2.3 Ara¸stırma Destek Programları

Transkript

TÜBİTAK Araştırma Destek Programlarına Yönelik
ARAŞTIRMA PROJE
ÖNERİSİ
YAZMA REHBERİ
9 Ağustos 2015
1
AÇIKLAMA
Bu rehber, ARDEB Araştırma Destek Programlarına sunulan proje önerilerinin yazımında akademisyenlere yardımcı olmak gayesiyle hazırlanmıştır. İçeriğinin TÜBİTAK, yayımcı, yazarlar ve yazarların çalıştığı kurumlar açısından bağlayıcılığı yoktur. İlgili destek programı kurallarının
ve teknik ayrıntıların tümü bu rehberde bulunmamaktadır. Ayrıca başvuru formları ve değerlendirme süreci zaman zaman güncellenmekte ve
yürütme kurallarında düzenlemelere gidilmektedir. Bu değişiklikleri takip
ederek, başvuru dosyasının en son duyurulan güncel kurallara uyduğundan emin olma sorumluluğu tamamen kullanıcıya aittir. Aynı çekinceler
proje yürütülmesi aşamasında da geçerlidir. Rehber içeriği tavsiye niteliğindedir ve harfiyen bağlı kalmak gibi bir zorunluluk yoktur. Bu rehber
TÜBİTAK tarafından veya adına hazırlanmamıştır.
Teşekkür. Öncelikle uzun yıllar yürüttüğümüz projeler çerçevesinde desteklerini esirgemeyerek tecrübe kazanmamıza yardımcı olan ARDEB personeline ve Galatasaray Üniversitesi BAP birimi çalışanlarına minnettarlığımızı sunarız. Panellerde, kurullarda, ve çeşitli ortamlarda görüşlerini
paylaşan, yurtiçi ve dışı proje deneyimlerini aktaran ve zaman zaman
yaşadıkları sorunları paylaşan meslektaşların da bu rehbere çok katkısı
olmuştur. Kendilerine müteşekkiriz.
Yazarlar Hakkında.
A.M. Uludağ TÜBİTAK destek programlarında 2005’den beri yürütücü
tecrübesi bulunmaktadır. Yine bu programlarda hakem, raportör, moderatör ve danışman konumunda deneyim kazanmıştır. TÜBİTAK tarafından düzenlenen proje yazma etkinliklerine eğitmenlik yapmıştır. İşbu
rehber çerçevesinde kendisine [email protected] adresinden erişilebilir.
H. Ayral 2011 yılından beri, birçok TÜBİTAK ve Avrupa Topluluğu Araştırma Projesinin başvuru süreci ve yürütme aşamalarında katkıda bulunmuştur; bu projelerde araştırma faaliyetlerinin hesaplamalı deney ve
uygulamalarını yürütmüş, idari faaliyetlerine ise bilişim yönünde destek
vermiştir. Ayrıca AB FP7 ve SANTEZ projeleri için de başvuru hazırlayan
ekiplerde görev almıştır.
3
İçindekiler
1 GİRİŞ
7
2 TÜBİTAK DESTEK PROGRAMLARI
2.1 ARDEB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2 Araştırma Grupları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.1 MADES ve BAP birimleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3 Araştırma Destek Programları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3.1 1001 Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme Programı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3.2 3501 Kariyer Geliştirme Programı . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3.3 1002 Hızlı Destek Programı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3.4 1003 Öncelikli Alanlar Ar-Ge Projeleri Destek Programı . . . . .
2.3.5 1005 Ulusal Yeni Fikirler ve Ürünler Araştırma Destek Programı .
2.3.6 1007 Kamu Kurumları Ar-Ge Projeleri Destek Programı . . . . .
2.3.7 3001 Başlangıç Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı . . . . . .
2.4 Başvuru Kısıtları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.5 Proje Ekibi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.6 Proje Bütçeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.6.1 Proje Teşvik İkramiyesi (PTİ) ve Proje Performans Ödülleri (PPÖ)
2.7 ARBİS (Araştırmacı Bilgi Sistemi) ve PBS (Proje Başvuru Sistemi . . . .
2.8 Araştırma Projesi Yaşam Döngüsü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.9 Proje Eğitimleri ve Yardım . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15
15
15
16
16
17
17
19
19
20
21
22
24
25
3 ARAŞTIRMA PROJE ÖNERİSİ ARKA PLANI
3.1 Araştırma Projesi Geliştirme . . . . . . . .
3.2 Konu Seçiminin Boyutları . . . . . . . . .
3.3 Üslûp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4 Panelistler ve AP Önerisinin Hedef Kitlesi
3.5 Metin Destek Unsurları . . . . . . . . . . .
3.6 Estetik ve Özen . . . . . . . . . . . . . . .
3.7 Ekip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.8 Fikrî ve Sınaî Mülkiyet Hakları . . . . . . .
3.9 Akademik Nam . . . . . . . . . . . . . . .
3.10 Bilimsel Metinler ve LATEX . . . . . . . . .
3.11 Bilimsel Türkçe . . . . . . . . . . . . . . .
3.12 Atıf ve Alıntılar . . . . . . . . . . . . . . .
3.13 Proje Girdabı . . . . . . . . . . . . . . . .
3.14 Önerinizi Sunmadan Evvel... . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
26
27
29
33
35
37
38
39
40
40
41
41
43
43
43
4 BAŞVURU FORMU
4.0 Proje Başlığı . . . . . . . . . .
4.0.1 Proje başlığı kısaltması.
4.1 Proje Özeti ve İngilizcesi . . . .
4.1.1 Anahtar Kelimeler: . . .
4.2 Amaç ve Hedefler . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
45
49
50
50
52
53
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
4
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
10
11
11
13
14
4.3 Konu, Kapsam ve Literatür Özeti . . . . . . . .
4.3.1 Genel hususlar . . . . . . . . . . . . . .
4.4 Özgün Değer . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.5 Yöntem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.6 Proje Yönetimi, Ekip ve Araştırma Olanakları .
4.6.1 Proje Yönetimi . . . . . . . . . . . . . .
4.6.2 Proje Ekibi . . . . . . . . . . . . . . . .
4.6.3 Araştırma Olanakları . . . . . . . . . . .
4.7 Yaygın Etki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.7.1 Projeden Beklenen Yaygın Etki . . . . .
4.7.2 Proje Çıktılarının Paylaşımı ve Yayılımı .
4.8 Sunmadan Önce.. . . . . . . . . . . . . . . . .
4.8.1 Sayfanız Kaldıysa.. . . . . . . . . . . . .
4.8.2 Sayfanız Kalmadıysa.. . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
5 BAŞVURU FORMU EKLERİ VE BAŞVURU BELGELERİ
5.1 EK-1: Kaynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2 EK-2: Bütçe ve Gerekçesi . . . . . . . . . . . . . . .
5.2.1 Bursiyerler . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2.2 Makine-Teçhizat . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2.3 Sarf malzemesi . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2.4 Seyahat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2.5 Kurum Hissesi . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.3 Proje Önerisi Sunumu . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.4 Başvuru Belgeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.4.1 Etik ve Yasal İzin belgeleri . . . . . . . . . . .
5.4.2 Destek Mektupları . . . . . . . . . . . . . . .
5.4.3 Proforma Fatura . . . . . . . . . . . . . . . .
5.4.4 Proje Önerisi Değişiklik Bildirim Formu . . . .
6 BAŞVURU VE DEĞERLENDİRME SÜRECİ
6.1 Ön Değerlendirme . . . . . . . . . . . . . . .
6.2 ARDEB/Grup iade . . . . . . . . . . . . . . .
6.3 Panel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.3.1 Panel Oluşturma Süreci . . . . . . . .
6.4 Başkanlık Kararı . . . . . . . . . . . . . . . .
6.5 Projeniz Geçince: PTS (Proje Takip Sistemi) .
6.6 Projeniz Geçmezse . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
57
57
62
65
69
71
79
85
87
89
90
93
93
94
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
96
96
96
98
99
100
100
101
101
102
102
103
104
104
.
.
.
.
.
.
.
105
105
107
108
108
114
115
116
7 KISALTMALAR SÖZLÜĞÜ
117
8 KAYNAKLAR
118
5
Tablo Listesi
I. TÜBİTAK Destek Programları
10
II. ARDEB Destek Programları
10
III. ARDEB’e Bağlı Araştırma Grupları
11
IV. ARDEB Destek Programları Mukayese Matrisi
19
V. Proje Teşvik İkramiyeleri (PTİ)
21
VI. Proje Ekibi Kısaltmaları
82
VII. Burslar (2014 Temmuz itibarı ile)
98
6
1
GİRİŞ
Fikirlerinizi gerçekleştirmek, araştırma ekibi kurmak, kariyerinizde ilerlemek, kurumunuzun araştırmacı niteliğine katkıda bulunmak ve potansiyelini kullanmak, lisansüstü öğrenci ve araştırmacı yetiştirmek gibi sebeplerle araştırmalarınıza kaynak sağlamak istiyorsunuz. Bunun yolu da
bir Araştırma Projesi (AP) önerisi hazırlayarak kurumsal destek aramaktan geçiyor.
AP önerisi yazma, özellikle bu konuda deneyimsiz araştırmacılar için
zorlu ve büyük çaba gerektiren bir iştir. Destek sağlayan kurum, yukarıdan belirlenen politikaları hayata geçirmek ve denetlemek için mekanizmalar oluşturur. Bu mekanizmalar içinde zamanla kendine has bir dil
gelişir.
Bu dile ve mekanizmalara aşina olmayan bir araştırmacıya ilk bakışta
önemsiz görünen bir nokta, projenin başarısı için hayati önemde olabilir.
AP önerisi yazım aşamasında üzerinde durmaya gerek görülmeyen bir
ayrıntı, AP yürütme aşamasında büyük sıkıntılar doğurabilir. AP yürütme
aşamasında yapılan bazı ihmaller, AP bitimi ardından verilen performans
ödüllerine başvurmaya engel olabilir.
AP başvuru formaliteleri hususunda araştırmacılar genelde tepkilidir.
Bu dünyanın heryerinde böyledir. AP için kaynak almayı başaran araştırmacıyı da, çoğu anlamsız kağıt işlerinden ibaret görünen önemli bir
bürokratik yük beklemektedir. TÜBİTAK APlerinin de başvuru, değerlendirme ve yürütme süreçlerinde eleştirilecek ve sizin çalışma alanınızla
uyumsuz birçok husus elbette bulunmaktadır. Ancak AP önerisi hazırlamaya girişirken, AP başvuru formuyla güreşmek, ne kadar gereksiz
olduğu üzerine fikirler geliştirmek ve bu fikirleri meslektaşlarınızla paylaşmak yerine, bu dili çözmeye çabalamak çok daha verimli bir yaklaşımdır. Dahası, bir AP önerisi hazırlamanın gereklerini samimiyetle yerine getirerek durumu lehinize çevirip araştırmalarınıza içerik, düzen ve
planlama açısından katkı sağlamanız da mümkündür ve bu araştırma
projesi yazmanın sizin için önemli getirilerinden birisidir.
Öte yandan, proje başvuru ve yürütme süreçleri hakkındaki şikayetlerinizi ve dertlerinizi ileteceğiniz kanallar da bulunmaktadır. TÜBİTAK’ın
bu önerileri çok etkin bir şekilde değerlendiren bir kurumsal geri besleme
mekanizması vardır. Bu mekanizma aracılığıyla söz konusu süreçlerin
geliştirilmesine yardımcı olabilirsiniz.
Ulusal veya uluslararası olsun, finansör kurumların AP önerisi yazımından muhtelif beklentileri bulunmaktadır. Bunlardan en önemlisi, araştırmacının gelecekte yapacağı araştırmayı şimdiden planlamasını, kağıda dökmesini sağlamaktır. AP önerisi destek alamasa bile bu planlama hem ulusal çıkarları temsil eden kurum açısından, hem de araştırmacının bireysel çalışmaları açısından önemli bir fayda temin edecektir.
Türkçe proje yazımının yaygınlaşması, proje kültürünün oluşması, akademik camiamız adına önemli kazanımlardır. Önemli bilimsel gelişmeler
kaydedilecekse bu şekilde olacaktır.
Alanınızda en iyi araştırmacı olduğunuzu ve müstakbel çalışmalarınızı planlama ve projeye dökme ihtiyacı duymadığınızı, aynı sebepten AP yürütme esnasında gelişme raporu vermeniz gerekmediğini iddia edebilirsiniz. Kıymetli vaktinizin evrak işleriyle ziyan olmaması için
proje desteği tek kalemde ve doğrudan hesabınıza yatırılmalıdır... İlk iddianızda haklı olsanız bile sonrakilerde muhtemelen yanılıyorsunuz. Elbette araştırma bir maceradır ve nasıl gideceği önceden bilinemez, ancak büyük serüvenlere de plansız projesiz girişilmez. Ayrıca, siz ne kadar iyi niyetli olsanız da, uygun bir projesi olmadan verilen ve dolayısıyla
denetlenemeyen bir araştırma desteği her türlü usülsüzlüğe açık olacaktır. İnsan tabiatına karşı durmak zordur. Proje boyunca, (bursiyerler veya
cihaz temin eden şirketler gibi) üçüncü kişi ve kurumların da taleplerinin
karşılanması söz konusu olduğundan, planlamasız ve denetleme mekanizması olmayan bir proje kontrolden çıkmaya müsaittir. Bunların birikip
proje bitimi aşamasında karşınıza çıkmasını, uzmanların hesaplarınızı
kurcalayıp size can sıkıcı sorular sormasını asla istemezsiniz. Projeli ve
denetimli bir AP’nin kağıt işlerinin getirdiği yük, çığrından çıkmış bir projenin vereceği baş ağrısına kıyasla, inanın ki çok hafif kalacaktır.
8
Uygulamada araştırmacıların önüne çıkan engel, evrak ve formalitelerin azaltılmasına yönelik bir katkıda bulunmaya girişmeden önce proje
önerisi sunma ve denetleme mekanizmalarının gerekliliğine ikna olmak
ve kullanılan dili çözmek gerekmektedir.
APleri fonlayan ulusal ajansların uyguladığı başvuru ve izleme süreçleri dünya çapında benzerlik arzetmektedir. Model olarak Avrupa Topluluğu gibi kurumları alan TÜBİTAK, binlerce APnin dağıtılmasını ve denetlenmesini üstlenen devasa bir bürokrasidir ve sıkı kurallara bağlı şekilde
çalışmak durumundadır. Bu kuralların birçoğu, zaman içinde görülen suistimaller neticesinde koyulmuştur. Projesini samimiyetle yürütmeye çalışan araştırmacılar için bu kurallar maalesef birer ayak bağıdır. Bu engellerin önünü almak için AP metninde bazı tedbirlerin alınması, risklerin
ve çekincelerin ifade edilmesi gerekmektedir. Yeri geldikçe bu husularda
ayrıntılara gireceğiz.
Birçok ülkede başvuruların niteliği ve miktarı sebebiyle proje başvurularının kabul oranları çok düşüktür. Ülkemizde ise destekler bol olduğu
ve rekabet düşük seviyede seyrettiği için diğer ülkelerde bulunmayan
Proje Teşvik İkramiyeleri (PTİ) ve Proje Performans Ödülleri (PPÖ) gibi
teşvik mekanizmaları getirilmiştir. Bu açıdan araştırmacıların önünde büyük fırsatlar, kolaylıklar ve imkanlar bulunmaktadır. Ancak bu tür teşviklerin bol ama vasat araştırma üretimine yol açmak gibi bir yan etkisi de
vardır. Toplumun ayırdığı bu değerli kaynağın bilime, üretime ve toplumsal refaha katkı sağlamak için en verimli şekilde kullanılması biz araştırmacıların ortak sorumluluğudur.
Rehberde, ARDEB’in en yoğun başvurulan programı olan “1001 Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme Programı" esas
alınmıştır. Diğer ARDEB destek programlarının başvuru formları ve/veya
kullandıkları dil büyük benzerlik arzetmektedir; rehber 1001 programıyla
aralarındaki önemli farklar dikkate alınmak kaydıyla bu programlar için
de kullanılabilir. Bu rehberden fayda sağlamak isteyen araştırmacının
asıl referans olarak TÜBİTAK form ve belgelerini kullanması büyük önem
arzetmektedir.
9
2
TÜBİTAK DESTEK PROGRAMLARI
TÜBİTAK Destek Programları, idare edildikleri birime göre, aşağıdaki
beş başlık altında sınıflanır.
1. ARDEB
2. BİDEB
3. BTDB
4. TEYDEB
5. UİDB
TABLO I. TÜBİTAK Destek Programları
Araştırma Destek Programları Başkanlığı Programları
(Araştırma projesi destekleri)
Bilim İnsanı Destekleme Daire Başkanlığı Programları
(Bilimsel toplantı, burs ve yurtiçi/dışı seyahat destekleri)
Bilim ve Toplum Daire Başkanlığı Destek Programları
(Akademik yayınlar, dergiler, popüler bilim yayınları)
Teknoloji ve Yenilik Destek Programları Başkanlığı Programları
(Teknoloji alanında sanayi işbirlikleri)
Uluslararası İşbirliği Daire Başkanlığı Destek Programları
Elinizdeki rehber Araştırma Destek Programlarına yöneliktir. Bu başlık altında yer alan destek programları da aşağıda sıralanmıştır. Diğer
başlıklar altında yer alan programların başvuru formları, kullandıkları dil
ve değerlendirme süreçleri, ARDEB’inkilerle benzerlikler arzetmektedir.
ARDEB Destekleri, aşağıdaki programlar çerçevesinde dağıtılır:
TABLO II. ARDEB Destek Programları
1001
Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme Programı
1002
Hızlı Destek Programı
1003
Öncelikli Alanlar Ar-Ge Projeleri Destek Programı
1005
Ulusal Yeni Fikirler ve Ürünler Araştırma Destek Programı
1007
Kamu Kurumları Ar-Ge Projeleri Destek Programı
1011
Uluslararası Bilimsel Araştırma Projelerine Katılma Programı
3001
Başlangıç Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı
3501
Ulusal Genç Araştırmacı Kariyer Geliştirme Programı
Not. Destek programları, TÜBİTAK internet sayfalarında hitab ettikleri
kesime göre sınıflanarak Akademik, Sanayi, Kamu, Bilimsel Etkinlik ve
Bilim ve Toplum başlıkları altında sunulmuştur. ARDEB destekleri, internet sitesinde “Akademik destekler” başlığı altında bulunabilir.
10
2.1
ARDEB
TÜBİTAK bünyesinde, yukarıda saydığımız Akademik Destek Programlarının icrasından sorumlu olan birim, Araştırma Destek Programları
Başkanlığı (ARDEB) adını taşır. Üniversiteler, kamu kuruluşları ve özel
kuruluşlardan gelen AP önerilerini bu birim değerlendirir ve yürütür. ARDEB, 2005-2012 yılları arasında önerilen yaklaşık 40.000 projeyi değerlendirmiş ve bunlardan yaklaşık 10.000 adedi desteklenmiştir.
Kaynaklar.
I TÜBİTAK sayfalarında ARDEB’in yapısı ve çalışmaları hakkında, istatistik bilgiler de
içeren sunumlar bulunmaktadır.
I Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Araştırma Destek Programları Başkanlığı Tarafından Yürütülen Programlara İlişkin Yönetmelik
I TÜBİTAK Destek Programları Başkanlıkları Kuruluş, Çalışma Usul Ve Esaslarına
İlişkin Yönetmelik
2.2
Araştırma Grupları
ARDEB tarafından desteklenen akademik disiplinlerin çeşitliliği, farklı
alanlara hitab eden alt birimlerin kurulmasını zaruri kılmıştır. Bu alt birimlere “Araştırma grubu" adı verilir. Bu grupların herbiri, ilgili alanda en
az lisans yapmış, bir çoğu yüksek lisans ve doktora sahibi Uzmanlar ve
Grup Yürütme Sekreterinden oluşur. Projeler hakkında TÜBİTAK adına
karar verme yetkisi, alanda uzman akademisyenlerden müteşekkil Grup
Yürütme Kurulu ve bunun genişlemiş hali olan Grup Danışma Kurulu’na
aittir. Grup yürütme kurulu sekreteri haricindeki kurul üyeleri TÜBİTAK’a
dışarıdan danışmanlık hizmeti veren akademisyenlerdir.
Yürütme kurulu üyeleri gizli olmamakla birlikte, AP önerisi sahiplerinin grup kararlarını etkileme amaçlı kulis yapma teşebbüsleri sebebiyle
açıktan ilan edilmez.
11
ARAŞTIRMA GRUBU
GRUP YÜRÜTME KURULU SEKRETERİ
GRUP YÜRÜTME KURULU
VE
GRUP DANIŞMA KURULU
(AKADEMİSYENLER)
UZMANLAR
Şekil 1: Araştırma Grubunun Yapısı.
Grup Uzmanları. AP öneriniz, ARDEB’e bağlı ilgili araştırma grubu tarafından incelenecek, panele alınacak, kabulünden sonra da takip edilecektir. Bu süre boyunca projenizden sorumlu grup uzmanıyla da doğrudan iletişime geçmeniz gerekebilir. Bu da (şayet böyle bir şey gerçekleşirse) muhtemelen projenizle ilgili rutin dışı, sorunlu bir durum vesilesiyle
olacaktır.
Araştırma Grubu çalışanları, ellerinden sizin sunduğunuz proje gibi
binlercesi geçmiş deneyim sahibi, lisans eğitimlerini ilgili alanlarda yapmış, birçoğu yüksek lisans ve doktora sahibi, uzmanlardır. Aynı uzmanlar
daha ileri aşamalarda projenizin takibinde de görev alacaktır. Bu açıdan
önemli bir sorumluluk yüklendiklerini, ancak karar verici değil, uygulayıcı
oldukları unutmamalıdır. Tüm AP yürütücülerinin çektiği sıkıntıları göğüslemek zorunda kalır ve şikayetleri sabırla dinlerler. Projeleriyle ilgili
12
TABLO III. ARDEB’E BAĞLI ARAŞTIRMA GRUPLARI
ÇAYDAG
Çevre, Atmosfer, Atmosfer, Yer ve Deniz Bilimleri Araştırma Grubu
EEEAG
Elektrik, Elektronik, Enformatik Araştırma Grubu
MAG
Mühendislik Araştırma Grubu
SBAG
Sağlık Bilimleri Araştırma Grubu
SOBAG
Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Grubu
TOVAG
Tarım, Ormancılık ve Veterinerlik Araştırma Grubu
TBAG
Kimya ve Biyoloji Araştırma Grubu
MFAG
Matematik ve Fizik Araştırma Grubu
KAMAG
Kamu Araştırma Grubu
SAVTAG
Savunma ve Güvenlik Teknolojileri Araştırma Grubu
ARDEB’E BAĞLI DİĞER BİRİMLER
ETAP
Eğitim, Tanıtım ve Program Değerlendirme Müdürlüğü
DPM
Destek Programları Müdürlüğü
MADES
Malî Denetleme ve Sözleşmeler Müdürlüğü
alınan kararlara tepki gösteren hocalarla çalışmanın hiç de kolay bir iş
olmadığını belirtmeliyiz. Grup çalışanlarının, projenizin sağlıklı yürümesi
için kazanmanız gereken kişiler olduklarını unutmayın.
Tekrar vurgulamamız gerekirse, projenizin ilgili karar verme yetkisi
Grup uzmanlarına değil, akademisyenlerden oluşan Grup Yürütme/Danışma
Kurulu’na aittir. Şikayetlerinizi ve sorunlarınızı iletmenin muhtelif kanalları mevcuttur. Bu kanalları soğukkanlılıkla kullanmanız salık verilir.
2.2.1
MADES ve BAP birimleri
Destek alması halinde, ilgili Araştırma Grubu, APnizin yürütülmesinin takibinden de sorumludur. Projenizi ele alan panel üyelerinden birisi projeniz için danışman atanır ve projenizin gelişme raporları bu danışman
aracılığıyla takip edilir1 . Projenizle ilgili mâli konularda karar alma hususunda yine ilgili Araştırma Grubu yetkilidir.
1
Paneller hakkında bilgi için bkz. Bölüm 6.3
13
Projelerin yürütülmesini mâli açıdan takip edense, bir başka ARDEB
birimi olan MADES’tir. Ancak MADES çalışanlarıyla doğrudan muhatap
olma ihtimaliniz düşüktür, zira, binlerce projenin merkezden yürütülmesinin imkansızlığı sebebiyle, MADES işlerini kurumunuzdaki BAP (Bilimsel
Araştırma Projeleri) birimi aracılığıyla yürütür. Bu birimler siz AP desteği
aldıktan ve MADES’le sözleşme imzaladıktan sonra devreye girer. Ancak BAP çalışanları sizin projenizle ilgili tüm sözleşme ayrıntılarına vâkıf olmayabilirler. BAP birimi talimatlarınızı uygulasa bile yapılacak hatalar eninde sonunda ilgili MADES uzmanından dönecektir. Sizden, yapılan ödemelerin iadesi talep edilebilir. Bu sebeple mâli konularda dikkatli
olunması gerekmektedir.
Bir çok üniversitenin BAP birimi aynı zamanda AP önerisi yazmak ve
yürütmek için danışmanlık hizmeti de vermektedir.
I Kaynak. Araştırma Projelerinde Uygulanacak İdari Ve Mali Esaslar
2.3
Araştırma Destek Programları
Burada ARDEB aracılığıyla dağıtılan TÜBİTAK desteklerini kısaca tanıtmayı hedefliyoruz. Bu bilgilerin değişken olduğunu, her dönem çeşitli tadilatlar yapıldığını vurgulamalıyız. Kurum’un internet sayfalarında
akademik destek programları hakkında ayrıntılı bilgi verilmiştir2 Bu programların ortak bir yönü olarak, altyapı oluşturmaya yönelik olan projelerin desteklenmediğini vurgulamamız gerekir. Mesela, yeni açılmış
bir üniversitede mütevazi de olsa altyapı oluşturma niyeti beyanıyla sunulan bir proje kabul edilmeyebilir. Burada “altyapı" kelimesine nasıl bir
anlam yüklendiği önem arzetmektedir. ARDEB Programları yönetmeliğinde “Altyapıya yönelik inşaat giderleri" proje bütçesinde masraf kabul
edilmeyecek kalemler arasında sayılmıştır. Uygulamada bu husus ilgili
program sayfalarında “Altyapı oluşturmaya yönelik olan projeler desteklenmez" ibaresiyle vurgulanmıştır. Bu sebeple, APnizde inşaat yapma
2
bkz. http://www.tubitak.gov.tr/tr/destekler/
14
niyetiniz yoksa “altyapı" kelimesini kullanmaktan kaçınmanız, kurumunuzdaki halihazır imkanları ayrıca vurgulamanız tavsiye olunur.
2.3.1
1001 Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme
Programı
Amacı, “yeni bilgiler üretilmesi, bilimsel yorumların yapılması veya teknolojik problemlerin çözümlenmesi için bilimsel esaslara uygun projeleri
desteklemektir". Bu programda araştırmanın özgünlüğü ön plandadır.
Doktoralı üniversite çalışanları ve lisans diploması sahibi özel/kamu kuruluşu çalışanları başvurabilir. Bu program “tabandan tavana" ilkesiyle
çalışır, yani yapılacak araştırmanın konusunu ve hedefini belirlemek tamamen başvuru sahibine bırakılmıştır. Bir başka değişle “Bor kullanan
teknoloji geliştirme" gibi önceden belirlenmiş bir araştırma konusu yoktur. Bu ikinci türden destekler, 1003 programı dahilinde dağıtılır.
2.3.2
3501 Kariyer Geliştirme Programı
Amacı; “kariyerlerine yeni başlayan doktoralı genç bilim insanlarının çalışmalarını proje desteği vererek teşvik etmektir". Genel itibariyle 1001
projelerine benzer, tek farkı panel değerlendirmesinde projenin yaygın
etkisinin yanı sıra yürütücüsünün kariyer gelişimine etkisi de dikkate alınmasıdır. Doktora/tıpta uzmanlık/sanatta yeterlilik derecesinin alındığı tarihi izleyen 7 yıl içinde başvuru yapılabilir. Doktora/sanatta yeterlik/tıpta
uzmanlık derecesinin alındığı kurum/ kuruluştan farklı ve Türkiye’de yerleşik olan bir kurum/kuruluşta kadrolu olarak çalışanlar başvurabilir.
2.3.3
1002 Hızlı Destek Programı
Amacı, “acil, kısa süreli, küçük bütçeli araştırma ve geliştirme projelerine
destek sağlamaktır. 1001 programının küçük ölçeklisi gibi tasavvur edilebilir. Doktoralı veya doktora yapmakta olan üniversite/araştırma enstitüsü
15
çalışanları ve Araştırma Hastanelerinde çalışan tıpta uzmanlık öğrencileri veya tıpta uzmanlık derece sahipleri başvurabilir.
2.3.4
1003 Öncelikli Alanlar Ar-Ge Projeleri Destek Programı
Amacı, “Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK) tarafından belirlenen
Ulusal Bilim Teknoloji ve Yenilik Stratejisi (UBTYS) çerçevesindeki öncelikli alanlarda sonuç odaklı, izlenebilir hedefleri olan, ilgili bilim/teknoloji
alanlarının dinamiklerini gözeten ve yurt içinde yapılan Ar-Ge projelerini desteklemek ve bu projeler arasında eşgüdüm sağlamaktır. Öncelikli alanların güncel listesi TÜBİTAK sayfalarında ilan edilmektedir. 1003
projeleri küçük, orta ve büyük ölçekli olmak üzere üçe ayrılır. Azami süre
ve bütçe, proje ölçeğine göre belirlenir. Sunduğu bütçe imkanları açısından en önde gelen program budur. Başvurular iki aşamalı yapılmaktadır.
Artırılmış PTİlerle birlikte bu programda bir de proje yöneticisi kadrosu
bulunmaktadır. Doktoralı üniversite çalışanları veya lisans diploması sahibi özel/kamu kuruluşu çalışanları başvurabilir.
