Nükleer Tekniklerin Bitki Islahında Kullanılması

Nükleer Tekniklerin Bitki Islahında Kullanılması

NÜKLEER TEKN KLER N B TK ISLAHINDA KULLANILMASI
Zafer SA EL, Hayrettin PE K RC O LU, M. hsan TUTLUER
TAEK, Ankara Nükleer Tar m ve Hayvanc l k Ara t rma Merkezi ,
Nükleer Tar m- Radyobiyoloji Bölümü
ÖZET
Günümüzde yakla k 6 milyar olan dünya nüfusunun 2030 y l nda 9 milyara ula mas beklenmekte ve bu
nüfusun beslenebilmesi için dünya g da üretiminin iki kat na ç kar lmas gerekti-i hesaplanmaktad r. Buna
kar l k ekim alanlar n n art r lamamas , hatta en verimli ekim alanlar n n hatal i leme , sulama ve erozyon ile
verim güçlerinin azalmas , tar m alanlar n n ehirle meye ve sanayi alanlar na kaymas nedeni ile g da
üretiminde ciddi sorunlar ortaya ç kacakt r. Gelecek yüzy lda dünyada konuyla ilgilenenlerin birinci öncelikli
problemi, ülkelerinin g da aç - n n kar lanmas olacakt r. Bugünkü bitkisel ve hayvansal üretimin iki kat na
ç kar lmas için, birim alandan daha yüksek verim ve kaliteli ürün al nmas ve g da kay plar n n en aza
indirilmesi için tek çözüm yolu olarak nükleer ve ileri teknikler görülmektedir. Bu noktada güvencemiz bize
yeni metotlar, yeni sistemler ve yeni çe itler ortaya koyacak olan bilimsel çal malard r. Tüm bilim dallar ndaki
ara t rmalarda oldu-u gibi tar msal ara t rmalarda kullan lan nükleer teknikler (iyonize radyasyon ve izotop
izleme teknikleri) sözü edilen hedeflere ula mada do-ru, hassas, h zl ve etkin araçlardan birini olu turmaktad r.
Nükleer Tar m-Radyobiyoloji Bölümünde Nükleer ve ileri teknikler kullan larak yap lan mutasyon slah ve
doku kültürü çal malar sunulacakt r.
Anahtar Kelimeler: Mutasyon, slah, tarla bitkileri, bahçe bitkileri, doku kültürü
GR
MATERYAL VE YÖNTEM
TAEK, ANTHAM, Nükleer Tar m Radyobiyoloji
Bölümünde bitkisel bazdaki tar msal ara t rmalarda
nükleer teknikler bir araç olarak kullan lmakta olup
tar msal üretimi art rmak için; konvansiyonel
metotlarla çözümü mümkün olamayan ya da daha
çok zamana ihtiyaç gösteren tar msal problemlerde
nükleer ve ileri teknikleri kullanarak, temel ve
uygulamal ara t rmalar yap lmaktad r.
ANTHAM
Nükleer
Tar m
Radyobiyoloji
Bölümünde, bitki slah ve doku kültürü alan nda,
tarla bitkilerinde; çok y ll k ve tek y ll k bahçe
bitkilerinde ve süs bitkilerinde yüksek verimli,
kaliteli, hastal k ve zararl lara dayan kl yeni tür ve
çe itlerin geli tirilmesi için temel ve uygulamal
ara t rmalar yap lmaktad r.
Bölümümüz Bitki slah grubunda 7 Doktoral ve 2
yüksek lisansl ara t r c 2 teknisyen çal maktad r.
Bitki slah grubunda mutasyon tekni-i konusundaki
ara t rmalar 1982 y l nda ba lam ve bugüne kadar
2 soya çe idi (TAEK A-3 ve TAEK C-10), tütünde
de mavi küfe dayan kl 2 tütün çe idi (TAEK
TUTLUER ve TAEK PE<K=RC=O?LU) tescil
ettirilmi tir. Tarla bitkilerinde, tah llarda (arpa,
bu-day ve çavdarda); baklagillerde (mercimek,
nohut ve yoncada); endüstri bitkilerinde (kolza ve
aspirde), çok y ll k ve tek y ll k bahçe
bitkilerinde;(kiraz, üzüm, sar msak, biber, kavun ve
acur) ve süs bitkilerinde (sö-üt) mutasyon tekni-i ve
doku kültürü konusundaki çal malar devam
etmektedir.
