Türkiye`nin Su Kuvveti Potansiyelinin Belirlenmesindeki Asamalar

TÜRKİYENİN SU KUVVETİ POTANSİYELİNİN
BELİRLENMESİNDEKİ AŞAMALAR VE GELİŞMELER
Türkay BARAN
Yıldırım DALKILIÇ
Yalçın ÖZDEMİR
Ünal ÖZİŞ
Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü
Tınaztepe Kampüsü, 35160 Buca-İZMİR
ÖZET
Türkiye’nin 440 TWh/yıl (=milyar kWh/yıl) civarında belirlenen brüt su kuvveti
potansiyelinin, ekonomik olarak yararlanılabilir kısmı 130 TWh/yıl mertebesinde
hesaplanmaktadır.
Günümüzde toplam ortalama üretim kapasitesi 45 TWh/yıl olan 135 kadar su kuvveti
tesisi işletmede olup; 10 TWh/yıl üretecek 40 kadar tesisin inşaatı sürmektedir.
Geriye kalan 75 TWh/yıl civarındaki enerjiyi üretecek 500 kadar hidroelektrik santral
çeşitli planlama ve proje aşamalarında bulunmaktadır. Türkiye’nin sınır aşan akarsu
havzalarının uluslar arası çevrelerde tartışılan durumu, Avrupa Birliği’ne katılım
yolunda, Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifinin getireceği kısıtlamalar dikkate
alındığında; Türkiye, su kuvveti tesislerinin hemen tamamını bu birliğe katılmadan
önce ve mutlak surette Cumhuriyetin 100. yılından önce tamamlamak ihtiyacındadır.
Türkiye’nin su kuvveti kaynaklarının hızla geliştirilmesi için atılım yapması
gerekmektedir. Bu gelişme sonucunda öz kaynaklardan elde edilecek birincil enerji,
dışa bağımlılığı da önemli ölçüde azaltabilecektir. Bu gelişmenin ilk adımlarından biri
de su kuvveti potansiyel değerlerinin güvenle bilinmesidir.
Türkiye’nin su kuvveti potansiyeli konusunda yapılmış son ayrıntılı çalışmalar 1980
yılına kadar olan akış gözlemlerine dayanmaktadır. Arada geçen sürede
değerlendirilmiş (1981-2000) akım gözlemleri ışığında, akışlılık değişimlerinin
incelenerek potansiyel değerlerinin güncellenmesi gerekliliği açıktır. Sunulan
çalışmada, Türkiye’nin su kuvveti potansiyelinin belirlenmesinde mevcut çalışmalar
değerlendirilerek, brüt, teknik ve ekonomik potansiyel konusundaki aşamalar ve
gelişmeler ele alınmış; 26 ana akarsu havzası ve alt havzalar için akışlılık değişimleri
dikkate alınarak düzeltilmiş su ve su kuvveti potansiyelleri verilmiştir.
Anahtar kelimeler: Türkiye, su kuvveti potansiyeli, akışlılık katsayıları
1. GİRİŞ
Günümüzde toplam ortalama üretim kapasitesi 45 TWh/yıl olan 135 kadar su kuvveti
tesisi işletmede olup; 10 TWh/yıl üretecek 40 kadar tesisin inşaatı sürmektedir.
Geriye kalan 75 TWh/yıl civarındaki enerjiyi üretecek 500 kadar hidroelektrik santral
çeşitli planlama ve proje aşamalarında bulunmaktadır [DSİ, 2006]. Mevcut ve
tasarlanan su kuvveti tesislerinin büyük çoğunluğu baraj etek santrallarından
oluşmaktadır. Bu haznelerin bir çoğu aynı zamanda sulama, taşkın kontrolü gibi
amaçlara da hizmet ettiklerinden, ülkenin sosyal ve ekonomik kalkınmasının temel
taşları niteliğindedir.
Türkiye’nin sınır aşan akarsu havzalarının uluslar arası çevrelerde tartışılagelen durumu,
Avrupa Birliği’ne katılım yolunda, Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifinin getireceği
kısıtlamalar dikkate alındığında; Türkiye, su kuvveti tesislerinin hemen tamamını bu
birliğe katılmadan önce ve mutlak surette Cumhuriyetin 100. yılından önce tamamlamak
ihtiyacındadır [Öziş v.d. 2003]. Bu gelişme sonucunda öz kaynaklardan elde edilecek
birincil enerji, dışa bağımlılığı da önemli ölçüde azaltabilecektir. Bu gelişmenin ilk
adımlarından biri de su kuvveti potansiyel değerlerinin güvenle bilinmesidir .
