24 Emdirme İçin Kullanılan Makinalar Fulardlar Emdirme için

Emdirme İçin Kullanılan Makinalar
Fulardlar
Emdirme için kullanılan en basit ve yaygın makine fularddır.
¾Fulardın esasını, içerisinde flottenin bulunduğu bir tekne ve sıkma merdaneleri oluşturmaktadır.
¾Tekne şekline, merdane sayısına ve yerleştiriliş şekline göre çok değişik fulard şekilleri bilinmektedir.
Çeşitli 2 ve 3 merdaneli fulard tipleri
Metot basit görünse de önemli olan mamulün her tarafına eşit ve düzgün bir şekilde terbiye maddesini aktarmaktır.
Emdirmede önemli olan faktörler
Kumaşın flottede kalış süresini sabit tutabilmek için, teknedeki flotte seviyesinin tüm emdirme işlemi süresince
aynı düzeyde kalması zorunludur.
¾Bunun için kesintisiz çalışma sırasında kumaşın flotteden geçerken birim zamanda aldığı flotte kadar flottenin,
birim zamanda tekneye ilave edilmesi gerekir. Bu husus otomatik dozajlamayla sağlanır.
Fulard Küvetinin Isıtılması
¾Fulard küvetindeki çözeltinin ısıtılması nadiren de soğutulması çok çeşitli şekillerde yapılabilir.
¾Küvet cidarının iki katlı olup bunların arasından doğrudan doğruya su buharı veya sıcak su, yağ, gliserin
geçirerek ısıtma yapılabilir.
¾Bazı konstrüksiyonlarda küvetin içine yerleştirilen serpantinler vasıtasıyla da flottenin ısıtılması sağlanabilir.
Sıkma Merdaneleri
¾Sıkma merdaneleri genellikle üzeri lastik kaplı, içi boş demir silindirlerden oluşmaktadır. Silindir kaplamalarının
sertlikleri ise en sert 100 Shore, orta sert 70-75 Shore, yumuşak kaplama ise 50-60 Shore olarak verilmektedir.
¾İki merdane arasındaki sıkmalarda sorun, bütün merdane enince eşit bir sıkmanın sağlanmasının zor olmasıdır.
¾Etkili ve düzgün bir sıkma çoğunlukla silindir konstrüksiyonu ile ilgili bir durumdur.
¾Bastırmayı sağlayan kuvvet merdanelerin iki ucundaki akslardan etki ettiğinden, merdaneler buralarda daha fazla
bir basınç oluşacak şekilde kavislenmektedirler.
Kavislenme, uygulana basınç (P) ve sıkma silindiri çalışma eni (L) arttıkça artmaktadır.
Kenarlarda ortaya nazaran daha fazla olan sıkmanın, her tarafta bir dereceye kadar eşit olmasını sağlamak için
alınan en basit önlem, merdanelerin orta kısımlarının bombeli yapılmasıdır.
Silindirlerde kavislenme sorununun çözümü için ortaya çıkmış silindir konstrüksiyonları
Bir merdanenin kavislenme derecesi aşağıdaki formülle hesaplanır:
q l4
fm=
EJK
fm= Merdanenin ortasındaki kavislenme
q = Lineer basınç
l = Dayanak noktaları arasındaki mesafe
K = Özel yükleme durumuna ait bir sabite
J = Atalet momenti
E = Elastisite modülü
Demek ki kavislenmeyi azaltmak için dayanak noktaları arasındaki mesafeyi küçültmek gerekecektir. EĞER
DAYANAK NOKTALARI SAYISI SONSUZ OLURSA, KAVİSLENME DE SIFIR OLUR.
¾Bu formülde lineer basınç, atalet momenti ve elastisite modülü, malzeme veya çalışma koşullarına bağlı değerler
olduklarından, bunların büyük derecede değiştirilmesi mümkün değildir.
Kavislenmeden doğan sakıncayı en mükemmel şekilde ortadan kaldıran konstrüksiyonlar içten basınçlı sıvı
(hidrolik) veya basınçlı hava (pnömatik) destekli olanlardır.
Hidrolik Desteklere Örnekler
¾Küsters-Swimming roller
¾Ramisch Kleinewefers-Nipco-Tex
Küsters-Swimming Roller
¾Yüzen merdaneler sabit bir aks ile bunun etrafını saran ve yataklarda dönebilen boru kısmından oluşmaktadır.
Aks ile boru kısmı arasında kalan boşluk iki kenardaki contalarla ve uzunlamasına contalarla ikiye ayrılmaktadır.
24
Nipco-tex Silindirleri
¾Bu silindirlerde dolu silindir aksı sabit dururken, basınç uygulanan bölümün üzerinde bulunan silindirlerin metal
manto ve elastik kaplama kısmı kumaş hareketine göre dönmektedir.
¾Bu nedenle dolu silindir aksında meydana gelen kavislenme , asıl silindir yüzeyini etkilememektedir.