Mutasyon slah projelerine ba lamadan önce, tah l
(bu-day, arpa, çavdar), baklagil (nohut, mercimek)
ve endüstri bitkileri (soya, kolza, aspir) ve tek y ll k
tohumla ço-alt lan Bahçe Bitkileri tür ve çe itlerinde
uygulanabilir doz oran n n belirlenmesi amac yla
tohumlar 60Co kayna- nda 50 ila 1000 Gray dozlar
aras nda gama n yla çe itli y llarda nlanm t r
[2, 1].
I nlanan çe itlerin tohumlar kontrollü ko ullarda
30cm x 45cm x 10cm ebatlar ndaki kasalara tesadüf
parselleri deneme deseninde ekilerek ekimden
sonraki 7. günden itibaren 14. güne kadar ç k
yüzdeleri tespit edilmi tir. 14. günde birinci yaprakta
geli menin durdu-u devrede bitkiler köklü hasat
edilerek fide boyu ölçülmü tür [4]. Etkili doz (ED50)
de-eri kontrolün fide boyunu %50 azaltan doz
olarak saptanm t r [8].
Her çe it için tespit edilen etkili dozlar n % 10 üstü
ve alt baz al narak nlanan tohumlarla da tarla
denemeleri kurulmu tur. M1 generasyonundan elde
edilen fertil bitkilerin her birinden al nan 20 tohum
olu turulmu tur.
M3
ile
M2 generasyonu
generasyonundan itibaren tarla denemelerinde her
bitki çe idinin kendi ekim normunda ekimi yap lm ,
yeti me süresi boyunca gerekli fenolojik gözlemler
ve bak m i lemleri sürdürülmü tür. Bitkilerin
geli me süresince her doz ve çe itte arzu edilen
kriterlere uygun bitkiler i aretlenmi , hasat
olgunlu-una gelindi-inde tek bitki hasad yap larak,
bu bitkilerde gerekli ölçüm ve tart mlar yap lm t r.
M2 generasyonundan itibaren her bitki kendi
ekolojisinde yeti tirilerek slah amac na uygun
seleksiyon bask s na tabi tutulmu , gerekli kalitatif
ve kantitatif analizler laboratuvarda yap larak
seleksiyon tamamlanm t r. M3-7 generasyonunda
çe itlere ait mutant döl s ralar ana çe itler ve yayg n
olarak ekilen di-er çe itlerle kar la t rmal mikro
verim ve verim denemelerine al nm t r. Benzer
olarak vegetatif olarak ço-alt lan çok ve tek y ll k
bahçe bitkileri tür ve çe itleri ile süs bitkilerinde
haz rlanan çelikler, yumru ya da a kalemleri (her
doz için en az 400 adet göz içeren çelik ya da 400
adet yumru/di ) 10 ila 200 Gy aras nda de-i en
dozlarda nlanarak, nlamadan 30-60 gün sonra
(türlere göre de-i mekte) süren sürgünlerin
uzunlu-u ölçülerek, tutan a miktar belirlenmi tir.
Elde edilen veriler regresyon analizine tabi tutularak
ED50 de-eri hesaplanm t r [1, 12]. Halen devam
etmekte olan çal malarda y ll k olarak gözlemler
yap larak sürgün uzunlu-u, sürgün ve yapraklarda
spotlanma oran , yaprak yap s ndaki kabala ma
durumu, çiçeklenme oran , çiçek tozu canl l belirlenmektedir. Farkl l k belirlenen bitkilerde
gerekli i aretlemeler yap larak bu özellikleri
koruyacak ekilde budama i lemleri yap lmaktad r.
Elde edilen de-erlerin ortalamalar , standart hatas
ve frekans da- l mlar tespit edilmi tir. Frekans
da- l mlar her bir verim komponenti için dozlara
ba-l olarak kontrolleri ile kar la t r lm t r.
