gelimi, 64 kilobit/saniye hızındaki bir hat saniyede
64kbit=65556 bit iletebilir. Bu da, ideal şartlarda, yaklaşık 8 kilobyte/saniye hızına denk
gelmektedir. Söz gelimi, böyle bir hat ile, tam kapasite kullanımında, 1 Megabyte'lık bir
dosya yaklaşık 2 dakikada iletilecektir. Bir birimin, bağlantılarında kullanabileceği en
fazla hıza "Band Genişliği" denir. 64kbit/saniye bant genişliği olan bir hattı aynı anda
10 birime kullandırırsak, buna göre hızımız, en fazla hızın ortalama %10'una kadar
düşer.
Günümüzde bağlantı hızları 9.6kbit/saniyelerden (modem bağlantısı)
100Megabit/saniyelere kadar geniş bir aralıkta değişmektedir. Yurt dışındaki
bağlantılarda, tipik hızlar, yaklaşık 5-10 Megabit/saniyeler mertebesinde iken, bu oran
ülkemiz için, 64Kbit/san-2Mbit/saniyeler mertebesindedir.
Bir hattın bant genişliğinin ne kadarının kullanıldığı, o hattın doluluk oranını
verir. Eğer 64kbit/san lik bir hat, 1 saat boyunca, %100 çalışırsa; 3600*64kbit 'lik veri
aktarımı yapması gerekir. Gerçekte ne kadar veri aktardığını bulup bu iki sayıyı
birbirine oranlarsak, hattın, o saat için doluluk oranını bulmuş oluruz. Bunu 1 ay
boyunca yaparsak, hattın 1 ay boyunca ortalama % kaç doluluk oranı ile çalıştığını
tespit edebiliriz. Doluluk oranı ne kadar fazlaysa, o hattı kullananların veri aktarımları
da o kadar yavaşlar.
Aşağıdaki tablo, herhangi bir ağ üzerindeki bilgisayarların ve internet üzerinde
bilgisayarlar ve bilgisayar sistemlerininin birbirleriyle haberleşmesinde kullanılan bazı
standart bağlantı hızlarını göstermektedir (orijinali : http://www.whatis.com ).
Ülkemizdeki (özellikle internet için) bağlantı hızları aşağıdaki tanımlamalardan biraz
uzaktır.
İletim
Teknolojisi
Normal
Telefon Hattı
İletimin
Hız
Sağlandığı
Kullanıldığı Yerler
Fiziksel Ortam
Evden bağlantılarda ve
14.4 - 56 Kbps
Bakır Tel
bazı küçük ölçekli
işletmelerde
Frame Relay
üzerinde
56 Kbps
Çeşitli
Çeşitli işyerleri
56Kbps
Basic Rate (BRI) :
BRI: Hızlı ev
64 - 128 Kpbs
ISDN
Primary Rate (PRI) :
BRI : Twisted-
23 tane 64-Kbps
pair
kanal ve 1 kontrol
PRI : T-1 hattı
kanalı üzerinden
1.544Mbps e kadar
bağlantıları ve küçük
ölçekli işyerlerinde
PRI: Orta ve büyük
ölçekli
işyerlerinde/şirketlerde-
Hızlı ev bağlantıları ve
IDSL
128 Kbps
Twisted-pair
küçük ölçekli
işyerlerinde
Dijital Uydu
Bağlantısı
400 Kbps
(DirecPC)
Elektromanyetik
dalgalar
Hızlı ev bağlantıları ve
küçük ölçekli
işyerlerinde
Şirketlerdeki yerel
Frame relay
56 Kbps - 1.544
Twisted-pair ya da
ağlarla Internet Servis
Mbps
koaksiyel kablo
Sağlayıcıları arasındaki
bağlantılarda
Büyük şirketlerin
T-1 (DS1)
1.544 Mbps
Twisted-pair ya da
internet servis
fiber optik kablo
sağlayıcılarına
bağlantılarında
E-1 (DS1)
2.048 Mbps
Twisted-pair ya da
fiber optik kablo
T-1 hatları için Avrupa
ülkelerinde kullanılan
standart
T-1C (DS1C)
3.152 Mbps
Tisted-pair ya da
internet servis
iber optik kablo
sağlayıcılarına
bağlantılarında
T-2 (DS2)
6.312 Mbps
Twisted-pair ya da
internet servis
fiber optik kablo
sağlayıcılarına
bağlantılarında
Mevcut telefon
altyapısı üzerinden ev,
ADSL
1.544 - 8 Mbps
Twisted-pair
küçük işyeri ve orta
büyüklüklü şirketlerin
internet bağlantılarında
E-2
8.448 Mbps
Twisted-pair ya da
fiber optik kablo
4 tane E-1 sinyali taşır
Kablo
Modem
Koaksiyel kablo
512 Kbps - 52 Mbps
(genellikle Eternet
kullanır);
Ev, işyeri ve okulların
bağlantılarında
10BASE-T
(twisted-pair);
Ethernet
10 Mbps
10BASE-2 ya da 5 (koaksiyel
kablo); 10BASE-F
Yerel Ağlarda (LAN)
kullanımı çok
yaygındır.
(fiber optik)
E-3
34.368 Mbps
Twisted-pair ya da
Fiber Optik
16 E-l sinyali taşır
Internet Servis
T-3 (DS3)
45 Mbps
Koaksiyel Kablo
sağlayıcılarının internet
omurgasına
bağlantılarında
Internet Servis
OC-1
51.84 Mbps
Fiber Optik
sağlayıcılarının internet
omurgasına
bağlantılarında
100BASE-T4
(twisted pair);
Fast Ethernet
100 Mbps
100BASE-TX
(koaksiyel kablo);
100BASE-FX
(fiber optik)
10 Mbps ethernet
kartlarına sahip
bilgisayarlar bir Fast
Eternet kullanan LAN'a
bağlanabilir.
Büyük şirketlerdeki ya
FDDI
100 Mbps
Fiber Optik
da servis
sağlayıcılarındaki daha
geniş ölçekli LAN'larda
ISP to Internet
T-3D (DS3D)
135 Mbps
Fiber Optik
infrastructure
Smaller links within
Internet infrastructure
4 E3 kanalı taşır
Bu hat üzerinde aynı
E4
139.264 Mbps
Fiber Optik
anda 1920 kişi
birbirleriyle konuşabilir
(ses haberleşmesi)
Büyük şirket
OC-3/STM-1
155.52 Mbps
Fiber Optik
omurgaları, Internet
Omurgası
4 E4 kanalı barındırır.
Bu hat üzerinde aynı
E5
565.148 Mbps
Fiber Optik
anda 7680
kişi birbirleriyle
konuşabilir (ses
haberleşmesi)
OC-12/STM4
622.08 Mbps
Fiber Optik
Internet Omurgası
10/100 Mbps hızlarıyla
birbirine bağlı iş
Gigabit
Ethernet
1 Gbps
Fiber Optik (ve 25
istasyonları ve
metreye kadar
bilgisayar ağları
bakır tel)
GigaBit Eternet
switchleri yolyla
haberleşebilir.
OC-24
SciNet
OC-48/STM-
1.244 Gbps
2.325 Gbps (15 OC3 hattı)
Fiber Optik
Fiber Optik
Internet Omurgası
Part of the vBNS
backbone
2.488 Gbps
Fiber Optik
STM-64
10 Gbps
Fiber Optik
------
OC-256
13.271 Gbps
Fiber Optik
-------
16
Internet Omurgası
9.14. ISDN Nedir?
ISDN (Integrated Services Digital Network), özellikle normal telefon hatları (ve
diğer bazı ortamlar) üzerinden daha yüksek hızlı entegre ses (analog) ve veri (dijital)
aktarılmasını sağlayan bir dizi iletişim protokolüne verilen addır. ISDN'de, her iki uçta
da, modemin dışında, bazı özel adaptörler kullanmak gerekir. Bu şekilde, 64kbps ve 128
kbps gibi hızlara (normal hatlar üzerinden) çıkmak münkün olmaktadır.
ISDN'de iki temel seviye hızı vardır : (1) Basic Rate (2) Primary Rate. Her iki
seviyede de, iki farklı tip kanal bulunur : B (bearer) kanalları (sayıları birden çok
olabilir) ve D (delta) kanalı (1 tane). B kanalları, her türlü ses, veri vb taşırlar. D kanalı
ise iletişimde kullanılacak kontrol ve yönlendirme bilgilerini taşır. "Basic Rate" seviyesi
daha çok evden kişisel kullanımlar ve küçük şirketlerin kullanımları için tasarlanmıştır
ve iki tane 64Kbps B kanalı ile 1 tane 16Kbps D kanalı içerir. Ulaşılabilecek en yüksek
hız 128 Kbps olmaktadır. "Primary Rate" seviyesi ise, daha yoğun kullanımlar için
tasarlanmıştır ve 23 tane 64Kbps B kanalı (Avrupa için 30 tane) ve 1 tane 64Kbps D
kanalı içerir. Ulaşılabilecek en yüksek hız ise yaklaşık 7 Mbps e kadar çıkar.
Yeni geliştirilen BISDN (Broadband ISDN) teknolojisi ise, Frame Relay'a bir
alternatif olarak düşünülebilir. ISDN kullanımı (özellikle evden kişisel bağlantılarda)
önümüzdeki yıllarda çok daha fazla yaygınlaşacağa benzer.
9.15. Frame Relay Nedir?
Frame Relay, verilerin çük yüksek hızlarda dijital netwok-ler üzerinden
iletilmesini sağlayan bir teknolojidir. Veriler, "Frame" olarak adlandırılan paketler
halinde iletilir. Frame Relay, veri aktarımı süresince, kesintisiz ve sadece o verinin
iletileceği (dedicated) bağlantılar üzerinden yapılır. Bu yüzden, ses ve normal data
iletişiminde pek uygun olmadığını söyleyebiliriz. Frame Relay'de, iletilen paketler için
"iletim sırasında herhangi bir anda" hata kontrolü yapılmaz. Verinin iletileceği nokta
hata kontrolünden sorumludur. Bunu sonucunda, paket iletim hızları çok yüksektir ve
yaklaşık 1.5-2MBit/saniye mertebelerine çıkabilir.
9.16. ATM Nedir?
ATM (asynchronous transfer mode), bir paket anahtarlama teknolojisidir. ATM,
verileri byte büyüklüğünde hücrelere (cell) ayırır ve aynı anda 53 hücrelik paketler
halinde iletir. ATM, daha çok donanım tabanlıdır ve yüksek veri işleme/iletme hızları
elde edilebilir. En çok kullanılan standart hızlar, 155 Mbps ve 622Mbps dir. 10Gbps
hızlara kadar da çıkılmıştır (1996 sonu itibarıyla). ATM, BISDN protokolünün de en
temel elemanıdır.
9.17. Internet dışında başka yaygın kullanılan ağlar da var
mı?
Evet var. Bunlardan en yaygın kullanılanları UUCP ve BITNET'tir. Bunların
dışında da firma temelli (Decnet. Ibmnet) gibi, görev temelli, yerel vb. binlerce ağ
vardır.
UUCP ağı, UUCP (Unix-to-Unix Copy Program) protokolü ile haberleşen
sistemleri bünyesinde bulundurur. Bu protokolde, iki sistem belirli aralıklarla (polling)
biribirlerine bağlanır ve bu iki sistemden herhangi biri üzerinde birtakım planlı
programlar çalıştırırlar (mail aktarımı, dosya aktarımı, kısaca bir sistemden diğerine
kopyalama). USENET News, ve Mail aktarımı dışında `tip' gibi programlarla uzaktaki
makine üzerinde çalışma olanağı vardır.
BITNET (Because It's Time Network) ise, birbirlerine NJE protokolü ile bağlı
sistemlerden oluşur. BITNET esas olarak ağaç (tree) şeklinde bir yapıya sahiptir, statik
bir yönlendirme vardır. Mail, sınırlı şekilde FTP ve Telnet (VTAM) desteği vardır.
Mail, bir `depola ve ilet' mantığı ile bir düğümden komşusuna gider, oradan bir öteye
gider. Hatlar kesildiği zaman, ya da makine yüklü olduğu zaman yolda bir yerde bekler.
Internet ile diğer ağlar arasındaki ileti trafiği için geçiş görevi yapan merkezlere
"internet gateway" denir. Türkiye’deki "Bitnet-Internet gateway" Ege Üniversitesi
(TREARN, vm.ege.edu.tr) dir (1997 başı itibarıyla).
9.18. Elektronik Para (e-para, e-cash, sanal para) Nedir?
E-para, tam olarak, kullandığınız bilgisayarın sabit diskinde sizin adınıza
bulunan, ve internet üzerinde yaptığınız alışverişlerde harcayabileceğiniz paradır. Siz
harcama yaptıkça, harcadığınız miktar toplamdan düşülür. e-para kullanımı pek yaygın
değildir. Ancak, gelecekte sık kullanacağımız bir araç olabilir. Aşağıdaki satırlar
bazılarımıza şu an bir fantezi gibi gelebilir.
Temel olarak, gidip, e-para servisi veren bir bankadan, kredi kartımızla ya da
peşin ödemeyle, bir miktar e-para alıyoruz. Daha sonra, banka bu miktarı bizim
bilgisayarımıza transfer ediyor.Internet üzerinde bir alışveriş yaptığımızda da, eğer
burada e-para geçiyorsa, sipariş formunda e-para ile ödeme yapılacağını belirtiyoruz.
Miktar otomatik olarak bilgisayarımızdaki miktardan düşülüyor. Bütün bu işlemler, epara servisi veren bankamızdan da kontrol ediliyor. Bazı uygulamalarda, e-para ödemesi
doğrudan bankadan yapılıyor. Bu durumda, size bir e-posta mesajı ile, ilgili siparişi alıp
almayacağınız soruluyor. Böylece, alışverişlerde, fiziksel olarak alışageldiğimiz "para
dolaşımı" ortadan kalkıyor.
1997 itibarıyla, 3 tane e-para sistemi var :
•
Digital Cash (http://www.digicash.com),
•
Cyber Cash (http:www.cybercash.com) ve
•
First Virtual (http://www.fv.com).
İlgili yerlere web listeleyicinizle bağlanıp daha ayrıntılı bilgiler alabilirsiniz.
Tüm dünyada, e-para kabul eden banka sayısı ise şu anda 4. (3 ABD'de, 1 Almanya'da)
-Ağustos 1997 itibarıyla.
9.19. Intranet Nedir?
Intranet, sadece belirli bir kuruluş içindeki bilgisayarları, yerel ağları (LAN) ve
geniş alan ağlarını (WAN) birbirine bağlayan, çoğunlukla TCP/IP tabanlı bir ağdır.
Yani, küçük Internet!, Internet'in daha özel bir hali. Intranet'ler gateway'ler ile diğer
networklere bağlanabilir. Temel oluşturulma amaçları, kuruluş bünyesinde bilgileri ve
bilgi işlem kapasitesini paylaşmaktır. Intranet'ler, şirket(ler) içi tele-konferans
uygulamalarında ve farklı birimlerdeki kişilerin bir araya gelebildiği iş gruplarının
oluşturulmasında da kullanılırlar.
Intranet'ler üzerinden HTTP, FTP vb gibi pek çok protokol uygulamaları
çalıştırılabilir. Günümüzde, Intranet'ler içinde, Web erişimi ile kaynakların kullanımı
oldukça yaygındır.
Bazı şirketlerdeki intranet'lerden, "Firewall" sistemleri üzerinden (bazı emniyet
tedbirleri ile), Internet çıkışı da yapılmaktadır. Bu sayede, her iki yönde de ileti trafiği
kontrol edilebilmekte ve güvenlik sağlanmaktadır.
9.20. Firewall (Güvenlik Sistemleri) Nedir?
Firewall (Internet Güvenlik Sistemi), internet üzerinden bağlanan kişilerin, bir
sisteme girişini kısıtlayan/yasaklayan ve genellikle bir internet gateway servisi (ana
internet bağlantısını sağlayan servis) olarak çalışan bir bilgisayar ve üzerindeki yazılıma
verilen genel addır.
Firewall sistemleri, bu engelleme işini, sadece daha önceden kendisinde
tanımlanmış bazı domainlere erişim yetkisi (telnet,ftp, http vb) vererek yaparlar.
Günümüzde, Internet Servisi veren makinalar oldukça sofistike Firewall sistemleri ile
donanmıştırlar.
9.21. Proxy Servisleri Nedir?
Proxy servisi, internet üzerindeki yerel bir ağ (ya da internete bağlı bir
bilgisayar) ile, dış dünya arasındaki ilişkiyi sağlayan bir yardımcı geçiş (gateway)
sistemidir. İki amaç için kullanılabilirler :
Bir proxy servisi (sunucusu), sizin adınıza (proxy'nin kelime anlamı VEKİL'dir)
sizden aldığı "internet'ten bilgi alma" isteklerini yürütür ve sonucu yine size iletir.
Ancak, aynı anda, bu bilgilerin bir kopyası da (cache),bu proxy sunucusu üzerinde
tutulur ve bir dahaki erişimde kullanıcının istediği bilgiler doğrudan ilgili siteden değil
de, proxy servisinden gelir; dolayısıyla, iletişim daha hızlı olur. Internet'e erişim için
mutlaka bir proxy servisine ihtiyaç yoktur, ancak, size en yakın bir servis noktasındaki
proxy servisini kullanmanız, internet erişiminizi bir hayli hızlandıracaktır. Özellikle
evinizden modemle internete erişiyorsanız, proxy servislerini kullanmanız
performansınızı arttırır. Çünkü, istediğiniz bilgileri, dış bağlantı hızı daha fazla olan
proxy bilgisayarı sizin adınıza alır, siz de kişisel bağlantınızla bu bilgilere daha hızlı
erişmiş olursunuz.
Firewall-güvenlik sistemlerinin kullanıldığı yerlerde, kullanıcıları çıkışları tek
bir makine üzerinden olabilir. Bu durumda proxy servis makinesi sadece bir aracı olarak
çalışır.
Proxy servisi kullanmanın avantajı çoktur. Herhangi bir siteden istediğiniz bir
bilgi (web sayfası, ftp dökumanı vb) eğer kullandığınız proxy servisinde henüz
depolanmamışsa, bu bilginin olduğu siteden alınır ve size iletilir. Ancak, daha sonra
başka bir kullanıcı (ya da siz) aynı dökümanı/bilgiyi istediğinizde, ilgili döküman/bilgi
proxy servisinde depolandığı (cache) için, doğrudan oradan size iletilir ve erişiminiz de
çok daha hızlı olur.
Proxy servisleri, uluslararası internet bağlantılarındaki yoğunluğu azaltmak,
erişimleri hızlandırmak ve ağı daha etkin kullanmak için çok yararlı araçlardır.
Türkiye'deki bazı Proxy servisleri ve (Temmuz 1997 itibarıyla) ilgili port
numaraları şunlardır :
•
Turnet Ankara : http://proxy1.turnet.net.tr:8080
•
Turnet İstanbul : http://proxy2.turnet.net.tr:8080
•
Turnet İzmir : http://proxy3.turnet.net.tr:8080
•
ODTÜ : http://www-proxy-for-tr.metu.edu.tr:5580
•
Ege Üniv. : http://proxy.ege.edu.tr:8080
•
İTÜ : http://proxy.itu.edu.tr:8080
•
EMU : http://proxy.emu.edu.tr:8080
Istanbul'daki Turnet'e bağlı servis sağlayıcılarından hizmet alanların Turnet
Istanbul, Ankara Turnet üzerinden çıkan Internet Servis sağlayıcılarından hizmet
alanların Turnet Ankara; İzmir' bölgesindeki Turnet'e bağlı İnternet Servis
Sağlayıcılarından hizmet alanların Turnet İzmir Proxy servislerini kullanmaları en iyi
performansı verecektir. Ulusal Akademik Ağ kullanıcıları ise, kendi durumlarına göre,
ODTÜ ve Ege servislerini kullanmalıdırlar.
Yukarıdakilerin dışında, birçok kuruluşun kendi özel proxy servisleri vardır.
Size en yakın proxy servisini kullanmanız çoğunlukla en iyi sonucu verir. Bu yüzden,
intrenet servisini aldığınız yerin proxy servisini öğrenin ve kullanmaya çalışın. Önemli
proxy servislerin bir zincir oluşturarak ortak kullanımına yönelik çalışmalar
yapılmaktadır.
9.22. İnternet üzerinden faks gönderebilir miyim?
Gönderebilirsiniz. Bir kısmı bedava, bir kısmı ise ticari çalışan bir çok servis,
bilgisayarınızda hazırladığınız bir dokümanı, bazı geçiş noktası bilgisayarlar (faks
servisleri) üzerinden istediğiniz kişiye iletebilir. Bu servislerin en eskisi ve en çok
kullanılanlarından birisi TPC INT'dir. http://www.tpc.int adresinden gerekli bilgilere
ulaşılabilir.
9.23. Internet Society (Internet Grubu) Nedir?
Internet Society (IS), 1992'de kurulan ve amacı internet ile ilgili gelişimler, yeni
çalışmalar için bir nevi yol göstericilik olan, kar amacı gütmeyen (non-profit) bir
kuruluştur. IS, Internet ile ilgili teknik çalışmaları yönlendiren ve denetleyen Internet
Architecture Board (IAB)'un çalışmalarını destekler. IAB'nin aktivitelerinden bir diğeri
de, TCP/IP konusunda çalışmalar yapan Internet Engineering Task Force (IETF) tır.
IAB'nin diğer aktiviteleri arasında, Ağ Teknolojileri ile ilgili çalışmalar yapan Internet
Research Task Force; IP adreslerinin verilmesi ile ilgili çalışmalar yapan Internet
Assigned Numbers Authority; ve DNS ile ilgili konularda çalışan Internet Registary
grubu gösterilebilir.
Internet Society web adresi : http://www.isoc.org . Buradan ilgili bütün linklere
ulaşılabilir.
9.24. Internet Kullanım Etiği
Ağ üzerindeki her kullanıcının, servisleri, sistemleri kullanmaları konusundaki
sorumluluklarını fark etmeleri önemlidir. Kullanıcı, ağdaki her servise ulaştığında
yaptığı hareketlerden sorumlu olmak zorundadır.
"Internet" ya da kısaca "Net" , tek bir ağ değildir, hatta bir birinde ayrı
protokollere, yapılara sahip binlerce irili ufaklı ağların toplamıdır. Internet'teki bilgi
akışı, bir çok değişik ağ'dan gelip geçmekte, ulaşacağı yere öylece varmaktadır. Bu
yüzden, her kullanıcının, kendi bölgesindeki ağ yükünü dengede tutması gerekmektedir.
Bir ağ kullanıcısı olarak, başka bilgisayar ağlarına ulaşmanıza izin verilmiş
olabilir. Her ağın kendine ait sorumlulukları, kuralları ve yasakları vardır, Ağ üzerindeki
izin verilmiş işlemler, bu ağdaki sorumlular tarafindan her zaman izlenebilecek şekilde
tasarlanmıştır. Fakat, bir yerde izin verilen bir hareket , başka bir ağda yasaklanmış
olabilir. Bu kuralları bilmek ve bunlara uymak, kullanıcının sorumluluğundadır. Sunu
unutmayın ki, izin verilen hareketleri kötü yönde de "YAPABİLİRSİNİZ" , ama
yapmanız gerekmez.
Ağ'ın, özellikle Internet'in kullanımı, bir ayrıcalıktır, bir "hak" değildir. Bu
ayrıcalık, istenildiği zaman, kötüye kullanım ya da başka sebeplerle, elinizden alınabilir.
Bu kötüye kullanım, bir sistemdeki gizli bilgileri hileli yollarla almak, kötü, anlaşılmaz
mesajlarla diğerlerini rahatsız etmek, sistemin kaynaklarını kullanıp sistemi
yavaşlatmak, ardarda mesajlar postalayarak başkalarının e-posta kutularını doldurmak,
ağ üzerinde yasalarla belirlenmiş kuralların dışına çıkmak vs vs olarak sayılabilir.
Bulunduğunuz ağ'ın durumuna göre, disiplin cezasından işten çıkarılmaya;
hesabınızın silinmesinden hapse kadar cezalara carptırılabilirsiniz.
Bilgisayar Ahlakı Üzerine 10 Altın Kural
•
Kesinlikle, bilgisayarı, başkalarına zarar vermekte kullanmayın.
•
Kesinlikle, bilgisayarla, başkalarının işine mani olmayın.
•
Kesinlikle, başkalarının dosyalarını karıştırmanın yollarını aramayın.
•
Kesinlikle, bilgisayarı hırsızlık yapmakta kullanmayın.
•
Kesinlikle, bilgisayarı yalancı şahitlikte, sahte delil hazırlamada kullanmayın.
•
Kesinlikle, sahibinden izinsiz başkalarının bilgisayar kaynaklarını kullanmayın.
•
Kesinlikle, başkalarının fikirlerini bilgisayarla çalıp kendinize mal etmeyin.
•
Kesinlikle, sosyal içeriğini düşünmeden bir program yazmayın.
•
Kesinlikle, bilgisayarı, saygı ve ilgi göstermeksizin kullanmayın.
•
Bu kuralların orijinalinin bulunduğu yer : ftp://ftp.unm.edu/ethics/netiquette
9.25. Internet'in Sosyal Boyutu
Yaygın bir görüşe göre internet, kişilerin sosyal yaşamlarında olumsuz etkilere
sahiptir. Gerçek dünyadan farklı bir ortamda, "sanal dünyada, insanlar arası ilişkiler
değişmektedir. Bu bir bakıma doğru. Çoğu durumda birbirleri ile etkileşen insanlar bir