Türkiye’deki akarsu havzalarının yıllık ortalama akışları ve su kuvveti potansiyeli,
Türkiye’nin brüt su kuvveti potansiyelini belirlemeğe yönelik iki yüksek lisans tezi [Baran
1987, Durnabaş 1987] çerçevesinde, E.I.E. (Elektrik İşleri Etüd İdaresi) ve D.S.I. (Devlet
Su İşleri) tarafından 1937'den 1980'e uzanan sürede yapılmış gözlemlere dayalı olarak,
26 akarsu havzasının (Şekil 1) her biri için belirlenmiştir.
Sözkonusu çalışmalarda, 1980 su yılı sonuna kadar olan akış gözlemleri, uzun süreli
ortalama koşulları tanımlayabilecek bir dönüşümle değerlendirilmiş, gözlemleri olmayan
havza kesimleri için de makul sayılabilecek kestirimler yapılmıştır.
Bu bulguların ötesinde, en büyük iki havza Fırat ve Dicle ile bir başka sınır-aşan su
sistemi niteliğindeki Asi için, arada geçen sürede yapılmış iki yüksek lisans tezi [Demirci
1996; Özdemir 1998] ve üç bitirme projesi [Özdemir 1995; Çanga 1996; Sayar 1997]
ile, daha ayrıntılı biçimde yapılan çalışmalar dikkate alınarak, bazı değişikliklere dikkat
çekilmiş; Devlet Su İşleri ile diğer kurum ve kişilerce varılan bulgularla kıyaslamalar
yapılmıştır.
Türkiye ölçeğinde, her bir havza için kullanılan baz istasyonların 1981-2000 süresinde
gözlenmiş yıllık ortalama akım değerleri kullanılarak [Çoban, 2005], önceki çalışmalarda
elde edilmiş olan su ve su kuvveti potansiyeli değerleri akışlılık değişiminin etkisi dikkate
alınarak güncellenmiştir.
Şekil 1: Türkiye’nin akarsu havzaları.
2. AKARSULARIN SU ve SU KUVVETİ POTANSİYELİ
2.1. Türkiye’nin Su Potansiyeli
Türkiye’nin su potansiyelini belirleyen çalışmaların büyük çoğunluğu, esasında su
kuvveti potansiyelinin hesaplanmasına yönelik çalışmalar olmuştur. Ayrıntıları son
olarak 1997’de açıklanan [Öziş, Baran v.d. 1997, 1998, 1999; Özdemir v.d. 2002] bu
çalışmalarda ulaşılan Türkiye toplam su potansiyeli değerleri Tablo 1'de özetlenmiştir.
Tablo 1: Türkiye’nin su potansiyeli değerleri [Öziş, Baran v.d. 1997, 1998, 1999]
İlgili Çalışma
Yararlanılan
Son Su Yılı
U.N. (E.C.E.), 1955
Yararlanılan
İstasyon
Adedi
83
Toplam Gözlem
Süresi
(istasyon*yıl)
700
EdF & Etibank, 1957
Türkiye’nin Su
Potansiyeli (km3/yıl)
193
204
Öziş, 1961
1957
98
900
192
DSİ (Öziş), 1965
1961
229
1700
181
Öziş, 1966
1964
518
3000
183
Cöntürk & Bayar, 1969
1965
560
3500
192
Öziş, 1971
1967
660
4300
175
Erke, 1978
1977
181
Yurtsever, v.d. 1981
1976
171(*)
Öziş, v.d. 1985
1980
175
Erke, 1985
Baran & Durnabaş, 1987
186
1980
1467
13368
D.S.İ. 1995, 1997
(*)
Türkiye’nin akım gözlemi bulunan % 82 alanı için hesaplanmıştır.
181
186
Görüleceği
üzere,
Türkiye’nin
su
kaynakları
toplam
potansiyeli
180
km3/yıl
seviyesindedir. Yüzeysel sularımızda karst pınarlarının katkısı ise 1100 m3/s veya 35
km3/yıl civarında olup, toplam potansiyelin beşte biri mertebesindedir. Batı Akdeniz’den
Dicle’ye uzanan güney havzalarda görülen karst oluşumlar ülke yüzölçümünün üçte
birlik bölümünü oluşturmakta; bu pınarların yoğun yer aldığı bölgeler dikkate alındığında
karst pınar katkıları toplam akış değerlerinin üçte biri mertebesinde bulunmaktadır
[Baran, Harmancıoğlu, Öziş, 1987].
2.2. Türkiye’nin Su Kuvveti Potansiyeli
Su kuvveti potansiyelinin belirlenmesine yönelik iki çalışmada [Baran 1987; Durnabaş
1987; Baran, Durnabaş, Öziş 1987), Türkiyenin 26 akarsu havzası, 48 havza/havza
altbölümü biçiminde ele alınarak, her birini temsil edebilecek, uzun süreli gözleme sahip
birer temel istasyon belirlenmiştir. Diğer akış gözlem istasyonlarındaki akışların uzun
dönem ortalama akışları ise, temel istasyonun uzun dönem ortalamasının, her bir
istasyonun gözlem süresindeki akışlarının toplamının temel istasyonun aynı süredeki
akışlarının toplamına oranı ile çarpılması suretiyle belirlenmiştir.
