Editorler ve Çevirmenler

Editörler ve Çevirmenler
Tarihsel ve Eleştirel Bir Bakış
Gökçen Ezber
© MMX
Bazı önemli sorular:
• Editör kimdir? Ne iş yapar? Hangi niteliklere sahip olmalıdır? Görev
alanının sınırları nedir?
• Editörün sorunları, yazar ile okur arasındaki konumu nedir?
• Dünyada editörlük işi nasıl yapılıyor?
• Türkiye’de editörün konumu nedir?
• Kitaplar üzerinde editörün hak talebi nedir?
• Editör-yazar/çevirmen arasındaki ilişki nasıl düzenlenmelidir?
• Yazar ve çevirmenin gözünde editörün hükmü nedir?
Editörlüğün Türkiye’deki Geçmişi
“Basım yoluyla çoğaltılacak eserlerin yazıları açık, güzel
ve yanlışsız olacağından talebeler ve öğretmenler okudukları
ve okuttukları eserin doğruluğundan emin olurlar … Basılmış
eserlerin başlarına kısa ve sonlarına uzun fihristler eklemek
suretiyle istenilen bir şeyin eserde kolayca bulunması
sağlanır.”
İbrahim Müteferrika (1670-1745) ’nın
Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’ya sunduğu
Vesiletü’t-Tıbaa
Rönesans Avrupası
• Eski metinlerin manastır kütüphanelerinde
keşfedilmesi ve matbaa aracılığı ile yayınlanması
• Tüccar kimliği taşıyan yayıncılar ve aydınlar
Aldo Manuzio (1450-1515)
Rönesans Avrupası
yayınevi sahipleri ve yazarlar arasındaki ilişki
telif hakkı / kitabın sahibi
Editörlük Kurumunun Oluşumu
1950’ler’e dek editörün işlevleri dünya
genelinde yayınevi sahipleri tarafından
yürütülüyor.
Editörler ve Yazı Karakterleri:
İngilizce’deki “edit” fiilinin sözlük tanımları:
• assemble, prepare, or adapt (an article, a book)
so that it’s suitable for publication;
• prepare an edition of (a literary author’s work),
especially by researching manuscripts;
• be in overall charge of the content and
arrangement (of a newspaper, journal, etc);
• reword, revise or alter (a text) to correct, alter
the emphasis, etc.
Editör’ün iş tanımları:
“Bir kere ya yazarı, ya da eseri buluyor veya bir dizi
başlatıyor. Ortada var olmayan bir iş çıkarıyor… Daha
sonra bu eseri yayın kuruluna kabul ettirmesi gerekiyor.
Sonra yayın programını ve iş planını çıkartıyor, telif
haklarının satın alınmasıyla, çevirmen bulmakla
uğraşıyor, bu işleri takip ediyor. Dosya eline ulaştıktan
sonra ilk okuma yapılıyor, yazarla ve çevirmenle ortak
bir çalışma içine giriliyor. Editör kitabın kapağına, nasıl
sunulacağına karar veriyor. Kitap yayınlandıktan sonra
tanıtımına da karışıyor” (Celal; 2004).
Yayınevi içinde editörün işleri:
Yazarın ya da yapıtın bulunması
Bir kitap dizisinin başlatılması
Ansiklopedi ve benzeri bir yayın projesi oluşturması
Yazarın/yayının yayın kuruluna kabul ettirilmesi
Yayın programının ve iş planının çıkartılması
Telif haklarının satın alınması için gerekenlerin yapılması
Çevirmen bulma süreci
Dosyanın tesliminde ilk okumanın yapılması
Yazar ve çevirmenle yayın sürecinde ortak bir çalışma
yürütmesi
Kitabın kapağına, sunuş biçimine
Kitabın yayınlanmasından sonra tanıtımı ile ilgilenmesi
“Editors review, evaluate and edit manuscripts, articles,
news reports and other material for publication or
broadcast, and co-ordinate the activities of writers,
journalists and other staff. They are employed by
publishing firms, magazines, journals, newspapers, radio
and television networks and stations, and by companies
and government departments that produce publications
such as newsletters, handbooks and manuals. Editors
may also work on a freelance basis. [In addition they
may] specialize in a particular subject area, such as
news, sports or features, or in a particular type of
publication, such as books, magazines, newspapers or
manuals” (Mossop 2000: 10).
Editör ve yazar arasındaki ilişki
-Editör yazarla birlikte çalışan biri
-Editörün yazara müdahele yapabilimesi
-Editörleriyle birlikte yayınevi değiştiren yazarlar
-Yazarın editörüne duyduğu güven, editörün
gücünün göstergesi
-Türkiye’de yazar ve editör arasındaki çekişme
Producers of
materials like
paper,
typeface, glue,
ink, etc.
Authors
Translators
Literary
Agencies
Artists
Presses
Source of
capital:
banks,
investors,
etc.