2.3.5
1005 Ulusal Yeni Fikirler ve Ürünler Araştırma Destek Programı
Amacı; “ülkemizde ihtiyaç duyulan, teknolojik dışa bağımlılığımızı azaltacak ve/veya ülkemizin rekabet gücünü artıracak ulusal/uluslararası yeni
bir ürün/süreç/yöntem/model geliştirme amacına yönelik uygulamalı araştırma ve/veya deneysel geliştirme projelerinin desteklenmesidir." Bu programda PTİ ödemesi, proje sonuç raporu kabülünün ardından ve uygun
bir çıktı oluşması kaydına bağlıdır. 1001 programıyla farklı, projenin evrensel özgünlüğünden ziyade ülkemizde yeni olmasının ön plana çıkmasıdır. Lisans diplomalı üniversite veya özel/kamu kuruluşu çalışanları
başvurabilir.
16
2.3.6
1007 Kamu Kurumları Ar-Ge Projeleri Destek Programı
Kamu kurumlarının Ar-Ge ile giderilebilecek ihtiyaçlarının karşılanması
ya da sorunlarının çözüme kavuşturulması amacıyla açılmıştır. Doktoralı
Üniversite veya lisans diploması sahibi özel/kamu kuruluşu çalışanları
başvurabilir.
2.3.7
3001 Başlangıç Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı
Programın amacı, “Ar-Ge projesi hazırlama ve yürütme kültürünün yaygınlaşmasını sağlamak için, ARDEB tarafından desteklenen projelerde
daha önce yürütücü olarak görev almamış olan, üniversite, kamu kurum/kuruluşu veya özel kuruluşlardaki araştırmacıların sunacakları ArGe projelerini desteklemektir." 3001 projelerinde PTİ ödemesi şarta tabidir: PY’nin proje bitiminden sonra, 3001 dışında bir AP önerisine destek
alması üzerinde toplu olarak ödeme yapılır.
Destek programları tanıtım videosunu izlemek için tıklayın.
17
30b
30b
–
–
–
360b
360b
PY+2YA+PD
1,5b
–
0.75b
Destek sınırı (TL)
Yıllık Destek sınırı (TL)
Ekip
Yürütücü PTİ (TL/ay)≤
500
10b
Seyahat (TL)
%10-%50
30b
30b
1,5b
1b
2,5b
2b
2,5m
2,5m
24-36
10b §§
%10-%50
10b
10b
–
‡
0
‡
200b
200b
18
4
Mart- Eylül
“Yeni fikir"
1005
2,5b
–
–
30-48
4
§
İki Aşamalı
“Kamu"
1007
%10-%50
10b
5b
0,5b
0,25b
0
0,5b
–
60b
24
4
Çağrılı
“Başlangıç"
3001
%10-%50
25b
10b
1,5b
0.75b
0
1,5b
225b
225b
36
4
Mart- Eylül
“Kariyer"
3501
‡1005 programı projelerinde PTİ ödemeleri sonuç raporu kabul edildikten sonra yapılır. Sonuç raporu kabul edilen projenin yürütücü ve araştırmacılarına ödenecek PTİ miktarı ilgili Grup
tarafından projenin çıktıları ve başarı düzeyi dikkate alınarak belirlenir.
§Araştırmacının yurt dışında aldığı tam zamanlı aylık bürüt ücretin %50’si.
§§ Saha çalışmasının seyahat, gündelik, ve konaklama toplamı >10b olan durumlarda, ayrıntılı gerekçe verilmesi şartıyla talepte bulunulabilir.
Kurum Hissesi (TL)
Saha Çalışması (TL)
%10-%50
0
10b
Yayım (TL)
%10-%50
–
1,5b
Danışman PTİ (TL/yıl)
§
Yurtdışı Araşt. PTİ (TL/ay)≤
Araştırmacı PTİ (TL/ay) ≤
–
12
36
Azami proje süresi (ay)
Yönetici PTİ (TL/ay)≤
2
4
4
Çağrılı
Açık
Mart- Eylül
“Öncelikli"
“Hızlı"
“Özgün"
Değerlendirme süresi (ay)
Başvuru Dönemleri (ay)
Hatırlatıcı Tanım
1003
1002
1001
TABLO IV. ARDEB DESTEK PROGRAMLARI MUKAYESE MATRİSİ
2.4
Başvuru Kısıtları
Başvuru sahiplerinde aranan niteliklere yukarıda ilgili programlarda değindik. Bu şartları taşıyan araştırmacıların başvurularında da bazı kısıtlar vardır. Mesela proje yürütücüsü olarak aynı dönemde aynı programa
birden fazla proje başvurusu yapılamaz (ancak farklı programlara başvurulabilir). Aynı proje önerisi ile aynı dönemde birden fazla programa başvuru yapılamaz. Yurtdışında ikamet eden veya çalışanlar destek programlarına yürütücü statüsünde başvuramaz. Yurtiçinde çalışan yabancı
uyruklu araştırmacılar, yerli araştırmacılarla aynı statüdedir. Bir araştırmacı birden fazla projede yürütücü veya araştırmacı olarak yer alabilir.
Ancak proje sayısı üzerinde de bazı kısıtlar vardır. Ayrıntılar için ilgili
program sayfalarındaki "Kimler Başvurabilir" başlığına müracat edilmelidir.
2.5
Proje Ekibi
Resmî tanımına göre, Proje Yürütücüsü (PY), “ilgili bilim ve/veya teknoloji alanında gerekli uzmanlığa ve proje hazırlama, yürütme beceri
ve deneyimine sahip, projenin bilimsel, teknik, idari, mali ve hukuki her
türlü sorumluluğunu taşıyan, TÜBİTAK ile proje sözleşmesini imzalayan, proje sonuçlarını bilimsel yöntemlerle değerlendirip yayımlayabilecek ve/veya uygulamaya dönüştürebilecek düzeydeki araştırmacı"dır.
AP önerisi, Proje Yürütücüsü’nün (PY) bir girişimidir ve yürütülmesinden birinci derecede sorumludur. 1001 projelerinde Proje Yürütücüsü,
AP önerisinde en fazla 2 Yardımcı Araştırmacı (YA) ve bir Danışmandan
oluşan bir ekip kurabilir. 1003 projelerinde bu isimlerin üstünde bir de
Proje Yöneticisi statüsü bulunmaktadır.
Proje ekibine ilaveten, proje dahilinde personel istihdam etmek de
mümkündür. Bu personel, “tam veya kısmî zamanlı, proje süresiyle sınırlı
olarak ve işvereni kurum olmak üzere istihdam edilen, sonuç raporunda
adı geçmeyen uzman, teknik eleman, teknisyen, laborant, işçi ve benzeri
19
PROJE GRUBU
PROJE EKİBİ
• Yürütücü (PY)
• Yardımcı Araştırmacı (YA)
• Danışman (PD)
PROJE BURSİYERLERİ
• Doktora-sonrası
• Doktora
• Yüksek Lisans
• Lisans
PROJE ÇALIŞANLARI
(Laborant, teknisyen, vs.)
Şekil 2: Proje grubu.
kişilerden" oluşur. Bu kişiler proje ekibinin birer üyesi değil, proje çalışanı
olarak tanımlanırlar.
Son olarak, proje kapsamında burs vermek suretiyle lisans ve yüksek lisans öğrencileri ve doktora sonrası ziyaretçiler istihdam edilebilir.
Bu kişilere proje bursiyeri adı verilir. Bursiyerler proje ekibinin birer
üyesi sayılmazlar. Bu, başvuru formlarını doldururken ve AP öneri
metinini yazarken akılda tutulması gereken bir noktadır.
Resmi bir terim olmasa da, projeden çeşitli şekillerde desteklenen
tüm kişilerin oluşturduğu topluluğa proje grubu dersek, durumu Şekil
2’deki gibi özetleyebiliriz.
2.6
Proje Bütçeleri
İzleyen tabloda, destek programlarının sunduğu imkanların bir özeti verilmiştir. Bu imkanların tahsisi ve kullanımı üzerinde her programa has
şartlar bulunmaktadır ve bu şartlarda zaman zaman değişikliğe gidil20
mektedir. Bu sebeple sağlıklı bilgi için TÜBİTAK sayfalarında yayımlanan
güncel bilgilere müracaat edilmelidir.
Proje bütçelerinde, proje kapsamında çalışacak talebelere verilecek
burslar, makina/teçhizat, saha çalışması, seyahat, sarf malzemesi ve
proje sonuçlarının yayımına yönelik kalemler bulunmaktadır. Bu bütçelere Proje Teşvik İkramiyesi (PTİ), Kurum hissesi ve yurtdışı araştırmacı
giderleri dahil değildir. Sunulan miktarlar 2013 yılı rakamlarıdır. Toplam
360B TL bütçeyle ile kabul edilen üç yıllık bir 1001 projesinin toplam mâli
hacmini bulmak için, tahminen 150B TL kadar tutabilen PTİ ve Kurum
Hisseleri de eklenirse 510B TL’lik bir meblağa ulaşılır.
PTİ’lerin yanı sıra, “sonuç odaklı destek" felsefesi çerçevesinde proje
bitiminden sonra Proje Performans Ödülleri (PPÖ) sizi beklemektedir.
Bütçeye dahil olmayan ancak proje bitişinin ardından başvurulan ve proje
çıktılarının büyüklüğüne göre 200B TL’ye kadar ulaşabilen PPÖler de
dikkate alındığında, bir 1001 projesinin azami mali büyüklüğü, 710B TL
gibi kayda değer bir tutara ulaşmaktadır.
2.6.1
Proje Teşvik İkramiyesi (PTİ) ve Proje Performans Ödülleri
(PPÖ)
Desteklenen projelerde Yönetici, Yürütücü, Araştırmacı, Yurtdışı Araştırmacı ve Danışman statüsünde görev alanlara Bilim Kurulunca belirlenen
esaslara göre ve proje sözleşmesinde belirlenerek ödenen tutarları PTİ
ödemesi yapılır. Prensipte PTİ’ler AP önerisinin panel puanına göre belirlenir. PTİ’ler, vergilerin düşülmesinin ardından size ödenir.
Başarılı bir projenin en önemli mali getirisi, proje bittikten sonra verilen PPÖ’ler olacaktır. Toplam miktarı makale, patent gibi proje çıktılarının
puanlanmasıyla belirlenen bu PPÖ’ler, proje ekibine dağıtılır. Bu çıktılar
proje bitimini takip eden üç sene boyunca ilgili araştırma grubuna önerilebilir. Projenizi yazarken ve yürütürken PPÖ’lerin akılda tutulmasında
fayda vardır. Önemli bir nokta, proje çıktısı sayılması için yayınlarda (ma21
TABLO V. PROJE TEŞVİK İKRAMİYELERİ (PTİ)
İşlev
Miktar
Proje Yürütücüsü (PY)
≤1500TL/ay*
Yardımcı Araştırmacı (YA)
Proje Danışmanı (PD)
≤750TL/ay*
1500TL/yıl
Proje Yöneticisi (PYÖ)
2500TL/ay
(*)Panel puanına göre belirlenir
kale, tez gibi) TÜBİTAK desteğinin belirtilmesi mecburiyetidir. Sonradan
düzeltme imkanı olmadığı için, bu noktada yapılan ihmaller PPÖ alamamanızla sonuçlanacaktır.
2.7
ARBİS (Araştırmacı Bilgi Sistemi) ve PBS (Proje Başvuru Sistemi
Araştırma projesi başvurusunu çevrimiçi Proje Başvuru Sistemi (PBS)
üzerinden yapmanız gerekiyor. Proje önerinizi hazırlamaya girişmeden
önce mutlaka PBS’ye giriş yaparak sisteme aşina olmalısınız. Bunu son
dakikaya bırakırsanız, sizden talep edilen belgeler hakkında istenmedik
bir sürprizle karşılaşabilirsiniz. Bu başvurunuzdan evvel daha birçok başarılı başvuru yapmış olsanız bile PBS’e bir göz atmada fayda vardır,
zira her başvuru dönemde sistemde güncellemeler yapılabilmektedir.
PBS girişi yapabilmek için de, projelerde yer almaya aday araştırmacıların kayıtlarının tutulduğu Araştırmacı Bilgi Sistemi’ne (ARBİS) kayıt
olmanız gerekiyor. Kayıt esnasında özgeçmiş bilgilerinizi sisteme girmek gerekir. Bunu yapmak zaman alsa da, bu bilgiler sizin hakkınızda
bilgi edinmek için referans alınacaktır. Kendine güvenen, iddalı ve parlak kariyeri olan araştırmacılar genelde bu gibi formaliteleri ihmal etme
eğilimindedir. Bu sebeple, ısrarla vurgulamalıyız ki, bu bilgilerin tam ve
titizlikle girilmesi, TÜBİTAK’la ilişkileriniz için iyi ve önemli bir yatırımdır.
Proje başvurunuzun başarıyla neticelenmesinde etkili olabileceği gibi,
panel görevleri ve dış danışmanlık gibi görevlerde de ARBİS bilgileri re22
ferans alınabilir.
PBS tanıtım videosunu izlemek için tıklayın.
PBS kullanım rehberi videosunu izlemek için tıklayın.
23
2.8
Araştırma Projesi Yaşam Döngüsü
Üç senelik bir 1001 projesinin, destek sözleşmesi imzalanarak yürürlüğe
girişi milat alınırsa, şöyle bir takvim önümüzde belirmektedir:
1. Destek Başvurusu Öncesi
1.1 AP önerisi yazımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (–7 aya kadar)
1.2 Başvuru formalitelerinin tamamlanması . . . . . . . . . . . . . . ( –7 ay)
2. AP önerisi değerlendirme
2.1 AP önerisi şekilden inceleme sonuçlarının ilanı . . . . . . . (–6 ay)
2.2 Paneller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (–5 ve –4 ay arası)
2.3 Panel sonuçlarının ilanı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .(–3 ay)
3. AP Yürütme
3.1 AP desteğinin başlaması (sözleşmenin imzalanması) . . (0 ay)
3.2 Birinci Gelişme Raporu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (+12 ay)
3.3 İkinci Gelişme Raporu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (+24 ay)
3.4 Sonuç Raporu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (+36 ay)
3.5 AP desteğinin bitişi (Sonuç Raporunun kabulü) . . . . . . (+38 ay)
4. AP sonrası: Proje Performans Ödülü (PPÖ) . . . (+38’den +72 aya
kadar)
Proje yazımına 3 ay verilirse, APnin toplam 7 senelik yaşam döngüsü
ortaya çıkmaktadır!
Üç senelik AP yürütme süresi, başvuru aşamasında talep edilebilecek azami süredir, panelin takdirine veya projeyi yazanın talebine göre
24
bu süre daha kısa tutulabilir. Öte yandan, AP yürütme için panelin belirlediği sürenin sonunda, geçerli bir sebebe dayanarak proje süresini %50’si
kadar uzatmak mümkündür. Ancak bu uzatma esnasında PTİ ödenmez.
APnin yasal yürürlüğe giriş tarihi, Proje Destek Sözleşmesi’nin imzalandığı tarihtir. Dikkat! Başvurunun yapıldığı tarihten, sözleşme tarihine kadar geçen 7 aylık dönemde AP kapsamında yapacağınız bir yayın proje çıktısı olarak değerlendirilmez, sözleşmenin hemen ardından
bir yayın yapma durumundaysa, “sonuçları önceden belli bir AP yapma"
ithamıyla karşılaşabilirsiniz!
Bununla birlikte, APnin bitişini takip eden 3 sene içinde üretilen yayınları, tezleri ve diğer ürünleri proje çıktısı olarak sunabilirsiniz ve bu
süre içinde Proje Performans Ödülü (PPÖ) için başvurabilirsiniz.
Sorunlu projelerde TÜBİTAK desteği durdurma/kesme kararı verebilir.
2.9
Proje Eğitimleri ve Yardım
BİDEB (Bilim İnsanı Destekleme Dairesi Başkanlığı) tarafından yürütülen 2237 - Proje Eğitimi Etkinliklerini Destekleme Programı çerçevesinde, ulusal proje çağrılarına yönelik olarak proje yazma ve yürütme
eğitimi etkinlikleri desteklenmektedir. Bu etkinliklerde katılım masrafları
da verilen desteğe dahildir. BİDEB’in ilgili sayfalarında, önümüzdeki dönem yapılacak proje eğitimi etkinlikleri önceden ilan edilmektedir. Alanınıza yönelik düzenlenen bir proje eğitim etkinliğine katılabilirsiniz veya
yeterli birikime sahip olduğunuzu düşünüyorsanız bir proje etkinliği düzenlemek isteyebilirsiniz.
Bazı 2237 eğitim malzemelerine internet üzerinden erişilebilmektedir.
2014 yılında kurulmuş olan TÜBİTAK Destekleri Forumu, teknik konularda soracağınız sorular için paha biçilmez bir rehberlik hizmeti ve
yardım sunmaktadır. TÜBİTAK sayfalarında proje yazma ve yürütme eğitimine yönelik videolar da bulunmaktadır.
25
TÜBİTAK tarafından destek alarak bitmiş projelerin sonuç raporlarına
ULAKBİM TDPVT veritabanından erişilebilir: http://uvt.ulakbim.gov.
tr/proje/. Bu veritabanı mutlaka göz atmanız gereken önemli bir
kaynaktır. Alanınızda daha önce yürütülmüş projeler hakkında fikir edinmenize yardımcı olacaktır.
Avrupa Topluluğu projeleri yazımı alanında hizmet veren ayrı bir ticari
sektör oluşmuştur. Benzer şekilde, bizde de proje yazımında profesyonel
destek sağlayan ticari kuruluşlar da vardır. Bilhassa öncelikli alanlar veya
kamuya yönelik projelerde devreye girmektedirler.
3
ARAŞTIRMA PROJE ÖNERİSİ ARKA PLANI
AP önerisi neden yazılır? Birçok araştırmacının bu soruya vereceği cevap, "araştırmalarıma fon sağlamak için" olacaktır. Halbuki, çok daha
verimli olacak yaklaşım, AP önerisini, üç seneye kadar uzanan bir vadedeki araştırmalarınızı planladığınız bir çalışma takvimi, yol haritası ve
bir referans noktası gibi düşünmektir. AP önerisi hazırlamayı, mâlî destek almak için yerine getirilmesi gereken bir formaliteler manzumesinden
ibaret görürseniz, başarılı olsanız da, bir AP önerisinin asıl işlevlerinden
mahrum kalacaksınız demektir. Madem bu öneriyi yazmak zorundasınız,
neden gereklerini samimiyetle yerine getirmeyesiniz?
AP önerisi yazarken, proje boyunca doktora bursiyerlerine ve meslektaşlarınıza verebileceğiniz türden, okumaya ve anlamak için üzerinde
vakit harcamaya değer, başucunda tutulacak bir metin ve kendiniz için
bir yol haritası oluşturmayı hedefleyin. Destek aldıktan sonra bir daha
açıp okumaya değmez bir metin gibi görmeyin.
Başlangıç sorusunu, destek veren kurum açısından soracak olursak,
yani "AP önerisi neden yazdırılır?" dersek, destek programlarındaki bazı
formalitelerin sebeb-i hikmeti de anlaşılacaktır. 1001 projeleri için, kamu
kaynaklarından her biri 700 bin TL’ye erişebilen bütçeler söz konusudur
ve ancak iyi projelendirilmiş bir araştırma için böyle bir fon ayrılabilir.
26
Bu sebeple desteklenecek proje önerisi, araştırmanın niteliği açısından
destek almayı haketmeli, projenin takibini ve etkisini ölçmeyi mümkün
kılacak unsurlar barındırmalıdır.
3.1
Araştırma Projesi Geliştirme
...
Ne kadar şey varsa, düne ait
Şimdi yeni şeyler söylemek lâzım
Rûmi
Her ne kadar bilimsel yöntem’in kitâbi tanımı “soru, inceleme, hipotez, deney, sonuç ve değerlendirme aşamalarının birleşiminden oluşan
süreç" şeklinde verilse de, tabiatı gereği araştırma yapmanın kalıba dökülemeyen bir tarafı vardır. Farklı sahalarda ve farklı sorularda izlenecek
bilimsel yöntem de, haliyle farklı olacaktır.
Fikirlerinizi bir proje önerisine dönüştürmek istiyorsanız, bu süreci belirginleştirmek ve bir kalıba dökmek durumundasınız demektir. Ayrıca, bu
işi size uygun gelen şekilde değil, önünüze konan bir formu doldurarak
yapmanız istenmektedir. Ancak doğrudan TÜBİTAK başvuru formlarına
girişmek size çok zaman ve enerji kaybettirebilir. Daha verimli bir yaklaşım için, form doldurma aşamasına geldiğinizde elinizde kaydadeğer
miktarda bir malzeme birikmiş olmalıdır.
AP önerisi yazmak, fikirlerinizi yapılandırmanın ve üretime yönlendirmenin ilk aşaması da, nihai aşaması da değildir. Ancak bir ara aşamasıdır.
Bir bina taş taş inşa edilir. Düşünürken, okurken, deney ve hesap
yaparken ve meslektaşlarınızla tartışırken zihninizde beliren fikirleri, verileri, gözlemleri ve en önemlisi de soruları karşınıza çıktıkça ifade etmezseniz ve yazıya dökmezseniz, şekilsiz bir yığın olarak kalır ve sonra
da dağılır giderler: Verba volant, scripta manent. Yazıya dökmek için onların olgunlaşıp kristal berraklığında uyumlu bir bütün haline gelmelerini
boşuna beklemeyin. Zira bu fikir mükemmeliyetine ancak onları kağıda
27
dökerek ve tekrar tekrar üstlerinden geçerek erişebilirsiniz. Size ne kadar naif, basit ve silik gelirse gelsinler, fikirlerinize ve sorularınıza değer
verip kendinizi sınırlamadan kayıt altına alın. Meslektaşlarınızla konuşarak tartışın. Gereksiz ve faydasız unsurları ayıklayın. Zaman içinde, bu
fikirlerin olgunlaştığını, giriftleştiğini ve belirginleştiğini göreceksiniz.
Araştırmacı kariyerinde başarı yakalamak için yetenek, imkanlar ve
şans önemli etkenlerdir. Ancak düzey, konum ve imkanlarınıza uygun
bir sistematik geliştirmezseniz bu etkenlerin bir faydasını göremezsiniz.
Kimi araştırmacılar, tabiri caizse tek bir “hedefe kilitlenerek" ilerleme yolunu seçseler de, belki de en verimli ve sistematik yaklaşım, kendine
genel bir araştırma doğrultusu seçerek biri birine destek olabilecek bir
sorular demetiyle ilgilenmektir. Bu demetin içinden öne çıkan ve gelecek
vadeden sorulardan biri, APnizin konusu ve bir diğeri de B planı olacaktır.
İlginizi en çok çeken problemlerden bir düzinesini daima aklınızda
tutun, genelde uyur halde olsalar da. Yeni bir hile veya sonuç
duyunca veya okuyunca, oniki probleminizi deneyip bir işe yarıyor
mu bakın. Arada sırada bir isabet kaydedince, insanlar: “Bunu
nasıl başardı? Bir deha olmalı!" diyeceklerdir. – R. Feynman
Sözün kısası, AP önerisi yazma noktasına gelmeden önce yaşam
boyu sürecek bir yazma pratiği edinmenin birçok faydası olacaktır. Böylece AP önerisi yazmaya karar verdiğiniz noktada size, elinizdeki hazır
malzemeye şekil vermek düşecektir.
Araştırma yapmak istiyorsanız, şartların ve devrin getirdiği tüm engelleri aşarak kendi yazma, malzeme biriktirme ve yapılandırma düzeninizi
oturtmanız gerekiyor. Çalışma alanınıza ve şahsınıza en uygun yöntemi
bulmak için düşünmeye ve zaman harcamaya kesinlikle değer. Biraz
önce kötü etkisini zikrettiğimiz modern teknolojiler bu noktada imdada
yetişebilir. Deney ve gözlem toplama, vaka ve makale arşivleme konularında size yardımcı olabilecek, Google Scholar benzeri birçok serbest
yazılım3 bulunmaktadır. Tablet bilgisayarlarda yazı/ses/resimle girdiğiniz
3
bkz. Wikipedia: Comparison of reference management software.
28
notlara diğer cihazlarınızdan eşzamanlı şekilde erişmenizi sağlayan yazılımlar4 da size yardımcı olabilir. Meslektaşlarınızla birlikte çalışmanızı
kolaylaştıracak yazılımlar5 da mevcuttur. Dropbox tarzı dosya paylaşım,
yedekleme ve eşzamanlama yazılımları günümüzde çok yaygınlaşmıştır
ve ortak proje yazma ve yürütme gibi işlerde büyük kolaylıklar sağlamaktadır.
Bu yazılımların birçoğu serbest kullanıma açık olsa da, yerinde yapılan harcamaların karşılığını katbekat verdiğini de akılda tutmak gerekir.
Neden AP önerisi yazılır? Neticede, bu soruya muhtelif cevaplar getirilebilir: fon sağlamak, araştırmacı yetiştirmek, kuruma katkı, vs gibi.
Ancak yazmaya girişirken en samimi ve en verimli yaklaşım, araştırmacının gelecekteki iki-üç senelik bir dönemde yapmayı tasarladığı araştırma
faaliyetlerini planlamak, kalıba dökmek ve takvimini belirlemek niyetiyle
bu işe girişmesidir. Neticede fon alamasa bile araştırmacı bu çalışmanın
faydasını görecektir.
Proje: Fransızca ‘projet‘ kelimesinden. Latince proicere
‘ileri atmak’ fiilinden (pro- ‘ileri’ + jacere ‘atmak.’) Fiilin ilk
anlamları: ‘planlamak‘, ‘tasarlamak‘ ve ‘ilerletmek‘.
3.2
Konu Seçiminin Boyutları
ARDEB’e bağlı 9 Araştırma Grubu tarafından, 8 Araştırma Destek Programı çerçevesinde, tarihten savunma sanayiine, ilahiyattan biyolojiye uzanan yüzlerce akademik ve teknolojik disiplinde araştırma destekleri verilmektedir. Bir araştırma projesinin konu ve kapsamını neyin teşkil ettiği
üzerine, bu kadar geniş bir yelpazede geçerli bir şeyler söylemek zordur.
Meseleye, neyin konu teşkil edemeyeceği tarafından yaklaşırsak, öncelikle her akademik çalışmanın bir araştırma çalışması olmadığını vur4
5
bkz. Wikipedia: Comparison of notetaking software
bkz. Wikipedia: List of project management software
29
gulamamız gerekir. Alanınızdaki önemli bir antik eserin dilimize kazandırılması, elyazmalarının neşredilmesi, ders kitabı yazmak gibi faaliyetler,
son derece değerli ve gerekli akademik çalışmalar olsalar da, doğrudan
birer AP konusu olamazlar6 .
Veri toplama, örnek toplama, anket yapma, kayıtları inceleme, literatür taraması, derleme, gözlem, deney, sunum, gibi faaliyetlerse bir araştırma projesinin bir parçası olabilirler, hatta birçok durumda araştırma
projesinin yazılması aşamasında bu faaliyetlerin gerçekleşmiş olması
gerekir. İlk senesinde halihazırdaki durumu anlamak için literatürü taramayı öngören bir AP önerisi, sunan kişinin bu öneriyi gerçekleştirecek
yeterli birikime sahip olmadığını gösterir. Böyle bir AP önerisi panelden
geçse dahi, literatür taramasına ayrılan kısmın proje süresinden düşülmesi gündeme gelebilir.
Her araştırma, cevabını henüz kimsenin bilmediği bir soru ortaya atarak başlar. Bütün araştırma süreci içinde doğru soruyu sormak
ve verimli araştırma konularını belirlemek belki de en çok maharet gerektiren noktadır. Her ne kadar bu işin bir okulu olmasa da, iyi seçilmiş
bir araştırma konusunun sahip olması gereken bazı nitelikleri sıralamak
mümkündür.
İyi bir araştırma konusunun hem arzu edilen hem de biri biriyle çelişen kimi unsurları dengelemesi gerekir7 . Araştırma alanına ve alandaki
mevcut duruma göre bu denge noktası değişkenlik arz edebilir.
A. Dar/geniş kapsamlı. Geniş kapsamlı bir araştırmanın yaygın etkisinin de geniş olması beklenir. Ancak kapsamın aşırı geniş tutulmasının
çoğu durumda araştırma hedeflerini bulanık kılar ve bu hedefleri gerçekleştirmeyi zorlaştırır. Yani araştırma konusunun iyi belirlenmiş bir çerçeveye odaklanması şarttır.
6
Antik bir eserin veya bir klasiğin dilimize kazandırılması fikri etrafında bir araştırma projesi tasavvur
edilebilir. Ancak projenin ana fikrini bir araştırma sorusu teşkil etmelidir: Mesela "Nasir al-Din al-Tusi’nin
Tahrir Menelaus tercüme ve şerhinde küre geometrisine katkıları" gibi. "Tahrir Menelaus" tercümesi bu
araştırma projesinin muhtemel bir çıktısı olabilir.
7
Bu bölümde Paul G. Chapin’in "Research Projects and Research Proposals: A Guide for Scientists
Seeking Funding" isimli kitabından esinlendik.
30
Öte yandan, kapsamın lüzumundan dar tutulması araştırmanın ilgi
çekiciliğini azaltır. Aşırı dar bir çerçeveyle sınırlanmış bir araştırma konusunun özgün değeri sınırlı kalacak, diğer araştırmacılar için ilgi çekiciliği azalacak, çıktı verme ihtimali azalacak ve beklenen yaygın etkisi
düşecektir.
Kapsam belirlenirken proje yürütülmesi esnasında çıkabilecek aksiliklere ve sürprizlere karşı hazırlıklı olmak gereklidir. Kapsam, APnin başarılı sonuçlanmasını sağlayacak bir esnekliğe sahip olmalıdır. Mesela
deneysel bir projede, düzeneği kurduktan sonra kazara yapacağınız ve
AP önerinizde hiç öngörülmeyen bir buluş proje çıktısı olabilir. Kuramsal
projelerde de bu türden sürprizler olabilir !
