PDF ( 7 )

Transkript

PDF ( 7 )

TRABZON ILI'NIN SANAYI CO~RAFYASI OZELLlKLERI
The Features of Industrial Geography of Trabzon Province
Doc. Dr.lbrahim GONER*
Doc. Dr. Hakh YAZICI**
Yrd.Do<;. Dr. Serkan DOGANAY**
Ozet:
Trabzon, OsmanIt Donemi'nden kalma potansiveli ve Cumhuriyet Donemi'nde zaman zaman htzlanan sanavilesme hareketine ragmen bu alanda yeterince geli~memt~ illerden biridir. Doga!
zenginliklerin fazla olmaVtg buvuk ulusalpazarlardan uzak olusu, nitelikli i~gucii eksikligi, alwapt vattnmlanmn vetersizligi,
ulasttrma malivetlerinin yiiksekligi, gelir diizevinin vetersizligi nedenivle i( talehin du~uk sevivelerde olmast vedifP olumsuzetkenler ozel sektoru vaunm yapmaktan cavdtran belli ba~1t unsurlar
arastndadtr.
Savtsa! baktmdan Trabzon sanayiinde "ku(uk isletmeler" hakimdir. Ancak, caltsanlar savtst ve katmadeger kriterleri esasaltndlgl11da, il sanaviinde buyuk tesisler one ge(mektedir. flin tesis saVISI baletmmdan basta gelen sanavi kolu dokuma-giyim-deri ve
mamulleri sanavii sektoru, caltsanlar savtst baletmtndan basta gelen sanavi daft ise gida-idei ve tiitiin sanavii seletbrudiir. Bu durum, Trabzon sanaviinde tiieetim mallart iireten sanavi kollarmm
hakim durumda oldugunu gostermektedir.
Trabzon llindee! sanavitesislerinin ve sanavi i~(ilerinin buyuk
biretsnu, niiius, verlesme ve iktisadi [aalivetlerin vogunluk leazandlgl ktyl kesiminde toplanmtsttr. Bu toplanmada, ktVt eesiminin,
tartmsal hammadde kavnalelan, i~(i, pazar, ulastm ve sermave birileimi gibi sanavinin ana kurulus [aktiirleri aastndan elverisli kosullara sahip olmast ba~ rolii ovnamtsttr. Buna karstltle, i( kesim-
* Mug/a Universitesi, Egitim Faleiihesi, iI/lug/a.
•, AtaUirk Univerdtesi. kiizII11 Karabetnr Egliim Faleiiltesi, Erzurum.
lerde ver alan Tonva, Salpazart, iVIafka, Havrat, Cavkara, Dernekvazan, Duzkov ve Kopriiba?1 ilcelerinde fok az savtda sana)Ii tesisi bulunmaetadtr.
Abstract :
Despite the potential inherited from the Ottoman Era and industrial developments which sporadically gained acceleration in the
period of Republic, Trabzon is one of the underdeveloped provinces
in this respect. Due to lack of natural resources, being far away
from the national markets, lack of qualified manpower and investments in infrastructure, high cost of transportation, low income level and other negative factors are some of the reasons which deter
the private sector from investing in the area.
Small industries are dominant in the industrv of Trabzon Province. But when the number of the employed and value-addedcriteria are taken into account, big plants are great in number. Outstanding industrial sector regarding the number of plants in the industrv of weaving-leather and their products. In terms of manpower the major industries are food-alcoholic drinks and tobacco industries in Trabzon.
Maiorit» of the industrial plants and workers are centred along
the coast where population, settlement and economic activities have
intensified. That the coastline has suitable conditions in terms of
main establishments factors of the industry such as agricultural raw
materials, manpower, transport and the accumulation of capital
playeda major role in this centralization. On the other hand, there is a ver)l limited number of industrial plantsin the townsof Ton)la, $alpazan, iVIafka, Havrat, Cavleara, Dernekpazan, Duzkoy
and Kopruba?/, which are located in inner areas.
TRABZON ILI'NIN SANAVI COGRAFYASI OZELLlKLERI
The Features of Industrial Geographyof Trabzon Province
GIR1$
Dogu Karadeniz Eolumu'nde yer alan Trabzon lli 4 685 km('lik yuzolcilmuyle ulke topraklanmn % 0.6'sm1 kaplamaktadir. 11 topraklan yonetsel bakimdan, bandan Giresun'un Eynesil, guneyden Cumushane'nin T orul ve
Merkez, Bayburt'un Aydmtepe ve Merkez, dogudan Rize'nin lkizdere ve Kalkandere ilceleriyle cevrilidir (Sekil l). Ilin kuzeyinde 114 km'lik Karadeniz kiY11an uzamr; gLineyinde ise Kuzey Anadolu Daglan dogal bir set gibi yukselir.
Trabzon, oteki Dogu Karadeniz Bolumu illeri gibi oldukca daglik bir yorede yer ahr. 11 topraklannm % 30'u daghk, % 60'1 kiyidan icenye dogru gittikce yukselen ve ortalama egim degerleri 25-30( arasmda degi§en alanlar bicimindedir. Kalan % 10'luk kesim ise duzluk alanlardan olusrnaktadir.
11, yerustu su kaynaklan bakimmdan cok zengindir. Akarsular, ilin gune-
yindeki yuksek daghk yorelerden dogar. Akislan duzensiz olan bu akarsular,
guneydeki yuksek dag sualan ve platolarda derin vadiler acarak Karadeniz'e
ulasir, Bu akarsulann hemen tumu, cok kucuk ahivyal kiyi duzlukleri olusturur. Ildeki akarsulann uzunlugu 50 km'yi pek asmaz. En buyuk akima karlann ve buzlann eridigi aylarda erisen ve yatak egmilen oldukca fazla olan bu
akarsular zengin bir hidroelektrik potansiyeline sahiptirler.
GLineydeki karasal Dogu Anadolu'dan yuksek siradaglar ile aynlan il topraklan surekli bir buharlasrna kaynag; olan ve aym zamanda sicaklik rejimini
belirleyen Karadeniz sayesinde her zaman nemli ve iliman subtropikal bir iklimin etkisindedir. Bu olumlu etkiler ozellikle kiyi kesiminde daha belirgindir.
Buna karsilik guneydeki yuksek daglara yaklasnkca sicaklik degerlerinde buyuk dusme gorulin-Kiy, kesiminin en belirgin termik ozelligi yaz ve kr§ aylan
az
sicaklik Iarkirun az olmasidir. Eakr sartlan nedeniyle biraz daha
alan Trabzon (yillik ortalama yag1§ 823 mm) ve Tonya (Y11hk ortala-
ma yagl§ 979 mm) disinda yagislar kiyi seridi boyunca Y11da 1000
asar
(Vakfikebir 1310 mm, Surmene 1291 mm). En cok yag1§ sonbahar ve k1§ ayDogu Co q r a f y a Dergisi 5
161
lannda,en az yagl§ ilkbaharda duser.
to
!
20 km
I
Seiil «. Trahzon Ui'nin Loleasvon Hantasi.
Her zaman nemli subtropikal iklim sayesinde il topraklan, 2000 m'yi asan
daghk kesimler dismda, dogal orman alarudir. Ama ozellikle kiyi seridinde bu
ormanlann ~ogu tahrip edilmis, yerini tanm alanlanna ve cah formasyonuna
birakrmsnr. Cunumuzde il alan 111m % 23.4\i ekili-dikili alanlardan, % 39'u
orman ve fundahk alanlardan, % 24'u cayir ve meralardan, % 14'u ise unin
getirmeyen alanlardan olusmaktadir.
1997'de 846876 kisilik nufusuyla ulke nufusunun
%. l.4'unu banndiran
Trabzon, bu acidan 21. il durumundaydi. Aym yil ilde km'de 182 kisi yasiyordu. Bu sayi ulke ortalamasmm (82 kisi) cok irzerindeydi.
Trabzon Ili'nin 4 685 kmt'lik yonetim bolgesi icinde merkez ilceyle birlikte 18 ilce, 6 bucak ve 543 kay yonetim birimi bulunmaktadir.
162
Eastern Geographical Review
5
TRABZON lLl'N1N SANAYI COGRAFYASI 6ZELLlKLERI
A- Trabzon Sanayiinin Kurulu~ Yen Faktorlen
1. Hammadde Kavnaelan
Hanan ve yagl§h bir bolgede yer alan Trabzon Ili'nde ekonomik yasam bu-
yuk olcude sanayi bitkilerinin agirlikta oldugu tarla tanmiyla rneyvecilik ve
hayvanciliga dayamr.
Ilde, sanayi bitkilerinden tutun, <;:ay, patates, tahillardan rmsir, baklagillerden fasulye ve cesitli sebzeler iiretilir. Tahil, baklagiller, patates ve sebze {iretimi yerel tuketime yoneliktir. Basta hndik olmak iizere <;:ay ve tutiin ilin bas-
hca ticari tarim urunleridir.
Trabzon, hayvancihk ve hayvan urtinleri bakirnmdan Dogu Karadeniz Bolurnu'niin en onemli ilidir. 11 tanmsal iiretim degerinin % 32.1 'i hayvancihktan saglann'. !Iin hayvan varhgmda sigmn agnhkh bir yeri vardir. Her aile 34 bas slgn yetistirir. llde, <;:ayn ve meralann buyuk olcude daralmasi yiizunden, mera hayvancihgnun yerini besi hayvanciligi almaktadir. Ozellikle, slit
slglrclhgl hizla gelismektedir. llde eskiden beri geleneksel olarak ancihk da yapilmaktadtr.
Kiyrda bahkcihk gelismistir ve bazi yillarda <;:ogu hamsi olmak uzere avlanan su urunleri miktan 20 000 tonu gecer. Ancak ilin 1999 yilindakl su urunleri iiretimi 5 683 ton kadardi. Uretilen bu su iirunleri, halkm bashes besinini
olusturdugu gibi, bahkyagi ve balik unu fabrikalannm kurulmasina da zemin
hazirlarrnsur. Aynca bu iktisadi faaliyet kesimi ilde balikci teknesi yapimmm
gelismesini de tesvik etmistir.
Trabzon il alanmm yaklasik % 39'unu kaplayan ormanlardan iiretilen
tornruk, ilin diger onernli bir endustriyel hammadde kaynagidir. 1999 yilmda
Trabzon ormanlanndan 16316 m( tomruk, 5 069 m( maden diregi, 2
tel
direk, 316 m( sanayi odunu, 2118 m( kaglthk odun ve 3 799 m( de yakacak
odun elde edilmistir-. Bu hammadde kaynagina bagh olarak ilde, gelismis bir
orman urunleri sanayii vardn.
[eolojik yapisinda volkanik olaylann onemli rol oynadigi it topraklannda,
cesitli maden yataklanna rastlamr; ama <;:ogu rezerv bakirmndan yetersiz ya
da ulasilmasi zor yerlerdedir. MTA yetkililerinin calismalan sonucu il simrlan icinde 54 adet metalik maden (baku, kursun, cinko, demir ve manganez) yatak ve zuhuru tespit edilrnistir-. Bu yataklardan 8 tanesinde rezerv belirleme
cahsrnalan yapilmisur. Bu yataklarda; 95 415 ton metal balm, 24 940 ton kursun, 30 590 ton cinko tespit edilmistir. Bunlardan Siirrnene-Kutlular yatakla-
Dogu Co q r af y a Dergisi 5
163
n Karadeniz Bakn lsletmeleri tara£mdan 1985-1995 yillan arasmda isletilmistir. Ma<;ka-Gi.imu§ki kursun-cinko yatagl ise 1992 yihndan bed ozel bir sirket
tara£mdan isletilmektedir.
