eğitici el kitabı - Aile İçi Şiddetle Mücadele Projesi

Transkript

ASPB ÇALIŞANLARI
KADINI GÜÇLENDİRME EĞİTİMİ
EĞİTİCİ EL KİTABI
Bu el kitabı, Aile İçi Şiddetle Mücadele Projesi kapsamında aşağıdaki ekip tarafından
hazırlanmıştır:
Kadının Güçlendirilmesi
Prof. Dr. Kasım KARATAŞ
Dr. Aslıhan Burcu ÖZTÜRK
SHU Duygu GÜNGÖR ERSEÇEN
Yakut TEMÜROĞLU SUNDUR
Görüşme Teknikleri
Doç. Dr. Sedat IŞIKLI
Düzenleyen
Yakut TEMÜROĞLU SUNDUR
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı
ASPB- Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü Proje Ekibi
Gülser USTAOĞLU
Dr. Banu TUNCAY YILDIZ
Kübra SERTKAYA
Mustafa ÇADIR
Erhan ŞAHİN
Onur YAŞAR
Müberra AYDIN
Hatice KARAKUŞ
Serap SEVER
Esra KABADAYI
Aynur SERBES
Murat BUDANCAMANAK
Fatma KARAGÖZ
Melike YALÇIN
Esra KULAK
Pınar NİMETOĞLU
Mustafa SEVER
Mine ÖZGÖKTAŞ
Tasarım
Kurtuluş KARAŞIN
Bu yayın Avrupa Birliği’nin ve Türkiye Cumhuriyeti’nin mali desteği ile hazırlanmıştır. Bu yayının içeriği yalnızca
Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH, International Services konsorsiyumu
sorumluluğundadır ve Avrupa Birliği’nin görüşlerini yansıtmamaktadır.
ASPB ÇALIŞANLARI KADINI
GÜÇLENDİRME EĞİTİMİ
EĞİTİCİ EL KİTABI
ANKARA, 2016
İÇİNDEKİLER
4 / Kısaltmalar
5 / Önsöz
7 / BÖLÜM 1: Giriş
17 / BÖLÜM 2: Yaşam Becerileri Öğrenme Grupları Rehberi
29 / BÖLÜM 3: Eğitim Programı
30 / Modül 1: Tanışma
38 / Modül 2: Travma ve Travmatik Yaşam Olayları
88 / Modül 3: Şiddete Maruz Kalan Kadınla Görüşme ve Psikolojik Danışmanlık
108 / Modül 4: Vaka Çalışması
117 / BÖLÜM 4: Değerlendirme
KISALTMALAR
ASB
ASPB
ASPİM
BM
CEDAW
KSGM
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı
Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü
Birleşmiş Milletler
Convention on the Elimination of Discrimination Against Women / Kadına Karşı
Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi
Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü
PBA
Psikolojik Bilgilendirme ve Anlamlandırma
STK
Sivil Toplum Kuruluşu /Örgütü
ŞÖNİM
TA
4
Akut Stres Bozukluğu
Şiddet Önleme ve İzleme Merkezi
Transaksiyonel Analiz
AİLE İÇİ ŞİDDETLE MÜCADELE PROJESİ
Kadınlara Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye İlişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesi (İstanbul
Sözleşmesi) kadına yönelik şiddeti bir insan hakları ihlali ve
ayrımcılık olarak kabul etmektedir. Sözleşmede kadına karşı/
yönelik şiddet “ister kamu ister özel yaşamda meydana gelsin,
kadınlara fiziksel, cinsel, psikolojik veya ekonomik zarar veya
ıstırap veren veya verebilecek olan toplumsal cinsiyete dayalı
her türlü eylem ve bu eylemlerle tehdit etme, zorlama veya keyfi
olarak özgürlükten yoksun bırakma” olarak tanımlanır. Sözleşme
çerçevesinde, “kadın” terimi 18 yaş altındaki kız çocuklarını da
kapsamaktadır.
ÖNSÖZ
Kadınlara ve kız çocuklarına yönelik şiddet yeni bir olgu değildir.
Dünya Sağlık Örgütünün de vurguladığı gibi “Yeni olan, kadına
yönelik şiddetin münferit olaylar olmasından çok, kadınların ve
kız çocuklarının topluma katılım haklarını ihlal eden ve onların
sağlıklarına ve refahlarına zarar veren bir davranış örüntüsü olmasına yönelik anlayışın giderek daha çok kabul edilmesidir.”
Diğer bir deyişle, kadınlara ve kız çocuklarına yönelik şiddet, bir
insan hakları ihlali, kadına yönelik ayrımcılığın bir biçimi ve halk
sağlığı sorunu olarak kabul edilmektedir.
Türkiye’de ise 1980’li yıllarda ivme kazanan kadın hareketi, BM
Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi’nin
(CEDAW) Türkiye’de 1986 yılında yürürlüğe girmesi ve 1990 yılında Başbakanlığa bağlı olarak “Kadının Statüsü ve Sorunları
Başkanlığı”nın kurulmasıyla hızlanmıştır. 1993 yılında kabul edilen BM Kadına Yönelik Şiddetin Önlenmesi Bildirgesini, 1998
yılında yürürlüğe giren 4320 sayılı “Ailenin Korunmasına Dair
Kanun”un hukuki dayanak teşkil etmesi takip etmiş ve bu kanunla kadına yönelik şiddetle mücadele bir devlet politikası haline
gelmiştir. Bu gelişmeyi, 2002 yılında Türk Medeni Kanunu’nda
yapılan değişiklikler, 2003 yılında aile mahkemelerinin kurulması ve 2005 yılında Türk Ceza Kanunu’nda yapılan önemli
değişiklikler izlemiştir. Bu yolla kadın erkek arasındaki eşitsiz güç
ilişkisi yasal düzlemde giderilmeye çalışılmıştır.
2007 yılında 4320 sayılı Ailenin Korunması Kanunu yeniden
düzenlenmiştir. 2010 yılında Anayasa’nın 10. maddesi, “Kadınlarve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama
geçmesini sağlamakla yükümlüdür. Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz.” şeklinde değiştirilmiştir.
ASPB ÇALIŞANLARI TRAVMA EĞİTİMİ EĞİTİCİ EL KİTABI
5
Öte yandan Anayasa’nın 90. maddesine göre usulüne uygun yürürlüğe
konulmuş, temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası sözleşmeler iç
hukukun bir parçasıdır.
2011 yılında bir yandan Kadının Statüsü Genel Müdürlüğünün Aile ve
Sosyal Politikalar Bakanlığının içinde ana hizmet birimi olarak yeniden
yapılandırılarak kadına yönelik şiddetle mücadelede hizmetlerin koordine edilmesi ve sunulması ile kadının güçlendirilmesi için tüm faaliyetleri
yürütme ve koordine etme görevlerini de üstlenmesi; diğer yandan da
İstanbul’da “Kadınlara Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve
Bunlarla Mücadeleye İlişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesi (İstanbul Sözleşmesi)”nin imzalanması gibi iki büyük gelişme sağlanmıştır.
2012 yılında ise 4320 sayılı Kanun kapsamında uygulamada karşılaşılan eksiklikler ve İstanbul Sözleşmesi dikkate alınarak 6284 sayılı “Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun” hazırlanmış ve yürürlüğe girmiştir. Bugün gelinen noktada; yakın zamana
kadar yaygın bir şekilde kabul gören, kadına yönelik şiddetin aile içi bir
mesele olduğu ve kamunun müdahale alanı dışında kaldığı yönündeki
algı sivil toplum örgütlerinin çabaları, aile içi şiddetle mücadelenin bir
devlet politikası haline gelmesi ve medyanın bu konudaki duyarlılığının artması gibi pek çok gelişme ile değişmiştir. Kadına yönelik şiddet
çok yönlü mücadeleyi gerektiren bir sorundur. Yasal ve idari düzenlemelerin varlığı bu mücadelede sağlam bir zemin hazırlamakta ve bu
sorunu çözmenin ilk ve büyük adımını oluşturmaktadır. Tüm bu düzenlemelerin ve kurumsal yapıların etkin bir şekilde hayata geçirilmesinin
anahtarı ise kadına yönelik şiddet olgusunun niteliğini doğru kavrayan
ve doğru müdahalelerde bulunan insan gücüdür. Bu bağlamda Aile ve
Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın il müdürlükleri, ŞÖNİMler, ilk kabul birimleri ve kadın konukevi çalışanlarının özelleştirilmiş beş eğitim alması
planlanmıştır. Böylelikle ASPB çalışanları şiddete maruz kalan kadınlarla beraberindeki çocuklara psikososyal destek sağlama, şiddete maruz
kalan kadını güçlendirme, izleme ve süpervizyon, destek elemanlarının
eğitilmesi konularında bilgi ve becerilerini geliştireceklerdir. Söz konusu
eğitimler yoluyla bu kurum ve kuruluşlarda şiddet mağduru kadınlara
verilecek hizmetin kalitesinin artması ve projenin sonuçlarının sürdürülebilirliğinin sağlanması amaçlanmaktadır.
6
ASPB ÇALIŞANLARI KADININ GÜÇLENDİRİLMESİ EĞİTİMİ EĞİTİCİ EL KİTABI
GİRİŞ
1
7
AİLE İÇİ
ŞİDDETLE
MÜCADELE
PROJESİ
Giriş
Aile İçi Şiddetle Mücadele İçin Kadın Sığınmaevleri Projesi, kısa adıyla Aile İçi Şiddetle Mücadele Projesi 27
Aralık 2013 tarihinde başlamıştır ve 27 Aralık 2016
tarihinde tamamlanacaktır. Projenin ana yararlanıcısı
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü (KSGM), eş yararlanıcısı ise İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler Genel Müdürlüğüdür. Projenin
paydaşları arasında Emniyet Genel Müdürlüğü, Adalet
Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, belediyeler ve sivil toplum
kuruluşu (STK)’lar bulunmaktadır.
Projenin danışmanlığını, Deutsche Gesellschaft für
Internationale Zusammenarbeit GmbH- Alman Uluslararası İşbirliği Kurumu (GIZ) liderliğinde, EDUSER
Eğitim Danışmanlık ve Uzmanlık Hizmetleri; Hacettepe
Üniversitesi Kadın Sorunları Uygulama ve Araştırma
Merkezi (HÜKSAM) ve Internationaler Bund’un yer aldığı bir Konsorsiyum yapmaktadır.
Projenin genel amacı, Türk Hükümeti’nin
Türkiye’de kadınların insan haklarının korunması konusunda ortaya koyduğu çabalara katkıda bulunmaktır.
Projenin hedefi ise, şiddete/aile içi şiddete
maruz kalan kadınlar için destek hizmetlerinin
kurulması ve/veya sağlanması yoluyla 26 ilde
kadınların şiddete karşı yeterli korunmalarını
sağlamaktır.
Bu genel amaç ve hedeften hareketle proje için iki
sonuç belirlenmiştir:
Aile İçi Şiddetle Mücadele
Projesi 27 Aralık 2013
tarihinde başlamıştır ve
27 Aralık 2016 tarihinde
tamamlanacaktır.
8
Sonuç 1: Şiddete/aile içi şiddete maruz kalan kadınlar için destek hizmetlerinin kurulması ve/veya
sağlanması yoluyla 26 ilde şiddete karşı korumanın
artırılması.
Sonuç 2: 26 ilde kadınlara yönelik şiddetle mücadele mekanizmalarının iyileştirilmesi için merkezi ve
yerel yönetim organları ile yerel STK’lar arasında işbirliğinin güçlendirilmesi.
Aile İçi Şiddetle Mücadele Projesi, bir anlamda “Aile içi Şiddete Maruz
Kalan Kadınlar için Sığınma Evleri Kurulması Projesi’nin (2006)” devamı
niteliğindedir ve proje ile 8 ilde uygulanan projenin çıktılarının 18 ile daha
yaygınlaştırılması öngörülmüştür. Projenin uygulanacağı iller, Adana, Afyonkarahisar, Ankara, Antalya, Bursa, Çanakkale, Denizli, Diyarbakır,
Düzce, Erzurum, Eskişehir, Gaziantep, Isparta, İstanbul, İzmir, Kırşehir,
Kocaeli, Konya, Manisa, Mersin, Nevşehir, Sakarya, Samsun, Şanlıurfa,
Trabzon ve Van olarak belirlenmiştir. Bu illerin sekizi (Ankara, Antalya,
Bursa, Eskişehir, Gaziantep, İstanbul, İzmir ve Samsun) 2006 Projesi’nin
illeridir ve bu projede de merkez il görevini üstlenmektedir.
Proje teknik destek ve hibe olmak üzere iki bileşenden oluşmaktadır.
Teknik destek bölümünde yer alan faaliyetler dört bileşen altında toplanabilir: a) Kadına yönelik şiddet konusunda hizmet sunanların kapasitelerinin geliştirilmesi, b) Koordinasyon ve işbirliğinin geliştirilmesi, c)
Hizmet kalitesinin iyileştirilmesi ve d) Sürdürülebilirliğin sağlanması.
Şekil 1.1: Aile İçi Şiddetle Mücadele Projesi Bileşenleri
Kapasitenin
Geliştirilmesi
Hizmet Kalitesinin
İyileştirilmesi
Sürdürülebilirliğin
Sağlanması
Koordinasyon ve İşbirliğinin
Güçlendirilmesi
Sığınma evleri,
sığınma evi öncesi mekanizmalar, ŞÖNİM’ler
ve sığınma evi
sonrası destek
mekanizmalarının her ilde
kurulması ve
güçlendirilmesine katkıda bulunulacaktır.”
Projede yer alan tüm faaliyetlere sağlam bir temel oluşturulması amacıyla bir Mevcut Durum ve Eğitim İhtiyaç Analizi gerçekleştirilmiştir. Söz
konusu analizden çıkan sonuçlar göz önünde bulundurularak projenin
Şartnamesinde yer alan faaliyetler gözden geçirilmiş ve gerekli değişiklikler yapılmıştır.
Birbirini tamamlayan bileşenlerden ilki hizmet sunanların var olan kapasitelerini geliştirmektir. Kapasite gelişimi iki yolla gerçekleştirilecektir.
Bir yandan eğitici eğitimleri/eğitimler yoluyla hizmet sunanların kadına
yönelik şiddet konusunda daha donanımlı olmaları sağlanırken, diğer
yandan çalışma ziyaretleri yoluyla yurt içi ve yurt dışında belirlenen en iyi
örnekler incelenecektir.
Eğitimler ve çalışma gezileri sadece kapasitenin geliştirilmesini sağlamayacak, aynı zamanda hizmet kalitesinin iyileştirilmesi bileşenine de katkıda bulunacaktır. Buna ek olarak geliştirilecek bir izleme ve süpervizyon
mekanizmasıyla hizmetlerin daha kaliteli olması sağlanacaktır. Ayrıca
var olan formların ve iş akışlarının gözden geçirilerek geliştirilmeleri de
hizmet kalitesini artıracaktır.
9
Kadına yönelik şiddet konusunda hizmet sunanlar arasındaki işbirliği ve
koordinasyonun güçlendirilmesi projenin önemli bileşenlerinden birisidir. Diyalog toplantıları yoluyla il eylem planları ve tüm tarafların dâhil
edileceği bir koordinasyon mekanizması geliştirilecektir.
Eğitimler ve Süpervizyon
Proje kapsamında kadına yönelik şiddet konusunda hizmet veren paydaşlara eğitici eğitimleri/eğitimler verilecektir (Tablo 1.1).
Tablo 1.1: Proje Kapsamında Verilecek Eğitimler
Eğitimin Türü/ Katılımcı Sayısı
Kurum/Kuruluş
Eğitim
Eğitici Eğitimi
Süpervizyon Eğitimi
125 (2x5 gün)
125 (3x5 gün)
125
İç İşleri Bakanlığı (Polis)
500 (5 gün)
30 (2 gün)
Sağlık Bakanlığı
200 (5 gün)
30 (2 gün)
ASPB
Adalet Bakanlığı
Aile Mahkemesi
Uzmanları
150 (5 gün)
Yazı İşleri Müdürleri
125 (5 gün)
Adli Tıp Uzmanları
50 (3 gün)
Adalet Akademisi
Öğretim Görevlileri
Belediyenin Danışma
Merkezi Çalışanları
26 (2 gün)
25 (5 gün)
100 (3 gün)
Tablo 1.1’de de görüldüğü üzere ASPB İl müdürlükleri, ŞÖNİM, ilk kabul birimleri ve konukevlerinde çalışan 125 ASPB personeline her birisi
beşer günlük ve 3’ü eğitici eğitimi olmak üzere Tablo 1.2’de yer alan
eğitimler verilecektir:
10
Tablo 1.2:
EĞİTİMLER
EĞİTİMİN İÇERİĞİ
TRAVMA EĞİTİMİ
Bu eğitimde travma, travmatik olaylar, travmatik olayların doğası,
yetişkinlerde ve çocuklarda travma sonrası stres belirtileri, akut
stres bozukluğu, travma sonrası stres bozukluğu, dolaylı travma,
travma sonrası psikososyal müdahale olan bireysel ve grup psikolojik bilgilendirme ve anlamlandırma tekniği konuları ele alınacaktır.
VAKA ÇALIŞMASI VE
TÜKENMİŞLİK
Bu eğitimin ilk iki gününde katılımcıların bireysel ve grup psikolojik
bilgilendirme ve anlamlandırma çalışmalarına ilişkin getirecekleri
vakalar ele alınacaktır. Eğitimin son üç gününde tükenmişliğin tanımı, nedenleri ve önlenmesine ilişkin öneriler ele alınacaktır.
EĞİTİCİ EĞİTİMİ
VE SÜPERVİZYON
EĞİTİMİ
Bu eğitimde daha önce verilen travma eğitimi baz alınarak katılımcıların yetişkin eğitimi ve süpervizyon becerilerinin geliştirilmesi
amaçlanmaktadır.
KADININ
GÜÇLENDİRİLMESİ
Bu eğitimde kadın konukevlerindeki işleyiş ve konukevinde kalan
kadınları güçlendirmek amacıyla yaşam becerilerinin kazandırılmasına yönelik grup çalışmaları ele alınacaktır.
DESTEK ELEMANLARI Bu eğitimde, illerde destek elemanlarına toplumsal cinsiyet, kadına
yönelik şiddet, şiddete maruz kalan kadınla iletişim, mevzuat ve
KYŞ konusunda verilecek verilecek eğitimlerin içeriği ele alınacaktır.
Süpervizyon, meslekte daha deneyimli birisinin daha az deneyime sahip
olan birisi için gözlem yapma, bilgi ve destek verme ve izleme yoluyla
gerçekleştirdiği öğrenme ve gelişim süreci olarak tanımlanabilir. Süpervizyon yoluyla, verilen eğitimlerin ve hizmetlerin kalitesinin arttırılması,
aynı zamanda çalışanların hizmet sunarken karşılaştıkları sorunlarla etkili bir biçimde baş etmeleri amaçlanmaktadır.
11
Kadını Güçlendirme Eğitici Eğitiminin Çıktıları
Eğitimin hedefleri;
• Kadına yönelik şiddet konusunda verilen hizmetlerin kalitesinin iyileştirilmesi amacıyla hizmet sunanların bilgi, beceri ve davranışlarının
gelişmesini,
• Katılımcıların belirlenen eğitimci (formatör) düzeyine erişebilmeleri,
illerde meslektaşlarını eğitebilir ilir hale gelebilmelerini sağlamaktır.
Eğitim programı sonunda katılımcılar;
• Güçlendirmenin tanımını yapabileceklerdir.
• Kadını güçlendirmenin türlerini anlayabileceklerdir.
• Yaşam becerilerinin tanımını yapabilecek ve örnekler verebileceklerdir.
• Şiddete maruz kalan kadınlara yaşam becerilerini öğretmenin önemini
kavrayabileceklerdir.
• Katılımcılar şiddete maruz kalan kadınlara ne tür yaşam becerileri öğretebileceklerini sayabilirler.
• Kendini tanıma becerisini öğrenecek ve uygulayabileceklerdir.
• Stresi yönetme stratejilerini öğrenecek ve uygulayabileceklerdir.
• Karar verme becerisinin adımlarını öğrenebileceklerdir.
• Görüşme tekniklerini öğrenecek ve uygulama yapabileceklerdir.
• Vaka çalışması yoluyla görüşmelerini değerlendirebileceklerdir.
İl Eğitimlerinin Planlanması ve Verilmesi
Tablo 1.2’de yer alan eğitimleri alan ASPB çalışanlarının illerine döndüklerinde kendi illerinde verecekleri eğitimleri planlamaları ve planlamalar doğrultusunda aşağıdaki eğitimleri vermeleri beklenmektedir:
1.Travma Eğitimi: Şiddete maruz kalan kadınla birebir çalışan meslek
elemanlarına verilecek bu eğitim iki gün olarak planlanıp uygulanacaktır. İllerde düzenlenecek Travma Eğitimi’nde Travma El Kitabında
yer alan kuramsal bölüm verilecektir.
2.Kadının Güçlendirilmesi Eğitimi: Kadın konukevi, ilk kabul birimi
ve ŞÖNİM’lerde çalışan meslek elemanlarına verilecek bu eğitim beş
gün olarak planlanıp uygulanacaktır.
3.Destek Elemanları Eğitimi: ŞÖNİM, ilk kabul birimleri ve kadın
konukevlerinde çalışan destek elemanları için üç günlük eğitimler
planlanıp düzenlenecektir.
12
İllerde verilecek eğitimlerin, aşağıdaki nedenlerden dolayı eğitim alan iki
eğitimci tarafından verilmesi önemlidir:
 Eğitimciler iki kişi eğitim verdiklerinde birbirlerini gözlemleyebilecekler ve performanslarına ilişkin birbirlerine süpervizyon sağlayabileceklerdir.
 İl eğitimleri bir kişinin veremeyeceği kadar uzun ve kapsamlı eğitimlerdir. Böylelikle eğitimlerin yükü tek bir eğitimcinin üzerine yüklenmeyecektir.
 Özellikle beceri kazandırmada eğitimcilerin uygulamaları önce kendilerinin yapması katılımcıların görerek öğrenmelerini sağlayacaktır.
 Bir eğitimci tıkandığında, bir konuyu unuttuğunda ya da yorulduğunda diğeri devreye girecek ve eğitimin sekteye uğramasını engelleyecektir.
 Grup çalışmalarında gruplara yeterli desteği sağlayabileceklerdir.
Eğitimlerde interaktif teknikler kullanılması ve aktif katılım gerekmesi nedeniyle, eğitimlere en fazla 20-25 katılımcının katılması önerilmektedir.
Bu sayının üzerindeki, katılımcı sayısı etkinliklerin yapılmasını zorlaştıracak ve bu nedenle eğitimin istenen etkisi sağlanamayacaktır.
İl Eğitimlerinin Düzenlenmesi
İllerde verilecek eğitimlerde katılımcılara tanışma, beklentilerin alınması
ve grup kurallarının belirlenmesini takiben ön test ve eğitimin sonunda
son-test uygulanacaktır. Birbirinin aynısı olan bu testlerin uygulanmasındaki amaç, eğitimin etkili olup olmadığının anlaşılmasıdır. Diğer bir deyişle eğitimin katılımcıların bilgi ve beceri düzeylerinde bir değişikliğe yol
açıp açmadığını öğrenebilmektedir. Etkili bir eğitimin katılımcıların bilgi
ve beceri düzeylerini arttırdıkları bir eğitim olması beklenir. Uygulanacak
testler, testlerin veri girişinin ve analizinin nasıl yapılacağı kılavuzun Değerlendirme Bölümünde yer almaktadır.
İl Eğitimlerinin Raporlanması
Eğitimcilerin illerde yaptıkları eğitimi raporlamaları beklenmektedir. Rapor formatı Değerlendirme Bölümünde yer almaktadır. Bu formatta yer
alan başlıkların eksiksiz olarak doldurulması, ön ve son-testlerin analizleri ile katılımcı listelerinin de rapora eklenmesi önemlidir.
13
5 Günlük Eğitici Eğitimi Programı
OTURUM
GÜN 1
09. / 09.
Kayıt
09. / 09.
Açılış Konuşmaları
09. / 10.
10.00 / 10.15
Aile İçi Şiddetle Mücadele Projesi’nin Tanıtımı
ARA
00
30
45
30
45
00
10.15 / 11.15
1
11.15 / 11.30
11.30 / 13.00
ARA
2
13. / 14.
00
3
15. / 15.
15
4
17. / 17.
00
Isınma/ Kendini Tanıma I
ARA
30
15.30 / 17.00
Kadını Güçlendirme Yaklaşımı ve Yaşam Becerileri
ARA
00
14.00 / 15.15
Tanışma, Beklentilerin Alınması, Grup Kurallarının Belirlenmesi, Öntestin Uygulanması
Kendini Tenıma II
Günün Değerlendirmesi
15
OTURUM
09. / 10.
30
45
5
10. / 11.
45
6
12.30 / 13.30
13.30 / 15.00
Isınma/ İletişim Becerileri I
ARA
00
11.00 / 12.30
GÜN 2
İletişim Becerileri II
ARA
7
15.00 / 15.15
Isınma/ Karar Verme Becerisi
OTURUM
09.30 / 11.00
9
11. / 11.
00
10
12.30 / 13.30
13.30 / 15.00
15.00 / 15.15
Isınma/ Stresle Baş Etme I
ARA
15
11.15 / 12.30
GÜN 3
Stresle Baş Etme II
ARA
11
Stresle Baş Etme III
OTURUM
09.30 / 11.00
13
11. / 11.
00
14
12. / 13.
30
Görüşme Teknikleri II
ARA
30
13.30 / 15.00
Isınma/ Görüşme Teknikleri I
ARA
15
11.15 / 12.30
GÜN 4
15
15.00 / 15.15
Isınma/ Görüşme Teknikleri III
GÜN 5
OTURUM
09.30 / 11.00
16
11.00 / 11.15
11. / 12.
15
30
ARA
17
12.30 / 13.30
13. / 15.
30
00
15. / 16.
15
Vaka Çalışması
ARA
18
15.00 / 15.15
15
Isınma/ Vaka Çalışması
Isınma/ Vaka Çalışması
ARA
19
Son testin Uygulanması, Eğitim Değerlendirilmesi ve Kapanış
YAŞAM BECERİLERİ ÖĞRENME
GRUPLARI REHBERİ
2
YAŞAM
BECERİLERİ
NEDİR?
Dünya Sağlık Örgütüne göre, yaşam becerileri, bireylerin günlük yaşamın getirdiği zorlukların ve taleplerin
üstesinden etkin bir biçimde gelebilmelerini sağlayan
uyum sağlayıcı davranışlarına ilişkin becerilerdir. Burada bahsedilen uyum sağlayıcı davranışlar, kişinin
farklı koşullara adapte olmasını yani uyum sağlamasını kolaylaştıran davranışlardır. Psikososyal yeterlik
olarak da tanımlanabilir.
Yaşam becerileri eğitimi aslında çocukları ve gençleri
güçlendirmek ve onları yaşama hazırlamak amacıyla ortaya çıkan ve kullanılan eğitim programlarıdır.
Ancak özellikle şiddete maruz kalan kadınların şiddet
nedeniyle farkına varamadıkları güçlerini ve potansiyellerini açığa çıkararak onları güçlendirmek açısından da uygun bir yaklaşımdır.
Temel yaşam becerilerinin neler olduğu konusunda çeşitli görüşler olmasına rağmen, üç temel kategoride ele
alınabilir (Tablo 2.1).
Tablo 2.1: Yaşam Becerileri Sınıflaması
YAŞAM BECERİLERİ
BİLİŞSEL
BECERİLER
Eleştirel düşünme
becerisi
Problem çözme
becerisi
Karar verme
becerisi
SOSYAL BECERİLER DUYGUSAL/BAŞ