Deneme sonuçlar n n istatistiki analizi Düzgüne
[3]’e göre yap lm t r.
SONUÇ
Temel Ara,t-rmalar
Mutasyon slah çal malar nda, kullan lan fiziksel
ve kimyasal mutagenler için en uygun mutagen
dozunun belirlenmesi temeldir. Uygulanan mutagen
dozu artt kça mutasyon frekans n n artmas yla
beraber, fizyolojik zarar da artmaktad r. Bu nedenle
mutagen uygulama dozu ve %50 büyümeyi azaltan
dozun
slah çal mas na ba lamadan önce
belirlenmesi gereklidir. Doz oran tür ve çe itlere
göre de-i mektedir. Çe itli tür ve çe itlere
uygulanacak doz oran farkl ara t r c lar taraf ndan
günümüze kadar belirlenmi tir. Ülkemiz çe itleri
için, bitki slah grubumuz taraf ndan mutasyon
tekni-i çal malar nda uygulanacak en uygun
fiziksel ve kimyasal mutagen dozunu belirleme
çal malar yap lm ve halen de yap lmaktad r. Elde
edilen ED50 ve etkili doz s n rlar Tablo 1 de
verilmi tir.
Uygulamal- Ara,t-rmalar
ANTHAMNükleer
Tar m
Radyobiyoloji
Bölümü’nde
mutasyon
tekni-i
konusundaki
uygulamal ara t rmalar 1982 y l nda ba lam t r. Bu
projeler 1990 y l nda ba ar yla sonuçlanmaya
ba lam ve 1994 y l nda geli tirdi-imiz çe itlerimiz
tescil ettirilerek Türk tar m n n hizmetine
sunulmu tur. Sonuçlanan projelerimizi u ekilde
özetleyebiliriz.
Tablo 1. ANTHAM Nükleer Tar m Radyobiyoloji
Bölümü’nce mutasyon tekni-i çal malar nda
ülkemiz çe itlerinin baz lar için önerilen doz
s n rlar ve (ED50) de-erleri
Tür
Çe,it
ED50
Bu-day
Haymana 79
Bolal 2973
Tokak
180 Gray
230 Gray
370 Gray
90 Gray
245 Gray
160 Gray
250 Gray
370 Gray
320 Gray
300 Gray
400 Gray
250 Gray
Arpa
Çavdar
Soya
Tütün
Aspir
Kolza
Mercimek
Nohut
Biber
Sar msak
Üzüm
Acur
Kiraz
Calland
Amsoy-71
Mitchell
Karaba-lar
Bursa
5-38(Yenice)
5-118(Dinçer)
5-154
Westar
Pul-11
K .K r.-51
Akçin
ILC-482
Ak 71114
Sera Demre 8
Kastamonu
sar msa- ndan
selekte edilen
T-26 hatt
Sultani
çekirdeksiz
Kalecik Karas
Uslu
Yerel
populasyondan
selekte edilen
A6 ve A7 hatt
(pollen
nlamas )
900 Ziraat
110 Gray
100 Gray
220 Gray
210 Gray
240 Gray
166 Gray
4.55 Gray
25.73 Gray
31.50 Gray
21.47 Gray
300 Gray
Mutasyon -slahçal-,malar- için
önerilen etkili doz
s-n-rlar100-250 Gray
100-250 Gray
70-100 Gray
100-250 Gray
200-300 Gray
250-400 Gray
800-1200 Gray
100-200 Gray
150-250 Gray
140-200 Gray
2-30 Gray
20-60 Gray
250-350 Gray
20-70 Gray
Nükleer Teknikle Geli,tirilen Soya Çe,itleri
TAEK A-3 ve TAEK C-10
Ülkemiz ko ullar na uygun, verim ve ya- oran
yüksek soya çe itlerinin nükleer teknikle
geli tirilmesi projesine 1982 y l nda ba lanm t r.