Hiç akış gözlemi bulunmayan akarsu kesimleri, alt havzalarda yer alan projelere göre
bir grup altında toplanarak, uzun dönem ortalamaları komşu akarsularda birim yağış
alanından gelen akış modülüne dayalı olarak kestirilmiştir. Bu çalışmalarda, özellikle
karst pınar debisi niteliğindeki katkılar ve etkileri üzerinde önemle durulmuştur [Baran,
Harmancıoğlu, Öziş 1987; Öziş 1989].
Bir akarsu havzasının hidroelektrik enerji üretiminin kuramsal üst sınırını gösteren
brüt su kuvveti potansiyeli, mevcut düşü ve ortalama akışlılıktaki bir senede gelen
akımın oluşturduğu su kuvveti potansiyelini ifade etmektedir. Dolayısıyla brüt su
kuvveti potansiyeli, bölge topoğrafya ve hidrolojisinin fonksiyonu olmakta, bu iki faktör
yeterli duyarlıkta değerlendirildiğinde, aslında zamanla değişmeyen bir gösterge
olarak kabul edilebilmektedir.
Su ve su kuvveti potansiyeli hesabına temel oluşturan iki çalışmada [Baran 1987;
Durnabaş 1987], brüt su kuvveti potansiyeli değerleri düşü-akım diyagramları
yöntemiyle belirlenmiştir. Türkiye’nin su kuvveti potansiyelini hipsografik eğriler ve düşüakım diyagramları yöntemini kullanarak belirlemeye yönelik önceki çalışmaların
sonuçları Tablo 2’de sunulmaktadır.
Tablo 2: Türkiye’nin hipsografik eğriler (HE) ve düşü-akım diyagramları (DA) yöntemine
göre hesaplanmış brüt su kuvveti potansiyeli değerleri [Baran v.d. 1987, Öziş, 1977,
1985, 1991, Öziş, Baran, v.d. 1997, 1998, 1999]
Gözlem
İst.Sayısı
Toplam Gözlem
Süresi (istasyon*yıl)
Brüt Su Kuvveti
Potansiyeli (km3/yıl)
U.N. (E.C.E.), 1955
83
700
537 (HE)
Öziş, 1961
98
900
498 (HE)
DSİ (Öziş), 1965
229
1700
447 (HE)
433 (DA)
Öziş, 1966
518
3000
449 (HE)
436 (DA)
Cöntürk & Bayar, 1969
560
3500
519 (DA)
Öziş, 1971
660
4300
435 (DA)
İlgili Çalışma
( )
Erke, 1978 *
455
(
)
Öziş, v.d. 1985 **
433
Baran & Durnabaş, 1987
1467
13368
442 (DA)
( )
* Öziş 1971 değerlerinin 1977’ye kadar olan akışlılık etkisine göre değiştirilmesi
**) Öziş 1971 değerlerinin 1980’e kadar olan akışlılık etkisine göre değiştirilmesi
(
Bir akarsu havzasının hidroelektrik enerji üretiminin teknolojik üst sınırını gösteren,
teknik yönden değerlendirilebilir su kuvveti potansiyeli, kullanılan teknolojiye bağlı
olarak meydana gelebilecek düşü, akım ve dönüşümdeki kaçınılmaz kayıplar da dikkate
alınarak, teknik açıdan uygulanması mümkün su kuvveti projelerinin bölgenin tümünde
gerçekleştirilmesiyle elde edilebilecek hidroelektrik üretimin sınır değerini temsil
etmektedir.
Bu niteliğiyle, teknik yönden değerlendirilebilecek su kuvveti potansiyeli, brüt
potansiyelin bir fonksiyonu olmakta ve çoğunlukla onun yüzdesi olarak ifade edilmekte;
su kuvveti teknolojisinde, yakın geçmişte ani değişmeler olmadığı ve yine yakın
gelecekte
bu
tür
değerlendirilebilir
gelişmelerin
potansiyelin
beklenmediği
de
aslında
dikkate
zamanla
alınırsa,
pek
teknik
değişmediği
yönden
kabul
edilebilmektedir [Öziş 1985, 1991].
Su kuvveti tesislerinde, net düşünün brüt düşüye oranı yaklaşık hesaplar için ortalama 0,7
mertebesinde; türbinlerden geçirilen debinin, su kuvveti tesisinin bulunduğu yere gelen
akışa oranı 0,9 mertebesinde; tesisin şalt sahasında elde edilen elektrik gücünün,
türbinlere suyun tatbik ettiği mekanik güce oranı ise türbin, jeneratör ve transformatör
verimlerini kapsamakta olup 0,8 mertebesinde seçilebilir.