ETME BECERİLERİ
İletişim Becerileri
(etkin dinleme, sözel Duyguların Yönetimi
ve sözel olmayan
Kişisel Farkındalık ve
iletişim, hayır
benlik saygısı
diyebilme, empati,
duyguların ifadesi ve Stresle Baş Etme
geribildirim verme)
Yardım isteme
Atılganlık Becerileri
Çatışma çözme
becerileri
Uzlaşma becerileri
18
Şiddete Maruz Kalan Kadınları Güçlendirmede Yaşam
Becerilerinin Rolü1
İstanbul Sözleşmesi’nde kadına karşı/yönelik şiddet “ister kamu ister özel
yaşamda meydana gelsin, kadınlara fiziksel, cinsel, psikolojik veya ekonomik zarar veya ıstırap veren veya verebilecek olan toplumsal cinsiyete
dayalı her türlü eylem ve bu eylemlerle tehdit etme, zorlama veya keyfi
olarak özgürlükten yoksun bırakma” olarak tanımlanır. Kadına yönelik
şiddet, erkeklerle kadınlar arasındaki güç eşitsizliğinin, yani toplumsal
cinsiyet eşitsizliğinin bir göstergesidir. Dolayısıyla kadına yönelik şiddetin
amacı kadını kontrol etmek ya da baskı altına almaktır.
Kadına yönelik şiddetin kadının ruh sağlığı üzerinde bir dizi olumsuz
etkisi vardır. Bunlar arasında düşük benlik saygısı, utanç ve suçluluk duyguları, özgüven kaybı, değersizlik hissi, sayılabilir. Bu bağlamda şiddete
maruz kalan kadınları yaşam becerileri yoluyla güçlendirmenin amaçları
şöyle özetlenebilir:
a. Şiddetin psikolojik etkilerini hafifletmeye destek olmak,
b. Kadının özgüvenini, benlik saygısını ve yaşamını kontrol etme becerisini yeniden kazanmasına yardımcı olmak,
c. Şiddete maruz kalan kadınların geleceklerini şekillendirmede destek
sağlamak.
Yaşam Becerilerinin Öğretilmesi
Yaşam becerileri eğitiminin üç önemli noktası vardır:
a. Yaşam becerileri eğitiminin temel amacı, sadece kişinin bilgi düzeyini arttırmak değil, aynı zamanda onun bu bilgiyi olumlu davranışa
dönüştürebilmesini sağlamaktır. Yani sadece bilgi vermek yetmez, bu
bilginin mutlaka davranışa dönüşmesi gerekir.
b. Katılımcı, etkileşimi sağlayan öğretim teknikleri kullanılmalıdır. Bu
madde, ilk nokta ile ilintilidir. Bilgiyi davranışa dönüştürmenin en
önemli yolu yaparak, deneyerek öğrenmektir.
c. İşbirliği içinde öğrenme ya da grup öğrenmesi diğer bir kritik noktadır. Çünkü birey yeni öğrenmekte olduğu bir beceriyi en güvenli
bir biçimde grup çalışması yoluyla prova edebilir. Grup çalışmasının
diğer avantajlarını şu şekilde saymak mümkündür:
1
Welcome, Kristen M. Enhancing life skills to women residing at battered women’s shelter : a program development plan. The University of Toledo. 2010
19
I. Katılımcılar her hangi bir konuya ilişkin duygu ve düşüncelerinde yalnız olmadıklarını görürler.
II. Katılımcıların birbirlerinden öğrenmelerini sağlar.
III.Gruplar daha büyük bilgi kaynağıdır.
IV.Grup çalışması yaratıcılığı ortaya çıkarır.
V. Grup çalışması öğrenmeyi ve anlamayı kolaylaştırır. Kişiler grup tartışmalarını daha kolay hatırlarlar.
VI.Grup çalışması sosyal iletişim ve etkileşimi sağlar.
Grup çalışmasının bazı dezavantajları da olabilir. Bunlar:
I. Daha fazla zaman alır.
II. Katılımcılardan bazıları grupta daha fazla baskın olabilir.
III.Kişi kendisini çoğunluğun görüşüne uymaya zorunlu hissedebilir.
IV.Özellikle şiddete maruz kalan kadınların özel bilgilerini paylaşmaları
güvenlikleri açısından riskli olabilir.
Öncelikle şunu bilmemiz gerekiyor: Burada önerilen şekliyle grup
çalışması kişilerin şiddet yaşantılarının ele alındığı destek ya da danışmanlık grupları değildir. Burada amaç, birlikte öğrenmektir. Yani diğer
bir deyişle bu gruplarda, kişilerin yaşantılarına değil, kişinin var olan
potansiyelinin ortaya çıkarılmasına odaklanılır.
Yaşam Becerileri Öğrenme Gruplarının Yürütülmesi
Grup Liderlerinin ve Lider Yardımcının Rol ve Sorumlulukları
Yaşam becerileri öğrenme grupları biri lider diğeri lider yardımcısı olmak
üzere eğitim alan iki meslek elemanı tarafından yürütülmesi önerilmektedir. Lider grubu yönetirken, yardımcı lider, lideri desteklemekten sorumludur. Katılımcıların ihtiyaçlarını karşılamak, örneğin bir katılımcı kendini
kötü hissedip dışarı çıktığında onunla ilgilenmek, eksikleri tamamiamak,
grup çalışması yapılırken lidere destek olmak yardımcı liderin sorumlulukları arasındadır. Lider ve grup liderliği dönüşümlü olarak yapılabilir.
Bir oturumda lider olan diğer oturumda lider yardımcısı olabilir. Ancak,
katılımcılar için akıl karşıtırıcı olacağından bunu aynı oturum içinde yapmamaları önerilir. Örneğin kendini tanıma oturumlarında lider olan,
stresle baş etme oturumlarında lider yardımcısı olabilir.
Liderlerin grup çalışmasında aşağıdaki noktalara dikkat etmeleri gerekir:
• Katılımcılar için sıcak, güvenli ve kabul edici bir ortam yaratmak,
20
• Katılımcıların tümünü grup sürecine dâhil etmek, herkese eşit katılım
hakkı vermek
• Katılımcıların birbirlerine saygılı bir biçimde davranmalarını sağlamak,
• Yukarıdaki maddelerin gerçekleşmesi için grup kurallarının belirlenmesini ve bu kurallara uyulmasını sağlamak,
• Oturum hedeflerinden uzaklaşılmamasını sağlamak,
• Katılımcılara mağdur muamelesi yapmak yerine onların içindeki gücü
dışarı çıkarmalarını desteklemek,
• Katılımcılar ihtiyaç duyduklarında bire bir ilgilenmek ve desteklemek,
• Grup oluşum süreçlerini bilmek ve buna göre uygun davranışlar sergilemek.
Eğer eğitim alan iki meslek elemanı yoksa kurumunuzdan bir meslek
elemanı arkadaşınızdan yardımcı grup lideri olmasını isteyebilirsiniz. Ancak eğitimleri almadığından ondan neleri beklediğinizi net bir biçimde
açıklamanız ve onu grup çalışmalarına hazırlanmasını sağlamanız gerekmektedir. Bunun için:
• Yapacağınız yaşam becerileri oturumunun üzerinden birlikte geçin.
• Yardımcı grup liderinin sorumluluklarını belirleyin.
Oturumdan önce:
• Oturum için gerekli materyali hazırlamak,
• Oturum için mekanı ve oturuş düzenini ayarlamak,
• Oturumda katılımcılar için su ve verilecekse ikramı ayarlamak,
Oturum sırasında:
• Etkinliklerin uygulanmasında lidere yardımcı olmak (çalışma sayfalarını dağıtmak ve toplamak, söylenenleri tahtaya yazmak gibi)
• Zamanı hatırlatmak: Bazen grup lideri zaman yönetimini kaçırabilir.
Ona ne kadar zaman kaldığını hatırlatmak yardımcı liderin görevlerinden birisidir.
• Katılımcıların tepkilerini ve duygu durumlarını gözlemlemek, eğer bir
katılımcının desteğe ihtiyacı varsa grup liderini bu konuda katılımcıların duymayacağı ya da anlamayacağı bir biçimde uyarmak
21
• Bir katılımcı kendini rahatsız hissedip dışarı çıktığında onun peşinden
gitmek ve sakinleşmesini sağlamak. Böyle bir durumda dışarı çıkan
katılımcının su içmesini sağlayın. Su içmek bir şekilde katılımcının dikkatini başka yere vereceği için sakinleşmesini sağlayacaktır. Beraber
sakin bir yerde oturmayı teklif edin. Birşeye ihtiyacı olup olmadığını
sorun. Eğer ağlıyorsa ağlamasına izin verin. Eğer stresli ya da öfkeli gözüküyorsa birkaç kez burnundan derin nefes almasını sağlayın.
Sakinleştiğinde ve hazır olduğunu hissettiğinde grup çalışmasına geri
dönün.
Oturumdan sonra
• Grup lideriyle birlikte değerlendirme yapmak
• Oturuma ilişkin bir rapor hazırlamak. Bu raporda şu başlıklar şu şekilde olabilir:
- Oturumun ismi:
- Katılımcı sayısı:
- Oturumda gerçekleştirilen etkinliklerin isimleri:
- Oturuma ilişkin gözlemler:
- Katılımcılardan alınan geribildirimler
• Grup lideri ile beraber bir sonraki oturumu planlamak ve üzerinden
geçmek.
Yaşam Becerileri Öğrenme Gruplarının Dayandığı Yaklaşımlar
Diğer eğitim ve süpervizyon çalışmalarında olduğu gibi grup çalışmalarının da dayandığı yaklaşımlar Transaksiyonel Analiz ve Çözüm Odaklı
Yaklaşım’dır.
Transaksiyonel Analiz
• Ben İyiyim, Sen İyisin: Ben ben olarak değerliyim ve saygıyı hak
ediyorum, sen sen olarak değerlisin ve saygıyı hak ediyorsun. Zaman
zaman iyi olmayan davranışlar da bulunsak da her ikimiz de öz olarak iyiyiz.
• Herkesin düşünme kapasitesi vardır: Hepimiz düşünebilir ve
yaşamımız için ne istediğimize karar verebiliriz. Başkalarının bizim
için neyin iyi neyin kötü olduğunu söylemelerine ihtiyaç yoktur.
22
• Herkes kendi duygu ve davranışlarından sorumludur: Kimse
bizi belli bir biçimde hissetmeye ya da davranmaya zorlayamaz. Belki
zaman zaman bize baskı kurabilirler ama bu baskıya dayanıp dayanmamak bizim kararımıza bağlıdır.
Çözüm Odaklı Yaklaşım
• Sorundan - Kişiye: Çözüm odaklı yaklaşımda sorunu konuşmaktansa kişiye ve kişinin yapabilirliklerine odaklanmak temel alınmaktadır. Çözüm odaklılık sorunu göz ardı etmek değildir. Tanımlanan
sorun, kişi için sorun teşkil ediyorsa bu bir sorundur. Fakat soruna
odaklanıp bunun neden bir sorun olduğunu irdelemek, sorunun çözümüne katkı sağlamamaktadır. Bunun yerine kişinin bu duruma dair
ne yapacağına, neyi yapmayı tercih ettiğine, potansiyelinde sorunu
yönetmek için neler olduğuna odaklanmak, yani kişiye odaklanmak
bu yaklaşımda temel alınır. “Bu durumu değiştirmek için neler yapabilirsin?”, yaklaşımın temel sorularından biridir.
Örnek:
Asıl olan sorunun kişi için önemi ve anlamıdır. Bu nedenle çözüm
odaklı yaklaşım kişi için sorunun anlamına ve çözümünün kişiye kazandıracaklarına odaklanmaya çalışır.
“Bu sorunu çözüyor olmanın senin için anlamı nedir?”
“Bu çözüm sana ne katkı sağlayacak”
“Bu sorunu çözen kişide neler değişecek veya gelişecek” çözüm
odaklı yaklaşımın soruları veya odaklanmak istediği noktadır.
• Eksikten-Kaynağa: Kişiler çoğunlukla eksikliklerinin farkındadır.
Bu eksikliklere odaklanmak neyi yapamayacaklarına odaklanmayı
beraberinde getirir. Bu da olası çözümleri sınırlar. Bu nedenle yapamadıklarına değil yapabilirliklerine odaklanmak çözüm odaklı yaklaşımın temellerindendir. “Bunu değiştirmek için hangi olumlu özelliğini
kullanabilirsin?”, yaklaşımın temel sorularındandır.
Bir kişi bir zorluk yaşadığında bu zorlukta neleri yapamadığına odaklanmaktan bütünü ve bütünün parçası olan kaynakları göremeyebilir.
Neyi yapamadığına, neyin eksik olduğuna, “… olmadığı için bu zorluk
çözülemiyor.” ifadesine odaklanır. Bu aşamada kendi kaynaklarını göremez. Bu kaynaklar iç ve dış kaynaklar olabilir. Örneğin kişisel becerileri (Benzer sorunları daha önce yönetmiş olmak gibi), sosyal destek
(Çevresinden veya ailesinden destek alabileceği kişiler olması gibi).
• Yanlıştan- Doğruya: Yanlışa odaklanmak yararlı sonuçlar verebilecek olası çözümleri görmenin engellerinden biridir. Kişiler bir gün
içinde binlerce doğru, sayılabilecek kadar az da yanlış yaparlar.
23
Doğru yaptıkları aslında yanlış yaptığı davranışı değiştirebilmesi için
potansiyelini görmesini sağlar. Kişinin yaptığı ya da yapmakta olduğu şeylerden hangisinin yararlı sonuçlar verdiğinin belirlenmesi bu
ilkenin adımlarındandır. ”Neleri etkin uygulayabildin?”, yaklaşımın
sorularından bir diğeridir.
Bir süreç yönetiminde kişi özellikle yanlış yaptığı ana odaklanır. Bu
yanlışın tüm süreç için belirleyici olduğuna odaklanır. Yaşanan bir sorun, bir anla sınırlı değildir ve bu süreçte aslında onlarca, yüzlerce
belki de binlerce an vardır. Örneğin çok güzel bir sunumda yaptığınız
küçük bir hataya odaklanırsanız sunumu güzel kılan unsurları gözden
kaçırırsınız. Oysaki bir sonraki sunumda asıl işinize yarayacak olan,
olumlu ve iyi yaptığınız unsurları hatırlamanızdır.
• Şikâyetten-Tercih edilen geleceğe: Şikâyet çoğu zaman bir sorunu yönetmenin önündeki en büyük engeldir. Şikâyet etmek çözümsüzlüğe odaklanmaktır. Kendinden diğerinden ve ortamdan şikâyet eden
kişi çözümden uzaklaşır. Şikayet ettiği şey yerine neyi istediği, neyi
yapmayı tercih ettiğine odaklanmak çözüme doğru bir adım atmanın
en kritik aşamalarından biridir. ”Bu durumu değiştirmek için neyi yapmak istersin?” sorusu önemlidir ve beraberinde değişimi getirebilir.
Kişiler sorunla karşılaştığında kurban rolüne girme eğiliminde olabilirler. Örneğin “Raporlar hep geç kalıyor. Bu insanlara ne yaparsam
yapayım bu kişiler değişmez.” Diyen bir kişiyi çözüm odaklı soru ve
yöntemleri kullanarak öncelikle bu kurban ve şikâyet eden kişi durumundan çıkararak. “Ne yaparsan raporlar zamanında yazılır?” “Ne
olursa kişiler zamanında raporlarını yetiştirilebilir?” “Sistemde ne
daha farklı olur ise raporlar zamanında yazılır?”. “Gelecek sefere raporların zamanında yazılması için neye gerek var?” noktasına taşımak
gerekir.
• Hareketsizlikten - Harekete: Hareketsiz kalmak var olan durumu
kabullenmek demektir. Hareket olmadan çözüm veya değişim gelmesini beklemek anlamlı değildir. Bu nedenle çözüm odaklı yaklaşım
harekete odaklanır. Çünkü değişim hedeflidir ve değişim ancak hareket ederek gelebilir. ”Bu durumu değiştirmek için ilk küçük adımın ne
olur?” sorusu değişim hedeflenen sürecin anlamlı sorularından biridir.
24
Şikâyet eden veya kurban rolünde olmak var olan durumun devamına
ve bir harekete geçmemek için mazeretler üretmeye odaklanır. Bu da
kişileri “ben bir şey yapamam” noktasında bırakır. Çözüm odaklı yaklaşım kişileri biraz zorlayarak “Adım atman gerekiyor, adım atmazsan
değişmez, o zaman hangi adım veya adımları atabilirsin” konularında
düşündürmeye odaklanır.
• Sorunların etkilediği kişiden - Sorunları aşan kişiye: ‘Sorunların etkilediği kişi’ ile kendini kurban görmek ve değişime yönelik
kanalları kapatmak kastedilmektedir. Bu nedenle çözüme odaklanan
yaklaşım, kişilerin güçlükleri aşmalarına, neyin yardımcı olduğunu
fark etmeye yönlendirilmeleri amaçlanmalıdır. “Neyi yapman bu durumu değiştir?” değişimi başlatan soru olabilir.
Bir çatışma durumunda iki taraf vardır. Bu çatışmadan yaratan da etkileyen de iki taraftır. Çatışma tek taraflı olmak ve bir kişi diğerinden
daha fazla sorumlu değildir. Kendiniz çatışmanın veya sorunun etkilediği kişi olarak tanımlamak çözüm odaklı bir yaklaşım değildir. Çatışmada kişinin kendi rolünü ve etkileme gücünü fark ettirmek çözüm
odaklılığın zorlayıcı ve çözüme odaklayan yanıdır.
Uygulama
Yaşam becerileri öğrenme grupları oluştururken ve grup uygulamalarında aşağıdaki noktaların dikkate alınması gerekmektedir.
Planlama ve Hazırlık
Grup çalışması ne zaman başlayacak, ne sıklıkta toplanılacak, hangi
gün yapılacak, hangi konular ele alınacak, kimler katılacak, nerede,
ne zaman yapılacak gibi konuların planlamaya dâhil edilmesi gerekir.
Planlama yaparken şu noktaları akılda tutmakta yarar vardır:
•Grup liderlerinin belirlenmesi: Grubu yönetecek meslek elemanlarının ve grup içindeki görev dağılımlarının belirlenmesi gerekir.
•Kapalı grup yapma: Gruplar açık grup ve kapalı grup olmak üzere
ikiye ayrılırlar. Açık gruplarda süreç içinde yeni üyeler gruba dâhil
olabilirler. Kapalı gruplar ise sonradan yeni katılımcıların katılmadığı
gruplardır. Üye sayısı azalsa da gruba yeni üyeler katılmaz. Bu çalışma için, katılımcıların güvensizlik hissetmemeleri için kapalı grup
önerilmektedir.
•Katılımcı sayısı: 8-12 kişiyi geçmemelidir.
•Süre ve sıklık: Oturumların süresinin 90 – 120 dakika arasında
olması uygundur. Bu süreyi geçse de yapılan etkinliğin yarım bırakılmaması ve tamamlanması gerekir. Haftada bir kez toplanılması
uygundur, ama koşullar uygunsa iki kez de toplanılabilir.
•Mekân ve Oturuş Düzeni: Rahatsız edilmeyecek ve katılımcıların
rahatça hareket edebilecekleri bir mekânın olması uygundur. Göz
25
kontağı kurmaya elverişli olması açısından daire şeklinde bir oturuş
düzeninin benimsenmesi önerilir. Mekânda grup çalışması boyunca
katılımcılar için su, çay ve bisküvi gibi küçük ikramların bulunması
olumlu bir atmosfer yaratacaktır.
•Eğitim materyalleri: Oturumdan önce kullanılacak tahta, tahta
kalemi, katılımcılara dağıtılacak çalışma sayfaları, kağıt ve kalemlerin hazır edilmesi önemlidir.
Katılımcıların Seçimi
Yaşam becerileri öğrenme gruplarına katılılacak katılımcıları seçerken
aşağıdaki noktaların akılda tutulmasında yarar vardır:
•Birkaç istisna dışında öğrenme gruplarına şiddete maruz kalan tüm
kadınlar katılabilir. Ancak mental retardasyonlu bireyler ve ağır psikiyatrik rahatsızlık tanısı almış ve ilaç kullanan bireyler için öğrenme
grubu uygun olmayabilir.
•Kişilerarası ilişkilerde çatışma yaşayan bireyler için grup çalışması uygun olmayabilir.
• Yaşadığı şiddet nedeniyle akut stres belirtileri gösteren ya da travma
sonrası stres bozukluğuna sahip kadınlar, (durumunun uygun olması
halinde) bireysel psikolojik bilgilendirme ve anlamlandırma görüşmesi
yaptıktan sonra kendi istekleri doğrultusunda gruba dahil edilebilirler.
•Yaşam becerileri öğrenme gruplarına katılımda gönüllülük esas alınmalıdır. Bunun için grup çalışması için uygun olduğunu düşündüğünüz müracaatçılarla bir ön görüşme yapabilirsiniz. Bu görüşmede
grup çalışması hakkında bilgi (grup çalışmasının amacı, süresi vb.)
vermenizin dışında grup çalışmalarına katılma isteğini (gönüllü olup
olmaması) ve motivasyonu gibi konular değerlendirilebilir. Kişinin gönüllü olması önemlidir. Özellikle şiddete maruz kalan kadınlar grup
çalışmalarına katılmaları konusunda zorlanmamalıdırlar.
İlk Oturum
Tüm grup çalışmalarında ilk oturum katılımcıların kendilerini güvende
hissetmeleri açısından önemlidir.
Grup üyelerinin karşılanması: Kendilerini değerli hissetmeleri açısından grup üyelerini sıcak bir biçimde kapıda karşılamanız önemlidr.
Giriş konuşması: Her ne kadar grup çalışması öncesinde gruba katılacak üyelerle bire bir yaptığınız görüşmelerde grup hakkında bilgilen26
dirme yapmış olsanız da yeniden kısaca grup çalışmasının amaçlarını ve
süresini hatırlatmak yararlı olacaktır.
Tanışma ya da kaynaşma: Grup üyeleri birbirlerini tanımıyorlarsa
bir tanışma etkinliği ile başlamak doğru olacaktır. Eğer tanıyorlarsa bir
ısınma etkinliği onların kaynaşmasını sağlayacaktır.
Beklentilerin alınması: Grup üyelerinin ne tür beklentiler içinde olduklarının öğrenilmesi ve bu beklentilerden hangilerinin karşılanıp hangilerinin karşılanmayacağının ifade edilmesi belirsizlik hissinin ortadan
kalkmasına neden olacaktır. Buna ek olarak üyelerin kendilerinin düşüncelerine önem verildiğini hissetmelerini sağlayacaktır.
Grup kurallarının belirlenmesi: Grup üyelerinin kendilerini güvende hissetmesi ve etkin bir grup çalışması yapılması açısından grup kurallarının belirlenmesi önemlidir. Grup çalışmasının başında mutlaka grup
kurallarını katılımcılarla beraber belirlenmesi gerekir. Bu kuralların içinde özellikle gizlilik ve birbirlerinin görüşlerine saygı duyma kurallarının
mutlaka olmasına dikkat edilmesi gerekir.
Oturumları Yapılandırma
Travmatik yaşantılara sahip olan kişiler için oturumlarda bir rutin oluşturulması önemlidir. Bu nedenle oturumların aşağıdaki akışı izlemesi önerilir:
• Oturumda hangi konulara yer verileceğinin açıklanması
• Isınma etkinliği
• Oturum etkinliklerin uygulanması
• Oturumun değerlendirilmesi: Oturumların son 15 dakikası oturumun
değerlendirilmesine ayrılmalı ve grup üyelerinin oturma ilişkin geribildirim vermeleri sağlanmalıdır.
27
EĞİTİM PROGRAMI
3
MODÜL
OTURUM
30
1
Tanışma
1
2
3
4
Modül 1
Modül 2
MODÜL
1
Modül 3
Tanışma
Modül 4
SÜRE
60 dk.
MODÜLÜN HEDEFLERİ
Modülün sonunda katılımcılar:
 Birbirlerinin isimlerini öğrenmiş,
 Eğitime ilişkin endişe ve beklentilerini ifade etmiş,
 Çalışma ilkelerini (grup kurallarını) belirlemiş ve mutabık kalmış olacaklardır.
31
Amaç
MODÜL PLANI
32
Süre
Katılımcıların birbirleriyle tanışıp
kaynaşarak olumlu bir öğrenme
ortamı oluşturulması
15
dk.
1.2
Beklentilerin
Alınması
Katılımcıların varsa eğitimin
kapsamı dışındakini
beklentilerinin erken bir
zamanda fark edilmesi ve
düzeltilmesi
15
dk.
1.3
Grupların
Belirlenmesi
Etkin bir çalışma için grup
kurallarının belirlenmesi
15
dk.
1.4
Ön-Testin
Uygulanması
Eğitimin değerlendirilmesi
15
dk.
1.1
Tanışma
Modül 2
Modül 1
ÖNEMLİ NOT
Materyal
Modül 3
Yaka kartları, renkli
post-itler ya
da renkli A4
kâğıtlar,
büyük beyaz kâğıtlar,
beyaz tahta
kalemleri
(marker),
katılımcı
sayısı kadar
ön-test.
Modül 4
Tanışma oturumu eğitimin gidişatını belirleyen
bir oturumdur. Tanışma etkinlikleri, eğitimde katılımcıların ve eğitimcilerin birbirlerinin isimlerini
öğrenmelerinden çok daha önemli bir rol oynarlar. İlk andan itibaren katılımcıların birbirleriyle ve
eğitimcilerle kaynaşmaları ve olumlu bir öğrenme
atmosferi oluşturulmasına yardım eder. Yetişkinler
kafalarında farklı kaygı ve sorularla eğitime gelebilirler. Tanışma etkinliğini takip eden beklentilerin
ve endişelerin alınması katılımcıların rahatlamasını sağlayarak eğitime ilişkin kaygıların büyük
bir kısmının giderilmesine yol açar. Grup çalışma
ilkeleri (ya da grup kuralları), her hangi bir grubun ve dolayısıyla da etkin bir eğitimin olmazsa
olmazlarıdır. Grup çalışma ilkeleri katılımcıların
birbirleriyle nasıl iletişim kuracaklarını, nasıl çalışacaklarını, anlaşmazlıklara nasıl çözüm bulacaklarını ve eğitim sürecinin nasıl olacağını tanımlarlar. Ayrıca grup çalışma ilkeleri katılımcılar için
eşit bir çalışma ortamı yaratarak çok konuşarak
diğer katılımcıları baskılama ya da eğitimi sabote
etme eğilimi olan katılımcıların kontrol edilmesine
ve çok sessiz katılımcıların varlıklarını ortaya koymasına yardım eder. Tüm bu nedenlerden dolayı
tanışma oturumunun atlamadan burada verildiği
şekliyle uygulanması çok önemlidir.
33
15 dk.
ETKİNLİK 1.1: TANIŞMA
AKIŞ