Pnömatik Desteklere Örnekler
¾Ramisch Kleinewefers-Bicoflex
¾Bicofleks merdanesinin göbeğinde içi dolu bir aks, bunun üzerinde üst merdaneye bakan tarafta ve ayrıca iki
yanlarda alt tarafta pnömatik olarak şişirilebilen destek yastıkları, destek yastıklarının üzerinde sırasıyla kılıf,
rulmanlar, çelik boru ve lastik kaplama bulunmaktadır.
¾Düzgün bir sıkma, üst merdaneye bakan destek yastıklarından ortadakinin dış boruya içeriden kenarlardaki
destek yastıklarına nazaran daha yüksek basınç uygulanmasıyla sağlanmaktadır.
Bicoflex merdanelerinin basınç profili:
Gelişmiş fulard silindirlerinde farklı basınç ayarları yapabilmek mümkündür.
PLC vasıtasıyla kontrol edilen bir programla sıkma efektleri ayarlanabilir.
Bicoflex-AF Ölçümü ve otomatik basınç kontrolü
Emdirme (Aplikasyon) Sonrası Reaksiyonun Gerçekleştirilme Şekline Göre Yarı-Sürekli ve Sürekli Yöntemler
Vardır
Pad-Batch, Roll, Jig, Steam, Dry, Dry- Termosol
Yarı-Sürekli Yöntemler
Pad-Batch
Pad-Roll
Pad-Jig
Pad-Batch Yöntemi
Emdirme-Soğukta Bekletme
Avantajları
¾Basitlik: Metod çok basittir. İyi bir fulard ve dok sarma tertibatı yeterlidir.
¾Ekonomiklik:Fiksaj oda sıcaklığında olduğundan, ısı enerjisine ihtiyaç yoktur. Su kullanımı da en azdadır.
Özellikle yıkama da leventlerde yapıldığında ekonomiklik artar. Çok az işçiyle yüksek üretim sağlar.
¾Renk tekrarlanabilirliği: Çektirme metoduyla boyanmış partiler arasındaki renk farklılığı görülmez.
¾Esneklik:Uzun metrajlar kadar kısa metrajlar da çalışılabilir.
Dezavantajları
¾Yüksek kimyasal maliyeti ve uzun süre: Bir reaksiyonun verimi konsantrasyon, sıcaklık ve süre ile belirlendiği
için bu 3 faktörden biri düşük olduğunda diğer ikisinin yüksek olması gerekir.
¾Pad-batch yönteminde, soğukta çalışma nedeniyle konsantrasyon yüksek süre uzundur. Ancak çok sayıda dok
bekletilerek üretim hızı arttırılabilir.
Çalışırken dikkat edilecek hususlar
¾Özellikle reaktif boyamada kullanılan bu yöntemde iyi bir renk tekrarlanabilirliği için banyonun stabilitesi
önemlidir.
0
¾Boya banyosunun sıcaklığının 20 C’ın üzerine çıkması banyo stabilitesini azaltır.
¾Boyarmaddenin sıcak suyla çözülmüş olması, kumaşın çözeltiye ısı taşıması, özellikle rejenere selülozik elyafın
şişerken ısı açığa çıkarması ve yazın çok sıcak işletmelerde işletme suyu sıcaklığının yüksek olması banyoyu
200C’ın üzerine çıkartabilir.
Çalışırken dikkat edilecek hususlar
¾Merkezi kapalı sistem soğutma ile, kumaşın, çözelti ilavelerinin ve teknenin soğutulması sağlanarak, temperatür
farklılıkları nedeniyle ortaya çıkabilecek düzgünsüzlükler önlenmelidir.
¾Minumum tekne hacmi , banyonun sürekli yenilenmesini sağlar ve böylece ortaya çıkabilecek kuyruklanma
problemini önler ve atık çözelti miktarını azaltır.
Çalışırken dikkat edilecek hususlar
¾Kumaşın giriş neminin ve çıkıştaki AF nin sürekli ölçülmesi, kumaşın tüm eni ve boyu boyunca hatalı boyamayı
önler.
25
¾Kumaş geriliminin sabit ve tanımlanmış bir değer olarak önceden belirlenmesi, gerilimdeki değişimler nedeniyle
çözelti alımındaki farklılıkları elimine eder.
Pad-Roll Yöntemi
Emdirme-Sıcakta Bekletme
¾Bir Pad-Roll Tesisi emdirme, sıkma, ön ısıtıcı (IR veya buharlayıcı) termo bekletme kısımlarından oluşur.
Emdirme
Ön Isıtma
Termo Bekletme Kamarasında Sıcak Bekletme
Pad-Roll Yöntemi Nedir?
¾Yarı kesiksiz bir çalışma şekli olup, esası flotte ile emdirme, sıkma ve termo bekletme kamarasında sıcak olarak
(80-1000C) bekletmeye dayanmaktadır.
¾Pad Roll Yöntemi ile bazik işlem, ağartma ve çeşitli boyama işlemlerini yapmak mümkündür.