internet adresi, bir e-mail adresi vb gibi. Öte yandan internet, kişiler arasındaki mesafe,
yaş, cinsiyet, ırk, kültür vb gibi gerçek dünyada önemli olabilecek pek çok özelliği de
ortadan kaldırmaktadır.
Yerinden alışveriş, yerinden bankacılık, hatta işe gitmeden evden çalışma vb gibi
kullanımlar insanın sosyal yaşamını etkileyebilecek unsurlardır.
9.26. Internet'in Ticari Boyutu
Internet'in 1990'ların başlarından itibaren bu kadar yaygınlaşmasının en temel
nedenlerinden birisi ve belki de en önemlisi "para kazandırabilecek potansiyele sahip"
bir imkan olmasıdır. Bu iletişim ağına bağlı bilgisayarlar yolu ile alışverişler
yapılabilmekte, borsa/bankacılık işlemleri yerine getirilebilmektedir. Bu haliyle
internet'in "ağ teknolojisi" kimliğinin yanında bir de "medya" özelliğinden söz
edebiliriz. Internet artık ciddi reklam paralarının dönmeye başladığı ve şirketlerin
ürünlerini pazarladığı bir ortam haline gelmeye başlamıştır.
9.27. INTERNET’İN KISA TARİHİ
Tanımını yaptık, artık Internet’in doğuşuna bir göz atabiliriz. Yukarıda
bahsettiğimiz ağların birleşmesinin dışında Internet’in doğuş hikayesinin başka yönleri
de var.
Internet, soğuk savaş yıllarının getirdiği endişe ile temelleri atılmış bir ağ. İlk
olarak ortaya çıkış yeri Amerika. Internet’in tarihini kronolojik sıraya göre bir açalım.
1969’da ilk kez Amerika’da İleri Düzey Savunma Araştırma Projeleri Kurumu
(DARPA- Defence Advanced Research Project Agency) çeşitli askeri araştırmaları
desteklemek amacı ile uzaktaki bilgisayarlarını birbirine b ağlamayı düşünmüş. Bu
bilgisayar ağının olası bir savaş ya da karışıklığa karşı tek bir merkezden yönetilmeyen
yani çok önemli bir ana bilgisayar merkezine sahip olmadan, birbirinden bağımsız
çalışabilen bilgisayarların ağı olması istenmiş. Böylece stratejik önemi olan bir
bilgisayar olmadığından, bilgisayarlardan biri devre dışı kaldığında, diğerleri
etkilenmeden çalışmalı ve veri alışverişinin devamlılığı sağlanmalıydı.
Projenin ilk ayağı California’daki üç ayrı bilgisayarla, Utah’daki bir bilgisayarın
bağlanmasıyla sonuçlandı. Sonraları bu ağa askeri amaçlı olmayan üniversiteler ve
eğitim kurumları katıldı.
1973 yılında ağın ismindeki “D”, yani “Savunma” ismi kaldırılıp, bu ağa
ARPANET denmeye başlandı. ARPANET ’e Amerika’nın her yerinden bağlantılarla
hızlı bir gelişme gözlendi. Sonraları Amerikan ordusu sivil bir kimliğe bürünerek bu
ağdan çıkıp Mit-net adıyla yeni bir ağ kurdu.
ARPANET’e bağlı bilgisayarlar aynı tip ve özellikte makineler değillerdi. Kendi
aralarında TCP/IP adı verilen bir protokole uygun olarak konuşmaya başladılar. Sık
olarak duyacağınız bu protokolün açılımı ise, Transfer Kontrol Protokolü ve Internet
Protokolüdür. Aynı protokolü kullanarak, farklı sistemler birbirleriyle anlaşabilir ve veri
alış verişinde bulunabilirler.
ARPANET’in hızla büyümesiyle beraber sorunsuz çalışma oranı düştü. Bunun
üzerine NSF (National Science Foundation) kamu yararına çalışması için 5 adet süper
bilgisayarı ARPANET’e ulaşılacak bir biçimde devreye soktu. Ancak bu bilgisayarlar
verimli kullanılamadı. NFS bu işe yeniden el attı ve daha kuvvetli bir yapılandırma ile
NFSNET’i devreye soktu. 1990 yılında ise ARPANET bütünüyle kaldırıldı.
Amerika’da kurulan özel ağlar ve ağ iskelet yapıları, yavaş NFSNET’teki yükü
üzerlerine almaya başladılar. Sonunda Internet özel ağların da katılmasıyla doğmuş oldu
ve hızla büyüyerek bugünkü durumuna ulaştı.
Şimdi ise Internet, milyonlarca kullanıcısı olan en büyük bilgisayar ağı. Çünkü
binlerce ağ ona bağlı. Üstelik Internet’e bağlanmak isteyenlerin ardı arkası kesilmiyor.
9.28. Internet’e Bağlanmak için Gerekli Donanım
İhtiyaçları
Internet’e bağlanmak için gerekli olan donanım denince, Internet’e bağlı
olmadan çalışan bir bilgisayardan farklı olarak sadece bir modem gerekir. Fakat bunun
yanı sıra, kullanılan bilgisayarın da bazı özellikleri olmalı ve belli ihtiyaçları
karşılayabilmeli. Önce bunların ne tür özellikler olduğuna bir göz atalım.
Bu anlamda öncelikle bir bilgisayarınız olmalı. Bilgisayarınızın özelliklerine
değineceğiz. Ayrıca yine bilgisayarınızla beraber bulunması gereken aksamlara da göz
atacağız.
Sahip olduğunuz bilgisayarın grafik ara yüzlü (yani, fare kullandığınız ve
pencerelerle çalıştığınız) bir işletim sistemini çalıştırabilecek güce sahip olması
gereklidir. Burada güçten kastedilen, en azından birkaç tane uygulamayı aynı anda
çalıştıracak kadar hafızaya ve yeterince güçlü bir işlemciye sahip olması gerektiğidir.
Bu konuyu yazılım başlığı altında daha ayrıntılı olarak açıklayacağız ama genel bir
ifade kullanmak gerekirse bilgisayarınızın birkaç Internet uygulamasını aynı anda
açabilmesi ve donanımla ilgili bir problemi olmaması gerekir. Bu şartları sağlayacak bir
bilgisayarın sahip olması gereken önemli özellikler şunlardır:
9.28.1.
Ekran
Ekranınızın sahip olduğu özellikler, genel çalışma koşullarınızı nasıl etkiliyorsa
Internet kullanırken de aynısı geçerlidir. Öncelikle ekranınız renkli olmalı. Ayrıca
yüksek çözünürlük değerlerini desteklemelidir. Böylece daha net bir görüntü elde
edebilirsiniz. Internet’te sadece metin değil, resim ve video gibi görsel malzemeler sıkça
kullanılır. Bu yüzden resimleri iyi kalitede gösterebilen bir ekrana sahip olmak çok
önemlidir.
Artık piyasada satılan her ekran 1024x768 piksel çözünürlüğü destekliyor.
Ancak her ekran, yüksek çözünürlükte aynı kalitede görüntü vermez. Bazı ekranlar
yüksek çözünürlük değerine geçildiğinde titremeye başlar. Böyle bir durum göz sağlığı
açısından son derece zararlıdır. Bu tür sorunlar sizin ekranınızda da varsa 800x600 gibi
bir çözünürlükte çalışmayı tercih edebilirsiniz.
Eğer yüksek çözünürlüğü mutlaka istiyorsanız büyük ekranlara bakmanızı
tavsiye ederiz. 14 inch ekranda 1024 x 768 çözünürlükte çalışırsanız tüm simgeleriniz
ufacık gözükecektir. 14, ekran tüpünün çapraz boyutunun inch cinsinden uzunluğunu
ifade eder. 14” le rahat edemeyeceğinize göre en az 15 inch ya da 17 inch ekran almanızı tavsiye edeceğiz. Şu anda en iyi seçenek 17 inch olarak gözüküyor ama bu
ekranın da diğerlerine göre daha pahalı olduğunu dikkate almanız gerekecek.
Ayrıca ekranınızın düşük radyasyon yaymasına dikkat ediniz. Üzerinde Low
radiation yazısına aldanmayın. Artık söz birliği edilmiş gibi hepsinin üstünde bu yazı
var. Kullanım kitapçığının içinde Avrupa Radyasyon standartları altında ekran mı değil
mi diye mutlaka yazmaktadır.
9.28.2. Ekran kartı
Aslında çözünürlüğün ne kadar yüksek olabileceği sadece ekrana değil, ekran
kartına da bağlıdır. Ekran kartı, bilgisayardan gelen bilgileri ekranın gösterebileceği
hale getiren karttır. Ekran kartının kaliteli olması, rahat ve hızlı çalışabilmenizi Sağlar.
Ekran kartının özellikleri arasında, belleği önemli bir yer tutar. Artık piyasada
32MB alt standart olarak görülürken, 32 veya 64 MB bellekli ekran kartlarına sıkça
rastlanmaya başlandı. Yüksek çözünürlük ve fazla renk istiyorsanız siz de yüksek
bellekli ekran kartlarını tercih etmelisiniz. (Bazı yerlerde ekran kartı yerine, görüntü
kartı denilebilir.)
Ana kartınızın da ekran kartınızın da hızlı veri aktarabilen bir mimariye PCI ya
da AGP sahip olmaları çalışma hızınızı artıracaktır. Zaten geçtiğimiz iki sene içinde PCI
mimarisi standart haline geldi.
Ekran kartının işlemcisi de en az belleği kadar önemlidir. Ayrıca ekran kartıyla
beraber işletim sisteminizle uyumlu sürücülerinin verilip verilmediğini araştırmalısınız.
Eğer sisteminizde Windows 95 varsa, ekran kartının Tak ve Çalıştır’ı ( Plug and Play)
desteklemesi faydalı olacaktır.
9.28.3. Sabit disk
Sabit disk için size belirli bir kapasite veremiyoruz. Bütünüyle sizin seçiminize
ve kullanım alanınıza kalmış. Gigabyte’larca sabit diskler artık oldukça ucuz fiyatlara
bulunabiliyorlar. Yüksek kapasiteli bir sabit disk öneririz.
Internet ile çalışırken pek çok konuda ilginizi çeken ve elinizin altında olmasını
isteyeceğiniz bilgilerle karşılaşacaksınız, bunların depolanmasında sabit diskinizi
kullanacağınızdan, yüksek kapasiteli ve hızlı bir sabit diski tercih etmenizi öneririz.
9.28.4. İşlemci
Pentium III – IV ve ayarı işlemciler bilgisayarlarda standart olarak kullanılan
işlemciler haline geldiler. 32 bit çalışan işletim sistemlerinin (yani yüksek performanslı
donanımlar gerektiren) zamanında olduğumuz için ve artık yukarıda belirttiğimiz gibi
sadece grafik ara yüzlü işletim sistemleri ile çalıştığımız için işlemcinin bizi yarı yolda
bırakmaması gerekir.
Bir işlemci tavsiye etmek pek doğru değil. Bilgisayar teknolojisinde son derece
hızlı gelişmeler oluyor. Bundan en çok nasibini alan da işlemciler. Neredeyse her iki
haftada bir daha hızlı, daha yeni teknolojiler kullanan işlemciler çıkıyor. Bu ders notları
yazılırken bile standartlar sık sık değişiyordu. Önemli olan, kullandığınız işletim
sisteminde birkaç pencereyi üst üste açtığımızda sisteminizin yavaşlamaması. Aslında
bu biraz da sistemin belleğine bağlı.
9.28.5. Bellek
Sisteminizin birkaç değişik belleği vardır. Zaten yukarıda ekran kartının
belleğinden bahsettik. Asıl önemli olan sisteminizin ana belleği.
Sisteminizin ana belleği, işletim sisteminizin zorlanmadan çalışabilmesini
sağlamalıdır. Yani 128 MB hatta 256 MB bellek sizi oldukça uzun süre idare edecektir.
Ama belleğin fazlası kesinlikle göz çıkarmaz, bunu da unutmayın. Donanım açısından
temel olan bilgisayarın, ana hatlarıyla bu tür özelliklere sahip olması sadece İnternet
için değil, diğer çalışmalarınız sırasında da rahat etmenizi sağlayacaktır. Böyle bir
donanım hemen
hemen her bilgisayar
kullanıcısının
tercihidir. Modeme
gelince, biraz daha titiz davranma gerekecek.
9.28.6. Modem
Bilgisayarımızdan dış dünyaya ulaşabilmemizi sağlayan modemin ayrı bir
önemi var. Çünkü İnternet’e bağlanabilmek için mutlaka bir modeme sahip olmak
gerekiyor.
Modem, telefon hattı üzerinden yerlerin iletilebilmesini sağlayan donanımdır.
Bilgisayarınıza bağlı bir modeminiz varsa, modeminizin bağlı olduğu telefon hattından
diğer bilgisayarlarla iletişim kurabilirsiniz. Bunun için aradığınız bilgisayarların da bir
modeme sahip olması gerekir.
Modem bilgisayarlarda saklanan sayısal veriyi, telefon hattından iletilebilmesi
için analog hale (çünkü telefon hatları ses iletirler, ses de analog yapıdadır), sonra
telefon hattından aldıkları sesi de sayısal forma çevir ve bilgisayarınız tarafından
anlaşılabilmesini sağlar. Böylece iki bilgisayar birbirlerine veri gönderebilirler.
Modemler iki farklı yapıda olabilirler:
9.28.6.1. Dahili modem (internal)
Dahili modem, bilgisayarın kasasının içindeki ana kartın üzerine takılan
modemlerdir. Takıldıktan sonra ayarlarının yapılıp bilgisayara tanıtılması gerekir. Eğer
Windows 98 kullanıyorsanız, Tak ve Çalıştır (PnP) özelliğine sahip bir kartınız olması
sizi birçok dertten kurtaracaktır. Böylece kartı yerine takıp bilgisayarınızı açtığınızda,
Windows 98 tarafından otomatik olarak fark edilecek ve ayarlarını kendisi yaptıracaktır.
Ancak bir uyarıda bulunmadan geçmeyelim:
PnP özelliği her zaman işe yaramayabiliyor. Bu durumda dahili kartın kurulması
işlemi biraz daha zorlaşıyor.
9.28.6.2. Harici modem (external)
Harici modemler ise ortalama büyüklükte bir kitap kadar yer kaplayan bir kutu
şeklindedirler. Bu tür modemler, bir ara kablo ile bilgisayarın arkasındaki seri
portlardan birine bağlanır. Kurulma işlemi, dahili modem kartlarına göre daha kolaydır.
Bu tür modemlerin veri alıp gönderdiği, üzerindeki ışıkların yanıp sönmesinden
anlaşılır. Ancak harici modemler biraz daha pahalıdırlar. Bununla beraber taşınabilir ve
kolaylıkla başka bir bilgisayara bağlanabilirler. Hatta taşınabilir bilgisayarlarda,
kendileri için tasarlanmış PCMCIA kartların yerine kullanılırlar. Bunun nedeni ise,
taşınabilir bilgisayarlar için özel üretilmiş kart tipi (PCMCIA) modemlerin oldukça
pahalı olmasıdır.
Modem seçerken dikkat etmeniz gereken husus, modemin hızı ve hata düzeltme
özelliğidir. Modemlerin hızları saniyede gönderebildikleri ve alabildikleri bit sayısı ile
ifade edilir. Bunun için bps (bit per second) birimi kullanılır. Şu anda piyasadaki en
standart model 53.600 Bps hızındaki modemlerdir. Çeşitli sıkıştırma yöntemleri ile
87.600 Bps’e kadar çıkanları mevcuttur. Ne kadar hızlı ve ne kadar kaliteli (hata
düzeltme özelliği başarılı olan) bir modeminiz varsa, başınız o kadar az ağrır ve telefon
faturanız da aynı oranda düşük gelir. Bu yüzden modemlere gereken önemi vermek
gerekir. Ama göz ardı edilmemesi gereken bir nokta da, sizin modeminiz ne kadar hızlı
olursa olsun, eğer bağlanacağınız modemin hızı düşükse, iletişim hızının da düşük
seviyede olacağıdır.
İletişimin güvenli ve kesintisiz olmasında modem kadar telefon hattı da
önemlidir. Telefon hattınız gürültüsüz ve temiz bir hat olmalıdır. Yani telefonda
istenmeyen cızırtılar olmamalı, tüm sesler kayıpsız iletilmelidir. Modeminiz, ancak
böyle istenen hızda çalışabilir. Zaten modemlerin 37.600 Bps’den fazla hız
yapamamaları telefon hatlarının kalitesi yüzündendir.
Telefon hattının kalitesini, ahizeyi kaldırdığınızda siz de fark edebilirsiniz.
Telefon konuşmalarınızda, arada cızırtılar ve gürültüler oluyorsa, çok da iyi bir telefon
hattınız yok demektir. Bunu çözmek için de yapabileceğiniz bir şey yok ne yazık ki.
Ayrıca telefon hattınızın dijital bir santrala bağlı olması, bu tür santrallerin
analog santrallara göre daha gelişmiş olması yüzünden her zaman yararınıza olacaktır.
Eğer evinizde tek bir telefon hattı varsa ve modeminizi de bu hatta bağlarsanız,
siz Internet’e bağlandığınızda telefonunuz çalışmayacaktır. Sizi arayanlar meşgul
sinyali alacak, evdeki diğer kişiler de telefon görüşmesi yapamayacaklardır. Bunun için
bağlantı saatlerinizi düzenlemeniz veya duruma göre ikinci bir telefon hattı edinmeniz
gerekebilir.
9.29. Yazılım İhtiyaçları
Bilgisayarlarla yapılacak işler için donanım, sadece bir alt yapıdır. Yazılımlar,
bilgisayarlar üzerinde gerçekleştirilen tüm işlemler için gereklidirler. Öncelikle
bilgisayarınızın bazı temel işlevlerini yerine getirmesini sağlayan işletim sistemlerinden
bahsetmek gerekir. Çünkü bir bilgisayar sisteminin yapabilecekleri ve performansı büyük ölçüde işletim sistemi tarafından belirlenir.
9.29.1. İşletim Sistemi
Kullandığınız işletim sistemi mutlaka grafik tabanlı olmalıdır. Başka bir deyişle
simgeler, pencereler içeren ve fare ile çalışılan tipte olması gerekir. Daha önce
Internet’in bol miktarda görsel malzeme barındırdığını belirtmiştik. Bunun için
Windows 98, 2000, XP ya da OS/2 gibi grafik ara yüze sahip bir işletim sistemi
kullanmalısınız. Windows’un 98 sürümünden daha eski bir sürümünü kullanıyorsanız
en kısa zamanda Windows 98’e ya da Windows 2000’e terfi etmenizi öneririz. Bu
işlerinizi büyük ölçüde kolaylaştıracaktır. Oysa sisteminiz Windows 95 ‘i sorunsuz
şekilde çalıştırabiliyorsa Internet bağlantınız için yeterlidir.
10. Elektronik Posta
10.1. e-mail (e-posta) nedir?
Bilgisayar ağlarının oluşturulma nedenlerinden biri, kişilerin, bir yerden diğerine
(hızlı ve güvenli bir şekilde) elektronik ortamda mektup gönderme ve haberleşme
isteğidir. e-posta (electronic mail, e-posta), bu amaçla kullanılan servislere verilen genel
addır. Internet ve diğer ağlar üzerinde kullanılan pek çok e-posta sistemleri vardır.
SMTP (Simple Mail Transfer Protocol, TCP/IP protokolu), IBM PROFS (Professional
Office System), SNADS (SNA Distributed Systems), VaxMail bunlardan bazılarıdır.
Son zamanlarda, farklı sistemler arasında e-posta gönderilmesini sağlamak için X.400
isminde bir mesajlaşma protokolü de bazı merkezlerde (özellikle Avrupa ve Kanada)
kullanılmaktadır.
e-posta, başlangıçta sadece düz yazı mesajlar göndermek amacıyla geliştirilmişken,
1995'li yıllardan sonra geliştirilen tekniklerle, e-posta içinde kompozit yapıların (resim,
ses, video, html dokümanları, çalışabilir program vb) kullanımı mümkün hale gelmiştir.
Ancak, henüz tüm e-posta programları bu tip formatları desteklememektedir.
e-posta'nın kullanım yerlerinden biri de, "e-posta tabanlı bilgi alma" servisleridir.
"on-line" tarama yapmak yerine, bir e-posta mesajı içinde gerekli komutları vererek
tarama yapmak ve sonuçları yine e-posta ile istemek bazı durumlarda çok kullanışlıdır.
e-posta, üyelik tabanlı bilgi servislerinde de yaygın olarak kullanılan bir servistir.
10.2. e-posta adresi nedir?
Birisine bir mektup gönderdiğinize göre bu mektubun gideceği bir geçerli adres
olmalı. Elektronik ortamda bu adres, "e-mail (e-posta) adresi" olarak adlandırılır.
Bir elektronik posta adresi iki kısımdan oluşur. Örnek olarak aşağıdaki adresi
alalım:
[email protected]
@ işaretinin sol tarafında bulunan kamil, kullanıcı adıdır. Sağ taraftaki kısım
ise, o kullanıcının hangi servis sağlayıcıda kayıtlı olduğunu gösterir. Dolayısıyla siz bu
adrese bir elektronik posta gönderdiğinizde, önce o servis sağlayıcıya ulaşır ve orada
göndermiş olduğunuz posta, kamil isimli kullanıcının posta kutusuna bırakılır.
Şimdi bu adres çözümlemesinin nasıl yapıldığına bir göz atalım. Adresin
sağından başlarsak, beş kısma ayrıldığını görürüz: as, mozart, emu, edu, ve tr,
En sondaki “tr” kısaltması, bu alanın Türkiye’de kayıtlı bir kuruluş tarafından
kaydettirildiğini gösterir. “edu” ise bu kuruluşun eğitimsel olduğuna işaret eder. Adresin
bu kadarının çözümlenmesi şu şekilde gelişir: Internet üzerinde bütün bu kayıtların
takip edildiği ve sürekli üzerindeki bilgilerin tazelendiği çeşitli sunucular mevcuttur.
Bunlar, bir adresin temelini oluşturan alan uzantılarının (edu gibi) ve ülke uzantılarının
(tr gibi) kayıtlarını tutarlar. Bütün bu sunucular birbirleriyle ve servis sağlayıcılar da
bunlarla temas halinde çalışırlar. Dolayısıyla bir e-posta gönderilirken, verilen adres
servis sağlayıcının sunucusunda kayıtlı bilgilerden itibaren araştırılmaya başlanır. Tüm
uzantıları teker teker çözümlenip son nokta olan ana adrese gelindiğinde, kullanıcı adı
aranıp bulunup posta bırakılır ve işlem tamamlanmış olur.
Ülke uzantıları, genelde o alanın hangi ülkede olduğuna işaret eder. Fakat, bu,
Türkiye’yi ele alacak olursak, Türkiye’deki her alanın sonunda illa ki “tr” uzantısı
olacağı anlamına gelmez.
10.3. 3. Adresini bildiğim birisine nasıl e-posta gönderirim?
Bunun için öncelikle bir mail gönderme programına ihtiyacınız var. Sözgelimi, eposta adresi [email protected] olan bir kişiye e-posta göndermek istiyorsunuz.
Kullandığınız işletim sistemine bağlı olarak aşağıdakine benzer komutlar vererek mail
ortamına geçebilirsiniz :
mail [email protected]
Bundan sonra, geriye sadece mailinizi göndermek kalıyor. Bu da kullandığınız mail
programına göre değişiklik gösteren bir işlem.
Günümüzde kullanılan e-posta programları, genellikle can sıkıcı yazı diyalogları
yerine, hoş görünümlü grafik arabirimlerle e-posta kullanımını/gönderilmesini oldukça
kolaylaştırmışlardır. Aşağıda, Windows 95 altında kullanılan EUDORA (sürüm 2.54,
freeware) isimli e-posta programında, yeni bir mail göndermek istediğinizde karşınıza
gelen ekran görüntüsü var:
Burada görüldüğü gibi, iş sadece gerekli yerleri doldurmak ve boş sayfaya e-posta
mesajını yazarak göndermekten ibaret !!!
Günümüzde kullanılan çoğu e-posta programları (unix için pine, elm; pc için
Eudora, Pegasus Mail, E-Mail Connect, Windows Messaging; Netscape Mail gibi)