(Katılımcıları selamlayarak ve kendinizi tanıtarak oturuma başlayın)
1 Hoşgeldiniz! Benim ismim ………. .

(Çalıştığınız kurumu ve görevinizi söyleyin)
2 ……..’da çalışıyorum ve görevim………..Önümüzdeki beş gün
beraber olacağız. Bu beş günlük eğitim, bildiğiniz üzere Aile ve
Sosyal Politikalar Bakanlığı Kadının Statüsü Genel Müdürlüğünün
Ana Yararlanıcı, İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler Genel Müdürlüğünün eş yararlanıcı olduğu Aile İçi Şiddetle Mücadelesi Projesi
kapsamında verilen dördüncü eğitim. Eğitimi sizlere tanıtacağım
ama öncelikle gelin küçük bir tanışma/Isınma etkinliği yapalım.
(Etkinlik 1.1 slaydını açın)
15 dk.
Alternatif Etkinlik 1: SIRAYA GİRME
AKIŞ

(Katılımcılardan ayağa kalkmalarını isteyin).
1 Şimdi sizlerden hiç konuşmadan isminizin baş
harfine göre sıraya girmenizi istiyorum. İşaret
dili kullanabilirsiniz.

(Katılımcıların sıraya girmelerini bekleyin.
Herkese sırayla ismini sorun ve yanlış yerde
duran katılımcıların doğru yerde sıraya girmelerini sağlayın).

(Aşağıdaki yönergeleri vererek birkaç tur
daha oynayın. Ancak katılımcıların bu turlarda da konuşmadan anlaşmalarını sağlayın):
i. Boy sırasına girmek,
34
Materyal
Yok
Modül 1
Modül 2
ii. Doğduğu aya göre sıraya girmek
iii.Yaşa göre sıraya girmek
Modül 3
iv. Çalıştığı yıla göre sıraya girmek
ETKİNLİK 1.2: BEKLENTİLERİN ALINMASI
15 dk.
AKIŞ

(Duvara üzerinde “Beklentiler” yazan bir tahta kâğıdı asın. Her katılımcıya bir tane post
it dağıtın ve henüz bunların üzerine bir şey
yazmamalarını hatırlatın).
Modül 4
Not: Eğer tüm katılımcılar birbirlerini tanıyorlarsa
siz kendinizi tanıttıktan sonra bir ısınma etkinliği
yaptırın.
Materyal
Post –it,
tahta kağıdı
1 Şimdi sizlerden elinizdeki post-itlere bu eğitime
ilişkin bir tane beklentinizi yazmanızı rica ediyorum. Bu beklenti eğitimcilere, öğrenmenize ya
da kendinize ilişkin bir beklenti olabilir. Hangi
beklentinizi yazmak istiyorsanız onu yazabilirsiniz.

(Katılımcılara beklentilerini yazmaları için bir
beş dakika verin.)
2 Bitirenler, beklentilerini “Beklentiler” kâğıdına
yapıştırabilir.

(Tüm katılımcılar beklentilerini yazdıktan
sonra hızlıca beklentileri okuyun ve eğitimin
içeriğinin hangi beklentiye cevap vereceğini,
hangilerine cevap vermeyeceğini belirtin).
35
15 dk.
ETKİNLİK 1.3: GRUP KURALLARININ BELİRLENMESİ
AKIŞ
1 Tüm eğitimlerde yaptığımız gibi grup kurallarımızı kısaca hatırlayalım. Ne tür kurallar olmasını istiyoruz?