1982 y l nda Amsoy-71 ve Calland soya çe itlerine
ait tohumlar Kobalt-60 kayna- nda gama nlar yla
nlanm ve nlamada 50, 100, 150, 200 ve 25O
Gray'lik 5 farkl doz kullan lm t r. Kontrol dahil her
uygulama için 1000 tohum nlanm ve Projede
pedigri slah metodu uygulanm t r. 1990 y l nda,
proje tamamlanarak verim, ya-, protein, erkencilik
ve ilk bakla yükseklikleri yönünden üstün özellik
gösteren 6 mutant çe it aday TAEK A-3 (Amsoy-71
100 Gray); TAEK A-5 (Amsoy-71 200 Gray);
TAEK A-8 (Amsoy-71 250 Gray ); TAEK A-11
(Amsoy-71 50 Gray); TAEK C-7 (Calland 150
Gray) ve TAEK
C-10 (Calland 200 Gray)
Kurumumuz taraf ndan Tar m Bakanl - , Tohumluk
Tescil ve Sertifikasyon Merkezi'ne tescil edilmek
üzere verilmi tir. Tar m Bakanl - ,
Tohumluk
Tescil ve Sertifikasyon Merkezi Müdürlü-ü 'nce
yap lan 3 y ll k tescil denemeler sonucunda endüstri
bitkileri tescil komitesi toplant s nda çe itlerin
tablodaki özellikleri dikkate al narak TAEK A-3 ve
TAEK C-10 çe itleri 1994 y l nda tescil edilmi tir
[9].
Nükleer Teknikle Geli,tirilen Mavi Küfe
Dayan-kl- Tütün Çe,itleri
TAEK TUTLUER ve TAEK PE K RC O LU
Gerek ülkemiz tütün tar m gerekse tütün d
sat m nda bir sorun olan mavi küf hastal - na
dayan kl
tütün çe itlerinin mutasyon
slah
yöntemiyle geli tirilmesi amac yla projeye 1984
y l nda
ba lanm t r.
1993
y l nda,
proje
tamamlanarak mavi küfe dayan kl 3 çe it aday ( B3/5kr, B-14/7kr ve B-20/10kr ) tescile verilmi tir. Bu
çe it adaylar için 1994 y l nda 3 y l süre ile
tohumluk üretim izni verilmi ve çe itler için tescil
i lemleri Tar m Bakanl - 'nca yürütülmü tür.
Tar m Bakanl - , Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon
Merkezi Müdürlü-ü 'nce yap lan endüstri bitkileri
tescil komitesi toplant s nda çe itlerin bu özellikleri
dikkate al narak TAEK TUTLUER(B14/7Kr) ve
TAEK
PE K RC O LU(B-20/10Kr)
olarak
adland r lan çe itler 1999 y l nda tescil edilmi tir
[10].
ANTHAM, NTB, Bitki slah grubunda mutasyon
tekni-i konusunda devam eden projelerimizden
baz lar a a- da özetlenmi tir.
Arpa, çavdar ve bu?dayda yap-lan çal-,malar
Bu ara t rmalar; bölgeye adapte olmu , yüksek
verimli, yatmaya dayan kl ve sa-lam sapl arpa
çe itlerinin slah edilmesi amac yla ba lat lm t r.
Mutagen olarak 100, 150, 200, 250 gray gama n ,
%0.2 EMS ve bunlar n birle ik uygulamas
kullan lm t r [6]. M2 generasyonunda elde edilen
yakla k 7000 bitkiden seçilen 25 hatla çal malar
sürdürülmü , elde edilen ümitvar hatlar verim
denemelerine
al nm t r
[7].
Mutasyon
çal malar n n yan s ra melezleme ve arpada anter
kültürü çal malar da sürdürülmektedir. Elde
mevcut M6 ve M7 generasyonuna ait hatlarla
yatmaya dayan kl sa-lam sapl ve Norveç orijinli
bir arpa çe idi ile Tokak mutantlar 1999 y l nda
melezlenmi elde edilen F1 bitkilerinden al nan
anterler doku kültürü laboratuvar nda haploid bitki
elde etmek amac yla kültüre al nm t r. BAC3 besin
ortam na ekilen anterlerden anter kültürü tekni-inin
tüm a amalar ndan sonra 2 adet ye il köklü bitkicik
elde edilmi bu bitkilerden bir tanesi spontan olarak
doubled haploid di-eri ise colchisin ile muamele
edilerek doubled haploid hale getirilmi tir. 2001 y l
ekim ay ndan itibaren bu iki doubled haploid
bitkinin verim kapasiteleri ve tar msal özellikleri
incelemeye al nacakt r. Ayr ca bu proje kapsam nda
nlanm arpa polenleri ile tozlama yöntemiyle
haploid bitki elde etme çal malar yap lmakta buna
ba-l
olarak
arpa
polenlerinin
in
vitro
çimlendirilmesi için çe itli ortamlar denenmektedir.