benzer kullanıcı arabirimleri ve kullanım kolaylıkları sunarlar.
10.4. e-posta programlarında görülen kısaltmalar
Bütün bu ibareler, e-postanın baş kısmıda (header) yer alır ve gönderilen e-posta ile
ilgili bir takım "gönderme bilgileri"ni içerir.
From: alanında, e-posta'yı gönderen kişinin e-posta adresi (ve gerekli olmasa bile,
Adı, Soyadı) yer alır.
To: alanında, e-posta'yı göndereceğimiz kişilerin e-posta adresleri yer alır.
Gönderilecek kişi sayısı 1'den fazlaysa adresler aralara virgül konarak (bazı sistemlerde
bir boşluk bırakılarak) yazılır.
Subject: alanına, e-posta içeriğine uygun çok kısa bir tanım yazılır. (Acil, toplantı
duyurusu, Çok hastayım, Beni hemen ara vb gibi)
Cc: alanına, e-postanın kopyasını başka bir kişiye ya da kişilere (genellikle, e-posta
içeriği ile 2. dereceden ilgili kişiler olabilir) göndereceksek, onların adresleri yazılır. (Cc
: Carbon Copy)
Bcc: Cc ile aynı. Yalnız, maili alan kişiler To: ve Cc: alanlarındaki bilgileri
görebilmelerine karşın, Bcc: alanındaki bilgileri göremezler (Bcc: Blind Carbon Copy).
Bazen, size gelen bir iletiyi bir başkasına aynen iletmeniz gerekebilir. Bunu
sağlayan mekanizma, mailin baş kısmında "Forward:" şeklinde görülür. Kullandığınız
e-posta programları, standart olarak, bir maili başkasına "aynen gönderme"
seçeneklerini size sunarlar. Elektronik postaların baş kısmında daha değişik alanlar da
vardır.
Gönderilen her e-posta için, orijinal bir bir mesaj numarası üretilir. Her e-posta'nın
mesaj numarası (Message ID) diğerinden kesinlikle farklıdır. Message ID'ler, özellikle,
news feed'lerinin iletimlerinde önemlidir. Aşağıda, Eudora ile e-posta yazarken
karşımıza gelen örnek bir mesaj alanı ve ilgili tanımlamalar görülmektedir. Diğer eposta programları da benzer kullanıcı ara yüzleri sunmaktadırlar.
10.5. Nickname nedir?
Nickname (alias, Takma Ad), uzun ve karmaşık e-posta adresleri yerine sizin
belirlediğiniz akılda kalan bir takım takma adlar tanımlamanıza verilen genel addır.
Örnek olarak, [email protected] adresine karşılık olarak “kamil” diye bir
nickname tanımlarsanız bundan böyle kullanıcı ismi yerine sadece “kamil”
yazabilirsiniz. Nickname tanımlama prosedürü kullanılan mail programının bir
parçasıdır ve sistemden sisteme ufak değişiklikler gösterebilir. Ayrıca mail programına
göre de değişir.
10.6. Signature (Imza) Nedir? Nasıl kullanılır?
Signature (imza), gönderdiğimiz her e-postanın sonuna otomatik olarak konulan,
içeriği önceden hazırlanmış dosyalardır. Imza dosyaları, kullanılan e-posta programının
bir parçasıdır. Kullandığınız e-posta programının seçenekleri arasında (eğer
destekliyorsa) imza hazırlama/otomatik olarak e-posta sonuna ekleme servisleri vardır.
İmza dosyalarında, genellikle, kişinin adı-soyadı, e-mail adresi, (varsa) web adresi,
posta adresi, telefon/faks numaraları bulunur. İmza dosyalarında, birtakım "veciz"
sözlere de rastlanmaktadır. Bunlar da, kişinin ilgisine göre, bir şarkının nakaratı, bir ata
sözü vb olabilir. Bir e-posta ahlak kuralı olarak, eğer kullanıyorsanız, imza dosyalarınızı
fazla uzun tutmamaya çalışın (En fazla 4-5 satır).
İmza desteği veren e-posta programlarına, Eudora, pine ve Pegasus Mail örnek
olarak verilebilir.
10.7. Folder (Notebook) nedir?
e-posta kullananların karşılaştıkları en büyük sorunlardan biri de farklı kişilerden
gelen maillerin birbirine karışmadan organizasyonunu nasıl sağlayacaklarıdır.
Kişilerden gelen mailleri farklı dosyalarda tutma ve indeksleme sistemleri modern eposta programlarının ayrılmaz parçaları olmuşlardır. Bunu sağlayan yapılara "folder"
(bazı sistemlerde "notebook") adı verilir. Sözgelimi [email protected] 'den
gelen tüm mailleri Orhan_inc, bu kullanıcıya giden tüm mailleri ise Orhan_out isimli
"folder" larda tutarsam bunların organizasyonunu daha rahat yapmış olurum. Bazı mail
programları folder içinde başka folder-lar tanımlanmasına da müsaade edebilirler. Çok
iyi folder desteği veren e-posta programlarına unix için pine, Mac ve Windows için
Eudora, Windows için Pegasus Mail, ayrıca Netscape 2.x e-posta servisi örnek olarak
verilebilir.
10.8. Attachment (eklenmiş dosya) nedir?
Normal e-postalarla birlikte, eğer istenirse, bir dosya da bu postanın sonuna
eklenerek gönderilebilir. Bu, genellikle, "eklenecek" dosyanın adının e-postanın baş
kısmında "Attahment:" şeklindeki bir alana yazılmasıyla olur. Eklenen dosya düz yazı
yanında resim, ses, program vb içeren "binary" dosyalar da olabilir. Maili alan kişi, eğer
kullandığı e-posta programı destekliyorsa, gönderilen dosyayı yerel diskine saklayabilir.
Eklenmiş dosya kullanımı, mail programlarının bir özelliğidir. Standart bir şekilde
hemen hemen tüm e-posta programları bu kullanımı desteklemektedir.
10.9. Gönderilen e-postanin yerine ulaşmadan geri
dönmesi.
Öncelikle adresi kontrol edip mail göndermeye çalıştığınız yerin sistem
sorumlusuna sormalısınız. Aşağıdaki bilgiler size bir miktar yol gösterecektir.
e-posta gönderdiğiniz kişinin adresini yanlış yazmışsınızdır ya da o kişinin kullanıcı
numarası iptal edilmiştir. Geri dönen e-postanın başında 'No such local user', 'user
unknown' gibi satırlar görürsünüz. Bu durumda, önce adresi kontrol edin. Eğer doğruysa
demek ki e-posta gönderdiğiniz kişinin kullanıcı numarası kapanmıştır. Kullanıcı
numarasını doğru ama @ işaretinden sonra gelen kısmı yanlış yazmışsanız alacağınız
hata mesajı 'host unknown' ya da benzeri bir şey olacaktır. Gene adresi iyi bir kontrol
edin. Gerçekten yanlış yazmış olabilirsiniz. Eğer bu kısım da doğruysa 2) maddesine
geçin..
Kullandığınız DNS servisindeki bir hata yüzünden gönderdiğiniz adres
çözümlenememişse, 'host unknown' mesajı ile mailiniz geri dönebilir. Bu, muhtemelen
geçici bir hatadır. Gelen mailin başında bu durumda ilgili uyarıyı ('host unkonown')
görürsünüz. Bir müddet sonra yeniden gönderin. Uzun süre bu hata devam ediyorsa
sorumlu kişileri arayıp problemi iletin ya da eğer yapabiliyorsanız başka bir Name
server tanımlayın (SLIP/PPP türü kişisel bağlantılarda bu kolay).
SMTP servisi kötü performanslı hatlar yüzünden maili gönderememektedir ve size
durumu açıklayan bir mail göndermiştir. Gelen mailin başında genellikle, mailin
gönderilemediği ama önümüzdeki zamanlarda tekrar gönderilmeye çalışılacağı yazılıdır.
10.10.
e-posta ne kadar güvenli?
Ne yazık ki, e-posta için tam güvenli diyemeyiz. e-posta bir yere ulaşırken pek çok
domain'den geçebilir ve buralarda bazı potansiyel 'suç işlemeyi seven kişiler' mailleri
durdurup içeriğine bakabilir. Binlerce ağ arasında böyle kişiler her zaman vardır. Bu
yüzden, gizli bilgiler içeren mailleri (kredi kartı numaraları, şifre vb) e-posta ile
göndermeyin.
İkinci olarak, mailiniz herhangi bir sebeple yerine ulaşamamışsa NORMAL
OLARAK size geri dönmesi gerekir. Normal olarak dönmesi gereken dağıtılmayan
mailler NORMAL OLMAYARAK bazen cyberspace'in karanlıklarına gömülebilir.
Ayrıca, size gelen maillerin 'From:' kısmında gördüğünüz adres ve isim aslında o
maili gönderen kişiye ait olmayabilir. Onunla uzaktan yakından ilgisi bile
bulunmayabilir. Bazı mailler programları bu çeşit e-posta başlıklarını mail gönderen
kişinin kolayca değiştirmesine olanak tanımaktadır.
Internet'teki güvenlik problemleri, ticari kullanımının artmaya başladığı 1995'lerden
sonra ciddi olarak ele alınmaktadır. Bununla paralel olarak, yakın gelecekte, daha
güvenli e-mail servislerinin olabileceğini umabiliriz.
10.11. e-posta gönderirken dikkat edilecek noktalar var
mı?
e-posta, internet servisleri arasında en yaygın kullanılanıdır. Kullanımda bazı
noktalara dikkat etmek gerekir:
Adresler ve İsimler :
Eğer kullandığınız mail programı izin veriyorsa, kendi isminizin e-posta mesajınızın
başında çıkmasını temin edin.
Gerçek isim ve gerçek e-posta adresi kullanın.
e-posta göndereceğiniz kişinin adını da, eğer kullandığınız mail programında böyle
bir seçenek varsa, mutlaka yazın. Söz gelimi,
[email protected] yerine [email protected] (kamil kutoğlu)
şeklinde bir bilginin e-postanın başında çıkması daha tercih edilir. Böylece, eğer
kullanıcı adını yanlış yazmışsanız, e-postanızın gittiği yerdeki postmaster, gerçek
kullanıcı adından, e-postanın kime gönderildiğini anlayabilir.
Konu (Subject) kullanımı:
Öncelikle gönderilen maillerin Subject (Konu) kısmını boş bırakmayıp doldurmak
çok faydalıdır. Özellikle listelere gönderilen maillerde buna dikkat etmek gerekir.
'Subject:' alanına yazacaklarınız, mailinizin içeriğine uygun anahtar kelimeler ve kısa
bir tanım olabilir.
e-posta'nızın ne hakkında olduğunu belirten "konu" satırına mail ile alakasız şeyler
yazmayın.
Size gelen postalara yanıt verirken, eğer gelen içerik dışında şeyler içeren bir cevap
yazacaksanız (özellikle listelerden gelen e-postalarda bu çok önemli) cevap verdiğiniz
mailin konu adında da gerekli eklemeler ya da düzeltmeler yapmayı unutmayın.
Mesajın Uzunluğu, İçeriği ve Formatı :
Mesajınızı, karşılıklı yazışmanın içeriğine uygun uzunlukta tutun. Gerekmedikçe,
uzun e-postalar hazırlamayın. Konuşmadan farklı olarak, e-posta haberleşmelerinde yazı
kullanıldığı için, özellikle listelere gönderilen iletilerde, içeriği çok kolay
kaçırabilirsiniz. Bu da e-postanızın okunmasını zorlaştırır.
e-postanızın içeriğini, "Subject" (konu) alanına yazdıklarınız kapsamında tutun.
Aynı e-postada başka bir konudan da bahsedecekseniz, bunu ikinci bir e-posta ile ayrıca
verin.
e-postalarınızda, sadece büyük harf kullanmayın. Türkçe harfler yerine geçmek
üzere, ç,ü,ö,ğ,ı gibi harfler yerine cümle ortalarında C,U,O,G,I vb kullanmayın. Bu tip
yaklaşımlar sadece okumayı zorlaştırmaktadır. Böyle e-postaların sonuna kadar aynı
dikkatte okunamadıklarından da emin olun.
e-postalarınızda mutlaka düzgün cümleler kurun. Sözcükleri tam yazın. Aksi halde,
gönderdiğiniz e-posta kafa karıştırmaktan öteye gitmeyecek ve anlaşılmayacaktır. eposta iletişiminin hızlı olması, yazarken çala-kalem ve dikkatsiz olmamızı gerektirmez.
Özellikle listelere, tartışma gruplarına o anki kızgınlığınızla oturup alel-acele
yanıtlar göndermeyin (flame mails). Bu tip e-postalar, çoğunlukla, gönderildikten
hemen sonra çok ters tepkilere yol açar ve genellikle gönderen de, "keşke
göndermeseydim" der.
Mail programınız bazı formatlama seçenekleri sunabilir (yazıyı italik, koyu renk,
renkli yapma, e-posta içinde animasyonlar, resimler, ses vb kullanma gibi). Ancak,
gelecekte bu değişecekse de, günümüzde kullanılan e-posta programlarının büyük bir
çoğunluğu sadece düz yazıyı anlayabilmektedir. e-posta gönderdiğiniz kişinin
kullandığı mail programının bu tip formatları desteklediğinden emin olmadan bu tip
özel formatlı mesajlar göndermeyin.
e-postalarınızda kredi kartınızın numarası gibi bazı özel bilgileri yazarken dikkatli
olun. Unutmayın ki, e-posta hala çok güvenli değil. Birisi, e-postanızın içine bakabilir
ve bazıları için geçerli kredi kartı numaraları, bankadaki para gibidir. Kötü sürprizlerle
karşılaşabilirsiniz.
Yanıtlar :
Size gelen mesajlara yanıt yazarken, orijinal mesajdan gerektiği kadarını da
cevabınıza ekleyin. e-posta gönderen kişi, yazdığı birçok mesaj arasında içeriği kolayca
hatırlayamıyor olabilir. Özellikle yanıtlarınızı gelen mesajın ilgili yerlerinin hemen
altına yazarsanız içeriği de tutturmuş olursunuz. Günümüzde kullanılan hemen hemen
tüm e-posta programları, cevaplarda orijinal mesajın da e-postanın sonuna otomatik
olarak getirilmesine olanak tanırlar.
e-postanıza, orijinal mesajdan MÜMKÜN OLDU?UNCA AZ VE GEREKTİ?İ
KADAR ekleme yapın. Unutmayın ki, aynı mesaja yanıt veren tüm kişiler orijinal
mesajı silmeden olduğu gibi kendi e-postalarına eklerlerse, 5-6 tekrar sonra durum
oldukça can sıkıcı olmaya başlar. Hiç kimse, 100 satırlık bir orijinal mesajı e-postasına
ekleyip sonuna da 2 kelimelik, "Aynı fikirdeyim" şeklinde bir mesajı görmek istemez.
Bu konuda çok dikkatli olmak lazım.
Mesajınızı nereye gönderdiğinize dikkat edin. Aynı listeye üye bir arkadaşınızın
mailini alınca ona "özel" yazdığınız bir mesajı çok kolayca "yanlışlıkla" doğrudan
listeye gönderebilirsiniz. Listelere gönderilen "özel mesajlar" liste üyelerince (haklı
olarak) pek hoş karşılanmaz.
İmza Kullanımı :
Her zaman , "imza" kullanmaya özen gösterin. İmza dosyalarınızda, Isminiz ve eposta adresiniz dışında size ulaşmak için diğer alternatif yolları (web sayfası adresi,
telefon fax gibi) da verebilirsiniz. Bazı durumlarda, e-postalar "gateway" ler arasından
geçerken mailinizin başlığındaki size ait bilgiler eklenmeyebilir ve maili alan kişinin,
maili gönderen kişi hakkındaki tek bilgisi mail sonunda kullandığınız imza bilgileri ile
olabilir.
Imzalarınızı "mümkün olduğunca kısa" tutun. 4 ila 7 satır arası normal uzunluk
kabul edilir. Çok uzun imzalar, özellikle liste ve haber gruplarına gönderilen mesajlarda,
çok tepki çeker.
Imza alanlarında, kişisel bilgiler yanında bazı "fazladan" satırlar da kullanılabilir.
Buralara, genellikle, atasözleri, özlü ibareler, şarkı nakaratı, bir şiirden alıntı, değişik
konularda mesajlar vb yazılır. Öncelikle bunlar çok uzun olmamalı. 5,000 kelimelik bir
metni kimse bir e-postanın arkasında imza olarak görmek istemez. Bunun yanında,
mailinizi okuyanlar için "tahrik edici" olabilecek mesajlar, yaşadığınız yere has ve
başka yerlerde hiçbir anlamı olmayan bazı ibareler vb gibi mesajları imzalarınızda
kullanmamaya özen gösterin.
Mail programınız destekliyorsa, birden fazla imza dosyası oluşturup, değişken bir
şekilde farklı ortamlar için farklı imzaların kullanılması bazı sorunlarınızı çözebilir.
Genel : Elektronik posta, diğer insanlarla haberleşme ve bilgi alma amacıyla
kullanılır.Bu yüzden, insanlarla olan diğer ilişkilerde olduğu gibi, e-posta ile iletişimde
de bazı noktaları akılda tutmakta fayda var.
Birisine, ya da bir gruba/listeye bir konu hakkında soru sorduğunuzda "lütfen"
demeyi unutmayın. Sizin için birisi yanıt yazmış, sorununuzla ilgilenip çareler üretmeye
çalışmışsa, bir mail ile ilgili kişiye "teşekkür ederim" demeniz herhalde sizi yaralamaz.
Günlük yaşamlarında son derece nazik olan pek çok insan, elektronik haberleşme
ortamlarında bambaşka oluveriyorlar. Oysa, ortamlar farklı da olsa, hem gerçek hayatta
hem de elektronik haberleşme yaparken ilişkide bulunduklarımız "insan".
Sorularınıza hemen cevap beklemeyin. Mailinizi gönderdikten 10 dak. sonra bir
yanıt alamayıp "kimsenin sizi önemsemediğini" düşünmeyin. İnsanlara biraz zaman
tanıyın.
Eğer mail ile bir soru soruyorsanız, çok açık ve sade bir biçimde sorununuzu tanıtın.
Gerekli tüm bilgileri verin. Söz gelimi, "Netscape programım çalışmıyor, neden?"
şeklinde bir sorunun anlamsızlığını bir düşünün.
Elektronik posta, insanlarla iletişim amacını taşır. Bir mail yazdığınızda
göndermeden önce bir kere okuyun ve kendi kendinize "ben bu maili alsaydım ne
yapardım, reaksiyonum ne olurdu?" diye sorun. Unutmayın ki, yazdığınız bir cümle
öyle kalmak zorunda değil. Göndermeden önce değiştirebilir, anlamını daha iyi
pekiştirebilirsiniz. Yazılı anlatımım sözlü anlatıma karşı bu üstünlüğünü kullanın.
Diğer :
Hayatınızda hiç görmediğiniz kişilere mail yazarken kullanılan hitaplarda anlatımda
vb dikkatli olmak lazım. Bu da bir e-posta ahlakıdır.
e-postanızı her gün kontrol edin ve postalarınızı, limitinizi aşacak kadar sistemde
tutmayın
Gereksiz mesajları okuyunca silin, çünkü e-posta kutusunda durması, sisteme
gereksiz disk alanı harcatacaktır.
e-posta kutunuzda duran mesajları, minimum sayıda tutun.
İleride başvurmak için saklayacağınız mesajları, kendi disk bölgenize, ya da sistem
dışına (kendi PC'nize vb) aktarın.
Hiç bir zaman e-postanızın, sadece siz ve gönderdiğiniz kişi tarafından
okuyabileceğini zannetmeyin, telefonda söyleyemeyeceğiniz şeyleri, e-posta ile de
göndermeyin.
Başkalarının eline geçince, sizi zor durumda bırakabilecek bilgileri e-posta ile
göndermeyin, (ya da, akşam haberlerinde yer almayı göze alin :) .
e-postanızı uzun sure okuyamayacağınız durumlarda, üye olduğunuz listelerden
kaydınızı sildirin, çünkü bunların çoğu çok sayıda mesajlarla posta kutunuzu
dolduracaktır.
Başkalarını rahatsız edecek, tehdit, küfür, eşek şakası işleri için de e-postayı
kullanmayın.
İçeriğini anlamadığınız, nerden geldiği belli olamayan mesajları, acilen silin.
Disk alanındaki dosyaları bilmek ve bunlarla ilgilenmek te kullanıcının
sorumluluğundadır.
Dosyaları, özellikle başka yerlerden getirdiğiniz dosyaları, virus taramasından
geçirmeden çalıştırmayın.
10.12. POP3 nedir? Ne gibi avantajlar sağlar?
Pek çok e-posta sistemlerinde SMTP yanında ikinci bir servis daha vardır : POP
(Post Office Protocol). POP servisinin işlevini ikiye ayırarak anlatmak daha uygun:
Standart SMTP, size bir mail gönderildiğinde bu maili, gideceği yere ulaşana dek
yönlendirerek iletir (routing). Eğer mailin son varış noktasına ulaşılamıyorsa (bağlantı
kopukluğu) SMTP daha sonraki bir zamanda (1 saat sonra vb) aynı maili tekrar
göndermeye çalışır. Eğer uzunca bir süre sonra mail hala gönderilememişse size bir hata
maili ile birlikte mailinizi geri gönderir. Bunun önune geçmek için kullanılan sisteme
POP (ya da şu anki haliyle POP3) adı verilir. POP3 servisi bir posta kutusu vazifesi
görür ve gelen maillerin gideceği yere aktarılması yerine bu kutuda tutulmasına olanak
tanır. Daha sonra, kullanıcı bu POP servisine bağlanıp kendi maillerini kendi sistemine
aktarır.
İkinci kullanım, mantık olarak yukarıdaki ile aynı olmasına rağmen işlevsel olarak
farklıdır. Bu internet- kişisel bağlantılarında karşımıza çıkar. Evden, işyerinden yapılan
SLIP/PPP türü bağlantılarda size gelen mailleri almak ve okumak için POP3'ü
destekleyen e-posta programlarının (Eudora, Netscape mail gibi,) kullanılması çok
büyük avantajlar sağlar. Bu şekilde, makinanızı açmadan posta kutunuzdaki tüm
mailleri kısa surede alır; sonra bağlantıyı kapatır ve maillerinizi okursunuz (off reader).
İsterseniz cevaplar yazar, daha sonra tekrar slip/ppp bağlanarak maillerinizi SMTP
servisiniz üzerinden gönderebilirsiniz. Böyle bir kullanım size çok büyük zaman
kazandırır.
10.13. e-posta içinde Türkçe karakter kullanımı....
Türkçe'de, her dilde olmayan bazı özel karakterler var (noktalı C, noktalı O vb
harfleri gibi). Türkçe karakterleri mail yazışmalarınızda kullanırken bunu okuyacak
kişilerin klavyelerinin ve sistemlerinin bu karakterleri anlamayabileceğini göz önüne
almalısınız. Hatta bu özel karakterler karşı sistemde kontrol karakteri olarak
algılanabilmekte ve bu da zaman zaman kotu sonuçlar doğurabilmektedir. Bu yüzden eposta yazışmalarında standart ingilizce klavyedeki harflerin kullanılması hala çoğu
durumda bir zorunluluktur.
Türkçe karakterlerle dolu mail, bilgisayar sistemi "Türkçe" desteklemeyen birisinin
çivi yazısı gibi olacak ve okunamayacaktır. Bu yüzden, özellikle listelere, tartışma
öbeklerine ve yurt dışındaki adreslere gönderilen maillerde Türkçe karakterler
kullanmaktan kaçınmalısınız. Bunun Türkçe'yi sevmekle/sevmemekle bir ilgisi yok. Bir
unicode sistemi tam standartlaşıp oturmadan ve sistemlerde yaygınca desteklenmeden
bunu yapmak yarardan çok zarar verebiliyor. Ancak, maili gönderdiğiniz kişinin e-posta
programının ve bilgisayar sisteminin gönderdiğiniz iletideki Türkçe karakterleri
görüntüleyebileceğinden %100 eminseniz, kullanmanızda bir sakınca yok.