Trabzon Iii simrlan icinde 15 adet endustriyel hammadde yatak ve zuhuru tespit edilmistir. Bu yataklarda; 426300 ton seramik sanayii hammaddeleri (kaolin, illit, bentonit) ve milyonlarca ton insaat sanayi hammaddeleri (kil,
kirectasi, tras, tugla-kiremit topragi ve granit mermer) belirlenmistir. Bunlardan Merkez llce-Duzalan (kil), Ma<;ka-Altmdere )kire<;ta§I), Arakli-Tasonu
(kiltasi, kirectasi) ve Arsin-Kuzguncuk (tras) yataklari Trabzon Cimento Sanayii tara£mdan isletilmektedir.
2. Nuius lie l?giicii
Trabzon nufus buyukli.igu bakimindan Turkiye'nin nispeten onernli illerinden biridir. 1997'de 846876 kisilik niifusuyla 21. il durumunda olan Trabzon'da, ulke toplam niifusunun % 1.4'u yasiyordu. Aym yil, il nufusunun %
43,5'i kentsel nufustan, % 56,5'i ise kirsal nufustan olusmakta idi. Bu sonuc
ise il niifusunda kirsal nufusun agnhgmm gunLimi.izde de surdugunu gostermektedir. Ilin 10 OOO'in iizerinde niifusa sahip yerlesmeleri, Trabzon (182
552), Akcaabat (36 059), Vakhkebir (31442), Besikduzi; (26565),0£ (22 185),
Arakh (17 312), Surmene (17220), Ma<;ka (13 596), Tonya (11422) ve Yomra (10 254)'dn.
II nufusunun (1990'da 795 849) % 34.2'si cocuklar (0-14 ya§ grubu), %
60.5'i yetiskinler ( 15-64 ya§ grubu) ve % 5.3'tl de yaslilar grubunda (65 yas
ve iistii) yer tutmaktadir. Bu oranlar da gosteriyor ki Trabzon nufusunda,
gen<; nufus kitlelerinin toplam nufustaki paYl oldukca yuksektir.
Trabzon
sanayi sektoriinun istihdama katkisr cok dusuktur. Nite-
kim, 1990 sayirmna gore, il £aal nufusunun % 6,42'sini olusturan 23941 kisi
sanayi kesiminde cahsryordu."
Ilde, istihdam olanaklannm kisith olmasi, artan nufusunun bir kisrmrun
issiz kalmasma yol acmaktadir. Bunun bir sonucu olarak, Trabzon, disa go<;
verme bakirrundan Turkiye'nin en onde gelen illeri arasmda yer alir. Ildeki
vasifsiz iscilerin, yeni kurulacak sanayi tesisleri icin potansiyel bir i§guci.i olusturduguna siiphe yoktur, Ancak bu vasifsiz i§gi.icii kitlesinin egitilerek usta
£abrika iscileri durumuna getirilebilmesi icin zamana ihtiyac vardir.
Trabzon ilinde mevcut olan 24 000 civanndaki sanayi i§guci.inde belli bir
kultiiriinun
164
soylernek mumkundur. Dolayisryla vasifsiz i§<;i-
5
TRABZON ILI'NIN SANAYI COGRAFYASI 6ZELLlKLERI
lerin egitilerek usta birer sanayi iscisi durumuna getirilmesinde, bu kesimin
bilgi ve
yararlamlabilir. Aynca ilde geleneksel el sanatlan da-
1111da uzmanlasmis cok sayida i9guci-i bulunmaktadir. Bunlann organize edilerek fabrika iscileri durumuna getirilmesi, istihdam ve endustriyel uretimin
artunlmasi acismdan buyiik
cercevesinde
'''U'. UIClll
saglayabilir. Dogu Karadeniz Silah Pro-
T1SA$ (Trabzon Silah Sanayii A$) bu yondeki giri-
guzel bir ornegini olusturur.
3. Enet] Uretimi
Bugunkii bilgilerimize gore Trabzon, petrol, dogal gaz ve kornur gibi ya-
kit
yoksun olan bir ildir. Buna karsihk, ilin hizh akisli hlc;uk
akarsulannm yuksek bir hidroelektrik potansiyeli bulunmaktadir. Ilde, elektrik
ureten tesis yoktur. Ihtiyac duyulan elektrik enerjisi enterkonnek-
Dolayisiyla ilde enerji kaynaklannm
te sisteminden
tesislerinin lokasyonu uzerinde
bir etkisinin bulunmadigmi ;'U'Vlr:Vr:-
biliriz.
Bir toplumun kalkinmasi,
ve
uretimi arasinda yakm bir ilgi
basina yillik elektrik tuketirni
ile
Dolayisiyla, bir ulke veya bolgede kisi
0
ulke veya bolgedeki sehirlesrne ve sanavues
hakkmda aok bir fikir verir.
me
1995 yili verilerine gore, Trabzon Ili'nde kisi ba9111a elektrik
437
kws kadar olup bu miktar 970 kws olan ulke genelinin oldukca altmdaydi.v
Ilde toplam
(351 820 000 kws) en £azla elektrik tuketimi meskenlerde-
dir (% 41.5). 1kinci snada ise sanayi (%22.1) gelmektedir 7 Ilde sanayi
minin elektrik tuketimindeki pay1, Turkiye geneli icin % 48.3 olan orana
re oldukca dusuk bir
Bu da, ildeki sehirlesme ve sanayilesme dii-
ulke geneline gore daha dY9Uk olmas111111 bir sonucudur,
Elektrik enerjisinin yam sua Trabzon Ili'nde £aaliyette olan ve sanayi siciline kayitli
sanayi kuruluslan tarahndan 1994 yih itibariyle 1 242 ton
motorin, 7680 ton fuel-oil, 63 736 ton odun-komiir ve 16920 ton petrokok
kullamlmrsur.f
4. Ulastm Faalivetleti
Bilindigi uzere ulasim £aaliyetlerinin, modern sanayi tesislerinin kurulmave geli 9mesi uzerinde cok buyuk bir etkisi vardir. C;:i-inku, sanayi tesislerine
hammaddenin tasinmasi ve uretilen urunlerin pazarlanmasi, iscilerin tesislere
S1
gidis-gelisleri, hammadde ve pazar sahalanyla haberlesmenin saglanmasi icin
165
The Features of industrial Geography of Trabzon Province
kara, dernir, deniz ve hava ulasimi ile haberlesrne sistemlerinin gelismis olmaSl
gereklr''.
Bolgenin topografik ozelligi nedeniyle en onernli ulasim aksi, sahilden ge-
cen ve kiyi yerlesimlerini ulkenin diger kesimlerine baglayan karayoludur. Bu
aksin disindaki mahalli ulasim baglannlan zayifnr. E-390 karayolu, Dogu Karadeniz Bolumu'nun en onernli limam olan Trabzon Limani'm Curnushane
uzerinden Erzurum'a, oradan da E-23 karayolu ve Dogubeyazn Simr Kapisi
uzerinden Iran'a baglar. Bu nedenle Trabzon, tarih boyunea zaman zaman
cok buyuk onern kazanan uluslararasi tiearete sahne olmustur.Iv Ozellikle
1988 yilmda Sarp Sum Kapisinm acilmasiyla, sehrin tiearet fonksiyonu, eskiye ktyaslagerek cesitlilik gerekse potansiyel bakimmdan onemli bir artis egilimine girmi§tir. ll Trabzon'un onemli bir tiearet merkezi 01mas111111, §ehirde
sanayi faaliyetlerinin kurulmasi icin uygun kosullar yarattlgl soylenebilir.
1956 Yl1111da yapnrn tamamlanarak hizmete acrlan Trabzon Havaalaru,
uzun yillar biiyuk ucaklann inis-kalkisina yeterli olmarrusnr. Aneak, 1973'te
baslanlan genisletme calismalan sonueunda bugun her turlu ucagm inip kalkabilecegi durumda bulunrnaktadu. Halen Trabzon Havaalam bircok yerli ve
yabanci havayollanna ait degisik biiyuklukteki ucaklann ihtiyaclanna cevap
verebilmektedir. Meydamn yilhk kapasitesi 300 000 yolcudur. Havaalarunin
meveudiyeti Trabzon'un
cografyalarla .olan sosyal, ekonomik ve kultii-
rel baglanni guclendirmekternr.
5. Setmave ve Pazar
tesislerinin
gerek daha genis kapasiteli, gerekse daha
makinelesmekte olmalan dolayisiyla gunumuzun sanayi kuruluslan eskilere
oranla cok daha fazla sermaye isteyen tesebbusler haline gelrnislerdir. Bu nedenle
faaliyetlerinin kurulus sam olarak "sermaye' gun gecrikce onern
kazanmaktadir. Buna karsihk "tesis yeri" uzerindeki etkisi, i§<;i unsuru gibi,
mobil bir Iaktor olmasi nedeniyle, azalmaktadir.l1996'da il Gayri Safi Hasilasi 136,264 trilyon TL olarak gerceklesmisti. Ay111
yil Trabzon'un yurt ici gayri safi hasiladaki paYl % 0.9 idi. Bu payiyla Trab-
zon, iller arasi siralamada 28. dururndaydi. lIde kisi basina dusen 2 137 S'hk
Gayri Safi Hasila, Turkiye ortalarnasnun (2 888 $) biraz alundaydi. Kisi basina dusen Gayri Safi Hasila acismdan Trabzon, iller arasinda 40. durumdaydi.
Dog Karadeniz illeri arasmda iseArtvin(2 835 $) ve Rize'den (2 598 $) soma
en yiiksek kisi basma Gayri Safi Hasila Trabzori'da garliWyordu. 13
166
5
TRABZON iLl'NIN SANAYI COGRAFYASI bZELLlKLERI
Trabzon lli'nde gelir duzeyinin Turkiye geneline gore biraz dusuk olmasinm, ilde sanayilesme icin gerekli yerel sermaye birikirnini ve: pazar kosullan111
belli bir duzeyde kisnladig: soyleyebiliriz.
1996'da il Gayri Safi Hasilasinm % 24.1 'i tanmdan, % 20.5'i ticaretten, %
15.6'sl ulasnrrna ve haberlesmeden, % 15.2'si devlet hizmetlerinden, %
12.2'si sanayiden, % 5.4'u insaattan ve % 7'si de digerlerinden saglanml§tl 1 4
Bu da gosteriyor ki, Trabzon Ili'nde sermaye birikiminde basta gelen sektorler sirasiyla tanm, ticaret, ulasnrma ve haberlesme, devlet hizmetleri ve sanayidir. Aneak, yerinde yapngmuz mulakatlarda, ildeki sermaye birikiminin il
icindeki sanayi yatmmlanndan cok il disindaki yatmmlar icin harcandigi tespit edilmis tir.