36
(Katılımcıların önerdikleri kuralları büyük kâğıdınıza maddeler halinde yazın. Aşağıdaki
kuralların söylendiğinden emin olun):
Gizlilik: Bazen eğitimlerde kendimize ilişkin
özel konular ya da duygular paylaşabiliriz.
Paylaştığımız bu özel konu ya da duygular bu
eğitimde kalmalı, dışarıya taşınmamalıdır.
Dakiklik: Oturumları zamanında başlatmak
ve bitirmek önemlidir. Aksi takdirde programın
gerisinde kalırız.
Birbirimizin görüşlerine saygı: Bir konuda
her birimiz farklı düşüncelere sahip olabiliriz ve
bunu karşımızdakine söyleyebiliriz. Ancak bunu
kavga etmeden, birbirimizi incitmeden yapmamız gerekiyor. Çünkü her birimiz o şekilde düşünmekte özgürüz.
Birbirimizi dinleme: Eğer aynı anda konuşursak birbirimizi duyamayız. Birbirimizi duyamazsak birbirimizi anlayamayız. O yüzden birer
birer konuşmamız önemli.
Katılım: Bu eğitim interaktif bir eğitim, yani her
birimizin katkıda bulunacağı, karşılıklı olarak
birbirimizden öğreneceğimiz bir eğitim olacak.
O yüzden sizlerin aktif katılımları çok önemli ve
değerli.
Elektronik cihazların kullanımı: Oturum sırasında cep telefonlarını kapatmak ya da sesini
kısmak, dizüstü bilgisayar ve notebook gibi cihazları kullanmamak da dikkatimizi oturumlara
vermek açısından çok önemli.
Materyal
Tahta kağıdı
Modül 1
(Katılımcıların önerdikleri kuralları büyük kâğıdınıza maddeler
halinde yazın. Aşağıdaki kuralların söylendiğinden emin olun):

(Kuralları yazdıktan sonra kağıdı bir duvara yapıştırın).
Modül 2

15 dk.
AKIŞ

(Katılımcılara ön-testleri dağıtın ve ne amaçla bu testleri yaptığınızı açıklayın).
Modül 4
ETKİNLİK 1.4: ÖN-TESTİN UYGULANMASI
Modül 3
2 Bu kurallar eğitim boyunca burada asılı duracak. Böylece hem
her zaman hatırlayabileceğiz hem de ihtiyacımız olduğunda yeni
kurallar ekleyebileceğiz.
Materyal
Post –it,
tahta kağıdı
1 Eğitimimize başlamadan önce sizlerin dağıttığım
testleri doldurmanız gerekiyor. Bu testler sizlerin
kadının güçlendirilmesine ilişkin bilgilerinizi ölçmeyi amaçlıyor. Bu önemli, çünkü eğitimin etkisini görebilmek için şimdiki bilgi düzeyinizi bilmemiz gerekiyor ki, eğitimin sonunda elimizde
karşılaştırabileceğimiz veriler olsun. Bu yüzden
bu testi son derece samimi bir biçimde doldurmanız çok önemli.
2 Lütfen hiçbir testin üzerine adınızı yazmayın ama
tüm testlerin üzerine bir rumuz yazmanızı istiyorum. Bu rumuzu unutmayın, son testte yine bu
rumuzu kullanacaksınız.

(Katılımcılara verilerin kesinlikle gizli kalacağını, ham verilerin araştırma ekibinin dışında kimselerle paylaşılmayacağını, araştırma
ekibinin bakanlık veya herhangi bir devlet
kurumunda bağımsız olduklarını hatırlatın).
37
MODÜL
OTURUM
38
1
Şiddete Maruz Kalan Kadını Güçlendirme
2
Kendini Tanıma
3
4
Şiddete Maruz Kalan Kadını Güçlendirme
5
Stresle Baş Etme
1
2
3
4
Modül 1
Modül 2
MODÜL
2
Modül 3
Kadının Güçlendirilmesi İçin
Yaşam Becerileri Eğitimi
Modül 4
SÜRE
9 Oturum
 Güçlendirmenin tanımı yapabilecekler.
 Kadını güçlendirmenin türlerini anlayabileceklerdir.
 Yaşam becerilerinin tanımını yapabilecek ve örnekler verebileceklerdir.
 Şiddete maruz kalan kadınlara yaşam becerilerini kazandırmanın kazandırılabileceğini sayabileceklerdir.
 Katılımcılar şiddete maruz kalan kadınlara ne tür yaşam becerileri
kazandırabilecekleri sayabilirler.
 Kendini tanıma becerisini öğrenecek ve uygulayabileceklerdir.
 İletişim becerileri öğrenecek ve uygulayabileceklerdir.
 Stresi yönetme stratejilerini öğrenecek ve uygulayabileceklerdir.
 Karar verme becerisinin adımlarını öğrenebileceklerdir.
39
Amaç
MODÜL PLANI
Oturum 1
Şiddete Maruz
Kalan Kadını
Güçlendirme
Oturum 2
Kendini Tanıma
Oturum 3
Oturum 4
Karar Verme
Becerisi
Oturum 5
Stresle Baş Etme
40
Güçlendirme yaklaşımına ve
yaşam becerilerine ilişkin genel
bir farkındalık kazandırılması
Şiddete maruz kalan
kadınlara yaşam becerilerinin
kazandırılmasının öneminin
kavranması
Süre
90
dk.
Katılımcıların kendilerini
tanımalarının sağlanması
165
dk.
Katılımcılara iletişim ve
duyguları ifade etme
becerilerinin kazandırılması
180
dk.
Karar verme becerisinin
adımlarının öğrenilmesi
90
dk.
Stresle baş etme tekniklerinin
öğrenilmesi
270
dk.
Modül 1
Modül 2
OTURUM
1
AKIŞ
1 Bu oturumumuzda şiddete maruz kalan kadının
güçlendirilmesi ve yaşam becerilerinin güçlendirmedeki rolünü ele alacağız.
2 Kadının güçlendirilmesi deyince aklınıza neler
geliyor?
90 dk.
Modül 4
ETKİNLİK 2.1: GÜÇLENDİRME YAKLAŞIMI VE YAŞAM BECERİLERİ
Modül 3
Şiddete Maruz Kalan
Kadını Güçlendirme
Materyal
Kadının
Güçlendirilmesi Sunumu, tahta,
tahta kalemi
(Yanıtları alın ve tahtaya maddeleyin).
3 Kadının güçlendirilmesinin tek bir tanımı yoktur. Kadının güçlendirilmesi tanımı kadının ruh
ve beden sağlığı, hakları, eğitimi, sosyal ilişkileri, yasal hakları ve politik boyutu açısından
ele alınmış ve farklı tanımlar ortaya çıkmıştır.
Dolayısıyla kadını güçlendirme, kadının oto
kontrolünü, kişinin kendi güçlerini, özgüvenini,
kişisel tercihlerini, kendi hakları için savaşmayı,
bağımsızlığını, kendi kararlarını verme gücünü
ve özgürlüğünü kapsar.
(Kadının Güçlendirilmesine İlişkin Tanımlar
slaydını sunun).
4 Bu tanımlardan bazıları şöyledir:
•Kadını güçlendirme, kadına kendi hayatına ilişkin kararları verebilmesi için gerekli araçları,
kaynakları ve bilgiyi kazandırmaktır.
•Güçlendirme, kadınların hayatlarının her alanında kendi kimlik ve güçlerini fark etmelerini
sağlayan aktif ve çok boyutlu bir süreçtir.
41
•Kadının güçlendirilmesi, nerede yaşarlarsa yaşasınlar sağlıklı olmaları, ihtiyaçlarının karşılanması, onurlu bir biçimde yaşamaları,
fiziksel, duygusal, sosyal ve ekonomik olarak gelişimlerine izin veren, güvenli ve önemsendikleri bir çevrede yaşamaları ve çalışmaları anlamına gelir.
5 Sosyal hizmetlerde güçlendirme de benzer bir biçimde müracaatçıların kendi yaşamlarının kontrolünü kendi ellerine almalarına
destek olmaktır. Güçlenme dışarıdan verilen bir güç değildir. Güç
kişinin içindedir ve kişi bunu kendisi bulmak zorundadır. Güçlendirme süreci, müracaatçıların, özellikle de şiddete maruz kadınların bu gücü kendi içlerinde bulmalarına destek vermektir.
6 Güçlendirmenin farklı boyutları vardır. Bu boyutlar neler olabilir?
(Yanıtları Alın ve Güçlendirmenin Boyutları slaydını sunun).
7 Güçlendirmenin dört boyutu tanımlanmıştır:
a. Güçlendirmenin kişisel boyutu: Kişisel güçlendirme bireyin yeterlililiğini ve gücünü hissesederek kendi hayatı üzerindeki kontrol
hissinin geliştirilmesini amaçlar. İnsanların tamamen kendisi ve kendisini nasıl algıladığı ile ilgilidir. Kişişel güç kapsamında, yaşamları
üzerinde kontrol duygusuna sahip olmaları, kendilerini değerli ve
aranan, istenen bireyler olarak görmeleri ve kendilerini ‘’iyi’’ olarak
tanımlamaları çok önemlidir. Bu bağlamda kişinin duygusal tepkilerini kontrol edebilmesi, günlük yaşama katılabilmesi, öz güvenini ve
olumlu bir benlik duygusu geliştirmesi için çalışılır.
b. Güçlendirmenin Durumsal Boyutu: Kişinin yeterliliği her durum
için geçerli olan, kesin bir özelliği değildir. Yeterlilik ya da güçlü
yönlerin etkililiği çeşitli durum ya da koşullarda farklılık gösterebilmektedir. Bir durumdaki güçlü yön, bir başka durumda etkisiz kalabilmektedir. Bu durumda mevcut olanaklarla var olan sorunlar
belli bir strateji ile çözümlenmeye çalışılır.
c. Güçlenmenin Kişilerarası İlişkiler Boyutu: Bu boyut bizlerin
diğer insanları etkileme ya da iletişim becerilerimizle ilgilidir. Bu
beceri kaynağını, sosyal statü (ırk, cinsiyet, sınıf) üzerinde oluşturulmuş ya da sonradan kazanılan güçten (yeni pozisyonları garanti altına alma, yeni beceriler öğrenme) almaktadır.
d. Güçlenmenin Sosyo-politik Boyutu: İnsan sistemlerinin sürekli
değişen şartlara ayak uydurabilmesi için süreğen ve zengin kaynak
42
Modül 1
Modül 3
Modül 2
seçeneklerinin gerekliliği ile ilgilidir. Devletin, güçsüz durumda olan
grubu politik olarak desteklemesi gerekmektedir. Kaynakların daha
fazla yapılandırılmasıyla, toplumun karşılaştığı sorunlar daha etkili çözümler getirilebilir. Sosyal güçlendirme sürecinde bizler, birey
ve ailesinin gereksinim duyduğu sosyal destek sistemlerini harekete
geçirmeye, yaşadıkları sosyal sorunlarının üstesinden gelebilmeleri için onları yönlendirmeye, sosyal kurumlar karşısında haklarını
savunmaya, toplum kaynaklarını dezavantajlı birey, aile, grup ve
toplulukların lehine harekete geçirmeye çalışırız.
Modül 4
8 Güçlendirmenin boyutlarından da anlayabileceğimiz gibi kadını
güçlendirmenin beş türünden bahsetmek mümkündür.
(Kadını Güçlendirmenin Türleri slaydını sunun).
a. Psikolojik güçlendirme: Kadını güçlendirmenin bireysel boyutudur. Psikolojik güçlendirme, kişisel kontrol duygusunu, çevreye
ilişkin farkındalığı ve kontrolü uygulamak için gerekli davranışları
kapsar.
b. Sosyal güçlendirme: Sosyal güçlendirme, kadının sosyal ilişkilerini ve sosyal yapılar içinde kadının pozisyonunu güçlendirmektir.
Sosyal güçlendirme, toplumdaki engellilik, ırk, etnik köken, din ya
da cinsiyete dayanan ayrımcılığa odaklanır.
c. Eğitimsel güçlendirme: Eğitim, kadının güçlendirilmesi için en
önemli araçlardan birisidir. Eğitim, kadının özgüvenini, benlik saygısını ve öz-yeterliliğini geliştirir.
d. Ekonomik güçlendirme: Ekonomik güçlendirme, kadının belli
bir özerklik kazanmasını sağlayan üretim etkinliğine katılmasını
gerektirir.
e. Politik güçlendirme: Kadının politikaya ve/veya karar verme mekanizmalarına katılımının sağlanmasıdır.
9 Bu eğitimde bizim amacımız şiddete maruz kalan kadını psikolojik, sosyal ve eğitimsel olarak güçlendirmek için neler yapılabileceğini ele almaktır.
10 Şiddete maruz kalan kadınları güçlendirmek için neler yapıyorsunuz?
(Yanıtları alın ve Şiddete Maruz Kalan Kadını Güçlendirme
slaydını sunun).
43
11 Güçlendirme müracaatçılar ve özellikle de şiddete maruz kalan
kadınlar için etkinlik düzeyinde kalmamalıdır. Güçlendirme bir
yaklaşımdır. Bu yaklaşımda kişi kendi yaşamı için uzman kabul
edilir. Dolayısıyla müracaatçıların deneyimleri ve kişisel kaynakları değerlidir ve mutlaka güçlendirme sürecinde yararlanılmalıdır.
Şiddete maruz kalan kadınlarla çalışırken her fırsatı güçlendirme
için değerlendirmemiz gerekmektedir. Şiddete maruz kalan kadınları güçlendirmenin en önemli fırsatlarından birisi danışmanlık
sürecidir. Bu süreçte kişinin baş etme mekanizmalarını ve kişisel
kaynaklarını belirleyebilir bunları onu güçlendirmek için zenginleştirebiliriz. Diğer bir yol, şiddete maruz kalan kadınlara bireysel
ya da grup çalışmasıyla yaşam becerileri öğretmektir. Bunların
yanında, özellikle kadın konukevlerinde kalan kadınların herkesi
ilgilendiren kararlara katılımlarını sağlamak, bireysel ve kolektif
güçlenmelerine yönelik “sanatla iyileşme” çalışmaları ve çeşitli
eğitimler yürütmek gibi çabalar sarf edilebilir.
12 Güçlendirmenin bir yolu onlara beceriler kazandırmak olduğunu
ifade etmiştik. Yaşam becerileri deyince ne anlıyoruz?
(Yanıtları alın ve Yaşam Becerileri slaydını sunun).
13 Dünya Sağlık Örgütüne göre, yaşam becerileri, bireylerin günlük yaşamın getirdiği zorlukların ve taleplerin üstesinden etkin
bir biçimde gelebilmelerini sağlayan uyum sağlayıcı davranışlarına ilişkin becerilerdir. Burada bahsedilen uyum sağlama kişinin
farklı koşullara adapte olması yani uyum sağlayabilmesidir. Yaşam becerileri eğitimi aslında çocukları ve gençleri güçlendirmek
amacıyla ortaya çıkan ve kullanılan eğitim programlarıdır. Ancak
özellikle şiddete maruz kalan kadınların şiddet nedeniyle farkına
varamadıkları güçlerini ve potansiyellerini açığa çıkararak onları
güçlendirmek açısından da uygun bir yaklaşımdır.
(Tahtaya Bilişsel, Sosyal ve Duygusal/Baş Etme başlıklarını yazın).
14 Yaşam becerilerini bilişssel, sosyal ve duygusal/baş etme becerileri olarak sınıflandırmak mümkündür. Peki, bu başlıklara ne tür
örnekler verebiliriz?
(Yanıtları alın ve tahtaya ilgili başlıklar altına yazın. Yaşam Becerileri Sınıflaması slaydını sunun).
44
Modül 1
 Problem çözme
becerisi
 Karar verme
becerisi
 İletişim Becerileri (etkin
dinleme, sözel ve sözel
olmayan iletişim, hayır
diyebilme, empati,
duyguların ifadesi ve
geribildirim verme)
Modül 3
 Eleştirel düşünme
becerisi
DUYGUSAL BECERİLER/
BAŞ ETME BECERİLERİ
 Duyguların Yönetimi
 Kişisel Farkındalık ve
benlik saygısı
 Stresle Baş Etme
Modül 4
BİLİŞSEL BECERİLER SOSYAL BECERİLER
Modül 2
15 Evet, sizlerin de ifade ettiği gibi yaşam becerilerini şu şekilde sınıflamak mümkündür:
 Yardım isteme
 Atılganlık Becerileri
 Çatışma çözme becerileri
 Uzlaşma becerileri
16 Şiddete maruz kalan kadınları güçlendirme açısından eğitim kapsamında kendini tanıma, karar verme, iletişim ve stresle baş etme
becerilerini ele alacağız. Bu becerilerinin seçilmesinin nedenleri
şiddete maruz kalan kadınların en çok ihtiyaçları olduğu beceriler
olduğunun düşünülmesidir.
17 Peki, şiddete maruz kalan kadınlara yaşam becerilerini öğretmek
neden önemli?
(Yanıtları alın).
18 Kısaca, kadına yönelik şiddetin kadın üzerindeki psikolojik etkilerini hafifletmek için. Bizler biliyoruz ki, kadına yönelik şiddet kadının
benlik saygısını, kendine güvenini ve kontrol duygusunu elinden
alıyor. Yaşam becerileri öğretmekteki amaç, bu hasarı tamir etmeye ve onu güçlendirerek psikolojik bütünlüğünü korumaya çalışmaktır.
(Yaşam Becerileri Eğitimininde Kritik Noktalar slaydını sunun)
a. Yaşam becerileri eğitiminin temel amacı, sadece kişinin bilgi düzeyini arttırmak değil, aynı zamanda onun bu bilgiyi olumlu davranışa dönüştürebilmesini sağlamaktır. Yani sadece bilgi vermek
yetmez, bu bilginin mutlaka davranışa dönüşmesi gerekir.
45
b. Katılımcı, etkileşimi sağlayan öğrenme ve öğretme teknikleri kullanılmalıdır. Bu nokta ilk nokta ile ilintilidir. Bilgiyi davranışa dönüştürmenin en önemli yolu yaparak, deneyerek öğrenmektir.
c. İşbirliği içinde öğrenme ya da grup öğrenmesi diğer bir kritik noktadır. Çünkü birey yeni öğrenmekte olduğu bir beceriyi en güvenli
bir biçimde grup çalışması yoluyla prova edebilir.
19 Yaşam becerilerini grupla öğrenmenin ne tür avantajları olabilir?
(Yanıtları alın ve Yaşam Becerilerini Grupla Öğrenilmesinin
Avantajları slaydını sunun)
i. Katılımcılar her hangi bir konuya ilişkin duygu ve düşüncelerinde
yalnız olmadıklarını görürler.
ii. Katılımcıların birbirlerinden öğrenmelerini sağlar.
iii.Gruplar daha büyük bilgi kaynağıdır.
iv. Grup çalışması yaratıcılığı ortaya çıkarır.
v. Grup çalışması öğrenmeyi ve anlamayı kolaylaştırır. Kişiler grup
tartışmalarını daha kolay hatırlarlar.
vi.Grup çalışması sosyal iletişim ve etkileşimi sağlar.
Bu nedenle bizler şiddete maruz kalan kadınların bu becerileri
grup içinde öğrenmelerini öneriyoruz.
20 Peki, grup çalışmasının dezavantajları olabilir mi?
(Yanıtları alın ve Grup Çalışmalarının Dezavantajları slaydını
sunun).
21 Grup çalışmasının bazı dezavantajları da olabilir. Bunlar:
a. Daha fazla zaman alır.
b. Katılımcılardan bazıları grupta daha fazla baskın olabilir.
c. Kişi kendisini çoğunluğun görüşüne uymaya zorunlu hissedebilir.
d. Özellikle şiddete maruz kalan kadınların özel bilgilerini paylaşmaları güvenlikleri açısından riskli olabilir.
22 Peki, bu sorunların üstesinden nasıl geliriz?
46
Modül 1
Modül 2
(Yanıtları alın ve Grup Çalışmasını Güvenli Hale Getirmenin
Yolları slaydını sunun).
Modül 4
Modül 3
23 Öncelikle şunu bilmemiz gerekiyor. Burada önerilen şekliyle grup
çalışması kişilerin şiddet yaşantılarının ele alındığı gruplar değildir. Burada amaç, birlikte öğrenmektir. Yani diğer bir deyişle bu
gruplar, yaşantı grupları değil, kişinin var olan potansiyelini ortaya
çıkararak yeni beceriler öğrendikleri gruplardır. Bunun yanı sıra
gruplara katılımın gönüllülük esasına dayanması, grup çalışmasının en başında grup kurallarının belirlenmesi, kapalı grup oluşturulması grupları daha güvenli bir hale getirebilir.
(Yaşam Becerileri Öğrenme Grupları Uygulama Koşulları slaytlarını sunun).
47
Modül 1
Modül 2
OTURUM
2
ETKİNLİK 2.2: AYNA AYNA
1 Eğitimin bu ve bundan sonraki yedi oturumunda şiddete maruz kalan kadınlara kazandıracağınız yaşam becerilerinin üzerinden geçeceğiz.
İlk iki oturumumuz kendini tanıma ile ilgili. Şiddete maruz kalan kadınların benlik saygılarının
ve özgüvenlerinin azaldığını biliyoruz. Kendini
tanıma becerisini ele almamızın nedeni benlik
saygılarını ve özgüvenlerini yeniden kazanmalarını desteklemek.
75 dk.
Modül 4
AKIŞ
Modül 3
Kendini Tanıma
Materyal
Tahta, tahta
kalemi, EK 1
2 Kendimizi tanımak neden önemli sizce?
3 Hepimizi özel yapan pek çok özelliğimiz var.
Bunların bir kısmının farkındayız. Örneğin, fiziksel özelliklerimizin. Aynaya bakıp bunları
görebiliriz. Ya da güzel yemek yapıyorsak ve
bunun için sayısız övgü almışsak güzel yemek
yaptığımızı biliriz. Yardımsever olduğumuzu biliriz, çünkü herkesin yardımına koşarız. Ama
bizi biz yapan özelliklerimizin hepsinin farkında
olmayabiliriz. Ya da farkında olsak bile, bunlara çok önem vermeyiz. Oysaki bizi biz yapan
özelliklerimizin farkına varmak ve bu özelliklere
sahip olduğumuz için memnuniyet duymak çok
önemli. Kendimizle gurur duymamızın ya da
olumlu özelliklere sahip olduğumuzu bilmenin
ve bunu ifade etmenin bir sakıncası yok. Bu böbürlenmekten farklı bir şey. Kendimizi objektif
olarak tanımakla ilgili.
49
4 Şimdi sizlere birer boş kâğıt dağıtacağım. Bu kâğıda şimdiye kadar kendinizle ilgili aldığınız övgüleri, duyduğunuz güzel sözleri
hatırladığınız kadarıyla yazmanızı istiyorum. Örneğin birileri size
gözlerinizin ne kadar güzel olduğunu ya da ne kadar güçlü bir
insan olduğunuzu söylemiştir. Bunları hatırlamanızı ve yazmanızı
istiyorum. Bunun için 10 dakikanız var.