Su kuvveti kaynaklarının geliştirilmesinde, kaçınılmaz kayıpların yukarıda açıklanan üç
sebebinin doğuracağı toplam etki 0,7*0,9*0,8 = 0,5 mertebesinde olacaktır. Dolayısıyla,
teknik yönden değerlendirilebilir su kuvveti potansiyeli brüt potansiyelin yaklaşık olarak
yarısı mertebesinde bulunmaktadır [Öziş 1985, 1991].
Bu esaslardan hareketle, Türkiye'nin teknik yönden değerlendirilebilir su kuvveti
potansiyelinin, brüt potansiyelin yarısı olan 220 TWh/yıl mertebesinde olduğu ifade
edilebilir.
Bir akarsu havzasının hidroelektrik enerji üretiminin ekonomik eniyileme sınırı
değerini gösteren, ekonomik olarak yararlanılabilir su kuvveti potansiyeli, hem teknik
açıdan gerçekleştirilmesi mümkün ve hem de ekonomik yönden tutarlı olan tüm su
kuvveti projelerinin toplam üretimi olarak tanımlanabilir. Su kuvveti potansiyelin
üçüncü ölçüsü olan, ekonomik olarak yararlanılabilir su kuvveti potansiyeli, diğer
kaynaklardan üretilecek elektriğin maliyetine göre belirlenen faydaları, masraflardan
fazla olan su kuvveti projelerinin hidroelektrik üretimini tanımlamaktadır. Çeşitli
çalışmaların sonuçlarına göre Türkiye'nin ekonomik yönden yararlanılabilir su kuvveti
potansiyeli günümüzde 130 TWh/yıl mertebesindedir[Öziş 1985, 1991; D.S.İ. 1995,
1997].
3. AKIŞLILIK DEĞİŞİMİNE GÖRE DÜZELTİLMİŞ POTANSİYEL DEĞERLERİ
Diğer çalışmalarla yazarların verdiği değerler arasındaki esas farklılıklar, genellikle akım
gözlemlerindeki değişikliklerden ve özellikle diğer çalışmalarda dikkate alınmayan,
Türkiye'nin hemen bütün güney havzalarında kendini gösteren karst akımlarının
özelliklerinden doğmaktadır. Düşü akım diyagramları yöntemiyle yapılan son ayrıntılı
çalışma, 1980 su yılı akış gözlemlerine dayanmakta olup, çeşitli çalışmalarda havza
bazında ayrıntılı güncellemeler yapılmıştır. 26 ana akarsu havzasını içerecek biçimde
bir düzeltme yapılabilmesi için, önceki çalışmalarda [Baran 1987, Durnabaş, 1987] her
bir havza/havza altbölümü için “baz istasyon” olarak belirlenmiş olan istasyonların
aradaki sürede [1981-2000] değerlendirilmiş gözlemleri dikkate alınmıştır [Çoban 2005].
Akışlılık değişimleri dikkate alınarak hesaplanmış olan su potansiyeli değerleri Tablo
3’de, brüt su kuvveti potansiyeli değerleri ise Tablo 4’de sunulmuştur.
Tablo 3: Türkiye’nin su potansiyelinin havzalara dağılımı [Çoban 2005].
HAVZA
NO
ADI
1
ERGENE
2
MARMARA
3
SUSURLUK
4
KUZEY EGE
5
GEDİZ
6
K.MENDERES
7
B.MENDERES
8
B.AKDENİZ
9
O.AKDENİZ
10
BURDUR GÖLÜ
11
AKARÇAY
12
SAKARYA
13
B.KARADENİZ
14
YEŞİLIRMAK
15
KIZILIRMAK
16
O.ANADOLU
17
D.AKDENİZ
18
SEYHAN
19
ASİ
20
CEYHAN
21
FIRAT
22
D.KARADENİZ
23
ÇORUH
24
ARAS
25
VAN GÖLÜ
26
DİCLE
TOPLAM
SU POTANSİYELİ
(1980 AKIŞ DURUMU)
3
(m /sn)
46
210
174
71
74
29
107
234
448
21
14
173
323
183
198
47
270
213
40
234
998
532
194
140
65
692
5730
AKIŞLILIK ORANI
3
(km /yıl)
1,5
6,6
5,5
2,3
2,3
0,9
3,4
7,4
14,1
0,7
0,5
5,5
10,2
5,8
6,3
1,5
8,5
6,7
1,3
7,4
31,5
16,8
6,1
4,4
2,0
21,8
181,0
QORT( 2000)
QORT(1980)
0,956
0,963
0,910
0,840
0,846
0,848
0,857
0,900
0,972
0,788
0,781
0,915
1,017
1,065
1,020
1,024
0,955
0,960
0,910
0,974
1,010
1,015
1,003
0,955
0,969
0,986
SU POTANSİYELİ
(2000 AKIŞ DURUMU)
3
(m /sn)
44
202
158
60
63
25
92
211
435
17
11
158
329
195
202
48
258
205
36
228
1.008
540
195
134
63
682
5597
3
(km /yıl)
1,4
6,4
5,0
1,9
2,0
0,8
2,9
6,7
13,8
0,5
0,3
5,0
10,4
6,2
6,4
1,5
8,2
6,5
1,2
7,2
32,0
17,1
6,2
4,2
2,0
21,6
177,5
4. SONUÇ
4.1. Türkiye akarsularının ortalama su potansiyeli
Yazarlar ve yakın çalışma arkadaşlarının 1980’e kadar olan akış gözlemlerine
dayanarak yaptığı çalışmalara göre, Türkiye akarsularının ortalama yıllık su potansiyeli
181 km3/yıl (milyar m3/yıl) olarak hesaplanmıştır. 2000 yılına kadar olan akış gözlemleri
dikkate alınarak, güncellenmiş verilerle hesaplanan değer 178 km3/yıl (milyar m3)/yıl
olarak belirlenmiştir. Dolayısıyla Türkiye’nin ortalama yıllık yüzeysel su potansiyelinin
180 km3/yıl mertebesinde olduğu görülmektedir.