1996 yiliitibariyle, ilin sanayi sektoninde: kamu sektorunce 1 adet projeye 8 milyar Tl.Iik (Turkiye toplammm on binde Tsi), ozel sektore verilen yatinm tesvik belgeleri cercevesinde de 21 adet projeye
5 079 604 000 000
TL'lik yaunm yapilrnisti (Turkiye toplamnun % 0.3'u)15 Bu yannrn degerleri de gosteriyor ki, 1996 yilmda il sanayi sektorune yapilan karnu yannmlan
oldukca dusiik bir duzeyde kalrrusnr.
1998'de Trabzon Ili'nde, 10'u devlet sektorune, 68'i de ozel sektore ait 01mak uzere, toplam 78 adet buyuk sanayi tesisi (10 ve daha fazla i§<;i calistiran
tesisler) vardi. Devlete ait tesislerin, 8 adeti cay fabrikasindan, 2 adeti
yap-
rak tiitiin islerne tesislerinden olusmaktadir.
Sanayilesmede, pazar fonksiyonu da onernli rol oynar. Oncelikle, alim gueli yiiksek kalabalik nufus bolgeleri, sanayi tesisleri
cok gtl~lli cekim bol-
geleri olusturmuslardir. Boyle olmakla birlikte, pazann bttyLiklligLine ek olarak, sanayi tesislerinin niteligi
"kurulus yeri seciminde etkili bir 101 oynar.
Cercekten de, dayanikh tuketim mallan ima1 eden bir sanayi tesisinin, mutlaka pazar alan1annda kurulmus olmasi.gerekmez. Buna karsilik, gida sanayiinin pazara daha cok baglmh oldugu goriilur. Giinumiizde ulasim olanaklanrun gelismis olmasi, sana tesis1erinin kurulus yeri seciminde Pazar faktoriinun
etkisini azaltmistir. Bununla birlikte, satin alma glicu yuksek ve kalabahk bir
nufusun varligi, kisa zamanda ve tasima iicretleri smirh bir pazarlama faaliyetini tesvik edeceginden, sanayiciler genellikle bu gibi yogun nufus bolgelerine yaunrn yapmaYI tereih ederler.
1996 ytlinda, il Gayri Safi HaS11aSllll11 % 44.1'i Merkez Ilce'de, % 16.0'sl
Akcaabat Ilcesi'nde, % 6.4\i Of Ilcesi'nde, % 4.9'u Arakh llcesi'nde ve %
D'o q u Co q r a ty a Dergisi 5
167
28.6'Sl da kalan 14 ilcede yaratilrmsn. Bu da, pazann buyuklugu acismdan,
Merkez Ilce, Akcaabat, Of ve Arakh 01-
Trabzon lli'nde basta gelen
dugunu gostermektedir. Bunlardan Merkez Ilce,
transit tiearet
(1997'de 182552 nufus) olmasi
merkezi ve ilin tek biiyuk kentsel
nedeniyle, Trabzon lli'nin en onernli yerel pazanm olusturmaktadir.
Ulke icinde bolgesel olcekli bir tiearet merkezi alan Trabzon sehri, Trabzon 11i
etki sahasma da tiearet hizmetleri sunmaktadir. Kentin etki
sahasi
si-
Giresun, Ordu, Cumushane, Rize ve Artvin
l11rhdlr1 61997 saYU11
sehrin bu art
1.125.000 do-
Iayinda nufus yasiyordu. Aneak bu sahalardaki nufusun alim
layisryla da tuketim
dusuk olrnasi, sans olanaklanm nispeten kisit-
lamaktadir. Buna karsihk: ilin
Karadeniz sahil yolu vasitasiyla
Trabzon Limam'run
mr Kapisi uzerinden Curcistan'a
sit ticaret yolunun baslangic noktasinda yer
den
az do-
51tran-
Limam uzerin-
kiyisi bulunan ulkelere ve
olanaklannm
bulunmasi ve ilin ana karayollanyla ulke
ilin
"Hl'l\I"-
avantailar olarak dei~erJlen,:::liriJet)ilir
B~
SANAYlNlN YAPISf ve GELlfilMl
Trabzon
mamul madde ihtiyaci 19. yiizyila kadar elverisli dogal
ve beseri kosullan icinde dogan ve
maktaydi. OsmanlIlar Doneminde
ev ve atolye
imalatla karsilan-
bezi ve ipek dokurnacihgi, mum ure-
tekne yaplml ayakkabicihk ve kuyurnculuk, yorenin onde
l
Birinci Diinya Savasi'ndan soma, bir
ki.i c;: uk
Avrupa makine urunlerinin
eziei baskisi, ate yandan azmliklardan ustalann Trabzon'dan aynlmasi, Turk
usta ve yardimcilanntn savaslarda olmesiyle ilin sanayi kesimi onernli olcude
geriledi.
Cumhuriyet Donerni'nde Trabzon sanayiinin yaplSl ve gelisirni hakkindaki bilgilerin ana kaynaklanru sanayi sayimlan olusturmaktadir. Aynea, Devlet
Istatistik Enstitusiinun "Yilhk Imalat Sanayi Istatistikleri" konulu yaymlan da
ildeki sanayi faaliyetlerinin cesitli
incelenmesinde yararlamlabi-
lecek kaynaklar arasmdadir.
1927 Sanayi Sayu111 sonuclanna gore, Trabzon'da 692 sanayi isyeri vardi
(Table 1). Bunlann 215'i tek kisilik, 368'i 2-10 kisilik isletmelerdi. 10'dan cok
168
5
i§~i
isyeri saylSl ise 29'du. GorUlLiyor ki bu sayimda Trabzon'daki
hi~uk
isyerlerinin cok
bir bolumu gercekten sanayi isyerleri niteligi r"~l\T"Y-
du 1 8
Bu sayimda
ve
kolu,
tanma dayah sanayi idi. Maden islerne ve makine sa-
(%
297
sayisi acismdan ilk sirayi alan
isvenvie (% 27.2) ikinci sirayi, dokuma sanayii 106 isyeriyle (%
slIaYl; orman uriinleri sanayii 56 isyeriyle (% 8.1) dorduncu S1-
(4
sHn
(% 5.2) besinci srraY1 alrnaktaydi. Kag1t ve ba-
36
raY1; insaat
ile maden cikanrn sanayii (3 isyeri) ise oldukca onernsiz
sanayi dallanydr.
lsyeri Sayisi
Cahsan Sayis;
3
38
T anma Dayah Sanayi
297
1 141
Dokuma Sanayii
106
314
Aga<,;
56
121
36
66
188
322
4
10
2
3
692
2 015
Sektorler
Maden Cikanm Sanayii
T"'rriinJpri
Sanayii
lnsaa Sanayii
ve Makine Sanayii
Maden, Maden
](31 t
ve Basun
iyii
Diger Sanayi Dallan
I TOPLAM
DIE, '1927 Snnavi Savtm:
sanavinm gelismesini
1932'de
1927'de
Kanunu'ndan (TSK) yararlanabilecek olcek ve
UU.LC"UC
16 kurulus vardi. AY111
Kuruluslann 13\i tanma dayah
ma
bahkyagi ve
bu fabrikalarda 542 kisi calismaktaydi.
dalinda yer ahyordu. Bunlar hndik kiruretim atolvelerivdi.
'-.'LCi'd'e!
dokuma dehndaydi.l?
1941' de ise TSK'den
YClletll<::tllctll
Bunlar,
Em-
dik kirma, bahkyagi ve sekerieme-nerva uretimivle ugrasan kurulu§lard!.20
Dogu Co q r a f y a Dergisi 5
169
Ikinci Dunya Savasi'run, genel olarak tum Turkiye'de oldugu gibi, il ekonomisi iizerindeki olumsuz etkileri nedeniyle 1940'h yillarda Trabzon sanayiinde buyuk bir cokusun yasandig: soylenebilir. Nitekim, 1945 yili verilerine
gore, ildeki faal nufusun yalmzca 7 450 kisisi veya % 3.9 kadan sanayi sektoninde istihdarn ediliyordu. 21
1950'li yillann baslanndan itibaren Turkiye genelinde baslanlan topyekun
kalkmma hamlesi nedeniyle Trabzon sanayii de bir gelisme surecine girmistir. Ozellikle, kiyi karayolunun bir bolumuniin 1960'lann ortalannda tamamlanmasmdan ve limarun modem yiiklerne tesislerinin yapimmdan soma cevre illerle ve dis ulkelerle ticareti gelisen ilde, ozel kesim de imalat sanayii yatmmlanna yonelrnistir.
1964'te yaynnlanan imalat sanayii sonuclanna gore, Trabzon'da 10'dan
cok kisi calistiran 23 isletme vardi. Bunlann 3'li kamu 20'si ozel kesim isyerleriydi. Kamu kesimi isyerleri buyiik olcekli kuruluslardi ve isyeri basma 200
calisan dusmekteydi. Ozel kesim isyerleri ise ortalama 19 kisinin <;ah§tlgl or-
ta olcekli kuruluslardi. Bu anket kapsarmna giren tesislerde calisan iscilerin %
61'i, yaranlan karma degerin % 24'u, odenen ucretlerin % 56'Sl kamu kesimine aitti. 22
1970'ler, Trabzon'da ozel kesimin cok ortakh kuruluslar biciminde orta 01cekli yannmlara yoneldigi yillardi. 1950'lerin ortalanndan baslayarak canlanan ticaret ve <;ay, tutiin, hndik tanmindan saglanan gelirin onemltce bir boIumu insaat kesimine yonelirken, bir boliimu de sanayi kuruluslanna kaY111l§tl.
1980 Genel Sanayi ve Isyerleri Sayimi'na gore, ildeki toplam 2502 isyerinin 120'sinde 10 ve daha cok i§r;i cahsiyordu (Tablo 2). Bunlann 30'u gida,
26'Sl metal esya-makine ve techizat imalan, 18'i dokuma, 17'si kimya ve 11'i
tas ve topraga dayah sanayii dallanndaydi. Geri kalanlan ise, agar; urunleri isIerne, kaglt, metal ana sanayii ve oteki dallarda idi,
170
5
TRABZON ILI'NIN SANAYI COGRAFYASI bZELLiKLERI
T. l~eri Sayisi
SanayiKolu
, F<:v.:'l'::'
lKi§ilik
2-9Ki§ilik
10ve Daba FazIa Ki§ilik
18
126
39
666
269
379
18
460
97
861
188
Glda-it;ki-TCltCll1 Sanayii
ve: Kurk-Deri Sanayii
Agar; Urunleu ve Mobilya Sanayii
I
.~
KaZI( vc BasrmSaaayi!
22
5
16
KtmyaSanayjl
62
10
35
17
Tas ve Toprage Dayah Sanayii
101
23
67
11
Ana Metal Sanayii
Metal
r-.
16
ve Tasn Araden Sanayu
Diger Sanayi Dallan
TOPLAM
966
205
12
4
735
26
26
8
16
2
2502
685
1. 747
120
--
--
Table 2. 1980'de Cahsan IW' Savtstna Core Sanavi l'iyerleri
Kavnai: DIE, '1980 Gene! Sanavi ve lsverten Savmu, Binnd Asama Ilk Cedd Sonndan.