Bir akademisyen araştırmacı, hep daha dar bir konuda hep
daha çok bilen kişidir, öyle ki sonunda hiçbir şey hakkında
herşeyi bilen biri olur çıkar.
Simon Leys
B. Yeni/Köklü. Yenilikçi bir araştırmanın özgün değerinin de yüksek olması beklenir. Ancak halihazırdaki bilgi ve tekniklerin çok ötesine geçen
bir araştırma, yapılabilirliği noktasında panelistlerde soru işareti uyandıracaktır. Bu soru işaretlerini gidermek için gerekli argümanlar sunulmalı,
araştırmanın temeli mevcut bilimsel birikim üzerine atılmalı, literatür taraması ve proje yürütücüsünün ve ekibinin özgeçmiş bilgileriyle desteklenmelidir.
Öte yandan, tamamen mevcut bilimsel çerçevenin içinde kalan bir
araştırmanın yenilikçi yanı zayıf kalacaktır. Mevcut teorilerdeki gelişigüzel bazı parametrelerin değiştirilmesi, yenilikçi bir araştırma için tek başına kâfi gelmez, bu yeni parametrelerin neden ilginç olduğunun da açıklanması gerekir.
C. Gerçekçi/İddialı. Dünyada mevcut bilgi ve teknikler, elinizdeki imkanlar ve proje süresi açısından gerçekçi bir araştırma konusu/kapsamı belirlenmesi önemlidir. Bilimsel ve teknik açıdan iyi temellendirilmiş olsa da,
bir projenin yapılabilirliğinde maliyet, imkân ve kaynaklar da etki sahibidir. AP başvurunuzun kabul edilmesi durumunda gelecek kaynaklarla,
31
erişiminize açık diğer imkânları birleştirerek projeniz yürütülebilmelidir.
Çalıştığınız kurumun araştırma altyapısı ve diğer çevresel faktörler de
bu noktada etkilidir.
Öte yandan, yüzde yüz başarı vadeden son derece gerçekçi ve iyi
temellendirilmiş bir AP önerisi de ideal değildir. Bu tür AP başvuruları,
panel esnasında sıklıkla “zaten gerçekleşmiş bir araştırma için fon talep
etme" ithamıyla karşılaşır. Proje yapılabilirliğin sınırında olmalı, imkânları zorlamalı, verilen kaynakları en etkin ve verimli şekilde kullanarak
başarıya ulaşmayı hedeflemelidir.
D. Deneysel/Kuramsal. AP önerisinin kuramsal temeli iyi atılmış olmalıdır. Bir deney veya simülasyon düzeneğinden veri elde etme, anket yaparak veya literatür taramasıyla veri toplama bir araştırma projesinin ancak bir kısmı olabilir. Ayrıca bu veri toplama çalışmaları ancak bir kuramsal çerçeve içinde anlamlıdır, kuramsal bir model olmadan yapılan amaçsız bir veri toplama çalışmasından anlamlı çıkarım yapma ihtimali düşüktür. Kuramsal model, sınanması gereken bazı kabuller üzerine inşa edilir
ve yine sınanması gereken bazı tahminler ortaya koyar. Böylece kuram,
veri toplama çalışması için bir bağlam sunar. Toplanan veriler kuramsal
modelde gediklerin varlığını gösterebilir, hatta modeli temelden çürütebilir. Bu kuramsal modelin yeniden gözden geçirilmesini veya baştan inşa
edilmesini gerektirebilir. Ancak bu da bir bilimsel ilerlemedir ve ne amaca
hizmet ettiği belirsiz bir ham veri yığınından daha anlamlıdır.
Kuramsal çerçeve, sadece veri toplama aşamasında değil, toplanan
verilerin işlenmesi ve anlamlandırılması aşamasında da gereklidir. Bilhassa sosyal bilimlerdeki AP önerilerinde kuramsal modelin yeterince
işlenmediği görülmektedir.
Öte yandan, sınırlı bir kuram çerçevesindeki sorulara odaklanan bir
araştırma panelistlerce kısır bulunabilir. Matematik, matematiksel fizik
veya matematiksel iktisat gibi, gelişmiş bir kuramsal çerçevesi olan disiplinler bir istisna gibi görülebilir. Aslında bu gibi kuramsal sahalarda
dahi, tahminler ortaya atarak, hesap veya simülasyon yapmak suretiyle
32
gerçekleşen bir deneysel aşamanın varlığından söz etmek mümkündür.
E. Kısa/Uzun vadeli. ARDEB desteklerinin vadesi en çok 36 aydır8 .
Araştırma vizyonunuz elbette bundan çok daha uzun vadelere uzanabilir ve uzanmalıdır. Ancak yurt içinde ve dışındaki kurumların proje desteklerinin 5 yıldan uzun bir vadeye uzandığı pek görülmez. Araştırmanızı daha kısa vadeli çalışmalara bölmek ve çıktı elde ettikçe yeni proje
desteklerine başvurmak durumundasınız. Yani AP önerisi, bu 36 aylık
süre içinde amacına ulaşacak şekilde tasarlanmalıdır. ARDEB kurallarına göre, proje kapanışını takip eden 3 sene boyunca elde edilen çıktılar
proje hesabına yazılır ve PPÖ getirebilir.
Öte yandan, 36 ay içinde tamamen bitip tükenecek bir AP, panelistler
tarafından çok dar çerçeveli bulunacaktır. Sunduğunuz proje, sizin uzun
vadeli araştırma planlarınızın içinde nasıl bir yere oturmaktadır? Veya
proje çerçevesinde yetişen lisansüstü öğrenciler projenin ardından hangi
alanlara sevkedilecektir? İdeal bir AP, yeni sorulara ve yeni projelere yol
açan APdir. Eğer AP önerinizin böyle bir yanı varsa, bu öneri metininde
vurgulanmalıdır.
3.3
Üslûp
Elinizde birikmiş olan malzemeyi bir AP önerisi haline getirmek istiyorsunuz. Bilimsel makale yazımındaki şekil ve üslûp kurallarının ekserisi
burada da geçerlidir. Metinde kuru ve sade bir dil kullanılmalıdır; burası
edebiyat yapmanın, şiirsel veya ağdalı ifadelerin yeri değildir. Argo, ironi
ve iğnelemeye asla başvurmamalıdır. Elbette bu ilkeler, kendi projenizi
diğerlerinden ayrıştıracak ve ona bir kimlik katacak bir üslûp geliştirmenize mâni değildir.
Öte yandan bilimsel bir makalede münasip olandan çok daha iddialı
bir dil kullanmanız beklenmektedir (iddiaların sizin akademik geçmişinize ve proje metininde sunulan bilgilere tekabül etmesi kaydıyla). “Muh8
AP yürürken, mücbir bir sebebe binaen ek süre verilebilir ancak ek bütçe istenemez.
33
temelen", “ümit ediyoruz", “olabilir" gibi ihtimal ve belirsizlik içeren kelimeler sadece yeri geldiğinde ve dikkatle kullanılmalıdır.
Kısa ifade, uzununa tercih edilmelidir. Kendinize çok güvenmiyorsanız birinci tekil şahısta yazmayın. Gelecek zaman kipinde yazın. AP önerisinde tevazu göstermeniz gerekmez. AP önerinizi destekleyecekse, kişisel başarılarınızı ve üstün yanlarınızı öne çıkarmaktan çekinmeyin. Bütün akıl yürütmelerinizi kanıtlanmış ve ispatlanmış doğrular, olgular ve
gerçekler üzerine kurmanız beklenmez, tahminler ortaya atmanızda ve
vaatler vermenizde, hatta hayal kurmanızda, dozajını9 iyi ayarlamak kaydıyla bir sakınca yoktur. Elbette, önerinizdeki çeşitli unsurlarla bu tahmin
ve vaadlerinizi desteklemelisiniz. Bu vaadlerin proje yürütülmesi esnasında karşınıza çıkacağını da akıldan çıkarmamak gerekir! Bu sebeple
vaatleriniz hakkındaki çekincelerinizi de ortaya koymalı, işler tasarlandığı gibi gitmezse ne yapacağınızı belirtmelisiniz.
AP önerinizde anlatacak bir hikayeniz olmalıdır. Amaçlarınızı, ortaya
koyduğunuz soruları, bu noktaya nasıl geldiğinizi, soruları çözmek için
nasıl yöntemler kullanacağınızı, riskleri, ekibinizi, ne tür meyveler elde
etmek istediğinizi anlatmalısınız. Teknik terim, kısaltma ve simgelerle
aşırı yüklü ve ağır bir dilden kaçının. Elbette, teknik ayrıntılara hiç girmeyen bir metin “masal anlatılıyor" izlenimi uyandıracaktır. Bilim jargonuna ait terimler, simgeler ve formüllerin AP önerinizde vazgeçilmez bir
yeri vardır. Ancak AP önerisini matematiksel ifadelere boğup bir formüller ve eşitlikler manzumesi haline getirmek, bilhassa kuramsal
projelerde yapılan hayati hatalardan biridir. Azami %30 matematik
formülü, deneysel veya kuramsal içerikli metinler için uygun bir orandır.
AP önerinizi yazarken, uzman bir meslektaşınızı karşınıza alıp, tahta
başında hikayenizi anlattığınızı hayal edin. Bir araştırma makalesi gibi
oturup satır satır etüd edilecek bir metin ortaya koymayı değil, meslektaşınıza keyif verecek bir okuma metini yazmayı hedefleyin. Bununla birlikte, avama hitaben yazılmış izlenimi veren, çok basit ve arı bir dil de
9
Meşhur bilgisayar bilimci John Maccarthy’den, çevirmeden vermeyi tercih ettiğim bir alıntı: “Personal
dishonesty is not needed to produce a dishonest business plan or research proposal. Wishful thinking
suffices."
34
meslektaşınıza karşı hoş kaçmayabilir. Yeri geldiğinde teknik ayrıntılara
girerek konuya hakimiyetinizi de göstermelisiniz. Bu hususların bilincine
vardıktan sonra, artık kullanacağınız dilin ayarını bulmak sizin kişisel tercihlerinize kalmıştır.
3.4
Panelistler ve AP Önerisinin Hedef Kitlesi
Bir metin yazarken kullanılması gereken üslubu belirleyen en önemli husus, kime hitaben yazıldığıdır. Her metin bir kesime hitaben yazılır. Bir
AP önerisinin hedef kitlesiyse, sırasıyla şöyledir:
1.
2.
3.
4.
5.
ARDEB’de şeklen inceleme yapan uzmanlar
AP önerinizi ilgili panele sevkeden ilgili grup çalışanları
Panelistler
AP yürütülmesini denetleyen raportör
SİZ, AP ekibiniz ve bursiyerler
İlk hedef kitleniz, yani ARDEB uzmanları, AP önerinizin içeriğiyle değil, tabloların düzgün doldurulmamış olması gibi şeklî şartları taşıyıp taşımadığıyla ilgilenirler. Birçoğu doktoralı uzmanlardan ve danışman hocalardan oluşan ikinci hedef kitleniz, yani ilgili grup10 çalışanları, sunduğunuz projenin ve diğer belgelerin yeterliliğiyle ve uygunluğuyla ilgili
kararlar verir ancak bilimsel içeriğiyle ilgilenmezler. AP önerinizin ele alınacağı panele karar vermek ve panelistleri oluşturmak da ilgili grup yönetim kurulunun sorumluluğudur11 .
Bu noktadan sonra AP önerinizin içerik açısından da incelenmesi gerekir. ARDEB’in, sunulan binlerce AP önerisini içerik açısından incelemesine imkan yoktur. Ayrıca, sizin AP öneriniz hakkında, kendi meslektaşlarınızdan daha iyi kimse karar veremez. Bu sebeple, asgari şekil şartlarını sağlayan AP önerilerinin değerlendirilmesinde panel sistemi
kullanılmaktadır.
10
11
ARDEB araştırma gruplarının listesi için bkz. sf. 13.
Başvuru değerlendirme süreci hakkında ayrıntı için bkz. Bölüm 6, sf. 106.
35
Çeşitli üniversitelerden davet edilen beş-altı akademisyen, sizin AP
önerinizle birlikte, yakın konulardaki 5 AP önerisinin ele alınacağı panele
katılmak üzere bir günlüğüne Ankara’daki TÜBİTAK binasında toplanırlar. Bu isimler arasında sizin konunuzla doğrudan ilgili bir araştırmacı bulunmasına özen gösterilir; şayet bu mümkün olmuyorsa, sizin konunuzda
uzman bir dış danışmana projeniz hakkında yazdırılan rapora müracaat
edilebilir.
Buradan çıkarılması gereken en önemli hisse şudur: AP önerinizin
en kritik hedef kitlesi olan panelistler birer bürokrat değil, sizin alanınızda veya yakın alanlarda çalışan meslektaşlarınızdır. AP önerinize fon almak için paneli ikna etmeniz gerekmektedir. Bu meslektaşlarınız, panelde sadece içerik incelemesi yapmakla değil, AP önerinizin kurallara uygunluğunu denetlemekle ve bütçe/süre konularını karara
bağlamakla da yükümlüdür.
Konunuzla ilgili akademisyenler olmalarının yanı sıra, panelistlerin de
bir insan olduğu akıldan çıkarılmamalıdır. Konunuza yakın alanlarda çalışsalar da proje konusuyla doğrudan ilgili olmayabilirler ve konuya sizin kadar hakim olmayabilirler. Bu sebeple gerekli yerlerde, genele hitap
eden açıklamalar da yapılmalıdır. AP önerinizi hazırlarken, panelistlerin
okuma ve değerlendirmesini kolaylaştırmak için çaba sarfetmelisiniz ve
gerektiği noktalarda onları yönlendirmelisiniz. Böylece proje formunun
yapısını, sizin çalışma alanınız ve AP önerinizin gerektirdiği gibi şekillendirebilirsiniz.
Panel üyeleri arasında, size, araştırma konunuza ve projenize karşı
olumlu ve olumsuz kanaate sahip akademisyenler elbette olacaktır. Panel esnasında bu kanaatlerini, sunduğunuz bilgilere (projeniz, özgeçmişiniz gibi) dayanarak tartışacaklar ve sonra projeniz (gizli) oylanacaktır.
Dolayısıyla, proje yazımında akılda tutulması gereken husus, projeniz
hakkında menfi kanaate sahip, karşı argüman arayan, bütçe/süresini
kısıtlamaya çalışan paneliste bahane bırakmamak ve projenizi savunmak isteyecek panelistin eline de kullanacağı argümanları sunmaktır.
36
Panelin nasıl çalıştığına dair ayrıntıları ileride vereceğiz.
Panelden sonra.. AP öneriniz panelden başarıyla geçtiği takdirde, AP
proje metininiz sizinle TÜBİTAK arasındaki resmî sözleşmenin eki olacaktır. Bu noktadan sonra AP metininin asıl işlevi devreye girecektir: siz
ve ekibiniz için bir yol haritası olacaktır. Yani son kertede AP önerisinin
asıl muhatabı sizsiniz. AP önerisi hazırlarken doğru ve samimi olan
yaklaşım, projeyi bu amaca yönelik olarak tasarlamaktır. O kadar ki, sizin dışınızdaki bir meslektaşınız da, sizin yerinize bu metini esas alarak
projeyi yürütebilsin.
3.5
Metin Destek Unsurları
Günümüzde, görselleştirme aracılığıyla veri temsil etme ve inceleme ayrı
bir bilim ve sanat dalı haline gelmiştir. Bir resim bin kelimeye bedeldir.
Siz de, AP önerinizi desteklemek için resim, şekil, tablo, grafik, deney
düzeneği, iş akış şeması gibi destek unsurlarını kullanmalısınız. Bunun
yanı sıra kalın/yatık harfler kullanılabilir12 .
Projenizi değerlendirenler ekseriyetle yazıcı çıktısı almayarak ekran
veya tablet üzerinden okumaktadır. Bu sebeple yeri geldiğinde metin
renklendirmekte, ve renkli görsel kullanmakta bir sakınca yoktur.
Tablolar hakkında dikkat edilmesi gereken bir ayrıntı var: ekleriyle birlikte TÜBİTAK 1001 proje formlarında zaten yirmiye yakın tablo bulunmaktadır. Tablolarınızın bu kalabalıkta kaybolmaması için önlem almak
yerinde olur.
Öte yandan her görsel iyi izlenim bırakmayabilir. Çirkin ve iyi yerleştirilmemiş bir görsel, arzu edilenin aksi bir izlenim bırakabilir. AP önerinizi
bir renk cümbüşü haline getirmek ilgiyi metinden kaydırabilir. Destek unsurlarının ön plana çıkıp baskın hale gelmesi, proje metininin akıcılığına
12
Proje başvuru formunda Arial 9 fontları kullanılması gerektiği belirtilmektedir. Ancak bu, matematiksel ifadeler için farklı karakterler kullanılmasına mani değildir.
37
ket vurabilir.
Evet, bazen bir resim bin kelimeye bedeldir. Ancak günün sonunda,
John McCarthy’den alıntıladığımız söz öne çıkıyor.
Bir Çin atasözünde dendiği gibi,
1001 kelime bir resimden fazlasına
bedeldir.
John McCarthy
Yani aslolan, sunduğunuz metinde anlattığınız hikayedir. Görseller birer tâli unsurdur ve metin akıcılığına halel getirmemelidir.
3.6
Estetik ve Özen
İlk görüşte aşkın avantajı, ikinci görüşü geciktirmesidir.
Natalie Clifford Barney
AP önerinizin görünümüne, şekline, bırakacağı izlenime dikkat edin.
Bilimsel bir metin okuma meşakkatli bir iştir. Panel üyelerine keyif vermeyen, özensiz bir AP önerisi sunarsanız, içeriği ne kadar zengin olursa
olsun, çok iyi bir panel puanı alamayabilirsiniz. Özenin yanı sıra, AP önerinizi diğerlerinden ayrıştıracak bir kişisel “dokunuş" da çok faydalı olabilir. Metin akıcılığını bozmadan, ve çok da göze batmadan çeşitli metin
unsurları kullanarak bunu yapabilirsiniz.
Tüm proje belgelerini sisteme pdf formatında yüklemeniz tavsiye olurnur. Zira, word ve benzeri metin derleyicileri belgelerini farklı yazılımla
açınca kaymalar olduğundan, bazı panelistlerin önüne bozuk bir metin
gelebilir.
38
3.7
Ekip
Kimi akademisyenler için araştırma, tamamen ferdi bir teşebbüstür. Kimi
disiplinlerdeyse araştırma tamamen bir ekip işidir ve akademisyenlerden, bursiyerlerden ve çalışanlardan oluşan geniş bir grubun katılımını
gerektirir. Bu disiplinlerde AP önerisinin en önemli unsurlarından biri,
şüphesiz proje ekibi, ve bursiyer ve çalışanların dahil olduğu proje grubudur (bkz. sf.19).
Bir 1001 projesi ekibi, proje yürütücüsünden (PY) ibaret olabilir ve
proje kapsamında bursiyer/çalışan istihdam etme zarureti yoktur. Ancak
iyi kurgulanmış bir proje ekibi, projenizin yapılabilirliğini artırabilir, ki bu
panelde projenizi ölçmede kullanılan dört ölçütten biridir. Şayet AP önerinizin iyi olduğunu, ancak çeşitli sebeplerden dolayı panel üyelerinin sizi
proje için yetersiz görebileceğini düşünüyorsanız, projenize konunun uzmanı yardımcı araştırmacılar (YA) aramanız yerinde olacaktır. 1001 projelerinde azami 2 yardımcı araştırmacıya müsaade edilmektedir. Bunlardan biri yabancı olabilir. Yardımcı araştırmacılara, PY’ye ödenen yarısı
kadar; şayet yabancı araştırmacı iseler, proje çerçevesinde Türkiye’de
kaldıkları süre boyunca ve asıl maaşlarıyla orantılı tutarda PTİ ödenir.
Bunları yanı sıra bir de proje danışmanı (PD) istihdam etme imkanı bulunmaktadır. Kariyer projelerinde, ünvanı PY’ninkinden yüksek isimlerin
yardımcı araştırmacılara müsaade edilmediğinden, PD statüsü önemli
bir alternatiftir. Danışmanlara PTİ ödemesi yapılmaz, bunun yerine bir
danışmanlık ücreti ödenir ki bunun tutarı PTİ’lere kıyasla düşüktür.
Proje ekibi seçimindeki önemli bir risk, yardımcı araştırmacıların projenize hiç katkıda bulunmama ihtimalidir. Projeniz için hiç çalışmadığı
halde, yardımcılarınızın PTİ alması son derece rahatsız edici bir husustur. PY olarak, ekip üyelerinizin üzerlerine düşen yükü üstlenmesini sağlamak sizin sorumluluğunuzdadır. Ekip üyelerine yapılan PTİ ödemeleri
PY’nin imzasıyla gerçekleşse de bu başvurmak istemeyeceğiniz bir silahtır. Bu şekilde ödemeyi geciktirme imkanı vardır, bundan ötesi için tek
yol, ilgili yardımcı araştırmacının yazılı talebi alınıp ilgili gruba iletilerek
projeden çıkarılmasını sağlamaktır.
39
Elbette en iyisi bu durumlara hiç düşmemek, seçtiğiniz ekip üyelerinin
projeye samimiyetle katkı vermeye hazır isimler olduğundan önceden
emin olmaktır.
3.8
Fikrî ve Sınaî Mülkiyet Hakları
Proje yürütücüsü, üçüncü kişi/kişilere ait fikri ve sınai mülkiyet haklarının
proje önerisine konu olup olmadığını, proje önerisini sunmadan önce
araştırmak ve araştırma sonuçlarını sunmak zorundadır. AP ile ilgili fikri
ve sınai mülkiyet hakkı ihlali sebebiyle TÜBİTAK hukuksal bir yaptırımla
karşı karşıya kalırsa, TÜBİTAK proje yürütücüsüne rücu eder. Bu konuda
TÜBİTAK sayfalarında ayrıntılı bilgi verilmiştir.
3.9
Akademik Nam
Şekli ve muhtevası mükemmel bir AP önerisi hazırlamış olabilirsiniz. Ancak AP önerinizde gerçekleştirilmesi söz konusu olan sizin hayallerinizdir. Size neye dayanarak bunun için kaynak ayırsınlar? Ancak AP önerinizi sunarken ortaya koyduğunuz en önemli teminat, özgeçmişinizdir.
Çoğu durumda panelistler AP önerisi içeriği hakkında, PY’nin özgeçmişine ve akademik namına bakarak karar verirler. AP önerisi mükemmel
olsa da, özgeçmişi zayıf olan bir PY’nin bu projeyi gerçekleştiremeyeceği
hükmüne varabilirler. Bu sebeple AP önerisinde iddialı olmak gerekse
de, özgeçmişinizle orantısız ölçekte bir AP önerisi hazırlamanız tavsiye
edilmez. AP önerisini sunan araştırmacının samimiyeti de panelistler için
mühim bir ölçüttür.
Bu açıdan, özellikle genç araştırmacıların önünde önemli bir kariyer
tuzağı bulunmaktadır. Vasat ve bol yayın yapmak, ilerisi için makalelerin saygın dergilerde ve çevrelerde yayınlabilirliğini tehlikeye sokabilir.
Dayanışma grupları iyidir ancak sizin bilimsel niteliklerinizi geliştirmenize faydalı oluyorsa. Aksi takdirde, böyle bir grubun içinde olmak bü40
yük yanılsamalara sebep olabilir. Adınızı koruyun, kötü şöhretten ve bu
tür gruplardan kaçının. Eğer işler sizin için çok rahat gidiyorsa, çok kolay yayın yapıyorsanız, grup dışında olunca özgüveniniz kayboluyorsa,
evrensel olandan kendinizi uzakta hissediyorsanız burada ilim adına bir
sorun var demektir.
3.10
Bilimsel Metinler ve LATEX
Latex, meslekî matematiksel metinlerin ekserisinin hazırlandığı standart
bir dizgi dilidir ve meşhur bilgisayar bilimci Donald Knuth tarafından geliştirilmiştir. Word metin editörünün aksine “yazdığını gör" tarzı değildir.
Nihai metin, bir bilgisayar programı gibi yazılan metin derlenerek oluşturulur. Bu açıdan html diline benzerlik arzetmektedir. TÜBİTAK 1002
Destek Programı için bir Latex şablonu hazırlamıştır. Diğer destek programları için hazırlanması da gündemdedir.
3.11
Bilimsel Türkçe
Uluslararası bilim çevreleriyle aktif iletişim içinde olan bir araştırmacıysanız, muhtemelen, pek çok ülkede olduğu gibi bizde de AP önerilerinin ingilizce yazılması ve uluslararası hakemlere gönderilmesi gerektiğini düşünüyorsunuz.
Bir de şöyle bakalım: ülkenin en yüksek eğitimli kesimini temsil eden
akademi camiası üyeleri öz dilinde yazmayı tamamen terkederse ne
olur? Sizi Türkçe proje yazmanın ideal olduğuna inandırmaya çalışmıyorum, sadece siyaseten başka bakış açıları ve başka hedefler de olabileceği konusunda bir hatırlatmada bulunmak istiyorum. Politika belirleyenlerin bakış açısıyla araştırmacıların talepleri daima örtüşmeyebilir.
Evrenselle yerel arasında nasıl bir denge kurmalı meselesi, ingilizce konuşanlar dışındaki tüm milletleri ilgilendiren bir husustur.
İngilizce AP önerisi sunma, sıkça gündeme gelen bir konudur ve er
41
ya da geç bir açılım beklenebilir. O gün gelene kadar, birçok araştırmacı
için AP önerisi yazımı, Türkçe yazmanın keyfine varmak için bir fırsat
sunmaktadır. Bilhassa teknik disiplinlerde çalışan araştırmacılar, günlük
konuşmalar dışında bilim dili olan ingilizce dışına pek çıkamazlar. Oysa
özdilinizin ifade imkanlarını keşfetmek ve zorlamak, başlı başına bir zihin
temrinidir ve ufkunuzu açmanıza yardımcı olabilir. Araştırmalarınızı yeni
ve alışılandan farklı yöntem ve yaklaşımlarla besleyebilir. Belki de, hep
bir dezavantaj gibi görülen dil konusu, bu noktada size avantaj sağlayabilir!
Kökten bir yaklaşım benimseyerek, teknik terimlerin tümünü türkçeleştirmek, AP önerinizi değerlendirecek panelistlerin metini anlamasını
imkansız kılabilir. Çok yeni terimler için, göze batmamak kaydıyla bir-kaç
kelime uydurma veya uyarlama denemesi yapma hakkınız var. Burada
sinsi bir tuzak, bilim dilinde ayrışmış bir çok kavramı Türkçe’de aynı kökten 13 türetme eğilimidir. Bu tuzağa düşmemek için, “olmak", “etmek" gibi
sık geçen (ve bu yüzden ilk akla düşen) köklerden kelime türetmeye asla
kalkışmayın.
Öte yandan, yabancı dil terimi kullanımında aşırıya kaçmak metin
akıcılığını bozabilir ve göz tırmalayabilir. Sözün özü, türkçeleştir(me)me
konusunda kökten çözüm kötü çözümdür. Uygun çözüm bir denge gözeterek aranmalıdır.
Dilimize has bir olgu olan, kelime sonlarında bazen biriken gereksiz
eklerden kaçınmalıdır. Metin bittikten sonra üzerinden bu niyetle geçip
bu sonekleri ayıklamak yerinde olabilir.
AP önerinizde, araştırma hikayenizi anlatırken, geçmiş, şimdiki ve gelecek zaman kipleri kullanılabilir. Ancak, adı üstünde projenizin bol bol
gelecek zaman kip içermesi beklenir, birinci çoğul şahıs kullanılır. Edilgen kip de çok yaygındır, ancak bu kipte zaman zaman fail kaybolabildiği
13
Türk Matematik Derneği internet sözlüğünde “variable", “invariant", “parameter" ve “commutative"
terimlerinin tümünün karşılığı “değişmek" mastarından türemiştir. Metin içinde kullanılacak“to alter", “to
change", “to vary", “to commute" gibi fiiller de düşünülürse bunun nasıl bir kargaşaya yol açacağını
tahmin edebilirsiniz: “a different invariant of a commutative ring", “change of variable" gibi.
42
için dikkatli olmak gerekir. Birinci tekil şahısta yazmayı, kendine hakikaten çok güvenenlere bırakın.
3.12
Atıf ve Alıntılar
İnternet çağında alıntıyla üretim iyice biri birine karışmış durumdadır.
Eğer bir kişinin fikirlerini ve ifadelerini kullanıyorsanız, bunu uygun şekilde belirtmeniz gereklidir. Bunu basitçe isim vererek yapabileceğiniz
gibi, varsa ilgili yayına atıf vererek de yapabilirsiniz. Eğer alıntı yapıyorsanız, metinin aslını bozmadan verilmelidir. Çevirilerde metinin aslına
sadık kalmaya dikkat edilmelidir.
3.13
Proje Girdabı
AP önerisi hazırlığına “proje yapacağım" tarafından yaklaşırsanız proje
sizi bir kara delik gibi içine çekip yutabilir. Önerinizin destek alması için
gerekli olduğunu düşündüğünüz tüm taahhütleri AP önerisinde verdikten sonra elde ettiğiniz öneri, artık gerçekten yürütmek istediğiniz bir AP
önerisi olmayabilir. Bilhassa öncelikli alanlar projelerinde bu risk vardır.
Projeniz destek alırsa, “eyvah" dememek için, hakikaten yapmak istediğiniz bir AP önerisi sunduğunuzdan emin olun. AP yürütmek sizin
için keyiften çok eziyet olmasın. Bu hayat, gönülden istemediğiniz bir
araştırmayı yürütmek için gerçekten çok kısadır. Sadece TÜBİTAK değil, proje ekibiniz, kurumunuz ve bursiyerler nezdinde sorumlu olduğunuzu unutmayın. AP hedeflerinizin kurumuzun öncelikleriyle ve altyapısıyla uyumlu olduğundan emin olun.
3.14
Önerinizi Sunmadan Evvel...