Avantajları
¾Çalışma enine açık olarak yapılmaktadır.
¾Aynı parti içerisinde değişik enlerdeki kumaşları çalışmak mümkündür.
¾Kullanımı kolaydır.
Dezavantajları
¾Tam kesiksiz bir yöntem olmaması nedeniyle el emeği gerektirir (Örneğin termo bekletme kamaralarının
değiştirilmesi, taşınması).
¾Üretim hızı sürekli sistemlere göre daha düşüktür. Ancak bu sakınca termo bekletme kamarası sayısının 4-5’e
yükseltilmesi ile sistemin durmadan çalışmasını sağlayarak çözülebilir.
¾İşlemlerde baş-son farkı görülebilir. Çünkü termo bekletme kamarasına ilk giren parti başı, en son çıkmakta ve
parti sonuna nazaran termo bekletme kamarasının dolma süresi kadar fazla beklemektedir.
¾Bu durum kendini daha çok boyamalarda göstermektedir.
Çalışırken dikkat edilecek hususlar
¾Sıcak bekletme süreci termo bekletme kamarasında buhar veya buhar/hava karışımı ortamında kumaş belli bir
sıcaklıkta döndürülerek gerçekleştirilir.
En uygun çalışmalar
0
¾Ham viskon astarlık kumaşların direk boyarmaddelerle 80-85 C’da 2-4 saat bekletilerek boyanması.
0
¾Pamuklu kumaşların kükürt boyarmaddeleri ile 100 C’da havasız olarak 1-1.5 saat bekletilerek boyanması.
0
¾Poliamid veya poliamid/selüloz karışımı kumaşların asit veya asit/direk bm. karışımları ile 100 C’da 1.5-2 saat
bekletilerek boyanması.
0
¾Diasetat astarlık kumaşların dispers boyarmaddelerle 75 C’da 2-3 saat bekletilerek boyanması.
0
¾Asetat/poliamid karışımı kumaşların 70-75 C’da dispers/asit boyarmadde karışımları ile 3-4 saat bekletilerek
boyanması.
Pad-Jig Yöntemi
Emdirme-Jigerde Geliştirme
Pad-Jig Yöntemi Nedir?
¾Bu yöntem kısmen az metrajlardaki (500-2000m) açık en çalışmak içindir.
¾Fulardda kimyasal madde çözeltisi ile kumaşa düzgün bir emdirme yapıldıktan sonra, jiggerde o kimyasal
maddenin liflere fiksajı sağlanmaktadır.
¾Yani bu yöntemde kimyasal maddeler (boyarmadde) fulardda kumaşa düzgün bir şekilde aplike edilmekte, sonra
bu maddelerin kumaşa bağlanması yani fiksajı jigerde sağlanmaktadır.
¾Ara kurutma ek bir maliyet getirebilir. Diğer yarı sürekli yöntemlere göre daha komplike, maliyeti yüksek,
makine gereksinimi fazla bir yöntemdir.
Sürekli Prosesler
Pad-Steam
Pad-Dry
Pad-Dry-Thermosol
Pad-Steam
¾Emdirme-buharlama yöntemine göre çalışmadır.
26
¾Çok yüksek kapasiteler için uygun ve ekonomik bir çalışma tekniğidir.
¾Kesintisiz çalışma sözkonusudur.
¾Bu sistemde emdirme sonrası kumaş buhar ortamında sürekli hareket halindedir.
¾Buharlayıcılar yapılan işleme göre farklılık gösterebilir. Örneğin bir ön terbiye buharlayıcısı ile bir boyama
buharlayıcıları birbirinden konstrüksüyon olarak farklıdır. Ancak temelde uygun buhar koşulları sağlamada bir
buharlayıcıdan beklenenler aynıdır.
¾Bir buharlayıcı içerisinde yoğuşma sonucu damlama olmaması için iyi bir izolasyon esastır. Çift cidarlı bir gövde
içerisi cam yünü ile kaplanır. Damlamayı önlemek için tavan rezistanslarla ısıtılabilir.
¾Buharlayıcıda hava olmaması ve buhar kaçışını önlemek için, kumaş giriş ve çıkışları genellikle alt
seviyelerdedir. Bu bölgelerde karşı buhar beslemesi, buhar sızdırmazlık elemanları veya su kapanı sistemi ile buhar
kaçakları önlenmeye çalışılır.
¾Buhar dışarıda kondüsyonlanarak buharlayıcıya gönderilebileceği gibi, buharlayıcının içerisinde de
kondüsyonlanabilir. (Kondüsyonlanmış buhar:Temperatür ve ıslaklığı sabit buhar)
¾Buhar beslemesi genellikle 3 ayrı bölgeden (giriş-orta ve çıkış) yapılarak üniform buhar ortamı yaratılır.
Pad-Steam-Brugman
Pamuk ve pamuk/PET dokuma kumaşlar için Pad-Steam boyama (reaktif ve direk) hatları yüksek giriş kapasiteli
bir kızak, bir fulard, bir buharlayıcı ve bir yıkama ve kurutma hattından oluşur.