1992 Genel Sanayi vi: Isyerleri Sayirni'na gore Trabzon Ili'nde, 1925 adet
kucuk sanayi tesisi (10'dan az i§~i calisuran tesisler) ve 59 adet buyuk sanayi
tesisi (10 ve daha fazla i§~i cahsnran tesisler) vardi (Table 3).23 1980'de ilde
2382 adet kucilk sanayi tesisi, 120 adet buyuk sanayi tesisi bulunduguna gore, demek ki, 1980-1992 devresinde ilin sanayi tesisi sayisinda, kucuk tesislerde % 19.2'lik (457 adet): buyilk tesislerde % 50.8'lik (61 adet); toplamda ise
% 20.7'lik (518 adet) bir azalma meydana gelmi§tir. Sanayi tesisi sayisindaki
bu azalma, 1980-1992 devresinde il sanayi kesiminin buyuk olciide gerileme
gosterdigini ortaya koymaktadu.
lldeki 1984 isletme icinde, 641 tesis He (% 32.3) dokuma-giyim esyasi-deri ve mamulleri sanayii sektoru basta gelmektedir. Bunu, 481 tesisle (%24.2)
aga~
urunleri ve mobilya sanayii sektoru, 265 tesisle (% 13.4) gida-icki-tutun
sanayii sektoru izlemektedir. Daha soma 72 tesisle (% 3.6) tas ve topraga dayah sanayii, 44 tesisle (% 2.2) kaglt-kaglt uriinleri ve basim sanayii, 40 tesisle (% 2.0) kimya sanayii ve 10 tesisle de (% 0.5) metal ana sanayii gelmektedir (Tablo 3).
Dogu Cografya Dergisi 5
171
Tablo 3. Trabzon'da SanaviKuruluslanmn Seetorel Daii,dwlI (f99.2).
Sanayi Biiyllk
Sanayi
Toplam
Tesislerl
(1·9 TeslsJerl (10 ve daha
kisilik)
fazlakisiiik
"/,,'51
"/..'si Tesis
Tesis
Tesis
"I,,'sl
Kfi~iik
1~~lIY!
In
SaVisl
Gida-lcki Tutnn Sanavii
Dokuma-Giyim Esyasi- Deri
ve Mamul1eri Sanavii
Agar; Urnnleri ve Mobilya
vii
t veBasnn Sanayii
Sanayii
e Topraga Dayah
Ana Metal Sanavii
Metal Esya-Makine ve Tasn
Araclan Sanavii
TOPLAM
D1E, Gene! Snnnvi I'e
1992
SIlViSI
641
-iHt
242
12.3
234
SaVlSl
1.6
265
13A
,
0.0
641
32.3
-
0.0
481
24.2
0.0
44
31
44
2.2
.
34
1.7
6
65
3.2
7
0.4
72
2.2
HI
3.6
40
4
0.2
6
0.3
422
21.3
g
0.4
10
431
0.5
21.7
1925
97.0
59
3.0
19841
100.0
Snvtmt, Birincf ve
SOI1/l1;!an, Tiirkiye ve lller, '/99.2.
itibariyle Trabzon Ili'ndeki 1984 adet sanayi tesisinden 59'unda
10 ve daha fazla i§<;i cahsmaktadir. Bu rakama gore Trabzon sanayi tesisleri
biryiik tesislerin oraru % 3.0 kadardir (Tablo 4). Dokuma-giyim esyasi-deri ve
sanayii, aga<; urunleri ve
sanayii ile kaglt ve ba-
sim sanayii kollannda 10 ve daha fazla i§<;i cahstiran tesis bulunmamaktadir.
Diger bir ifadeyle, bu dallardaki tesisler turnuyle kucuk
tadir.
tal ana
dallarda ise bu oran % 2.1 He % 60
oynamaktadu. Me·
sektorunde 10 ve daha fazla i§<;i cahsnran tesislerin oram %
60'tlr. Metal ana
oran He
olusmak-
etmektedir. Onu % 15'lik
bu oran ile istisna
sektoru, % 11.7 ile
01(1,,-1('1<1-111111n
sek-
topraga dayali sanayi sektoru izlernektedir
Trabzon'da kucilk sanavmm
i§<;i saylsma gore
oldugunu ortaya koymaktadir.
172
5
TRABZON ILI'NIN SANAYI COGRAFYASI bZELLlKLERl
Tablo 4. Tralrzon'dn Biiyiik Sanavi Tesisleiinin Seletore! Da,~tll1m (1992).
Sanayi
KoIu
Chda-I'ki-Tfitt'ul Sanavii
265
DQk'Un1a~Giyim E~yasl-
641
Deri ve
31
11.7
0.0
MamuUeri Sanayii
481
Agav Otil111eri ve Mobilya
0.0
Sanayii----:::----:::-----t----~t_-----_+_---__JJ
0.0
6
7
6
9
15.0
9.7
60.0
2.1
3J)
Knvnal: DiE, CenelSanavi ve lsverten Savin», Birinc: ve
\Ie JIIer, ·1992
1992 Sanayi ve lsyerleri Sayirm sonuclanna
sek-
torunde 10.1331<i§i istihdam edilmekte idi. Bu
nya yakmi
oram bakimmdan
§It
l§gucunun ya-
sanayii sektorunde.cahsmakta. bu sektoru istihdam
urunleri ve mobilya
metal e§ya- makine ve ta-
ve dokuma-giyim esyasi-deri ve 1l101l1l11l\..1l
gida-icki ve tutun
tedir (Tablo 5).
sektoru toplam istihda-
nun % 47.4'unu olusturmaktadir. Bu sektoru ikinci sirada izleyen
urun-
leri ve mobilya sanayii sektorunde isgucunun % 12.5'i, metal
ve
sektorunde % 12.3'u, dokurnagiyim esyasi-deri ve rna-
tasit
sanayii sektoninde ise % 12.0'si bulunmaktadir. Diger sektorlerde istihdam edilenlerin oransal dagihrru dikkate almdiginda bunlann oldukca dusuk oldugu gorulur. Ornegin tas ve topraga dayah sanayiinde istihdam edi1\..111\..11.11
oraru % 7.1, .kimya
ve basim
%
metal ana
% 2.1,
% 1.1' dir.
1998 Yllhk
lli'nde 10 ve
1992'de 59 adet olan
isletmelerin savisinda 6 yillik bir silrede 19
Bu artism temel
artis
Organize Sanayi Bolgesi'nin
41 tesis ile (%
(% 32 oramnda) bir
soz konusu devrede Arsin
acilmasidir. Ildeki bu
tesisleri
grda-icki-tutun sanayii bastagelmektedir. Bunu 11
Dogu Co q ra f y a Dergisi 5
1 73
The Featuresof Industrial Geography of Trabzon Province
tesisle (% 14.1) metal esya-makine ve techizat, 6'§ar tesisle (% 7.6) dokurnagiyim-deri ve mamulleri sanayii ile tas-topraga dayah sanayiiler izlemektedir.
Daha soma 5 tesisle (% 6.4) kimya sanayii, 4'er tesisle (% 5.1) metal ana sanayii ve aga<; urirnleri ve mobilya sanayii ve 1 tesisle de (% 1.3) kaglt-Idglt
urunleri ve basrm sanayii gelrnektedir (Tabla 6).
Tablo 5. Sanavi Kurulusiannda Isuhdam Edilen Top/am l'igiiciiniin Seletorlere Oagtilln! (/992).
Sanayi
Kii~ilk
Kanan
Tesisleri
kisilik)
SaDayi TopllUD
Si\lIayl
(1-9 Tesisleri (IO ve
daha fazlakisilik)
%'sl f;alJfan
0/.. 'S1
''I.'sl f;alltan
f;altfan
SaVl!Jl
Sa\'1S1
Sa"ul
8.8
3916 38.6
4805
Glda-lcki-Tl1ttln Sanavii
889
47.4
.
, 12.0
! 213 l2.0
I 213
Dokuma-<'riyjm E~asl- Deri
veMatnttlleri Sanani
1 269 12.5
1 269
125
A~a£ tJliblleri ve Mobil}'ll
.
- .
- -
Sana~'ii
~-.s-w
, avii
Topt!l#a
Daylllt
AnaMetal Sanavii
Meal E~-Makine ve
Aruc1an: Sanavii
TOPLAM.
T~lt
111
121
264
I.l
1.2
2.6
11
1 035
0.1
10.2
4913
48.5
432
455
4.3
l1!
553
1.1
5.5
4.5
719
7.1
204 2.0
213
5220
215
2.1
2.1
1 248
12.3
51,5
111133
100.0
Kavnale: DIE, Gene/ Sanavi vel'iyerleri Savmu, Birinci velleina A1{/l11t1 SOI1lI~/an,
I'e
lIIer of992
Sanayinin durumuna isci saYlsl acisindan bakildiginda ise; gida-icki-tiltun
sanayiinin basta geldigi goriiliir. Metal esya-makine ve techizat sanayii bunu
izlemektedir. Daha soma sirasryla: tas ve topraga dayali sanayii, aga<; uriinleri ve mabilya sanayii, metal ana sanayii, kimya sanayii, dokuma-giyim-deri
ve mamulleri sanayii ve kaglt-kaglt uriinleri ve basim sanayii gelmektedir.
174
5
TRABZON ILI'NIN SANAYI COGRAFYASI bZELLIKLERI
Tahlo 6. 1998 Yr/ltk lmalat Sanavii lstatistieletine G6re Trahzon'da Biiviil: Sanavi lsverleii(10 Fe Dahn
Fazla h(i Calisura» Tesisler) ve Cahsan Savilan.
Tesis
S••ayi
Kolu
C'l1da-t\lki-TnUln Sanayii
'/.'5i
~i
V.·M
Sa,"!I
41
52.6
75.6
Dok1ltllll-Giyim E~yaslve
Mamullen
Den
Sana'»;i
Aga~
Uronleri
ve
6
7.6
Sa'\'lsl
4610
75
4
5.1
303
5.0
1
K.inwa Sanavii
5
1.3
604
6
7.6
4
~SaRaYU
. ._. _ .Basun Sanavii
Tal} ve
Topr~a
Dayalt
Metal Ana Sanavii
Metal E~ya-Makine ve
Tll$lt Araclan Sanayii
11
5.1
14.1
TOPLAM
78
100.0
1.2
20
0.3
122
347
2.0
262
4.3
5.9
361
,
100
5.7
1O(J.C)
Kavnai: DIE, Cenel Sanavi \Ie I~yerleri Savimt, Birind \Ie Ileind Asama Sonudan, Tiirkiye Fe Iller, 1992.