(Katılımcılara yazmaları için zaman verin).
5 Süremiz bitti. Kimler paylaşmak ister?

(Katılımcıların paylaşımlarını dinleyin).
6 Peki, bu övgüler ve güzel sözler sizi nasıl hissettirdi?
7 Bizler bazı nedenlerden dolayı bize verilen övgüleri ya da söylenen
olumlu sözleri kabul etmekte zorlanırız. Neden böyle olur sizce?
(Yanıtları alın ve Övgüyü Kabul Etmeme Nedenlerimiz slaydını
sunun).
8 Bize verilen övgüleri almakta zorlanabiliriz, çünkü:
50
a.
Bize böyle öğretilmiştir: Bize gelen övgüler karşısında genellikle şu tip ifadeler kullanabiliriz: “Yok canım, kim olsaydı aynı şeyi
yapardı”, “Teşekkür ederim, o senin güzelliğin”. Çünkü bize gelen
övgüleri kabul etmememiz ya da alçak gönüllü olmamız gerektiği
öğretilmiştir. Oysaki bu sözleri teşekkür ederek kabul etmemizin
hiçbir sakıncası yoktur. Alçak gönüllü olmak, diğerlerini küçük
görmemektir, kendi değerlerimizi olduğundan daha aşağıda görmek değildir.
b.
Hak etmediğimize inanırız: Hepimiz kendimize ilişkin güzel şeyler duymayı hak ederiz. Bunların bize söylenmesinin nedeni bize
değer verilmesidir. Neler yaşamış olursak olalım, her birimiz sevilmeyi, değer ve saygı görmeyi hak ederiz.
c.
Övgüyü veren kişiye ilişkin düşüncelerimiz: Karşımızdaki kişinin kibarlığından ya da bizden bir şey beklediğinden dolayı bizi
övdüğünü düşünebiliriz. Bazen böyle insanlar karşımıza çıkabilir;
ama bize güzel sözler söyleyen her kişinin amacı bu değildir. Gerçekten öyle hissettiği için bizi öven kişilerin sayısı diğerlerinden
daha fazladır.
Modül 1
Modül 2
Övgüye karşılık övgü: Bazen bize bir övgü verildiğinde bunu
kabul edip kendimizi iyi hissetmek yerine hemen bizim de övgüye
karşılık övgüyle cevap vermemiz gerektiğini düşünürüz. Bu aslında
şunu söylemektir: “Ben bu övgünüzü kabul edemem çünkü ben
hak etmiyorum, siz benden daha fazla hak ediyorsunuz”.
Modül 3
d.
9 Şimdi sizlere bir çalışma sayfası dağıtacağım.
(EK 1: Ayna Ayna Çalışma Sayfasını dağıtın).
Modül 4
10 Gördüğünüz gibi bir ayna resmi var. Bu aynanın içine kendinize
ilişkin 5 olumlu bir ifade yazmanızı rica ediyorum. Örneğin, “Ben
iyi bir insanım”, “Ben sevilmeye değer bir insanım” gibi. Bunun
için 10 dakikanız var.
11 Süremiz bitti. Paylaşmak isteyen var mı?

(Katılımcıların paylaşımlarını dinleyin ve teşekkür edin).
12 Sizlerden bu aynayı saklamanızı ve ara ara bu aynayı alıp yazdıklarınızı yüksek sesle okumanızı istiyorum. Aynı zamanda gerçek
aynanın karşısında da bunları yüksek sesle kendinize söylemenizi
istiyorum. Dilerseniz ileride başka şeyler de ekleyebilirsiniz.
13 Kendinizi nasıl hissediyorsunuz?
(Yanıtları alın ve etkinliği bitirin).
Not:Olumlu ifadeler bulmakta zorlanma: Şiddete maruz kalan kadınlar
öz güvenlerinin ve benlik saygılarının zarar görmesi nedeniyle kendilerine
ilişkin olumlu ifadeler bulmakta ve bunları yazmakta zorlanabilirler. Böyle
bir durumda:
 Katılımcılara şunu açıklayın: Her birimiz sadece var olduğumuz için saygıyı hak ederiz. Dolayısıyla biz değerliyiz. Saygı gösterilmeyi ve sevilmeyi
hak ediyoruz.
 Katılımcılardan şu olumlu ifadeleri önce hep birlikte sonra tek tek sizden
sonra tekrarlamalarını isteyin: Ben iyiyim. / Ben değerliyim. / Ben saygı
duymayı hak ediyorum.
 Katılımcılara açıklayın: Önce bu olumlu ifadeleri inanarak söylemeyebilirsiniz. Ama siz söylemeye devam edin. Çünkü bir süre sonra beynimiz bu olumlu ifadeye inanmaya başlayacak ve ona uygun davranışlar
göstermeye başlayacaktır.
51
45 dk.
BİREYSEL ÇALIŞMA
AKIŞ
52

Müracaatçınıza bu oturumda kendini tanımakla ilgili çalışma yapacağınızı açıklayın.

“Kendimizi tanımak neden önemli sizce?”
diye sorarak başlayın. Söylediklerini kendi
sözlerinizle tekrarlayın ve unuttuğu bir şey
varsa ekleyin.

“Şimdiye kadar diğer insanlardan yaptığınız
bir şey ya da dış görünüşünüze ilişkin övgüler
aldınız mı? Neler?” diye sorun. Hatırlaması
için zaman verin. Hatırlamakta zorlanıyorsa
basit örnekler verin. “Güzel şarkı söylediğiniz için, yemekleriniz güzel olduğu için, iyi bir
dinleyici olduğunuz için……” Söylediklerini
kısaca not alın.

“Peki, bu övgülere ya da güzel sözleri alınca
ne tür tepkiler gösterdiniz?” sorusuyla devam edin. Eğer övgüyü almakta zorlandığını
söylerse övgüyü kabul etmeme nedenlerimizi kısaca başlıklar halinde açıklayın. “Bu
nedenlerden hangisi sizin için geçerli olabilir
sizce?” diye sorun. Övgüleri hak ettiğimizi ve
bunları kabul etmenin bir sakıncası olmadığını açıklayın.

Ayna Ayna Çalışma Sayfasını verin ve doldurmasını sağlayın.

Bu çalışmaya ilişkin neler hissettiğini sorun.

Son olarak bir sonraki oturuma kadar kendisine ilişkin yazdığı olumlu ifadeleri günde
en az bir kez okumasını ve bir kez de ayna
karşında söylemesini ev ödevi olarak verin.
Materyal
Yok
Modül 1
Modül 2
Modül 4
Ayna Ayna
Çalışma
Sayfası
Modül 3
EK-1
53
75 dk.
Alternatif Etkinlik 1: BENİ BEN YAPAN ÖZELLİKLERİM
AKIŞ
1 Kendimizi tanımak neden önemli sizce?
2 Hepimizi özel yapan pek çok özelliğimiz var.
Bunların bir kısmının farkındayız. Örneğin, fiziksel özelliklerimizin. Aynaya bakıp bunları
görebiliriz. Ya da güzel yemek yapıyorsak ve
bunun için sayısız övgü almışsak güzel yemek
yaptığımızı biliriz. Yardımsever olduğumuzu biliriz, çünkü herkesin yardımına koşarız. Ama
bizi biz yapan özelliklerimizin hepsinin farkında
olmayabiliriz. Ya da farkında olsak bile, bunlara çok önem vermeyiz. Oysaki bizi biz yapan
özelliklerimizin farkına varmak ve bu özelliklere
sahip olduğumuz için memnuniyet duymak çok
önemli. Kendimizle gurur duymamızın ya da
olumlu özelliklere sahip olduğumuzu bilmenin
ve bunu ifade etmenin bir sakıncası yok. Bu böbürlenmekten farklı bir şey. Kendimizi objektif
olarak tanımakla ilgili.
3 Şimdi sizlere boş bir kağıt dağıtacağım. Bu kağıtlara sizi özel yapan 25 özellik yazacaksınız.
Bunların çok büyük şeyler olmasına gerek yok.
Sadece sizi anlatsın yeter. Bu özellikler şunlar
olabilir:
a. İyi yaptığınızı düşündüğünüz şeyler olabilir: Örneğin “çok iyi temizlik yaparım”, “insanları iyi
tanırım” gibi.
b. İyi bildiğiniz konular: Örneğin” çiçek yetiştirmeyi iyi bilirim” gibi.
c. Kendinizle gurur duyduğunuz ya da hoşnut olduğunuz konular: Örneğin: “Çocuklarımı iyi
yetiştirdim” gibi.
d. Yetenekleriniz: “Çok iyi şarkı söylerim” gibi.
54
Materyal
Yok
Modül 1
(Katılımcıların düşünmeleri ve 25 özelliği yazmaları için 10
dakika verin. Bazı katılımcılarınız hiçbir şey bulamadıklarını
söyleyebilir. Eğer katılımcılar birbirlerini tanıyorlarsa gruptan o
katılımcının olumlu özelliklerini söylemelerini isteyin).
Modül 3

Modül 2
e. Kişiliğinizin olumlu özellikleri: Yardımseverim, arkadaş canlısıyım,
güçlüyüm gibi.

Modül 4
4 Sanıyorum hepimiz bitirdik. Hadi, yazdıklarımızı paylaşalım. Kim
başlamak ister?
(Katılımcıları dinleyin ve her paylaşımdan sonra katılımcıyı alkışlayın).
5 Paylaşımlardan sonra şu soruları tartışın:
a. Bu kadar çok olumlu özelliğiniz olduğunuzu biliyor muydunuz?
b. Kendinizi nasıl hissediyorsunuz?
6 Yaptığınız listeleri saklamanızı istiyorum. Çünkü kendimizi kötü ya
da başarısız hissettiğimiz zamanlarda bu özelliklerimizin olduğunu
unuturuz. Bunları hatırlamak kendimizi iyi hissettirebilir.

(Okuma yazma bilmeyen katılımcılarınız varsa bu özellikleri
sözel olarak çalışın).
7 Etkinliğin bireysel uygulamasını da aynı şekilde yaptırabilirsiniz.
55
75 dk.
Alternatif Etkinlik 2: EN BEĞENDİĞİM ÖZELLİKLERİN
AKIŞ

(Herkesin sırtına bir A4 kâğıdı yapıştırın).
1 Şimdi herkesin sırtına bir kağıt yapıştıracağım.
Herkes istediği kişinin arkasına o kişinin beğendiği bir özelliğini yazacak. Ama unutmayın
yazdığınız şeyde samimi olmanız ve olumlu bir
özellik yazmanız çok önemli. Olumsuz bir özellik yazmayacaksınız.
(Katılımcılara 5 dakika verin).
2 Süremiz bitti. Herkes sırtındaki kâğıdı alsın ve
içinden yazılanları okusun.
(Katılımcılara okumaları için 1-2 dakika verin).
3 Yazılanlara ilişkin duygularını paylaşmak isteyen var mı?

(Katılımcıların paylaşımlarını dinleyin ve teşekkür edin).
4 Bu etkinliğin bireysel uygulamasını, müracaatçının dışarıdaki hayatını (onu tanıyan insanların
neler diyeceklerini) kontrol edemediğimiz için
önermiyoruz.
56
Materyal
Katılımcı
sayısı kadar
A4 kâğıdı,
seloteyp,
kalem
Modül 1

(Tahtaya kökleri, dalları, meyveleri ve tomurcukları olan büyük bir ağaç resmi çizin. Çiziminizin basit olmasına dikkat edin).
Tahta, tahta
kalemi, katılımcı sayısı
kadar A4
kağıdı, pastel boya.
Modül 3
1 Sizlere kağıt ve boya dağıtacağım ve bir ağaç çizmenizi isteyeceğim. Unutmayın bu bir resim yarışması değil. O yüzden çizimlerinizin mükemmel
olması gerekmiyor. Sadece ağaca benzesin yeter.
Materyal
Modül 4
AKIŞ
Modül 2
90 dk.
ETKİNLİK 2.3: YETİŞKİN AĞACI1
2 Sizlerin de benim çizdiğim gibi kökleri, dalları,
meyveleri ve tomurcukları olan bir ağaç çizmenizi
istiyorum. Resminiz bittiğinde boyaları elinizden
bırakın ki ben bitirdiğinizi anlayabileyim.1
(Katılımcılara ağaçlarını çizmeleri için zaman
verin).
3 Bu bizim yaşam ağacımız. Kökler bizim geldiğimiz ailemizi ya da geldiğimiz toplumu yansıtıyor.
Şimdi bu köklere geçmişinizde sizi etkileyen kişi
ya da nesnelerin isimlerini yazın.

(Tahtaya dönün ve kök kısmına bazı örnekler
yazın. Bunlar uydurma ya da gerçekten sizin
geçmişinizde olan isimler olabilir).
4 Bu kişiler örneğin anneniz, babanız, diğer aile
üyeleri, bir öğretmeniniz, bir komşu abla, çocukluğunuzun geçtiği ev, okulunuz olabilir. Yine
yazmanız bittiğinde lütfen boyalarınızı elinizden
bırakın.
(Katılımcıların çalışmaları için zaman verin).
5 Şimdi gövdeye gelelim. Gövde bizim bugünkü
yaşamımızı temsil ediyor: yaptığımız iş, beraber
yaşadığımız kişiler, ailemiz, içinde bulunduğumuz
toplum.
(Yine tahtadaki kendi resminize dönün ve
bugünkü yaşamınızı temsil eden birkaç örnek yazın).
1
Medica Mondiale. Training Manual for Women‘s Empowerment
(Advanced Level) 2013.
57
6 Yazmanız bittiğinde lütfen boyalarınızı bırakın.
7 Şimdi meyvelere gelelim. Meyveler bizim şimdiye kadar başardığımız
şeyler. Yaşamımızda iyi yaptığımızı düşündüğümüz şeyleri arıyoruz. Örneğin anne olmak, çocuklarımızı iyi yetiştirmek, bir okul, bir kursu bitirmek, ehliyet almak gibi. Yazmanız bittiğinde lütfen boyalarınızı bırakın.
8 Son olarak tomurcuklarımıza bakalım. Bunlar bizim gelecekteki
umutlarımızı, büyük ya da küçük yapmak istediklerimizi temsil ediyor.
Örneğin, bir işe girmek, bilgisayar kullanmayı öğrenmek gibi. Yazmanız bittiğinde lütfen boyalarınızı bırakın.
9 Şimdi sizlerden üçlü gruplara ayrılmanızı ve resimlerinizi arkadaşlarınızla paylaşmanızı istiyorum. Grup kurallarımızı unutmayalım. Birbirimizi dinleyeceğiz, görüşlerimize saygı duyacağız vb. Herşeyi paylaşmak zorunda değilsiniz. Paylaşmak istediğiniz kadar paylaşmanız
yeterli.
(Katılımcılar 15-20 dakika paylaşmaları için zaman verin. Eğer
paylaşımları sürüyorsa ilave bir 10 dakika daha verin).
10 Şimdi yerlerimize dönelim. Şu soruları tartışın:
a. Ağaçlarınızı çizmek kolay mıydı? Zor muydu?
b. Çizimlerinizi paylaşırken neler hissettiniz?
c. Arkadaşlarınızı dinlerken neler hissetiniz?
11 Ağaçlar güçlüdür. Kökleriyle toprağa sıkı sıkıya bağlıdır. Tüm hava şartlarına rağmen onlar yaşamaya devam ederler. Belki yapraksız ya da
meyvesiz kaldıkları mevsimler olabilir ama uygun koşullarda yeniden
yeşerip meyve verirler. İşte bizler de tıpkı bu ağaçlar gibi güçlüyüz.
12 Bu etkinliği bireysel olarak da yaptırmanız mümkün. 3. maddeden
10. maddeye kadar aynı yönergeleri verin. Ağacı tamamladıktan
sonra şu soruları sorun:
a. Ağacını tamamlamak kolay mıydı zor muydu? (Eğer zorlandıysa)
Nerelerde zorlandın?
b. Yaşamımızın ağaçla nasıl bir benzerliği var? (Son olarak 13.maddedeki açıklamayı yaparak bitirin).
58
Modül 1
Tahta, tahta
kadar kağıt
ve kalem.
Modül 3
1 Her ne kadar zaman zaman kendimizi yalnız
hissetsek de bizler yalnız değiliz. Bir derdimiz olduğunda, kendimizi üzgün, yalnız ya da stresli
hissettiğimizde güvenebileceğimiz ve destek alabileceğimiz kişiler vardır. Güven duymamız çok
önemli.
Materyal
Modül 4
AKIŞ
Modül 2
90 dk.
ETKİNLİK 2.4: DESTEK SİSTEMLERİ
2 Tahtaya üç tane iç içe geçmiş halka çizin. Burada
gördüğünüz gibi içiçe geçmiş üç tane daire var.
İçerideki daire bizim destek alabileceğimiz ve güvendiğimiz aile bireylerini temsil ediyor.
(En içteki halkaya Aile Bireyleri yazın).
3 İkinci daire bizim destek alabileceğimiz yakın çevremiz. Yakın arkadaşlarımız buraya giriyor.
(İkinci halkaya Yakın Arkadaşlar yazın).
4 En dış halka ise bize biraz daha uzak olan ama
destek vereceğini bildiğimiz kişiler. Örneğin komşularımız, akrabalar ve bize destek verebilecek
diğer kişiler.
(En dış halkaya Komşular, Akrabalar ve Diğer Kişiler yazın).
5 Şimdi sizlerden tıpkı benim çizdiğim gibi üç tane
daire çizmenizi ve size destek vereceğini düşündüğünüz kişileri isimleriyle birlikte uygun gördüğünüz yerlere yazmanızı istiyorum.
59