AP önerisi metininin pişmesi zaman ve emek ister. Bir yandan içeriği
geliştirirken, bir yandan da temizlik ve ayıklama yapmanız gerekir. İlgiyi
43
sizin istediğinizden farklı yönlere çeken ifadelerden, ne kadar kulağa hoş
gelseler de, vazgeçmeyi bilmelisiniz. İyi metin yazmak için silmeyi bilmek
gerekir. Öte yandan, vurgulamak istediğiniz noktaları tekrar etmekten çekinmemelisiniz (ancak tekrarlamayı kes-yapıştırla yaparsanız panelistler
sizin işin kolayına kaçtığınızı düşüneceklerdir).
Üzerinde bunca zaman geçirip emek harcadığınız için, metine karşı
bir süre sonra duyarsızlaşma tehlikesi vardır. Ezbere bildiğiniz ifadelerin
üzerinden uçarcasına geçerken, yapılan dil hatalarının, mantıksal sıralamadaki sorunların farkına varamaz hâle gelirsiniz. Nihaî düzeltmeleri,
AP önerinizi bir süre nadasa bıraktıktan sonra yapmak bu soruna bir
çözüm getirebilir. Bundan daha iyisi, başkalarına, özellikle de meslektaşlara okutarak dil ve içerik üzerine tavsiyelerini dinlemektir. Bazı üniversitelerin proje yazımında uzmanlaşmış birimleri bulunmaktadır. Böyle
bir imkanınız varsa faydalanma fırsatını kaçırmayın.
44
4
BAŞVURU FORMU
ARDEB akademik destek programlarının başvuru formları, tüm bilim alanları için aynıdır. Yani tarım, sosyoloji, matematik veya mühendislik alanlarında 1001 veya 3501 desteği için aynı formlar kullanılmaktadır. Başvuru
formlarının, sizin bilim alanınızla uyumlu olmadığını düşünebilirsiniz. Fakat yürütülen otuza yakın destek programının herbiri ve onlarca bilim
alanının herbiri için ayrı başvuru formu tasarlanması halinde ortaya çıkacak yüzlerce farklı başvuru, panel değerlendirme ve izleme süreciyle
başa çıkmak mümkün değildir. Ortak başvuru formu kullanımı sayesinde
gelişen ortak dil çok değerli bir kurumsal kazanımdır. Bu dil olmasaydı,
kimsenin kimseyi anlamadığı bir ortam oluşurdu.
Başvuru formları hakkında kurumun yaklaşımını anlamak için iyi bir
temrin, kendinizi TÜBİTAK’tan inşaat ihalesi alan bir müteahhit yerine
koymaktır. Nasıl yapılacak işin tanımından, projesine, finansmanına, takvimine, kullanılacak malzemeye, teminatına ve iş takibine kadar birçok
ayrıntının belirlenmesi gerekiyorsa, AP önerinizde de amaçlarınızı sunmanız, kapsamını belirlemeniz, yöntemlerinizi açıklamanız, iş takvimini
vermeniz ve projeyi gerçekleştirme yeteneğine sahip olduğunuzu delilleriyle ispatlamanız beklenmektedir. Neticede bir 1001 projesi için 700.000
TL’ye erişebilen bir tutar söz konusudur ve bu ölçekte bir ihale için bu bilgilerin talep edilmesi normal karşılanmalıdır.
DİKKAT! TÜBİTAK destek programlarının başvuru formlarında hemen
hemen her dönem küçük veya büyük ölçekte tadilatlar yapılmaktadır.
Doldurmaya başlamadan önce, elinizdeki formun ilgili destek programı
sayfasında ilan edilmiş son hâli olduğunudan emin olun.
Başvuru formunu doldururken, öncelikle genel akışına bir göz atarak
işe başlamalısınız. Başlık ve özetten sonra hemen Amaç ve Hedefler
başlığının geldiğine dikkat edin. Konu ve Kapsam kısmının, Amaç ve Hedefler verildikten sonra anlatılması beklenmektedir. Yani başvuru formu
“giriş-gelişme-sonuç" şeklinde tasarlanmamıştır. Sizden önce hikayenizi
45
1001 PROJE BAŞVURU FORMU
0.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
PROJE BAŞLIĞI
PROJE ÖZETİ VE İNGİLİZCESİ
AMAÇ VE HEDEFLER
KONU, KAPSAM VE LİTERATÜR ÖZETİ
ÖZGÜN DEĞER
YÖNTEM
PROJE YÖNETİMİ, EKİP VE ARAŞTIRMA OLANAKLARI
6.1 Yönetim Düzeni
TABLO 6A. İş-Zaman çizelgesi
6.2 Başarı Ölçütleri ve Risk Yönetimi
TABLO 6B. Başarı Ölçütleri Tablosu
TABLO 6C. Risk Yönetimi Tablosu
6.3 Proje Ekibi
6.3.1 Proje Yürütücüsünün Diğer Projeleri ve Güncel Yayınları
TABLO 6D. Proje Yürütücüsünün TÜBİTAK Destekli Projeleri
TABLO 6E. Proje Yürütücüsünün Diğer Projeleri
TABLO 6F. Proje Yürütücüsünün Son 5 Yılda Yaptığı Yayınlar
6.3.2 Proje Ekibinin Önerilen Proje Konusu ile İlgili Projeleri
TABLO 6G. Proje Ekibinin Önerilen Proje Konusu ile İlgili
Projeleri
6.4 Araştırma Olanakları
TABLO 6H. Mevcut Araştırma Olanakları Tablosu
7. YAYGIN ETKİ
7.1 Projeden Beklenen Yaygın Etki
TABLO 7A. Projeden Beklenen Yaygın Etki Tablosu
7.2 Proje Çıktılarının Paylaşımı Ve Yayılımı
TABLO 7B. Proje Çıktılarının Paylaşımı ve Yayılımı Tablosu
46
1001 PROJE BAŞVURU FORMU EKLERİ VE BAŞVURU BELGELERİ
1. EK-1: KAYNAKLAR
2. EK-2: BÜTÇE VE GEREKÇESİ
TABLO 8A. Genel Bütçe Tablosu
TABLO 8B. TÜBİTAK’tan Talep Edilen Bütçe Tablosu
TABLO 8C. Alınması Önerilen Sarf Malzemesi
TABLO 8D. Hizmet Alımı
TABLO 8E. Proje Çıktı ve Sonuçlarının Paylaşımı ve Yayılımı Giderleri
TABLO 8F. Yurt içi Saha Çalışması Seyahat Giderleri
TABLO 8G. Saha Çalışması Dışındaki Seyahat Giderleri
TABLO 8H. Yardımcı Personel
TABLO 8I. Bursiyerler
3. BAŞVURU BELGELERİ (Özgeçmiş, destek mektupları, vs)
geliştirmeniz değil, amaç ve hedeflerinizi sunmanız beklenmektedir. Bu
mesajı aldığınızdan emin olmalısınız. Amaç ve hedeflerinizi sunarken,
okuyanın konuya hakim olduğunu varsayabilirsiniz.
Bir başka deyişle, başvuru formu doğrusal bir metin değildir. İçindeki
başlıklar arasında her iki yönde ve ileri-geri göndermeler olabilen karmaşık bir yapıya sahip bir metindir.
NE? sorusunun cevabının arandığı Konu ve kapsam bölümünün ardından, en önemli değerlendirme ölçütü olan Özgün Değer başlığı gelmektedir. Bu başlıkta NEDEN bu projenin yapılması gerektiği anlatılır.
İzleyen Yöntem başlığında NASIL ve Proje Yönetimi, Ekip ve Araştırma
Olanakları başlığında KİM&NEREDE sorularına cevap verilir. En sonda
yer alan Yaygın Etki başlığındaysa projenin, konuya has tesirinin ötesindeki yaygın etkisini anlatmamız beklenmektedir.
Başvuru formunun bir eki olan bütçe, AP öneriniz için bir değerlendirme ölçütü değildir. Panelistler, ilk 7 başlıkta sunulan bilgilere göre projenize puan verir. Bütçe ve proje süresinin uygunluğu bu puanlamadan
47
sonra görüşülür ve yine panel tarafından karara bağlanır. Panel, başvuru
formunda taleb edilen süre ve bütçeyi çok bulup kısıtlamaya gidebilir ancak bunları artırma yetkisi bulunmamaktadır.
NE?
(3. Konu & Kapsam)
NE KADAR?
NEDEN?
(Ek-2: Bütçe)
(4. Özgün Değer)
NASIL?
NİÇİN?
(5. Yöntem)
(6.1-2. Yönetim)
(7. Yaygın Etki)
NEREDE?
KİM?
(6.3. Araştırma Olanakları)
(6.3.Ekip)
Şekil 3: 1001 Proje başvuru formunun yapısı
1001 projelerinde, ilk yedi başlık için toplam 20 sayfalık bir üst sınır
koyulmuştur. Bu sınır aynı zamanda proje metininin ideal uzunluğuna
işaret etmektedir. Doldurulması gereken 10 adet tablo en az 5-6 sayfa
kaplayacaktır. 12 sayfa eşiğini aşmayan bir AP önerisinin yetersiz içerikten ön elemeye takılarak panele alınmadan iade edilme ihtimali yüksektir. Rekabet ortamı geliştikçe bu eşik yükselecektir.
Başvuru formunu doldururken farklı metin editörleri (word, openoffice, latex) kullanabilirsiniz. Ancak, metin/formül kaymalarına engel olmak için, tüm dosyalar sisteme pdf formatına çevrilerek yüklenmelidir. Bilhassa yoğun matematik formülü içeren AP önerilerinde bu hususa
48
dikkat edilmelidir. Böylece belgeleri ürettiğiniz editörden (word, openoffice, latex) bağımsız şekilde ve kalitesi değişmeden görüntülenen bir metin sunmuş olursunuz.
AP önerisi için birikmiş yeterli malzemeniz mevcutsa, başvuru formlarının doldurulması ve nihai şeklini alması için yaklaşık 6 haftalık bir süre
öngörülmelidir. Gerekli form ve belgelerinin en az birkaç hafta önceden
sisteme yüklenerek başvurunun tamamlanması salık verilir. Son güne
kadar başvurunuzu güncellemeniz mümkündür.
4.0
Proje Başlığı
Proje başlığı, projenizin ismidir ve bir ismin işlevi tanıtıcı ve ayırdedici
olmasıdır. Tüm yaşam döngüsü boyunca bu ismi taşıyacak ve özgeçmişinizde hayatınızın sonuna dek yer alacak bu proje başlığını başkaları da
(panelistler, proje ofislerindeki yardımcılar, TÜBİTAK’taki uzmanlar, yardımcı araştırmacı, danışman ve bursiyerler) kullanmak durumundadır.
Bu sebeple projenize, okuyanda içeriğe bir göz atma isteği uyandıran,
davetkâr bir başlık seçin.
Bazı akademik çevrelerde aşağıdakine benzer proje ve makale başlıkları kullanmak bir gelenek olmuştur:
P o − ψ ve Gα ilişkilerinin z2c (m, n) yöntemi kullanılarak incelenmesi ve ttt
alanına uygulamaları
Bu başlıktaki “ilişkilerinin", “yöntemiyle", “kullanılarak", “incelenmesi",
“alanına", ve “uygulamaları" kelimelerinin fazlalık olduğu rahatlıkla söylenebilir. Dahası, matematiksel simgeler, yatık/kalın harfler başlıkta
asla kullanılmamalıdır. Bilinçli yapılan tercihler dışında, araştırma projenizi başlıkta tarif etmek zorunda değilsiniz14 .
14
TÜBİTAK tarafından desteklenmiş projelerin başlık ve sonuç raporlarına ULAKBİM
TDPVT veritabanından erişilebilir: http://uvt.ulakbim.gov.tr/proje/
49
4.0.1
Proje başlığı kısaltması.
Metinde AP önerisinin kendisine sık sık gönderme yapmanız gerekir.
Bu amaçla “bu AP", “işbu AP" "incelenen AP" gibi ifadeler kullanılabilir.
Fakat AP ismi için bir kısaltma (acronym) kullanmak daha pratik ve kesin bir çözümdür. “Sodyum bor hidrür’lü yakıt pili (Bor-Pil)" gibi. Böylece
metin içinde projenizi ismiyle zikredebilirsiniz: “Bor-Pil projesinin hedefleri şunlardır" gibi. Kısaltma olduğu hemen anlaşılacak ve metin içinde
sık geçen kelimelerle karışmayacak bir kısaltma seçilmedilir. Kısaltmanın, proje konusunu çağrıştırması ve sayfa künyelerinde yazması, AP
önerinizi panelistler için daha okunaklı ve akılda kalıcı kılacaktır.
4.1
Proje Özeti ve İngilizcesi
1. PROJE ÖZETİ. Proje başlığı, özeti ve anahtar kelimeler Türkçe ve İngilizce yazılmalıdır. Proje özetleri birer sayfayı geçmemelidir. Özet (summary) projenin soyut
bir tanıtımı değil, ana hatları ile önerilen projenin:
i. Amacı,
ii. Konunun kısa bir tanıtımı, neden bu konunun seçildiği ve özgün değeri,
iii. Kuramsal yaklaşım ve kullanılacak yöntemin ana hatları,
iv. Ulaşılmak istenen hedefler ve beklenen çıktıların bilimsel, teknolojik ve sosyoekonomik ne tür katkılarda bulunabileceği
hususlarında ayrı paragraflar halinde kısa ve net cümlelerle bilgi verici nitelikte olmalıdır. Anahtar Kelimeler ve İngilizce karşılıkları (keywords) uluslararası literatüre
uygun bir şekilde seçilerek özet sayfasının sonundaki ilgili bölümde ayrıca belirtilmelidir.
Özet, sadece değerlendirme aşamasında değil, kabülünden ve hatta
bitişinden sonra da projenizi tanıtan referans metin olacaktır. Bu sebeple
proje özeti, kendi içinde yeterli bir metin olmalı ve çerçevesi dışına gönderme yapmamalıdır (“Konu ve kapsam kısmında anlattığımız üzere” veya “Önceki çalışmalarımızın (bkz. [34]) devamı olarak” gibi.
Matematiksel formül ve simge, yatık veya kalın karakterler kullanmaktan
50
kaçınmalıdır.
Projenizin hangi panelde, kimler tarafından değerlendirileceği kararı
verilirken, ilgili grup çalışanları ve danışman hocalar proje özetine müracat ederler. Panelistler, projenizi okurken özeti bir rehber olarak kullanırlar. Bu sebeple proje özetinin titizlikle üzerinde durulmalıdır.
Proje özeti, bilimsel içeriğin kısa bir açıklaması değil, başvuru
formunun kısaltılmış hâlidir. Bu sebeple özet, başvuru formunun en
başında yer alsa da, formda en son doldurulması gereken kısımdır.
Özetinizi aşağıdaki gibi şekillendirebilirsiniz, gerekli hallerde bu sıralamayı değiştirmek sizin elinizdedir. Özette genelgeçer ifadeler kullanmaktan kaçının. Özette proje bütçesinden bahsedilmez.
IParagraf 1. GİRİŞ: AP önerinizi bir cümlede anlatabilirsiniz: “Bu proje,
eğitim bilimleri alanında, teknoloji geliştirme ağırlıklı ve özel sektörle işbirliği öngören bir projedir." gibi.
IParagraf 2. AMAÇ: Araştırma-geliştirme amaçlarını sıralayın. Aşırıya
gitmemek kaydıyla, teknik ifadeler kullanabilirsiniz. Bu teknik ifadeleri burada izah etmek zorunda değilsiniz.
IParagraf 3. KONU: Anahtar kelimelerinizi kullanarak, konuyu birkaç
cümleyle özetleyin. Projenin kuramsal zemininden, tarihinden ve literatürdeki yerinden bahsedin. Projeniz disiplinlerarası mahiyetteyse veya
gerçekçi uygulama sahaları varsa belirtin. Güncel yönlerini ve özgünlüğünü vurgulayın.
IParagraf 4. YÖNTEM: Proje hedeflerine nasıl ulaşmayı tasarlıyorsunuz?
Yapılacak deney, gözlem, anket veya simülasyonlar nelerdir? Hangi kuramsal yaklaşımları seçeceksiniz? Kuramsal projelerde, çalışma seminerleri ve bilimsel toplantılar gibi insan-odaklı etkinlikler de belirtilmelidir fakat bu etkinliklerin mahiyetine de değinilmelidir. Gerekli görürseniz,
projenin içerdiği risk faktöründen ve B planından bahsedin.
IParagraf 5. EKİP VE İMKANLAR: Proje yürütücüsü, yardımcı araştırmacılar, danışman ve kurumları bir cümleyle tanıtılmalıdır. Projedeki
rolleri kısaca açıklanabilir. Destek veren başka kuruluş var mıdır? Yürütücü kuruluşun imkanları burada zikredilebilir. (Not. Paragraf 5’teki bilgi51
ler, başvuru formundaki (yukarıda alıntıladığımız) kılavuz metinde talep
edilmemektedir. Dolayısıyla bu bilgileri Proje Özetinde vermek mecburiyeti yoktur. Ancak özet sayfasında en azından Proje Yürütücüsü ve kurumunun isminin geçmesi ısrarla tavsiye edilir. Zira, diğer ülkelerdeki başvuru formlarının aksine, TÜBİTAK formlarında bir kapak sayfası bulunmamaktadır. Bu da, projenizi inceleyen kişiyi, kim tarafından yazıldığını
ve hangi kurumda çalıştığını anlamak için projenin arka sayfalarında bu
bilgileri aramaya mecbur bırakmaktadır. Elinin altında beş-altı proje olan
bir panel üyesi için bu önemli bir zorluktur.)
IParagraf 6. ETKİ: Projenin evrensel bilime ve teknolojiye katkısı ne
olacaktır ve nasıl bir yenilik ve ilerleme getirecektir? Projenin araştırmacı
yetiştirme misyonu ve akademi camiasına katkıları ne olacaktır? Deneysel projelerde yeni bir deney düzeneği kurulması, kuramsal projelerde
yeni filiz veren bir konu için kaynak/referans bir metin hazırlanması zikredilebilir. Ekonomiye ve topluma yapılacak kısa ve uzun vadeli, yaygın ve
derin katkılar nelerdir? Bu etki ve katkıların artırılması için proje çerçevesinde öngörülen etkinlikler nelerdir? (yayın, eğitim, lisansüstü ders, toplantı gibi). Projenin, yürütüldüğü kuruma katkıları ne olacaktır? (ARDEB
projeleri altyapı geliştirmeye yönelik olmadığından, bu yöndeki katkıları
vurgulamanız önerilmez). Patent gibi muhtemel proje çıktıları nelerdir?
4.1.1
Anahtar Kelimeler:
Anahtar kelimeler, projenizi değerlendirecek panelin ve panelistlerin seçiminde, ilgili uzman ve danışman hocalar tarafından kullanılmaktadır.
Uygun ve iyi seçilmiş anahtar kelimeler vererek AP’nizin nasıl ve kimler
tarafından değerlendirileceğini yönlendirmek sizin elinizdedir.
52
4.2
Amaç ve Hedefler
2. AMAÇ VE HEDEFLER Projenin amacı ve hedefleri ayrı bölümler halinde
kısa ve net cümlelerle ortaya konulmalıdır. Amaç ve hedeflerin belirgin, ölçülebilir, gerçekçi ve proje süresinde ulaşılabilir nitelikte olmasına dikkat edilmelidir.
Amaç, niyet, hedef, erek, gaye, maksat... kelimelerinin anlamları ve
nüansları üzerinde düşünmek bizi spekülatif felsefenin girift meselelerine
götürebilir. Burada “amaç" kelimesinden kasıt, projenizde varmak istediğiniz sonuç ve “hedefler" kelimesinden kasıtsa bu amaca ulaşmak için
zorlayacağınız noktaları göstermektedir. Askerî terminolojiyle amaç, bir
kaleyi ele geçirmekse, hedefler önce hakim noktaların ve ikmal yollarının
tutulması, sonra dış kale surlarının zayıf noktaları, kale kapısı ve en son
da iç kale gibi hayal edilebilir. Amaç hasıl olduktan sonra, hedeflere ne
olduğunun pek bir önemi yoktur. Gerekirse hedefler değiştirilebilir ama
amaç değişmez çünkü bu artık farklı bir proje yürüttüğünüz anlamına
gelir.
Kuvvetle muhtemeldir ki, projenizi tasarlarken bu kavramlarla hiç düşünmediniz. Burası, AP önerisini hazırlayan araştırmacının soyut iç dünyasıyla, proje formlarını hazırlayan bürokratların, binlerce projeyi değerlendirmek ve izlemek gibi pratik sorunların şekillendirdiği dünyasının temas ettiği noktalardan biridir. Sizin için bir bütün teşkil eden AP önerisini
bu pratik sorunların getirdiği kalıplara dökerek kavramsallaştırmak, zorlayıcı ancak verimli olabilecek bir temrindir.
Amacınız iddialı ancak gerçekçi olmalıdır. Burada gerçekçi olmanın
en önemli kıstası, sizin özgeçmişinizdeki akademik performansınızdır.
Bu amaçlar aynı zamanda ölçülebilir olmalıdır zira yürütülmesi esnasında ve bitişinin ardından APnizin başarı değerlendirmesinde kullanılacaktır. Bu kullanıma yönelik olarak, amaçlar sunulurken belirgin ifadeler kullanılmalıdır. Öte yandan, burada da gözetilmesi gereken bir denge
vardır. Çerçevesi aşırı keskin çizilmiş bir proje amacına erişmek imkansız olabilir. Projenizin başarılı olması için, amaçlarının uygun şekilde
53
ifade edilmiş olması büyük önem arz etmektedir.
Daha önce de işaret ettiğimiz üzere, AP başvuru formunun yapısı
Giriş-Gelişme-Sonuç şeklinde değildir. Konu ve kapsamı açıklamadan
önce, AP önerinizin amaçlarını doğrudan ve kısa bir şekilde sunmanız
beklenmektedir. Dolayısıyla, Amaç ve Hedefler başlığını okumakta olan
panelistin, Konu, Kapsam ve Literatür Özeti başlığını okumuş olduğunu
rahatlıkla kabul edebilirsiniz. Bununla birlikte, başvuru formundaki başlıkların kesişimleri boş küme olmak zorunda değildir. Amaç ve hedefleri
ortaya koymadan önce, konu ve kapsam hakkında mutlaka söylemeniz gereken şeyler olduğunu düşünüyorsanız, buna kısaca değinebilir,
sonra da “konunun arka planı, 3. Bölüm’de sunulmuştur" diyerek okuru
yönlendirebilirsiniz.
Proje hedeflerini, amaçların altında madde madde sunmanız tavsiye
edilir.
Amaç ve Hedefler başlığının bir sayfa tutması uygundur.
Bilhassa kuramsal projelerde sıkça amaç olarak verilen “bilimsel makale yazma," veya “doktoralı araştırmacı yetiştirme" bir araştırma projesinin amacı değil, ancak bir çıktısı olabilir ve Yaygın Etki başlığı altında
sunulması beklenir15 . Projenizin amacı, konusunun özüyle ilgili olmalıdır.
•Bilimsel ve Teknolojik Amaç: AP önerinizin amacı, başvurmak istediğiniz destek programının başvuru şartlarıyla uyumlu olmalıdır. Örneğin,
1001 Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme Programının gayesi, TÜBİTAK sayfalarında “yeni bilgiler üretilmesi, bilimsel yorumların yapılması veya teknolojik problemlerin çözümlenmesi için bilimsel esaslara uygun olan projeler desteklemektir" şeklinde ifade edilmiştir.
Bir 1001 projesinin amacı bilimsel veya teknolojik olabilir. Bunlardan ilki
anlamayla, ikincisi de yapmayla ilgilidir. Bunun yanı sıra, yöntemle ilgili
üstesinden gelmeniz gereken teknik zorluklar varsa, bunların çözümünü
15
Araştırmanın gayesinin makale yazmak olduğu inanışı, bilim insanı ölçme, değerlendirme, terfî ve
teşvik mekanizmalarının bir yan etkisi olarak türeyen ve maalesef gittikçe yerleşen bir algı bozukluğudur.
54
de bir hedef olarak sunabilirsiniz. Yine askerî terminolojiye dönecek olursak, kale surlarını yıkacak güçte/menzilde bir top üretmek de, yöntemle
ilgili bir AP hedefi olabilir. Mesela 1005 veya 1007 projelerinde prototip/model geliştirme gibi.
•Eğitim hedefleri: Üretilen taze bilimsel birikimin aktarılması önemli bir
akademik çalışmadır ve lisansüstü bursiyer çalıştıran projelerin, proje
konusunda araştırmacı yetiştirmek gibi bir misyonu olması doğaldır. Bununla birlikte araştırmacı yetiştirmek, AP projenizin esas değil ancak
tâli bir amacı olabilir. Aynı minvalde, yeni gelişmekte olan bir konunun
tanıtımı için araştırma seviyesinde bir kitap veya ders notu yazmak, internet sitesi hazırlamak veya bir araştırma okulu düzenlemek birer tâli
proje çıktısı olabilir. Çalışma alanına göre bu hedefler daha az veya çok
ön plana çıkabilir.
•Diğer hedefler: Kurumunuzun veya şehrinizin âtıl potansiyelini gerçekleştirme de bir proje hedefi olarak sunulabilir: elbette gerekli açıklamaları
yaparak. Ancak kurumunuzun altyapısını geliştirme hedefiyle ortaya
çıkan bir proje, ARDEB desteği alamaz. Projenin kurumunuza, refaha
ve ekonomiye doğrudan bir katkı yapması hedefleniyorsa bu ayrıca belirtilmelidir.
Yukarıda vurguladığımız gibi, AP önerinizin amacı, başvurmak istediğiniz destek programının başvuru şartlarıyla uyumlu olmalıdır. Başvurduğunuz destek programına göre başka amaçlar ön plana çıkabilir.
Amaç ve Hedefler bölümünde; madde işaretleri, sıralama, sayarak sınıflandırma gibi yazım tekniklerinin etkin şekilde kullanılması
önerilir.
•Birden çok amaç. Projenizde, biri birinden az-çok bağımsız beş ayrı
soruyla ilgilenmek istediğinizi düşünelim. Bunları beş ayrı proje amacı
gibi sunmaya kalkar ve tüm proje boyunca bu beş amacı ayrı ayrı almaya çalışırsanız, AP öneriniz son derece dağınık bir izlenim bırakacaktır. Bu AP önerilerinde sık düşülen hatalardan biridir, çünkü projenin odağı kaybolur ve flulaşır. Bu bağımsız “gibi görünen" soruları tek
55
bir konsept altında toplamak mecburiyetindesiniz. Okurun affında sığınarak yine askerî terminolojiye dönecek olursak, projede İznik ve Bursa
kalelerini almak, Gemlik ve Yalova limanlarını zaptetmek ve Istanbul yoluna hakim olmak istiyorsanız, amacınızı "Güneydoğu Marmara Bölgesini Zaptetmek" olarak belirleyip yukarıdaki maddeleri birer proje hedefi
haline getirmelisiniz.
Temel araştırma havaya ok atıp, düştüğü yeri hedef olarak işaretlemeye
benzer.
Homer Burton Adkins
•Belirgin amaç/belirgin olmayan amaç. Panel esnasında bir projeye
getirilebilecek en standart eleştirilerden biri, proje amacının ve hedeflerinin belirgin olmamasıdır. Başvuru formları ve değerlendirme süreçleri
sizi proje amaçlarınızı ve hedeflerinizi mümkün mertebe belirgin çizmeye
zorlar. Öte yandan, araştırmacılar projelerinde başarıya ulaşabilmek için,
azami serbestiyet arar ve amaçlarını çok belirgin şekilde sunmak istemez. Çoğu zaman, yapılan araştırmanın ne gibi bir meyvesi olacağını,
araştırma gerçekleştirmeden kestirmek de kolay değildir. Şayet yaptığınız araştırmanın tabiatında bu türden belirsizlikler varsa, amacınızı nasıl
kavramlaştıracağınız sorusu üzerine biraz düşünmelisiniz. Burada size
kılavuzluk edecek sorular şunlardır: Proje amacını nasıl sunmalıyım ki,
panel üyesi akademisyen meslektaşlarım, proje amacının yeterince belirgin çizilmediğini iddia edemesin ?
56
4.3
Konu, Kapsam ve Literatür Özeti
3. KONU, KAPSAM ve LİTERATÜR ÖZETİ Proje önerisinde ele alınan konunun
kapsamı ve sınırları, projenin araştırma sorusu veya problemi açık bir şekilde ortaya konulmalı ve İlgili bilim/teknoloji alan(lar)ındaki literatür taraması ve değerlendirilmesi yapılarak proje konusunun literatürdeki önemi, arka planı, bugün gelinen
durum, yaşanan sorunlar, eksiklikler, doldurulması gereken boşluklar vb. hususlar
açık ve net bir şekilde ortaya konulmalıdır.
Literatür değerlendirmesi yapılırken ham bir literatür listesi değil, ilgili literatürün
özet halinde bir analizi sunulmalıdır. Referanslar http://www.tubitak.gov.tr/ardebkaynakca sayfasındaki açıklamalara uygun olarak EK-1’de verilmelidir.
Ne yaptığımı bilmediğim zaman yaptığım şeye araştırma denir.
Wernher von Braun
Ne yaptığımızı biliyor olsaydık, buna zaten araştırma denmezdi, değil
mi?
Albert Einstein
4.3.1
Genel hususlar
AP önerisinin belkemiğini teşkil eden bu başlığın, Amaç ve hedefler başlığının açıklaması ve desteklenmesi için koyulduğunu düşünebiliriz. Panelistlerin AP önerisinin niteliği ve vaatleri hakkında bilgi sahibi olmak
için üzerinde en çok zaman harcaması gerekecek yer burasıdır. Kendi
hikayenizi, serbestçe anlatarak 10 sayfaya kadar uzatabileceğiniz bu
başlığı yapılandırmak büyük ölçüde sizin elinizdedir. Aşağıda verilen
planın bir öneri olduğunu, çalışılan araştırma alanına ve kişisel tercihlere
göre başka planların geliştirilebileceğini vurgulamak isteriz. Araştırmacının yaklaşımına göre, metinin ağırlığı takip eden Özgün Değer veya
Yöntem başlıklarına da kaydırılabilir.