Buyuk sanayi tesislerinin calisanlar ortalamasina gore ortalama buyukliikleri sanayi kollanna gore degisiklfk gostermektedir. Trabzon ortalamasi 78.2
olan biiyiik sanayi tesislerinde aga<;; uriinleri ve mobilya sanayiinde 75.8, metal ana sanayiinde 65.5, tas ve topraga dayah sanayiinde 57.8, metal e§ya-makine ve techizat sanayiinde 32.8, Kimya-kaucuk ve plastik sanayiinde 24.4,
kaglt-kaglt iirunleri ve basim sanayiinde 20.0, dokuma-giyim esyasi-deri ve
mamulleri sanayiinde 12.5 gibi <;;ogu sanayi kolunda Trabzon ortalamasmm
alnnda buyuklukler gorulmektedir. Buna karsilik, gida-icki ve tutiin sanayii
tesisleri 122.4 alan calisanlar ortalamasiyla Trabzon ortalamasmm oldukca
tisttinde bir degere sahip bulunmaktadir.
1998 yilma ait imalat sanayii sonuclanna gore, Trabzon'da 10'dan cok kisi calisuran 78 tesisin 10'u kamu 68'i ozel kesim isyerleriydi. Kamu kesimi isyerleri biiyuk olcekli kuruluslardi ve isyeri basina 270 cahsan dusmekteydi,
Ozel kesim isyerleri ise ortalama 50 kisinin <;;ah§tlgl orta okekli kuruluslardi,
Bu anket kapsamma giren tesislerde cahsan iscilerin % 44.4'ti, yaranlan katma degerin % 48.4'u, odenen ucretlerin % 71'i kamu kesimine aitti. 24
Trabzon lli sanayiinde, isletme i§<;;i sayisi bakimindan, gida-icki-tiitun sa-
Dogu Co q r a t y a Dergisi 5
175
metal e§ya-makine ve techizat
dokuma
ve tas-topraga
sektorleri, 10 kisi ve uzerinde i§<;i cahstiran
%
81.9'luk bir paya sahiptir. Bu dart sektorde calisanlann toplanu da, toplam saiscisi sayisinda % 88.4'llik bir oram olusturmaktadu. Ozellilde 21Oa-11:K1tutun sektorunun toplam tesis sayisinda % 52.6'hk, ~GlllClY'ld'I"lJ,Cl1 LO[Jld,lIllJ:1-
da ise % 75,6'hk bir paya
sektorde
cok tuketim mallan ureten bir
olrnasi, ildeki buyuk sanayi tesislerinin bu
·Bu
ildeki imalat
durumundadir.
daha
sektorunun ilin
1995'te % 13,3, 1996'da ise %
olarak geI<;eJ<le~;mj§tiJ:.L,O
karma degerinm
h olara1< da, il
icindeki paY1 giderek azalrnaktadir.
Sonuc olarak, Trabzon'da sanavuesme cabalan !SUllU,llllILC kadar olan donemde istenen
il hem kamu hem
ozel sektor actmerkezi konurnuna geJ,e111erm§tlr.
smdan uygun bir
C. SANAYl FAAL1YETIERlN1N DACILI~I
taalivetlerinin dagilisinm
butesisleri esas ahnarak, tesis saY1S1 ve calisanlar
ylik
kriterleri
kullarulrrusnr. Sanayinin dagilismi
metotlarla sunmak
bu kriterlere
1998 Yll111a iliskin bir
haritasi
(Sekil Z). Haritalarna1998 Yillik Imalat
Istatistiklerinden yararlamlrrusnr.
Tabloda Tde de
gorlildligli
tesis saY1S1 bakimindan
basta
ilceleri, Merkez Il<;e,
Akcaabat, Of ve Slirmene'dir.
si
ise Arsin ve Of
basta
olup bu ilceleri Merkez
ce, Arakh ve Surmene
Trabzon Ilindeki sanayi tesislerinin ve sanayi iscilerinin buyuk bir kismi,
yerlesme ve
yogunluk kazandigi kryi kesiminde
toplanmisur (Sekil 2). Bu toplanmada, bY1 kesiminin, tanmsal hammadde
kaynaklari, i§<;i, pazar,
ve sermaye birikimi gibi sanayinin ana kurulus
faktorleri
elverisli kosullara sahip olmasi bas rolu oynamistir. Buna
karsilik, i<;
yer
Ma<;ka,
C;::aykara,
Liernekpazan, Diizkoy ve Koprubasi ilcelennde cok az sayida sanayi tesisi
bulunmaktadir.
176
5
:1
1:
"
.,
"
~
...
~
",
Sekil>. Trabzon Ili'nde Sanav. Tesisieri ve Cahsurdielan l:jgticii Miktaflnll1 Ilcelere Core Dagtlll11/
(10 vedaha [azla isc: caltsttran tesisler)
Tahlo 7. Tralizon'da SanaVi Kuruluslannm lkelere GireDaglll'il
(/0
I'e
Daha Fazla I'ili Caksuran Tesisler, '1998).
Tesis Sayisi
%'si
Calisanlar Ortalamasi
%'si
Merkez Ilce
22
28.2
922
15.1
Akcaabat
7
9.0,
410
6.7
Ill,;e
Arakh
5
6.4
729
12.0
Arsin
19
24.4
1 381
22.6
Besikdiizu
1
1.3
25
0.4
1
1.3
30
0.5
Hayrat
1
1.3
247
4.0
Ma<;;ka
2
2.6
70
1.1
Of
7
9.0
1376
22.6
10.0
Duzkoy
-
---
Surmene
6
7.7
616
Tonya
1
1.3
30
0.5
Vakhkebir
2
2.6
30
05
Yomra
4
5.1
234
3.8
TOPLAM
78
100.0
6100
100.0
Kavnalr: DIE, Ytlht: lmalnt Sanavii Istatistiklen, N98 He Trahzon Ticaret Fe Sanavi Odas: doleitmanlanndan vatatiamlaral: hazulanmtsttr.
Bblgeler arasr dengesizligin giderilrnesi ve bulundugu bolgeye uygun sanayiler yaratmada onernli fonksiyonlan olan organize sanayi bolgeleri, il ekonornisinde onernli yere sahiptir. Eu acidan halen biri faaliyette bulunan (Arsiri'de) ve ikisi de kurulus asamasinda clan (Vakhkebir ve Besikduzii'nde) u<;;
organize sanayi bolgesi mevcuttur.
Arsin'deki Trabzon Organize Sanayi Bblgesi toplam 983 420 m('lik bir
alanda kurulmus olup, bolgedeki 25 adet yapl adasmda toplam 104 sanayi
parseli rnevcuttur (Fotograf 1). 1999 yih sonuna kadar 74 firrnaya 104 sanayi
parseli tahsis edilmis olup, bunlardan 67 adeti hizrnete gecrnistir (Tablo 8).
178
5
TRABZON ILI'NIN SANAYI COGRAFYASI bZELLlKLERI
Tabla 8. Trahzon Organize Sanavi /1(ilgesi Kurnluslan (1999). ,
Sektor
-
Adet
Cida
16
Basim-yaym
7
Makine-metal
18
Cam ve cam mamulleri
6
Aga\; urunleri
8
Kimya
5
Tekstil
5
Digerleri
9
TOPLAM
74
--
Kavnae: Trabzon Sanavi ve ticaret Odasi Miidiirliigii leavnlanndan.
Trabzan Ili'nde 1999 Yl11 itibariyle 11 adet kucuk sanayi sitesi mevcut
olup, bunlarm 6'S1 insaan tamamlanarak faaliyete gecmisti (Tabla 9). Surmene (isyeri saYlsl 126) ve Akcaabat (isyeri saYlsl54) kucuk sanayi sitelerinin insaan devam ediyordu. Ayakkabicilar Kiicuk Sanayi Sites! (Trabzon Kenri'nde), Besikduzu KU<;iik Sanayi Sitesi ve Vakhkebir Kucuk Sanayi Sitesi'nin
ise kurulus islemleri tamarnlanrmsti.
Table 9. Tralrzon lli'ndelei Hizmeue OlanKiil;ii!? Sanavi Sitelen ('1999)
Kii\;iik SanayiSitesi
Of Kucuk Sanayi Sitesi
Trabzon Marangoz ve MobilyacrlarSitesi
Trabzon Keresteciler Ku\;uk Sanayi Sitesi
--
Fatih Kucirk Sanayi Sitesi
Trabzon Kucuk Sanayi Sitesi
Ma\;ka Ku\;uk Sanayi Sitesi
TOPLAM
/"
/
/" /"
lsyen Sayisi
111
176
18
119
225
73
722
Cahsan Sayisi
460
450
40
415
-972
240
2577
--
Kavnale: Trabzon Sanavi I'e Ticaret Odast eavnlanndan.
Do1ju Co q r a ty a Dergisi 5
179
'I.
Arsin'deld Trahzon
Sanavi
CenelC/Jriil1ii'iii
D. SANAYI KOllARI
a.
1992
ve Tiitiin Sanayii Seletoru
ve Isyeri Savimina
talama
saylSl bakimmdan
olusturmaktadir (%
en
Bu sektorun ilin toplam sanayi tesisi saYlSl
ki paYl ise % 13.4 kadardir. Bu bakimdan soz konusu
ve mamulleri
(% 32.3), aga<; urunleri ve mobilya
24.2) ve metal esya-rnakine ve
sanayii (% 21.7)
\T'rn_r,pn
dorduncu sirada gelmektedir Buradan da, ildeki
(%
soma
ve tUtLl11 sanayii sek-
toriine ait tesislerin genellikle biiyiik kuruluslardan olustuklan anlasilmaktadir. Bu
ozellikle <;ay fabrikalan ve yaprak tutun isleme atorvetennde
daha belirgindir.
1952'de cikartilan yasayla <;ay etkim alanlan genisletilince Trabzon'da da
ekimine
Fabrikasi
1959' da Eskipazar
olan <;aym
Daha sonraki yillarda <;ay uretimindeki arnsa bagh
olarak kurulan <;ay fabrikalan sunlardi: Of
Surmene, Arakli, Hayrat ve Camli Iabrikalan
(~'''r"i'ir'or
Cunumuzde ilde, 23'u ozel sektore, 8'i de Cay-Kur'a ait olmak uzere
lam 31 adet <;ay fabrikasi vardir. Nisan ortasindan eylul sonuna kadar alan
180
5
oonemde calisan bu fabrikalar, <;ay uretimine bagh olarak Surrnene, O£, Hayrat ve Arakh ilcelerinde toplanrmsnr. Soz konusu £abrikalarda cahsan iscilerin
yaklasik % 80'i
iscilerdir. C;:aym islenmesi sayesinde, Trabzori'da-
ki £abrikalarda en az 10 000 insan <;ay
kampanyasi doneminde i§ bul-
maktadir. Ildeki <;ay £abrikalanmn toplam kuru <;ay iiretim kapasitesi 41 355
ton/yildir.
Fmdrk kirrna-isleme fabrikalan da daha cok mevsimlik uretim yapan hlcuk kuruluslardu. 1999'da ilde bu alanda uretim yapan 9 adet tesis vardi. Yil36 300 ton hndik islerne kapasitesine
olan bu kuruluslarda kapasite
kullanirm cok dusuktur.
Merkez
Akcaabat, Ma<;ka, Pazar (puro), Artvin Merkezi Ilce, Ardanuc
ve Borcka'da yetisen nitunler, Tekel'in yaprak tutun baknn ve islerne atolyelerinde degerlendirtlmektedir.