Pamuk ve pamuk/PET dokuma kumaşlar için Pad-Steam boyama (Leuco Vat-Ester ve Azoik) hatları, bir fulard, bir
buharlayıcı ve bir yıkama ve kurutma hattından oluşur. Böyle boyama prosesleri için buharlayıcıdan sonra bir hava
pasajı zorunludur. Böylece küp boyarmaddeler yükseltgenirler ve azoik boyamada da geliştirme hava pasajı
esnasında gerçekleşir.
Ön Terbiye için Pad-Steam Hatları (Kombine Buharlayıcılar ile)
¾Kombine buharlayıcılarda pamuk ve pamuk/PET karışımlarının ön terbiyesi yapılabilmektedir.
¾Kostik emdirilmiş ve yüksek temperatürlerdeki atmosferde bulunan pamuklu kumaşlarda liflerdeki şişme
tamamlanıncaya kadar, kırışıklık izi kalma tehlikesi fazladır. Liflerin şişmesinin tamamlanmasıyla mamulde belirli
bir hidrofiksaj sağlanmış olmakta ve dolayısıyla kırışıklık izi kalma hassaslığı azalmaktadır.
¾Bu durumda kumaşın buharlayıcıda ilk 45-60s gergin ve kırışıksız bulunması yeterlidir. Liflerin şişmesi
tamamlandıktan sonra kumaş rulolu yatak üzerinde yığılarak yoluna devam etmektedir. Bu kısım genellikle 1000
metrenin üzerinde kumaş alabildiğinden buradan geçiş 5-6 dakika sürmekte ve böylece buharlayıcıda kalış süresi
6-7 dakikanın üzerine çıkabilmektedir. (100-150m/dak geçiş hızı için)
Kombine Buharlayıcılar
Tek adımda ön terbiye için bir pad-steam hattı, bir empregnasyondan sonra kombine buharlayıcı ve takibeden
yıkama ve kurutma ünitelerinden oluşur.
Askılı Buharlayıcılar
¾Viskon ve harmanları gibi kumaşların gerilimsiz taşınması amacıyla tasarlanmış askılı buharlayıcılar, aynı
zamanda baskılı kumaşların basılı yüzlerinin hiçbir yere değmeden taşınabilmesinde de önem taşır.
¾Looplar sürekli olarak oluşturulur ve herhangi bir duruş olmaksızın birbirini takip eden transport rulolarının
üzerinde buharlayıcı boyunca taşınır.
PET/Viskon dokuma kumaşlar için Pad-Steam hatları bir fulard, gerilimsiz çalışan askılı bir buharlayıcı ve yine
gerilimsiz yıkama ve kurutma ünitelerinden oluşur. Bu hatlar keza gerilime hassas örme mamuller için de
kullanılabilir. Havlu, peluş, kadife gibi kumaşlar için de uygundur. (fleishner)
YIKAMA / DURULAMALAR VE YIKAMA MAKİNELERİ
Washing / Rinsing Washing Machines
Amaç
zYıkamadan amaç, malımızdaki rahatsız edici yabancı maddeleri uzaklaştırmaktır.
zAncak yıkama doğru bir şekilde yapılırsa malımızın görünümü, tutumu ve çekme durumu başta olmak üzere
birçok özellikleri olumlu olarak etkilenirken, yanlış yıkama şartları sonucu malımızın rezil olması da mümkündür.
zYani yıkama işlemleri malımızın kalitesini olumlu ya da olumsuz etkileyen önemli işlemlerdir.
27
zBitim işlemlerinin önemli bir kısmı ile pigment baskı ve boyamaların dışında kalan tüm ön-terbiye, boyama ve
baskı işlemlerinin sonunda bir sonraki işleme geçmeden hatta bazen işlem arasında yıkama veya durulama yapmak
gerekmektedir.
zYani yıkamaların çoğu liflere fikse olmayan boyarmadde ve diğer terbiye maddeleriyle işlem sırasında
reaksiyonların meydana gelmesini sağlayan ya da işlemi kolaylaştıran ve artık işi bitmiş olan maddelerin tekstil
mamulünden uzaklaştırılması için yapılır.
zBunun dışında harman yağları, preparasyon yağları, haşıl maddeleri gibi yabancı maddeleri uzaklaştırmak için de
yıkamalar yapılır. (örneğin yün yıkama)
Yıkama yolu ile uzaklaştırılacak yabancı maddelerin malımıza geliş şekli ve yeri ile malımızda bulunuş şekli ve
yeri (liflerin içinde veya dışında, ipliklerin içinde veya dışında) farklı olabilmektedir.
Ancak yıkamayı yapacak olan için önemli olan bu yabancı maddelerin:
1-Sudaki ve lifteki çözünürlükleri
2- Liflere olan substantiflikleridir.
