2005-05-18 Radikal - 360 Derece Araştırma Grubu

.
18 Mayıs 2005
Denizde, düş peşinde
Osman Erkurt'un (şapkalı) öncülüğünde bir araya
gelen '360 Derece Grubu', 3 bin 300 yıl önce Kaş,
Uluburun'da batan Kraliçe Nefertiti'nin ticaret
gemisini, 'Uluburun 2' adıyla yeniden denizle
buluşturdu.
'360 Derece Grubu', önce 3 bin 300 yıllık geminin aynısını yapıp yolculuğa çıktı. Sonra, yok
olan İzmir kayıklarını hayata döndürdü. Sırada binlerce yıllık düşler var
(
CELAL BAŞLANGIÇ
'Kimin bu kıyıdaki ayak izleri' diye sorar Necati Cumalı, Urla için yazdığı bir şiirinde. Kim bilebilir ki!
Dorların, Akaların, İonların olabilir mesela o ayak izleri. Sakın, doğa felsefesine 'akıl kavramı'nı getiren,
ancak Atinalılar tarafından dinsizlikle suçlandığı için bundan yaklaşık 2 bin 500 yıl önce kenti terk
etmek zorunda kalan Anaksagoras'ın olmasın!
O ayak izleri, belki Karantina Adası'nı bir yolla kıyıya bağlamayı akıl eden Büyük İskender'e aittir, belki
Romalılara, Bizanslılara, Selçuklulara, Osmanlılara. Belki de hiç bilinmeyen birilerine...
Kıyıdaki o 'kum zambakları'nı Piri Reis de görmüştür, doğma büyüme Urlalı olan ünlü şair Yorgo
Seferis de, buraya heykeli dikilen Tanju Okan da.
12 İon kentinden biri olan Klozomenai'de, yani bugünün Urla'sında, Limantepe kazı evinin önündeki
küçük koyun kıyısındaki mavi panjurlu evin bahçesinde 'yelken açılmıştı' tarihin uzaklıklarına.
Tarihin içinde yaşamak başka
Günümüzden tam 3 bin 300 yıl önce batan bir ticaret gemisinin aynısını yapıp antikçağ koşullarında
Ege'ye yelken açmayı düşlemişlerdi.
1492'de İspanya'dan Osmanlı gemileriyle Anadolu'ya göçen Yahudilerin izlerini sürmek istiyorlardı
Mağrib'den İzmir'e. 1900'lü yılların ilk yarısına kadar Pasaport İskelesi'ni süsleyen 'İzmir'in kayıkları'nı
yeniden denizle buluşturmak için kolları sıvamışlardı. 2 bin 700 yıl önceki Foçalılar gibi yola çıkmak
istiyorlardı Marsilya'ya doğru; o yüzyılda kullanılan gemilerle ve ellerinde asma fideleriyle.
İzlanda'ya kadar giden Osmanlı korsan kolonilerinin soğuk sularda izlerini aramak da vardı düşlerinde.
Bu düşler 'tarih, deniz, canlandırma tabanlı projelerle bir araya gelen 30 kişi'ye aitti.
İzlerdeki parçalar olmak istiyorlar
Aslında hepsi tek tek tarih ve denizle amatörce ilgileniyordu. Ama zamanla bu ilgi alanları gündelik
yaşam koşuşturmalarının önüne geçmeye başlamıştı. İşte bu süreç kimi mimar, kimi teknik ressam,
kimi arkeolog, kimi marangoz olan farklı disiplinlerden 30 kişiyi '360 Derece Tarih Araştırmaları
Grubu'nda buluşturdu.
Bir yıl önce kurulurken kendilerini, "Tarihe bilimsel gözle baksak da tarihçi değildik. Doğayı sevmek ve
onu sadece gözlemlemek yetmeyecekti. Tarihin bize bıraktığı izleri sürerken, o izlerdeki parçalar
olmalıydık. Olmalıydık ki, geçmişi ve o zamanlar doğayla daha iç içe olan insanın yaşamını gerçekten
anlayabilelim. Tarihin masalsı algılanışına alternatif projeler üretmeye karar verdik. Böylece, grubun
ana hatları oluştu. Konu edindiği tarihsel olayları birebir canlandıracak projeler üretmek ve edindiği
tecrübeleri paylaşmak, kamuoyunun sahiplenmesini sağlamak" diye açıklamışlardı.
Proje lideri aileden gemici
Ancak grubun bir özelliği var. Düşlerini yalnızca 'düş' olarak bırakmamaya kararlılar. Hatta bazılarını
yaşama geçirmişler bile. '360 Derece'nin proje lideri Osman Erkurt, İstanbul Üniversitesi Arkeoloji
Bölümü mezunu. Konuya ilgisi yalnızca aldığı eğitimden değil, aile köklerinden de geliyor.
"Baba tarafım Giritli. Ailede çok sayıda Giritli kaptan var. Çocukluğum Türkiye'de ilk yat ve yat
aksesuarları yapan atölyede geçti. Tekne imalatında çalıştım. Üniversite bittikten sonra bir süre
kazılarda görev aldım. 1985'te yarış yatları satan bir Hollanda firmasının Türkiye temsilcisiydim."