Bunlardan, Trabzon Kenti'ndeki Yaprak Tutun Eakirn ve Islerne Atolyesi'nde, 2000 yilinda 340 personelcalisryordu. Tesisin yaprak tiitun islerne kapasitesi 4 500 ton/yildir. Ancak yoredeki tutun iiretiminin azalmasma bagh
olarak kurulus cok dusuk kapasite ile calismaktadir.
2000
atolyede islenen tiitun miktan 624 797 kg (25 842 denk) olarak gerceklesmistir. lslenen
Istanbul, Izmir, Adana, Tokat ve Malatya'daki sigara fab-
rikalanna gonderilmektedir.
Dogu Co q r a ty a Dergisi 5
181
Aynea Akcaabat'ta bakrm kapasitesi 6 000 m( tiitiin clan bir yaprak tutun bakirn atolyesi bulunmaktadir. Aneak tuum uretimindeki azalmaya bagh
olarak bu kurulusun yillik islerne kapasitesi de 1 000-1 5000 tonlara kadar
di.i§mi.i§tur Ornegin, 2000 yihnda islenen tutiin miktan 977 387 kg kadardi.
AYl1l yil tesisin personel sayisi, 222 kisi idi. lslenen tutiinler Istanbul, Bitlis,
Tokat, Malatya, Samsun ve Izmir'deki sigara fabrikalanna sevk edilrnektedir.
Son yillarda yogurt, peynir ve tereyagi sanayiinde islerne, degerlendirme
ve pazara arz bakrmindan bir gelisrne gaze carpmaktadir. Bazi koylerde kooperatifcilik cahsrnalan ve yurt dl§l gozlemlerin soz konusu kooperatiflerde
degerlendirilmesi bu gelisrnede etkili olrnustur. Boylece hayvansal urunlerin
islenmesi ve pazarlanmasmdaki gelisme, diger tarim urunlerinden daha hizh
olmaktadtr.
1999 yih itibariyle ilde yogurt, peynir ve tereyagi uretimi yap an 7 ader tanrnsal kalkmma kooperatifi, 19 adet de ozel sektore ait fabrika ve uretim merkezi mevcuttur. Bu kuruluslann yillik toplam sut mamulieri uretim kapasitesi
5 000 ton kadardir.
Trabzon'da un ve unlu mamulier sanayiinin eski bir gecmisi vardir.Ilde ilk
un fabrikasi 1957'de isletmeye acilmrsur. Cilniimiizde ilde ogutulmu§ tahil
urunleri ima1 eden 3 adet tesis vardir. Bu tesis1erin yilhk un uretim kapasitesi
102 384 ton, kepek uretim kapasitesi ise 25 596 ton kadardir. Aynea ilde su
gucii veya elektrikle calisan cok sayida degirmen vardir.
llde un fabrika1an ve degirmenler disinda un1u mamuller ima1 eden tesis1er de bulunmaktadir. Bu a1anda top1am 32 tesis vardir. Ozellikle Giz Biskiivi
Fabrikasi, 200 civanndaki calisaniyla ilin en biiyuk sanayi kurulusu dururnundadir, Diger tesisler ise sekerleme-helva, kakao, cikolata, makama, sehriye ve
kuskus gibi unlu mamulier ima1 eden ku<;ukve orta olcekli kuruluslardir. Ilde
finn urunleri ima1 eden 191 adet (1992) ku<;uk ekmek fmrn yarunda, 2 adet
modern buyuk finn bulunmaktadir. Ozellikle odun yakilarak pisirilen Trabzon ekmegi yoreye ozgu bir unlu marnuldur.
Cida dalmdaki diger isletmeler arasmda; 5 donmus gida ve bahk isleme tesisi, 1 adet rafine tuz ureten tesis, 1 adet gazoz ima1athanesi ve be1ediye1ere
ait mezbaha1ar de sayilabilir.
b. Agaf Uriinleti \Ie MoM/ya Sanayii Sekt6rii
1992 yih veri1erine gore, aga<; urunleri ve mobi1ya sanayii ko1u, toplarn
1269 calisan sayisiyla (toplam sanayi iscileri sayisimn % 12.5'i), bu bakundan
182
5
TRABZON ILl'NIN SANAYI COGRAFYASI bZELLlKLERI
ilin gida-icki ve tutun sanayiinden soma ikinci sirada gelen sanayi dah idi.
Zengin bir orman varhgina sahip alan Trabzon lli, aga<; urunleri sanayiinin gelismesi icin elverisli bir dogal ortam olusturmaktadir. Fakat ilde bu sanayi kolunun yeterince geli§tigi pek soylenemez. Nitekim, 1999 yih verilerine
gore ilde soz konusu sektorde biryiik olcekli kurulus olarak 3 mobilya fabrikasi, 1 kereste isleme ve fmnlama fabrikasi, 4 kontraplak fabrikasi vardir. Buna karsihk bu dalda imalat yapan kucuk olcekli tesislerin sayisi hayli fazla
olup, 1992 yih verilerine gore bunlann saylSl 481 'dir (toplam tesis say1smm
% 24.2'si). Bu atolyelerin 56'Sl kereste ve parke sanayii alanmda, 170'i insaat
kerestesi ve dograrna imalan alanmda, 226'Sl mobilya imalati alanmda, 2'si
tahta plaka imali alamnda, 27'si de diger aga<; urunleri imalan alanmda faali-
yetgosteriyordu. 1999 yih verilerine gore, Trabzon'da bulunan Marangoz ve
MobilyaCllar Ku<;uk Sanayi Sitesi'ndeki 176 isyerinde 450 kisi, Keresteciler
Kucuk Sanayi Sitesi'ndeki 18 isyerinde 40 kisi cahsmaktadir. Geri kalan rnarangoz, mobilya, bicki ve hizar atolyeleri ise ilin hemen her yamna dagilmis
durumdadir.
Kiyi koylerinde ozellikle, Sargana ve Cima koylerinde Osmanhlar Doneminden beri yalmzca keser ve balta kullanilarak bahkci tekneleri yapilmakradir. Surmene'nin simsir kasrk ve kepceleriyle, aglzhklan, aga<; oymacihginm
yoreye OZgll urunleridir.
c. /'v1etal Esva, Makine ve Techizat Sanayii Seeton:
Bu sanayi kolu, gerek tesis saylSl (431 adet, toplarn tesis sayismm %
21.1 'i) gerekse i§<;i saylSl bakimmdan (1248 calisan, toplam cahsanlar saY1s1'
mn % 12.3'li) il sanayiinin sektorel dagihminda i.i<;undi sirada gelmektedir.
Trabzon'da metal esya-makine ve techizat sanayii kolunda cesitlilik var-
dir. Bu kolda sayilabilecek bashca alanlar; sogutucu, radyan soba, elektrikli hnn, asansor, buhar kazam, oto yedek parcalan, elektrikli sofben, i§ makineleri, el arabas1, madeni biiro malzemeleri, su ve akaryakit tanki, damper, romork, paketleme makinesi, elektrikli tarn, hndik entegre makineleri, <;ay rnakinesi, celik ve aluminyum profil ve dogramalar imalaudir.
Kuciik olcekli sanayi isyerlerinin <;ogunlugu Trabzori'un onernli bir transit
tasimacihk merkezi olmasi sonucu ortaya cikan ve yedek parca uretimde uzmanlasan imalathanelerle oto onanm atolyeleridir. Bunlann yam sua, ozellikIe mangal, su gi.igllmi.i, mutfak esyasi ureten bakircilar, el orgi.isu altin bilezik
ureten tesisler, lngiliz tipi baskul, Belcika tipi tabanca yapan ve break iireten
Dogu Co qr a f y a Dergisi 5
183
atorveier vardir. Bunlar, Merkez
Besikduzu ve Surmene'de (break
Erenkoy ve ~ahinli
leri) yogunla§m1§tlr. Carsibasi llcesi'ne bagh
rinde
bulunmaktadir. Surmene'riin C;::ambur-
tel dokuma
nu ve
kasabalannda usta-cirak iliskisi
tonajli
yaplml
nu'ndaki 7
atadan
ve kuciik
de devam etmektedir. 1999'da Cambur80
Yeniay'daki 1 tersanede ise 12 kisi cahsiyordu.
d. Doleuma, Civim, Deri ve /vJamulleri Sanavii Seeton;
1992 Gene!
gore, dokuma-zivim-
ve lsyerleri
deri ve mamulleri sanayi sektoru, 641 isyeriyle birinci waYl ahyordu.
saYls1 bakimmdan ise sektorler arasinda bu ko1 % 12.0'lik bir
lam
oranla (toplam
saylSl 1213 kisi) dorduncu sirada geliyordu.
savimca. tumii kuciik sanayi kapsamma giren bu isyerlerinin, 6'Sl
dokuma imalan (tekstil ipligi ve
esyasi
521'i
114'u de deri ve ayakkabr imalan alanlannda
u ueue.u;
gosteriyordu.
Lre,~m1~te onernli olan keten bezi ve ipek
dokumacihgi yok olmussa da,
basortusu, ic; camasm, ~orap kilim,
yorenin gelenekse! giysisi olan
hah, heybe dokumacihgr ozellikle Carsibasi, Eesikduzu ve Salpazan ilcelerin1992'de dokuma dalmdaki 527 isyerinin % 70'ten Iaz-
de
Iasi
1 kisilikti. Ilde yorgan, karyola takimi, dantel
az da
olsa surdurulen gelenekse! e1 sanatlanndandn.
a1amnda buyuk olcekli 2 adet tesis
Ha1en (1999) ilde konfeksiyon
vardir. Bu
40 i§c;i
Trabzon Giyim Sanayii Anonim
ti ve l O Tekstil ve
Sanayii Ticaret Limited
keti'dir.
Ilin
yok 01-
e1 sanatlanndan olan sepicilik
mustur. Ayakkabi irnalati alarunda ise 1992 yih itibariyle 113
olup, bu atolyelerde 387
mevcut
calisryordu.
Halen (1999) ilde ayakkabi imal edilen buyiik olcekli 2 adet fabrika vardir.
Bu kuruluslar: 16 i§c;i
nim $irketi ve 10
Ayakkabicihk
calisnran
Ayakkabrcihk
Pazarlama Anove Ticaret Li-
mited ""'"0'-"""-
e.
ve Topraga Davalt Sanavii SektOrii
dayali sanayii
ilin gerek tesis saYls1 (72
lam tesis saY1Sll1111 % 3.6'Sl) gerekse calisan i§c;i saY1s1
( toplam
ve
184
5
TRABZON ILI'NIN SANAVI COGRAFYASI 6ZELLlKLERI
719 kisi, cahsanlar toplamnun % 7.1'i) ilin besinci sirada gelen sanayi koludur.