(Katılımcıların çalışması bittikten sonra aşağıdaki soruları tartışın):
a. Destek alacağınız kişileri bulmak kolay mıydı zor muydu?
b. Diğerlerinden destek alma konusunda neler düşünüyorsunuz?
c. Destek alabilecek kişilerin olması size neler hissettiryor?
6 Yalnız olmak zorunda değiliz. Herşeyi kendi başımıza çözemeyiz. Zaman zaman başkalarının desteğine ihtiyaç duymamız son derece doğal. İhtiyacımız olduğunda destek istemek bizim yetersiz olduğumuzu
göstermez, aksine ihtiyacımızın ne olduğunu bilmek ve bu ihtiyacı
karşılamak için harekete geçmek bizi güçlü kılar. Ancak hep ifade
ettiğimiz gibi bu kişilerin güvendiğimiz kişiler olması, bizim anlattıklarımızı başkalarıyla paylaşmaması önemli.
Not: Bu etkinlikte amaç şiddete maruz kalan kadınların kendi destek sistemlerinin farkına varmalarını sağlamaktır. Destek sistemlerinde kimler olduğunu ne bizim ne de diğer katılımcıların bilmesine gerek vardır. Aksine
katılımcıların güvenlikleri gereği destek sistemlerine kimlerin isimlerini yazdıklarını sormaktan kaçınmamız gerekmektedir.
7 Bu etkinliği bireysel olarak da yapmanız mümkün.
60
Modül 1
Modül 2
OTURUM
3
AKIŞ
1 Bu ve bundan sonraki iki oturumda iletişim becerilerini ele alacağız. Ancak burada birkaç etkinlik uygulayacağız. Sizler illerinizde gruplarınızı yaparken bu kısımda yer alan tüm etkinlikleri
uygulayabilirsiniz. Buradaki bilgiler çoğunuzun
iyi bildiği konular. Ama unutmayın biz bu beceriyi şiddete maruz kalan kadınların kazanmalarını
sağlayacağız. O yüzden en basitinden başlayıp
beceriyi geliştirmemiz gerekiyor.1
90 dk.
Modül 4
ETKİNLİK 2.5: İLETİŞİMİN TANIMI, SÖZEL VE SÖZEL OLMAYAN İLETİŞİM1
Modül 3
Materyal
Tahta, tahta
kadar A4
kağıdı, kalem
2 Bir ısınma etkinliği ile başlayalım. Etkinliğimizin
adı İki Doğru Bir Yanlış. Herkes kendine ilişkin
iki doğru bir de yanlış bir yazsın. Sonra paylaşmak isteyenlerle yazdıklarını paylaşacağız
ve yazdıklarından hangisinin yanlış olduğunu
bulmaya çalışacağız.
(Katılımcılara yazmaları için zaman verin).
3 Kimler paylaşmak ister?

(Katılımcıların paylaşımlarını dinledikten
sonra şu soruları tartışın ve tahminleri alın).
4 Sizce ……….. (Katılımcının ismini söyleyin)
bize verdiği bilgilerden hangisi yanlış?
5 Tahminler bu yönde. Bize verdiğin hangi bilgi
yanlıştı?
1
Bu etkinlik, “Department of Education, Culture and Employment,Government of the Northwest Territories, Communication Skills Instructional Resource (2012)” materyalinden uyarlanmıştır.
61

(Katılımcının cevabını alın ve paylaştığı için teşekkür edin, 3-4
katılımcının daha paylaşımında bulunmasını sağlayın).
6 Peki, yanlış olan bilgiyi nasıl anladık?
7 Bizlerin sadece ne söylediği değil, nasıl söylediğimiz de önemlidir.
Bazılarımız yanlış bilgiyi verirken güldü, bazılarımız göznü kaçırdı,
bazılarımız yanlış bilgiyi söylerken inandırıcı değildi, değil mi?
8 İletişim deyince ne anlıyoruz?
9 İletişim “En yalın tanımıyla bir bilgiyi karşımızdaki kişiyle paylaşmaktır”. Peki, bu bilgiyi hangi yollarla paylaşırız?
10 Bir bilgiyi sözel bir biçimde, yani konuşarak aktarabiliriz. Sözel
olmayan bir biçimde anlatabiliriz. Çoğunlukla sözel ve sözel olmayan iletişimi birlikte kullanırız. Bunun dışında yazarak iletişimde bulunuruz değil mi? Örneğin telefonlarımızdan mesajlaşmak,
mektup yazmak ya da sosyal medyada bir konuya ilişkin görüşlerimizi paylaşmak gibi.
11 Peki, ne tür sözel olmayan iletişim biçimleri sayabiliriz?
12 Yüz ifademiz, mimiklerimiz, duruşumuz, el kol harketlerimiz, oturuşumuz, karşımızdaki kişiyle göz kontağı kurmamız ya da kurmamamız, ses tonumuz, hatta sessiz kalmamız bile sözel olmayan
iletişime girer.
13 Karşımızdakinin beden dilini okumamız önemlidir. Diyekim ki, bir
arkadaşınızdan bir şey isteyeceksiniz. Yanına gittiğinizde sinirli bir
biçimde telefonda konuştuğunu görüyorsunuz ve duyuyorsunuz.
Ondan ne istediğiniz söylemek için sessizce konuşmasının bitmesini bekliyorsunuz. Size birkaç sorum olacak:
a. Bu durumda arkadaşımıza isteğimizi söylediğimizde bize nasıl tepki vermesi muhtemeldir?
62
Modül 1
Modül 2
b. İstediğimizi söylemek yerine “Bir şey mi oldu? Konuşmak ister misini?” desek ne tür tepkiler alabiliriz?
Modül 3
c. Karşınızdaki kişinin beden diliniz okuduğunuz bir anı hatırlıyor musunuz? Ne oldu? Ne yaptınız? O kişiye nasıl yaklaştınız?
Modül 4
14 Eğer bizler karşımızdakinin beden dilini okumayı bilirsek o kişiye
ona göre yaklaşırız. Örneğin biraz önce anlattığım örneğe geri
dönecek olursak o arkadaşımızdan bir şey istediğimizde hem isteğimizi geri çevirmesi hem de kızgınlığını bizden çıkarması muhtemeldir. Ayrıca o kişinin o andaki ihtiyacı bizim isteyeceğimiz
şeyden daha önemli olabilir. İletişimin % 55’inin beden dilinden,
%38’inin ses tonu ve sesimizin yüksek olması, sadece %7’sinin
kullandığımız kelimelerden oluştuğunu biliyor musunuz? Ne düşünüyorsunuz bu konuda?
(Görüşleri alın).
15 İşte bu yüzden beden dilini okuyabilmemiz, diğer bir deyişle konuşulmayanları duymamız önemli.
16 Şimdi açık iletişim kurmanın önemine değinelim. Bir etkinlik yapalım. Kim kayık yapmayı biliyor?

(Bilenlerden birisini seçin).
17 Bana kayık yapmayı tarif eder misiniz? Bunu göstererek değil, sadece tarif ederek öğretmenizi istiyorum.

(Karşılıklı iki sandalyeye oturun).
18 Başlayalım mı?

(Katılımcı size “Önce bir kağıt alalım” diyene kadar hiçbir şey
yapmayın. Bu etkinlikte önemli olan gönüllünün size ne yapacağınızı açık bir biçimde söylediğinde onun dediğini yapmanızdır. Etkinlik bitince şu soruları tartışın):
a. Hangi yönergeler işe yaradı?
b. Hangileri yaramadı?
63
15 dk.
Alternatif Isınma Etkinliği: MERHABA
AKIŞ
1 Hepinizden ayağa kalkmanızı ve bir daire oluşturmanızı istiyorum.
2 Şimdi bir ebeye ihtiyacım var.

(Gönüllülerden birisini seçin).
3 Oyunu açıklıyorum: Bu oyunda farklı şekillerde
“Merhaba” diyeceğiz. Ben ebe olan arkadaşımıza nasıl “Merhaba” diyeceğini elimdeki kâğıttan okutacağım. Sizler de kime “merhaba”
dediğini tahmin etmeye çalışacak.

(Ebe olan katılımcıların şu şekillerde “merhaba” demeleri isteyin):
 İlk kez tanıştığınız birine merhaba deyin.
 Sevdiğiniz iş arkadaşınıza …
 Uzun yıllardır görmediğiniz eski bir arkadaşınıza …
 Gerginlik yaşamış olduğunuz müdürünüze …
 Geç kaldığınız bir toplantıya girdiğinizde, diğerlerine …
 Küçük bir çocuğa …
 Hostes olarak yolculara …
 Yaşlı komşu teyzeye…
64
Materyal
Tahta, tahta kalemi,
katılımcı
sayısı kadar
A4 kağıdı,
kalem
Modül 1
2 Etkin dinleme, bizim tüm dikkatimizi vererek
karşımızdaki kişiyi dinlediğimiz ve ne söylendiğini anlayarak tepkide bulunmamızdır. Etkin
dinlemenin yararları neler olabilir?
Materyal
Tahta, tahta
kalemi,
katılımcı
sayısı kadar
A4 kağıdı,
kalem
Modül 3
1 İletişimin bir diğer önemli unsuru etkin dinlemedir.
75 dk.
Modül 4
AKIŞ
Modül 2
ETKİNLİK 2.6: ETKİN DİNLEME VE İLETİŞİM ENGELLERİ
(Yanıtları alın ve Etkin Dinlemenin Yararları
slaydını sunun).
2 Etkin dinlemenin yararları şu şekilde özetlenebilir. Etkin dinleme bizim:
a. Söylenilenleri anlamamıza yardım eder.
b. Diğerleriyle iletişimimizi kolaylaştırır.
c. Karşımızdaki kişiye saygı duyduğumuzu gösterir.
2 Özellikle ne zaman etkin dinleme yapmamız
önemlidir?
2 Özellikle şu durumlarda etkin dinleme yapmamız önemlidir:
a. Bir sorunu tartışırken,
b. Ne söylendiğini gerçekten anlamanız gerektiğinde (hukuksal haklarınız vb).
c. Bir şey öğrenmeniz gerektiğinde (örneğin yol
tarifi gibi)
d. Bir arkadaş ya da yakınımız bizimle bir sorununu ya da duygularını paylaşırken.
65
2 Bir etkinlik yapalım. Gruptan bir gönüllü arkadaşımız gelebilir mi?

(Uygun oturma pozisyonuna iki sandalye yerleştirin, birine siz
oturun, diğerine de katılımcının oturmasını isteyin).
3 Hoş geldiniz. Sizden son zamanlarda yaşadığınız, sizin için önemli
ve bize anlatabileceğiniz bir konuyu anlatmanızı istiyorum.

(Anlatıcı konuşmaya başladıktan sonra etkin dinleme yönteminin tam tersi davranışlar sergilemeye başlayın. Oturduğunuz
yerde sallanın, göz teması kurmayın, bacaklarınızı sallayın, iç
geçirmeye başlayın; cep telefonuyla oynayın ve arada sırada
‘kulağım sizde, lütfen devam edin’ deyin. Etkin dinleme sırasında yapılmaması gereken ne varsa yapın.)
4 Peki, burada duralım isterseniz. Ne hissettiniz, bize aktarabilir misiniz?
5 Teşekkür ederim.
6 Şimdi yeni baştan deneyelim mi? Hoş geldiniz. Sizden son zamanlarda yaşadığınız, sizin için önemli ve bize anlatabileceğiniz bir
konuyu anlatmanızı istiyorum.

(Anlatıcı konuşmaya başladıktan sonra konuşmanın sonuna
kadar etkin dinleme yapın).
5 Peki, burada duralım isterseniz. Bu kez neler hissettiniz?
(Yanıtları alın. Sonra da gruba dönerek...)
6 İki dinleme biçimi arasındaki fark konusunda neler söyleyebilirsiniz?
10 Etkin dinlemenin bazı adımları vardır.
(Etkin Dinlemenin Adımları slaydını sunun).
11 Biz etkin dinlerken şunları yaparız:
66
Modül 1
Modül 2
a. Yaptığımız her ne varsa bırakır, dinlediğimiz kişiyle göz teması kurarız.
b. Sadece sözlerini dinlemez, aynı zamanda duygularına da dikkat
ederiz.
Modül 3
c. Anlattıklarına karşı samimi bir ilgi gösteririz.
d. Kişinin anlattıklarını kendi kelimelerimizle tekrar ederiz.
e. Daha iyi anlamak için sorular sorarız.
Modül 4
f. Kendi duygularımızın ve görüşlerimizin farkına oluruz.
g. Eğer görüşlerimizi söyleyeceksek dinledikten sonra bunları dile getiririz.
12 Bazen dinlerken farkında olmadan iletişim engellerini kullanırız.
Peki, nedir bu iletişim engelleri? Gelin bir etkinlikle görelim.

(Ortaya halka şeklinde beş sandalye koyun).
13 Beş gönüllüye ihtiyacım var. Kimler gönüllü olmak ister?

(Gönüllü olan kişiler yerlerine oturduktan sonra önceden
hazırladığınız ve üzerlerine “Söylediklerime Gülüp Gülüp
Geçiniz”; “Söylediklerimi Eleştiriniz, Yargılayınız”; “Söylediklerime Aldırış Etmeyiniz, Konuyu Değiştiriniz”; “Benim
Söylediklerim ile İlgili Nasihat Veriniz”; “Her Söylediğimi
Övün” yazılı kâğıtları, yazılanlar okunmayacak şekilde ters
olarak dağıtın ve her üyeden kartları okumadan yakalarına
iliştirmelerini isteyin).
14 Şimdi kendi aranızda bir konu seçerek on dakikalık bir sohbet
yapacaksınız.

(Konuyu seçmelerine izin verin. Örnek konular: trafik, yaz tatili,
sevdiğiniz yemekler olabilir).
15 Bu sohbeti yaparken her katılımcıya yakasında yazdığı gibi geribildirimde bulunacaksınız. Başlayalım.
(10 dakika kendi aralarında sohbet etmelerine izin verin).
16 Süremiz bitti. Neler hissettiniz?

(Her cümle için farklı katılımcıları dinleyin).
67
17 Yakanızda yazılan komutların her birisi aslında bir iletişim engelidir. Bizler iletişim sürecinde yakanızda yazan bu davranışları
yaptığımızda iletişim sekteye uğrar ve karşıdaki kişide biraz önce
yaşadığınız duyguların yaşanmasına neden olur.
18 Gelin bu engellerin ve oluşturacağı duyguların neler olduğunu
görelim.
(İletişim Engelleri slaytlarını sunun).
19 Diyelim ki, bankada ya da başka bir yerde uzun bir süredir kuyrukta bekliyorsunuz. Tam size sıra gelmişken birisi geliyor ve sizin
önünüze geçiyor. Nasıl tepki verirsiniz?
20 Bu olay karşısında bazılarımız hiç sesini çıkarmaz, bazılarımız öfkelenir, bazılarımızsa sakin ve kararlı bir biçimde sıranın kendisinde olduğunu söyler. Peki, hakkımızın yendiğini düşündüğümüz
durumlarda hiç sesimizi çıkarmazsak neler olur?
21 Hakkımızın yendiğini düşündüğümüz durumlarda saldırganca
davranırsak neler olur?
22 Hakkımızın yendiğini düşündüğümüz durumlarda sakin ve kararlı
bir biçimde karşımızdaki hakkımızı korursak neler olur?
23 Bizler istek ve ihtiyaçlarımızı ifade ederken bunu ifade etme şeklimiz çok önemlidir. Üç tip iletişim şekli vardır: Pasiflik, saldırganlık
ve güvenli davranış ya da atılganlık. Şimdi bunların neler olduklarını görelim.
(Pasiflik, Saldırganlık ve Atılganlık slaytlarını sunun).
24 Peki, atılganlık davranışlarını sergilerken “Ben dili” kullanırız. Ben
dilini kullanırken önce rahatsız oduğumuz davranışı söyleriz: “Sen
geç geldiğinde”
68
Modül 1
Modül 2
(Tahtaya yazın).
Modül 3
25 Sonra bu davranışın bizi nasıl etkilediğini söyleriz: “Seni beklemek
zorunda kalıyorum”
(Tahtaya yazın).
Modül 4
26 Davranışın bizde yarattığı duyguyu ifade ederiz: “Kendimi değersizmiş gibi hissediyorum”. Son olarak istediğimiz davranışı söyleriz: “Bir daha geç kalacağın zaman beni arar mısın?”
(Tahtaya yazın).
27 Şimdi şu durumlar için birer Ben dili cümlesi yazmanızı istiyorum:
a. Arkadaşınız sürekli randevularınıza geç geliyor.
b. Taksi şoförü taksiyi çok hızlı kullanıyor.
c. Patronunuz/müdürünüz her hatadan sizi sorumlu tutuyor.
d. Birinin sizin arkanızdan konuştuğunu duydunuz.

(Her cümle için farklı katılımcıları dinleyin).
29 Şimdi sizlere birer post it dağıtacağım. Bu oturumda sizi etkileyen
üç şeyi yazacaksınız.

(Katılımcıların yazmalarını bekleyin ve post-itleri toplayın).
69
45 dk.
BİREYSEL ÇALIŞMA İÇİN ÖRNEK
AKIŞ
70

Müracaatçınıza bu oturumda iletişimle ilgili
çalışma yapacağınızı açıklayın.