Yabancı maddeler suda çözünme durumlarına göre üç şekilde sınıflandırılır:
zSuda çözülebilen kimyasal maddeler. (Asitler, tuzlar, bazlar...)
zKolloidal halde çözülebilen maddeler.(Baskı pazarı, yağlar, haşıl maddeleri...)
zSuda çözülmeyen maddeler.(Pigmentler, tozlar...)
Yıkama yolu ile uzaklaştırılacak yabancı maddelerin substantiflikleri
zLiflere substantifliği olmayan veya az olan maddeler (asit, baz, tuz …)
zLiflere orta derecede substantifliği olan maddeler (bazı tensidler, bazı reaktif boyarmaddeler…)
zLiflere substantifliği yüksek olan maddeler (substantif boyarmaddeler, dispersiyon boyarmaddeleri, asidik
ortamda asit bm.leri….)
zAncak substantifliğin yalnızca yabancı madde özelliklerine değil yıkanan lifin özelliklerine hatta banyo
özelliklerine (pH, temperatür) bağlı olarak değiştiği unutulmamalıdır.
Yıkama Mekanizması
zLiflerin ıslanması ve suda çözülemeyen yabancı maddelerin liflerden su yardımı ile banyoya geçebilecek hale
gelmeleri. (Kimyasal madde faktörü etkin)
zYabancı maddelerin mamulden banyoya geçmeleri. (Yıkama makinesi faktörü etkin)
zYıkama banyosuna geçmiş suda çözünmeyen yabancı maddelerin mamule tekrar geçmesinin önlenmesi,
emülsiyon/dispersiyon/koloid halinde kalması(Kimyasal madde faktörü etkin)
zYıkama banyosuna geçmiş yabancı maddelerin mamulden uzaklaştırılmaları. (Yıkama makinesi faktörü etkin)
zSuda çözünen maddeler için “suyla uzaklaşabilecek hale gelme” sözkonusu değildir.
zBunların yıkama maddesi kullanmadan suyla uzaklaştırılması mümkündür ve bu işleme “yıkama” yerine
“durulama” demek daha doğrudur.
zDurulama yerine çalkalama terimi de kullanılabilmektedir.
1- Liflerin ıslanması ve suda çözülemeyen yabancı maddelerin liflerden su yardımı ile banyoya geçebilecek hale
gelmeleri.
zSuda çözünen maddelerin uzaklaştırılması için liflerin ıslanması yeterli iken kolay çözülmeyen ya da hiç
çözülmeyen maddelerin bu kademede uzaklaştırılması mümkün değildir.
zBu kademe kolay çözülmeyen ya da hiç çözülmeyen maddelerin uzaklaştırılması için bir ön hazırlıktır.
zNişasta gibi suda çözülmeyen makromoleküllü yabancı maddelerin veya liflerdeki yağ, mum gibi maddelerin
uzaklaştırılması normal yıkama ile tam sağlanamadığından böyle durumlarda yıkamadan önce enzimlerle
parçalama, bazik işlem, yükseltgen-indirgen ağartma gibi ayrı bir işlem ile suda çözülmeyen bu maddelerin
mütekaip yapılacak yıkamada liflerden uzaklaşabilecek duruma gelmeleri sağlanmaktadır.
zÖn-terbiye işlemleri ayrı mütalaa edildikleri taktirde yıkamanın birinci adımında en fazla karşılaşılan sorunlar
ve çözümleri şöyledir:
zHidrofob yüzeyler – ıslatıcı kullanmak
zMamuldeki metal iyonları – kompleks oluşturucu kullanmak, metal iyonu içeren ve suda çözünmeyen bileşikleri
parçalamak
zYağ-mum-pigment gibi maddeler – temsidler yardımıyla dispersiyon oluşturacak duruma getirmek
28
zSuda çözülen makromoleküler maddeler (kıvamlaştırıcı, pat, sentetik haşıl maddeleri) – Şişirmek, jöleleştirmek
zÖrneklerden anlaşılacağı gibi en önemli görev tensidlere düşmektedir.
zBütün tensidlerin (deterjan, ıslatıcı, emülgatör, dispergatör) yapısında uzun bir hidrofob kısım ile en az bir tane
de hidrofil grup bulunmaktadır.
zAnyonik tensidlerde en sık rastlanan hidrofil gruplar: karboksilat, sülfat, sülfonat
z Katyonik tensidlerde en sık rastlanan hidrofil gruplar: substitue olmuş amonyum ve pridinyum grupları
zNon-iyonik tensidlerin suda çözülmeleri ise molekül zincirlerinde bulunan çok sayıda oksijen köprülerinin suyla
oksonyumhidroksit oluşturmaları sonucu sağlanmaktadır.
zTensidlerin yıkama veya ıslatma veya emülsiyon/dispersiyon oluşturma özelliklerinden birisinin diğerine ağır
basması hidrofob kısmın uzunluğu ve hidrofil kısmın moleküldeki yeri ve sayısı ile yakından ilgilidir.
zTensidlerin bu etkileri göstermesi birinci dercede bunların liflerin ve yabancı maddelerin sınır yüzey
gerilimlerini düşürmesinden kaynaklandığı için bunlara “yüzeyaktif maddeler”de denilmektedir.
zAnyonik yüzeyaktif madde (Sülfatlanmış butilrisinolat)
zLiflerin yüzeyinde yağ ve kir parçaları bulunuyorsa tensid iyonları bu parçacıkların üzerinde hidrofob kısımları
yağa dönük hidrofil kısımları suya dönük şekilde yerleşmektedir.
zBöylece bir taraftan yağ ve su arası yüzey gerilimi azalmakta diğer taraftan yağ ve lif arasındaki adhezyon
azalmakta ve küre şeklini alan yağ liften uzaklaşmaktadır.