10.14. e-posta ile gelen iletilerden sistemime virüs bulaşır
mı?
Bu soruya günümüzde kolayca "hayır" demek ne yazık ki tam mümkün değil. eposta programları ve protokoller çok gelişti.Ama gene de, e-mail ile virüs bulaşmasının
çok çok zor olduğunu söyleyebiliriz. Öncelikle,
Sadece düz yazı içeren bir e-postayı okumakla sisteminize virüs filan bulaşmaz.
Eğer aldığınız e-posta ile birlikte bir "attachment (eklenmiş dosya)" varsa (eklenmiş
dosya, herhangi bir çalıştırılabilir (executible) dosya olabilir), mailinizi okuyup gelen
dosyayı diskinize saklamakla "o dosya virüslü dahi olsa" yine virüs bulaşmaz. Tabii,
eklenmiş dosyayı çalıştırırsanız ve o dosya da virüslü ise, sisteminize virüs bulaşabilir.
Bu tamamen sizin sorumluluğunuz.
Yıllar içinde mail programları bazı özel tekniklerle, mail içine "doğrudan
çalıştırılabilir kod" ekleme olanağı vermektedir. Daha çok yeni olan bu kullanım, tüm
potansiyel virüs saldırılarına açıktır. Dolayısıyla, size gelen bir maili okumadan önce,
"konusuna" ve "kimden gönderildiğine" ayrıca "uzunluğuna" bakıp ona göre bir karar
verebilirsiniz. Kullandığınız mail programı, maili okumak için açtığınız anda aslında bir
program olan ilgili kod çalışmaya başlayabilir.
10.15. Yazışmalarda sıkça görülen enteresan
karakterler
İşte bir başka klasik daha!!! Bu ve benzeri onlarca sembol, Internetçe'nin temel
sözcükleri. [Meraklısına, Internetçe diye bir dil yok. Bu sözcüğü ben uydurdum :-) ].
Çoğu durumda duyguları sözlerle ifade etmek zordur. Kızgınlık, sevinç, üzüntü,
şaşkınlık, vb gibi durumlar içinde olduğumuzda bunu, genellikle, yüz ifadelerimizle
(vücut dili, mimik) ifade ederiz. Peki ya ayni duyguları bizi görmeyen dünyanın öbür
ucundaki birisine nasıl göstereceğiz? Ne yapalım ki çok sevindiğimizi/üzüldüğümüzü
anlatabilelim?
Bir resim/grafik bir sözcüğe bedel derler ya, ne kadar da doğru!!! Yıllar içinde,
standart ascii karakterler kullanarak (Ascii Art, harflerle yapılan sanat) böyle durumları
anlatan kısaltmalar türetilmiştir. Grafik ortamların bilgisayar dünyasına uzak/yabancı
olduğu zamanların (1980'ler) ürünü bu kısaltmalar gerçekten Internet dünyasında çok
tutmuştur. Bu kısaltmalar on binlerce kişi tarafından kullanılır ve siz de bunları
gördüğünüzde sakın şaşırmayın. Bu kısaltmalar, çoğunlukla, doğrudan duyguları ifade
etmektedirler, (hem de başarılı bir şekilde). Elektronik postalarınızda, ağ sohbetlerinizde
(talk, irc gibi ortamlarda) bunları kullanın. Çok faydalı olduklarını göreceksiniz.
:-) veya :)
gülmek/gülümsemek
:-}
sırıtmak (biraz alaylı -grin)
:-)))))
kahkahayla gülmek
*-)
öpmek
:-( veya :(
üzüntülü olmak
:'-(
ağlamak
:-(((((
çok üzülmek
:-o
sürpriz!! (şaşırmak)
;-)
göz kırpmak
:-D
sırıtarak gülmek
gözlerini açmak
:-X
ser veririm, sır vermem
8-)
(meraktan/şaşkınlıktan)
Tablodaki ilk işareti, yani :-) saat ibreleri yönünde 90 derece çevirin; ne gördünüz?
Burada, : gözleri, - burnu, ) ise dudakları göstermektedir. Diğer işaretleri de saat ibreleri
(bazen de tersi) yönünde 90 derece çevirin; anlamlara uygun yüz ifadeleri ile
karşılaşacaksınız. Eğer daha başka sembol var mı diyorsanız, işte size daha uzun bir
liste. Buraya "tık" layın, karşınızda olacak.
10.16.
e-posta filtreleme
Evet, bunu yapabilirsiniz. Bazı e-posta programları (Pegasus Mail, Eudora Pro, EMail Connect gibi) oldukça esnek filtreleme mekanizmalarına sahiptirler. Size gelen eposta iletilerinin baş kısmındaki (header) bazı bilgilerden (Subject, From, To, Cc
bilgileri gibi) yola çıkarak, filtreleme yapabilirsiniz. Filtreleme 2 aşamalıdır:
Filtrelenecek mesajın tanınması (genellikle header bilgilerinden yararlanılarak)
Bu mesaj ile ilgili ne gibi bir işlem yapılacağının verilmesi (bunlar genellikle;
mesajı silmek, geri iade etmek, bir başkasına aynen iletmek, özel bir dizine kopyalamak
vb. şeklinde olabilmektedir)
Örnek olarak, eğer belirli bir kişiden gelen e-posta iletilerini hiç okumak
istemiyorsanız, e-posta programınızda "From:" kısmı ile ilgili o kişinin adını ve e-mail
adresini verdiğiniz bir kural (rule) tanımlarsınız. Daha sonra da, bu kurala uyan tüm
iletileri silmek istediğinizi belirtirsiniz. Böylece, bu tip iletiler ile e-posta programınız
karşılaştığında, otomatik olarak onu silecektir. Aşağıda, Pegasus Mail'in filtreleme
sistemi görülmektedir. (Pegasus Mail, http://www.windows95.com/apps/ 'den "Mail
Utilities seçilerek alınabilir). Burada, [email protected] 'den gelen iletileri
okumadan silmek istediğimizi belirtiyoruz.
10.17. Dünya Üzerinde Bedava e-posta servisi veren
siteler
Başta söylendiği gibi, e-posta kullanmak için (daha doğrusu size e-posta
gönderilebilmesi için) bir e-posta adresinizin olması lazım. Internet servis
sağlayıcılarının hepsi de, servis verdikleri kişilere e-posta servisi veriyorlar. Ancak, eğer
isterseniz, kendinize bedava yeni e-posta adresleri alabilirsiniz!! Bir ömür boyu size
BEDAVA E-POSTA adresi vermeyi taahhüt eden siteler ortaya çıkmaya başladı.
Özellikle bir ISS'den servis alıyorsanız, sözleşmeniz bittiğinde hesabınız (e-posta hesabı
da) iptal oluyor. Başka bir ISS ile çalışmak istemeniz durumunda da aynı şey söz
konusu. Bedava e-posta servisi veren siteler ise, bu sakıncaları ortadan kaldırabilir.
Ancak, bu sitelerin geçmişleri çok yeni ve 1996 sonlarına doğru ortaya çıktılar. Şu an
ömür boyu servis taahhüdü yapıyorlar ama hala insanın kafasında bazı soru işaretleri
kalabiliyor. Web erişimi olan herhangi bir bilgisayar ile e-postalarınızı
okuyabiliyorsunuz. Bu siteler, reklam gelirleri ile para kazandıklarını söylüyorlar ve tam
gizlilik garantisi veriyorlar (?). Özellikle ABD'de bu tip servislerin kullanım sıklıkları
artmakta. Şu an sayıları az. Aşağıda bu servislerin kısa bir listesini bulacaksınız. İlgili
web sitesine bağlanıldığında gerekli açıklamalar ve yardım ekranları geliyor. Hepsinde
de, kendinize bir kullanıcı adı (username) ve şifre (password) seçiyorsunuz. (Genellikle)
Web erişimi ile e-postalarınızı okuyabiliyorsunuz.
NetAddress : http://www.netadress.com
HotMail : http://www.hotmail.com
GeoCities : http://www.geocities.com
Juno : http://www.juno.com/
BigFoot : http://www.bigfoot.com/
Star Mail : http://www.starmail.com/
PeMail : http://www.pemail.net/
Lajolashores : http://www.lajollashores.com/
Prensip olarak, bulunduğunuz yerden bir e-posta adresi almanız en doğru olanı.
Yukarıda bahsedilen servisleri kullanmada dikkatli olmanız lazım. Buradan alınan bir eposta adresine ait kişisel bilgilerin doğruluğu tamamen kişinin beyanına kalıyor.
Çoğunlukla da, zaten bir e-posta adresi olan kişiler 2. bir taneyi bu yolla (bazen 3. ve 4;
hatta 5.ci) alıp, gerçek olmayan isimlerle listelere, tartışma öbeklerine vb yazılar
gönderebiliyorlar. Önümüzdeki aylarda, bu tip servislerin güvenliği ve adreslerin ne
kadar gerçekçi olduğu oldukça tartışılacağa benzer.
10.18. Elektronik postanin avantajları
Elektronik postanın birçok avantajı var. Bunların başında çok hızlı iletilebilmesi
geliyor. Tabii sadece normal postaya oranla değil. Genelde salt metin kullanıldığı için,
bilgiler fazladan herhangi bir işleme gerek duyulmadan daha hızlı bir şekilde
iletilebiliyor. Hızlı olmasının yanı sıra, güvenli bir iletişim olanağı sağlaması da avantajlardan biri. Belli bir kişiye gönderilen bir postayı, kullanıcı ismi, parola gibi o kişiye
özel bilgileri bilmiyorsanız, okuyabilmeniz olanaksız gibi bir şey.
Elektronik postanın en önemli özelliklerinden biri de istenildiği zaman
kullanılabilmesi. Bir arkadaşınıza elektronik posta gönderebilmeniz için, arkadaşınızın
bilgisayarının açık olması gerekmiyor. Siz istediğiniz zaman postanızı
gönderebiliyorsunuz. Bu posta arkadaşınız için ayrılmış yerde depolanıyor ve
arkadaşınız istediği zaman bağlanıp onu alıyor. Yani bildiğiniz posta kutusunun aynısı.
11. World Wide Web Nedir?
WWW, Web, ya da W3 (World Wide Web), yazı, resim, ses, film, animasyon
gibi pek çok farklı yapıdaki verilere kompakt ve etkileşimli bir şekilde ulaşmamızı
sağlayan bir çoklu hiper ortam sistemidir. Hiper ortam, bir dokümandan başka bir
dokümanın çağırılmasına (navigate) olanak sağlar (iç içe dokümanlar). Bu ortamdaki
her veri (object), başka bir veriyi çağırabilir (link). Link, aynı doküman içinde başka bir
yere olabildiği gibi, fiziksel olarak başka bir yerde (internet üzerindeki herhangi bir
makinada) de olabilir. Bütün bu farklı yapıdaki veriler uygun bir standart ile bir arada
kullanılıp bir Web Listeleyicisinde (Web Browser) görüntülenebilir. Web'in diğer bir
işlevi de, öteki bazı internet servislerini kendi içerisinde barındırmasıdır (ftp, gopher,
news, wais gibi).
Web uygulamaları (Web sayfaları),Web Listeleyicilerinde (Browser, Gezgin,
Tarayıcı) görüntülenir. Web sayfaları, başka sayfalara ve değişik türden verilere hiper
linkler içermektedir. Buralara fare ile tıklayarak, başka sayfalara, oradan da başka
sayfalara geçeriz. Bu aslında çok basit bir bilgiye ulaşım modeli. Web Sistemleri,
kullanılan platformdan bağımsızdır. Bir Macintosh, Pc ya da Unix Web Listeleyicisi
aynı sayfaları, aynı şekilde alırlar. Sayfaların alındığı Web Servisleri de farklı bilgisayar
platformlarında olabilir. Web Listeleyicileri ve Web Servis Sağlayıcı Ortamlar hemen
hemen tüm dünyada her yerde vardır ve global olarak kullanımları üstel bir şekilde
artmaktadır.
Web yapısının bu kadar çok kabul görmesinin bazı sebeplerini sıralamak
gerekirse :
•
Her şeyden önce Web, açık bir sistem. Platform, bilgisayar, işletim sistemi vb
bağımlı değil.
•
Web üzerinden pek çok bilgi kaynağına kolayca erişilebilir.
•
Web uygulamaları geliştirmek ve bunları kullanıma sunmak çok kolay. Çoğu
durumda, uzmanlık gerektirmiyor ve fazla bilgisi olmayan birisi bile Web
sayfaları dizayn edip kullanıma sunabilir.
•
Web ortamları artık son derece dinamik. Java ve ActiveX kullanarak, tamamen
konfigüre edilebilir client (istemci) uygulamaları geliştirmek mümkün. Java
kullanarak, söz gelimi bir firma, ürün tanıtımları için, dinamik bir şekilde
kendiliğinden oluşan uygulamalar yaratabilir ve sayfa içerikleri kendiliğinden
değişebilir.Bir kullanıcı, isteğine bağlı bir şekilde, bağlandığı bir veri tabanından
bilgileri istediği gibi farklı gruplarda isteyebilir (client side corporation).
•
Aranılan bilgilere, birtakım tarama mekanizmaları (Search Engines) sayesinde
kolayca ulaşılabilir.
Klasik Web tanımı böyle. 1996'dan sonra, Web'in başka bir işlevi daha ortaya
çıktı : Web aslında bir işletim sistemi!! Birbirine bağlı bilgisayarlar arasında veri
paylaşımı için kuralları olan, iyi bir grafik ara birimli bir işletim sistemi. Şu an bile,
Web ara yüzü ile, sabit diskimizdeki dosyalar arasında gezinebiliriz. Tıpkı, başka
bilgisayarlardaki sayfalar arasında gezindiğimiz gibi. Web ara yüzlü işletim sistemleri
konusunda ciddi araştırmalar var.
11.1. HTTP ve HTML Nedir?
Web'in en ilginç yönlerinden biri de çok basit olmasıdır. Bir Web dökümanına
ulaştığımızda her şey 4 ana fazda gerçekleşir: (1) Bağlantı (2) Ne istediğimizin web
servisine iletilmesi (3) Cevap (4) ilgili sayfaya yapılan bağlantının kesilmesi. Bu ana
safhalar, web üzerinde iletişimin kurallarını tanımlayan bir protokolü oluştururlar. Bu
protokole de, Hyper Text Transfer Protocol (HTTP) denir. Bağlantı safhasında, web
erişiminde kullanılan bir web listeleyici (browser, web client), ilgili bilginin olduğu web
servisine bağlanır. Bu servislere HTTP servisleri de denir. Bağlantı sağlandıktan sonra
web istemci programımız http servisine "ne istediğini" bildirir. Bu "istek",ileride
görüleceği gibi, "http", "ftp", "e-mail" gibi bazı protokol kurallarını içerir ve bu
işlemlere genel olarak "navigate" de denir. Bu isteği alan http servisi de, istediğimiz
işlemi yapar ve cevabı bize gönderir. Biz de gelen cevabı web istemci programımızda
görürüz. Eğer istek gerçekleştirilemiyorsa bir hata mesajı ile karşılaşırız. Son safhada
ise, http servisine yaptığımız bağlantı kesilir.
Web Listeleyicileri, "navigate" işlemini HTML (Hyper Text Markup Language)
denen bir programlama dili yorumlayıcısı kullanarak yaparlar. HTML, ana hatları
SGML (Standard Generalized Markup Language) ile belirlenmiş bir doküman
formatlama dilidir. Bu dil, daha çok, yazılı bir dokümanı formatlamak ve bir objeden
başka bir objeye linkler sağlamak ile ilgili komutlar içerir. HTML, HTTP ve ilgili diğer
protokolleri kullanabilmek için renkli ve güzel kullanıcı ara yüzleri hazırlamamızı
olanaklı kılar. En son standart, HTML 3.2 'dir (1997 başı). HTML ve Web'in gelişimi ve
standartlar ile ilgili her türlü bilgi WWW Consortium, http://www.w3.org/pub/WWW
adresinden alınabilir. Ayrıca, CSS'nin HTML'yi kısaca tanıtan bölümüne gidip dil
hakkında daha ayrıntılı bilgiler bulabilirsiniz.
Son yıllarda, HTML içinde, salt doküman formatlama dışında işler yapan CGI,
Java, JavaScript gibi unsurlar da kullanılmaktadır. Ayrıca, 2.0'dan sonraki sürümlerde,
tablo kullanımı, doldurulabilir form kullanımı, frame vb gibi pek çok yenilik göze
çarpmaktadır.
11.2. URL nedir?
URL (Unform Resource Locators), Web Browser'lar içinden bir web servisine
ya da diğer bazı internet servislerine yönlendirme yapılabilmesini sağlayan bir komut
formatıdır. URL'ler bir bakıma, internet üzerinde erişebileceğimiz servisleri belirtmek,
tanımlamak için kullandığımız adreslerdir. Web Browser içinden 'Open URL' ya da
'Open Location' şeklinde bir seçenek üzerinden uygun URL satırları verilerek, Web,
FTP, news, gopher, wais, telnet erişimi yapılabilir. unix için lynx kullanarak, bu
URL'ler bir parametre gibi verilir (lynx <URL satırı>) ya da ilk sayfadan GO seçilir.
URL satırlarının genel formatı :
<servis>://<adres>[:port_numarası]/<dizin>/dosya_adı
şeklindedir. <servis> yerine web için http; gopher için gopher; wais için wais;
haber grupları için news; telnet için telnet yazılmalıdır. Aşağıda bazı örnek kullanımlar
gösterilmiştir.
Web Erişimi : http://www.tubitak.gov.tr/form/index.html ;
http://www.metu.edu.tr/METU/CC/OL/atlas.html http://www.itu.edu.tr
http://www.itu.edu.tr/FAC/AER/AER/AER.HTML
Gopher : gopher://gopher.itu.edu.tr:70/11/inet-turkey ;
gopher://gopher.bilkent.edu.tr
News : news:comps.os.linux
FTP : ftp://ftp.metu.edu.tr/pub/mirrors/cica/winsock (anonymous FTP) ;
ftp://akgul:[email protected] (xxx yerine sifre gelmeli) (ftp için, file://... şeklinde
bir kullanım da mümkün).
Netscape Navigator, msie gibi bazı programlar, web adreslerini, http:// ön eki
yazmadan da kabul etmektedirler.
URL satırlarına dikkat edilirse, http, gopher, news ve ftp şeklinde tanıtıcı
kelimeler URL satırlarının başına gelmektedir. Bunlar, bağlanılacak servise yapılacak
bağlantı türünü (ftp, telnet, web gibi) belirtir. //'dan sonra gelen ise, bağlanılacak makina
adı ve istediğimiz bilginin dizin/dosya adı bilgisidir.
Web erişiminde, browser tarafından görüntülenen hiper ortam dosyalarının
uzantısı .html ya da htm'dir. Eğer browser tarafından listelenecek html doküman ismi
verilmezse, o web servis sağlayıcısına ait ilk giriş sayfası gelir. Buradan uygun linkler
takip edilerek istenilen bilgilere kolayca ulaşılabilir. gopher erişiminde de eğer sadece
gopher servis sağlayıcısının adresi verilmişse karşımıza o servisin Ana Gopher Menüsü
çıkacaktır.
11.3. Web ile bu kadar farklı veri yapısı nasıl bir arada
kullanılabilir?
Web sistemlerine erişimi sağlayan programlar (Web Listeleyicisi, Browser) artık
çoğunlukla grafik tabanlıdır (GUI) ve çoklu hiper ortamı oluşturan bileşenler (linkler)
üzerine gelip fare ile bir kere tıklatma ile ilgili veriler ekranda görüntülenir. Hiper
dokümanlar bazı anahtar kelimeler ya da cümleler ile birbirlerine bağlıdır. Ekrana gelen
bir doküman içinde başka dokümanlara, ya da internet üzerindeki başka
bilgisayarlardaki dokümanlara linkler varsa bu kısımlar normal yazıya göre daha farklı
renkte, tarzda görünür. Bu alanlara fare ile tıklamak ilgili bilgiyi ekrana listelemek için
yeterlidir. Gelen bilgi üzerinde de başka verilere/dokümanlara linkler olabilir. Hiper
dokuman olarak hazırlanan dosyaların uzantısı ".htm" ya da ".html" dir.
Burada önemli nokta, kullanıcı, her bir verinin/dokümanın tam olarak nerede
olduğunu bilmek zorunda değildir. Yukarıda anlatıldığı gibi, dokümanlara linkler
olabileceği gibi resimlere, hareketli görüntülere (film), ses dosyalarına, resimlere de
linkler olabilir. Önemli diğer bir nokta da, link olunan doküman aynı merkezde
olmayabilir, aksine dünyanın diğer ucunda internete bağlı başka bir bilgisayarda da
olabilir. Web Listeleyicileri bilgilerin e-mail ile başka kullanıcılara aktarılmasına olanak
ta tanırlar.
Web Sistemlerinin en önemli işlevlerinden birisi de, FTP, News, Gopher gibi
diğer bazı servislere doğrudan erişim sağlamalarıdır. Söz gelimi, News kulanımı, artık
Web Listeleyicilerinin önemli bir kısmı olmuş ve programla tam entegre hale
gelmişlerdir.
11.4. Web Sayfası nedir?
Web istemcisinin (Netscape, lynx, msie gibi), bir Web Servisine bağlandıktan
sonra tek seferde transfer ettiği kompozit tüm verilerden oluşan html sayfasıdır.. Bu
sayfadaki bilgiler kompozittir, çünkü hem grafik/resim bilgileri, hem normal text, hem
ses, hem başka merkezlere ve başka dokümanlara linkler olabilir. Bu, o web servisinin
bağlandığımızda gelen ilk sayfası ise, "home page" olarak da adlandırılır. home page'ler
için dosya adı genellikle "default.html" ya da "index.html" olmaktadır. Aşağıdaki
şekilde, Bir web sitesi ve içindeki hiyerarşik hiperlink mimarisi görülmektedir. Burada,
hiperlinkli her bir doküman, yukarıda tanımını yaptığımız veri yapılarından herhangi
birisi olabilmektedir.
11.5. Popüler Web Listeleyici programlar
Web servislerine "Web Browser" (Web Listeleyicisi) adı verilen kullanıcı ara
birim programları ile erişilir. 1994'ün sonlarıda en popüler ve yaygın kullanımı olan
Web Browser Mosaic idi. Bu yüzden Web denildiğinde Mosaic akla gelirdi. Mosaic,
NCSA'da (National Center for Supercomputing Applications) geliştirilen bir Web
Browser'dir ve hala kullanılmaktadır. Mosaic'i pek çok ortamda bulmak
mümkündür(windows/unix/mac/). Mosaic programını geliştiren kişiler daha sonra
NCSA'dan ayrılıp aynı işi yapan daha güçlü ve kullanımı iyi ticari bir yazılım
geliştirmeye başladılar. Bu programın adı Netscape Navigator. Netscape'in ilk sürümü
(1.0) 1994 sonlarında çıktı. Netscape'in dışında NCSA'dan lisanslı 4 Mosaic türevi
vardır. Yarica Einet'in geliştirdiği Mac ve Windows ortamı için MacWeb, WinWeb,
Windows altında çalışan Cello, X11 altında çalışan, Chimera, VIOLA, Midas, Unix ve
VMS vt100 altında ve DOS'da calışan Lynx, VM'lerde Albert gibi yazılımlar vardır.
W30'un geliştirdiği arena daha gelişkin bir browser olmayı hedeflemektedir.
Netscape, şu an için, pek çok platformda desteklenen
(win3.1/win95/nt,unix,mac,linux) ve en yaygın kullanılan Web Listeleyicisidir. 2.x ve
3.x sürümleri Normal ve Gold olmak üzere iki türlü çıkar. Gold sürümlerinde bir Web
Editör (HTML ile Web sayfası hazırlamak için) vardır. 1997 Ekim sonu itibarıyla son
sürümü 4.03 tür.. Java/JavaScript, HTML 3.2 ve 4.0, tablolar, frame-ler, animated gifs
vb gibi pek çok modern özellikler içerir. Bu yeni 4.0 sürümünde, Netscape Composer
(html editörü), Netscape Messenger (e-posta programı), Netscape Collabra (News
Programı), ve Netscape Conference ile Navigator Communicator (Navigator) birlikte
gelmektedir. Özellikle e-posta modülü bir hayli iyileştirilmiş. Modüllerin birbiriyle olan