Tablo 4: Türkiye’nin brüt su kuvveti potansiyelinin havzalara dağılımı [Çoban 2005].
HAVZA
NO
ADI
1
ERGENE
2
MARMARA
3
SUSURLUK
4
KUZEY EGE
5
GEDİZ
6
K.MENDERES
7
B.MENDERES
8
B.AKDENİZ
9
O.AKDENİZ
10
BURDUR GÖLÜ
11
AKARÇAY
12
SAKARYA
13
B.KARADENİZ
14
YEŞİLIRMAK
15
KIZILIRMAK
16
O.ANADOLU
17
D.AKDENİZ
18
SEYHAN
19
ASİ
20
CEYHAN
21
FIRAT
22
D.KARADENİZ
23
ÇORUH
24
ARAS
25
VAN GÖLÜ
26
DİCLE
TOPLAM
BRÜT POTANSİYEL
(1980 AKIŞ DURUMU)
(MW)
143
632
1.117
307
406
138
797
1.631
2.641
91
72
1.452
2.035
2.091
2.286
225
2.456
2.239
545
2.343
10.236
6.165
2.922
1.371
284
5.817
50.442
(TWH/y)
1,3
5,5
9,8
2,7
3,6
1,2
7,0
14,3
23,1
0,8
0,6
12,7
17,8
18,3
20,0
2,0
21,5
19,6
4,8
20,5
89,7
54,0
25,6
12,0
2,5
51,0
441,9
AKIŞLILIK ORANI
QORT( 2000)
QORT(1980)
0,956
0,963
0,910
0,840
0,846
0,848
0,857
0,900
0,972
0,788
0,781
0,915
1,017
1,065
1,020
1,024
0,955
0,960
0,910
0,974
1,010
1,015
1,003
0,955
0,969
0,986
BRÜT POTANSİYEL
(2000 AKIŞ DURUMU)
(MW)
137
609
1.017
258
344
117
683
1.468
2.567
72
56
1.328
2.070
2.227
2.332
230
2.345
2.150
496
2.282
10.338
6.258
2.931
1.309
275
5.736
49.635
(TWH/y)
1,2
5,3
8,9
2,3
3,0
1,0
6,0
12,9
22,5
0,6
0,5
11,6
18,1
19,5
20,4
2,0
20,5
18,8
4,3
20,0
90,6
54,8
25,7
11,5
2,4
50,2
434,8
Hesaplanan değerin, 1467 akım gözlem istasyonu ve 13.368 istasyon*yıl veriyi temsil
ettiği dikkate alınmalıdır. 1981-2000 kurak dönemi akışlılık değerlerinin havzalara göre
dağılımı genellikle birden küçük akışlılık değerlerinin oluşumuna yol açmıştır. Gözlem
süresi içinde, Karadeniz’e dökülen akarsuların akışlılık değerlerinde artış olması, Fırat
ve Orta Anadolu’da küçük artışlar gözlenirken, özellikle Ege bölgesindeki akarsulardaki
akışlılık azalması dikkat çekicidir. Akım gözlem ağı geliştikçe, gözlem süreleri uzadıkça,
su potansiyelinin daha duyarlı hesabı mümkün olacak; akışlılığın da etkisiyle küçük
dalgalanmalarla karşılaşılabilecektir.
Geçmişte yapılmış bazı çalışmalarda bu değerin büyük ölçüde altında kalmış sonuçlar,
akım gözlemleri olmayan bölgelerin hesaba katılmamasından; bazı farklı değerler
gözlemlerin uzun dönem ortalaması niteliğine dönüştürülmemelerinden; bazı büyük
sonuçlar birim akış modülünün dikkate alınmasında karst pınar katkılarının
düşülmemesinden; çok büyük sonuçlar ise Türkiye'yi su zengini ülke olarak gösterme
çabalarından kaynaklanmışlardır.