Bu başlıkta, AP önerinizin ne hakkında olduğunu, projede nelerin
gerçekleşeceğini anlatmanız ve AP önerini bilimsel literatürde ve kendi
57
araştırmacı kariyerinizde konumlandırmanız gerekmektedir. Yeri geldikçe,
başvuru formunun ilerleyen sayfalarında yer alan Özgün Değer, Yöntem
ve Yaygın Etki başlıklarına da gönderme yaparak önerdiğiniz araştırmanın niteliğine göre malzemeler, kaynaklar, veri toplama ve deney ve konrol yöntemleri, sonuçları analiz ve yorum usülleri hakkında değişen bilgilere burada işaret etmeli ve okuru yönlendirmelisiniz.
Bilhassa kuramsal projelerde düşülen bir hata, AP önerisinde araştırma yapma eğilimidir. Deneysel projelerde buna imkan olmadığı için,
aradaki fark daha iyi açığa çıkıyor. Eğer kuramsal bir disiplinde çalışıyorsanız, AP önerinizi hazırlarken kendinizi deneysel bir disiplindeki araştırmacının yerine koyun. Mesela "Karadeniz’deki yağışların hamsi popülasyonu ve hareketliliğine tesiri" isimli bir proje yazdığınızı düşünün. Genel
itibariyle AP önerisinde sizden beklenen araştırma yapmanız değil, nasıl
araştırma yapmayı planladığınızı anlatmanızdır. Elbette, Konu&Kapsam
başlığının amacı sadece bilinen şeyleri tekrar etmek değildir. Burada da
özgün içerik olabilir ve olmalıdır. İçeriğin neden özgün olduğu, izleyen
başlıkta ayrıca anlatılacaktır.
AP başvuru formunun en uzun başlığı burası olduğundan, alt başlıklara bölünmesi yazar ve okur açısından kolaylık sağlayacaktır.
Konu, Kapsam ve Literatür Özeti başlığını şu şekilde yapılandırabilirsiniz:
Konu ve arka planı. Bu başlıkta, konu seçiminiz ve bunun neden uygun
bir seçim olduğunu anlatmalısınız. Bunu ancak konunun bir arka planını
sunarak başarabilirsiniz. Bu arka planın iki bileşeni bulunmalıdır:
• Konunun evrensel bilimdeki yeri
• Konunun sizin kişisel araştırma maceranızdaki yeri
Her ne kadar literatür taraması için ayrı bir başlık ayrılmış olsa da,
burada da literatüre, kendi yayınlarınız dahil, gönderme yapmanızda sakınca yoktur. Burada proje fikrinin nasıl ortaya çıktığından (falanca konuda çalışırken falanca konferanstaki bir konuşmadan ilham alarak veya
58
vs) da bahsedebilirsiniz. Hikayenizi anlatmak için bu tarz dokunuşlar
önemli olabilir, konuyu ve bağlamı belirlemede size yardımcı olabilir.
Proje ekibinizle bu konu üzerine birlikte çalışmaya nasıl karar verdiniz?
Çalıştığınız kuruma bu araştırmayı yapmayı mümkün kılan yeni bir cihaz
mı alındı? Veya kurumunuz araştırmanın yapılacağı yere yakınlığı sebebiyle size önemli bir fırsat mı sunuyor? Kurumunuzdaki mevcut araştırma imkanlarını ileride tablolarda sunacak olsanız bile, bu türden bilgilere burada da yer vermeniz, projenizi değerlendirecek panelistlerin konuya sizin açınızdan bakmasına imkan verecektir. Tekrar vurgulamalıyız
ki, hikayenizi anlatırken, metine esas ağırlığını veren teknik unsurlardan
vazgeçmeniz durumunda “masal anlatıyor" izlenimi bırakmak da mümkündür.
Araştırma soruları. Her araştırma, cevap bekleyen bir sorunun ortaya
atılmasıyla başlar. Bu açıdan, işbu madde aslında tarihsel olarak AP
önerisinde sizin ilk çıkış noktanıza işaret etmektedir. Burada, Amaç ve
Hedefler başlığında sunduğunuz amaçları soru haline getirerek açabilirsiniz. Sorularınızı belirledikten ve kağıda döktükten sonra, geriye dönerek AP önerinizin konusunu ve kavramsal temellerini atmalı ve arka
planını geliştirmelisiniz: araştırmayı güdüleyen çalışma hipotezi veya soruların halihazırdaki bilgimizden nasıl çıktığı ve AP önerisini nasıl sevkettiğinin açıklanmasına ihtiyaç vardır.
Kapsam. AP önerinizin çerçevesini çizmelisiniz. Çok dar çizilmiş bir çerçeve bir yandan projeyi zayıflatırken bir yandan da ileride sizin için bağlayıcı olabilir. Kapsamın muhtemel aksilikleri tolere edecek genişlikte tutulması bu açıdan önemlidir. Öte yandan çok geniş tutulmuş bir çerçeve
projeyi muğlak kılacak, bir yandan da projenin yapılabilirliğini zorlayacaktır.
Literatür taraması. Araştırma konunuzdaki güncel bilgilere hakim olduğunuza panelistleri burada ikna etmeniz gerekiyor. Bu bölümün önceki
başlıklarında, konu, kapsam ve araştırma sorularından bahsederken literatüre zaten değinmiş olmalısınız. O başlıklardaki gayeniz, AP önerinizin konusunu belirlemek ve çerçevesini çizmekti. Bu başlıkta ise sizden
59
literatürdeki genel durumu izah etmeniz isteniyor. AP önerinize karşı argüman arayan panelistin eline koz vermemek için, Literatür taraması alt
başlığının mutlaka geçmesi tavsiye olunur. Araştırma konunuzun yeni ve
çalışılmamış olduğunu burada vurgulamalısınız. Aynı zamanda, önerdiğiniz araştırma için zamanlamanın uygunluğunu, halihazırdaki bilimsel
birikimin ve tekniklerin projeyi yürütmek için yeterliliğini burada anlatmalısınız. Bilhassa kariyerlerinin başlangıcında olan araştırmacıların burada
kendini göstermesi gerekmektedir.
Biribirinden bağımsız gibi görünen makalelerin özetlerinden ibaret
olan bir literatür taraması panelistlere anlamlı gelmeyecektir. Literatür
taramasını kendi içinde ve AP önerinizin kalan kısımlarıyla çift yönlü ilişkilendirmelisiniz.
Çok kısa tutulmuş bir literatür taraması, sizin konuya hakim olmadığınız intibaını bırakabilir. Uzun tutulması ise sayfa sınırını zorlayabilir ve panelistlerin ilgisini dağıtabilir. Diğer kısımlarda literatür hakkında
yaptığınız değerlendirmeleri de dikkate alarak 1-3 sayfalık bir literatür
taraması uygundur. Çalıştığınız disipline göre bu daha uzun veya kısa
tutulabilir.
Sonuç olarak, 10 sayfaya kadar uzatabileceğiniz bu kısımda zaman
zaman malumu ilam etmeniz gerekmektedir. Genel kültür ve popüler bilgiler panelistlerin pek hoşuna gitmez ancak konuya has temel tanımların
ve olguların üzerinden geçmekten çekinmeyin.
Pek çok araştırmacı, AP önerisini takviye etmek için, biraz zorlama
yaparak, pek muhtemel ve gerçekçi olmayan uygulama alanlarını veya
projenin disiplinlerarası tabiatını zikretme ihtiyacı hissetmektedir. Oysa,
doğrudan uygulamaya yönelik olan Öncelikli Alan destekleri dışında,
ARDEB proje destekleri için böyle bir değerlendirme kriteri bulunmamaktadır16 . Burada ARDEB tarafından benimsenen (ve diğer ulusların
da AP fonlayan kurumlarının paylaştığı) ilke, “tabandan tavana" (bottom
to top) destek felsefesidir. Bundan kastedilen, en nitelikli araştırma konularını en iyi araştırmacıların kendilerinin belirleyebileceğine ve bu nite16
Değerlendirme kriterleri için bkz. Tablo sf.111.
60
liği yine araştırmacıların değerlendirebileceğine olan inançtır. Projenizin
uygulamaları konusunda kimseyi ikna etmek zorunda değilsiniz. Sizden
beklenen, sizin meslektaşınız olan panel üyelerini, AP önerinizin değerlendirme kriterlerini karşıladığı konusunda ikna etmenizdir. 1003 Öncelikli Alan proje destekleri “tabandan tavana" değil, “hedef/ürün" odaklı olduğundan, bu projelerde elbette destek çağrılarında belirtilen konularda
araştırma önerme mecburiyeti vardır.
AP önerinizin yapay bir uygulamasından beylik ifadelerle (“pür matematikte yapılan çalışmaların uzun vadede uygulamaları olduğu kabul
görmüş bir gerçektir" gibi) söz etmeniz, panelin çok hoşuna gitmeyebilir.
Öte yandan, şayet samimiyetle bir uygulama potansiyeli görüyorsanız,
veya bir uygulamayı projenizde hedefliyorsanız, bunun üzerine mutlaka
gitmeli ve gerekli ayrıntıları sunarak panelistleri bu konuda ikna etmelisiniz. Zira bir değerlendirme kriteri olmasa da, potansiyel uygulama alanlarının varlığı projenizin yaygın etkisini kuvvetlendirecektir.
61
4.4
Özgün Değer
4. ÖZGÜN DEĞER Proje önerisinin, özgün değeri (bilimsel kalitesi, farklılığı ve yeniliği, hangi eksikliği nasıl gidereceği veya hangi soruna nasıl bir çözüm geliştireceği
ve/veya ilgili bilim/teknoloji alan(lar)ına metodolojik/kavramsal/kuramsal olarak ne
gibi özgün katkılarda bulunacağı vb.) ayrıntılı olarak açıklanmalıdır.
Proje başvuru formunda, şu ana kadar NE? sorusunun cevabını aradık. Bu başlıktaysa: “NEDEN bu AP önerisi gerçekleştirilmeli?" sorusunun cevabını vermemiz talep edilmektedir. Burada “özgün" kelimesinden
kasıt17 , araştırmanın daha önce yapılmamış olmasıdır. Panelistlerden
biri, önerdiğiniz araştırmanın daha önceden yapılmış olduğunu ispatladığı anda, projeniz artık mahkum edilmiş demektir. Ancak her yenilikçi
projenin özgün değeri aynı değildir. Mesela, daha önceden yapılmış bir
araştırmayı yeni bir varsayım veya kısıt altında incelemek istiyorsanız,
bu yeni hipotezin neden incelemeye değer olduğunu da göstermeniz gerekir.
Özgünlük, panel değerlendirmesinde baraj kriteridir. Ne kadar önemli
olursa olsun, daha önce zaten çalışılmış bir konu bir araştırma projesi
olarak desteklenmez. Bu nedenle Özgün Değer notu 2/4’ün altında kalan projeler, diğer kriterlerden ne aldıklarına bakılmaksızın reddedilir. AP
önerinizin Özgün Değer başlığı altında, projenin özgünlüğünü ispatlamaya yetecek miktarda bilgi verilmediği kanaati hasıl olursa projeniz panele girmeden de, ilgili Araştırma Grubu’nun kararıyla iade edilebilir.
Erbabının iyi bildiği üzere, araştırma bir serüvendir, çoğu zaman nasıl
bir netice vereceğini, sizi nasıl bir mecraya sürükleyeceğinizi kestirmek
imkansızdır. Neticesinden yüzde yüz emin olunan bir araştırma, araştırma değildir. Önemli keşiflerden birçoğu kazara yapılmıştır. Böyle bir
macera nasıl önceden plana, projeye dökülebilir? Öte yandan araştırma
tümüyle lalettayin yapılan birşey de değildir. Başına her elma düşene
evrenin işleyiş kanunlarından biri bahşedilmez. Kazara keşif yapabilmek
17
İngilizce “authentic", “original" ve “innovative" kelimelerine karşılık gelmektedir.
62
için bile uzun süren bir hazırlık dönemine ihtiyaç vardır.
Bir AP önerisinin de araştırma yapmanın bu maceracı yönünü yansıtması gerekir. İddialı ve özgüveni olan bir metin oluşturmalısınız. Ancak içinde risk unsuru ve sürpriz ihtimali olmayan, sonuçlarından yüzde
yüz emin olunan bir proje ideal bir AP değildir. Sonuçlarının önceden
gerçekleştirilmiş olduğu intibaı bırakması, projenin özgün değerini
zedeler. Dolayısıyla, iyi bir AP önerisinin bir risk unsuru barındırması,
bu unsuru ortaya koyması ve bu riskin gerçekleşmesi durumunda nasıl
bir yol izleneceğini de açıklaması beklenir. Elbette riskler ve çekinceler ağır basmamalı, projenin beklenen etkileri göz önüne alındığında bir
risk/getiri dengesi kurulmalıdır. Burada bir istisnayı vurgulamakta fayda
var: 1005 programlarında, sunulan projenin ülkeye getirisi özgün değerine nazaran daha ön plandadır.
Bu minvalde, projenizin özgün olmakla birlikte, memleket için bazı
faydaları da olduğunu düşünüyor ve mutlaka belirtmek istiyorsanız Yaygın Etki başlığında belirtmeniz daha uygun olacaktır. Şayet bunu Özgün Değer başlığı altında vurgularsanız, bu faydaların projenizin özgünlüğünü gölgeleme ihtimali vardır. Eğer AP önerinizin kuvvetli yanı, özgünlüğünden ziyâde memlekete getirisiyse, 1005 programı çerçevesinde
destek aramalısınız. (Not. Ne ARDEB gruplarının ne de panelin, APnizi
sizin başvurduğunuzdan farklı bir destek programına havale etme yetkisi
yoktur.)
AP önerinizin özgün, öncü ve yenilikçi mahiyeti hususunda diğer maddelerde yeterince açıklama yaptığınızı düşünerek, bu başlığı kısa tutmanın daha uygun olacağını düşünmeyin. Yeri gelince metinde tekrarlama
yaparak (kes-yapıştır tekniğiyle değil!) projenizin özgünlüğünü burada
ayrıca vurgulamanız ve açıklamanız beklenmektedir. Özgün değer başlığını, yukarıda verdiğiniz literatür taramasıyla ilişkilendirin ve şu sorulara
cevap arayın:
• Öneriniz neden ve hangi yönleriyle farklıdır?
• Rutin bir çalışmanın ötesine giden, yenilikçi yönü nedir?
63
• Bu yenilikçi yön neden ilginç ve incelemeye değerdir?
• Öncü olma, yeni araştırma sahası açma potansiyeli mevcut mudur?
• Projeniz bilim ve teknikteki hangi açığı kapatacak ve hangi sorunlara
çözüm getirecektir?
• Kuramda ve uygulamada ne tür yenilikler getirecektir?
• Yöntemde ne tür yenilikler getirecektir?
64
4.5
Yöntem
5. YÖNTEM Projede uygulanacak yöntem ve araştırma teknikleri (veri toplama araçları ve analiz yöntemleri dahil) ilgili literatüre atıf yapılarak (gerekirse ön çalışma
yapılarak) belirgin ve tutarlı bir şekilde ayrıntılı olarak açıklanmalı ve bu yöntem ve
tekniklerin projede öngörülen amaç ve hedeflere ulaşmaya elverişli olduğu ortaya
konulmalıdır.
Projede uygulanacak yöntem(ler)le ilerleme kaydedilememesi durumunda devreye
sokulacak alternatif yöntem(ler) de belirlenerek açık bir şekilde ifade edilmelidir.
Bu başlıkta NASIL? sorusunu cevaplamamız istenmektedir. Amaç
ve Hedefler başlığında sunulan maddelerin ve daha sonra tespit edilen
araştırma sorularının herbirine tekabül eden yöntemler burada sunulmalıdır. Bu yöntemlere hâkim olduğunuzu ve gerekli hazırlık çalışmasını
yapmış olduğunuzu göstermenin yeri de burasıdır.
Askerî benzetmeye devam edecek olursak, amaç kaleyi ele geçirmek
ve hedefler surlar, kale kapısı ve ikmal yollarıysa surlar için topçu ateşi,
lağım kazma, kuşatma kuleleri; kale kapısı için koçbaşı; ve ikmal yolları
için de akıncı birlikleri uygun yöntem unsuru olacaktır. Her bir yöntem
unsuru için açıklanması gereken ayrıntılar vardır. Mesela toplar nereye
yerleştirilecek, topçu ateşi hangi sıklıkla ve hangi noktalara açılacaktır...
gibi.
Deneysel projelerde, deney düzeneğinin mahiyeti, tasarlanması ve
gerçekleştirilmesi hakkında bilgiler vermelisiniz. Çalışmakta olan bir deney düzeneği mevcut mudur? Bu düzenek AP önerisi için uygun mudur?
Ön keşif deneyleri yapıldı mı? Deney sonuçları istatistiksel açıdan ne
derecede anlamlıdır? Deney aletleri anlamlı çıkarım yapmak için gerekli
hassasiyete sahip midir? Deney boyunca parametrelerin sabit kalması
için ne gibi tedbirler alınacaktır?
Eğer anket gibi veri toplama yöntemleri kullanılacaksa, hangi anket
hazırlama ve değerlendirme usülleri benimsenecektir? Sağlıklı bir örneklem uzayı için ne gibi tedbirler alınacaktır? Elde edilen veriler na65
sıl değerlendirilecektir? Hangi istatistiksel yöntemlerle analiz edilecektir?
Bu verilerden nasıl çıkarım yapılacaktır? Pilot çalışma yapılmış mıdır?
Gelişigüzel sıraladığımız bu soruları, çeşitlendirmek ve derinleştirmek mümkündür. Halihazırdaki yöntemler proje için yetersiz kalıyorsa ve
proje hedeflerine ulaşmak için yeni bir yöntem geliştirme planınız varsa
bunu da ayrıntısıyla belirtmelisiniz.
Deney düzeneğinin kurulması ve işletilmesi bir(er) iş paketi (İP) çerçevesinde planlanabilir. Benzer şekilde, diğer veri toplama araçlarının
hazırlıkları ve uygulanması da birer İP çerçevesinde ele alınabilir.
Yasal ve etik izin belgeleri de NASIL sorusuyla ilişkilidir ve bu başlık
altında ele alınmaları uygun olur. Belgelerin kendisini AP önerisine ek
şeklinde sunmanız beklenmektedir.
Proje bursiyerlerinin lisansüstü çalışmalarını burs aldıkları AP çerçevesinde yapma mecburiyeti yoktur. Bursiyerlerin proje kapsamında yükleneceği görevleri birer İP çerçevesinde ve/veya buna ek olarak EK-2:
Bütçe ve Gerekçesi dahilinde sunmanız beklenmektedir. Şayet AP önerinize araştırmacı yetiştirme vazifesi de yüklediyseniz, bu konuda da ayrıntıya girmelisiniz. 36 ay boyunca burs talep ettiğiniz doktora öğrencisinin eğitimi ve hazırlayacağı tez hakkında burada bir sayfalık bilgi sunmak
çok değildir ve hem doktora öğrencisinin hem de yürütücü ve muhtemelen doktora danışmanı rolünü üstlenecek olan sizin faydasını göreceğiniz
bir temrindir. Her bir lisans üstü talebesi ayrı bir iş paketi (İP) olarak ele
alınabilir. Şayet bu, sayfa sınırını zorluyorsa, EK-2: Bütçe ve Gerekçesini doldururken, bursiyerlerle ilgili yaptığınız talebe gerekçe olarak ek
bir sayfa açarak bu bilgileri vermelisiniz.
Aynı minvalde, yüksek lisans/doktora talabeleri için araştırma seviyesinde ders vermek veya bir başvuru eseri hazırlamak bir yöntem unsurudur ve birer İP çerçevesinde ele alınabilirler. Panel, standart müfredat
derslerini ve kitaplarını dikkate almayabilir.
Araştırmacılıkta bir yaklaşım, bir soru ortaya atıp sonra da onun çözümünü arama şeklindedir, Bu yönüyle, kilitli bir kapının önünde durup
66
çeşitli anahtarlar (yani yöntemler) deneyerek kapıyı açmaya çabalamaya
benzetilebilir. Araştırmacılıkta bir başka yaklaşımsa, ki bu birçok meşhur
bilim insanı tarafından uygulanmaktadır, eldeki hazır anahtarla açılabilecek kapıları aramaktır. Yani, araştırmacının hâkim olduğu yöntemi kullanarak çözebileceği soruları aramasıdır. Eğer sizin de konuya yaklaşımınız böyleyse, AP önerinize buna uygun bir şekil verebilirsiniz. Mesela
Konu ve Kapsam başlığını daha kısa, Yöntem başlığınıysa daha uzun
tutabilirsiniz. Unutmayın ki son kertede AP öneriniz hakkında hüküm verecek olan panel üyeleri sizin meslektaşlarınızdır ve samimiyetle açıklamanız hâlinde yaklaşımınızı takdir edeceklerdir. Bu nedenle AP başvuru formunda talep edilen bilgileri titizlikle ve yerinde verin ancak
bu formun sizi ve yaratıcılığınızı sınırlandırmasına müsaade etmeyin. Anlatmak istediğiniz şeyi, söylemek istediğiniz şekilde ve formlara
sadık kalarak formüle etmenin uygun bir yolu mutlaka vardır. Tekrar hatırlatmalıyız ki, AP önerinizin muhatabı olan panel üyeleri, sizinle aynı
disiplinden gelen akademisyenlerdir.
Kuramsal Projeler. Yöntem başlığı, matematik ve matematiksel fizik
gibi kuramsal disiplinlerde sunulan AP önerilerinde ekseriyetle kısa geçilen bir başlıktır ve sık rastlanan iade sebepleri arasında yer almaktadır.
Zira, NASIL sorusu cevapsız bırakılarak sunulan bir AP önerisi, teminat
göstermeden girilen bir ihale gibidir ve kabul edilmesi düşünülemez.
Kuramsal disiplinlerde Yöntem başlığı, araştırmada kullanılacak kuramsal tekniklerin sergilenmesi maksadıyla kullanılmalıdır. Mesela, literatür taramasında bahsedilen makalelerde kullanılan teknikler/kuramlar
nelerdir? Bu tekniklerin alternatifi var mıdır? Kuramlar ne ölçüde başarlı
olmuştur ve ne tür varsayımlar üzerine oturmaktadır? Bu bilgiler, sizin
açınızdan bariz olsalar da, panelistler açısından durumun farklı olabileceğini akılda tutmak gerekir. Lisans ders kitabı ve popüler bilgi düzeyine
inmemek kaydıyla burada malumu ilam etmekte bir mahzur yoktur. Ayrıntıya girip derinleştikçe, kuramsal disiplinlerde de yöntem adına söylenecek çok şey olduğu görülecektir. Bunları ortaya çıkarmak için NASIL
67
sorusunun üzerine gitmeniz tavsiye olunur.
Uygulamalı ve deneysel disiplinlerdeki deney ve anket gibi veri toplama araçlarının yerini, kuramsal disiplinlerde hesaplama ve simülasyon
alabilir. AP önerinizde bu türden bir çalışma yapma niyetiniz varsa (veya
hazırlık mahiyetinde bir çalışma zaten yaptıysanız) bunun ayrıntılarını
verebilirsiniz. Kuramsal disiplinlerde öne çıkan bir başka yöntem de, insanî iletişimdir. Düzenli seminerler ve toplantılar bir yöntem unsuru olarak yer alabilir ve bir iş paketi (İP) çerçevesinde tasarlanabilir.
68
4.6
Proje Yönetimi, Ekip ve Araştırma Olanakları
Bu başlık altında, projenin nasıl yürütüleceğini planlamamız istenmektedir. Bu da NE ZAMAN, KİM ve NEREDE sorularına cevap verilmesi
gerektirmektedir.
Aşırı düzenli bir araştırmanın yeni hiçbir şey üretemeyeceği
garantidir.
Frank Herbert, Dune
Neden Planlama? Araştırmacıların AP planlama konusunu yaklaşımları farklılıklar arzeder. Planlama ihtiyacı, çalışılan konuya göre daha ağır
ya da hafif basabilir. Kimi araştırmacı bir konuya dalıp ilginç görünen birşeye takılmayı, sonra da ortaya çıkan ve sonuç vaad eden yolları takip
etmeyi tercih eder. Kimi araştırmacının yaklaşımıysa daha metodolojik
ve sistematiktir ve işe başlamadan önce izlenebilecek mümkün yolları
ve ihtimalleri düşünür. Bu ikinci tür araştırmacının AP önerisi yazmada
işi çok daha kolay olur, çünkü panelistlere projenin sadece nasıl başlayacağına değil, nasıl biteceğine dair de kuvvetli bir mesaj verebilirler.
Panelistler, yeni neticeler yeni araştırma mecraları açtıkça proje akışının
plandan sapabileceğini bilirler, ancak önlerinde akla yatkın bir senaryo
durduğu takdirde, “ya işler öyle değil de şöyle giderse" diye sorgulamak
mecburiyetinde kalmazlar.
Proje planlamanın maksadı araştırmayı kısıtlamaktan ziyade yol göstermek olsa da, en yaratıcı ve ilham sahibi bilim insanları planları ve
iş-zaman çizelgelerini birer ayak bağı gibi görür. Başarılı bir AP önerisi
yazmak için, böylelerinin diğer türden araştırmacılarla işbirliğine gitmeleri yerinde olur. Ancak çoğu araştırmacı için, iyi bir AP önerisi hazırlama
ve planlama, neticede fon alamasa da çalışmaları için katkı sağlayan bir
temrindir. Planlama sayesinde proje esnasında çıkabilecek bazı zorluklar öngörülebilir ve bunları aşmanın yolları önceden aranabilir.
Planlama aynı zamanda AP önceliklerini tanımlamanın bir aracıdır.
Bu sayede zaman ve kaynaklar, göreli önemlerine göre AP bileşenlerine
69
paylaştırılabilir.
AP öneri metini ve planlaması, proje ekibi ve bursiyerler için bir ortak bir referans noktası gibi tasarlanmalıdır. Bu sayede ekibin çabaları
ortak bir hedefe doğru yönlendirilebilir. AP metini, ilham ve enerji dolu
dönemler arasında kalan zamanlarda ekibi güdüleyip rehberlik eden bir
yol haritasıdır.
Çalıştığınız disiplinin tabiatında öngörülemezlik olduğunu, bu sebeple
planlama yapmanın tamamen içi boş ve beyhude bir çaba olduğunu düşünüyor olabilirsiniz. Aslında öngörülemezlik sizin disiplininize has bir
şey değil, araştırma denen şeyin tarifinden gelen bir özelliktir. Yaptığınız şey tamamen öngörülebilirse, zaten araştırma değildir. Öngörülemez
yönleri de olsa, bilhassa büyük ölçekli ve iddialı bir işe girişiyorsanız,
plansız ve programsız başarı şansınız azdır. Hayatın her alanında bu
böyledir. Bunun aksini iddia etmek, bizi projeyi gereksiz bulup kendi bildiği gibi yapan (ve zaman zaman haklı da çıkan) kimi inşaat ustalarının
durumuna düşürebilir. Elbette bu şekilde gecekondu yapılabilir ancak büyük binalar inşa edilemez. Günlük hayatta karşımıza çıktığında hepimizin isyan ettiği bu zihniyete proje yazımı esnasında kendimizi kaptırmamalıyız.
Eğer takviminizi belirleme ve planlama hakkına net bir fikriniz varsa
bunu uygulayın. Eğer yoksa, proje planlamada güdülebilecek bir strateji,
projenin başlangıç ve bitiş noktalarını belirledikten sonra bu ikisini ortada
buluşturmaktır. Burada başlangıç noktası mevcut duruma, bitiş noktası
da proje hedeflerine işaret etmektedir. Planlamada maksat başlangıçtan
bitişe en etkin şekilde gitmektir. Bunu başarmak için önce başlangıç ve
bitiş durumlarını kesin bir şekilde belirleyerek işe başlamalıdır.
70
4.6.1
Proje Yönetimi
İş Paketleri (İP’ler) Proje Yönetimi başlığında ilk altbaşlık olarak doldurmamız gereken bir iş-zaman çizelgesi (Gantt18 chart) bulunmaktadır.
Başvuru formunda verilen iş-zaman çizelgesine baktığımızda, çizelgenin iş paketlerinin (İP) yürütme takvimiyle ilgili olduğu görülüyor. Yani bu
çizelgeyi doldurmadan evvel, İP’lerimizi tasarlamış olmamız gerekiyor.
Bunu yapmak için, 1001 başvuru formlarında öngörülen tek yer, Başarı
Ölçütleri Tablosudur.
Ancak Başarı Ölçütleri Tablosu, İP’leri açıklamak için çok kısıtlayıcı
olabilir. Bu durumda, İP’lerinizi tablo dışında uygun bir yerde tasarlamalısınız. Bunun için, çizelgeyi doldurmadan evvel bu İP’lerin mahiyetini
madde madde izah edebilirsiniz. Bunun için birkaç sayfa ayırmayı düşünebilirsiniz.
Not. İP’leri düzenlemenin daha zor ama etkili bir yoluysa, onları başvuru formundaki ilgili başlıkların altına dağıtmaktır. Yurtdışındaki bazı
başvuru formlarında bu yaklaşım benimsenmiştir. Mesela herbir doktora
talebesi için Yöntem başlığı altında bir İP yaratabilirsiniz. Deney veya
anket gibi veri toplama çalışmaları için deney düzeneğinin kurulmasını
yine Yöntem başlığı altında bir İP olarak verebilirsiniz. Proje neticelerini
paylaşmak maksadıyla düzenleyeceğiniz toplantı, yazacağınız araştırma
kitabı ve makaleler için Yaygın Etki başlığı altında bir İP yaratabilirsiniz.