“İletişim deyince ne anlıyorsunuz?” diye sorarak başlayın. Müracaatçınız görüşlerini ifade ettikten sonra iletişimin ne olduğunu açıklayın. “letişim deyince bizim diğer insanlarla
bir bilgiyi, bir görüşü, bir duyguyu sözel ya
da sözel olmayan bir biçimde paylaşmamızı
kastediyoruz”.

“Peki, sözel olmayan iletişimden neyi kastediyoruz?” diye sorarak devam edin. Müracaatçınızla sözel olmayan iletişim biçimlerini
tartışın. 8. maddeyi aynen olduğu gibi yapın.

“Diğer insanlarla kolay iletişim kurduğunuzu
düşünüyor musunuz?” diye sorarak devam
edin. Müracaatçınızın varsa hangi konularda zorlandığını örnekler vererek ya da size
göstererek açıklamasını sağlayın. Bu sorunların etkin dinleme ve/veya iletişim engelleriyle ilgili olması muhtemeldir. Etkin dinlemeye ilişkin kısaca bilgi verin nasıl yapıldığını
göstererek öğretin. (Madde 2, 3, 4, 5 ve 6).

Başkalarıyla iletişim kurarken size nelerin
yapılmasından hoşlanmıyorsunuz?” diye
sorarak devam edin. Müracaatçınız cevapladıktan sonra bunların iletişim engelleri
olduğunu söyleyin. Kendisinin bu iletişim
engellerini yapıp yapmadığını sorun. Müracaatçınız eğer bazılarını yaptığını söylerse
diğer insanların o anda neler hissedebileceğini sorun. İletişim engellerinin karşımızdaki
kişilerde yol açtığı duyguları açıklayın.
Materyal
Yok
Modül 1
“Peki, şöyle yapsak nasıl olur?” diyerek atılganlığı kişinin hoşlanmadığı durumlardan birisini rol oynama ile ona gösterin.

Ev ödevi olarak bir sonraki oturuma kadar diğer insanlarla iletişimde en az üç kere atılganlık uygulaması yapıp sonuçlarını
not almasını isteyin.
Modül 2

Modül 3
“Peki, diğerleri bu davranışları yaptığında siz neler yapıyorsunuz?” diye sorun. Bu sorunun amacı müracaatçınızın 3 iletişim biçiminden (pasif, agresif ve atılgan) hangisini kullandığını anlamaktır. Müracaatçınızın verdiği cevaba göre (pasif ya
da agresif) “Peki, bir şey yapmamanız ya da karşıdaki kişiye
kızmanız sonucu değiştiriyor mu?” diye sorun. Müraacatçınız
muhtemelen işe yaramadığını söyleyecktir.
Modül 4

71
Modül 1
Modül 2
OTURUM
4
AKIŞ
1 Bu oturumda karar verme becerisi ele alacağız.
2 Bizler karar verirken şu yollardan birisini tercih
edebiliriz:
a. Karar almama: Başkalarının bizim için karar
vermesini bekleme
90 dk.
Modül 4
ETKİNLİK 2.7: NASIL KARAR VERİRİZ?
Modül 3
Karar Verme Becerisi
Materyal
Tahta, tahta
kadar A4
kağıdı, kalem
b. Çabucak karar verme: Sonuçları üzerinde
düşünmeden acele ile karar verme
c. Güvenli Karar Alma: Karar verirken seçeneklerimizi ve sonuçları göz önünde bulundururuz.
3 Şimdi lütfen dört kişilik gruplara ayrılalım.
Gruplarınızda şu konuları tartışmanızı rica ediyorum. Bu karar verme biçimlerinden ilk ikisi
için kişisel örnekler vermenizi ve sonuçları değerlendirmenizi istiyorum. Olumlu sonuçlar
neydi? Olumsuz sonuçlar neydi? Bunun için 30
dakikanız var.
4 Süremiz bitti. Bu uygulamadan neler öğrendiniz?
5 Grup çalışmasına devam edeceğiz o yüzden
lütfen yerlerinizde kalın.
73
(Etkin Karar Verme Adımları slaydını sunun)
6 Biz karar verirken bazı adımlar takip ederiz. Bu adımlardan ilki
sorunu belirleme, yani karar vermemiz gereken konuyu tanımlama. İkincisi bu konuya ilişkin seçeneklerim neler sorusuna cevap
ararız. Üçüncü aşama seçenekleri değerlendirmektir. Seçeneklerin
avantajlı ve dezavantlı yönleri neler? Dördüncü adım olarak seçeneklerden en uygun olanını seçmektir.
7 Şimdi gruplarınızda her biriniz karar vermek zorunda olduğunuz
bir durumu paylaşın ve bu adımları izleyerek kararlar almaya çalışın. Bunun için de 30 dakikanız var.
8 Süremiz bitti. Nasıl buldunuz etkinliği?
(Yanıtları alın ve oturumu bitirin).
74
Modül 1
45 dk.
AKIŞ

“Kolay mı zor mu karar verirsiniz?” diye sorarak başlayın.

“Geçmişte aldığınız önemli bir karar var
mı?” diye sorararak devam edin. Müracaatçınız anlatırken “Konu neydi?”, “Sonuçları
nasıl oldu?” gibi sorularla konuyu açmasını
sağlayın.

Sonuçları olumsuz olmuşsa neden olumsuz
olduğuna ilişkin düşüncelerini sorun. Eğer
kararı kendisi vermemişse ya da düşünmeden vermişse bu konuda şimdi olsa ne yapacağını sorun.

“Karar vermeniz gereken konular var mı?”
diye sorun. Müracaatçınızın karar verme
adımlarını anlayabilmesi için kolay ya da
orta güçlükte bir konu seçin ve karar verme
adımlarını izleyerek müracaatçınızın bir karar almasına yardım edin.
Yok
Modül 3
Bu oturumda karar verme üzerine konuşacağız.
Materyal
Modül 4

Modül 2
BİREYSEL ÇALIŞMA İÇİN ÖRNEK
75
Modül 1
Modül 2
OTURUM
5
AKIŞ
1 Stresle baş etme ya da stresi yönetmek şiddete
maruz kalan kadınlar için neden önemli bir beceridir?
(Yanıtları alın.)
90 dk.
Modül 4
ETKİNLİK 2.8: STRES VE STRES TEPKİLERİ
Modül 3
Stresle Baş Etme
Materyal
Tahta, tahta
kadar A4
kağıdı, kalem
2 Stresle baş etme şiddete maruz kalan kadınların yaşamlarını sürdürebilmeleri ve psikolojik
açıdan güçlenmeleri için etkin bir araçtır. Bundan sonraki 3 oturumda şiddete maruz kalan
kadınla stresle baş etme konusunda ne tür etkinlikler yapacağınızı göreceğiz. Bunların çoğu
bildiğiniz bilgiler olmakla beraber şiddete maruz kalan kadınlarla bu etkinlikleri nasıl yaptıracağınızı bilmeniz önemli.

(Oturumdan önce üzerinde Stresli ve Stressiz
yazan iki A4 kağıdı hazırlayın)
3 Bu oturumumuzda stresi ele alacağız.
4 Stres deyince ne anlıyoruz?
(Katılımcıların yanıtlarını alın).
5 Bizler fiziksel ve/veya psikolojik zorlanmalar
karşısında kendimizi baskı altında hissederiz ve
bazı fiziksel, duygusal, zihinsel ve davranışsal
tepkiler gösteririz. İşte bu tepkilerin tümü stres-
77
tir. Stres her zaman kötü değildir. Belli bir miktarda stres bizim
yaptığımız işi daha iyi yapmamızı sağlar.
6 Şimdi sizlerden ayağa kalmanızı rica ediyorum.

(Odanın bir köşesine Stresli diğer köşesine Stressiz yazan kağıtları koyun).
7 Sizlere bazı ifadeler okuyacağım. Bu durumların stresli olduğunu
düşünüyorsanız Stresli yazan köşeye, stressiz olduğunu düşünüyorsanız Stressiz yazan köşeye gideceksiniz.
 İş görüşmesi yapmak
 Tanımadığımız bir ortama girmek
 Yeni arkadaşlar edinmek
 Sevdiğimiz birisi için hediye almak
 Daha iyi bir yere taşınmak
 Seyahat etmek
 Sevdiğimiz birisini kaybetmek
8 Şimdi yerlerimize oturalım. Bu küçük etkinlikte neler gördük?
9 Bizler durumlara aynı tepkileri vermeyiz. Bazılarımız için stresli
olan diğerleri için stresli olmayabilir. Aynı şekilde bazılarımız olumlu durumlar karşısında bile stres tepkisi verebiliriz. Örneğin ben
seyahat etmeyi otobüsü ya da uçağı kaçıracağımı düşünüp stresli
bulabilirim. Ya da yanıma neyi alacağımı seçemediğim için seyahat için valiz hazırlamak beni strese sokabilir. Diğer yandan bazı
kişiler için seyahat, yeni yerler göreceği için stresli bir durum teşkil
etmeyebilir.
10 Herhangi bir tehlike anında bizler savaş ya da kaç tepkisi veririz.
Örneğin üzerimize doğru bir araba geldiğini görürsek kendimizi
yolun dışına atarız, yani kaçarız. Asansörde kaldığımızda biri bizim orada olduğumuzu anlasın diye alarm zilini çalabilir, kapıyı
yumruklayabilir ya da bağırarak yardım isteyebiliriz. Yani savaşırız.
Başka örnekler düşünebiliyor musunuz bu konuda?
78
Modül 1
Modül 2
11 Her iki tepkide gerçek bir tehlike anında bizi korur ve hayatta kalmamızı sağlar. Peki, ortada gerçekten yaşamı tehdit eden bir durum yokken bile bu tür tepkiler verirsek neler olur?
Modül 3
Modül 4
12 Tehlikeli bir durum yokken bile bu tür tepkiler vermenin sağlığımız
üzerinde olumsuz sonuçları vardır. Bağışıklık sistemimizi zayıflatır
ve stresten doğan hastalıklara neden olabilir. Doğru karar vermemizi engeller. Dikkatimizi yaptığımız işe veremediğimiz için bizi
kazalara açık bir hale getirir. Son olarak yaşamdan zevk almamızı
engeller. İşte tüm bu nedenlerden dolayı stresle başetmeyi öğrenmemiz gerekmektedir.
13 Şimdi sizlerden son zamanlarda yaşadığınız stresli bir olayı düşünmenizi istiyorum.
(Katılımcıların düşünmeleri için zaman verin).
14 Ne tür fiziksel belirtiler yaşadınız? Örneğin baş ağrısı, kalp çarpıntısı gibi.
15 Kendinizi nasıl hissettiniz?
16 Zihninizden ne tür düşünceler geçiyordu?
17 Ne tür davranışlar sergilediniz? Örneğin içinize kapanmak gibi.
18 Stres bizi çeşitli şekillerde ve düzeyde etkiler. Stresli durumlarda
fiziksel olarak baş dönmesi, halsizlik, uyuşukluk, baş ağrısı, mide
bulantısı, boyun ya da sırt ağrıları, yutkunmada zorluk, kalbimizin
hızlı çarpması, tansiyonumuzun yükselmesi gibi belirtiler gösterebiliriz.
79
19 Stresli durumlarda kendimizi öfkeli, despresif, kaygılı, üzgün hissedebiliriz. Karamsar olabiliriz. Öfke patlamaları görülebilir, duygusal olarak çöktüğümüzü ya da bir boşluk içinde olduğumuzu
hissedebiliriz.
20 Dikkatimiz kolayca dağılabilir, konsantre olmada zorluk yaşayabiliriz. Hatırlamakta zorluk çekebiliriz. Sorunları çözmede zorluklar
yaşayabilir, uygun olmayan kararlar verebiliriz. Kendi kendimize
olumsuz konuşmalar yapabiliriz. Örneğin “Ben çok kafasızım”,
“Bir işe yaramıyorum”, “Ne yapsam olmayacak” gibi. Ya da takıntılı düşüncelere sahip olabiliriz. Örneğin “Bunu yapmasaydım bu
olmayacaktı” gibi.
21 Stresli olduğumuzda içimize kapanabilir kimseleri görmek istemeyebiliriz. Bazımız çok konuşurken bazımız hiç konuşmayabilir ya
da çok az konuşabiliriz. Sigara alkol gibi maddelerin aşırı kullanımı söz konusu olabilir. İştahımız kesilebilir ya da tam tersi aşırı
yemek yemeye başlayabiliriz. Dişlerimizi sıkabiliriz. Uyku sorunları
yaşayabiliriz. Uykuya dalmada güçlük, uykusuzluk ya da aşırı uyuma, kâbuslar görme ya da ya da uykumuzda dişlerimizi gıcırdatma gibi.
22 Şimdi ikili gruplarda stresli durumlarda ne tür baş etme yöntemleri
kullandığınızı ve bunların sonuçlarının ne olduğunu tartışmanızı
istiyorum.
23 Stresle başa çıkmamızın çeşitli yolları vardır. Bunların kimisi olumlu kimisi de olumsuz baş etme yolları olabilir. Olumlu baş etme
yollarına örnek verebilir misiniz?
24 Sizlerin de ifade ettiği gibi stresliyken birisiyle konuşmak, yürüyüşe çıkmak, egzersiz yapmak, duygularımızı yazıyla ifade etmek,
televizyon seyretmek, yemek yapmak gibi yollar olumlu baş etme
yöntemleridir.
25 Madde kullanımı, içe kapanmak, sosyal ilişkilerden kopmak, aşırı
yemek yemek, hiçbir şey yapmamak, kendimize zarar verici düşünceler içinde olmak da olumsuz baş etme yolları olarak örnek
verilebilir.
80
Modül 1
2 Şimdi sizlerden sizi strese sokan durumları listelemenizi istiyorum.

Modül 3
1 Bu ve bundan sonraki oturumda stresi yönetme
stratejilerini ele alacağız.
Materyal
Tahta, tahta
kalemi,
kağıt, kalem
Modül 4
AKIŞ
Modül 2
90 dk.
ETKİNLİK 2.9: STRESİ YÖNETMEK
(Katılımcıların bir süre düşünmelerine ve yazmalarına izin verin).
3 Yazdığınız stresli durumları bir kez daha gözden
geçirin, bu durumlardan bizim kontrolümüz altında olanları işaretleyin, diğerlerinin üzerini
çizin. Listesinde değişiklik olan oldu mu? Olduysa nasıl?
4 Strese ait bilmemiz gereken bir diğer noktada
stresin pek çok nedenden dolayı ortaya çıkmasıdır. Bu nedenlerin bir kısmı harici yani bizim
kontrolümüz dışında olan faktörlerdir. Örneğin
çalıştığımız iş, gürültü bizim kontrol edemeyeceğimiz faktörler olabilir. Bazı faktörler de içsel,
yani kontrol edebileceğimiz faktörlerdir. Örneğin olumsuz düşünceler, kaygı düzeyimiz. Örneğin bir iş görüşmesine gideceğiz. Bu iş görüşmesinin tarihi ya da saati başka bir işimizle
çakışıyor olabilir. Bu iş görüşmesinin tarihi bizim
kontrolümüzde olmayabilir ama iyi geçmesi bizim kontrolümüzdedir. Stresli durumlarda yapacağımız ilk şey kendimize şu soruyu sormaktır:
Bu benim değiştirebileceğim, düzeltebileceğim
ya da çözebileceğim bir durum mu? Cevabınız
hayırsa bu durumu değiştirmek için çaba sarf
etmeyin. Çünkü biraz önce ifade ettiğimiz gibi
bazı durumlar bizim kontrolümüz dışındadır ve
ne yaparsak yapalım durumu değiştirmek bizim
81
elimizde değildir. Dolayısıyla durumu değiştiremeyeceğinizi kabul
etmeye çalışın. Bu bir vazgeçiş değildir. Sınırlarımızı bilmek ve
bunu kabul etmektir.
5 Şimdi yeniden listemize dönelim. Bizi strese sokan durumları önceliklendirebiliyor muyuz? Kısa zamanda çözebileceklerimizin yanına KD, orta dönemde çözebileceklerimizin yanına OD ve uzun
dönemde çözebileceklerimizin yanına UD harflerini koyalım.
(Katılımcıların çalışması için kısa bir süre verin).
6 Şimdi listenize ilişkin neler düşünüyorsunuz?
7 Yeniden listemize dönelim. Bizi strese sokan her durum için en üç
tane çözüm yazabilir miyiz?
(Katılımcıların çalışmaları için süre verin).
8 Çözüm yolları bulabildiniz mi?
9 Birkaç tane örnek verebilir misiniz?
10 Şimdi çözüm yollarımızı gözden geçirelim. Bu çözümlere ulaşabilmeniz için nelere ihtiyacınız var? Ne yapmanız gerekiyor? İlave
bir beceriyi öğrenmeye mi ihtiyacınız var? Birisinin desteğine mi
ihtiyacınız var?