Publisher
Whosalers
and
mediators
Institutional
Customers;
schools,
libraries, etc.
Collective
distribution
Exporting
customer
Foreign
Marfket
Direct
post
Subscription
sales
Bookclubs
Bookshops
Reader
1400
1200
1000
1990-1991
1991-1992
1992-1993
1993-1994
800
1994-1995
600
1995-1996
400
1997-1998
200
1996-1997
1998-1999
1999-2000
0
(Index Translationum on http://databases.unesco.org/xtrans/xtra-form.html)
400
350
300
250
200
150
100
50
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
2000
2001
2002
2003
0
1981 ve 2004 yılları arasında yayıncıların TÜYAP Kitap Fuarı’na katılım oranları
Türkiye’deki yayıncılık sektörüne
tarihsel bir bakış:
1940’lı ve 1950’li yıllar
1960’lı ve 1970’li yıllar
1980’li ve 1990’lı yıllar
Editör’ün Türk Yayın Sektörü’ne Girişi:
çevirmen-editör’ler ?
Celal Üster
“Birçok yayınevi yabancı kitapları çevirmenlerden
öğrenerek yayınlamıştır Türkiye’de. Şöyle
söyleyeyim, bugün bile birçok yayınevinin
başında bulunan insanlar dil bilmiyorlar.
Çevirmenlerden beslenmişlerdir, onların
bilgilerinden beslenmişlerdir. Şu ya da bu
biçimde” (Üster 2004: 119).
Murat Yalçın
“Türkiye’de editörün yapması gereken işi farklı bir
biçimde çevirmen üstlenmiş durumda aslında,
değil mi?” (Yalçın 2004: 33).
Celal Üster
“Bence çevirmenlik bir meslek hala olmadı Türkiye’de.
Ama ben şunu anlıyorum: Diyelim otuz senedir çeviri
yapıyorum yaklaşık ve benim artık, çevirdiğim kitaplarla,
başka bir iş yapmadan, düzgün bir aydın hayatını
sürdürebilmem gerekir diye düşünüyorum. Eğer bu
olmuyorsa, bu bir meslek değildir zaten . . . Ama bunun
tabii nedenleri bütün bir yayın dünyasıyla ilgili,
Türkiye’nin sorunları ile, kültürle ilgili” (Üster 2004:
128).
Piyasada neden çok sayıda kötü
çeviri var?
“Birçok kötü çevirinin yayınlanmasında belki
şunun da h iç azımsanmayacak bir payı var:
birçok genç insan, çevirmen olmak gibi bir niyeti
olmadığı halde, mesela öğrencilik döneminde,
geçiş dönemi, ek bir gelir sağlamak için gidiyor
yayınevinden çeviri alıyor. Bunların sayıları da
çok fazla. O yayınevi de bu tür insanlara çeviriyi
ucuza yaptırıyor” (Üster 2004: 133).
Yurdanur Salman
“Ülkemizdeki en büyük yayımevlerine
baktığımızda bir ikisi dışında çoğunun tam
zamanlı profesyonel düzeltmen, danışman ve
çevirmen kadrolarının bulunmadığını görürüz”
(Salman 2002).
Türkiye’deki yayın sektöründe
profesyonel çevirmenin tanımı:
“Profesyonel çevirmen, kalıcı ve düzenli bir gelire
sahip olmayan, kendisinin ve birlikte yaşadığı ya
da bakmakla yükümlü olduğu kişilerin
ihtiyaçlarını karşılayacak gelirden yoksun, hiçbir
sosyal güvencesi, geleceği olmayan kişidir” (Işık
Ergüden 2003: 52).
Teşekkürler!
Gökçen Ezber, MA
Kaynakça:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
PAKER, Saliha
“Turkish Tradition” in Routledge Encycleopedia of Translation Studies. (ed. Mona Baker). Routledge.
2002 “Translation as Terceme and Nazire: Culture-bound Concepts and their Implications for a Conceptual
Framework for Research on Ottoman Translation History” in Cultural Transgressions (ed. Theo Hermans). St.
Jerome Publishing
SHAVIT, Zohar
“Canonicity and Literary Institutions” in Empirical Studies of Literature, edited by Elrud Ibsch, Amsterdam:
Rodopi.
TAHİR-GÜRÇAĞLAR, Şehnaz
The Politics and Poetics of Translation in Turkey: 1923-1960, Doctoral thesis in Translation Studies, Boğaziçi
University: İstanbul.
BOURDIEU, Pierre
1995 Pratik Nedenler: Eylem Kuramı Üzerine. (Trans.Hülya Tufan) İstanbul: Kesit Yayıncılık
The Rules of Art. (Trans. Susan Emanuel) London: Polity Press
EZBER; Gökçen
Aspects of Agency in the Case of Editor-Translators in the 1990s Turkey, Unpublished Thesis, Boğaziçi University