Konuya yapacağınız kuramsal katkılar içinse Konu ve Kapsam başlığı
altında bir İP düşünülebilir. Mesela doktora öğrencilerine yönelik araştırma odaklı bir lisansüstü ders veya araştırma grubunuzun düzenleyeceği haftalık araştırma semineri bu çerçeveye girebilir. Gerektiği takdirde
Proje Yönetimi başlığının altında ek birkaç İP daha sunabilirsiniz. Şayet bu yaklaşımı benimserseniz, Yönetim Düzeni başlığında İP’lerden
bahsederken hangi İP’lerin hangi başlık altında ve hangi sayfada sunulduğunu belirtmeyi unutmamalısınız. Ayrıca, muhtelif başlıklara dağıttığınız İP’leri net bir şekilde metinlerin kalanından ayıran bir format seçe18
Amerikalı idare danışmanı Henry L. Gantt’a (1861–1919) atfen.
71
bilirsiniz. Bunu İP’leri çerçeve içine alarak veya başka bir teknik kullanarak yapabiliriniz. Her bir İP’den sorumlu proje ekibi ve bursiyerlerini
de burada belirlemesiniz. Ancak bu paragrafta önerilen yöntemin, İP’leri
düzenlemenin 1001 projelerinde çok alışılmamış bir yolu olduğunu vurgulamalıyız. Bu yöntem 1003 gibi daha büyük ölçekli projelerde faydalı
olabilir. Bu yöntemi kullanmanız durumunda, her İP’nin hangi sayfada
yer aldığını da İş-Zaman çizelgesine belirtmeniz gerekecektir. Madem ki
İP’ler birer “paket"tir, onları bir çerçeveyle paketlemeyi ve metinin geri
kalanından ayırmayı düşünebilirsiniz. Bu çerçeveyi, başvuru formundaki
diğer tablolardan net bir şekilde ayrıştırıp kişiselleştirin. İş paketlerini konularına göre gruplandırıp, bunu gruplamayı yansıtacak şekilde numara
verebilirsiniz (İP1A, İP1B, İP2A... gibi). Böyle bir çerçeve kullanmak istemezseniz dahi, her bir İPye ayırdığınız paragrafı, metinin geri kalanından
(koyu/büyük harfli başlık, başlama ve bitiş çizgisi, vb gibi) çeşitli yazı teknikleri kullanarak ayırmalısınız.–notun sonu–
Bazı hazırlık ve arkaplan çalışmalarının, AP önerisi sunulmadan evvel yapılmış olması gereklidir. Mesela, konu üzerine bir literatür taraması
yapmayı veya bir makale/kitap okumayı bir İP olarak sunduğunuz takdirde, panel projenizi başarılı bulsa bile, duruma göre bu İP için ayırdığınız sürenin proje süresinden düşülmesine hükmedebilir. Zira bu faaliyetler AP önerisi hazırlama safhasında yapılmış olması gereken çalışmalar gibi görülebilir. Hiçbir arkaplan hazırlığı yapmadan, pilot deneyin/çalışması gerçekleştirmeden sunulan bir AP önerisinin geçme ihtimali düşük kalacaktır.
Genel bir kaide olarak, her bir proje çıktısı için bir İP tasarlanabilir.
Bu çıktıları ileride, Yaygın Etki başlığı altında ayrıca sunmanız gerekiyor.
ARDEB’in koyduğu kurala istinaden gelişme ve sonuç raporları birer İP
(ve dolayısıyla bir çıktı) olamaz. Araştırma grubunun altyapısı, bilgi birikimi, erişebildiği imkânlar ve önerilen proje süresini aşabilecek ifade,
vaat ve iş paketlerinden kaçınmalıdır.
Görev paylaşımı. İş-zaman çizelgesinde, proje ekibinin proje görevlerini nasıl paylaştığı da sorulmaktadır. Şayet sadece tabloda isimleri zik72
retmek sizin için yeterli gelmiyorsa, tablo dışında proje ekibinin isimlerini
sıralayarak görev paylaşımını ayrıca anlatabilirsiniz.
6.1.1. YÖNETİM DÜZENİ (İş Paketleri (İP), Görev Dağılımı ve Süreleri)
Projede yer alacak başlıca iş paketleri, her bir iş paketinin kim/kimler tarafından
ne kadarlık bir zaman diliminde gerçekleştirileceği hakkındaki bilgiler aşağıda yer
alan İş-Zaman çizelgesi doldurularak verilmelidir. Her bir iş paketinde görev alacak
personelin niteliği (yürütücü, araştırmacı, danışman, bursiyer, yardımcı personel)
belirtilmelidir. Gelişme ve sonuç raporu hazırlama aşamaları proje çalışmalarına
paralel olarak yürütülmeli ve ayrı bir iş paketi olarak gösterilmemelidir.
İŞ-ZAMAN ÇİZELGESİ (*)
İP
No
İP Adı/
Tanımı
Kim(ler)
Tarafından
Gerçekleştirileceği
AYLAR
1
(*)
2
3
4
5
6
7
8
9
10 11 ...
Çizelgedeki satırlar ve sütunlar gerektiği kadar genişletilebilir ve çoğaltılabilir.
İş-Zaman çizelgesi doldurma İP’lerinizi düzenledikten sonra artık sıra
çizelgeyi doldurmaya geldi. Bunu öncelikle kendiniz için yapmalısınız.
Gerekli ayrıntının düzeyini de yine kendiniz belirlemelisiniz. Diğer başlıklarda olduğu gibi burada da akılda tutulması gereken husus, bu metini önce panelistlere sonra da kendiniz dahil araştırma ekibinize hitaben
yazdığınızdır. Sadece çizelgeyi doldurmak için uydurulmuş intibaı bırakan iş paketleri panelistlerin hoşuna gitmeyecektir. Yasak savmak kabilinden doldurulmuş bir çizelge, proje başarılı bulunsa da panelin süreden
kısmasına yol açabilir.
Öte yandan, aşırı ayrıntı içeren bir iş-zaman çizelgesi sonradan sizin
73
elinizi kolunuzu bağlayabilir ve projenizi sekteye uğratabilir. Beklenmedik gelişmelere karşı iş-zaman çizelgesinin ve genel olarak proje planlamanızın esnek olması lüzumu vardır. İP’lerin içinde de bu konudaki
çekincelerinizi ifade etmeli ve alternatifleri zikretmelisiniz.. ki vakti gelip
de proje akışında bir değişiklik yapmak gerektiğinde, AP önerinizdeki bu
noktalara atfen yapabilesiniz. AP’nin panel onayı alması ve TÜBİTAK ile
imzalanan mukavele, AP metininde zikretmek kaydıyla muhtemel değişikliklere de yasal zemin hazırlamaktadır. Nitekim başvuru formları bunu
sistematik bir şekilde yapmanızı sağlamak üzere bir sonraki başlıktaki
Risk Yönetimi tablosunu öngörmüştür.
Teknik not. Her ne kadar iş-zaman çizelgesindeki sütun sayısının istenen miktarda artırılabileceği belirtilmişse de, a4 kağıdı ebatında bir
alanda bunu başarmak pek kolay değildir. Bilgileri çizelgeye sığdırmak
için, buyrun size birkaç hile:
• Bu sayfaya has olarak normalde kullandığınızdan daha küçük karakterler kullanabilirsiniz.
• 36 ay gibi uzun süren projeler için, ve sizin durumunuza uygunsa,
ayları birer birer değil, ikişer ikişer veya üçer üçer artırabilirsiniz.
• İP sorumlularını yazmak için kısaltma kullanabilirsiniz. Proje Yürütücüsü yerine PY gibi. Gelecek başlıkta diğer ekip üye isimlerine bazı
kısaltmalar önerilmiştir.
• Bu bölümde iş-zaman çizelgesi dışında bir açıklama yapmanıza bir
mâni yoktur. Çizelge, iş paketleri ve sorumlular hakkında açıklama
yapmak istiyorsanız, çizelge dışında da yapabilirsiniz.
DİKKAT! Burada verdiğimiz bazı hileler standart başvuru formunu esnetmektedir. AP öneriniz genel görünümü itibariyle samimiyetle ve titizlikle yazılmış olduğu intibaı bırakıyorsa, çok gerekli durumlarda yapılan
esnetmelere kimse takılmaz. Yine de, ilgililerin buna müsamaha göstermeme ihtimali daima mevcuttur. Dolayısıyla formları esnetip yorumlarken bu riski dikkate almakta ve ölçülü olmakta fayda vardır.
74
T dinamik tasviri, L transfer operatörü ve istatistiği, ⇣F
fonksiyonu
TF TG dinamik tasvirleri, transfer operatörleri, zeta
fonksiyonları
Nümerik yaklaşımlar ve bilgisayar uygulaması
geliştirme
Denjoy-Minkowski ölçüleri, genel sınır ölçüleri ve transfer operatörleri
TF ^ TG ve TF _ TG dinamik tasvirleri, transfer operatörleri, istatistik ve zeta fonksiyonları
Alternatif dinamik tasvirler, transfer operatörleri, istatistik ve zeta fonksiyonları
Yayım ve Çalıştay
Seminerler ve Eğitim
Erişim
İP1
İP8
İP9
Tarafından
Proje bursiyerleri
grubu
YA Mucit, Tüm proje
grubu
YA Mucit, Tüm proje
DS1, DS2
DS1, DS2
YL2
YA Mucit, DS1
DS1,YL1
YA Mucit, DS1
Yapılacağı
Kim(ler)
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
AYLAR
22
24
26
28
30
32
34
36
Şekil 4: Gantt tablosu örneği
süresini belirlerken bunu dikkate aldık. Ayrıca, proje bursiyerlerinin lisansüstü çalışmalarını bitirmek için burslarının devamına ihtiyaç duydukları da dikkate alınmıştır.
Not. 2. Makale yazma, ders notu düzenleme gibi, 36 aylık proje süresinin sonlarında yoğunlaşması beklenen konuları ayrı bir iş paketi olarak belirtmedik. Ancak proje
paketi üzerinde yoğunlukla çalışılması beklenen dönemleri temsil etmektedir.
Not. 1. Sunduğumuz iş paketlerinden, İP1-6 arasında bağımlılık ilişkisi yoktur, bir iş paketinin başlaması için öncekinin başlaması gerekmemektedir. Koyu bölgeler iş
araştırmacılar) ve bursiyerlerin tümü kastedilmektedir. Proje yürütücüsü tüm iş paketlerinden sorumludur.
Kısaltmalar. YA=Yardımcı Araştırmacı (M. Mucit); DSx=Doktora Sonrası Araştırmacı no x; YLx= Yüksek Lisans Bursiyeri x. Proje grubuyla ekip (yürütücü ve yardımcı
İP7
İP6
İP5
İP4
İP3
İP2
İP Adı/Tanımı
İP No
İŞ-ZAMAN ÇİZELGESİ
6.1.1. YÖNETİM DÜZENİ (İş Paketleri (İP), Görev Dağılımı ve Süreleri)
6.1 PROJE YÖNETİMİ
6. PROJE YÖNETİMİ, EKİP VE ARAŞTIRMA OLANAKLARI
Birçok araştırma projesinde, İP’ler arasında bağımlılık ilişkileri bulunur. Bir İP’ye geçmek için bir veya daha çok İP’nin gerçekleştirilmiş olması gerekir. Bu ilişkileri açıklamanın pratik bir yolu, İP iş akış diagramları kullanmaktır. Sizin için hakikaten faydası varsa, İPleri düzenlemek
için bu gibi metin unsurları kullanmakta mahzur yoktur.
Şekil 5: İş akış şeması örneği.
6.1.2 Başarı Ölçütleri ve Risk Yönetimi
İşte, bir çok araştırmacının tamamen bir angarya gibi gördüğü iki tablo
daha! Oysa ki bu tablolar proje yürütücüsünün kurtarıcısıdır. Bu başlıkta
projenin başarı ölçütlerini sizin belirlememiz talep edilmektedir. Elbette
bu ölçütlerin uygunluğunu panel takdir edecektir. (Panelin bu ölçütleri
değiştirme yetkisi yoktur.)
Projenin sağlıklı yürümesi için bu ölçütler üzerinde biraz düşünmekte
fayda var. Şayet ölçütler çok keskin sınırlarla çizilmiş ve alternatifsizse
AP’nin sağlıklı yürüme ihtimali zayıflayacaktır. Öte yandan aşırı muğlak
ölçütler de, hedefi silikleştirip hedefi tutturma ihtimalini zayıflatabilir.
Başarı ölçütü örnekleri için bkz. sf. 79.
76
Projenin tam anlamıyla başarıya ulaşmış sayılabilmesi için İş-Zaman çizelgesinde
yer alan her bir ana iş paketinin hedefi, başarı ölçütü (ne ölçüde gerçekleşmesi
gerektiği) ve projenin başarısındaki önem derecesi aşağıdaki Başarı Ölçütleri Tablosu’nda belirtilmelidir.
BAŞARI ÖLÇÜTLERİ TABLOSU (*)
İP
No
(*)
İş Paketi Hedefi
Başarı Ölçütü
(%,sayı, ifade, vb.)
Proje Başarısındaki
Önemi (%)**
Tablodaki satırlar gerektiği kadar genişletilebilir ve çoğaltılabilir.
Sütun toplamı 100 olmalıdır.
(**)
Risk yönetimi tablosuna gelince, burada her bir iş paketinin içerdiği
riski ve bu risk gerçekleşirse izlenecek B planını sunmanız gerekiyor.
Tabloyla uğraşmak yerine projenizin risk içermediğini, çorap söküğü gibi
ilerleyeceğini iddia ederseniz panel projenizin AP niteliği taşımadığına
hükmedebilir. Özgün değeri mevcut bir AP’de, en azından, bir başkasının sizden önce gerçekleştirme ihtimali olmalıdır. Bunu bir risk unsuru
değil de, bilakis tezinizi kuvvetlendirecek bir etken olarak görüyorsanız,
burada belirtin. Aksi halde, bu ihtimal gerçekleşirse projeyi yürütmek keyifsiz bir işe dönüşebilir. Benzer sebeplerle, ilgi alanınız projedeki tâli
unsurlara kayabilir. Bu tâli unsurları belirlemek de yine size kalmıştır. Bu
tabloya yerleştireceğiniz emniyet supapları sayesinde, projenizi istediğiniz gibi yürütmeniz mümkündür. Tabii ki, burada da samimiyet ve
kamu kaynağının etkin kullanılmasında titizlik göstermek esastır. Proje
tıkandığı takdirde AP önerisinde mevcut malzeme, teknik ve altyapıyı,
önerinin ruhuna uygun bir alana sevk edebilmek için, sadece İP bazında
değil, daha genel bir çerçevede bir B planı tasarlamakta fayda vardır.
77
Projenin başarısını olumsuz yönde etkileyebilecek riskler ve bu risklerle karşılaşıldığında projenin başarıyla yürütülmesini sağlamak için alınacak tedbirler (B Planı)
ilgili iş paketleri belirtilerek ana hatlarıyla aşağıdaki Risk Yönetimi Tablosu’nda ifade
edilmelidir.
RİSK YÖNETİMİ TABLOSU (*)
İP No
(*)
En Önemli Risk(ler)
B Planı
Risk yönetimi tablosunu doldururken, riskleri ve B planını, tablonun
elverdiğinden daha geniş bir alanda izah etme ihtiyacı doğabilir. Bu durumda tabloda sadece başlıkları yazarak açıklamaları tablo dışında yapabilirsiniz. Veya yatay sayfa kullanabilirsiniz.
Not. Şayet, İP’leri metin içine dağıtma yöntemini benimsediyseniz,
riskleri ve B planını, ilgili İP’yi sunarken açıklayabilirsiniz. Bu yaklaşım
panelistlerin İP’lerinizi anlamasını kolaylaştırabilir. Başarı ölçütleri tablosunda ise risk ve B planlarını kısaca anlatarak, ayrıntılar için okuru
ilgili İP’ye yönlendirebilirsiniz.
78
BAŞARI ÖLÇÜTLERİ ÖRNEKLERİ TABLOSU
İP
No
İş Paketi Hedefi
Başarı Ölçütü
(%,sayı, ifade, vb.)
Proje
Başarısındaki
Önemi (%)*
1
Deney tertibatı kurulumu
Kalibrasyon deneylerinin
çalışması
%50
2
Simülasyon yazılımının
çalıştırılması
İsterlerin %70inin çalışması
%50
3
Denklem çözümünün
sayısal incelemesi
Üç sayısal metodun
uygulanması
%10
4
kuramsal incelemesi
Biricik çözümün varlığının ispatlanması
%20
4
analitik incelemesi
çözümüm asimptotik seri açılımının verilmesi
%30
5
Radyasyon ölçümü
yapılması
Yurt sathının %70’inde
%50
6
Doktora tezi yürütülmesi
Savunma tarihi alınması
%5
7
Prototip makina imalatı
3 adet
%50
8-9
Makale yazımı
SCI dergiden kabul alması
%25
10
Araştırma Semineri
Her hafta düzenli yapılması
%25
11
Çalıştay düzenleme
20 katılımcı
%25
12
Araştırma monografı
yazma
İlk draft’ın hazır olması
%5
(*)
Örnek kabilinden verildiğinden bu sütun toplamı 100 etmemektedir.
4.6.2
Proje Ekibi
Bu bölümde proje ekibinin yayınları ve projeleri hakkında bir dizi tablo
doldurmamız istenmektedir. Ancak, ARDEB başvuru formlarına bir eleştiri getirmemiz uygunsuz kaçmazsa, bu tablolar proje ekibinizi gerçek79
ten tanıtmanıza yardımcı olacak mahiyette değildir. Başvuru esnasında,
Proje Yürütücüsü (PY) , Yardımcı Araştırmacı (YA) ve Danışmanların
özgeçmişleri de proje başvuru sistemine yüklense de, bu bilgiler panel
üyeleri için yeterince açıklayıcı değildir. Bu sebeple, mecburi olmasa da,
altbaşlıklardaki tablolara geçmeden evvel proje ekibinizi tanıtıp, önerilen
APye yönelik yeterliklerini vurgulamayı düşünebilirsiniz. Eğer ayrıntılı bir
görev paylaşımı yapmanız gerekiyorsa, burası uygun bir yer olabilir. Bu
iş için, aşağıdakine benzer bir tablo kullanabilirsiniz. Şu unutulmamalıdır
ki, proje değerlendirme ölçütlerinden biri olan "Proje Yönetimi, Ekip ve
Araştırma Olanakları" konusu panel esnasında oylanacak, ve ekibinizin
önerilen proje için yeterliliği bu oylamadan önce tartışılacaktır. Bu sebeple, proje ekibinizin yeterliliğini, neden bu projeyi gerçekleştirmek için
uygun olduklarını burada açıklamanız yerinde olacaktır.
PROJE ARAŞTIRMA EKİBİ(*)
Proje Yürütücüsü (PY): Belgin Bilgin
Kurumu
Alanı
Görevi
Yardımcı Araştırmacı (YA1): Fikret Düşün
Kurumu
Alanı
Görevi
Proje Danışmanı (PD): Macit Mucit
Kurumu
Alanı
Görevi
(*)
Bu tablo öneri kabilinden verilmiştir ve kullanma mecburiyeti yoktur.
1001 projelerinde proje ekibi, Proje Yürütücüsü (PY), en çok iki Yardımcı Araştırmacı (YA) ve varsa Proje Danışmanından (PD) oluşur. Bursiyerler proje ekibinden sayılmaz. Buna post-doktora bursiyerleri dahildir. Bu tanımın pratik bir getirisi olarak, bursiyerlerin isimlerini ve özgeçmişlerini AP metininde zikretmek zorunluluğu yoktur. AP önerisi hazırlama safhasında bu isimleri bilmek gerekmez.
80
Yurt genelindeki kurumlarda çalışan akademisyenler (yabancı ülke
vatandaşları dahil) proje başvurusu yapabilirler. Yurtdışında ikamet edenler, yabancı ülke vatandaşları dahil, projelerde YA veya PD statüsünde
çalışabilirler ve proje kapsamında çalışmak üzere Türkiye’de bulundukları süre boyunca ücret alabilirler.
Panel üyelerinin bu başlıkta cevabını aradıkları soru, “bu ekip bu projeyi yürütücek yeteneğe sahip midir?" sorusudur. Bu sebeple tablolara
gireceğiniz makale ve projelerin, başvurusunu yaptığınız projeyi takviye
eder mahiyette olmasına dikkat edin. Eğer yürüttüğünüz projelerden biri,
sunduğunuz projeyi tamamlıyorsa bunu da zikretmekte fayda vardır. İcab
ederse yine tablo dışına çıkarak açıklama yapabilirsiniz. Makalelerinizin
AP konusuyla ilgisini belirtebilirsiniz. Gerekli görüyorsanız burada veya
Konu, Kapsam ve Literatür Taraması başlığı altında yayınlarınızın ve projelerinizin içeriğini, AP konusuyla ilgileri bağlamında anlatabilirsiniz. Ekip
üyelerinin AP konusundaki yeterliğini vurgulamak için de burası uygun
bir yer olabilir.
Bu kısımda cevabı aranan bir başka soru da, diğer projelerinizle başvurduğunuz proje arasında bir örtüşme olup olmadığı sorusudur. ARDEB çalışanları, yürütmekte olduğunuz başka projelerle örtüşme olması
ihtimali belirdiğinde inceleme yaparak ilgili birime veya panelin görüşüne
sorabilir. Burada beyan etmediğiniz TÜBİTAK projelerinin içeriğiyle de
kıyaslama yapılabilir. AP yazarken kendi projelerinizden veya başka metinlerden yapacağınız uzun iktibaslar veya tercümeler bir kontrol mekanizmasını tetikleyebilir ve projeniz panele alınmadan reddedilebilir. Bilhassa, sunduğunuz AP önerisinin başlığına çok benzer başlıklı bir projeniz varsa, içeriğe çok dikkat edilmeden projeniz güme gidebilir.
Bursiyerler. Bu konu Bütçe ve Gerekçesi başlığı altında ele alınacaktır.
Proje ekibi kısaltmaları. AP önerisinde sık sık kendinizden ve ekip üyelerinden bahsetmeniz gerekir. Bu vesileyle ekip üyeleri ve görevlerini
okura sık sık hatırlatmakta fayda vardır. Panelistler aynı gün dört-beş
AP önerisini karara bağlayacaklarından projeniz hakkındaki her şeyi her
81
an hatırlamayabilirler.
Eğer kendinize gerçekten çok güvenmiyorsanız, AP önerisini birinci
tekil şahısta yazmamalısınız. Onun yerine, metinde kendinizden söz etmek için “PY" diye gönderme yapabilirsiniz. Ancak panel üyeleri PY’nin
kim olduğunu sık sık unutacaklarından, zaman zaman hem görevi hem
de isimi hatırlatmak fayda vardır: "PY Belgin Bilgin ve YA Halim Alim’nin
şu ortak çalışmaları vardır" gibi. Sadece isim kullanırsanız da o isimin
projedeki rolünü unutabilirler. Yürütücünün kendisi dahi bu ihtimalden
korunmuş değildir. Birkaç örnek verelim:
Yanlış. Belgin Bilgin’in önceki çalışmalarında...
Doğru. PY Belgin Bilgin’in önceki çalışmalarında...
Daha doğru. PY Bilgin’in önceki çalışmalarında...
Yanlış. PY BB’in önceki çalışmalarında...
Yanlış. Yürütücü BB’nin önceki çalışmalarında...
Yanlış. Proje yürütücüsünün önceki çalışmalarında...
Yanlış. Proje Yürütücüsü BB’nin önceki çalışmalarında...
(Çok Uzun) Proje yürütücüsü Belgin Bilgin ve Yardımcı Araştırmacısı
Macit Mucit’in önceki çalışmaları...
(Ara sıra). Önceki çalışmalarımızda...
Doğru PY Belgin Bilgin ve YA Macit Mucit’in önceki çalışmaları...
Daha doğru PY Bilgin ve YA Mucit’in önceki çalışmaları...
Proje ekibi ve bursiyerler için genel kabul görmüş kısaltmalar yoktur.
TÜBİTAK resmî bir kısaltma rehberi ilan edene dek şu kısaltmalar kullanılabilir:
82
TABLO VI. Proje Ekibi Kısaltmaları
Kısaltma
İşlev
PY
Proje Yürütücüsü
YA, YA1, . . .
Yardımcı Araştırmacı
PD
Proje Danışmanı
DB, DB1, DB2, . . . Doktora Bursiyeri
DS, DS1, DS2, . . . Doktora Sonrası Bursiyeri
YL, YL1, YL2, . . .
Yüksek Lisans Bursiyeri
LB, LB1, LB2,. . .
Lisans Bursiyeri
PYÖ
Proje Yöneticisi
Bu kısaltmaların aynı anda ve sistematik kullanılması, hiç şüphesiz,
okunması imkânsız bir metin doğuracaktır. Ancak yerinde kullanılırlarsa
işe yarayabilirler: mesela sıkışık tabloları doldururken. Bu durumda da
okura kısaltmanın tanımı hatırlatılmalıdır.
Çalışmakta olduğunuz kurumun baş harfleri gibi çok bilinen başka
kısaltmalar da metinde kullanılabilir. 20 sayfa size dar geliyorsa ve yer
açmak için kendi kısaltmalarınızı tanımlama eğilimindeyseniz, projenin
son sayfasına bir kısaltma sözlüğü eklemeniz önerilir. Elbette kısaltma
kullanımını tadında bırakmak gereklidir.
4.6.2.1. PROJE YÖNETİCİSİNİN DİĞER PROJELERİ VE GÜNCEL YAYINLARI
Başarıyla yürütmüş olduğunuz ve TÜBİTAK veya başka kuruluşlar
tarafından desteklenen araştırma projeleri, ileride sunacağınız projeler
için önemli bir referanstır. AP önerisi kültürünün yaygınlaşmasıyla bu gittikçe daha da önem kazanacaktır. Araştırma projenizi titizlikle yürütmeniz, TÜBİTAK fonu almanın bugüne kıyasla çok daha zor olacağı günler
için önemli bir yatırımdır. TÜBİTAK elektronik başvuru sistemi, sizin başvuru düğmesine basınca geçmiş projele performansınızı raporlamakta
ve panel üyelerine sunmaktadır.
83
Proje yürütücüsünün TÜBİTAK, üniversite ya da diğer kurum/kuruluşların desteği
ile tamamlamış olduğu projeler ile şu sırada yürütmekte olduğu veya destek almak
için başvurduğu projeler hakkında aşağıdaki tablolarda yer alan bilgiler verilmelidir.
Proje değerlendirme süreci sırasında destek kararı çıkması ve/veya yeni bir başvuru
daha yapılması durumunda derhal TÜBİTAK’a yazılı olarak bildirilmelidir.
PROJE YÜRÜTÜCÜSÜNÜN TÜBİTAK DESTEKLİ PROJELERİ (*)
Proje No
(*)
Projedeki Görevi
Proje Adı
BaşlamaBitiş Tarihi
Destek
Miktarı (TL)
PROJE YÜRÜTÜCÜSÜNÜN DİĞER PROJELERİ (DPT, BAP, FP6-7 vb.) (*)
Proje No
(*)
Proje Adı
Destek
Miktarı (TL)
PROJE YÜRÜTÜCÜSÜNÜN SON 5 YILDA YAPTIĞI YAYINLAR (*)
Yazar(lar)
(*)
Projedeki Görevi
Makale Başlığı
Dergi
Cilt/Sayı/Sayfa
84
Tarih
4.6.2.2. PROJE EKİBİNİN ÖNERİLEN PROJE KONUSU İLE İLGİLİ
PROJELERİ
Proje ekibinin (proje yürütücüsü, araştırmacı, danışman) TÜBİTAK’a, herhangi bir
kamu kurum ve kuruluşuna veya Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası anlaşmalara
dayalı olarak sağlanan fonlara sunulmuş olup öneri durumunda olan, yürüyen veya
sonuçlanmış benzer konudaki projeleri varsa bu projeler hakkındaki bilgiler ve önerilen projeden ne gibi farkları olduğu aşağıdaki tabloda belirtilmelidir.
PROJE EKİBİNİN ÖNERİLEN PROJE KONUSU İLE İLGİLİ PROJELERİ (*)
Adı Soyadı
(*)
Projedeki Görevi
Proje Adı
Önerilen Projeden Farkı
4.6.3
Araştırma Olanakları
Bu başlıkta, projenin yürütüleceği kurumun proje için yeterli altyapıya sahip olduğunu ispatlamamız isteniyor. Bununla birlikte, kurumda mevcut
olmasa da AP için gerekli ve AP ekibinin erişimine açık diğer imkânlar
da burada zikredilebilir.
Deneysel mahiyetteki projeler için laboratuvar, deney düzeneği, vs
gibi aşikâr imkânlar hemen akla gelmektedir. Kuramsal alanlarda AP
öneren araştırmacılarsa bu tabloyu genelde boş bırakmaktadır. Oysa
hem kuramsal hem de deneysel projelerin gerektirdiği ve genelde unutulan başka önemli imkânlar da vardır. Mesela, projenizin doktora öğrencisi yetiştirme vazifesi varsa, kurumunuzda faal ve nitelikli bir doktora programının varlığı önemli bir imkândır. Doğrudan proje konusuyla
ilgili bir araştırma grubunun ve yürümekte olan başka projelerin varlığı
projenin yürümesini her açıdan kolaylaştırıcı bir etken olacaktır. Yine kuramsal projelerin gerektirdiği insan odaklı altyapılar (bilimsel ziyaretler
için misafirhane, lisansüstü talebeler için yurt, ofis gibi) da zikredilebilir.
85
Toplantı düzenlemeyi kolaylaştıran tarihi ve turistik mekânlara yakınlık,
ulaşılabilirlik gibi faktörler de bu çerçevede düşünülmelidir.
APnin yürütüldüğü bölüm ve kurumdaki araştırma kültürü ve geleneği
de vurgulanmaya değer. Yine kurumunuzun sağladığı ve AP için ek destek mahiyetindeki araştırma destekleri de bu kapsamda düşünülmelidir:
üniversitelerin BAP destekleri, makale teşvikleri, ders yükleri ve lisansüstü eğitim politikası gibi. Bu imkânların projenizi öne çıkaracak unsurlar olduğunu düşünüyorsanız, bu başlıkta belirtmekten çekinmeyin.