Tas ve topraga dayali sanayilerin kurulup gelisrnesi ile yorenin kentlesmesi ve kalkmmasi arasmda yakin bir iliski vardu.27 Pakat Trabzon'da bu dalda
uretim yapan tesislerin daha cok kucuk olcekli isletmeler oldugu gozlenmektedir. Nitekim, 1992 yih sanayi sayimina gore, bu sektordeki kuruluslarm 65'i
kucuk sanayi tesislerinden, 7'si ise buyuk sanayi tesislerinden olusuyordu. Bu
buyiik sanayi kuruluslanndan I.'i cimento fabrikasi, l 'i tug1a-kiremit Iabrikasi, 2'si cam ve dekorculuk imalathanesi, l'i karo-rnermer imalathanesi, I.'i beton direk-prefabrike malzemeler fabrikasi, l'i de hazir beton tesisidir. Bu ima-
lat dalmda kucuk olcekli isletmeler olarak 60 adet briket-karo-mozaik-mermer, 1 adet parke tasi, 1 adet cam mozaik, 1 adet hazir beton ve 3 adet m1C1r-
kum iireten tesis bulunmaktadir.
Trabzon Cimento Fabrikasi, Turkiye'de kuru sistemli cimento fabrikalanrun en buyuklerinden biridir. 1967'de isletmeye acilan fabrikamn yapimi 3 yil
siirmustii. 1992'de ozellestinlen bu kurulus yilda 455 000 ton cimento iiretebilecek kapasitededir. Fabrika, kullandigi cimento hammaddesini TrabzonMerkez-Di-izalan (ki1) , Mac;ka-Altmdere (kirectasi), Arakli-Tasonu (kiltasi) ve
Arsin-Kuzguncuk (tras) sahalanndan; alciy. Erzurum'dan, curufu Karadeniz
Ereglisi'nden: enerjiyi de enterkonnekte sisteminden saglamaktadrr. 1999'da
kurulusta 35 kisi calisryordu.
Tas ve topraga dayah sanayii kolundaki diger kuruluslar toplam olarak Y11da 14400 ton beton direk, 15000000 adet tugla iiretim kapasitesine sahiptirler. Cam sanayii dalmdaki isletmelerde yahtimh cift cam, cam mozaik ve
cam mutfak urimleri uretimi yapilmaktadir. Aynca, ildeki tesislerde cok sayida briket, parke tasi, bordur ve karo uretilmektedir.
rKimva, Kaucule ve Plastik Uriinteri Sanavii Sektoru
1992 sanayi saY1m1 sonuclanna gore, ilde 6'Sl buyuk sanayi tesisi, 34\i de
kucuk sanayi tesisi olmak uzere top lam 40 adet isletme kimya, kaucuk ve
plastik urunleri sanayiinde faaliyet .gosteriyordu (toplam tesis saY1s1111n %
2'si). Bunlarda toplam 533 i§C;i calisiyordu (toplam calisanlar saYls111111 %
5.5'i). Bu veriler, ilde kimya-kaucuk ve plastik sanayii sekroruntin gelismemis
oldugunu gosrermektedir.
Bu dalda uretilen baslica urunler: sentetik kaucuk ve plastik gibi ana kimyasal urunler, temizlik maddeleri, kozmetik urunleri, boya, cila, vernik, SlV1
185
The Featuresof Industrial Geography of Trabzon Province
oksijen, karbondioksit, nbbi urunler, plastik boru, lastik ayakkabi, naylon poset, suni sunger, oto lastigi, PVC kapi ve pencere dograrnasidu.
Tiirkiye'nin ameliyat ipligi iireten ilk ve tek fabrikasi Trabzori'da kurulmustur. 1970 yrhnda cahsrnalanna cerrahi katgilt uretimi ile baslayan Dogsan, bugun dokuz ayn cerrahi dikis ipligmden, ileri teknoloji urum; cesitli cerrahi ignelerle 1 OOO'e yakm urunu saghk hizmetine sunmaktadir. Dogsan'in
Yomra Ilcesi'nin Sana yoresinde kurulu Katgiit Sanayii Fabrikasi'nda yilda
600 000 kuru cesitli cerrahi dikis malzemesi uretilmektedir.
g. Meta!Ana Sanayii Seleton:
llde metal ana sanayii kolunda faaliyet gosteren 10 kurulus vardir (ildeki
toplam sanayitesisi saylsmm % OBi). Bunlardan 4'u celik dokurn fabrikasi,
4'Li baku ve cinko isleme fabrikasi, 1 'i galvanizli boru fabrikasi, 1 'i de galvanizli sac fabrikasidn.
Toplam 204 kisinin ~ah§tlgl (toplam sanayi i§~ilerinin %2.1 'i) bu fabrikalann yilhk iiretim kapasiteleri; 2 168 ton levha cinko, 650 ton levha kursun,
25 144 ton galvanizli boru ve 10 101 ton celik dokumdur.
h. Ka/!,It-Kagtt Uriinieti veBastm Sanayii Seeton!
llde, calisan saYlsl bakmundan (111 kisi, toplam cahsanlann % 1.1 'i) tum
sanayi kollan icinde en di.i§i.ik oran, kaglt, kaglt uriinleri ve basim sanayiine
aittir. Ona olcekli isletrneler olarak, 3 ulusal gazetenin basiminm yaplldlgl,
toplam 75 i§~i cahsnran 2 matbaa tesisi, 20 i§~i cahsnran 1 kaglt ambalaj tesisi vardir. Aynca 10 kisinin altmda i§~i cahsnran 44 kuciik olcekli isletme, mat-
baacilik, ambalaj baskilan, muhtelif karton kuru imalan alanlannda faaliyet
gostermektedir.
SONUC;; ve ONERlLER
Trabzon, Osmanh Donerni'nden kalma potansiyeli ve Cumhuriyet Donemi'nde zaman zaman luzlanan sanayilesme hareketine ragmen bu alanda yererince gelisrnemis illerden biridir. Dogal zenginliklerin fazla olmayisi, buyuk
ulusal pazarlardan uzak olusu, nitelikli i§gi.ici.i eksikligi, altyapi yatinmlanrun
yetersizligi, ulasnrma maliyetlerinin yuksekligi, gelir duzeyinin yetersizligi
nedeniyle i~ tale bin dusuk seviyelerde olmasi ve diger olumsuz etkenler ozel
sektoru yatmm yapmaktan caydiran belli bash unsurlar arasmdadu.
186
5
TRABZON ILI'NIN SANAYI CO(';RAFYASI 6ZELLlKlERI
Sayisal bakimdan Trabzon sanayiinde "kucuk isletmeler" hakinldir. Ancak, calisanlar SaYlS1 ve katma deger kriterleri esas almdigmda, il sanayiinde
buyuk tesisler one gecmektedir.
Ilin tesis saYlSl bakimmdan basta gelen sanayi kolu dokuma-giyim-deri ve
mamulleri sanayii sektoru, calisanlar saYlS1 bakimindan basta gelen sanayi dah ise gida-icki ve tiitun sanayii sektoriidur. Bu dururn, Trabzon sanayiinde tiiketim mallan ureten sanayi kollannm hakim durumda oldugunu gosterrnektedir.
Trabzon Ili'nin sanayi sektorunde var olan sorunlan ve bu sorunlann cozum onerilerini ana hatlanyla soyle ozetleyebiliriz:
1. Trabzon, Dogu Karadeniz'in diger illeri gibi buyuk olcekli ag1r sanayi
yatmmlan acismdan uygun bir mekan degildir. Ancak, bolgenin tanmsal yaplsma uygun kucuk ve orta olcekli imalat sanayi yatmmlanmn yapilmasi
ekonomik gelecekte etkili olabilir. Bunun yam sira, BDT piyasalanna hitap
edebilecek hafif sanayi yatmmlan buyLik onem arz etmektedir. <:;:Linhi; Trabzon'dan BDT iilkelerine ihrac edilen mallann c;ogunlugunun uretirni il disinda gerceklestinlmektedir. Dolayisiyla elde edilen gelir uretim merkezlerine
transfer edilmekte, Trabzon'da ise sadece araci kan kalmaktadir. Bu mallann
ilde uretilmesi gelirin tamarnimn burada kalmasim saglayacaknr. Bu nedenle
ozel sektorun bu tur yatmmlan gerceklestirebilmesi icin uygun kosullann hazirlanmasi gerekir.
2. Arsin Organize Sanayi Bolgesi'nde yeni yannm yapacaklar icin yer kalmamisnr. Yeni yatmm1ar icin arazi tahsis edilmesi; bunun icin de ikinci ve
uciincu organize sanayi bolgelerinin en kisa surede kurulmasi gerekmektedir.
3. Organize sanayi bolgelerinin yam sira, ilde yepi kucuk sanayi slteleri
kurularak sanatkarlann ve kiicuk isletmelerin organize bir sekilde imalat yapmalan saglanmahdn. Kucuk sanayi sitelerine verilen finans, egitim ve teknoloji gelistirme destegi artnnlmahdrr.
4. Besikduzu Ilcesi'nde faaliyet gosteren baskul imalatcilannm iiretim giderlerinin pahah olmasi, pazarlama sorunlan ve miinferit uretim yapmalan
sonucu islerini terk ettikleri veya baska imalat kollannda arayisa girdikleri
gozlenmekredir. Imkan saglandigmda bu sanatkarlann nbbi malzeme iiretimi
yapabilecekleri ve bu sayede de yorede istihdam saglayacaklan goz oniine alinarak, bunlann KOBI kredilerinden yararlandmlma1an icin destek saglanma-
hdir.
187
5. Carsibasi Ilcesi'ne bagh ~alh, Erenkcy ve ~ahinli koylerinde kendi olanaklan He faaliyette bulunan galvanizli tel dokuma atolyelerinin finansman
yetersizligi, isyeri yetersizligi ve i..iretim azligindan talebe cevap verilememsi
gibi sorunlanna el anlmahdir. Yurt dismda calisan Trabzonlulann tasarruflanrun yoreye kanalize edilmesinin saglanmasi veya devletin katkida bulunrnasi
durumunda, yorede 300-400 kisinin i§ bulma olanagina kavusmasi murnkun
olabilecektir.
6. Trabzon lli'nde el sanatlan alanmda, dokuma, bakicilik, hasir bilezik,
aga~ isi, telkari ve break gibi imalatlar yapilmaktadir. EI sanatlan ve hediyelik
esyalann ihracan ulke ekonornisine onemli katloda bulunacagi gibi, ulke kulturunun tanitirm ve turizmin canlanmasma da katkida bulunacaktir.
7. Surmene'nin Camburnu ve Yeniay beldelerinde geleneksel tekniklerle
surdurulen ve H ekonornisine buyuk katkisi olan tekne ve gerni insaati modern tekniklerle yaprlmahdir. Yore sakinlerinin sahip oldugu yetenek degerlendirilerek ekonorniye kazandinlmahdir. Aksi taktirde geleneksel tekniklerle
yurutulen calismalar teknolojiye yenik dusecektir. Bu nedenle Surmene'ye en
kisa surede modern bir tersane yapilmahdir. 0
Kaynaleftl
BA:-jBAKANUK ISTATlSTlK GENELMODORLOCO, Sanavilstatistileleri, Te:;vik-i 2:;ClI1ayi Kanunundan lstitade Eden Miiesseselerin1936-1941 Yrllart Faaliveti, Istanbul, 1945.
BA:-jVEKALET ISTATlSTlK UMUM MODORL Oc 0, Sanavi lstatistilelai, Te:;vik-i Sanayi KiJl1/II1/lI1dan Isti{tlde Eden Miiesseselerin 1932 Senesi Faaliveti, Istanbul, N33.