Nohutta yap-lan çal-,malar
Bu ara t mada nohutun yeti ti-i bölgelere uygun,
nadas alanlar n n azalt labilmesi için, so-u-a
dayan kl , makinal hasata uygun, verimi, protein
oran yüksek iri taneli, antraknoza ve di-er hastal k
ve zararl lar na dayan kl ve kaliteli nohut
çe itlerinin geli tirilmesi hedeflenmi tir. Bu amaçlar
do-rultusunda 50-400 Gray aras nda de-i en 8
dozda ILC 482, Akçin 91 ve Ak 71114 çe itleri ile
ba layan nohut slah projesinin M8 generasyonunda
seçilen 15 mutant hatla ve 3 kontrol çe itle ön verim
denemeleri devam etmektedir. Bu çal malar n
sonucuna gore verim ve kalitesi yüksek hatlar tescile
verilerek tescil ettirilecektir.
Aspirde yap-lan çal-,malar
Aspir bitkisi Orta Anadolu ko ullar na uyum
sa-layan ve ülkemizin bitkisel ya- aç - n n
kapat lmas nda önemli rol oynayabilecek bir
bitkidir. K a dayan kl , yüksek tohum verimi ve
yüksek ya- oran na sahip olan mutant hatlar n
belirlenmesini amaçlayan bu projede; önceki y llarda
ülkemizde geli tirilen 5-38 (Yenice), 5-118 (Dinçer)
ve 5-154
çe itleri ba lang ç materyali olarak
kullan lm , tohumlar Co-60 kayna- nda 100-600
gray aras nda de-i en dozlarda nlanarak geni bir
varyasyon
yarat lm t r.
M2
generasyonunu
olu turan 6830 adet tek bitkinin dikkatlice
incelenmesi ile yap lan seleksiyon ile M3
generasyonunda ümitvar mutant say s 20’ye ve
bunu izleyen generasyonlarda 10’ a kadar
indirilmi tir [11]. Projeye ait makro verim
denemeleri Ankara (ANTHAM) ve Eski ehir
(ATAE) olmak üzere iki lokasyonda k l k ve yazl k
ekimler eklinde devam etmektedir.
Merkezimizde
yürütülen
doku
kültürü
çal-,malar-:
‘Türkiye’de Yeti tiricili-i Yap lan Bitki Türlerinin
In Vitro Kültür Ko ullar nda Ço-alt m , Bu Amaçla
Uygun Besin Ortam Tipi ve Kültür Ko ullar n n
Belirlenmesi, Bu Bitkilerin Biyotik ve Abiyotik
Stres Ko ullar na Dayan kl l - n n Laboratuvar
Ko ullar nda Tesbiti ve Dayan kl Bitkilerin
Üretimi’ kapsam nda yürütülmektedir.
Bu çerçeve projenin alt nda tah llarda doku kültürü
çal malar slah projelerinin tamamlay c s olarak
kullan lmaktad r. Bu amaçla katlanm haploid bitki
üretimi arpada anter kültürü tekni-i ile yap lmakta
ve halen elimizde mevcut DH hatlar m z
bulunmaktad r. Kulland - m z di-er bir teknik ise ve
olgunla mam embriyo kültürü olarak bu-day
bitkisinde yürütülmektedir.
Tuzlulu-a dayan kl l k çal malar arpa ve bu-dayda
eksplantlar n transfer edildi-i ortamlara çe itli
konsantrasyonlardaki
NaCl
ilavesi
ile
sürdürülmektedir.