Proje ekibinin evrensel bilim camiasıyla yakın ilişkilerinin varlığı, kurumun uluslararası niteliği de bu başlıkta ele alınabilir.
Bu bölümde projenin yürütüleceği kurum/kuruluş(lar)da var olup da projede kullanılacak olan altyapı/ekipman (laboratuvar, araç, makine-teçhizat vb.) olanaklar aşağıdaki tabloda belirtilmelidir.
MEVCUT ARAŞTIRMA OLANAKLARI TABLOSU (*)
Mevcut
Altyapı/Ekipman
Türü, Modeli (Laboratuvar,
Araç, Makine-Teçhizat vb.)
(*)
Mevcut
Olduğu
Kurum/ Kuruluş
Projede Kullanım Amacı
86
4.7
Yaygın Etki
İşte TÜBİTAK’tan çok aşina olmadığımız bir kelime daha!. Burada “Yaygın Etki", NSF formlarındaki “wider impact" ifadesinin karşılığı olarak
kullanılmıştır. Araştırma, insanlığını mevcut bilgi birikimine katkıda bulunmak için yapılır ve tabiatında gittikçe sivrilen alt disiplinlerde ve sorularda uzmanlaşmak vardır. Bu sebeple, araştırma yaparken gittikçe daha
dar bir alana hapsolma tehlikesi de bulunmaktadır. Bu başlıkta Projeden
beklenen yaygın etki maddesi altında AP önerinizin, mevzubahis alt disiplinin ötesine uzanan etkilerini/çıktılarını izah etmeniz ve izleyen maddede, yani Proje çıktılarının paylaşımı ve yayılımı maddesinde APnizin
etkisini yaygın kılmak için ne gibi planlar yaptığınızı anlatmanız istenmektedir.
Tekrar vurgulayalım: burada sizden talep edilen, projenizin beklenen
yaygın etkisinin ne olduğu değil, projenin yaygın etkisinin yüksek olması
için neler planladığınızdır. Yani TÜBİTAK, ayırdığı kaynaktan her açıdan
azami fayda elde edilmesini istiyor ve size bunun için ne planlar yaptığınızı soruyor.
APnin yürütüldüğü alt disiplindeki beklenen etkisinin önemini ve “büyüklüğünü" Özgün Değer başlığı altında anlatmış olmanız gerekiyor. Orada
öne çıkan husus, APnin konusuna bilimsel katkısıydı. Burada öne çıkan
husussa, APnizin daha geniş bilimsel, akademik, sosyal ve ticari bağlamdaki etkisinin genişliğini ele almanızdır.
Gerçekçi olmaları kaydıyla projenizin muhtemel uygulamalarından ve
disiplinlerarası boyutlarından burada söz edebilirsiniz.
Grip virüsünün kuluçka aşamasını hızlandırarak hastalık süresini 12
saat kısaltmayı hedefleyen bir AP, insanlığa yılda milyarlarca saat işgücü
kazandırabilir ve bu açıdan etkisi son derece yaygın olacaktır. Lakin, etkinin yaygınlığından kastedilen bu tür bir yaygınlık değildir. 100 milyonda
bir görülen hafif bir genetik rahatsızlığa çare bulmak da saygın ve son
derece önemli bir akademik çalışmadır ve yaygın etkisi daha yüksek
olabilir, mesela yeni teknik ve yöntemlerin bulunmasına, genlerin me87
kanizması hakkında önemli bir konunun anlaşılmasına, araştırmacıların
yetişmesine vesile olabilir.
Proje sunucuları, panelistler ve uzmanlar tarafından farklı anlamlara
çekilebilen “Yaygın Etki" tabiri daha çok yorum götürebilir ve iyi bir zihin
egzersizi konusu olabilirdi. Şansımıza, TÜBİTAK tarafından yapılan bir
düzenlemeyle bu iş için ayrı bir tablo doldurulması benimsenmiştir ve
araştırmacıların iş kolaylamıştır.
88
4.7.1
Projeden Beklenen Yaygın Etki
Proje başarıyla gerçekleştirildiği takdirde projeden elde edilmesi öngörülen/beklenen yaygın etkilerin (bilimsel/ akademik, ekonomik/ticari/sosyal, araştırmacı yetiştirilmesi ve yeni projeler oluşturulması) neler olabileceği diğer bir ifadeyle
projeden ne gibi çıktı, sonuç ve etkilerin elde edileceği kısa ve net cümlelerle aşağıdaki tabloda belirtilmelidir.
PROJEDEN BEKLENEN YAYGIN ETKİ TABLOSU
Yaygın Etki Türleri
Projede Öngörülen/Beklenen çıktı, Sonuç ve Etkiler
Bilimsel/Akademik
(Makale, Bildiri, Kitap)
Ekonomik/Ticari/Sosyal
(Ürün, Prototip Ürün, Patent, Faydalı
Model, Üretim İzni, çeşit Tescili, Spinoff/Start- up Şirket, Görsel/İşitsel Arşiv,
Envanter/Veri Tabanı/Belgeleme Üretimi, Telife Konu Olan Eser, medyada
Yer Alma, Fuar, Proje Pazarı, çalıştay,
Eğitim vb. Bilimsel Etkinlik, Proje Sonuçlarını Kullanacak Kurum/Kuruluş,
vb. diğer yaygın etkiler)
Araştırmacı Yetiştirilmesi ve
Yeni Proje(ler) Oluşturma
(Yüksek Lisans/Doktora Tezi, Ulusal/Uluslararası Yeni Proje)
Tabloda sayılanlara ek olarak, mümkün mertebe somut bir şekilde,
APnizin araştırma ve eğitim altyapısına katkılarını açıklayabilirsiniz. Mesela AP çerçevesinde kurulan deney düzeneği AP sonrasında çalışır durumda kalabilir. Kurumunuzda proje konusuyla ilgili bir araştırma grubu
mevcutsa, önerilen proje bu araştırma grubunun faaliyetlerini nasıl destekliyor ve tamamlıyor? Benzer şekilde, araştırma işbirlikleri/ağları teşkiline katkılarını zikredebilirsiniz. Proje çerçevesinde üretilecek yazılım,
89
AP sonrası işlevini icra etmeye devam edecek portal/web sayfası gibi
çıktılar da bu tabloya dahil edilebilir.
Teknik Not. Tablodaki ilk sütunda sizinle doğrudan ilgili olmayan çıktıları
silebilirsiniz.
4.7.2
Proje Çıktılarının Paylaşımı ve Yayılımı
Proje faaliyetleri boyunca elde edilecek çıktıların ve ulaşılacak sonuçların ilgili paydaşlar ve potansiyel kullanıcılara ulaştırılması ve yayılmasına yönelik yapılacak toplantı, çalıştay, eğitim, web sitesi, vb. ne tür faaliyetler yapılacağı aşağıdaki tabloda
belirtilmelidir.
PROJE ÇIKTILARININ PAYLAŞIMI VE YAYILIMI (*)
Faaliyet Türü (Toplantı, çalıştay, Eğitim, Web sayfası vb.)
(*)
Paydaş / Potansiyel Kullanıcılar
Faaliyetin
Süresi
Zamanı
ve
Proje çıktılarının paylaşımı ve yayılımına yönelik faaliyetler üç genel
başlık altında düşünülebilir:
1. Akademik yayım faaliyetleri. Akademiye hitab eden genel kolokyum
konuşmaları. Proje ekibi tarafından verilen bölüm seminerleri ve davetli
konuşmalar. Bilimsel toplantı düzenleme. AP konusu üzerine araştırma
seviyesinde kitap hazırlama, editörlük, özel dergi sayısı çıkarma. Tanıtım amaçlı internet siteleri, bloglar. Araştırma seviyesinde yaz okulları.
Araştırma konusuna yönelik lisansüstü dersler ve düzenli çalışma seminerleri.
2. Araştırmacı yetiştirme. Doktora sonrası bursiyerler dahil araştırmacı
yetiştirme. Sunum, konuşma yapma, poster, akademik makale ve tez
yazma eğitimi verilmesi. AP önerisi yazma eğitimi verilmesi. Bursiyerlerin
proje yürütülmesine katkıda bulunması sağlanarak ve onlarla proje bilgi90
leri ve süreçleri paylaşılarak işbaşı AP yürütme eğitimi verilmesi. Bilimsel
toplantı düzenlemede işbaşı tecrübesi kazandırılması, yurtdışı etkinliğe
katılma tecrübesi kazandırma, araştırmacı dolaşım programları çerçevesinde ve proje ekibinin bağlantıları sayesinde yurtdışı araştırma tecrübesi kazandırma. Şirketlerde staj yaptırılması. Kariyer rehberliği yapma,
ve diğer meslekî eğitimler verme. Akademi içi ve dışı mesleklere yönlendirme yapma.
3. Popüler Bilim faaliyetleri. Proje ekibi ve bursiyerleri tarafından verilen popüler bilimsel konuşmalar. Bilim fuarlarına/merkezlerine/sergilerine
katılım. Proje bursiyerleri tarafından liselere bilim tanıtımı amaçlı ziyaretler. Bu çerçevedeki internet sayfaları, bloglar. Mesela TÜBİTAK bilimteknik dergisine veya uluslarası dergilere sunulmak üzere konunuzu tanıtıcı yayınlar.
Burada önerilen faaliyetlerin çoğunu zaten gerçekleştirecektiniz. Ancak sizden istenen malumu ilam etmeniz değildir. Bu başlıkta sizden
beklenen bu faaliyetleri daha bilinçli ve ayrıntılı şekilde plana dökmenizdir. AP yazımından, desteği veren toplum adına beklenen faydalardan
biri de budur.
Mesela, düzenlenecek çalıştayın adı nedir? Nerede, hangi tarihlerde
yapılacaktır? Bilimsel kurul ve düzenleme kurulunda hangi isimler yer
alacaktır? Davetli konuşmacılar kimlerdir? Üniversitenizden veya başka
kurumlardan destek arayacak mısınız? Lisansüstü öğrencilere yönelik
kısa dersler veya poster/sunum gibi etkinlikler planladınız mı? Ders notlarını veya bildirileri yayımlama planı var mı?
Bu bilgileri vermek için erken olduğunu, zira çalıştay düzenlenene
dek geçecek seneler içinde birçok şeyin değişebileceğini mi düşünüyorsunuz? O halde bu bilgileri sunduktan sonra çekincelerinizi de koyun ve
planlarda tadilat yapma hakkını saklı tuttuğunuz yerleri belirtin. Bunu sadece çalıştay için değil, AP öneri metininde yeri geldikçe yapabilirsiniz ve
yapmalısınız.
Ağırlıklarına göre bu faaliyetleri iş paketleri içinde toparlayarak grup91
landırabilir ve bu iş paketlerini Yaygın Etki başlığı altında sunabilirsiniz.
Mesela, planlarda varsa çalıştay, katiyen ayrı bir İP haketmektedir.
Bir APnin en önemli çıktılarından biri, yeni AP önerilerine yol açmasıdır. Eğer önerdiğiniz AP, sizin daha uzun vadeli araştırma planlarınızın
içinde bir yere oturuyorsa, ve başarıyla neticelenmesinin ardından sunmayı düşündüğünüz yeni bir AP önerisi varsa, yani bu araştırmanın bu
projeyle sonuçlanmayıp arkasını getirmeyi planlıyorsanız, burada belirtmelisiniz.
92
4.8
Sunmadan Önce..
Üzerinde çok emek sarfettiğiniz metindeki hataları ve boşlukları görmeniz çok zor olabilir. Bu sebeple AP önerinizi bir meslektaşınıza göstererek fikrini almak önemlidir. Bazı üniversitelerin Bilimsel Araştırma Projeleri ofisinde bu konuda uzman personel de bulunmaktadır. Nihai şeklini
vermeden evvel metini bir süre dinlendirmek de bazı hataları yakalamanızı sağlayabilir. Yapılması gereken bir başka şey de, AP öneri metinini panel üyesinin gözüyle, puanlama kriterlerini dikkate alarak okumaktır. Projeniz hakkında menfi görüşe yol açabilecek hiç bir bahane
bırakmayın. Harcadığınız bunca emeğin boşa gitmemesi için, projenin
reddine veya bütçe/sürede kısıtlamaya gidilmesine engel olabilecek ne
varsa yapmalısınız.
TÜBİTAK sayfalarında, proje sunulmadan önce doldurulması gereken formaliteler için check-list’ler bulunmaktadır. Eksik bir imza gibi bir
sebepten, daha panele bile girmeden iade edilmesi gibi kötü bir sürprizle karşılaşmamak için elinizden geleni yapmalısınız.
4.8.1
Sayfanız Kaldıysa..
Bu noktada AP başvuru formunu bitirmiş bulunuyorsunuz. Hâla doldurulması gereken ekler (EK-1: Kaynaklar ve EK-2: Bütçe ve gerekçesi) ve
eklemeniz gereken belgeler (özgeçmişler, izin belgeleri vs) vardır.
EK-1 ve EK-2 hariç toplam 20 sayfayı geçen proje önerileri değerlendirmeye alınmadan iade edilir.
Öte yandan, bu 20 sayfanın en az 6 sayfası tamamen tablolara aittir.
Şayet toplam 12 sayfalık bir 1001 AP başvurusu hazırladıysanız, tablolar
dışında 6 sayfalık bir proje metiniyle yüzbinlerce liralık bir kamu kaynağına talipsiniz demektir. Bunun panelistlere inandırıcı gelmesi için özgeçmişinizin çok kabarık olması gerekir ama her zaman yetmez. Alanınızda
dünyanın en önde gelen uzmanıysanız bile, “zaten malum" diyerek özgün değer, yaygın etki gibi bölümleri çok kısa geçerseniz, AP öneriniz
93
yetersiz içerikten, daha panele alınmadan ön elemeye takılabilir. Eğer
özgeçmişinize güvenmiyorsanız, geriye dönüp verdiğiniz bilgilerin kifâyetinden emin olun.
AP formunda çoğu size malumu ilam gibi gelen bazı bilgilerin sunulması gerekmektedir. Bunları vermekten çekinmeyin ancak beylik ifadelerden, ders kitabı bilgilerinden kaçının ve metindeki fazlalıklara karşı
amansız bir savaş açın. Yine, AP formunda bazı tekrarların ve hatırlatmaların olması kaçınılmazdır. Lakin bu tekrarlar kes-yapıştır ile, kelimesi
kelimesi aynı ifadelerle yapılıyorsa bu işin kolayına kaçıyor izlenimi vererek panelistlerin tepkisini çekebilir.
Şayet metin yeterlidir kanaatindeyseniz, geriye dönerek B planlarını
gözden geçirin ve genişletin. Projenin başarısı konusundaki çekincelerinizi ekleyin. Üç sene araştırma için uzun zamandır ve kestiremediğiniz
şeylerle karşılaşma ihtimali yüksektir. Kaçış planınızı şimdiden yapmalısınız. Böylece işler ters giderse projenizi alternatif bir mecraya sevk
edebilirsiniz.
4.8.2
Sayfanız Kalmadıysa..
Yer darlığı çekiyorsanız, formdaki talimatları (mesela tabloların istendiği
gibi uzatılabileceğini söyleyen notlardan başlayarak) silebilirsiniz. Ancak
bu bir risktir. İşbu rehber yazarının şahsi estetik görüşü, bu talimatlar metin akışını bozduğundan her halükârda silinmeleri gerektiği yönündedir.
AP önerinizi titizlikle ve itinayla hazırladıysanız buna pek takılan olmaz.
Yine de bir kurum çalışanı veya panelist tarafından veto edilme ihtimali
daima mevcuttur.
Öte yandan, tablolardaki boş satırları silebilirsiniz ve silmelisiniz. Bu
sayede hem daha temiz bir metin elde eder hem de biraz daha yer kazanabilirsiniz. Ancak tablo tamamen boşsa asla tümden kaldırmayın.
Onun yerine boş olduğunu aşağıdaki gibi belirtin.
94
PROJE EKİBİNİN İLGİLİ PROJELERİ
Adı Soyadı
Projedeki Görevi
Proje Adı
Önerilen Projeden Farkı
Proje ekibinin proje konusuyla ilgili projesi yoktur.
95
5
5.1
BAŞVURU FORMU EKLERİ VE BAŞVURU
BELGELERİ
EK-1: Kaynaklar
Bu ek, tüm AP önerisi boyunca atıf verdiğiniz yayınlar içindir. Bir uzunluk kısıtlaması yoktur. Ancak çok uzun ve çok kısa kaynaklar listesinin
dikkat çekeceğini unutmayın. Atıf formatı ayrıntıları TÜBİTAK sitesinde
verilmiştir.
5.2
EK-2: Bütçe ve Gerekçesi
Bütçe hakkında bilinmesi gereken ilk şey: proje ekibine verilen Proje Teşvik İkramiyeleri (PTİ) bütçeye dahil değildir. PTİ’ler proje bütçesinden
bağımsız olarak, proje yürütüldüğü sürece verilir (uzatmalar hariç). Öte
yandan AP kapsamında verilen burslar bütçe kapsamında ele alınır.
Bütçe hakkında bilinmesi gereken ikinci şey: ARDEB kurallarına göre
panel, projenizi puanlarken bütçe ve süresini dikkate almaz. Projenizin
düşük bütçeli ve “mütevazı" olması destek almasını kolaylaştırıcı bir etken değildir. Kimi araştırmacılar düşük profilli ve çok sayıda proje sunarak daha fazla PTİ alma gibi bir yol tutturduğundan, panel üyeleri bu tür
AP önerilerinin süresini kısabilir. Nitekim puanlamanın ardından panel,
AP önerisinin bütçe ve süresini görüşür ve karara bağlar. Panelin, bütçe
ve süreyi kısıtlama yetkisi vardır. Öte yandan, ne panelin ne de ilgili ARDEB biriminin, tarafınızdan önerilen bütçeyi az bularak artırma gibi bir
işlevi veya yetkisi yoktur.
Adından da görüldüğü üzere EK-2 bütçe ve gerekçesi içindir. Her bir
bütçe kaleminin gerekçesini EK2 ve yeri geldikçe AP başvuru metininde
belirtmelisiniz. Böylece panelin bütçe ve sürede kısıtlamaya gitmesine
mani olursunuz.
96
Bunların dışında, bütçe hakkında girilebilecek ayrıntının sınırı olmadığından, genel bilgiler vermekle yetineceğiz. Özel durumlarla ilgili sorular için TÜBİTAK Destekleri Forumuna müracat edilebilir. Uygulamada
bütçe kalemleri arasında aktarma yapılmasına izin verilmez.
Aşağıdaki Genel Bütçe Tablosu ve TÜBİTAK’tan Talep Edilen Bütçe Tablosu eksiksiz olarak doldurulmalıdır. Genel Bütçe Tablosu’nun TÜBİTAK’tan Talep Edilen Katkı
kısmındaki toplamlarla TÜBİTAK’tan Talep Edilen Bütçe Tablosundaki ana toplamlar aynı olmalıdır. (Daha önceki dönemlerde başvuru sırasında istenen Excel formatındaki TÜBİTAK Bütçe Tablosu başvuru sırasında alınmayıp bilimsel değerlendirmeyi geçen proje önerileri için sonuçlar duyurulunca istenecektir.). TÜBİTAK’tan
talep edilen desteğin her bir kalemi için ayrıntılı gerekçe verilmeli, istenen makineteçhizatla ilgili teknik şartname ve proforma fatura ya da teklif mektubu, hizmet alımı
ile ilgili proforma fatura ya da teklif mektubu eklenmelidir. Sarf malzemeleri için proforma faturaya gerek olmayıp sadece projede gerekliliğinin değerlendirilmesine imkân veren ayrıntıda liste verilmelidir. Eğer varsa, öneren kuruluş ve/veya destekleyen diğer kuruluş katkıları, bu katkıların niteliği ve miktarının açıkça belirtildiği, ilgili
kuruluş yetkilisi/yetkilileri tarafından imzalanmış destek mektupları da eklenmelidir.
GENEL BÜTÇE TABLOSU(*)
Katkı Kaynağı
Makine
Sarf
Hizmet
Teçhizat
Malzemesi
Alımı
(06.1+06.3)
(03.2)
(03.5+03.6)
(***)
Seyahat
Bursiyer
Yardımcı Per-
(03.3)
(05.4)
sonel (01.3)
TOPLAM
TÜBİTAK’tan talep edilen katkı
Öneren kuruluş katkısı
Destekleyen Diğer Kuruluş Katkısı (**)
Destekleyen Diğer TOPLAM
(*)
PTİ, Kurum Hissesi ve Yurt dışı araştırmacı masrafları bütçeye dahil olmayıp ayrıca
TÜBİTAK tarafından hesaplanarak proje bütçesine ilave edilecektir.
(**)
Destekleyen Diğer Kuruluş sayısı birden fazla ise tabloya yeni satırlar eklenerek
bu destekler belirtilmelidir.
(***)
Proje Çıktı ve Sonuçlarının Paylaşımı ve Yayılımı Giderleri toplamı da hizmet alımı
olarak bu bölüme yazılmalıdır.
97
5.2.1
Bursiyerler
Bütçe kalemlerini hacimlerine göre sıralayacak olursak, projelerin ekserisinde hiç şüphesiz bursiyer kalemi ön plana çıkacaktır.
TABLO VII. Burslar (2014 Temmuz itibarı ile)
Lisans öğrencileri
500TL/ay
Yüksek Lisans öğrencileri
2200TL/ay
(çalışan:
400TL/ay)
Doktora öğrencileri
2500TL/ay
(çalışan:
500TL/ay)
Post-doktora ziyaretçileri
2800TL/ay
Toplam aylık sınır
2015 itibariyle kalkmıştır
Her ne kadar ARDEB’in tanımına göre bursiyerler proje ekibinden
sayılmasa da, proje öneren araştırmacıların bakış açısından bursiyerler
projenin bir parçasıdır. Ancak şunu bilmelisiniz ki burs talepleri, başvuru
formunun kendisinde değil ekinde (EK-2: Bütçe ve Gerekçesi) yer alır.
Zira panel notlamasında bursiyerler dikkate alınmaz. Bununla birlikte,
bazı İP’lerde bursiyerlerin çalışması gerekebilir. Bu proje metini içinde
ve ilgili tablolarda belirtilmelidir (İş-Zaman çizelgesi gibi). AP önerinizin
bu bursiyerleri araştırmacı yetiştirme vazifesi varsa, Yaygın Etki başlığı
altında bunu söyleme imkanı vardır ve bu açıdan puanlama esnasında
dikkate alınacaktır. Puanlamanın ardından panel AP bütçe ve süresinin
uygunluğunu tartışır. Burslar proje bütçelerinin önemli kalemlerinden biridir ve süreyle orantılı olarak payları artar. Sözün kısası, bursiyer hususu
panel tarafından bu safhada ve bağlamda ele alınır ve karara bağlanır.
Tekrar vurgulamak gerekirse, panelin burs miktar ve süresini kısıtlama
yetkisi vardır ancak sizin talep etmiş bulunduğunuz miktar ve süreyi artırma yetkisi yoktur.
Bursiyerlerin AP konusuyla ilgili bir alanda çalışıyor olması gerekir
(mesela bir fizik projesinde felsefe öğrencisi bursiyer olamaz19 ). Lisans
19
Çok iyi bir gerekçeniz varsa bunu AP önerisinde belirtip bağlı olduğunuz grubun onayını almak
98
öğrencisi bursiyerlerde ortalama şartı aranır.
Öte yandan bursiyerlerin lisansüstü eğitimlerinin doğrudan proje içeriğiyle bağlantılı olma şartı yoktur. Projeye muhtelif şekillerde katkı yapabilirler. Mesela bir anket çalışması veya deney ifası için görev alabilirler. Arzu edilen çalışma şekli elbette bursiyerlerin eğitimlerini AP kapsamında yürütmeleridir. Bu yaygın etkiyi artırır.
Yabancı ülke vatandaşları da bursiyer olabilir. Bursiyersiz AP önerisi
de sunulabilir.
Bursiyer talep ederken, gerekçelerini de belirtmeniz lazımdır. Bu bursiyerler proje için neden vazgeçilmezdir? Deneylerin ifası için mi onlara
ihtiyaç duyulmaktadır, yoksa projenin yaygın etkisinin yüksek olması için
mi? Bu gerekçeleri AP önerisinde ilgili başlıklarda birer İP dahilinde yapabilirsiniz. Bunun yanı sıra EK-2 Bütçe ve Gerekçesi başlığı dahilinde
ayrı bir sayfa açarak daha tam bilgi sunma yoluna da gidebilirsiniz.
5.2.2
Makine-Teçhizat
Bütçe kalemleri sıralamasında muhtemelen bu madde ikinci sıradadır.
Projelerin ekserisi için burası bilgisayar aksamını içerir. Araştırmacılar
genelde ve doğal olarak en üstün özelliklere sahip cihazları talep ederler.
Şayet panel, projenin bu cihazlar yerine piyasadan tedarik edilebilecek
standart özellikteki bilgisayarlarla da yürüyeceğine hükmederse, bu kalemde kısıntıya gidecektir. Yani, APniz için çok özel bilgisayar, yazıcı gibi
cihazlara ihtiyaç duyuyorsanız bunu mutlaka sağlam gerekçeleriyle belirtmelisiniz. Ancak yüksek işlem gücü gerektiren hesaplar için bilgisayar tedariki yerine Ulakbim’deki süperbilgisayarların kiralanması yoluna
gidilebilir. Sadece proje ekibi değil, bursiyerler için de bilgisayar talep
edebilirsiniz.
Deneysel projeler için deney tertibatıyla ilgili bütün cihazlar bu kaleme girer. Burada önemli bir husus, ARDEB’in altyapı tesisine yönelik
kaydıyla proje bursiyeri yapmayı deneyebilirsiniz.
99
destek vermediğidir. Bu sebeple, makina-teçhizat talepleri için gerekçe
yazarken “altyapı" kelimesini dikkatle kullanmanız tavsiye olunur. Aynı
minvalde, TÜBİTAK sitesindeki program tanıtım sayfalarında ısrarla belirtildiği üzere, tüm AP önerilerinde makine-teçhizat bütçesi talepleri kalem başına 100.000 TL’yi aşamaz ve bu taleplerin toplam bütçe ile dengeli olması gözetilir.
Bilgisayarlar dahil alınan makina ve teçhizat, AP’nin yürütüldüğü kurumun demirbaşına kaydedilir.
Bilgisayar yazılımı lisans giderleri makine/teçhizat kaleminde talep
edilir.
5.2.3
Sarf malzemesi
Projelerin ekserisi için bu kalem kırtasiyeye yöneliktir. Bilgisayar talepleri
için söylediklerimiz burada da geçerlidir. Talep ettiğiniz kırtasiye malzemesi proje için vazgeçilmez mahiyetteyse bunu gerekçesiyle birlikte (tablodaki alan yeterli gelmezde tablo dışına çıkarak) belirtmelisiniz. Yoksa
panel standart rayicin yeteceğine hükmederek kısıtlamaya gidebilir.
Deneysel projeler için kırtasiye haricinde sarf malzemeleri gündeme
gelebilir. Bu malzemelerin proje için lüzumunun anlaşılmasına imkân veren ayrıntıda bir gerekçeli liste verilmesi istenmektedir. Sarf malzemeler
için proforma faturaya gerek yoktur.
5.2.4
Seyahat
1001 projelerinde yurtiçi ve dışı seyahat talepleri için 10.000 TL’ye kadar bütçe ayrılmıştır. 3501 projelerinde seyahat talepleri için bu rakam
25.000 TL olup bunun 10.000 TL’si yurtiçi, 15.000 TLsi de yurtdışı seyahatler içindir. Seyahatler için ilgili ARDEB çalışma grubundan yazılı
onay alınmalıdır. Bu onay talebini seyahat gerçekleştikten sonra da gönderebilirsiniz. Seyahat kaleminden proje ekibinin yanı sıra bursiyerler de
100
faydalanabilir. Seyahat bütçesini bursiyerler için (de) kullanma niyetiniz
varsa AP başvuru formunda ve bütçede ilgili tablonun altında belirtmelisiniz. Böylece kısıntıya gidilmesi ihtimalini engellemiş olursunuz.
5.2.5
Kurum Hissesi
Projenin yürütülmesi ve sonuçlandırılması aşamasında kurumun imkanlarından faydalanılması karşılığı TÜBİTAK tarafından belirlenen esas ve
usuller doğrultusunda hesaplanarak proje bütçesine eklenen tutara Kurum Hissesi adı verilir. Bu kalem sizin doldurmanız gereken bütçe formlarında yoktur. AP öneriniz kabul aldığı takdirde, MADES tarafından otomatik olarak bütçenize eklenecektir. Bu miktar, proje bütçenizin en az
%10 olmak kaydıyla, kurumunuzun araştırma performansına göre bütçenin %50’sine kadar çıkabilir.
Kurum hissesi, araştırma amaçlı olması kaydıyla, kullanımında esneklik olan bir kalemdir. Üniversitelerde bir kısmı rektörlüğün tasarrufuna
bırakılmış, bir kısmı da bölümünüzün kullanımına ayrılmıştır. Kurumunuz
bunu sizin kullanımınıza bıraktığı takdirde, makina/teçhizat, sarf malzemesi, bir araştırma toplantısı için afiş bastırma, ikramlar, barınma parası,
laboratuvar malzemeleri vb. için harcama yapabilirsiniz. Bunun için ilgili
Araştırma Grubundan izin almanıza gerek yoktur. Ofis mobilyası almak
için kullanılabilir mi? Bu gibi bir tereddüt durumunda MADES’teki uzmanın görüşünü almalısınız. Kurum hissesinden PTİ ve burs ödemesi
yapılamaz.
5.3
Proje Önerisi Sunumu
2015 itibarıyla bu uygulama kalkmıştır.
101
5.4
Başvuru Belgeleri
AP başvuru formu ve eklerinin yanı sıra, başvurunuzla birlikte sunmanız
gereken bazı evraklar vardır.