BERBER, M., '1997; Trahzon 'un Sosval Fe Eleonomile Yapismdae! Celismeler". Trahzon ytil/£/97, Trabzon Belediye Ba'jkanltg/ Yay. No: 52, ytlltk Dizisi 'I, s.33-47, Ankara.
DIE; N27 SanaviSavum. Ankara, '1969.
DIE, '1964 Sanayi ve I:;yerleri Savtmt. DIE Yay. No: 547, Ankara, '1968.
DIE, Cenel Sanavive lsverleti Savtmt, Binnci A'jama Sonuclan, Tureive ve Iller, N92.
DIE,Cenel Sanayi lIe I:;yerleri Sayln1l, lleinci A'jal11a Sonudan, l-Biiviile lmalat Sanavi, Tiirleive, '1992.
DIE Were GOre
Satl Yun Ifi Hasila, Tiirkive, '1995-'1996.
DIE, Yilhk lmalat Sanavi Isiatistielen, '1996.
DIE, ytlilk lmalat Sanavii lstatistileleri '!998
DIE, '/997 Gene! Nii(tls tespiti ldari bOWnii:;, Ankara, Eyliil1999
DIE, Eleonomile Fe Sosval Costergeler, Trabzon.
, H., '!99'/, "Tiirkiye'de If Cocler ve Basltca Sonudan". Atatiirk Universiiesi NlZ/111 Karaheleir fgitim Faleultesi Dergisi, Savi: 2, Cilt: 2, s. '!33-'149, Erzurum.
II
188
5
TRABZON iLl'NIN SANAYI COGRAFYASI bZELLlKLERI
HACl::'JlLlHOCLU, 1. Y, '1997, "Tralizon ~ehrli1{le Sarp Simr Kaplsll1l11 A~tll~lI1diln Sonra TI~
caret Fonlesivonundaei Degl~meler". Tiirl: Cogmf)JiI Dergisi, Sa)iI:32, s. 281-299, Istanhul.
KARA, H., '1990, "Cukurova'da Endustri". Cogmf)laAmiUrntalarl, Atauirk Kiiltiir, Dtlve 7~/
tih Yiilesel: Kutumu, Cogmfya Bilim ve Uygulama Kolu., Cilt: 1, ~lIbat 1990, Save 2, Anleara.
KIUC;ASLAN, A, '/994 Trahzon-Degirmendere Havzast'ntn Besen ve Eeonomile Cogmti'asl
Atatiirk Oniversitesi Sosval Bilimler Enstitiisii Basilmal11li Doktora Tezi, ErZllrlli11.
KIUC;ASLAN, A, '!994, "Trabzon ve Ak~tlilbat'ta Tiitun TmIl111". Tiirk Cograf)JtI Dergisi, Sa)!I: 29, s.359-373, Istanbul.
KODA j', S., 1999, "Trabzon Limant". Tiirt:
Dergisl~ Savcs«, s. 467-488, lstanbu].
KODA '{, S., '!999, "Tiirkwe
Tarim Alanlanntn DaMlif ve
Uretimimizdehi Celismrlet". Titrle C:ogmfjlt/ Def:r!/c;i, Sa)lI:35, s. 32'/-346, lstanhu'.
KL1TBA y, C, '/982, Kal11l1 Yaunmlanmn Ktl!kll1l11adtl Ollee/ikli Yoreler ve Diger lIIer ltilrarivIe Dt7M1l111, ('!963-'!98'1 Donemi), DPT Yaj!. No: '/830, KOjD
No.' 28, Ankara
KOTOKOCLU, M., '!988, "XIX. Yiizyilda Trahzon Ticareti". Birinci Tarih Bovunca Kara.leniz Kongresi Bildinlen ('I3-'!7 Him 1986), Ondoleu z Ma)!ls Oniv. Egitil11 Fal: Dogisi,
Ozel Sav: No: I, Samsun.
MUTLUER,M., '!995, Celisimi, j'apisl ve Sorunlanvla Denizli Sanavii. Denizli Sanavi
51 j'a)!ltI/arl, Ege Universitesi BtlSlmevl~ Bornova-lzmir.
N: '/986-1987, "Tiireive'de StII1tIyi Faalivetlerinin Celi~mesi, Yapisl ve Daj!,illil Istanbul Oniversitesi Edehiva! Faeiihes! Cogmf)Ja Boliuni), CogmfjJa DefT)si, Sa)'l: 2, s. 3'570,I.,wnblil.
TANDOl:AN, A, '!989, Tiirleive'de '!97'5-'!980 Doneminde !!Ier AnN Co~/er. Karadeni:
Teenil: Oniv. Cellell'tw No: '/.41, Iletisadi ve ldati Bilimler Fd:.
No: '5, Trahzon.
TEKINDAC;, !vl.c, '!974, "Trahzon" Islam Ansiklopedisi, Cilt XII/I! Istanhul.
Trarzon Esnajve Sanatlsarlar Odalart Birligi Raporu, 24 Temmuz '!994.
Trahzon Sanavive Ticaret IIMiidiirliii;ii, Trahzon IIi Eleonomile Durum Raporlan ('/996,
'!998, '!999),
Trahzon 'hemet ve Sanavi Odas. lIlvliidiirliigii, '!995, Tralrzon Eeonomisine Cenel Bir
Sorunlar ve Oneriler, Trahzon.
Trahzon V~lli/~i!/ IIC;evre Miidiirliigii, Trahzon !Ii Cevre Durum Raporu, Trabzon-N96
TOMERTETlN, E, 1957, "Tiirkiye Sanaviinin Biinves! ve Dtlgillif". Tiire
Dergisi,
Yd.· XlI.
'!7 s. 20-49, Istt7l1bul
TOMERTEKIN, E, '1969, Sanavi
lSI Oniv
No. 75'1,
Enst.
No.' 22 Istanbul.
TOMERTEKIN, E, '/973,
ve Sehirsel Fonesivonlar 1st Oniv.
No.
'1840,
Ensf. Yew No: 72, Istanbul.
Yurt Al1siklopedisi (Tiirki)'e, 11 !I; Diinii, Bugiinu, Y~IfII1I), Trarzon. Cilt 10, Istanbul
ZAlvlAN, NI., 1996, Tonva'ntn Cogwfi Etiidii. Atatiirk
Sosval Bilimler Enst!tiisii
Basdl11al11l~ Doetom Tezi, Erzurum.
ozcoc.
H.
Dogu Co q r a f y a Dergisi 5
189
NOTLAR:
1
DIE, Ekonomik ve Sosyal Costergeler, Trabzon, s. 194 ve 216'dan hesaplannusnr.
2
Trabzon Sanayi ve Tiearet II Miidlirlligu, 1999 Yih Trabzon IIi Ekonomik Durum Raporu. s.
3
Trabzon Sanayi ve Ticaret ll Miidlirlligii, 1999 YIlt Trabzon IIi Ekonomik Durum Raporu, s.
21.
28-29.
4
DIE, Ekonomik ve sosyal Costergeler, Trabzon, s. 21.
5
KARA H., 1990, "Cukurova'da Endustri". Cografya Arasurmalan, Atatiirk Kultur, Dil ve Tarih Yuksek Kururnu, Cografya Bilim ve Uygulama Kolu., Cilt: 1, Subat 1990 r Sayi: 2, Ankara, s. 199.
6
7
DIE, Ekonomik ve Sosyal Costergeler, Trabzon, s. 242'den yararlamlarak hesaplanmisnr
DIE, Ekonomik ve Sosyal G6stergeler, Trabzon. s. 243.
8
TC Trabzon Valiligi II C;:evre Mlidlirlligii, Trabzon IIi Cevre Durum Raporu, 1996, TRABZON, s. 136.
9
!(ARA, H., 1990, a. g. e., s.201.
10 l-IACISALlHOGLU, LY., 1997, "Trabzon Sehrinde Sarp Snur Kapisuun A~lh§mda11 Soma Ticaret Fonksiyonundaki Degismeler". Turk Cografya Dergisi, Say1:32, Istanbul, s. 284.
11 HACISALIHOGLU. LY., 1997, a. g. e.. s. 284.
12 TOMERTEKIN, E.. 1969. Sanayi Cogratyasi
,.(J'~'rlll va Enst. Yay. No: 22. Istanbul, s. 87.
Easki). Istanbul Univ. Yay. No: 751,
1,3 DIE, llIere Cbre Cayri Safi Yurtici Hasila. Turkiye.
14 DIE. Ekonomik ve
s.63.
Costergeler, Trabzon. s. 330.
15 DIE, Ekonomik ve Sosyal Costergeler, Trabzon, s. 325-327.
16 HAClSALIHOGLU, 1."1., 1997 a. g. e., s. 284.
17 YURT ANSIKLOPEDISI (Turkiye, II II; Dunu. Buglinii, Yanni), Trabzon. Cilt 10, lsranbul, s.
7225.
18 DEVLET ISTArISTIK ENSTITDsO. 1927 Sanayi Saymu. Ankara, 1969.
19 Basvekaler Isratisrik Umum Miidiirlligii, Sanayi lstatisrikleri, Tesvik-i Sanayi Kanunundan
lstifade Eden MOesseselerin 1932 Senesi Faaliyeti, Istanbul, 1933.
20 Basbakanhk lstatistik Cenel Miidiiriiigii Sanayi lstatistikleri. Tesvik-i Sanayi Kanun;ll1dan 15tifade Eden Miiesseselerin 1936-1941 Yillan Faaliyeti, Istanbul, 1945.
21 TOMERTETIN. E.. 1957, ''Tiirkiye Sanayiinin Bunyesi ve Dagtll§l". Tiirk
Yil: XII, Sayi: 17, Istanbul, 5.36.
22 DIE. 1964
Dergisi,
ve lsyerleri Saymu, DIE Yay. No: 547, Ankara, 1968.
23 DIE, Cenei Sanayi ve lsyerleri Sayum, Bmnc: ve lkinci Asama Sonuclan, Turkiye ve
1992.
24 DIE. Yilhk lmalat Sanayii lstatistikleri, 1998. s. 198.
25 Trabzon Sanayi ve Ticaret Odasi kaynlanndan.
26 DiE kaynaklannda, Trabzon iii icin
tesis sayisuun az olmasi
ilke-
sine
icin. toplarn olarak verilmis hangi sanayi kollanna ait olduklan belirrilmenusrir.
Bu nedenle, DIE dokiunanlannda bilgi
biiyuk sanayi kuruluslarmui cahsanlar
190
5
TRABZON ILl'NIN SANAYI COGRAFYASI 6ZELLlKlERI
sayuan ve ilcelere gore dagrlunmda, Trabzon Sanayi ve Ticarer Odasi'nm dokumanlanndan
yararlarnlrmsur.
27 !ZARA, H., 1990, a. g. e., s.216.
191

PDF ( 7 )

Transkript

Benzer belgeler

il-oruur : o 282 65l oo 26

BOLGELERi

躍数 IIⅢ lⅢ`∬鷲T:思淵進∬ぽ蹴

Kuruluşundan Günümüze Derneğimize Destek Olan

rcnelim:

buroşürü indirmek için buraya tıklayın