Yüzeyaktif maddelerin yağı uzaklaştırması
zTensidler yüzey gerilimi azaltmak yanında elektriksel yükleri nedeniyle de etki gösterirler.
zLifler genel itibariyle negatif yüke sahiptirler. Tensidlerin yönlenmiş yerleşimi bu negatif yükü artırır.
z Anyonaktif bir tensid yağ-kir taneciğinin üzerinde yönlenmiş yerleşim yaptığında bu tanecikte negatif yüklenir.
zLif ve yabancı madde aynı cins yüke sahip olduklarında birbirlerini iterler.
zKatyonaktif tensidlerde tanecik pozitif yükleneceğinden yıkamada fazla kullanılmazlar.
zBununla birlikte protein liflerinde ph 5’in altında (isoelektriksel noktanın altında) yün pozitif yükleneceğinden
(protonlar amino gruplarına bağlanarak bunları pozitif yüklü amonyum gruplarına çevirir) yün, ipek veya
poliamidin yıkanmasında katyonik veya noniyonik tensidlerle yıkanmasında daha iyi sonuçlar alınabilmektedir.
2- Yabancı maddelerin banyoya geçmeleri.
zYabancı maddeler bu kademede uzaklaştırılırlar.
zAsıl görev yıkama makinesine düşmektedir.
zYabancı maddelerin flotteye geçişi I.Fick kanununa uymaktadır:
dn = - D . q . dc . dt
dx
dn = birim zamanda çözeltiye geçen madde miktarı
D = yabancı maddenin difüzyon katsayısı (sıcaklığa bağlı olarak değişir (D = D0 .e-Q/RT))
q = etkili mamul yüzeyi
dc = mamul-flotte yabancı madde konsantrasyon farkı
dx = yabancı maddenin kat edeceği yol
dt = birim zaman
3- Yıkama banyosuna geçmiş suda çözünmeyen yabancı maddelerin mamule tekrar geçmesinin önlenmesi,
emülsiyon/ dispersiyon halinde kalması
zYıkama suyu tekstil mamulü ile sürekli temas halinde bulunduğundan yabancı maddelerin mamul tarafından
tekrar tutulması tehlikesi vardır.
zBunu önlemek yıkama maddelerinin görevi olup burada tensidlerin elektriksel yükleri büyük rol oynamaktadır.
zTensid iyonları aynı yükte oldukların emülsiye/disperge edilmiş parçacıklar (etrafı tensid sarılı) biribirini iterek
birleşmezler.
zDiğer taraftan lif yüzeyinde de tensidler yerleşmiştir ve eş yüklü olduğundan emülsiye/disperge parçacıklar liften
de itilirler.
4- Yabancı maddelerin ortamdan uzaklaştırılmaları
zBu görev yıkama makinesine düşmektedir.
zBirinci derecede flotte akımının şekline (flottenin mekaniksel etki şekli (ör.püskürtme) ve flotte akım yönüne
(ör.ters akım)) ve yıkama sırasında yapılan sıkma-emme işleminin etkinliğine bağlıdır.
29
Yıkamalar
zKesikli olarak
zDoldurup-boşaltmalı kesikli yıkamalar
zTaşırmalı kesikli yıkamalar
zSürekli olarak yapılabilir.
Yıkama Makineleri
Rinsing / Washing Machines
Yıkama makineleri uzaklaştırılacak safsızlığın yapısına ve kumaş üzerinde bulunma şekline göre farklı
konstrüksüyonlarda imal edilirler
zHalat Halinde Yıkama Makineleri
zGeniş Halde Yıkama Makineleri
zDikey Geçişli Yıkama Makineleri
zYatay Geçişli Yıkama Makineleri
zTamburlu Yıkama Makineleri
zPüskürtme Tekneleri
zBekletme Tekneleri
Halat Halinde Yıkama Makineleri
zHortum halinde terbiye gören her cins triko ile durulama maksadı ile yapılan yıkamaların geneli halat halinde
yapılır.
zBüyük çoğunlu kesikli yıkamalardır.
zDoldur/boşalt ya da taşırmalı yıkama uygulanır.