Türkiye su kaynaklarının önemli alansal ve zamansal dağılımları sebebiyle, 180 km3/yıl
mertebesindeki su potansiyelinin ancak üçte ikisinden etkin biçimde yararlanılabileceği
de ifade edilmektedir.
4.2. Türkiye'nin su kuvveti potansiyeli
Türkiye'nin 1467 akım gözlem istasyonunda, 1980 su yılı sonuna kadar yapılmış,
13.368 istasyon*yıl uzunluğundaki gözlem sonuçlarına dayalı olarak, 1937-1980
süresini temsil edecek biçimde dönüştürülmüş akış değerleri esas alınarak hesaplanmış
brüt su kuvveti potansiyeli 440 TWh/yıl mertebesinde bulunmaktadır. 1981-2000
sürersindeki akışlılık değişimine göre hesaplanan değerlere göre ise, brüt su kuvveti
potansiyelinde akışlılığa bağlı küçük bir azalma gözlendiği ve yeni değerin 435 TWh/yıl
olduğu belirlenmiştir.
Teknik yönden değerlendirilebilir su kuvveti potansiyeli, genellikle brüt potansiyelin
yarısı mertebesinde bulunduğundan, Türkiye için bunun yaklaşık 220 TWh/yıl civarında
olduğu ifade edilebilir.
Ekonomik olarak yararlanılabilir su kuvveti potansiyeli, tüm havza planlamaları
sonucunda ekonomik bulunmuş su kuvveti tesislerinin toplam ortalama üretimleri olarak
hesaplandığında, ekonomik olma koşullarındaki değişimlere bağlı olarak farklılık
gösterebilen bir değer olup, petrol bunalımı öncesi Türkiye için 70 TWh/yıl iken,
günümüzde 130 TWh/yıl mertebesine yükseldiği görülmektedir.
D.S.İ’nin ve diğer kamu kuruluşlarının çalışmalarında önerilmiş olmayan, ancak özel
sektörün son yıllarda yapımına talip olduğu yaklaşık 10 TWh/yıl kapasiteli hidroelektrik
tesisler de dikkate alındığında, bu değerin 140 TWh/yıl mertebesine yükselmesi söz
konusudur [Ünsal 2003, 2004, 2005; Basmacı 2004, 2005].
Cumhuriyet'in 100. yılı olan 2023'e gelindiğinde, Türkiye'nin 130 TWh/yıl mertebesinde
hidroelektrik enerji üretimine ulaşması olağan sayılmalı; elektrik enerjisi ihtiyacının hızlı
artışına karşın enerji alanındaki öz kaynaklarının kısıtlılığı dikkate alındığında, bu
hedefe mutlaka çok daha önce erişilmesi amaçlanmalıdır.
Barajlı su kuvveti tesislerinin pek çoğunun, aynı zamanda sulama ve taşkın kontrolü gibi
amaçlara da hizmet ettiği düşünülürse, ülke insanlarının 21. yüzyılda açlıkta ve
karanlıkta kalmaması için, bu tesislerin en kısa sürede gerçekleştirilmesi zorunludur.
İLGİLİ YAYINLAR
BARAN, T. (1987): "Türkiye'nin Güneyindeki akarsu havzalarının brüt su kuvveti
potansiyeli". Izmir, Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İnşaat Mühendisliği
Bölümü, Hidroloji ve Su Yapıları Yüksek Lisans Tezi, n. 15 (yön.: Ü. Öziş), 255 s.
BARAN, T.; DURNABAS, I.; ÖZİŞ, Ü. (1987): Türkiye'nin su kuvveti potansiyeli.
Ankara, İnşaat Mühendisleri Odası, "IX. Teknik Kongre Bildiriler Kitabı, c.II: Su
Kaynakları Mühendisliği", s.49-63.
BARAN, T.; HARMANCIOĞLU, N.; ÖZİŞ, Ü. (1987): Türkiye'nin Akarsu Havzalarında
Karst Pınar Katkıları. Ankara, İnşaat Mühendisleri Odası, Türkiye İnşaat Mühendisliği
IX. Teknik Kongresi, Kasım 1987, Bildiriler Kitabı C II: Su Kaynakları Mühendisliği, s.
299 311 .
BASMACI, E. (2004): “Enerji darboğazı ve hidroelektrik santrallarımız”. Ankara, Devlet
Su İşleri Vakfı, 94 s.
BASMACI, E. (2005): “Yeni dönemde hidroelektrik santralların özel sektörce
geliştirilmesi”. Ankara, 113 s.
CÖNTÜRK, H.; BAYAR, O. (1969): Türkiye'nin brüt hidroelektrik potansiyeli. Ankara,
"E.İ.E. Bülteni", n.23. s.11-16.