•
•
•
•
•
•
•
Etik ve yasal izin belgeleri
Destek mektupları
Proforma faturalar
Yurt Dışı Araştırmacı Bilgi Formu
Türkiye’deki yabancı uyruklular için PTİ Onay Belgesi
Feragat Formu
Diğer belgeler
Tam liste için ilgili destek programı sayfalarına bakınız. Burada belgelerin bazılarını ele alacağız.
5.4.1
Etik ve Yasal İzin belgeleri
Bunlar sadece genetik veya nükleer teknolojiyle ilgili değildir. Bir sosyal bilimler projesinde yapacağınız masum görünüşlü bir anket çalışmasında bile izin belgesi gerektiren bir alana girmeniz mümkündür.
Genel olarak AP öneriniz insandan anket, mülakat, odak grup çalışması, deney vb. yollarla veri toplanmasını ve/veya insan ve hayvanların deneysel ya da diğer bilimsel amaçlarla kullanılmasını öngörüyor ise
başvuru öncesinde ilgili kurumun İnsan Araştırmaları Etik Kurulu/Klinik
Araştırmalar Etik Kurulu/Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu’ndan Etik
Kurul Onay Belgesi alınması ve başvuru belgeleriyle birlikte sunulması
zorunludur. Bu belgelerin beyan edilmemesi AP öneriniz için bir iade
sebebidir.
Projeniz bir devlet kuruluşunun yetki alanına giriyorsa (örneğin orman araştırmaları için ilgili Orman Bölge Müdürlüğü veya nükleer ölçüm
yapmak için Atom Enerjisi Kurulu gibi) ilgili devlet kurumuna başvurarak
izin belgesi almalısınız.
102
Etik ve Yasal izin belgesi alma, AP önerisi hazırlayan araştırmacıların karşılaştığı önemli zorluklardan biridir ve zaman alıcı bir işlemdir.
Belgeler hazırlanırken birçok şeklî şartın titizlikle yerine getirilmesi zarureti vardır. Ayrıntılar için TÜBİTAK sayfalarından erişebileceğiniz Etik
Kurul Onay Belgesi Bilgi Notu’na20 müracat ediniz. Bilgi notunun yeterli
olmadığı noktada TÜBİTAK Destekleri Forumu’nun ilgili alt forumundaki
soru ve cevaplara göz atabilir, dilerseniz siz de soru gönderebilirsiniz.
5.4.2
Destek Mektupları
Şayet projeniz, çalışmakta olduğunuz kurum dışındaki kuruluş, kişi veya
grupların desteğine ihtiyaç duyuyorsa, ilgili yerlerden mektup alarak gerekli desteğin size verileceği hususunda paneli ikna etmelisiniz.
Destek mektupları, AP önerinize ağırlık katan önemi bir unsurdur ve
projenizin yürümesi için bu mektuplar zaruri olmasa bile, ilgili kurum ve
kişilerden alacağınız destek mektupları AP önerinizin iyi bir panel puanıyla geçmesine katkıda bulunabilir. Destek mektubu için TÜBİTAK’ın
belirlemiş olduğu herhangi bir format yoktur. Destek verecek kişi veya
kurumun hangi hususlarda destek olacağını taahhüt eden bir mektup
yazması yeterli olacaktır.
Bu tür mektupların genelde bağlayıcılığı olmadığından alınması kolaydır. Buna rağmen, önerilen AP’nin destek alabilmesi için, alanında
öncü yerli ve yabancı araştırmacıların desteği kritik öneme sahip olabilir. Ancak APnizin tamamen bu kişilerin gölgesinde yürüyeceği izlenimi
vermekten kaçının. Yeri gelmişken, bu kişileri Yardımcı Araştırmacı (YA)
veya Proje Danışmanı (PD) hüviyetiyle ekibinize katabileceğinizi ve böylece AP kaynaklarını kullanabileceklerini de hatırlatalım.
20
2013 tarihli bilgi notu için bkz. http://tubitak.gov.tr/sites/default/files/etik_onay_bilgi_
notu_23_07_13.pdf
103
5.4.3
Proforma Fatura
Almak istediğiniz malzemeler için, mali bir geçerliliği olmayan türden, sadece malın evsafını ve fiyatını belirtmek amacıyla kesilen faturaya proforma fatura denir. Kişisel bilgisayarlar için, şirketin internet sayfasından
alınacak bir çıktı da aynı işlevi görebilir. Laboratuvar teçhizatı gibi daha
özel ürünler içinse, şirketin resmi evrakıyla belirtilmiş proforma faturaların kullanımı yerinde olacaktır.
5.4.4
Proje Önerisi Değişiklik Bildirim Formu
Daha önce sunduğunuz bir AP öneriniz panel tarafından iade edildiyse
ve panel raporu doğrultusunda bu öneriyi gözden geçirerek tekrar sunuyorsanız, elektronik başvuru esnasında projenin revize olduğunu beyan
etmeniz gerekmektedir. Sistem bu durumda size bir değişiklik bildirim
formu açacak ve doldurmanızı talep edecektir.
Sizce sunduğunuz AP tamamen yeni bir öneriyse ve eskisiyle çok
az ilgisi kaldıysa bile, değişiklik formunu doldurarak bu kanaatinizi orada
beyan etmenizde fayda vardır. Zira ilgili grup çalışanları bu türden şartların yerine getirilip getirilmediğini titizlikle kontrol ederler. Revize projenizi
beyan etmediğiniz ve bildirim formu doldurmadığınız için projeniz iade
edilebilir.
Panele girmeden, eksik belge veya yetersiz içerik gibi sebeplerle iade
olmuş projeler için (revize projeler dahil) Proje Önerisi Değişiklik Bildirim Formu doldurmak gerekmez. Ancak projenizin bu durumu elektronik
başvuru esnasında beyan etmeli ve iade edildiğini bildirim formunda iade
sebebini belirtmelisiniz.
104
6
BAŞVURU VE DEĞERLENDİRME SÜRECİ
AP başvurusunu ARDEB’in elektronik başvuru sistemi aracılığıyla yapmanız gerekiyor. Bir taraftan AP önerinizi hazırlarken, bir taraftan da
elektronik başvuru sistemine girip aşina olmalısınız.
Elektronik başvuru sitemine girebilmek içinse ARBİS’e kayıt yaptırmalısınız. Kayıt esnasında araştırmacı özgeçmişiniz hakkındaki bilgileri
sisteme girmek gerekir. Bunu yapmak zaman alsa da, bu bilgiler sizin
hakkınızda bilgi edinmek için referans alınacaktır ve TÜBİTAK’la ilişkileriniz için iyi bir yatırımdır.
Başvurunun tamamlanması ve geçerli olması için birçok formalitenin
yerine getirilmesi lâzımdır. Başvurulan destek programının Önemli Hususlar21 sayfasında başvuru konusunda titizlikle uyulması gereken noktalar sıralanmıştır. Elektronik başvuru sisteminde de bu türden hatırlatmalar mevcuttur. Proje ekibiniz ve kurumunuz yöneticilerinin de imzaları
istendiğinden bu formalitelere yeterli vakit bırakmalısınız.
6.1
Ön Değerlendirme
AP önerinizin başvuru şartlarını taşıdığından emin olmak ve panelleri
gereksiz yükten kurtarmak için bir ayıklama mekanizması vardır. Projeniz önce ARDEB uzmanları tarafından ön değerlendirmeye alınır. Burada içerikten ziyade şekil incelemesi yapılır. İmzaların eksiksiz olması,
etik/yasal izin belgelerinin tam olmasına bakılır. Şekil açısından eksikliği
görülen AP önerileri, sahiplerine iade edilir.
Şekil şartlarını taşıyan AP önerileriyse, konuyla ilgili ARDEB altbirimine, yani Araştırma Grubu’na iletilir22 . İlgili Araştırma Grubu, sağlıklı
panel değerlendirmesine imkan verecek kadar bilgi içerip içermediğine
21
1001
projeleri
için
bkz.
http://www.tubitak.gov.tr/tr/destekler/akademik/
ulusal-destek-programlari/1001/icerik-onemli-hususlar
22
ARDEB’e bağlı araştırma gruplarının listesi için bkz. sf. 13
105
1001, 1011, 3501 ve Uluslararası Projelerin Değerlendirme Süreci
Proje başvuruları online olarak yapılır ve istenen belgeler belirtilen tarihlerde Araştırma Destek
Programları Başkanlığı ARDEB’e iletilir
Önerilen projeler ARDEB tarafından ön
değerlendirmeden geçirilir
Başvuru formu
ile ekli belgeler
tam mı ve format
yönünden uygun
mu?
EVET
Projeler bilimsel değerlendirme için ilgili
Araştırma Destek Grubu’na iletilir
HAYIR
Projeler öneri
sahiplerine iade
edilir
☑Altyapı
☑Yetersiz içerik vs.
Projeler konularına göre,
değerlendirilecekleri panellere ayrılır
Grup Yürütme Komitesi, varsa Danışma Kurulu’nun da görüşünü alarak panel tarihlerini
ve panelistleri belirler. Gerekli görürse Panel Dışı Danışman görüşüne başvurulur
Belirlenen tarihlerde Paneller yapılır ve Projeler
değerlendirilerek, puanlandırılır
Projelerin panel puanları ARDEB tarafından listelenerek
karar için topluca Başkanlığa iletilir
Desteklenmesine karar verilen projeler
TÜBİTAK Web sayfasında yayınlanır ve
Gruplar tarafından varsa eksiklikler
tamamlandıktan sonra sözleşme
yapılmak üzere Mali Denetleme ve
Sözleşmeler Müdürlüğü’ne iletilir
EVET
Projenin
desteklenmesi
uygun mu?
HAYIR
MADES Proje Yürürlüğe Koyma Süreci
başlar. (Bkz. MADES Süreçleri EK-2)
Şekil 6: *TÜBİTAK sayfalarından alınmıştır.
106
Proje sahibine
ret gerekçesi
bildirilir
bakmak üzere, AP önerisini şekil açısından inceler. Buna ek olarak, başka
projelerle örtüşmeler, değişiklik bildirim formunun uygunluğu, AP önerisinin altyapı kurmaya yönelik olması gibi hususlara da bakar.
Bu incelemeleri ilgili Araştırma Grubu çalışanları yapar, ancak AP
öneri içeriğinin yeterliliği/yetersizliği hakkında TÜBİTAK adına karar verme
yetkisi, Araştırma Grubu Yürütme Kurulu’na aittir. Bu kurulun üyeleri TÜBİTAK’a dışarıdan danışmanlık hizmeti veren akademisyenlerdir. Tekrar
vurgulamalıyız ki AP önerinizin içeriği hakkında her kademede karar verici olanlar sizin meslektaşınız olan akademisyenlerdir.
Yürütme kurulu üyeleri gizli olmamakla birlikte, AP önerisi sahiplerinin grup kararlarını etkileme amaçlı kulis yapmalarına ket vurmak için
açıktan ilan edilmez.
6.2
ARDEB/Grup iade
TÜBİTAK tarafında yapılan ve ilan edilen istatistiklerde, panele girmeden iade edilen araştırma projelerinde en çok karşılaşılan iade sebepleri
şöyle sıralanmıştır:
1. Etik Kurul Onay Belgesi ve Yasal /Özel İzin Belgesi Gerektiren Projelerde bu belgelerin eksik veya yetersiz olması,
2. Başvuru Formu ve Eklerinin; elektronik başvuru sistemine yüklenmemesi veya istenilen formatta hazırlanmaması,
3. Başvuru Formundaki bazı konu başlıklarının boş bırakılması veya
yeterli bilgi içermemesi
4. “Proje Önerisi Değişiklik Bildirim Formu"nun boş olması veya yeni
başvuruda panel raporuna riayet edilmemesi
5. Literatür Özetinin ham liste halinde verilmesi, referansların metinle
ilişkilendirilmemesi
6. Basılı kopya olarak gönderilmesi gereken belgelerin gelmemesi veya
gecikmesi
107
7. Basılı kopyası gönderilen “Kabul ve Taahhüt Beyanları" ile “Hak Sahipliği Beyan Formu"nda eksik imza olması ya da imzaların asıl olmaması, istenen kişiye ait olmaması veya kimin imzası olduğunun
belli olmaması
8. Projenin altyapı oluşturmaya yönelik olması,
9. Projenin araştırma projesi mahiyeti taşımaması
Başvuru süreci videosunu izlemek için tıklayın.
6.3
Panel
TÜBİTAK genel olarak bilimsel içerik konusunda doğrudan fikir beyan etmez. Binlerce farklı alanda destek dağıtan bir kurumun bunu yapmasına
zaten imkan yoktur. TÜBİTAK çalışanlarının görevi süreçleri belirlenmiş
kurallar çerçevesinde yürütmektir. İçerik konusunda danışmanlara, ve
panelistlere başvurulur.
6.3.1
Panel Oluşturma Süreci
Panele girmesine karar verilen AP önerileri, alanlarına göre 4-5’er projelik panellere ayrılır. İlgili araştırma grubu, yine danışman akademisyenlerin yönlendirmesiyle her bir panel için, panel alanında uzman panelist
108
adayları belirler ve bu adaylarla temasa geçer. (Bazı durumlarda panel
üyesi olmayan bir dış danışman belirlenebilir).
Her dönem davet edilen panelistler TÜBİTAK sayfalarında ilan edilir.
Ancak panel teşkilleri ilan edilmez.
Panelistler çok yönlü kısıtlar altında seçilir:
• Panelistlerin aktif araştırmacı olmaları
• Paneldeki AP önerilerinin sunulduğu kurumlarda çalışmamaları
• Paneldeki her bir AP önerisi için, içeriği konusunda uzman en az bir
panelist bulunmasını sağlamak,
• Panellere hep aynı isimlerin çağrılmasının önüne geçmek,
• Muhtemel çıkar çatışmalarına dikkat etmek,
• Ünvan açısından bir denge kurulması,
• Coğrafi dağılım,
• Vakıf/devlet üniversiteleri arasında denge gözetmek.. gibi.
Üstelik panel üyeliği teklif edilen akademisyenlerin reddetme oranı da
yüksektir. Bu nedenle her panelin aynı standartlarda oluşturabildiğini
söylemek zordur. Her panelin kendine göre bir grup şahsiyeti vardır.
Elbette panelistler bir insandır ve insana dair hiçbir şey panele yabancı değildir. Ancak insanı en iyi yine insan ölçer. Binlerce AP önerisi
hakkında karar vermek için dünyada bundan daha geniş kabul görmüş
yöntem yoktur. Panellerin aynı alanda çalışan akademisyenleri bir araya
getirmek gibi önemli bir iletişim işlevi de bulunmaktadır.
Panel günü öncesi. Panel üye adaylarına teklif götürülür. Panelistliği
kabul eden akademisyenlere Panel Yönetim Sistemi üzerinden panele
girecek projelerin tümüne erişim hakkı verilir. Projeleri panel toplantısına
katılmadan evvel paneldeki tüm projeleri (3-5 civarında) incelemeleri ve
değerlendirme formunu doldurmaları istenir.
109
I Kaynak. Panelistlerin doldurdukları form için bkz. Bilimsel Ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme Programı Proje Önerisi Bilimsel
Değerlendirme Formu Ve Bilgi Notu
Panelist tanıtım videosunu izlemek için tıklayın.
Panelist görev ve sorumlulukları videosunu izlemek için tıklayın.
Panel günü. Panel üyeleri AP önerilerinin her birini tartışır, puanlar,
bütçe ve süresini karara bağlar, panel ortak raporunu hazırlar ve bir
sonraki projeye geçer. Neticede verilen karar panelin ortak ve anonim
kararıdır. Panel raporu, şekil itibariyle panelistlerin önceden doldurduğu
bireysel değerlendirme formunun aynısıdır.
110
Panelin bir AP önerisini tartışması, o öneriye hâkim bir panel üyesinin AP önerisini tanıtmasıyla başlar. Varsa bunun yerine sizin hazırlamış
olduğunuz panel sunumu da kullanılabilir. Sonra panel üyeleri sırasıyla
söz alarak AP önerisinin (1001 projeleri için) Özgün Değeri, Yöntemi,
Proje Yönetimi, Ekip ve Araştırma Olanakları ve Yaygın Etkisi hakkındaki görüşlerini beyan ederler ve tartışırlar. (Bu puanlama kriterleri başvuru formundaki 4-8. maddelerdir). Bu konularda tüm panel üyelerinde
bir kanaat oluştuğu noktada puanlamaya geçilir. Dört kriterin herbiri 5
üzerinden puanlanır. Neticede 20 üzerinden bir ortalama puan elde edilir.
1
2
3
4
5
Araştırma Hızlı
Destek Başlangıç
ARGE
(1001,1002,3001)
Özgün Değer
Yöntem
Proje Yönetimi,
Ekip ve Araştırma
Olanakları
Yaygın Etki
Kariyer (3501)
Öncelikli Alanlar
(1003)
Ulusal Yeni
Fikirler (1005)
Kamu ARGE
(1007)
UBAP (1011)
Özgün Değer
Yöntem
Proje Yönetimi,
Olanakları
Özgün Değer
Yöntem
Proje Yönetimi,
Olanakları
ARGE Niteliği
Yöntem
Proje Yönetimi,
Olanakları
Özgün Değer
Yöntem
Proje Yönetimi,
Olanakları
Kariyer Geliştirme
Potansiyeli ve
Yaygın Etkisi
Yaygın Etki
Yenilikçi Yönü
Yöntem
Projenin
Gerçekleşme
Düzeyi, Proje
Yönetimi, Ekip ve
Araştırma
Olanakları
ulusal Kazanım ve
Yaygın Etki
Bütçenin
Uygunluğu
Bilimsel İşbirliğinin
Önemi ve Yaygın
Etkisi
Çağrı Programı
Amaç ve
Hedeflerine
Katkısı
Şekil 7: Puanlama kriterleri tablosu (TÜBİTAK belgelerinden alınmıştır).
Puanlamada Özgün Değer baraj kriteridir. Diğer kriterlerden aldığı
puana bakılmaksızın, özgün değeri 2’nin altında kalan AP önerileri iada
edilir. Bu AP önerileri için Panel Ortak Raporu hazırlanmaz, sadece Özgün Değeri yetersiz bulunduğu için iade edildiği belirtilir.
Özgün Değer’den 2 üzeri alan ancak toplam puanı 12’nin altında kalan AP önerileri desteklenmez. Bu projeler için bütçe ve süre tartışılmaz
ancak Panel Ortak Raporu hazırlanır.
Özgün Değer ve toplam puan sınırlarını geçen AP önerilerinin bütçe
ve süresi panel tarafından ele alınır ve karara bağlanır. Bunun ardından
111
5 - Çok İyi (A)
4 - İyi (B)
3 - Orta (C1 , C2 )
2 - İyi Değil (D)
1 - Yetersiz (E)
Proje önerisi ilgili kriteri tüm boyutlarıyla karşılamaktadır. Eksiklik
yok denecek kadar azdır. Kabul edilebilir seviyede küçük kusurlar
bulunabilir.
Proje önerisi ilgili kriteri iyi derecede karşılamaktadır. Bununla birlikte, önerinin halen iyileştirilme potansiyeli olan bazı noktaları bulunmaktadır.
Proje önerisi ilgili kriteri orta derecede karşılamaktadır. Öneride
iyileştirmelere gerek bulunmaktadır.
Proje önerisi ilgili kriteri yeterli derecede karşılamamaktadır. Öneride önemli eksiklikler bulunmaktadır.
Proje önerisi ilgili kriteri karşılamamaktadır. Proje önerisinde ciddi
eksiklikler/zayıflıklar söz konusudur.
Şekil 8: Puan tanımları tablosu (TÜBİTAK belgelerinden alınmıştır).
Panel Ortak Raporu’nun hazırlanmasına geçilir. Ancak bu AP önerilerinin destek alacağı da kesin değildir.
Panel Ortak Raporunun maksadı, bilhassa destek alamayan projeler
için geri bildirim yapmak ve müstakbel revizyonlar için öneri sahiplerine
yardımcı olmaktır.
Projeniz panelden geçse de, iyi gerekçelendirilmemiş bütçesi ve sürede kısıntıya gidebilir. Tekrar hatırlatalım: Panel oylamasında AP bütçe
ve süresini dikkate alınmaz. Bütçe ve süre hususu oylamanın ardından
karara bağlanır. Panelin talep edilen bütçeyi artırma yetkisi yoktur ancak
kısıtlayabilir.
Panelin ardından ilgili Araştırma Grubu, panel üyelerinden birini, projenizin takibiyle ilgilenmek üzere danışman olarak atar.
Kaynaklar. Panel süreci hakkında daha fazla bilgi edinmek için bkz.
I TÜBİTAK Panelist Rehberi
I TÜBİTAK Moderatör Rehberi
I Bu kaynaklara ek olarak, paneller hakkında deneyim kazanmak amacıyla “gözlemci panelist" statüsünde bir panele katılmak için ARDEB’e
başvurabilirsiniz.
112
Panel tanıtım videosunu izlemek için tıklayın.
Panelistleri etkilemek için.. Proje boyunca alacağınız Proje Teşvik İkramiyesinin miktarı, panelden aldığınız puana göre belirlenir. Dolayısıyla
panelden “geçer" değil, yüksek bir puan almayı hedeflemelisiniz.
Panel esnasında rüzgârlar çok farklı yönde esebilir ve bazen nasıl bir
netice çıkacağını tahmin etmek çok zor olabilir. Ancak genel olarak şunu
söyleyebiliriz. Kuvvetli bir ekibin itinayla hazırladığı proje daima geçer.
Zayıf bir ekibin hazırladığı özensiz proje asla geçmez. Arada kalan projelere gelince.. o zaman iş şansa kalır. AP’nin oylamada alacağı puan
destek alıp almamasında belirleyici olacaktır.
Panelist notlarını etkileyen iki temel husus vardır:
İlk başta özgeçmişiniz, birlikte çalıştığınız kişiler, parçası olduğunuz
araştırma grubu, araştırma konunuzun saygınlığı ve güncelliği, yapmış
olduğunuz yayınların (sayısından önce) niteliği.
İkinci olarak AP önerisini hazırlarken gösterdiğiniz özen ve samimiyet. Daha mütevazi bir geçmişiniz varsa bile, samimiyet ve özenle hazırlanmış bir AP önerisi, iddialı bir akademisyenin hazırladığı özensiz bir
AP önerisinin önüne geçebilir.
Ülke kaynaklarına talip olurken, vicdanen kendimizi sınamakta fayda
olabilir. Şu soruyu kendinize sorun: Yazdığınız AP öneri metininin okumaya ve üzerinde vakit harcamaya değer bir çalışma olduğuna hakikaten
113
inanıyor musunuz? Şayet cevabınız evetse AP önerinizin destek alma ihtimali yüksek demektir. Kendi akademik konumunuza ve geçmişinize nazaran çok yukarısını hedeflerseniz paneli ikna edemeyebilirsiniz. Burada
ölçüt, çok büyük zorluklarla mücadele etmek, ekibinizin ve kurumunuzun kapasitesini aşan işlere girmek değildir. Rutin akademik çalışmaların ötesine geçerek, bulunulan yerden bir adım ileri gitmeye, samimiyetle
çalışmak, esas olmalıdır. Panelistler bilime ve konunuza duyduğunuz heyecanızı hissetsinler. Yolun neresinde bulunduğunuzu ve ilerlemek için
ne kadar kararlı olduğunuzu görsünler.
AP önerisi hazırlamak büyük çabalar gerektiren bir yatırımdır. Öneriyi
hazırladıktan sonra, bir de hakkında hüküm verecek panelistlerin gözünden okuyarak onların işini kolaylaştıracak değişiklikleri yapın. Talep edilen kaynakların yerindeliğini ve vazgeçilmezliğini vurgulayın. Toplantıda
sizin önerinizi savunan panelistler olacağı gibi tezlerinizi çürütmeye çalışanlar da çıkacaktır. Panelistlerin vazifesi, panelde projeniz ve sizin onu
gerçekleştirme yeteneğiniz hakkındaki kanaatlerini ortaya koymak ve savunmaktır. Önerinizin aleyhindeki panelistlere bahane bırakmayın. Önerinizi savunacak panelistlereyse kullanabilecekleri silahlar verin. Yani iyi
ifade edilmiş, panel esnasında söylenebilecek cümleler kurun. Panel raporuna koyulabilecek cümleleri kendiniz metin arasına serpiştirerek panelistlerin işini kolaylaştırın: “konu falanca yönleriyle yenilikçidir," “kısa
vadede falan sonuçları verme potansiyeli vardır. Uzun vadede filan uygulamalara yol açması beklenebilir" gibi.
Öte yandan iddialarınızı desteksiz verirseniz panelistlerde tepki yaratabilir: “kapsamın çerçevesi iyi çizilmiştir," “köklü bir konuya yenilikçi bir
yaklaşım getirmektedir" gibi.
6.4
Başkanlık Kararı
Tüm grupların panelleri bittikten sonra neticeler TÜBİTAK Başkanlığı’na
iletilir. Başkanlık her dönem desteklenecek projeler için bir kesme sınırı
belirler ve nihai karar bu şekilde çıkmış olur. Genel olarak 12-16 puan
114
arasında kalan bölgenin gri bölge olduğu söylenebilir. 16 üzeri puan toplayan projenin geçme ihtimali yüksektir.
Projenizin desteklenme kararı nihai olarak TÜBİTAK Başkanlığı tarafından alınır. Tüm AP önerisi işleme süreci boyunca yapılan hataları
düzeltmek, itirazları incelemek için çeşitli hata giderme mekanizmaları
vardır.
6.5
Projeniz Geçince: PTS (Proje Takip Sistemi)
AP öneriniz tüm bu badireleri atlatıp destek alırsa, neticeler önceden internetten ilan edilir. 1001 projeleri için bu, bahar başvuruları için Haziran
sonu/Temmuz başı, bahar başvuruları içinse Aralık sonu/Ocak başı olur.
Bu aşamadan sonra AP destek sözleşmesinin hazırlanması için bir süre
daha beklemeniz gerekmektedir. Sözleşmenin siz ve proje ekibinin yanı
sıra ilgili diğer kurum yetkilileri tarafından imzalanarak yürürlüğe girmesi
birkaç ay daha vakit alacaktır.
Yürülükteki projelerin takibi, bir danışman gözetiminde ve Proje Takip
Sistemi aracılığıyla yapılır. Bu danışman genellikle AP önerinizin girdiği
bir panel üyesi olur.
Proje Takip Sistemi videosunu izlemek için tıklayın.
115
6.6
Projeniz Geçmezse
Bir araştırmacıyı en iyi ölçecek olan, yine onunla benzer konularda çalışan araştırmacılardır. AP önerilerini alanda uzman aktif araştırmacıların buluşarak değerlendirdiği panel yöntemi bu açıdan oldukçe etkin ve
adil bir yöntemdir. Ancak panel üyeleri birer insandır ve insana dair hiçbir şey panele yabancı olamaz. Panel herbir kriteri açıktan tartışsa da,
puanlama gizli yapılır ve panelistler nihai noktada notlarını vicdani kanaatlerine göre verirler. Projeniz reddedilirse cesaretiniz kırılmasın. 1001
projeleri için kabul oranları %30 seviyesindedir23 ve şayet hiç projeniz
reddedilmediyse bu muhtemelen yeterince denemiyorsunuz (veya artık
Avrupa Topluluğu projelerine geçmelisiniz) demektir.
Büyük emek verecek, itinayla yazılmış bir proje, şayet sunan kişisinin
yetkinliği hakkında önemli soru işaretleri yoksa panelden büyük ihtimalle
geçecektir. Yetkin bir araştırmacı tarafından da sunulsa, özensiz yazılmış
bir projenin geçme işi şansa kalmıştır. Emek verilmeden, itina göstermeden hazırlandığı belli projeninse geçme ihtimali düşük olacaktır.
Panel raporunu soğukkanlılıkla okuyarak projenizin zayıf noktalarını
tespit edin ve tekrar deneyin.
Başvuru süreci videosunu izlemek için tıklayın.
23
ve bu NSF, ANR, ERC, JSPS gibi ulusal yada uluslararası destek sağlayıcı kurumlarla kıyaslandığında oldukça yüksek bir rakamdır.
116
7
KISALTMALAR SÖZLÜĞÜ
AP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Araştırma Projesi
PPÖ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Proje Performans Ödülü
PTİ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Proje Teşvik İkramiyesi
PY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Proje Yöneticisi
YA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Yardımcı Araştırmacı
İP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . İş Paketi
BAP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bilimsel Araştırma Projeleri
MADES . . . . . . . . . . . . Mali Mali Denetleme ve Sözleşmeler Müdürlüğü
ARDEB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Araştırma Destekleri Daire Başkanlığı
ARBİS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . TÜBİTAK Araştırmacı Bilgi Sistemi
PYS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ADEB Panel Yönetim Sistemi
PTS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ARDEB Proje Takip Sistemi
PBS . . . . . . . ARDEB Proje Başvuru Sistemi ardeb-pbs.tubitak.gov.tr/
117
8
KAYNAKLAR
TÜBİTAK Destek Programları Sayfaları
TÜBİTAK Mevzuatı http://www.tubitak.gov.tr/tr/icerik-mevzuat
TÜBİTAK Destekleri Forumu http://forum.tubitak.gov.tr/
ARDEB Programları Kitapçığı
ARDEB Panelist Rehberi
ARDEB Moderatör Rehberi
ARDEB Tanıtım Sunumu
Writing Successful Science Proposals, 2nd EDITION, Andrew J. Friedland and Carol L. Folt. Yale University Press New Haven & London,
2000.
Research Projects and Research Proposals, A Guide for Scientists Seeking Funding, Paul G. Chapin (With a Foreword by Alan I. Leshner).
Cambridge University Press, 2004.
Writing Science, How to Write Papers That Get Cited and Proposals
That Get Funded, Joshua Schimel, Oxford University Press, 2011.
118

2.3 Ara¸stırma Destek Programları

Transkript

Benzer belgeler

ORTADO ĞU RULMAN

kapak

Hamileli¤i Sonlandırma (Kürtaj)

Cevik Bir-in Andici Haberturk

BNn06-02+23_tuerk_2 (Page 1)

matemat‹k ve mona l‹sa