Halat Halinde Yıkamanın Avantajları
zÖzellikle düzeli makinelerde çözelti ve kumaşın her ikisi de hareketlidir ve çok yüksek çözelti kumaş etkileşmi
vardır, difüzyon yolu çok kısadır.
zMamulün büyük kısmı banyo içerisinde olduğundan “etkili mamul yüzeyi” çok büyüktür.
Halat Halinde Yıkama
zHaspel, overflow ve jetler yıkama amacıyla kullanılabilir.
zKumaş yapısına göre %100-700 su tutabilir, kirli çözeltinin bir sonraki yıkama banyosunu kirletmemesi için
aralarda çözelti fazlası uzaklaştırılmalıdır.
Halat Halinde Yıkama Makineleri
zEn ilkel örnek Haspeldir.
zÇözelti oranı yüksek su ve enerji sarfiyatı yüksektir.
zGelişmiş modellerinde yıkamaya yönelik donanımlar vardır.
Fong’S-Dynawin
Brückner Delphin Kontinü Halat Yıkama Makinesi
zOverflow düzelidir.
zSevk çıkrıklarına bastıran silindirler sayesinde sıkma yapar. Bastırma basıncı pnömatik olarak ayarlanabilir.
zGerilimi düşük tutmak amacıyla düze-banyo mesafesi kısadır.
z6-16 bölmeli olabilmektedir, her bölme 75 kg. kapasiteli.
z92-98C’da çalışır
zMaksimum hız 120 m/dak.
Geniş Ende Yıkama Makineleri
Geniş Ende Yıkama
zKontinü çalışan büyük tesislerde ve baskı yapılan işletmelerde kumaşın tabi olduğu işlemlerin büyük ölçüde
geniş ende olmasından dolayı tercih edilirler.
zDoldur/boşalt çalışmaya uygun değildir, taşırmalı yıkama olduğu söylenebilir.
30
zAkışa türbülans kazandırılması burada özel önem taşır çünkü bu makinelerde düzeli halat yıkama makinelerinde
olduğu gibi yüksek bir çözelti ajitasyonu yoktur.
zGerek kumaşın çözeltiden geçişinde gerek çözeltinin kumaştan süzülmesinde laminar akış söz konusudur.
zGeniş yıkama makinelerinde akışa nasıl türbülans kazandırılır?
zSu püskürtme
zSuyu mamul içerisinden geçirme
zÇözeltiyi hareketlendirme (tekneye alttan hava püskürtme-Menzel firmasının modelinde)
zGeniş yıkama makineleri belli sayıda yıkama teknesinin ard arda dizilmesiyle oluşur çünkü yabancı madde
konsantrasyon farkı farkı başlangıçta çok yüksek iken zamanla 0’a yaklaşır yani temizlenme sona erer.
zGeniş yıkama makinelerinin düşey geçişli, yatay geçişli ve tamburlu olmak üzere üç tipi vardır.
Düşey Geçişli Yıkama Makineleri
zBanyoya girerek ıslanan kumaş yukarı çıkarken banyonun bir kısmını beraberinde götürür.
zBu banyonun bir kısmı yerçekimi etkisi ile kumaş yüzeyinden süzülür. (Laminer akış)
zKumaş üst silindirlerden geçerken gerilim nedeniyle bir miktar sıkılır. Bu iyi bir şeydir çünkü kumaş tekrar
banyoya girdiğinde bünyesine yeniden su alabilecektir.
zSıkılma etkisiyle uzaklaşıp süzülen su da laminer akış gösterir.
zBu makinelerde laminer akımın bozulduğu yer banyo içerisindeki alt silindirden geçiş esnasındadır.
zAlt silindirin dönüşünün oluşturduğu türbülans laminer akışı bozar, az da olsa kumaş içerisinden banyonun
geçişini sağlar.
zBu makinelerde “ters akım prensibi uygulamak su tüketimini azaltır.
zBrugman firmasının çeşitli dikey geçişli modelleri aşağıda gösterilmiştir.
zYeşil noktalı silindirler tahrikli, üçgen işaretlilerde gerilim ölçümü yapılır. L modelinde sıkma var.
zSilidir sayısının artışıyla tahrik edilen silindir gerekliliğine DİKKAT.
Arioli firmasının V21 modeli yıkama teknesinde etkinliği artırmak için çeşitli noktalardan çözelti spreylemesi
vardır.
zYanda Mezzera firmasının HT yıkama makinesi gösterilmiştir.
z120Cda çalışabilen bu modelde ısı geri kazanımı yapılmaktadır.
z17-34 metre kapasitesinde olup 120 m/dak. Hızla çalışabilmektedir.
zÜst silidirler yivlidir ve buhar püskürtmesi yapılmaktadır.