Tah llar d nda dayan kl l k slah na yönelik olarak
kavunda somatik embriyogenesis / organogenesis ve
acurda ise
nlanm polenle uyart lm embriyo
kültürü çal malar taraf m zdan yürütülmektedir.
Tohumla ve Vejetatif Ço?alt-lan Bahçe
Bitkilerinde Yürütülen Çal-,malar:
Mutasyon slah n n kullan ld - en önemli alanlardan
biride vejetatif olarak ço-alt lan bahçe bitkilerinde
olmaktad r. Partenokarpik ve apomiktik meyve
tutum mekanizmalar n n görüldü-ü tür ve çe itler
ile, tohumlar n n çimlenme gücü yetersiz olan
bitkilerde varyasyon elde etmek için en önemli yol
MUTASYON
ISLAHIDIR.
Baz
portakal
(Washington),
Muz
(Cavendish),
ahududu,
yenidünya, üzüm (Korint, Sultani Çekirdeksiz,
Cardinal, Yalova incisi, Perlette vb.), armut
(Williams), Sar msak, Baz Trabzon hurmas ,
sofral k incir ve ceviz çe itlerinde bu yöntem
kaç n lmazd r.
Bu yöntemle yüksek gelir getiren, mevcut çe itlerle
rekabet edebilecek, albenisi yüksek ve kaliteli sabit
ve yüksek verimli raf ömrü uzun uzun yola, hastal k
ve zararl lara dayan kl
çevre ko ullar na
adaptasyonu yüksek erken meyve yatan bodur
makinal hasata ve endüstriye uygun farkl dallanma
tipi, yaprak ve çiçek rengi uzun çiçeklenme zaman
geni letilmi s cakl k ihtiyac uzun vazo ömrüne
sahip çe itler geli tirmek mümkün olmaktad r.
Mutasyon Islah- Yöntemiyle Salk-m Sö?ütte
(Salix babylonica) FarklMorfolojik Formlu
Tiplerin Geli,tirilmesi ve Bu Tiplerin alerjik
Reaksiyonlar-: Ankara Üniversitesi T p Fakültesi
Gö-üs Hastal klar ve Tüberküloz Anabilim dal n n
i birli-i ile yürütülmektedir.
Bilindi-i gibi sö-üt bitkisi dekoratif görüntüsü,
kültürel isteklerinin az olmas ve üretim maaliyetinin
dü ük olmas nedeniyle kent a-açland rmas nda
yo-un olarak kullan lmaktad r. Ancak dioik çiçek
yap s ve a- rl kl anemofil tozlanan ve yüksek
miktarda polen üreten bu tür allerjen bitki türleri
içinde ön s ralarda yer almakta ve özellikle erken
baharda alerjik ast ma ve alerjik rinit vakalar nda
art a neden olmaktad r. Bu olumsuzlu-unun yan
s ra kök sisteminin kuvvetli geli mesi nedeniyle
ehir planlamas aç s ndan su ve kanalizasyon
ebekelerine zarar veren bir bitki türü olarak da
kar m za ç kmaktad r. Bu nedenler göz önüne
al narak planlanan bu projenin amac , daha az polen
üreten ,daha az alerjik polenlere sahip, steril, kök
sistemi zay f geli en farkl morfolojik formlu tiplerin
geli tirilerek bunlar n vegetatif üretim olanaklar n n
de-erlendirilmesi amac na yöneliktir.
Farkl- Dozlarda Gama I,-nlamas-n-n Sar-msak
(Allium sativum L.) Islah-nda Kullan-labilirli?i:
Tar m ve Köyi leri Bakanl - , Atatürk Bahçe
Kültürleri Merkez Ara t rma Enstitüsü i birli-i ile
yürütülmektedir :
üretilen
sar msa- n
%60-70’ni
Ülkemizde
Kastamonu sar msa- , geri kalan Kara ve =spanyol
sar msa- , olu turmaktad r. Ülkemizde sar msak
verimi dünya ortalamas n n alt ndad r. Ülkemizde ve
dünyada üretimde kar la lan en büyük sorun
gittikçe artan nematod zarar d r.