entegrasyonu da iyi. Netscape Communicator paketi ile ücretsiz dağıtılan bir başka ürün
de Netcaster. Netcaseter'in yaptığı, istediğiniz içerikteki haberleri sizin adınıza
internetteki haber sitelerinden belli aralıklarla alıp bilgisayarınıza getirmek, bunları
organize etmek ve size sunmak. Son 4.0 sürümünün, Netscape, public
domain/shareware bir yazılımdır. Kişisel kullanımlarda ücretsizdir. Ticari kullanımı
lisans ücretine tabidir. http://home.netscape.com 'dan hem en yeni sürümü, hem de
genel kullanım ile ilgili daha ayrıntılı bilgi alınabilir.
Yeni nesil web listeleyicilerinin (Netscape ve MSIE) sundukları önemli bir
özellik te, haber amaçlı değişik sitelerdeki bilgileri otomatik olarak bilgisayarımıza
yükleyen ve "Push" teknolojisi adı verilen ilave bileşenlerle donanmış olmalarıdır. Bu
bileşen Netscape için Netcaster; MSIE için ise "Active Channel" adını almaktadır.
1995'in ortalarında, Microsoft, Mosaic tabanlı bir Web Listeleyicisi çıkardı :
Microsoft Internet Explorer. İlk çıkan sürüm, msie 2.0, ortalama bir mosaic taklidi web
listeleyicisini geçemedi. 1996 Ağustos'ta çıkan 3.0 sürümü, Netscape ile
karşılaştırılabilecek kadar iyi özellikler içermektedir. 3.0 sürümü ile, Microsoft,
ActiveX teknolojisini de tanıtmıştır. Program, windows95/nt ve Macintosh ortamlarında
çalışmaktadır. Kullanım ücretsizdir. (Freeware). 1997 Eylül sonunda ise, Microsoft
MSIE'nin yeni 4.0 sürümünü çıkardı. Bu sürümün en dikkat çeken tarafı, windows95/nt
masa üstü ile entegre olması. Böylece, sanki bir dosya yöneticisi ile diskinizde dolaşıyor
gibi internet'te de dolaşabiliyorsunuz. Ayrıca, bu sürümle birlikte, Netcaster'a benzer
işler yapan bir push teknolojisi olan "Active Channels" da geliyor. MSIE 4.0, şu an
win'95/nt altında çalışıyor. Mac PowerPC sürümünün de çıkacağı söyleniyor. Başka
platformlar için (unix, os/2 vb) bu ürünün bir sürümü yok. Msie hakkında daha geniş
bilgi, http://www.microsoft.com 'dan ilgili linkler takip edilerek alınabilir.
Netscape ve Microsoft'un Web piyasasına hakim olma savaşı tüm hızıyla
sürmekte. Bu, 1980 ve 90'lı yıllardaki işletim sistemleri savaşına benzese de, aralarında
çok önemli ve enteresan bir fark var: Tüm Listeleyiciler (Browser) ve Web Servisleri,
kim geliştirirse geliştirsin, Internet protokol ve standartları kullanılarak yapılıyor. Yani,
platform ortak ve ortaya çıkan farklı ürünler -ister istemez- birbirlerine, büyük oranda,
uyumlu.
11.6. Web üzerinde ne tip bilgilere ulaşabilirim?
Teorik olarak herşeye!!!. Web, Internet üzerinde bilgilerin sunulduğu en büyük
ortamdır ve bir yerlerde, bir makinada, sizin aradığınız konu ile ilgili bir şeyler de
muhtemelen vardır. İnsanların internet kullanma oranları arttıkça ulaşabileceğimiz
bilgiler de artacak ve çeşitlenecektir.
11.7. Web ile erişilebilecek bilgilerin yer aldığı bir
katalog var mı?
Web üzerinde çalışan arama/sorgulama mekanizmaları ile istediğiniz bilgilere
kolayca ulaşmanız olası. Bunun dışında, Web üzerindeki bilgilerin konulara göre
bölündüğü ve sıkça güncellenen bir kütüphane servisi var : Web Virtual Library
(http://www.w3.org/hypertext/DataSources/bySubject/Overview.html). Burada,
kütüphane katalogu tarar gibi, konu başlıkları üzerinden giderek ilgili linklere
ulaşabilirsiniz. Bu servis, W3 Consortium (http://www.w3.org) tarafından
düzenlenmektedir. Bu, web üzerindeki tek katalog değil. Diğerlerinin kısa bir listesi,
bazı başlangıç noktalarının tanıtıldığı, "Internet Üzerinde Sorgulama (7. Bölüm)"
kısmında bulunabilir.
11.8. Web üzerindeki "yeni eklenmiş" linkleri/bilgileri
görebilir miyim?
comp.infosystems.www.announce Usenet haber grubunda, Web üzerindeki yeni
bilgi kaynakları ve sitelerinin duyuruları yapılmaktadır. Buradan öğrenmek mümkün.
Ayrıca, comp.internet.net-happenings haber grubu da, internet ile ilgili genel
duyuruların yapıldığı bir ortamdır. Doğrudan Web Listeleyicilerindeki menü
sisteminden "What is New" (Netscape için) ve "What is New with the NCSA Mosaic"
(Mosaic için) gibi yerlerden de birtakım "yeni kaynaklara" ulaşmak mümkün.
Ayrıca, http://newtoo.manifest.com (What's new too!) servisini kullanarak, yeni
eklenen linkler ile ilgili bazı bilgiler bulabilirsiniz. http://www.news.com (News Com)
da, ilginç ve yeni siteler bulabileceğiniz bir yer.
11.9. Bir Web sayfasına bağlandığımda bilgisayarıma
virüs geçebilir mi?
Hayır, hiç bir şekilde bir web sayfasına bağlandığınızda makinanıza virüs
geçemez. Ancak, web ile aldığınız programları alır almaz çalıştırırsanız, (özellikle
güvenemediğiniz sitelerden aldığınız programlar) eğer o program virüslü ise, makinanız
virüs kapabilir. Bu yüzden, güvenemediğiniz yerlerden, "exe(cutible)" dosyaları
(programlar) web ile alırken dikkatli olmak lazım; hemen çalıştırmayın.
web ile dokümanları, resimleri vb listelemenin tehlikesi yoktur.
11.10. Web üzerinden nasıl FTP yaparım?
URL satırını uygun vererek hem anonymous ftp hem de normal FTP yapmak
mümkün. Böyle bir URL satırının genel formatı :
ftp://user:pw@adress:port_no/<directory_bilgisi>
şeklindedir. port_no verilmezse 21 olarak alınır (FTP port). user:pw verilmezse,
bu, anonymous ftp demektir. Aşağıdakiler örnek URL'lerdir. ftp://oak.oakland.edu
ftp://gokcol:****@sariyer.cc.itu.edu.tr/win95/xxx (**** yerine şifre gelmeli)
Eğer Web Listeleyicileri üzerinden FTP yapma imkanınız varsa, bunu normal
FTP'ye tercih edin. Web ara birimli FTP'lerde, bağlandığımız bilgisayardaki dizin ve
dosya bilgileri standart gopher menüleri şeklinde gelir. Çoğunlukla, mouse hareketleri
ile dosya aktarımı/dizin değiştirme gibi temel komutlar icra edilir. Kullanımı çok
kolaydır.
11.11. Bookmark nedir?
Web üzerinden sıkça bağlandığımız servislere ait URL satırlarını
saklamamamızı, böylece tek seferde o uzun URL satırını yazmadan ilgili servise
erişmemizi olanaklı kılan bir özelliktir ve tüm Web Browser'larda bulunur.
Browser'lardaki "Add Bookmark" benzeri bir seçenek kullanıldığında o an
bulunduğumuz noktaya ait URL satırı bir "Bookmark" olarak kaydedilir. Bookmark,
genellikle, kullandığımız Web Browser menüleri arasında ayrı bir menü olarak görünüz
ve her eklediğimiz URL, ilgili menüye ilave 1 satır ekler. Bookmark'ları harici (bir yere
bağlı değilken) olarak ta oluşturmak mümkündür. Bookmark, çok yararlı bir
mekanizmadır. Mutlaka kullanmaya çalışmalıyız. msie 'de, Bookmark yerine
"Favorites" (Favori Linkler?) kullanılmaktadır. Kullanımı "Bookmark" ile aynıdır.
11.12. Dosyaların yerel diskete saklanması.
Web'de gezinirken karşılaştığımız bağlantıların (link) bazıları birtakım
programlara, ya da dokümanlara olabilir. Normal şartlar altında, bir bağlantı (link) fare
ile seçildiğinde, ilgili linkten gelen bilgiler öncelikle web listeleyicinizin ekranına
gelmeye çalışır. Söz gelimi, .GIF uzantılı bir resim dosyasına bağlantı (link) varsa ve
biz bu bağlantıyı belirten yolu seçmişsek (üzerine gelip fare ile tıklayarak) normal
olarak browser o reisimi ekrana görüntülemeye ve eğer tanımlanmışsa, bir yardımcı
uygulama ya da plug-in kullanmaya çalışır. Bu dosyayı diske saklamak için, Netscape
ve msie kullanıyorsak, üzerine gelip klavyedeki SHIFT tuşuna basılı durumda iken SOL
fare tuşunu tıklatırsak ilgili doküman diske saklanacaktır. Mosaic'te 'Load to Local Disk'
şeklinde bir seçenek te bulunmaktadır. Bu seçilerek tüm transferlerin diske olması da
sağlanabilir. Bu kurallar, hem FTP hem de HTTP için geçerlidir.
11.13. Web Sayfalarındaki resimleri kendi
bilgisayarıma nasıl alırım?
Eğer Netscape ya da msie kullanıyorsanız, saklamak istediğiniz resmin üzerine
gelip farenin sağ tuşuna basarsanız, karşınıza bir pop-up menü sistemi çıkacaktır.
Buradan "Save Image As" (netscape için) seçerek ilgili resmi kendi makinanıza (yerel
diskinize) saklarsınız.
Mosaic, "Load to Local Disk" şeklinde bir seçenek sunmaktadır. Bu seçenek
aktif hale getirilirse, sayfa yeniden listelendiğinde (reload) mosaic bize resimler için
dosya adı soracaktır (diskimize saklamak için).
11.14. Off-Line Browsing.
Bağlandığım bir sayfayı herzeyi ile kaydedip, daha sonra buraya bağlanmadan
kaydettiğim sayfayı listeleyebilir miyim. Bu mümkün. Bir sayfayı, daha sonra aynen
listelemek için, sayfadaki tüm hiperlink objeleri (resim/ses vb) kaydetmeli ve her
objenin link bilgisini, objeleri sakladığınız kendi makinanızdaki dizin bilgileri ile
değiştirmelisiniz (yerel kopya/local copy). Ayrıca, sayfayı HTML formatında
kaydetmelisiniz. Normal olarak her web listeleyicisi, yüklenen sayfanın HTML olarak
yerel diske kaydedilmesine olanak tanır. Ancak, bu yöntem doküman içindeki resimcik
ve diğer benzeri objeleri kaydetmeyecektir.
Bütün bunları el ile tek tek yapmak çok zahmetli. Bağlandığınız sayfaların yerel
kopyalarını çıkaran yardımcı araçlar var. Netscape için, eğer Gold sürümünü
kullanıyorsanız, sayfa yüklendikten sonra "Edit" tuşuna basarsanız, ilgili sayfa
"Netscape Editör" ortamına gelir ve tüm linkler otomatik değişerek sayfayı ve
bileşenlerini (tüm objeleri) diskinize saklayabilirsiniz. Daha sonraki bir zamanda, File
menüsünden "Open File" ile ilgili HTML dosyasını çağırabilirsiniz. (Netscape
Navigator Gold 3.01 sürümü, "frame" içeren sayfaları editör ortamına getiremiyor).
Ayrıca, yine Netscape için, "Netscape Power Pack 2.0"
(http://home.netscape.com/comprod/powerpack.html ) paketi içinde yer alan Netscape
SmartMarks daha esnek bir yapı içinde dokümanların yerel kopyalarını çıkarmanızı
sağlamaktadır.
Netscape 4.x kullanıyorsanız, sayfa yüklemesi bittikten sonra, "File"
menüsünden Edit Page (ya da bir frame içindeyseniz "Edit Frame") seçilerek ilgili
sayfayı 3.x'e benzer şekilde bir editör ortamına getirebilir, sonrasında da diskinize
saklayabilirsiniz.
Web listeleyicileri, ziyaret edilen sitelerle ilgili aldıkları her şeyi "Cache" adı
verilen bir geçici disk alanında tutarlar. Bu alanları analiz edip ziyaret ettiğiniz sayfaları
tekrar alan bazı programlar mevcut. Bunların en meşhurlarından birisi UnMozify.
Programın hem Netscape hem de MSIE için sürümleri var ve Win'95/NT altında
çalışıyor. Raksnet Tucows (http://tucows.raksnet.com.tr/tucows) yansısından
alabilirsiniz.
Bunların dışında, bir web sayfasını "her şeyiyle" alıp diskinize saklayan 3. parti
programlar da var. Tucows arşivinde, Web Browsers ile ilgili kısımlarda birkaç tane
bulabilirsiniz. Win'95/NT için Web Downloader isimindeki programı
http://www.saransk.sitek.net/pages/arny adresinden alabilirsiniz. Program bedava
(freeware).
11.15. Popüler Arama/Sorgulama Sistemleri.
Internet üzerindeki kaynakları sorgulamak ve aradığımız bilgilere ulaşmak için
kullandığımız Web üzerindeki tarama mekanizmaları a) Konu Katalogları (Subject
Catalogues) b)"Web Search Engine" (Arama Motoru) şeklinde iki türlüdür. Yüzlerce
değişik Arama Motoru ve Konu Rehberi (katalogu) Servisi vardır. Aslında, Web
üzerindeki "bilgiye ulaşma ve onu alma" yollarını üç gruba ayırmak mümkün :
•
Konu rehberlerine göre bilgilerin sınıflandırıldığı ve sorgulamanın birtakım
konu başlıklarından yararlanılarak yapıldığı sistemler. Konu katalogları ile bilgi
sınıflamasında genellikle, alfabetik, kronolojik, içerik (bilimsel, sosyal, politik,
oyun vb gibi global içerik ler katalog olarak seçilir), bölgesel, vb gibi kriterler
göz önüne alınır ve bilgiler olabildiğince esnek bir yapı içinde kataloglara
bölünür. Bu tip arama sistemleri, konu başlıklarından alt başlıklara, oradan da
aradığımız bilgilere ulaşmamızı sağlarlar. Aynı zamanda bunların çoğunda,
kataloglar içinde verilen bir anahtar kelimeye ya da diğer bazı kriterlere göre
sorgulama yapmak ta mümkündür.Bu sistemlerin oluşturulması, konulara göre
gruplama gerektirdiği için bir hayli insan gücü gerektirebilir.
•
İkinci gruba giren arama sistemleri, bir çok domain deki bilgi kaynaklarını (web
sayfaları) otomatik bir şekilde tararlar ve birtakım indeksler oluştururlar. Bu
indeksler üzerinden sorgulama ise, seçilen bazı anahtar kelimeler ve bazı
yardımcı unsurlardan yararlanılarak yapılır. Bu tip sistemlere "Search Engine"
(Arama Motoru) denir. Arama motorlarının iki işlevi var : (1) veri toplamak, (2)
sorgulama mekanizmaları sunarak, bu veriler üzerinde arama yapılmasını
sağlamak. Veri toplama işi, Wanderer, Spider, Harvest, Pursuit vb gibi otomatik
robot sistemler ile, çeşitli web, gopher, ftp siteleri arasında gezinerek ve
buralardaki kaynakları tarayarak olur.
Sorgulama mekanizmaları kısmında ise doğrudan, "aradığı bir bilgiye
ulaşmak isteyen kişi" nin, toplanan veriler üzerinde sorgulama yapabilmesini
sağlayan kullanıcı ara yüzleri ve üzerinde hızlı sorgulama yapılabilecek data
base sistemleri vardır. Burada, kullanıcı, seçtiği bazı anahtar kelimelere uyan
bilgileri kolayca tarar ve web ara yüzü içinde aradığı bilgilerin buluduğu site
adresleri arasında gezinerek (navigate) aradığı bilgiye ulaşmaya çalışır. Arama
Robotları, günümüzde en çok kullanılan arama sistemleridir. Temel işlevi bir
"Arama Motoru" olan sistemlerin çoğu, ilk grupta gördüğümüz "konu katalogu
sınıflaması" seçeneğini de kullanıcılarına sunarlar. Bu tip sistemlere girildiğinde,
ilk önce, anahtar kelimeleri yazabileceğimiz bir alan karşımıza çıkar. Buraya
ilgili kelimeleri girip sorgulama yaparız. Sorgulama alanına girilen anahtar
kelimeler (AND, OR, NOT, NEAR, ALIKE) gibi mantıksal işlemlere,
parantezler kullanarak gruplama işlemlerine vb tabi tutulabilirler. Bazı
sistemlerde sorgulama Web ya da Usenet'e yönlendirilebilir. Genel olarak, bir
sorgulama sistemini kullanmadan önce, kullanımla ilgili detaylarda biraz kafa
yormakta yarar var.
•
Üçüncü bir grup, pek çok Arama Motoru Servisini aynı sayfada size sunan
servisler olarak (All in One). Bunlardan bazıları, sorguları birden çok sorgulama
servisinde işletip sonucu birleştirerek size verebilmektedir. Bazıları ise
aradığınız konuya en uygun arama motorlarını, gelen sonuçları değerlendirerek,
size listelemektedirler.
İlk gruba giren servislerden en yaygın kullanılanları aşağıda listelenmiş ve kısa
tanımları verilmiştir. Bu grupta, özellikle Yahoo ve Web Virtual Lib (bir ölçüde de
Excite ve EINet Galaxy) ilk başlangıç noktası olarak çok idealdirler. Search Com, konu
katalogları ile birlikte, değişik arama motorlarına erişilebilmesini sağlaması
bakımından, her zaman hatırlanması gereken bir servistir.
o
Yahoo : (http://www.yahoo.com) : İçeriğe göre dikkatlice ve hiyerarşik
bir yapı içinde düzenlenmiş çok zengin konu rehberleri(katalogları)
üzerinde gezinme ve arama motoru üzerinden sorgulama yapılmasına
olanak tanıyan, bilgiye ulaşma işlevinde "en çok kullanılan" bir
sistemdir. Çok değişik ve geniş bir kataloglama sistemi var. İçinde
herzeyi bulabilirsiniz. Yahoo kullanımı ile ilgili ayrıntılı bilgiler aşağıda
verilmiştir.
o
Web Virtual Lib:
(http://www.w3.org/hypertext/DataSources/BySubject/Overview.html)
Web Virtual Library : Subject Catalogue; Oldukça geniş bir konu
katalogu sistemi. Mutlaka bakılması gereken yerlerden birisi.
Mühendislik, tıp, eğitim, bilim, kültür, yaşam vb her +konuda geniş ve
sık güncellenen bir içeriği var.
o
GNN (Global Network Navigator) :
(http://nearnet.gnn.com/gnn/GNNhome.html) Internet katalogu,
Internet'te en iyiler, en yeniler, spor vb.
o
Magellan : (http://www.mckinley.com) : 30 civarında ana içerik
üzerinden listeleme ve arama motoru servisi.
o
Albert : (http://www.albert2.com). Basit bir ara yüzü olan, 10 ana içerik
üzerinden listelemeler yapabileceğiniz bir servis.
o
Excite : (http://www.excite.com) : Değişik bir içerik katalogu üzerinden
listeleme ve arama motoru servisi. Çok farklı konularda iyi toparlanmış
başlangıç noktaları (haritalar, shareware program arşivleri, sözlük
servisleri, kişi/kurum sorgulama, borsa, tv haberleri sorgulama vb.)
o
InfoSeek : (http://www.infoseek.com) Dikkatlice düzenlenmiş 12 içerik
ve alt içerikler üzerinde gezinerek bilgi arayabilirsiniz. Ayrıca, arama
motoru servisi kullanabilir; news, kişi, kurum, borsa vb sorgulaması
yapabilirsiniz.
o
Point : (http://www.pointcom.com) :
o
EINet Galaxy : (http://andromeda.einet.net/galaxy.html)
o
Search Com : (http://www.search.com) :İyi bir konu katalogu var.
Ayrıca, bir çok Arama Motoru Servisine aynı menüden erişebilirsiniz.
o
The Whole Internet Catalogue :
(http://www.gnn.com/wic/newrescat.toc.html) Konularına göre
gruplanmış hiyerarşik bir liste. Çok fazla geniş olmamasına rağmen,
kendi alanında en iyi sitelere linkler bulabileceğimiz bir yer. Bunların
yanında, en popüler web siteleri, en yeni web siteleri vb şeklinde konu
başlıkları var.
İkinci gruba giren Bir Arama Motoru üzerinden Sorgulama yapabileceğimiz
bazı servisler arasında özellikle Alta Vista ve Yahoo iyi başlangıç noktalarıdır. Ayrıca,
Lycos, Excite, InfoSeek, WebCrawler ve Magellan da bakılabilecek iyi sorgulama
siteleridir. Usenet News sorgusu için DejaNews servisine mutlaka bakılmalı.
o
Yahoo : (http://www.yahoo.com) : Konu katalogları çok iyi olan Yahoo,
Arama Motoru üzerinden sorgulamada da ortalama olarak başarılı.
Oldukça basit bir kullanıcı ara yüzü var. Yahoo, yeni bir sorgulama ara
yüzü üzerinde çalışıyor. Ayrıca, anahtar kelime sorgusu sonucunda hiçbir
şey bulunamamışsa, sorgulama otomatik olarak Alta Vista'ya
yönlendiriliyor.
o
Alta Vista : (http://www.altavista.digital.com) : Bu alanda en iyilerden
bir tanesi. Bir takım anahtar kelimeler üzerinden sorgulama yapmak
istiyorsanız, başvuracağınız en doğru adreslerden biri de Alta Vista'dır.
Çok güçlü bir Arama Motoru ve çok geniş bir kapsama/bilgi tarama alanı
vardır. Alta Vista, kullanıcı ara yüzü ve tarama seçenekleri ile de diğer
servislerden ayrılmaktadır. Çok zengin seçenekler üzerinden taramanızı
spesifik hale getirebilirsiniz. News üzerinden tarama yapılmasına da
müsade eder. Değişik Arama Motorları, (Yahoo, InfoSpace, LawCrawler
vb gibi) gerektiğinde taramalarını Alta Vista Arama Motoruna
yönlendirebilmektedir. Tek anahtar kelime üzerinden aramalarda,
çoğunlukla, çok fazla sonuç listelemektedir. Bu bazen, oldukça
dezavantajlı bir durum gibi görünse de, elde edilen sonuçların analiz
edilebileceği araçlar ile bu durumu avantaja dönüştürmek mümkündür.
Alta Vista kullanımı ile ilgili ayrıntılı bilgileri aşağıda veriyoruz.
o
Lycos : (http://www.lycos.com) Bir başka hızlı ve esnek sorgulama
sistemi daha. Sorgulama sonuçları, sizin seçtiğiniz bazı kriterlere göre
sıralanabiliyor. Ayrıca iyi bir katalog sistemi var.
o
Excite : (http://www.excite.com) : Değişik bir içerik katalogu üzerinden
listeleme ve arama motoru servisi. Çok farklı konularda iyi toparlanmış
başlangıç noktaları (haritalar, shareware program arşivleri, sözlük
servisleri, kişi/kurum sorgulama, borsa, tv haberleri sorgulama vb.)
o
InfoSeek : (http://www.infoseek.com) Dikkatlice düzenlenmiş 12 içerik
ve alt içerikler üzerinde gezinerek bilgi arayabilirsiniz. Ayrıca, arama
motoru servisi kullanabilir; news, kişi, kurum, borsa vb sorgulaması
yapabilirsiniz.
o
WebCrawler : (http://www.webcrawler.com) : doküman içeriği
sorgulanabilir. Sorgulama imkanları biraz kısıtlı olmakla birlikte, hızlı
bir şekilde, amacınıza en uyan linkleri yakalayabilirsiniz.
o
Deja News : (http://www.dejanews.com) Usenet tarama servisi.
Bulduğumuz usenet mesajlarına cevap yazabilme olanağı. Usenet
üzerinden sorgulama yapmak için çok ideal. Mutlaka aklınızda olsun!
o
Diğer Önemli Servisler :