ÇANGA, R. (1996) : "Aşağı Fırat havzası akışlarının Keban-Karakaya-Atatürk
barajlarıyla düzenlenmesi". İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi,
İnşaat Mühendisliği Bölümü, Hidroloji ve Su Yapıları Bitirme Projesi, n.139 (Yön.: Ü.
Öziş & O. Fıstıkoğlu).
ÇOBAN, D.E: (2005): 1980-2000 Akışlılık Değişiminin Türkiye’nin Su ve Su Kuvveti
Potansiyeline Etkileri. İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İnşaat
Mühendisliği Bölümü, Hidroloji ve Su Yapıları Bitirme Projesi No: 293 (Yön.:
T.Baran), 71 s.
DEMİRCİ, N. (1996): “Water potential and probability distributions of annual and
monthly discharges in Tigris basin in Turkey”. İzmir, Dokuz Eylül University, Graduate
School of Natural and Applied Sciences, Civil Engineering Department, M.S.-Thesis
in Hydrology and water resources engineering. 129 s. (sup.: Ü.Öziş, T. Baran).
D.S.İ. (ÖZİŞ, Ü.; KARGI, Y.; AKINCI, V.) (1965): "1963 Hidroelektrik yıllığı". Ankara,
Devlet Su İşleri, n.502-111-15-C/3. 173 s.
D.S.İ. (1995): "Haritalı istatistik bülteni". Ankara, Devlet Su İşleri, n.992, 559 s.
D.S.İ. (1997): "DSI in brief". Ankara, General Directorate of State Hydraulic Works, 28 p.
D.S.İ. (2006): http://www.dsi.gov.tr/hizmet/enerji.htm (erişim: 27.03.2006)
DURNABAŞ, İ. (1987): "Türkiye'nin Kuzeyindeki akarsu havzalarının brüt su kuvveti
potansiyeli". İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İnşaat Mühendisliği
Bölümü, Hidroloji ve Su Yapıları Yüksek Lisans Tezi, n.16 (yön.: Ü. Öziş), 305 s.
ELECTRICITE DE FRANCE & ETİBANK (1957): "Plan général d'électrification de la
Turquie". Paris, Electricité de France, 307 p.
ERKE, H. (1978): Türkiye'nin hidroelektrik enerji potansiyeli. Ankara, W.E.C. Dünya
Enerji Konferansı Türk Milli Komitesi, "Türkiye 3. Genel Enerji Kongresi", C.I, R.1-4-2,
s.292-375.
ERKE, H. (1985): Ülkemizdeki hidroelektrik enerji potansiyelinin durumu. Ankara,
"D.S.İ. Aylık Haber Bülteni". n.283 (Mart 1985), s.29-56.
ÖZDEMİR, Y. (1995) : "Dicle havzasının Irak'taki su potansiyelinin belirlenmesine bir
yaklaşım". İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İnşaat Mühendisliği
Bölümü, Hidroloji ve Su Yapıları Bitirme Projesi, n.133 (Yön.: Ü. Öziş & T. Baran).
ÖZDEMİR, Y. (1998): "The water potential of Euphrates-Tigris basin in the MiddleEast". İzmir, Dokuz Eylül University, Graduate School of Natural and Applied Sciences,
Civil Engineering Department, Master thesis in hydrology and hydraulic works, (Sup.: Ü.
Öziş).
ÖZDEMİR, Y.; ÖZİŞ, Ü.; BARAN, T.; DEMİRCİ, N.; FISTIKOĞLU, O.; ÇANGA, R.
(2002): Fırat-Dicle havzasının Türkiye, Suriye, Irak, İran’daki Su Potansiyeli. “Türkiye
Mühendislik Haberleri”, Y.47, n.420-421-422, s.27-34.
ÖZİŞ, Ü. (1961): "Die Hydroenergie in der Entwicklung der Türkei". München,
Technische Hochschule, Lehrstuhl für Wasserbau, Dissertation, 120 s.
ÖZİŞ, Ü. (1966): Türkiye'nin hidroelektrik potansiyeli. Ankara, İnşaat Mühendisleri
Odası, "İnşaat Mühendisliği III. Teknik Kongresi", R.II-5, 13 s.
ÖZİŞ, Ü. (1971): "Akışlılık katsayıları vasıtasıyla ortalama ve düşük akımların tayini,
güvenilir su kuvveti potansiyelinin hesaplanması". İzmir, Türkiye Bilimsel ve Teknik
Araştırma Kurumu, MAG-206, 235 s.
ÖZİŞ, Ü. (1977): Maximal development of water power resources. İstanbul, World
Energy Council, "X. World Energy Conference", R.3.1-7, 23 p. [Türkçe’ye çevirisi :
M.ÇETİNÇELİK, M. (1977) : Su gücü kaynaklarının azami geliştirilmesi. Ankara.