Bu projenin amac Kastamonu-Ta köprü yöresinden
klon seleksiyonu ile seçilmi T26 hatt nda, Co60
nlamas ile yarat lacak varyasyondan daha iri di
olu turan, kuru madde oran yüksek, yüksek verimli
ve hastal klara (nematod gibi) dayan kl tiplerin
seçilmesidir.
Farkl- Tip Biberlerde Mutayon IslahBu proje Tar m ve Köyi leri Bakanl - , Antalya
Narenciye ve Serac l k Ara t rma Enstitüsü i birli-i
ile yürütülmektedir.iber üretimimizin %60’ n
dolmal k
%40’ n
sivri
biber
çe itleri
olu turmaktad r. Üretimde kullan lan standart
çe itler aç s ndan sertifikal tohum s k nt s mevcut
olup bunun yan s ra üretimi yap lan mevcut
çe itlerin viral (CMV ve PVY gibi) ve fungal
(Phytopthora capsici) kökenli hastal klara kar
hassas olmas bir di-er sorundur. Özellikle örtü alt
tar m nda kullan lan hibrit tohumlar n yüksek
maliyeti biber üreticilerini zora sokan bir faktördür.
Bunlar n yan s ra melezleme slah nda ortaya ç kan
bariyerler sonucunda yeni gen havuzlar n n
olu turulamamas slah çal malar n engelleyen
önemli bir sorun olarak kar m za ç kmaktad r. Bu
sorunu
giderebilmek
amac yla
taraf m zdan
yürütülen ara t rma ile Narenciye ve Serac l k
Ara t rma Enstitüsü taraf ndan ümitvar olarak
belirlenen sivri biber tiplerinde Co60 nlamas ile
yarat lacak varyasyondan belirlenecek tipleri slah
materyali olarak de-erlendirilecektir.Melezleme ve
Mutasyon Islah- Yoluyla Kendine Verimli ve
hracatta UygunKiraz Çe,itlerinin Elde Edilmesi
Bu proje Tar m ve Köyi leri Bakanl - Atatürk
Bahçe Kültürleri Merkez Ara t rma Enstitüsü
i birli-i ile yürütülmektedir.
Dünyada 1500 kiraz çe idi mevcuttur. Ülkemizde
pazar aç s ndan bir de-erlendirme yap ld - zaman
0900 Ziraat çe idine iç ve d talebin gittikçe artt görülmektedir. Ancak bu çe idin kendine k s r ve
buna paralel olarak veriminin dü ük olmas bu
çe idin de-erini azaltan en büyük dezavantajlard r.
Bu projenin amac 0900 Ziraat kiraz çe idinde Co60
nlamas ile yarat lacak varyasyondan kompakt,
erken verime yatan, kendine verimli ve kalite
özellikleri artt r lm tipleri elde etmektir.
Baz- Yerli Üzüm Çe,itlerinde Mutasyon Islah- ile
Varyasyonun Geni,letilmesi
Bu proje Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe
Bitkileri
Bölümü
i birli-i
ile
yürütülmektedir.Ülkemiz asman n ilk kültüre
al nd - yer ve anavatan d r. Sultani Çerkirdeksiz,
üzüm çe idi somatik mutasyonlara e-ilimli,
kurutmal k ve GA3 uygulamas yla sofral k bir üzüm
çe idi olarak de-erlendirilen, slah çal malar nda
genitör olarak kullan lan bir çe ittir. Kalecik karas ,
Orta Anadolu ba-c l - için ekonomik anlamda
önemli bir çe it olup özellikle arapl k bir çe it
olarak son y llarda ön plana ç kan bir çe ittir. Ancak
bu çe itte tane tutumu ve renklenmede bir tak m
problemler mevcuttur.Uslu çe idi en erkenci sofral k
çe it olup, örtü alt nda May s ay nda olgula abilen,
iç ve d pazarda ans çok yüksek bir çe ittir. Ancak
partenokarpi bu çe it için önemli bir sorundur. Bu
projede hedefimiz ülkemiz ekonomisi için de-er
ta yan bu üç yerli üzüm çe idinde Co60 nlamas
ile elde edilecek populasyondan sorunlar giderilmi
yeni tipler elde etmek ANTHAM – NTB, bu
çal malar n Üniversiteler ve Tar msal ara t rma
kurulu lar ile s k bir i birli-i yaparak, ve
gerekti-inde bu kurulu lara teknik dan manl k ve
e-itim hizmetleri de vererek yürütmektedir
SONUÇ
Mutasyon teknikleri kullan larak dünyada günümüze
kadar 2252 mutant bitki çe idi geli tirilmi , bunlar n
1585’i direk mutant, 667’si ise mutantlarla
melezlenerek elde edilmi tir. Tarla bitkileri baz nda
toplam mutatnt çe it say s 1072 olup, bunlar n 311’i
baklagil, 81’i endüstri bitkisi, 59’u ya- bitkileri,
111’i ise di-er tohumla ço-alt lan türlere aittir [5].