HotBot (http://www.hotbot.com)

Magellan (http://www.mckinley.com)

OpenText (http://index.opentext.net)

LawCrawler (http://www.lawcrawler.com) -Hukuki Konularda
Tarama Servisi-

Mamma (http://www.mamma.com)
http://www.best.com/~mentorms/euroka.html (Euroaka! Internet Search
Engines), http://www.indiana.edu/~librcsd/search (Understanding Web Search Tools)
ve http://www.webplaces.com (Web Places Internet Search Guide) gibi yerlerden bu
konuda oldukça detaylı bilgiler alabilirsiniz. Ayrıca, Yahoo kategorilerinden,
Computers and Internet seçilerek, buradan Internet başlığı altında bu konuda çok zengin
kaynaklara ulaşabilirsiniz Buranın URL adresi :
http://www.yahoo.com/Computers_and_Internet/Internet/World_Wide_Web/Searching
_the_Web/ Aynı yerde, linkler üzerinde tarama da yapabilirsiniz. Internet Search
Engines (URL adresi : http://www.demon.co.uk/pml/netsearch/worldwide.html ) pek
çok sorgulama sistemi ile ilgili bilgiler bulabileceğiniz başka bir kaynak.
Üçüncü gruba giren servisler arasında Savvy Search, AllInOne,Search Com ve
Netscape Net Search kullanım kolaylığı ve esnek sorgu sistemleri ile ön plana
çıkmaktadır. Meta Search servisi de kullanabileceğimiz başka bir başlangıç noktası. Bu
servislerden bazılarını listelemek gerekirse :
o
Savvy Search : ( http://guaraldi.cs.colostate.edu:2000/ )
Sorgulamalarınızın hangi arama motorunda hangi oranlarda başarıyla
bulunduğunu saptayan (anahtar kelimelere uygunluk, hız, kaç tane link
bulduğu vb gibi kriterlere göre) ve buna göre bir değerlendirme yaparak
size sunan bir servis. Isterseniz, ana menüden kullanıcı ara yüzünü
Türkçe seçebiliyorsunuz. "Integrate Results" seçeneği ile, her bir "Arama
Motoru" ndan gelen cevaplar birleştirilip size sunulabiliyor.
o
All In One : (http://www.albany.net/allinone) Konu katalogu içindeki
her bir içerik ile ilgili olarak en uygun sorgulama imkanını size sunan
Arama Motorları bir menü sistemi içinde veriliyor. Konu kataloglarını
Arama motorları ile birleştirmesi güzel bir düşünce.
o
Meta Search : (http://metasearch.com/) Birçok arama motorunda aynı
anda sorgulama yapabileceğiniz bir servis. Ayrıca, dosya taraması yapma
(kategoriler içinde) ve on-line sözlük kullanma imkanınız da var.
o
Search Com : (http://www.search.com) :İyi bir konu katalogu var.
Ayrıca, bir çok Arama Motoru Servisine aynı menüden erişebilirsiniz. İlk
başta, Yahoo default olarak geliyor.
o
Netscape Net Search : (http://home.netscape.com/home/internetsearch.html) Çok yalın bir ara yüz ile, popüler sorgulama servislerini
(Yahoo, Lycos, InfoSeek, Magellan, Excite, OpenText, WhoWhere,
BigFoot) kullanmanızı sağlıyor. Internet White Pages (kurum sorgulama)
ve Yellow Pages (kişi sorgulama) imkanları var. Daha pek çok ilginç
arama sistemini entegre bir şekilde içinde barındırıyor.
o
Internet Secretary : (http://www.elegancenet.com/ss/main.htm)
Yüzlerce Arama Motoruna erişebileceğiniz bir servis.
o
Net Locator : (http://nln.com) İyi bir kullanıcı arayüzü ile birçok arama
motoruna erişebileceğiniz bir servis.
11.15.1. Web Üzerindeki Kütüphane Servisleri
Kütüphaneler, WAIS türü indeksleme sistemleri ile gopher ve Web üzerinden
bağlantı ve sonrasında tarama/bilgi alma şeklinde yeni oluşumlar içine girmektedirler.
İlk başlarda kütüphanelere erişim şekli olan telnet yerini süratle web'e bırakmaktadır.
Her geçen gün Web ara yüzlü kütüphane servisleri çoğalmaktadır. Web ortamının
kütüphane erişiminde kullanılması ile, kullanımını herkesin bildiği kolay bir erişim şekli
ortaya çıkmaktadır. Bir ölçüde, eskiden var olan değişik kütüphanelerdeki değişik
sorgulama, listeleme komutları ortadan kalkıyor ve yerine web arayüzü ve arama
motoru benzeri mekanizmalar geliyor. Web üzerinden erişilebilecek iyi bir kütüphane
kataloguna (Coğrafi Bölgelere, Ülkelere, Kütüphane Tipine göre ilgili kütüphanelerin
adresleri) http://library.usask.ca adresinden (WebCats; Library Catalogues on the World
Wide Web) ulaşılabilir. Ayrıca, Web Virtual Lib
(http://www.w3.org/hypertext/DataSources/BySubject/Overview.html) Web Virtual
Library : Subject Catalogue; Oldukça geniş bir konu katalogu sistemi. Sorgulama
Servisleri Konu kataloglarından ve Arama Motoru sorgularından da değişik kütüphane
sistemlerine ve listelerine ulaşmak mümkün.
12. Evden Internet Bağlantısı nedir?
Bana ne kazandırır?
Bu bölümde, daha çok kişisel bilgisayarlar (PC) taban olmak üzere evden/iş
yerinden internet servisleri kullanmanın yolları, ülke içinde bu amaçla servis veren
yerler ve kişisel bağlantı için gereken yazılım/donanım hakkında bilgiler verilecektir.
Evinizdeki/işyerinizdeki bilgisayardan yapacağınız internet bağlantısı, fazla lafa gerek
yok, internet'i evinizin rahatlığında kullanmanızı sağlayacaktır. Kendi kişisel
bilgisayarınız ise, bağlandığınız süre içinde, internet'e bağlı bir bilgisayar olacaktır.
12.1. Internet’e evden erişim.
Evimdeki bilgisayardan Internet'e nasıl erişebilirim? Bunun için gerekli
donanım, yazılım ve tahmini maliyet nedir? Evet, evinizdeki bilgisayarınızdan internete
kişisel bağlantı yapmanız mümkün. Bunun için;
12.1.1. Gereken donanım:
•
Bilgisayar (PC/Macintosh vb)
•
Harici (External) ya da Dahili (Internal) Modem
•
Telefon hattı
Gerekli yazılım (bilgisayar programı):
•
SLIP/PPP türü bir bağlantı için gerekli her türlü yazılım bedava temin edilebilir.
Windows95, NT, OS/2 gibi işletim sistemleri, PPP bağlantı için gereken desteğe
sahiptirler ve ilave bir program gerekmez.
•
Standart internet servislerini (web, ftp, telnet vb) kullanabilmeniz için gereken
bazı programlar
12.1.2. Diğer gereksinimler:
•
Eğer sadece dial-up bağlantı imkanınız varsa, dial-up bağlantı yapabileceğiniz,
internete bağlı bir merkez ve bağlandığınızda, orada kullanabileceğiniz bir
kullanıcı numarası (account) ya da,
•
slip/ppp türü bağlantıları destekleyen civarınızdaki bir internet servis sağlayıcısı
(internet provider). Kişisel bağlantılar için servis sağlayıcıya belirli bir ücret de
vermeniz gerekebilir.
Günümüzde, modem fiyatları hızlarına ve kalitesine göre değişikler
göstermektedir. Standart 14.400bps modemler 20 US$ ile 50 US$ arasında değişir.
28.800/33.600 bps dahili modem fiyatları ise, 60 US$ ile 200 US$ arasında değişir.
Harici 28.800bps modemler %5-30 daha pahalı olabilir. Bunun yanında, internet servis
sağlayıcılarının istedikleri bağlantı fiyatları çok çeşitlilik göstermektedir. Ortalama,
aylık 30 saat internet kullanımı için İSS'lerin istedikleri fiyatlar, yaklaşık olarak 20-30
US$ civarındadır. (Tüm fiyatlar, 1997 Ekim sonu itibarıyla verilmiştir). Bunun yanında,
bazı ISS'ler, aylık süresiz kullanımlı internet bağlantısı da sunmaktadır. Bunların
fiyatları da 30 US$ ile 60 US$ arasında değişmektedir. Yeni çıkan 56K modemler de
genellikle 33.6 modemlerin fiyatları ile aynı mertebelerde ve belki %10-15 daha pahalı
satılmaktadır. Modem seçiminde ve uygun İnternet Servis Sağlayıcı Şirket seçiminde
dikkat edilmesi gereken bazı hususlar aşağıdaki bölümlerde açıklanmıştır.
12.1.3. Modem Nedir?
Modemler, standart telefon hatlarını kullanarak, farklı yerlerdeki bilgisayarlar
arasında bağlantı yapılmasını sağlayan aygıtlardır. Bu şekilde, bir bilgisayardan diğerine
veri aktarımı yapılabilir, ya da özel bazı protokoller ile, internet servisleri kullanılabilir.
Telefon hatları, normal şartlarda, sadece ses iletebilir. Modemler, bilgisayarlardaki
dijital bilgiyi öncelikle ses sinyallerine (analog sinyal) dönüştürürler (MOdulation). Bu
sinyalleri alan karşı taraftaki modem ise, analog sinyalleri ters dönüşümle
bilgisayarların kullandığı dijital bilgiye dönüştürür (DEModulation).
Modemlerin hızları, 1 saniyede iletebilecekleri bit sayısına göre sınıflandırılır.
2400, 9600, 14400, 28800 ve 33600 bps (bit per second -saniyede iletilen bit sayısı),
günümüzdeki tipik dial-up modem hızlarıdır. Söz gelimi, 14,400 bps bir modem ile
saniyede, kabaca, 14400/8 = 1800 byte , ya da yaklaşık olarak 1.8kbyte bilgi iletilebilir.
Modemlerin hızları, telefon hatlarının gürültü düzeyi ile doğrudan ilişkilidir. Gerçek
hız, her zaman teorik olandan daha azdır.
Modemlerin çoğu, özel bazı sıkıştırma protokolleri ile, düzyazı (ascii) veri
aktarımlarında teorik hız limitlerinin 4 katına kadar hızlara çıkabilirler.
ISDN adaptörleri ile, normal telefon hatları kullanarak, modemlerin hızı
128Kbps seviyelerine çıkabilir. Ancak, bunun için her iki uçta da ISDN desteğinin
olması gerekir.
1997 başlarından itibaren 56K hızında modemler duyuruldu. Ancak, bu konuda
yerleşmiş bir standart (1997 Ekim sonu itibarıyla) henüz yok. Bu yeni teknoloji ile, eğer
bulunduğunuz yer ile Servis sağlayıcınız arasında telefon bağlantısı tamamen dijital ise
(ya da en çok 1 kez analog-dijital dönüşüm varsa) ve servis sağlayıcınızda bu
modemleri destekleyen gerekli donanım varsa, o zaman 33.6K modemlere göre veri
alma hızı %80'lere varan oranlarda artabilmekte. Ancak, bu modemlerle veri gönderme
yine 33.6K ile gerçekleşmekte. Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılan bir araştırmaya
göre, bu ülkedeki telefon hatlarının ortalama %60 ila %80 i 56K destekliyormuş.
Ülkemizde Ekim 1997 itibarıyla 56K desteği veren servis sağlayıcı yok.
Günümüzde kullanılan modemler (dial-up modemler) iki türlüdür. Dahili
(internal) ve harici (external). Dahili modemler daha çok PC/Dos/Windows dünyasında
yaygındır ve bilgisayarımızın BUS sistemine takılan bir kart olarak satılırlar. Harici
modemler ise, bilgisayarımızın seri iletişim portlarından birine takılan, ve kendi güç
kaynağı olan bir cihazdır.
Modemlerle ilgili konularda tartışmaların yapıldığı bir liste var. Buraya üye
olmak için : [email protected] adresine sub modem-l <isim-soyisim> komutunu bir
e-posta mesajı ile göndermeniz yeterli.
Modemler konusunda oldukça ayrıntılı FAQ dokümanlarına
http://www.staff.uiuc.edu/~markz/modem.txt ve http://www.cis.ohiostate.edu/hypertext/faq/usenet/modems/top.html adreslerinden ulaşılabilir.
12.1.3.1. Modem alırken nelere dikkat etmeliyim?
Modem alırken göz önünde tutmamız gereken hususları şöyle sıralayabiliriz :
•
Hız : Günümüzdeki modemler 14,400bps'ten 33,600bps'e kadar hızları
desteklemektedirler.
•
Hata düzeltme : Aldığınız modem MNP4 ve V.42 hata düzeltme standartlarını
desteklemeli.
•
Veri sıkıştırma : Aldığınız modem MNP5 ve/ya V.42bis sıkıştırma standartlarını
desteklemeli
•
Fax özelliği
•
DSVD - Digital Simultaneous Voice/Data
•
Diğer
Bu özelliklerden hangilerine gerçekten gereksinimimiz olduğunu iyi
saptamalıyız. Tabii ki en önemli özellik hız. Günümüzdeki modemler çoğunlukla ya
V32.bis (14,400 bps iletişim standardı) ya da V.34 (28,800/33,600 bps) iletişim
standardı) standartlarındadırlar. Ayrıca, veri sıkıştırma ve hata düzeltme özelliklerine de
(çoğunlukla) sahiptirler. Bu özellikler, genellikle, yeni bir modem alırken ilk göz önüne
alacağınız kriterler olmalı. Günümüzde 28.8/33.6 Kbit/san modemler bir hayli
ucuzlamış durumda ve bütün servis sağlayıcılarının modemleri de bu hızları
destekliyor. Bu yüzden, 28.8/33.6Kbit/san 'lik bir modem almak şu an için en optimum
çözüm olarak görünmekte.
Dahili ya da harici modem tercihi de kullanıcının inisiyatifine kalmıştır. Dahili
modemler bilgisayarınızın içine yerleştirildiği için yer kaplamazlar ve ek bir elektrik
bağlantısı gerektirmezler. Öte yandan, harici modemler de, kolayca, değişik
bilgisayarlarda kullanılabilir, sök/tak derdi hiç yoktur.
12.1.4. Hangi ISS daha iyi? Hangi kriterlere göre ISS
seçimi yapmalıyım?
İşte en zor soru. Aşağıdaki bilgiler size, İSS seçiminde, bir miktar yardımcı
olacaktır :
•
Ücreti ne kadar? Öğrenci/öğretim üyesi/grup vb gibi özel indirimleri var mı?
Peşin ödemede indirim yapıyor mu? Ne yazık ki, İSS'lerin talep ettikleri ücretler
arasında bazen inanılmaz farklar var. Bu konuda dikkatli olmak gerek. Kişisel
bir görüş olarak (/OG/), fiyatların çok pahalı olduğunu söyleyebiliriz. Bu da,
aslında, ülkemizdeki telekomünikasyon hizmetinin çok pahalı olması ve
rekabetin çok az olması ile orantılı. Önümüzdeki yıllarda, İSS ücretlerinin çok
daha az miktarlarda olacağını bekleyebiliriz.
•
Modem servis telefonları normal şehir içi hat ve ücretli mi? Yoksa, sabit ücretli,
sınırsız kullanımlı 822-li hatlara açık mı? (aylık 30 saat ve üzeri bağlantılar için
mutlaka 822-li hatlar üzerinden servis veren bir İSS tercih etmelisiniz. Böylece,
aylık 10 dolar sabit bir ücret ödeyip, buna karşılık hiç ekstra telefon ücreti
ödemiyorsunuz).
•
İSS'nin kaç tane kullanıcısı, ve kaç tane modemi var? Modem başına düşen
kullanıcı sayısı nedir? Kullanıcı başına düşen bağlantı hızı nedir ? (bps ). Çok
kullanıcısı, ama az modemi olan bir İSS'den servis alıyorsanız, sıkça meşgul
çalan modem telefonlarına da hazırlıklı olmalısınız. İSS'nin, mutlaka, kullanıcı
sayısına göre yeterli modemi olmalı. Genellikle, modem başına düşen kullanıcı
sayısı için, 10 civarı (ya da altı ?) iyi bir rakam. Modem hızları için de, İSS'nin
sahip olduğu modemler 28,800/33,600 bps hızında ise, hatlar izin verdiği
müddetçe, şu anki en yüksek hızlardan bağlantı yapabilirsiniz.
•
İSS'nin bağlantı dış dünya ile (internet) hızı ne? İSS'lerin bağlantı hızları 64kbps
ile 1Mbps arasında değişmektedir.
•
Kullanıcılarına hangi servisleri veriyor?
o
internet eğitimi, ücretsiz kurulum (?) ve kurulum paketi
o
kişisel web sayfası servisi
o
ücretsiz telefon destek hattı
o
yerel haber grupları ve tartışma listeleri desteği/servisi
o
e-posta servisi ve e-posta adresi
o
ilave e-posta adresleri (?)
o
Kullanıcılarına özel servisler ve programlar (?)
o
Diğer
•
Ödemelerinizi 1-2 gün geciktirirseniz hemen sözleşmenizi iptal mi ediyor?
•
Başka bir İSS ile anlaşırsanız e-postalarınızı belirli bir süre yeni adresinize
aktarma garantisi veriyor mu? Aynı şekilde, böyle durumlarda, web sayfanızı da
bir süre aktif tutma garantisi veriyor mu?
•
Bulunduğu adres coğrafi olarak size yakın mı? (Özellikle Türk Telekom bölge
uygulamasına geçtiğinde bu durum daha da önemli olacaktır).
Özellikle, size sağlayacağı servisleri iyi analiz edin. Internet kullanımı sadece
web'de gezinti yapmaktan ibaret değildir. Özellikle, servis sağlayıcınızın size "news"
desteği, kişisel web sayfası desteği ve ücretsiz telefon desteği sağlaması önemli. Eğer
mümkünse, mutlaka birkaç günlük deneme kullanımı alın.
13. Kisisel web sayfasi
Internet erişimi olan herkesin bir web sayfası olabilir. Web üzerinde gezinirken
rastladıklarınıza benzer sayfalar yapabilmeniz için ilk öncelikle bu sayfaları
koyabileceğiniz bir "web sunucusu" olması lazım. Bu sunucular, dışardan insanların,
netscape, msie vb gibi web istemcileri kullanarak ilgili sayfaları görmesini sağlayan
bilgisayarlardır ve bunların üzerlerinde çalışan özel sunucu programlar (httpd) vardır.
Internet Servis Sağlayıcı şirketlerin hemen hemen hepsi kullanıcılarına kişisel web
sayfası hizmeti veriyorlar. Bu yüzden, internet erişiminiz varsa, muhtemelen, kendinize
web sayfası yapabilmeniz için artık hazırsınız demektir.
•
Web sayfaları sunucu bilgisayarda özel bazı dizinler altına konmalı. Hangi dizin
altına konulması gerektiğini de servis sağlayıcınızdan öğrenmelisiniz. Ayrıca,
internet servis sağlayıcınızdan, dışardan kişilerin sayfalarınıza erişebilmesi için
yazmaları gereken tam URL satırını da almalısınız.
•
Hazırladığınız sayfaları
•
Bazı servis sağlayıcılar hazırladığınız sayfaları sizden e-posta ile isteyebilir ve
kendileri web sunucusuna yerleştirebilirler.
13.1. Bir Web Sayfası Neye Benzer? HTML Nedir?
Web sayfaları, 6. Bölüm'de de görüldüğü gibi, HTML adı verilen özel bir
formatlama dili kullanılarak yapılır. HTML, Hypertext Markup Language için
uydurulan bir kısaltmadır. HTML, sayfalara yazacağınız bilgilerin formatlarını (yazı
renkleri, büyüklükleri, paragraf biçimleri vb gibi), sayfalar arasındaki kompozit geçiş
bağlantılarını vb verebileceğiniz vb bazı komutlar içerir. Bunu küçük bir örnekle
açıklayalım :
<HTML>
<BODY>
<CENTER>