20 yıldır fırsat buldukça kendisi de grupta proje koordinatörü olarak görev yapan eşi Mualla ile birlikte
İstanbul'dan Ege'ye iniyorlar. Sık sık dalış yapıyorlar. Sonunda da işlerini güçlerini bırakıp, düşlerindeki
projeleri gerçekleştirmek amacıyla Urla'ya yerleşiyorlar, geçen yılın şubat ayında.
Grubun kafasında bir soru vardı: 'Günümüzden 3 bin, 4 bin sene önce denizciler nasıl seyir
yapıyorlardı?' Bu sorunun en iyi yanıtını da günümüzden 3 bin 300 yıl önce batan ve dünyanın bilinen
en eski deniz batığı olan Uluburun'du.
Kaş'ın Uluburun mevkisinde tunç çağının sırlarıyla batan bu gemi Kraliçe Nefertiti'nin kraliyet
mühründen dev amforalara, mücevherlerden dev savaş aletlerine kadar 20 bin parça yük taşıyordu.
Evlerini satıp, sermaye yaptılar
1982 yılında bulunan batık, 20 yıl süren sualtı çalışmaları sonucunda çıkarıldı. '360 Derece'nin amacı
bugün Bodrum Müzesi'nde sergilenen teknenin aynısını 'Uluburun 2' adıyla yapmak ve yarım kalan
yolculuğunu antikçağ denizciliğinin koşullarında tamamlamaktı. 'Deneysel arkeoloji disiplini'ni yaşama
geçireceklerdi.
Ancak, kaynak sorunu vardı: "Uygulama için paraya ihtiyaç vardı. İstanbul'daki evimizi sattık. Önce
tekneyi yapalım, gerekirse sonra sponsor buluruz, dedik. Tekneyi, Urla'da çivisiz olarak orijinali gibi
imal ettik. Yelkenleri dönemin tezgâhlarında aslına uygun olarak kanvas ketenden dokundu. Halatlar
geleneksel yöntemlerle Tire'de yapıldı."
Geçen yılın temmuz ayında bitiyor Uluburun 2. Antikçağın denizcilik yöntemleriyle Tire'den İstanbul'a
getiriliyor önce. Şu anda da Denizcilik Festivali'ne katıldığı Marmaris'te. Ancak, Ege'de, Akdeniz'de
daha yapacak çok yolu var.
Düşleri hiç bitmeyecek
Bu arada bir başka düşlerini gerçekleştirmeye başlıyor '360 Derece Tarih Araştırmaları Grubu:
Kordelyo'dan Pasaport'a İzmir Kayıkları.'
İzmir'in eski fotoğraflarında bolca görülen, ancak günümüze bir tanesi bile kalmayan kayıkları denizle
buluşturmayı amaçlıyorlar.
"Amacımız önce bir tane kayık yapıp, sonra buna sponsor bularak 15 teknelik bir filo kurmaktı" diyor
Erkurt, "Ancak elimizde fotoğraflardakinden başka örnek yoktu. Gazeteye ilan bile verdik, elinde eski
kayık olan getirsin, diye. Ama hiç çıkmadı. Meğer hepsi toplatılmış. Bunu da 1947 tarihli bir gazete
haberinden öğrendik. Haberin başlığında 'İzmir'deki salaş teknelerin hepsi toplatıldı' diye yazıyordu.
Biz de örnekleri fotoğraflardan aldık."
Artık herkes hatırlayacak
Geçtiğimiz günlerde İzmir'de törenle üç kayık suya indi. 1950'li yıllarda İzmir'de doğanların geçmişe
dönük izlerinde Pasaport'ta bağlı bir 'İzmir kayığı' yok, ama bugün beş-altı yaşında olan çocukların
anılarında mutlaka yer alacak, '360 Derece Grubu'nun projelendirdiği bir figür olarak.
İstanbul'un o güzelim 'kancabaş kayıkları'nı da orijinaline uygun yapmak istiyor Osman Erkurt.
Düşlerinde de İzmir Körfezi'nde yapılacak bir deniz şenliğinde, kendi aralarında yarışan'İstanbul'un
kancabaşları' ve 'İzmir kayıkları' var.
Kimi düş, kimi paranoya kurar
Tarih boyunca yaşanmış onca güzelliğin yanı sıra, bundan 2 bin 500 yıl önce matematik ve astronomi
bilgini Anaksagoras'ı dinsizlikle suçlayan anlayış hâlâ bu topraklarda pusuya yatmış bekliyor.
Bölgede yayımlanan bir yerel dergi belli ki yapılanları ve projelendirilenleri anlamakta biraz zorlanmış.
Onun için son sayısında "360 Derece neyin peşinde? Projeler sevimli ama asıl hedef ne?" diye
soruyor. Sonra da yanıtını sorularla veriyor yaptığı bir grafikte: "Siyonizm? Ortodoksluk? Yehova
Şahitleri? Masonluk? Protestanlık? Katolikler?"
Bir düş kurmak, hele hele o düşü yaşama geçirmek bu dünyada alınabilecek en büyük haz. Yaşam
böyle işte. Kimi 'paranoya kurar', kimi de düş. Düş bile kuramayan 'kıyı tekneleri' rıhtıma çarpa çarpa
parçalanır. Düş kurmayı bilen 'açık deniz tekneleri' de okyanusların sonsuzluklarına yelken açar.