“Onuncu Dünya Enerji Konferansına Türk Delegasyonu tarafından takdim olunan
raporlar”. s.27-51&HARMANCIOĞLU, N. (1979) : Su kuvveti kaynaklarının azami
geliştirilmesi. İzmir, Ege Üniversitesi, “İnşaat Fakültesi Dergisi”, n.3, s.4-1 ila 4-20].
ÖZİŞ, Ü. (1985): Türkiye'nin hidroelektrik potansiyeli ve enerji üretimi. Ankara, Elektrik
İşleri Etüd İdaresi, "50. Kuruluş Yıldönümü, Hidroelektrik Enerji Sempozyumu
Tebliğleri", s.1-30.
ÖZİŞ, Ü. (1989): Su kuvveti potansiyelinin geliştirilmesinde karst ortamın etkileri.
İstanbul, "Mühendislik Jeolojisi Türk Milli Komitesi Bülteni", 1988 Erguvanlı Mühendislik
Jeolojisi Sempozyumu Tebliğleri, Y.11, N.11 (Haziran 1989), s.20-24.
ÖZİŞ, Ü. (1991): "Su kuvveti tesislerinin planlama esasları". İzmir, Dokuz Eylül
Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, N.197, 317 s.
ÖZİŞ, Ü.; BARAN, T.; DURNABAŞ, İ.; ŞEKER, Ş. ÖZDEMİR, Y. (1997): Türkiye'nin
su kaynakları potansiyeli. Ankara, "Meteoroloji Mühendisliği", Y.1997, n.2, s.40-45.
ÖZİŞ, Ü.; BARAN, T.; DURNABAŞ, İ.; ŞEKER, Ş.; ÖZDEMİR, Y. (1998): Türkiye
Akarsularının Su ve Su Kuvveti Potansiyeli. Ankara, TMMOB İnşaat Mühendisleri
Odası, “Türkiye Mühendislik Haberleri” No. 391 (1997/5). s. 17- 26.
ÖZİŞ, Ü.; BARAN, T.; HARMANCIOĞLU, N.; BENZEDEN, E.; TÜRKMAN, F.;
DALKILIÇ, Y.; ŞEKER, Ş.; ÖZDEMİR, Y. (1999): Türkiye'de su kuvvetinden enerji
üretimi. İzmir, Mühendislik ve Diğer Meslek Odaları İzmir Şubeleri, "İzmir Su
Kongresi", s.425-441.
ÖZİŞ, Ü.; BARAN, T.; DALKILIÇ, Y.; ZIRIH, F.; ŞEKER, Ş.; ÖZDEMİR, Y. (2003):
Türkiye Açısından Hidroelektrik Enerjinin Gelişimi. Türkiye 9. Enerji Kongresi, Enerji
Sektöründe Serbestleşme, Yeni Politika, Stratejiler ve Sosyo-Ekonomik Etkileri, 2427 Eylül, Bildiriler, C.II, s. 79 -88.
ÖZİŞ, Ü.; TATLIOĞLU, E.; BARAN, T. (1985): "Türkiye'nin brüt su kuvveti
potansiyelinin 1967-1980 süresindeki akışlılık değişimine göre gözden geçirilmesi".
İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, Kısmi Araştırma
Raporu, 22 s.
SAYAR, E. (1997): “Asi havzası su potansiyeli”. İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi,
Mühendislik Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Hidroloji ve Su Yapıları Bitirme
Projesi, n.156 (Yön.: T. Baran), 44 s.
U.N. / E.C.E. (1955): "Extension of the general study to Turkey". Genève, United
Nations, Economic Commission for Europe, E/ECE/EP/131 (Add.1.).
ÜNSAL, İ. (2003): “Hidroelektrik potansiyelimiz ve enerji politikalarımız”. 22 Mart 2003
Dünya su günü, Suyumuzun geleceği ve Türkiye su politikaları paneli bildirisi, Su Vakfı
yayını, İstanbul.
ÜNSAL, İ. (2004): “Enerji gündemi ve sorunlarımız”. TMMOB, Elektrik Mühendisleri
Odası, Yayın no:BT/2004/02. Bu çalışma “3e Electrotechs” dergisinde(Bilişim yayınları)
2003 yılında 9 kısımlık bir dizi halinde yayınlanmıştır.
ÜNSAL, İ. (2005): “Hidroelektrik potansiyel”. II. Ulusal Su Mühendisliği Sempozyumu,
21-24 Eylül 2005, Gümüldür-İZMİR, s.3-13.
YURTSEVER, Y.; GÜÇLÜTÜRK, Z.; ÖZMUMCU, T.; ÖZKAN, K.; ALGAN, E. (1981):
Türkiye yüzeysel suları potansiyeli. Ankara, Devlet Su İşleri, "Su ve Toprak
Kaynaklarının Geliştirilmesi Konferansı, C.1, s.98-111.