Ev Sayfama Hoş
Geldiniz

</CENTER>
<BODY>
</HTML>
Sağdaki başlık, bir web sayfasına bağlandığımızda web istemcimiz ile
gördüğümüz şekil olsun. Bunu üreten ise, aslında, solda görülen HTML kodu. Yani,
web istemcileri ile gördüğümüz cicili-bicili sayfalar aslında, birtakım web
sunucularında tutulan, HTML kodlarından (ayrıca diğer bazı yardımcı elemanlardan) ve
vermek istediğimiz bilgilerden oluşan düz yazı (ASCII) dosyalar!!. Soldaki kısımda
görülen < > işaretleri arasındaki komutlar HTML belirteçleri, ya da HTML komutları
olarak bilinir. HTML sayfaları
<BODY> .... </BODY> arasına yazılan bilgiler/komutlarla (HTML kodu/kaynak
programı) oluşturulur.
Yukarıdaki örnekte, <CENTER>, , örnek HTML
belirteçleri/komutlarıdır. HTML kodu içinde bırakılan boşlukların hiçbir önemi yoktur.
Asıl olan, HTML belirteçleri ile verilen biçimlendirme ortamlarıdır. Aşağıda, genel bir
web sayfası formu görülmektedir :
<HTML>
<HEAD>
Bu alana, normal olarak web sayfasında görüntülenmeyen bilgiler yazılır. Bunlar;
sayfa başlığı, anahtar kelime tanımlamaları ve sayfa içeriğinde kullanılan karakter
bilgisi (dil, code page vb) vb. dir.
</HEAD>
doküman genelinde öncelikle yüklenmesi istenen JavaScript, VBScript
kodları da bu alana yazılabilir.
<BODY>
Bu alana, doğrudan web sayfasında görülen her türlü düzyazı, formatlama
bilgileri, diğer komutlar vb. yazılır.
</BODY>
</HTML>
Netscape Navigator, Microsoft Internet Explorer, Mosaic, Lynx ve Opera gibi
web istemcileri (tarayıcıları) ise bu HTML kodlarını yorumlayarak sonuçta web
sayfalarının görünen biçimlerini oluştururlar. doküman formatlama özellikleri
düşünüldüğünde, HTML'yi bir kelime işlemci gibi düşünmek te olası. Ancak bir farkla :
HTML her bilgisayar ortamında, her türlü web tarayıcısı ile hep benzer sayfa biçileri
oluşturur ve sunar. HTML'nin doküman formatlama (biçimleme) dışında sunduğu en
önemli özelliklerden biri de dokümanlar içinde ve dokümanlar arası kurulabilecek
bağlantılardır (link). Bu haliyle, dokümanlar arası gezinmek ve bilgiler arasında
dolaşmak mümkün olur.
6. Bölüm'de anlatıldığı gibi, web istemciniz ile bağlandığınız sayfanın kaynak
kodunu (yani HTML halini) istemcinizin "View" menüsü altındaki Page Source
(Microsoft IE için sadece "Source") ile görebilirsiniz. Yani, Web istemcilerinizde
gördüğünüz sevimli sayfalar aslında tamamen ASCII karakterlerden oluşan "metin
dosyalarıdır".
HTML'nin sağladığı bazı önemli özellikler şunlardır :
•
Web sayfalarındaki yazılara değişik formatlar verilebilir (koyu renk yazı, italik
yazı, yazı ortalama, renk verme, değişik boyutlarda yazma gibi),
•
Tablo, Liste, Adres Alanı, sabit genişlikli yazı alanı vb gibi özel biçimler
oluşturulabilir,
•
Web sayfalarında "frame" adı verilen, ve birbirleri ile ilişkilendirilebilen altkısımlar oluşturulabilir.
•
Değişik tipteki menü yapıları ile kullanıcının etkileşimli bir şekilde seçebileceği
veri giriş sistemleri kullanılabilir,
•
Ses, grafik, animasyon gibi uygulamaların web sayfalarından çalıştırılabilmesi
için gerekli ortamlar sağlanabilir,
•
Java, JavaScript, VB Script gibi programlama dilleri ile web içeriklerinin
etkileşimli kullanımı için gerekli ortamları sağlar,
•
Sunucu tarafında çalışan CGI programları ile we içeriklerinin etkileşimli
kullanımını sağlar (şifre uygulamaları, sayaç uygulamaları vb gibi).
HTML standartları sürekli güncellenmektedir. Konu hakkında,
http://www.w3.org adresinden daha ayrıntılı bilgi alınabilir. Şu anki mevcut standart
HTML 3.2 (Eylül 1997). HTML 4.0 standardı üzerinde çalışılıyor.
13.2. Bir web sayfasında görülebilecek tipik elemanlar
nelerdir?
Web'de gezinmişseniz bilirsiniz. Sayfalara bağlandığınızda, karşınıza oldukça
değişik türden bilgi ve bu bilgileri size sunan sayfa elemanları geliyor. Aslında bu,
web'in sağladığı en büyük özelliklerden birisi. Yani, birbirinden çok farklı türden
bilgiye aynı platformda ve kompozit bir şekilde ulaşmak!!
HTML sayfaları, grafik, animasyon, film, müzik, arkaplan müzikleri gibi her
geçen gün artan oranlarda desteklenen bileşenler de içerirler. Bunun yanında,
kullanıcıların etkileşimli bir şekilde doldurabilecekleri formlar, kullanıcının
yönlendirebileceği ve içeriğini değiştirebileceği dizaynlar (dinamik html) da içerir. web
sayfaları yapısı ve web istemci teknolojisi, standart olmayan veri yapılarının da web
üzerindeki diğer bilgilerle entegrasyonuna "plug-in" denilen yardımcı programlar
vasıtasıyla izin verirler.
13.3. Sayfa içeriğinin belirlenmesi
Sayfa içeriği nasıl saptanır? Ön dizayn yapmanın getirebileceği avantajlar
Nelerdir? Nelere dikkat edilmeli?
Web sayfasında hangi bilgilerin yer alacağını saptamak ilk yapılması
gerekenlerden. Sayfanızı hazırlamadaki amacınız ne? Kendinizi tanıtmak mı? Bir ürünü
mü tanıtmak? Ya da, sevdiğiniz bir sanatçı ile ilgili bir sayfa mı yapmak istiyorsunuz??
Daha sonra, 1-2 hafta süreyle web'de gezinin. Sizinkine benzer içerikli sayfalarla
mutlaka karşılaşırsınız. Buradan, iyi ya da kötü tasarımın ne olduğu konusunda
kafanızda fikirler oluşacaktır. Öte yandan, normal bir internet kullanıcısının profesyonel
bir grafik ya da web sayfası tasarımcısı olmasını da bekleyemeyiz.. Bu yüzden, ilk
sayfanız çok sade görünümlü olabilir. Her zaman, web sayfasının içerdiği bilgilerin
önemli olduğunu ve sayfa düzeninin de bu bilgilere kolayca erişimi sağlayacak şekilde
olmasının getireceği kolaylıklar ve avantajları akılda bulundurun. Eğer web
sayfalarınızda birden çok konuyu işleyecekseniz, buna göre ilgili dosyaların sabit diskte
bulunması gereken dizin yapılarını saptamak ta yapılması gereken ilk işlerden biri
olmalı. Her farklı sayfanın farklı bir dizinde saklanması sayfa organizasyonunu
kolaylaştırır.
Belirli bir konuda hazırlanmış iyi web sayfaları, öncelikle, buraya bağlanan
insanların mümkün olduğunca zahmetsiz ve kısa yoldan isteklerine ulaşmalarını
sağlamalıdır. Ayrıca, konunun dışına taşmadan, verilmek istenen anlatılmalıdır. Hiç
kimse, ekranlar dolusu uzunlukta yazılardan oluşan bir siteyi okumak istemez. Bu
genellikle çok sıkıcı olur.
Web sayfasında ne kadar grafik/resim/ses vb olacağı, bu dosyaların
büyüklüklerinin belirlenmesi de çok önemli. Hiç kimse, bağlandığı bir web sayfasında
100lerce kilobyte tutan bir resim ya da animasyon dosyasının yüklenmesini beklemek
istemez. Web sayfalarında resim ve animasyon kullanımı sayfanın çekiciliğini arttırsa
da, unutmayın ki bu sayfalara ulaşacak kişilerin internet bağlantı hızları 14.4kbps
modem bağlantısı düzeyinde de olabilir.
13.4. Web Sayfası Hazırlamak zor mudur? Özel bir
editöre ihtiyacım var mı?
Web sayfası hazırlamak başta tahmin edildiği gibi ya da sanıldığı kadar zor
değildir. Bu işi kolaylaştıran birçok araç var.
Aslında, HTML dokümanlarının tamamı ASCII karakterlerden oluşan ve
herhangi bir editörde yazılabilen metinlerden oluşmuştur. UNIX üzerinde pico, vi; DOS
altında MSDOS Edit ya da bir windows textpad veya sevdiğiniz herhangi bir metin
editörü kullanarak HTML dokümanlarınızı hazırlayabilirsiniz. Yani, hiç bir özel editöre
ihtiyacınız yok. Ancak, HTML format belirteçlerini hatırlamak ayrı bir dert, yazmak
ayrı bir dert.. Yüzlerce HTML belirtecini hatırlamak profesyonel bir tasarımcı için bile
gerçekten çok zor.
Bunu bertaraf eden bazı yardımcı bilgisayar programları var. Bunlara, "HTML
Editörleri" denir. HTML editörleri 2 grupta toplanır :
•
İlk gruba giren editörler, HTML komutlarını menüler ya da bazı butonlar
yardımıyla doküman içine yazmanızı, ilgili ortamları kolayca oluşturmanızı
sağlar. Bu editörlerden bazıları, yazdığınız HTML kodunun sonuçlarını bir
"preview" pencereden görmenizi sağlarlar. Hemen hepsi, tüm HTML belirteç ve
komutlarının anlatıldığı yardım dosyaları sunarlar. Bazılarında (genellikle
ingilizce) heceleme (spell-check) özelliği vardır. Hazırladığınız sayfaların içinde
kullandığınız resim linklerini, diğer sayfa linklerini vb istatistik tablolar olarak
size gösterebilirler ve bu şekilde dizaynda yardımcı olurlar.
Bu tip editörlerin hemen hepsi, kolay web sayfası hazırlama sihirbazları
(wizard) sunarlar. Böylece, bazı boşlukları doldurarak basit bir web sayfasını
kolayca oluşturabilirsiniz. Ayrıca, hemen hemen tüm editörler, hazırladığınız
sayfaları bir web sunucusuna (FTP ya da HTTP protokolü ile) gönderebilmek
için gerekli araçları (web publishing) da içerirler. Bu editörler, çoğunlukla,
dokümanınız içinde kullandığınız HTML komutlarını farklı renklerde göstererek
sayfanızın oluşturulma sürecini kolaylaştırırlar.
Çoğu editör, bazı temel JavaScript programları/özellikleri ekleme ya da
hareketli GIF resimlerini (animated GIF) kolayca hazırlamanızı sağlayabilirler.
Bu editörlerden bazıları, hazırladığınız web sayfalarındaki HTML
kodlarını kontrol edebilirler ve hatalı/eksik kullanımları saptayabilirler. Bunları
yapan bazı yardımcı programları da http://www.halsoft.com/web-lint adresinde
bulabilirsiniz.
Bu editörlerden en popülerlerinden bazıları HotDog Pro
(http://www.sausage.com), HomeSite, Web Edit, HotMetal ve DiDo 'dur. Bunlar
ve benzeri diğer editörlere (Windows, Mac ve OS/2 için) Raksnet Tucows
yansısından kolayca ulaşabilirsiniz. Adresi :
http://tucows.raksnet.com.tr/tucows.
http://www.zdnet.com/~pcweek/navigator/htmled.html adresinde deHTML
editörleri ile ilgili bilgilere ve bu programların bulunduğu diğer adreslere
erişebilirsiniz.
•
İkinci gruba giren editörler, günümüz windows kelime işlemci programları gibi
(word, wordperfect vb), yazdığınız anda tüm formatlama özellikleri ile birlikte
görebildiğiniz (WYSIWYG - what you see is what you get) türden "görsel
HTML editörleri"dir. Bu programlar kullanılarak, karmaşık HTML kodlarına
bulaşmadan oldukça iyi sayfalar oluşturabilirsiniz. Bu tip editörlerden bazıları,
aynı anda doğrudan HTML koduna da müdahale edebilmenize olanak tanır.
HTML yardımı, kolay sayfa hazırlama sihirbazları, heceleme, web
sunucusuna dosya gönderebilme gibi özellikleri bu programlar da, genellikle,
sunarlar. Benzer şekilde, buton hazırlama, JavaScript programları/komutları
ekleme ya da hareketli GIF resimlerini (animated GIF) kolayca hazırlamanızı
sağlayabilecek özellikler de bu programlarda son günlerde sıkça karşılaştığımız
özelliklerden. Popüler web istemcilerinden olan Netscape Navigator (4.x)
bünyesi içinde yer alan "Composer" bu tür bir editör. Eğer Netscape 3.x
kullanıyorsanız web editörü bu ürünün Gold sürümünde.
Popüler görsel editörlerden bazları ve alabileceğiniz adresler şöyle :
Microsoft Front Page (http://www.microsoft.com) ; Symantec Visual Page
(http://www.symantec.com); Adobe Page Mill (http://www.adobe.com); Claris
Home Page (http://www.claris.com). Ayrıca, Microsoft Internet Explorer 4.x
surumu ile birlikte "Front Page Express" adıyla, orijinal ürünün daha basit bir
sürümü de ücretsiz dağıtılmaktadır. Programlar genellikle Windows (95/NT) ve
Mac (PowerPC) altında çalışmaktadır. Bunlar ve benzeri diğer editörlerin
çoğuna (Windows, Mac ve OS/2 için) Raksnet Tucows yansısından kolayca
ulaşabilirsiniz. Adresi : http://tucows.raksnet.com.tr/tucows.
http://www.zdnet.com/~pcweek/navigator/htmled.html adresinde deHTML
editörleri ile ilgili diğer bazı bilgilere ve bu programların bulunduğu diğer
adreslere erişebilirsiniz.
Görsel editörlerin sundukları imkanlar, çoğu web sayfası hazırlama işi için
yeterli görünmektedir. Özellikle; tablo hazırlama, frame'ler ile çalışma, form hazırlama
gibi yüksek oranda HTML kodlaması gerektiren uygulamalar çok kolay
yapılabilmektedir. Sayfa içinde bağlantı (link) oluşturma, temel formatlama özelliklerini
verme bu tip editörlerle kolaydır. Özellikle, hem görsel editör özelliği sunan, hem de
düz HTML kodunu değiştirebilmenize olanak tanıyan editörler her geçen gün
yaygınlaşmaktadır. Böylece, görsel editörlerle yapamadığınız bazı işleri bütünleşik bir
şekilde, dökmanın HTML hali üzerinde değişiklikler yaparak halledebilirsiniz.
Hiç HTML bilmeden görsel editörlerle web sayfası hazırlayabiliyorum.
HTML'ye yine de ihtiyacım var mı? Bu sayfanızın içeriğine bağlı. Görsel editörler;
tablo, frame, her türlü formatlama, resim/ses vb ekleme gibi özellikleri sağlarlar ve
bunlar ortalama bir web sayfası için yeter. Ancak, özellikle yeni HTML komutları, Java
Appletleri, bazı CGI teknikleri vb eklemek için sayfanızın HTML şekli üzerinde biraz
çalışmanız gerekebilir
Ayrıca, HTML felsefesini anlamak ve formatlama ortamlarını öğrenmek
yazdığınız sayfaya her haliyle hakim olmak demektir. Bağlandığınız sitelerdeki sayfa
içeriklerini anlamak ve bazı teknikleri öğrenmek için de biraz HTML bilmek sonuçta
yararlıdır.
13.5. Bir web sayfası yaptım. Diğer insanların bundan
nasıl haberi olacak?
Bunun birkaç yolu var. Eğer sayfanızda işlediğiniz bir konu varsa (pop müzik ya
da bilgisayar programlama veya başkabirşey..) bununla ilgili listeler ve tartışma
öbeklerine sayfanızın varlığından sözeden mesajlar atabiliriniz. Ayrıca, gönderdiğiniz
her e-posta'nın sonuna isminizden sonra web sayfanızın adresini yazabilirsiniz. Bu yolla
daha çok insanın bilgisi olacaktır. Ayrıca, AltaVista, LyCos gibi popüler arama
motorlarına sayfanızı kaydettirebilirsiniz. Bunun için 7. Bölüm'de ilgili yerleri
okumalısınız.
13.6. Bedava "kişisel web sayfası hizmeti" veren
yerler var mı?
Evet var, ve bunların sayıları her geçen gün artmaktadır. Bu siteler, genellikle,
bir web listeleyicisi (istemci, browser, tarayıcı) ile erişilebilen bir kullanıcı ara yüzü ile,
kişilere kendi ev sayfalarını hazırlama ve saklama servisi vermektedir. Böyle merkezler,
daha çok reklam gelirleri ve bazı sponsorluklar yolu ile bu servisleri bedavaya
verebilmektedir. Web ortamının, her geçen gün, ticari amaçlı olarak daha fazla
kullanılacağını düşünürsek, burada bu servislerin argümanı : "üyelerine bazı paralı
servislerin ve ürünlerin kataloglarını tanıtmak, reklamını yapmak" şeklinde olabilir.
Nedeni ne olursa olsun en önemlisi, bu servisin bedava olması. Burada da, bedava eposta hesap servislerinde olduğu gibi, çok önemli potansiyel güvenlik problemleri var.
Önümüzdeki aylarda bu konuda da hararetli tartışmalar olabilir. Eğer kişisel web
sayfanız yoksa aşağıdaki adresleri bir deneyin.
•
Geocities : http://www.geocities.com/
•
Tripod : http://www.tripod.com/
•
Angel Fire : http://www.angelfire.com
•
Home Pages for Homeless : http://www.homeless.com/
•
CRHome Student Web : http://www.crhome.com/
•
Free Town : http://www.freetown.com/
•
NorthWest Voyager : http://www.nwvoyager.com/
•
Hompage Central : http://www.i-exposed.com/freehp/
•
WebSight Magazine Free Home Page : http://free.websight.com/free/
•
Net Hosting : http://www.nethosting.com/
•
Paradigm-Net Free Home Page : http://www.paradigm-net.com/home/free.htm
•
PHooL Communications : http://phool.dhinternet.com
•
Info Chase : http://www.infochase.com
•
Inca : http://www.inca.de/
Bu servisleri, kötü kullanım ile suistimal etmemek ve kullanım kurallarına
uymak ta bir internet etiğidir. Tabii ki en iyisi, web sayfanızın bulunduğunuz sitede
olması. Web sayfası servisi artık standart bir internet hizmeti haline geldi. Hemen heme
tüm İSS şirketler ve üniversitelerin çoğu kullanıcılarına bu hizmeti vermektedirler.
14. Grafik/Resim/Ses/Video Formatları
14.1. Giriş
FTP/Web kullanırken değişik formatlardaki resim dosyaları, hareketli video
dosyaları, ses dosyaları ile çokça karşılaşırız. Bu kısımda UNIX ve PC üzerinde
kullanılan popüler resim formatları ile bunlarla ilgili resim programları, ses ve hareketli
video formatları ve bunları işleyen programlar hakkında bilgi verilecektir. "Graphics"
karşılığı olarak "Grafik" yerine, anlamı daha iyi verdiği düşünülerek "Resim" kelimesi
tercih edilmiştir.
14.2. Bitmap Nedir?
Bitmap, bilgisayar ekranında (display space) bir resmi görüntülemek için
gereken tüm renk bilgilerinin ekranı oluşturan hex piksel (ekran çözünürlülüğü
dahilinde, adreslenebilir en küçük resim parçası -pixel-) için renk bilgilerinin verildiği
resim formatlarına verilen genel addır. GIF, JPEG, BMP, PCX örnek Bitmap
formatlarıdır. Bitmap dosyaları ekranda görebilmek ve yazıcılardan bastırabilmek için
özel bazı programlar gerekir (Photo Shop, XView, ACDSee vb gibi).
Bitmap formatları, resmin çözünürlülüğüne bağlı sabit bir tanımlama ile resmi
oluştururlar (Raster tekniği). Bu haliyle, eğer resmi ölçeklendirirsek
(küçültme/büyütme) bir çok ayrıntıyı kaybedebiliriz. Vektör bazlı grafik formatlarında
ise, tanımlamalar bağıl olduğu için ölçeklendirmelerde kayıp önlenir (CAD formatları,
Post Script (PS, EPS) formatları gibi).
14.3. Önemli Resim Formatları : BMP,GIF,JPEG,TIFF
Bunların hepsi de resim formatlarıdır. Temel farklı özellikleri vardır (kodlama,
sıkıştırma algoritmaları gibi). Birbirlerine üstünlükleri ve farklı yanları aşağıda kısaca
anlatılmıştır.
BMP: En temel resim formatı BMP'dir (bitmap) Aslında, BMP'nin birbirinden
farklı bir kaç türü var. Özellikle bir X-Windows kullanıcısı ile MS-Windows ya da OS/2
kullanıcısı için farklar mevcut. X-Windows üzerindeki BMP formatı sadece 2 rengi
desteklemekte. MS-Windows ya da OS/2 üzerindeki BMP formatının X-Windows'daki
karşılığı XPM'tir. (pixmap) MS-Windows üzerinde BMP 16 ya da daha çok renk
kaydedebileceğiniz, herhangi bir bir sıkıştırma yapmayan oldukça hızlı bir formattır. Bu
formatta resmin içindeki renk sayısı değil, resmin büyüklüğü önemlidir. 16 renk,
800x600 çözünürlüğünde bir BMP dosyası, 800x600x1/2=240000 byte yer
kaplayacaktır. (16 renk için 4 bit gerekli =1/2byte) Resmin içinde 1, 2 ya da 12 renk
olması hiç önemli değil. 256 renk olarak kaydedilen bir dosya ise, 800x600x1=480000
byte yer tutacaktır (256 için 8 bit=1 byte gerekli. 2^8=256)
GIF: BMP çok hızlı bir format olmasına karşın, oldukça fazla yer kapladığı için
pek tercih edilmez. Elinizdeki dosya 256 renkten fazlasını içermiyorsa, GIF (Graphics
Interchange Format) iyi bir çözüm olabilir. GIF, COMPUSERVE'in geliştirdiği bir
resim formatıdır. İyi bir sıkıştırma algoritması var (LWZ) ve görüntüleme de oldukça
hızlı bir şekilde gerçekleştiriliyor. 256 renk dışında (8 bit) herhangi önemli bir sorunu
yok. Bunun yanında GIF, Web browser-lar ile görüntülenen resimler (inline images)
için standart bir resim formatıdır. Compuserve'in GIF formatında kullandığı LWZ
algoritması (1987) 1985 yılında Unisys firması tarafından patent olarak satın alındığı
için 1993 yılından sonra Compuserve - Unisys arasında bazı problemler çıktı.
(Compuserve, LZW algoritmasının patentli bir algoritma olduğunu bilmiyormuş).
Compuserve, GIF'in yerini alacak, 48 bit true color, renk kaybı olmayan yeni bir resim
formatı oluşturdu (freeware). Bu format PNG olarak adlandırılır. (Patent problemi
yüzünden, CompuServe'in üzerinde çalıştığı ve duyurmak üzere olduğu GIF24 -true
color 24bit GIF standardı- de hiç bir zaman hayata geçirilemedi).
GIF formatının iki farklı versiyonu var : 87a ve 89a. 89a versiyonu, tek bir GIF
dosya içinde birden çok GIF formatlı resim yerleştirilmesine ve anime edilmesine
olanak tanır (animated gif). Ayrıca, GIF89a versiyonu, "interlaced" -katmanlı- görüntü
saklama özelliğine de sahiptir. Bu, özellikle internet üzerindeki resimlerde kullanılır.
Böylece, kullanıcı, GIF formatındaki resmi, her seferinde 1 katman gelecek şekilde
ekranında görür ve resmin bütünü hakkında, tüm resim gelmese bile, fikri olur.
JPEG: Çok renkle (256 renkten fazla) uğraştığınız zaman GIF formatını
kullanmanız mümkün değil. BMP olarak saklarsanız, o kadar çok disk alanı kaplar ki,
Gigabyte-lık HD'ler kullanmanız gerekebilir. Onun yerine JPEG (Joint Photographics
Experts Group) daha iyi bir alternatif olabilir. Yalnız, JPEG az renk içeren
uygulamalarda hem kaliteyi düşürüyor, hem de dosya boyutunda önemli bir değişiklik
sağlamıyor.
Standart JPG formatında, resmin kalitesinden bir miktar ödün vererek sıkıştırma
uygulanır. Böylece dosya boyu bir hayli düşer. Özellikle 24 bit true color
uygulamalarda resim kalitesinin düştüğünü anlamak mümkün değildir. Bu tip
uygulamalarda JPG tercih edilir. JPEG'den ne kadar sıkıştırma istendiği (0-100 arası bir
faktör) seçiliyor ama genellikle 5-95 arası kullanılıyor. 95'den fazlası detay kaybına yol
açıyor, 5'ten küçüğü de dosyayı fazla ufaltmıyor) Ikincisi de, 24 bit->8 bit çevrim. JPG
de, GIF gibi, Web Listeleyiciler tarafından görüntülenebilen standart bir formattır.
JPG, ISO standardı ile tanımlanmış bir formattır ve bir çok değişik kodlama