Ülkemizde de merkezimizdeki çal malarla birlikte
bu teknikle ba ar l bir ekilde çe itler geli tirilerek
Türk tar m n n hizmetine sunulmu olup yeni mutant
çe itlerin kazan m için slah çal malar yo-un bir
ekilde sürdürülmektedir.
KAYNAKLAR
[1].CONGER, B.V., KONZAK, L.F., NILAN, R,.A. Radiation
sensitivity and modifying factors. Manual on Mutation
Breeding. Technical reports series No.119 IAEA. p.40-43, 1977.
[2]. CONSTANTIN, M.J., KLOBE, W.D. AND SKOLD, L.N.
Effects of physical and chemical mutagens on survival, growth
and seed yield of soybean. Crop. Sci. (16):49-52, 1976.
[3]. DÜZGÜNE<.,O. Bilimsel Ara t rmalarda =statistik, Ege
Üniversitesi Yay nlar , 1963.
[4].GAUL, H. Plant injury and lethality. Manual on Mutation
Breeding, IAEA Technical reports series (119): 87-91, 1977.
[5]. MALUSZYNSKI, M., NICHTERLEIN,K., VAN
ZANTEN, L., AHLOOWALIA,B.S. Officially released mutant
varieties, The FAO/IAEA Database. Mutation Breeding Review
(12): 1-11, 2000.
[6]. PE<K=RC=O?LU, H. Farkl =ki Mutagenin Tek Ve Birle ik
Olarak Uygulanmas n n Tokak 157/37 Arpa Çe itinde M1 Ve
M2 Generasyonundaki Etkileri. Doktora Tezi. A.Ü Fen
Bilimleri Enstitüsü, p123, 1995.
[7]. PE<K=RC=O?LU, H., TUTLUER, M.=., SA?EL, Z. VE
<ENAY, A. Mutant arpa populasyonunda arpa populasyonunda
baz verim ö-elerindeki varyasyonun saptanmas . IV. Nükleer
Tar m ve Hayvanc l k Kongresi, Bursa, 1996.
[8]. SA?EL, Z. Calland ve Mitchell soya çe itlerinde gama
radyasyonu uygulamas ndan sonra ED50 ve LD50 de-erinin
belirlenmesi, Tarla Bitkileri Merkez Ara t rma Enstitüsü Dergisi,
(3): 113-129, 1994.
[9]. SA?EL, Z., AT=LA, A.S., TUTLUER, M.=. Charecteristics
of improved mutant varieties in soybean (Glycine max (L) Merill)
in Turkey. FAO/IAEA International Symposium on the Use of
Induced Mutations and Molecular Techniques for Crop
Improvement Vienna, Austria, 1995.
[10]. TUTLUER, M.=., PE<KIRCIO?LU, H., SA?EL, Z.
Mutation breeding in tobacco (Nicotiana tabacum L.) for blue
mold
(Peronospora
tabacina)
resistance.
FAO/IAEA
International Symposium on the Use of Induced Mutations and
Molecular Techniques for Crop Improvement Vienna, Austria,
1995.
[11]. USLU, N. An improvement study in safflower by radiation
induced mutations. Proceedings IV. International Safflower
Conference, Bari-Italy, pp.248-251, 1997
[12] VAN HARTEN, A.M. 1998. Mutation Breeding Theory And
Practical Applications. Cambridge University Press. 353p.