Yatay Geçişli Yıkama Makineleri
zYatay geçişli makinalarda düşey geçişlilerden farklı olarak göze çarpan noktalar:
zBanyo hareketi laminer değildir.
zTeknede statik duran banyo miktarı çok azdır.
zYatay geçişli makinelerde ;
zKumaş üzerindeki banyo yerçekiminin etkisiyle kumaş içerisinden geçmeye çalışır
zKumaş yön değiştirme silindirlerinden dönerken banyo santrifüj etkisiyle kumaşa nüfuz eder (düşey
geçişlilerdeki gibi)
Tamburlu Yıkama Makineleri
zTamburlu makinelerde büyük çapta tek bir silindir kullanılır.
zBu sayede düşey ve yatay geçişli makinelerde çok fazla yön değiştirmeden kaynaklanan gerilimler burada
oluşmaz.
zÖzellikle açık ende terbiye edilen örülmüş kumaşlar için uygundur.
zİki modeli vardır:
zEmmeli tamburlu
zTitreşim tamburlu
Emmeli Tamburlu Yıkama Makineleri
z450 mm çapındaki tahrikli delikli tambur yıkama banyosu içinde dönmekte iken bir pompa silindir içindeki
banyoyu emerek banyoya geri besler.
31
zBöylece bir basınç farkı oluşturulur.
Emmeli Tamburlu Yıkama Makineleri
zKumaş eni dar ise çözelti tamburda üstü kumaşla kapanmamış deliklerden geçmeyi tercih eder.
zBu by-pass durumunu önlemek içintamburların iki ucunda kılıflar bulunur ve kumaş enine göre deliklerin boşta
kalanları kapatılır.
Titreşim Tamburlu Yıkama Makineleri
zBunlarda dış tambur deliklidir ve iç tambur üzerine paslanmaz çelik rulmanlar ile yataklanmıştır.
zİç tambur tahrikli, dış tambur serbest yataklıdır.
zİç tambur döndüğünde banyo her iki yönde de kumaş içerisinden geçer.
zYıkama etkinliği çok yüksektir.
Püskürtme Tekneleri
zYoğun (intensif) yııkama tekneleri olarak ta bilinirler.
zİki tipi vardır:
zYüksek su basıncı kullanan tekneler
zAlçak su basıncı kullanan tekneler
Yüksek Su Basınçlı Püskürtme Tekneleri
z10-30 kg/cm2 arasında basınçlar kullanılır.
zPompa enerji maliyetlerinin çok yükselmemesi için düşük banyo çevrimleri kullanılır, bu nedenle genelde temiz
su kullanılır.
zBu teknelerle kumaş yüzeyini kaplayan yabancı madde, örneğin baskı sonrası baskı patı, etkin şekilde
uzaklaştırılır.
zÖnce ıslatılıp şişirme yapılması daha sonra püskürtme teknesi kullanılması yaygın olan kullanımdır.
zYıkama etkinliği çözeltinin kumaşa yöneltilme şekline bağlıdır.
zÖrneğin baskılı kumaş ise ters yönden püskürtmek iyidir ancak burada kumaş geçirgenliği bir sorun olabilir.
zBu nedenle bir çok durumda teğetsele yakın püskürtme tercih edilir. Böylece kumaşın filtre görevi yapması da
engellenmiş olur.
Alçak Su Basınçlı Püskürtme Tekneleri
zYüksek basınçlılardan farklı olarak büyük su debileri kullanılır. Çevrimde temiz su kullanılması bu nedenle
ekonomik değildir.
zYıkama teknesinin altından emilen banyo kumaş üzerine tekrar püskürtülür/taşırılır.
zSuyun kumaş içerisinden geçirilmesi prensibine dayandığı için çok kalın kumaşların filtre gibi davranacağı
unutulmamalıdır.
zKumaşın sarıldığı tambur tahrikli ve perforjedir.
Kleinewefers firmasının tricoflex modeli.
zBurada su debisi 200m3/saat seviyelerindedir.
zTrikofleks modelinde özel bir tambur sayesinde yıkama her iki kumaş yüzünde de etkin olmaktadır.
Bekletme Tekneleri
zBazı durumlarda uzaklaştırılacak maddenin şişmesi için süreye ihtiyaç vardır, örneğin baskı sonrası yıkamalar.
zMakine boyutunu çok büyütmeden yeterli zamanının geçmesini sağlayan tekneler bekletme tekneleridir.
zMakine boyutunu büyütmeden fazla kumaş almasını temin etmenin yolu kumaşı pililer halinde istif etmektir.
zBunlar da kumaşın banyo içerisinde ve banyo dışında bekletildiği şeklinde iki grupta incelenir.
zKumaşın tamamının banyo içerisinde bekletildiği modellerde karışma olmaması için kumaşın yüzmesi
önlenmelidir.
zBekletme teknelerinde çözeltinin sürekli sirküle etmesi/spreylenmesi tavsiye edilir.
zKumaşın tamamının banyo içerisinde bekletildiği modellere örnek Menzel’in underliquor modelidir.
zÖzellikle selülozun bazlarla muamelesinde havanın oksidasyona neden olmaması için uygundur.
zKumaşın banyo dışında bekletildiği modellere örnek olarak Arioli’nin store modeli verilebilir.
z300 m kapasitelidir, taşıyıcı bant ve spreyleme vardır.
32