sistemleri içerir.
TIFF: (Tagged Image File Format) 1, 8, 24 bit'lik formatları var. Hepsinin
sıkıştırılmış ve sıkıştırılmamış 2 farkli tipi mevcut. 1 bit olanı faxlarda dosya iletimi için
kullanılıyor. Çok renkle uğraştığınızda zaman önemli, yer de çok önemli değilse, TIFF'i
kullanmanızda fayda var. JPEG'e göre daha az küçülme sağlasa da, hızı ile bu açığını
kapatıyor.
10. Video (Hareketli Görüntü) Formatları : MPEG, AVI, Quick Time, FLI
Hareketli görüntü formatları, sahneleri arka arkaya (sinema filmi gibi) sürekli
gösterebilen formatlardır. Web üzerinde de kullanılan en önemli hareketli görüntü
formatları MPEG, AVI ve Quick Time'dır. Bunları kısaca görelim :
MPEG : MPEG ( Video Pictures Extended Group), bir ISO hareketli görüntü
(Video) ve ses (Audio) sıkıştırma standartıdır. Video, CD vb gibi ortamlarda hareketli
görüntülerin saklanması ve iletilmesini temin eder. Sıkıştırma oranları 1:50 lere kadar
çıkmaktadır (MPEG-2). WWW browser-lar için neredeyse standart hareketli görüntü
formatı olmuşlardır.
AVI : AVI, Microsoft'un geliştirdiği bir video formatıdır. 24 bit true color,
platformunuzun desteklediği tüm ekran çözünürlülükleri ve ses bu format ile verilebilir.
Quick Time (MOV) : Quick Time, Apple'in geliştirdiği bir hareketli görüntü
formatıdır. Pek çok platformda bu format desteklenir. Bu, AVI'ye göre en büyük
avantajıdır. AVI'dekine benzer özellikler taşır.
14.4. Real Audio/Video
Real Audio, Real Network (http://www.real.com) tarafında geliştirilen ve
internet üzerinde "sürekli" ses iletimini sağlayan bir teknolojidir (Win95/NT ve Mac
sürümleri var). Real Audio formatı, özellikle çok yer kaplayan "WAV" ya da "AU" gibi
ham ses formatlarının yerini almıştır. Kullandığı algoritmalar sayesinde ses verileri
oldukça küçük birimlere sıkıştırılabilmektedir. Geniş bir yelpazede seçilebilen
"örnekleme" aralıkları ile, ses/müzik kalitesinden bir miktar fedakarlık ederek, 14.4kbps
modem bağlantılarında bile gerçek zamanlı sürekli müzik yayınlarını dinlemek mümkün
olabilmektedir.
Real Audio formatı, özellikle internet üzerinde canlı yayın yapan radyo
sitelerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu formatı kullanmak için, aynı şirketin
çıkardığı ve ticari olmayan kullanımlarda "freeware" olan "Real Audio" programına
ihtiyaç var. Programla birlikte, Netscape ve MSIE için gerekli plug-in'ler de geliyor.
Denemek isterseniz, http://www.radio.metu.edu.tr sitesinde, Radyo ODTÜ real
audio formatında 24 saat yayın yapmaktadır. Ayrıca, KentFM, PowerFM gibi birçok
radyo sitesi bulabilirsiniz.
Real Audio 1995'ten beri varolan bir format ve bu yüzden internet üzerinde
ses/müzik iletiminde kullanımı çok yaygındır. 1997 başından itibaren, aynı şirket,
internet üzerinde gerçek zamanlı sesli görüntü (video) iletimi için de "real video"
formatını çıkardı ve audio/video gösterimi için Real Player (v4.0) isminde, klasik
programının yeni bir sürümünü çıkardı. Aslında internet üzerinde video aktarımı için,
Vivo, VDOLive, QuickTime gibi başka formatlar da kullanılmakta. Ancak, RealAudio
alışkanlığı da önemli bir etken olmak üzere, yeni realvideo formatı da çok çabuk kabul
gördü. Şu an, real video kullanarak internet üzerinde yayın yapan TV istasyonları
oluşmaya başladı. Ancak, ortalama olarak, bağlantı hızlarının hala yetersiz olduğunu
söyleyebiliriz. Eğer denemek isterseniz, işte size ülkemizden bir TV kanalı :
http://www.kanald.com.tr
Real Networks, 1997 Ekim ayı içinde, RealMedia adıyla, programının yeni
(v5.0) sürümünü duyurdu. Bu sürümle birlikte, Shockwave plug-in ürünüyle tanınan
Macromedia'nın Flash 2.0 animasyon formatı, RealFlash adıyla real audio ve real video
ile birlikte bütünleşik olarak kullanıma sunuldu. Real Flash, özellikle çizgi film, ürün
tanıtımları vb türü kullanımlarda, yavaş internet bağlantıları üzerinden bile gerçek
zamanlı aktarıma olanak tanıyabiliyor. Bazı animasyon örneklerine Real Networks web
sitesinden ulaşabilirsiniz.
Siz de, eğer isterseniz WAV ya da AU formatındaki ses kayıtlarını RealAudio
formatına; ya da, MOV, AVI gibi formatlardaki filmleri RealVideo formatına
çevirebilirsiniz. Bunun için Real Encoder programına ihtiyacınız var. Aynı siteden bu
program da ücretsiz elde edilebilir.
14.5. Internet Üzerinde Telefon Görüşmesi
Internet üzerinden, normal telefon hatlarını kullanmadan karşınızdaki kişi ile
telefon görüşmesi yapabilirsiniz. Internet'e erişim ya bedava, ya da şehir içi dahili
görüşme ücreti üzerinden olduğu için, özellikle uzun mesafeli (şehirler arası ve milletler
arası) görüşmelerde bir hayli karlı olmaktadır. Henüz fazla yaygın değildir.Internet
üzerinden telefon görüşmesi özellikle (1) gateway'ler üzerinden uzun mesafeli yerlere
fax iletilmesi (2)arayan kişiye sesli mesaj bırakılması (3) normal telefonların
aranabilmesi gibi alanlarda önümüzdeki yıllarda çokça kullanılacağa benzer.
14.6. Resim/ses formatlarına virüs bulaşabilir mi?
Virüsler, temel olarak, bilgisayar programları/program parçalarıdır ve
bilgisayarınızın CPU'sunda işlenmelidir. Grafik ve ses formatları ise (en azından bilinen
formatların tamamına yakını) sadece statik yapıda verilerden (data) oluşur. İçlerinde hiç
çalıştırılabilir kod yoktur. Bu yüzden de virüs taşımaları imkansızdır. Eğer bir resim
formatını okumaya çalıştığınızda bilgisayarınız kilitleniyorsa bunun muhtemel sebebi;
(1) ya resim formatı bozuktur (2) ya da resim görüntüleyen programınızda bir sorun
vardır.
14.7. MPEG Layer 3 (MP3) Ses Formatı
MP3, bir MPEG Ses sıkıştırma formatı ve standartıdır. MPEG Layer 3 standardı
olarak bilinir. Bu format ile, CD kalitesindeki şarkıları (audio) yaklaşık 12'de 1 ine
varan oranlarda sıkıştırabilirsiniz. Söz gelimi, bir şarkı CD'sinde, kabaca, 5 dak. lık bir
şarkı 60mbyte civarında yer tutar (düz WAV formatı ile bir tutabilirsiniz). Eğer bunu
sıkıştırarak MP3'e çevirirseniz bu yaklaşık 5mbyte'a iner (kalitesinden hiç bir şey
kaybetmeden - 44khz, Strereo). Böylece, bu formatla 1 CD'ye yaklaşık 12 saatlik kayıt
sığdırabilirsiniz.
MP3'leri çalmak için bir de iyi MP3 Player'e ihtiyacınız var. En popüler (ve
kesinlikle en mükemmel) program WinAmp. Win95/NT, Mac ve Dos sürümleri var.
Orijinal dağıtım sitesi : http://winamp.lh.net/
Normal müzik CD'lerindeki şarkıları bilgisayarınıza kaydedip MP3 yapmak
olası. Ancak, özellikle telif haklarına dikkat etmek lazım. MP3'lerle ilgili daha geniş
bilgi ve programlara; http://mp3music.simplenet.com/software.html ve
http://barista.stanford.edu/m3c/mp3.html adreslerinden ulaşabilirsiniz.
15. Ek (a)
15.1. Giriş : Türkiye'deki Internet Servislerinin
Gelişimi
Bu bölümde, Türkiye'deki internet servisleri hakkında bazı bilgiler verilecektir.
Eylül 1996'ya kadar daha çok üniversite orijinli olan servisler, bu tarihte Turnet'in
devreye girmesi ile, değişik "İnternet Servis Sağlayıcıları" tarafından
çeşitlendirilmektedir. Şu an, sayıları 70'i aşan servis sağlayıcı firma, ya doğrudan Turnet
üzerinden; ya da Turnet ile yaptıkları IEN anlaşması yoluyla kendi hatları üzerinden
hem kişisel kullanıcılara, hem de kurumsal kullanıcılara (şirketler, vakıflar vb) internet
servisi satmaktadırlar. Internet Teknolojilerinin toplum yaşamında kullanımı yavaş
olmakla beraber çok olumlu gelişmeler de olduğunu söyleyebiliriz. Artık, kitlesel
sınavların (üniversite seçme sınavları, AÖF sınavları, TUS vb gibi) sonuçlarını internet
üzerinden öğrenmek; değişik sanal sergiler düzenlemek; gazeteleri okumak vb
yaşamımıza yavaş yavaş girmeye başlayan etkilerdir.
15.2. Türkiye'de Internet'e bağlı tüm merkezleri nasıl
görebilirim?
1997 başı itibarıyla, ülkemizde 15,000'in üzerinde bilgisayarın internet
bağlantısının olduğu tahmin ediliyor (2. Türkiye'de İnternet Konferansı'ndaki
konuşmalar, Yeditepe Üniv., İstanbul, Aralık 1996). Bunların hepsini listelemek
imkansız. Ancak, eğer binlerce link arasında illa ki dolaşmak istiyorsanız,
http://web.bilkent.edu.tr/inet-turkey/inet-all.html size hitap eden bir sayfa. gelen dosya
biraz büyükçe, ona göre hazırlıklı olun!! Bunun dışında, http://web.bilkent.edu.tr/inetturkey dizininde, konularına göre gruplanmış listeler, yeni eklenen siteler vb. hakkında
da gerekli linkleri ve bilgileri bulabilirsiniz. Ayrıca,
http://www.metu.edu.tr/Turkey/inet-turkey.html ve http://www.ege.edu.tr/Turkiye/
adreslerinden de benzer bilgilere ulaşabilirsiniz.
15.3. Önemli Web Siteleri
Bilkent Web Sitesi : http://web.bilkent.edu.tr Pek çok konuda en iyi başlangıç
noktası. Sıkça güncellenmektedir. Önemli merkezlere linkler. Türkçe/ingilizce FAQ
Dokümantasyonları, güncel kampanyalar.
•
ODTÜ Web Sitesi : http://www.metu.edu.tr
•
TurWeb : http://turweb.com
•
TurNet : http://www.turnet.net.tr
•
Ege Üniv. : http://www.ege.edu.tr
•
Doruk : http://www.doruk.net.tr
15.4. Önemli FTP Siteleri
•
ODTÜ FTP : ftp://ftp.metu.edu.tr Dünya üzerindeki popüler pek çok arşivlerin
(Simtel, Cica, Linux, Games, Sunsite(?), Microsoft, Virus vb ) tıpkıları. Düzenli
güncellemeler. Mutlaka ziyaret edin.
•
Bilkent FTP : ftp://ftp.bilkent.edu.tr TeX arşivi, dokümantasyon. Bazı arşivlerin
tıpkıları. internet yazılımları
•
Ege FTP : ftp://ftp.ege.edu.tr
•
Doruk FTP : ftp://ftp.doruk.net.tr
15.5. Internet üzerindeki medya kuruluşları
Internet yoluyla ulaşılabilecek basın yayın kuruluşlarının sayısı her geçen gün
artmaktadır. Bunlardan bazılarını aşağıda listelemeye çalıştık. Önümüzdeki sürümlerde
Daha ayrıntılı listeler vermeye çalışacağız.
Gazeteler :
•
Dünya Gazetesi (http://www.dunya-gazete.com.tr)
•
Hürriyet (http://www.hurriyet.com.tr)
•
Fanatik ( http://www.fanatik.com.tr/ )
•
Milliyet ( http://www.milliyet.com.tr/ )
•
Sabah ( http://www.sabah.com.tr/ )
•
Turkish Daily News ( http://www.turkishdailynews.com/ )
•
Türkiye Gazetesi (
http://www.ihlas.net.tr/TurkiyeGazetesi/TurkiyeGazetesi.htm )
•
Zaman Gazetesi (http://www.zaman.com.tr)
Dergiler :
•
TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi : http://www.biltek.tubitak.gov.tr/
•
Atlas Dergisi (Atlas Travel Magazine : http://www.turknet.com/atlas/
•
Nokta Dergi Grubu , Istanbul : http://www.medyatext.com/nokta/
Televizyon Kuruluşları :
•
Kanal D : http://www.kanald.com.tr
•
Star : http://www.star.com.tr
•
Kanal 6 : http://www.metyatext.com/kanal6
•
Kanal E : http://www.medyatext.com/kanale
•
Show TV : http://www.medyatext.com/showtv
Radyolar :
Bir çok radyo, yayın akışını ve bazı program içeriklerini internet üzerindeki
tanıtıcı sitelerinden vermektedir. Bazıları ise, Real Audio sistemi ile internet üzerinden
canlı yayın yapmaktadır. Önümüzdeki sürümlerde daha detaylı bir liste oluşturmaya
çalışacağız.
15.6. TÜRKİYE'DE INTERNET'TE YER ALAN BAZI
RADYOLAR
(Orijinal liste : http://www.radyo-odtu.com.tr/ )
o
Radyo ODTÜ : http://www.radyo-odtu.com.tr/
o
Radio Bilkent : http://www.bilkent.edu.tr/~radio/
o
Radio ITU : http://www.ehb.itu.edu.tr/~ituradyo/
o
Dost FM : http://www.ada.com.tr/~dost-fm/
o
Best FM : http://www.medyatext.com/bestfm/
o
KentFM : http://www.kentfm.com.tr
o
Show Radyo : http://www.medyatext.com/showradyo/
o
Gazi'nin Sesi (FM) : http://www.gazi.edu.tr/~atabek/radio.html
o
Baskent Radio : http://www.ekosis.com.tr/baskent/
o
Radyo 2019 : http://www.medyatext.com/2019/
o
Number One FM : http://www.magnet.com/numberone/
o
Power FM : http://www.powerfm.com.tr
o
Radio Bogazici : http://maxwell.ee.boun.edu.tr/radio.htm
Haber Ajansları :
•
AA - Anadolu Ajansı : http://www.metu.edu.tr/AA
16. Ek b
(TURKIYEDE INTERNET)
16.1. Türkiye'nin Internet çıkışları nerelerdendir?
Hızları nedir?
Şu anda Türkiye'nin Internet çıkışını sağlayan merkezler dört grupta toplanabilir:
Üniversiteler ve akademik kuruluşların internet bağlantı çıkışları;
Genellikle ticari kuruluşların ve Internet Servis Sağlayıcılarının (İSS) yararlandığı
TURNET çıkışları
Diğer bazı özel şirketlerin ve servis sağlayıcıların, Turnet ile yaptıkları İnternet
Erişim Noktası (İEN) anlaşması sonrasında kullandıkları firma bazlı doğrudan yurtdışı
internet çıkışları.
Bunların dışında kalan diğer bağlantılar
Akademik Kuruluşlar (Üniversiteler) : Akademik kuruluşların internet
bağlantıları, büyük ölçüde kendi olanakları ile olmaktadır. BITNET'li günlerde ortaya
çıkan TUVAKA (Turkiye Universiteler ve Akademik Kuruluşlar Ağı), özellikle
1993'ten sonra ihtiyaca cevap verememeye başlamıştır. Bu amaçla, TUVAKA-TRNET
ve nihayet ULAKBIM (Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi) oluşumu ile TR'deki
akademik ağ omurgası ve yüksek hızlı internet çıkışları planlanmaktadır. ULAKBIM ile
ilgili bilgiyi "Türkiye'de Internet Hizmetini yönlendiren kuruluşlar" başlığı altında
bulabilirsiniz. ODTU-USA ve EGE-Almanya bağlantıları, şu an için, ULAKBIM
çıkışları olarak görülmektedir. Doğrudan Internet bağlantısı olan akademik kuruluşları
listelemek gerekirse; (Tüm bilgiler, 1997 Şubat sonu itibarıyla geçerlidir; liste tüm
bağlantıları içermeyebilir)
Bağlantı
Hız
Bağlantı
Hız
ODTU-USA
512 kbit/san.
Boğazici Un.-USA
256 kbit/san (?)
EGE UN.-Almanya
256 kbit/san.
Koc Univ.-USA
128(?) kbit/san
Bilkent Un.-USA
256 kbit/san.
............
..........
ITU-USA .
256 kbit/san
ULAKNET, Türkiye'deki üniversiteler ve diğer akademik kuruluşları içine alan ve
bunlara internet erişimi sağlayan bir iletişim ağı kurmaktadır. Ulaknet'in yurtdışı
internet çıkışları, Ankara (512kbit/san) ve İzmir (512kbit/san) dendir. Ankara çıkışının
Ekim 1997 sonlarında 2MBit/san olması planlanmaktadır. Ulaknet yutriçi omurgası,
İstanbul-Ankara-İzmir arasında yüksek hızlı (34Mbit/san) bağlantılar ve bu merkezlere
diğer kuruluşların bağlantıları şeklinde gelişmektedir. Bu ağa, Ekim 1997itibarıyla
30'un üzerinde akademik kuruluş bağlıdır ve sayı her geçen gün artmaktadır.
Ulaknet'e, Ekim 1997 sonu itibarıyla bağlı olan uç sayısı 41 (planlanan sayının
%43'ü); bu uçlara sağlanan bant genişliği 34.7Mbit/san (planlanan bant genişliğinin
%75'i) dir. Ulaknet'e halen bağlı ve sonradan bağlanacak kurumları ve bağlantı takvimi
hakkında ayrıntılı bilgi Ulusal Akademik Ağ Bilgi Merkezi (ULAKBİM)'in
http://www.ulakbim.gov.tr/ulak.html adresinden alınabilir.
Kendi yurtdışı bağlantıları olan üniversiteler ise (ITU, Bogazici Univ. gibi) ulaknet
omurgasını yurtiçi bağlantılar için kullanmakta yurtdışı bağlantılar için ise kendi
bağlantılarını kullanmaktadırlar.
Ticari Kuruluşlar ve TURNET :
Yılan hikayesine dönen Türk Telekom'un TURNET macerası nihayet 1996 Ağustos
ayında noktalandı ve 1995 Kasım'ından beri defalarca açılışı ertelenen TURNET açıldı
(!!!). TURNET'in, ikisi Istanbul'dan (2MBit/san ve 512 kbit/san hızlarında); diğeri
Ankara'dan 2Mbit/san hızında 3 tane USA hattından, sayıları şu an 80 civarında olan
Internet Servis Sağlayıcı Şirketler ticari olarak yararlanmakta ve bu hizmeti 3. kişilere
(ticari kuruluş bağlantıları ve kişisel bağlantılar olarak) belirledikleri fiyatlardan
satmaktadır. TURNET Turkiye Omurgasında ise, Istanbul-Ankara-Izmir üçgeni
birbirlerine 2MBit/san. ile bağlıdır. TURNET ile ilgili bilgileri ve tüm anlaşmalı
Internet Servis Sağlayıcılarının listesini http://www.turnet.ner.tr adresinden almak
mümkündür. Turnet ile Ulusal Akademik Ağ (UlakNet) arasındaki geçiş ise, Turnet
Ankara-ODTÜ arasında 512 kbit/san ve Turnet--İzmir arasındaki 2MBit/san hızlarıyla
sağlanmaktadır. Yazılan tüm bilgiler Ekim 1997 sonu itibarıyla geçerlidir.
İEN Anlaşmasına Dahil Olan Bağlantılar : İsteyen Servis Sağlayıcılar, Turnet ile
İnternet Erişim Noktası (İEN) anlaşması imzalayarak kendi yurtdışı internet çıkışlarını
alabilmektedir.Bu anlaşmaya göre; "ISS'ler, IEN'na minimum 512 Kbit yurt dışı data
hattı ile bağlanacak ve IEN'na bağlı İSS'ler ve TURNET'in trafiğinin taşınması için
Türk Telekom'un belirleyeceği yerde kurulacak olan IEN'nda oluşturulacak havuza yurt
dışı kapasitesinden minimum 256Kbps sağlayacaktır. IEN'da oluşturulacak havuz
trafiğinin %70 oranında dolması durumunda IES'ler, en geç iki ay içerisinde havuza
bıraktıkları bant genişliğini 256 Kbps'ın katları olarak arttıracaklardır. IES, havuzdaki
bant genişliği kullanımında, yapılacak teknik çalışma sonucunda TÜRK TELEKOM
tarafından öneriler doğrultusunda belirlenecek kurallara uyacaktır. " (Sözleşme
metninden aynen alınmıştır). Bu sözleşmenin diğer bir maddesi, yurtiçi trafiğin sadece
Turnet omurgası üzerinden olabileceğini karara bağlamaktadır. Bu bilgiler, Ekim 1997
sonu itibarıyla geçerlidir ve konu ile ilgili daha ayrıntılı bilgi, http://www.turnet.net.tr
adresinden alınabilir.
Diğer Bağlantılar : Bütün bu bağlantıların yanında, burada listelenmemiş, (yabancı
firmaların kendi doğrudan hatları vb gibi) bağlantılar da olabilir.
16.2. Türkiye Internet'e ne zamandan beri bağlıdır?
Türkiye Internet'e Nisan 1993'ten beri bağlıdır. İlk bağlantı ODTÜ'den
gerçekleştirilmiştir. 64kbit/san hızında olan bu hat, çok uzun bir süre, tüm ülkenin tek
çıkışı olmuş ve ilgili arkadaşlar büyük bir özveriyle Internet'i tüm Türkiye'de (öncelikle
akademik ortamlarda) yaygınlaştırmaya çalışmışlardır. Ege Üniversitesi'nden olan
bağlantı ise, 1994 başlarında, 64kbit/san. hızı ile gerçekleştirilmiştir. Ardından sırayla,
Bilkent Ün.(1995 Eylül), Boğaziçi Üniv. (1995 Kasım) ve İTÜ (1996 Şubat) bağlantıları
gerçekleşmiştir. 1996 yılı Ağustos ayında da Turnet çalışmaya başlamıştır.
16.3. Türkiye'de hangi kuruluşlar Internet'e bağlıdır?
Türkiye'deki ulusal internet ağ yapısı, büyük bir üzüntüyle söylemek gerekirse,
henüz tamamlanmamıştır. İlk ODTÜ bağlantısından sonra, 1993-96 yılları arasında,
üniversitelerimizin çoğu X.25/leased line vb şeklindeki bağlantılarla ODTÜ'ye
bağlanmışlardır. Istanbul'dan İTÜ ve Boğaziçi Üniv., Ankara'dan Bilkent Üniv., Gazi
Üniv. ve Hacettepe Üniv. bunlara örnek olarak gösterilebilir. Kamu kuruluşları
arasından, MTA, TT, DIE, vb gibi kuruluşlar da, ODTÜ üzerinden internet erişimine
sahip olmuşlardır. Sonraları, internet servisi alan özel kuruluşların sayısı da sürekli
artmıştır. Ayrıca Tübitak, TR-NET çatısı altında, aynı dönemde, servis.net.tr ve
servis2.net.tr servis sağlayıcılarında bir kullanıcı numarası üzerinden dial-up türü
bağlantılarla bazı özel kuruluşlar ve özel şahıslara internet hizmeti vermeye çalışmıştır.
Şu an için (1997 sonları itibarıyla); pek çok büyük şirket, değişik Internet servis
sağlayıcıları üzerinden internet servisi almaktadır. Kesin sayıyı ve isimleri saptamak
zor. Internet Servisleri yaygınlaştıkça; TR'de internet'e bağlı kuruluşları tarayabilecek
mekanizmalar da devreye sokulabilir. Tahmini bir rakam olarak, 10,000 civarında ticari
şirketin internet erişiminin olduğunu söyleyebiliriz.
Ülkemizdeki Internet kamuoyunun her geçen gün daha fazla bilinçlenmesi oldukça
sevindirici bir gelişmedir. Televizyon/radyo programlarının e-mail adreslerini, www
servislerini ilan etmeleri, günlük gazetelerin yayınlarını Internet üzerinden verebilme
çabaları, siyasi partilerin internete bağlanma çalışmaları, millet vekillerimizin
bazılarının artık e-mail de kullanmaya başlaması ve insanların artık "internet"
varlığından haberdar olmaları hep olumlu kilometre taşlarıdır. Önümüzdeki dönemlerde
Türkiye Internet altyapısı ve gelişimi ile ilgili planların/yatırımların/hedeflerin siyasal
parti ve hükümet programlarına girmesi hepimizin ortak dileğidir.
16.4. Internet'in Turkiye deki Ticari Boyutu
Dünyadaki kullanıma paralel olarak, internet ve ticaret olgusu ülkemizde de
popüler olmaya başlamıştır. 1997 ortalarından itibaren birçok banka, müşterilerine
internet üzerinden kişisel bankacılık servisleri vermeye başlamıştır. Öte yandan, 1996
sonlarından itibaren birçok günlük gazete ve derginin (aynı baskısı olmasa bile) internet
üzerinden yayınlandığını görüyoruz. 1997 sonlarına doğru, deneme amaçlı da olsa, bazı
popüler alışveriş merkezlerinin internet üzerinden alış-veriş imkanlarını yavaş yavaş
müşterilerine açmaktadır. Diğer bir popüler dal da internet üzerinden radyo ve TV
yayımcılığı. Hat hızları şu an fazla yeterli olmasa da, bir çok şirket bu konuda ciddi
atılımlar yapmaktadır. Kullanıcı sayısı ve kullanım oranları arttıkça özellikle reklam
gelirlerinin hatırı sayılır oranlarda artmasını bekleyebiliriz.

Mustafa BABAGİL ve Kamil KUTOĞLU BİLG101 Ders Notları(Güz

Transkript

Benzer belgeler

Layout 1 (Page 1)

ATIL KUTOĞLU 1968 stanbul doğumlu Atıl Kutoğlu stanbul

Eroğlu - Kıbrıs Postası

Ankara`nın Kitapları

Bayim Olur Musun?