(Katılımcıların çalışmalarına izin verin).
11 Şimdi kendinizi nasıl hissediyorsunuz?
12 Stresle baş etmenin diğer bir yolu durumu değiştirmek ya da duruma karşı olan yaklaşımızı değiştirmek. Örneğin akşam trafiğine
kalmazsak ya da farklı bir yol kullanırsak bizim için stresli bir durum olan akşam trafiğinden kaçabiliriz. Eğer dişçiye gitmek bizim
için stresliyse bu randevudan sonra uzun bir süre dişçiye gitmek
82
Modül 1
Modül 2
zorunda olmayacağınızı düşünmek ya da beklerken müzik dinlemek gibi.
Modül 3
13 Stresli durumlarda kendimizi sakinleştirmek için hemen yapabileceğimiz bazı şeyler vardır.
(Stresle Baş Etme Teknikleri slaydını sunun).
Modül 4
14 Stresli durumlarla baş etmenin yollarından birisi nefes agzersizi
yapmaktır. Gelin şimdi nefes alma egzersizini yapalım. Elinizdeki
herşeyi bırakın. Sandalyelerinizdeolabildiğince rahat oturun. Bacak bacak üstüne atmayın, kollarınızı kavuşturmayın. Bir elinizi
göğsünüzün üstüne, diğer elinizi de karnınızın üstüne yerleştirin.
Bu şekilde burnunuzdan derin bir nefes alın ve ağzınızdan verin.
Bir daha burnumuzdan derin bir nefes alıyoruz ve ağzımızdan bırakıyoruz. Hangi elinizin hareket ettiğine dikkat edin. Doğru nefes
aldığımızda karnımızdaki elimizin yavaşça yukarı doğru kalkması,
nefes verirken de içeriği doğru hareket etmesi gerekir. Eğer nefes
alırken göğüs kafesi yukarı doğru kalkıyorsa doğru nefes almıyorsunuz demektir. Burnunuzdan yavaş ama derin bir nefes alırken
içinizden dörde kadar ağır ağır sayın. Verirken de altıya kadar
sayın. Yani nefes vermeyi nefes almaktan daha yavaş bir biçimde
yapın.
15 Şimdi gözlerinizi kapatın. Gözlerini kapatmak istemeyenler tek bir
noktaya gözlerini sabitleyebilirler. Burnunuzdan yavaş ama derin bir nefes alın (içinizden dörde kadar sayın). Ağzınızdan verin
(İçinizden altıya kadar sayın) Nefes alın (içinizden dörde kadar
sayın)…. Verin (içinizden altıya kadar sayın). …..Her nefes aldığınızda içinizin temiz havayla dolduğunuz hayal edin. ….Her nefes
verdiğinizde içinizdeki kaygıların, korkuların ve olumsuz düşüncelerin bedeninizi terk ettiğini hissedin. …. Temiz havayı içinize çekin
…. Verin….Tüm kaygı… korku…. ve olumsuz düşüncelerinizi bedeninizden attığınızı hissedin (Birkaç kez tekrarlayın). Rahatladığınızı hissettiğinizde yavaşça gözlerinizi açabilirsiniz.
83
90 dk.
ETKİNLİK 2.10: DÜŞÜNCENİN GÜCÜ
AKIŞ
1 Bizim bir duruma ilişkin düşüncelerimiz o duruma verdiğimiz tepkileri etkiler. Örneğin bir
gün yolda yürüyorsunuz. Karşı kaldırımdan bir
arkadaşınızın geldiğini, siz tam selam vermeye
hazırlanırken onun geçip gittiğini düşünün.
(Tahtayı üçe bölerek Olay, Düşünce ve Sonuç
yazın).
2 Neler düşünürdünüz?
(Yanıtları alın ve tahtada ilgili yere yazın).
3 Bu olayın sonuçları neler olurdu? Sonuçlar bizim duygularımızı ve davranışlarımızı kapsıyor.
Neler hisseder, neler yapardınız?
(Yanıtları alın ve ilgili yerlere yazın).
4 Peki, şimdi bu arkadaşınızın uzağı göremediğini ve o gün gözlüğünün gözünde olmadığını
hatırladınız. Şimdi düşünceniz ne olurdu?
(Yanıtları alın ve tahtaya yazın).
5 Bu olayın sonuçları ne olurdu?
(Yanıtları alın ve tahtaya yazın).
6 Burada gördüğünüz gibi her hangi bir olaya
ilişkin düşünce ya da inançlarımız bizim duygularımızı ve davranışlarımızı etkilemektedir.
Bu düşünceler genel olarak otomatik olarak
zihnimize üşüşen düşüncelerdir. Yine buradan
gördüğümüz gibi, düşünce ve inançlarımız her
zaman doğru olmayabilir.
7 Otomatik düşüncelerimiz genellikle irrasyonel
düşüncelerdir.
84
Materyal
Tahta, tahta
kalemi, kağıt, kalem
Modül 1
Modül 2
(İrrasyonel Düşünce Kalıplarından Bazıları slaydını sunun).
 Göz ardı etme:
Modül 3
Bu tip bir irrasyonel düşünceye sahipsek hayatımızdaki pek çok
olumlu unsuru göz ardı ederiz. Başarılarımızın ya da olumlu özelliklerimizin önemi yoktur. Başarılarımız için “Herkes yapabilir, bunda bir şey yok ki” ya da “Şansım yaver gitti” gibi cümleler sarfederiz.
Modül 4
 Aşırı genelleme:
Tek bir durumla genellemeler yaparız. Genellikle stresli durumlarda sorunun başımıza gelme sıklığını abartırız. “Neden her şey beni
buluyor?” ya da “Hiç bir şey mi yolunda gitmez?” gibi.
 Kutuplaştırma:
Ya hep ya hiç ya da ya siyah ya beyaz düşünme biçimi. Böyle düşündüğümüzde mükemmel olmak zorunda olduğumuza mükemmel olmayan her durumun başarısızlık olduğuna inanırız.
 Felaket haline getirme:
Her zaman bir felaket olacağına dair bir inançtır. Sürekli “Ya şöyle
olursa?”, Ya bu benim başıma gelirse?” ifadeleri kullanılır.
 Etiketleme:
En ufak bir hatada karşısında bile “Ben aptalım”, “Kalın kafalıyım”
diye kendimizi etiketleme eğiliminde oluruz. Muhtemelen bir daha
denemekten de vazgeçeriz.
 Pireyi deve yapmak:
Bir sorunun önemini ve boyutunu olduğundan daha fazla büyütmek eğilimindeyizdir.
 Filtreleme:
Sadece olumsuzlara odaklanıp durumun olumlu taraflarını göz
ardı ederiz.
8 Dolayısıyla irrasyonel düşüncelerimizi gözden geçirmek ve onları
rasyonel düşünceler haline sokmamız gerekmektedir. Bunun için
kendimize bazı soruları sormamız yeterlidir.
85
(İrrasyonel Düşünceleri Değiştirmek İçin Sorular slaydını sunun).
 Bu düşünceme ilişkin sağlam deliller var mı?
 Düşüncemin aksini ispat edecek deliller var mı?
 Duruma ilişkin elimdeki tüm verileri değerlendirmeden mi karar
vermeye çalışıyorum?
 Bir arkadaşım bu konuda ne düşünürdü?
 Eğer duruma olumlu bir açıdan baksam ne farklı olur?
 Bir sene ya da beş sene sonra bu durum önemli olmaya devam
edecek mi?
9 Şimdi sizlerden stresli durumlarda kendi kendinize söylediğiniz ifadeleri ya da zihninize gelen düşünceleri düşünmenizi istiyorum.
Sahip olduğunuz otomatik düşünceleri yazmanızı ve bunların karşısına rasyonel olanları yazmanızı istiyorum. Bunun için 15 dakikanız var.

(Paylaşmak isteyen katılımcıları dinleyin ve oturumu bitirin).
Not: Stresle baş etme oturumlarının hepsini bireysel olarak uygulayabilirsiniz. Her oturumun sonunda ev ödevi vermeyi ihmal etmeyin. Şu tür
ödevler verebilirsiniz:
 Bir sonraki oturumumuza kadar üzüldüğünüzde ya da stresli olduğunuzda neler yaptığınıza dikkat edin ve not alın. (İlk oturum için).
 Bir sonraki oturuma kadar ne zaman kendinizi stresli hissederseniz nefes
egzersizi yapın. (İkinci oturum için).
 Bir sonraki oturuma kadar üç tane olumsuz düşüncenizi yakalıp bunların olumlularını yazın (Üçüncü oturum için).
86
MODÜL
OTURUM
88
1
Bireysel Farkındalık ve Şiddete Maruz
Kalan Kadınla Görüşme
2
Görüşmede Yaşanabilecek Potansiyel
Zorluklar ve Zorlukların Üstesinden Gelme
3
Vaka Çalışması
1
2
3
4
Modül 1
Modül 2
MODÜL
3
Modül 4
Modül 3
Şiddete Maruz Kalan
Kadınla Görüşme ve
Psikolojik Danışmanlık
SÜRE
255 dk.
 Şiddet mağduru kadının değerlendirilmesi sürecinde yaşayabileceği
güvensizliği, şiddet yaşantısından söz etmenin rahatsızlığını ve mağdur edilmiş olmanın zorluklarını öğreneceklerdir.
 Değerlendirmenin yapıldığı ortamın özelliklerini ve önemini kavrayacaklardır.
 Görüşme yapmanın adımlarını öğrenecekler ve uygulayacaklardır.
 Vaka çalışması yoluyla yaptıkları görüşmeleri gözden geçireceklerdir.
89
Amaç
MODÜL PLANI
Oturum 1
Bireysel Farkındalık
ve Şiddete Maruz
Kalan Kadınla
Görüşme
Oturum 2
Görüşmede
Yaşanabilecek
Potansiyel Zorluklar
ve Zorlukların
Üstesinden Gelme
90
Danışmanlık konusunda bireysel
farkındalığın artması
Görüşmenin amacına ve terapötik
amacına ilişkin öğrenilmesinin
sağlanması
Görüşmede ne tür zorluklar yaşanabileceğinin ve bu zorlukların
üstesinden gelme yollarının öğrenilmesi
Süre
165
dk.
90
dk.
Modül 1
Modül 2
OTURUM
1
AKIŞ
1 Kadının güçlenmesini sağlamanın yollarından
birisi de güçlendirmeye dayalı danışmanlık
sunmaktır. Ama önce KYŞ’le ilgili danışmanlık
konusundaki bilgi, beceri ve tutumlarımıza ilişkin farkındalığımıza bakacağız. Bunu yapmamızın birkaç nedeni var. 1
75 dk.
Modül 4
ETKİNLİK 3.1: KYŞ KONUSUNDA DANIŞMANLIĞA İLİŞKİN BİREYSEL FARKINDALIĞIMIZ1
Modül 3
Bireysel Farkındalık ve Şiddete
Maruz Kalan Kadınla Görüşme
Materyal
Kadının
Güçlenmesi
Sunumu,
EK 2
(Danışmanlığa İlişkin Bireysel Farkındalığımız slaydını sunun).
2 Şiddete maruz kalan kadına danışmanlık sağlama
konusunda bireysel farkındalığa ya da bir içbakışa
sahip olmamızın yararlarını şöyle özetleyebiliriz:
 Bu konudaki bilgi, beceri ve tutumlarımıza ilişkin farkındalığımızı geliştirmek bizim güçlü ve
geliştirmemiz gereken yanları belirlememize ve
geliştirilmesi gereken yanlarımız konusunda çalışmamızı sağlar. Diğer yandan güçlü yanlarımızı
görmek kendimize olan güvenimizi arttırır.
 Kendimizi tanımak ve anlamak etkili iletişim,
kişiler arası ilişkiler ve empati becerileri için bir
ön koşuldur. Kendimize ilişkin farkındalığımız
yoksa başkalarına yardım edemeyiz.
 Kendimize ilişkin farkındalık bizim kendimizi ve
diğerlerini değerlendirirken adil ve makul olmamızı sağlar.
 Kendimize ilişkin farkındalığımız varsa kendi
bitmemiş işlerimizin müracaatçıyı engellemesine izin vermeyiz.
1
Bu etkinlik, Hope After Rape Traınıng Manual Wıth Modules For
Traınıng CDFU Hotlıne Counselors Supportıng Women Experıencıng Vıolence (2011) materyalinden uyarlanmıştır.
91
3 Bu son madde ile neyi kastediyor olabiliriz?
4 Hizmet sunanın kendisi aile içi şiddetin olduğu bir ailede büyümüş
ya da hâlihazırdaki ilişkisinde şiddet görüyor olabilir. Böyle bir durumda hizmet sunarken ne tür sıkıntılarla karşılaşabiliriz?
(Yanıtları alın ve Bitmemiş İşlerimizin Etkisi slaydını sunun).
5 Eğer hizmet sunanın kendisinin bitmemiş işleri varsa şiddete maruz
kalan kadınla çalışırken şu tip sorunlarla karşılaşılabilir:
 Şiddet vakalarını dinlerken her seferinde kendi yaşadıklarını yeniden yaşayabilir. Kendi yaralarımızı sarmadan başkalarına etkili bir
biçimde yardım edemeyiz.
 Bakış açısı kendi yaşantısından etkileniyor olabilir. Örneğin eğer biz
hâlihazırda kendi ilişkimizde şiddet yaşıyorsak ve bu konuda hiç bir
şey yapamayacağımızı düşünüyorsak farkında olmadan müraccatçımızı da şiddet yaşadığı ilişkide kalması için zorlayabiliriz.
 Kadına yönelik şiddete ilişkin inanç ve tutumlarımız bizi empati
kurmaktan alıkoyuyor olabilir. Kadınların giyiminin ya da tavırlarının cinsel tacize ya da tecavüze davetiye çıkardığına ilişkin bir
inanca sahipsek tecavüze maruz kalan bir kadınla empati kurmamız ya da onu suçlamadan hizmet sunmamız mümkün olur mu?
6 Dolayısıyla önce kendi inanç ve tutumlarımızı gözden geçirmemiz,
varsa kendi yaralarımızı sarmamız gerekiyor. Gerekiyorsa profesyonel yardım almamız gerekir.
7 Şimdi sizlere bu konuya ilişkin çalışma sayfaları dağıtacağım. Bu
çalışma sayfalarını samimi bir biçimde doldurmanız kendinize ilişkin farkındalık geliştirmenizde çok önemli. 10 dakika yalnız çalışacaksınız. Sonra yanınızdaki arkadaşınızla istediğiniz kadarını
paylaşacaksınız. Bunun için de 15 dakikanız olacak.
(Katılımcılara çalışmaları ve ikili gruplarda paylaşımda bulunmaları için 25 dakika verin).
8 Süremiz bitti. Kendinize ilişkin neler fark ettiniz? Paylaşmak isteyen
var mı?
(Yanıtları alın, paylaşımda bulunanlara teşekkür ederek etkinliği bitirin).
92
Modül 1
Modül 2
KYŞ Danışmanlığına ilişkin
bilgi ve beceri açısından geliştirilmesi gereken yanlarım
Modül 4
EK-2
Bireysel
Farkındalık
Çalışma
Sayfası
Modül 3
KYŞ Danışmanlığına ilişkin
bilgi ve beceri açısından güçlü yanlarım
Şiddete maruz kalan kadınlarla çalışırken hissettiklerim:
Şiddete maruz kalan kadınlarla çalışırken beni motive eden unsurlar:
Şiddete maruz kalan kadınlara ilişkin hoşlanmadığım noktalar:
Şiddete maruz kalan kadınlarla çalışırken yaşadığım zorluklar:
93
90 dk.
ETKİNLİK 3.2: GÖRÜŞMENİN AMACI VE TERAPÖTİK İLİŞKİ
AKIŞ
1 Bu ve bundan sonraki iki oturumumuzda şiddete maruz kalan kadınla görüşme tekniklerini
ele alacağız. Ele alacağımız konuların bir kısmını bildiğinizden ve uyguladığınızdan eminim
ama bu eğitimi illerinizde vereceksiniz. Özellikle yeni göreve başlayan meslektaşlarınız için bu
bilgilerin önemli olduğunu unutmayalım.

(Duvara birisinin üzerinde “İhtiyaçlar” diğerinin üzerinde “Danışmanın Yapması Gerekenler” yazan iki tahta kağıdı asın ve katılımcıların her birisine iki renk post it dağıtın).
2 Bir etkinlikle başlayalım. Sizlere iki renk post-it
dağıtıyorum. Ben söyleyene kadar üzerine hiçbir şey yazmayın lütfen.
3 Şiddete maruz kalan kadınların ne tür ihtiyaçları vardır sizce? En çok üç ihtiyaç belirleyip sizlere dağıttığım …..renk post-itlere yazar mısınız?
Sonra bu post-iti duvardaki İhtiyaçlar kâğıdına
yapıştırmanızı rica ediyorum.

(Katılımcıların yönergeyi tamamlamalarına
izin verin).
4 Herkes yazdı mı? Bir arkadaşımız bunları bizim
için okuyabilir mi?

(Gönüllü bir katılımcının yazılanları okumasını sağlayın).
5 Şimdi sizlere dağıttığım ….. renkte post-ite de
bu ihtiyaçlara göre danışmanın, yani şiddete
maruz kalan kadınla görüşen meslek elemanının yapması gereken üç şeyi yazmanızı istiyorum. Sonra bu post-iti duvardaki Danışmanın
Yapması Gerekenler kâğıdına yapıştırmanızı
rica ediyorum.

94
(Katılımcıların yönergeyi tamamlamalarına
izin verin).
Materyal
Kadının
Güçlenmesi
Sunumu,
tahta, tahta
kalemi, iki
renk post-it
Modül 1
Modül 2
6 Herkes yazdı mı? Bir arkadaşımız bunları bizim için okuyabilir mi?
 (Gönüllü bir katılımcının yazılanları okumasını sağlayın).
Modül 3
7 Peki, biz neleri not almışız kısaca bir bakalım.
(Şiddete Maruz Kalan Kadının İhtiyaçları ve Danışmanın Yapması Gerekenler slaytlarını okuyun) .
Şiddete Maruz Kalan Kadının İhtiyaçları
 İnanılmak
 Güvende olmak
 Yargılanmamak
 Saygı duyulmak
 Anlaşılmak
 Haklarına ilişkin bilgilenmek
 İhtiyaçlarına ilişkin farkındalık
kazanmak
 Sosyal destek ağını yeniden kurabilmek
 Kaynakları, kapasitesi ve yetkinliklerine ilişkin farkındalık sahibi
olmak,
Modül 4
 Dinlenilmek
 Kendi yaşamına ilişkin kararları
verebilmek,
 Sorunlarını çözebilmek
 Gerçeği olduğu gibi kabul etmek
 Ekonomik bağımsızlığa sahip
olmak
 Konuşmaya zorlanmamak
Danışmanın Yapması Gerekenler
 Ortamın güvenli olduğundan
emin olmak,
 Müracaatçının benlik saygısını ve
özyeterliliğini pekiştirmek,
 Gizlililik ilkesini uygulamak
 Müracaatçının bireysel ve sosyal
kaynaklarını belirlemesine yardımcı olmak
 Empatik olmak
 Müracaatçının ihtiyaçlarını anlamak
 Müracaatçının baş etme stratejilerini anlamasına yardımcı olmak
 Müracaatçının duygularını ve
düşüncelerini ifade etmesini kolaylaştırmak
 Müracaatçıyı haklarına ilişkin
bilgilendirmek
 Müracaatçıyı uygun hizmetlere
yönlendirmek
 Müracaatçının sorunlarını belirlemesine ve çözümleri kendisinin
bulmasına yardım etmek
 Kendini yıpratmadan müracaatçının olumsuz duygularını göğüslemek, kişiselleştirmemek
 Sınırları olduğunu, bazen başarısızlıklar olabileceğini kabul etmek
 Zor vakalar için meslektaşlardan
destek almak
 Müracaatçının duygusal tepkilerini
 Her zaman öğrenmeye açık olnormalleştirmek(yaniverdiği tepkilemak
rin normal olduğunu söylemek)
95
8 Tüm bunları göz önünde bulundurduğumuzda görüşmenin amaçlarının neler olması gerekiyor?
(Yanıtları alın ve Güçlendirmeye Dayalı Görüşmenin Amaçları
slaydını sunun).
9 Şiddete maruz kalmış kadınlarla görüşme yapmanın amaçları
şunlardır:
 Yaşadığı şiddet deneyimi (travma yaşantısı) hakkında bilgi toplamak,
 Duygu ve düşüncelerini fark etmesine yardımcı olmak,
 Bireyin içinde bulunduğu tüm biyolojik ve çevresel faktörlerin niteliklerini tanımak,
 Kaynaklarını ve baş etme mekanizmalarını belirlemesine yardım
etmek
 Benlik saygısını ve özyeterliliğini arttırmak ya da yeniden kazanmasına yardımcı olmak
 Gerekiyorsa başka profesyonellere yönlendirmek
10 Bilginin kaynağı çoğunlukla şiddete maruz kalmış kadındır. Kimi
zaman akraba ve/ya arkadaş ile görüşme de söz konusu olabilir.
(Görüşmenin Yürütülmesi slaydını sunun).
11 Görüşme iki eksende yürütülür: (1) terapötik işbirliği (güven), (2)
planlanmış görüşme formatı (yol haritası).
(Klinik Görüşmenin Gündelik Konuşmadan Farkı slaydını sunun).
12 Görüşme gündelik konuşma ve sohbetten farklıdır; tek yönlü bir
sosyal etkileşim sürecidir. Bir kere saptanmış bir amacı, mekanı
ve zamanı vardır. İkincisi, tek yönlüdür, yani, danışandan uzmana
doğru bilgi akışı söz konusudur. Diğer bir özelliği ise tüm süreci
yöneten uzmanın varlığıdır. Kısaca, klinik görüşme tek yönlü sosyal etkileşime izin veren bir yapıdadır.
13 Şimdi gelin terapötik işbirliğinin nasıl kurulduğuna bakalım. Psikolojik görüşme ve yardım süreçlerinde danışanımızla işbirliği
kurmak oldukça önemlidir. Bu etkinlikte terapötik ilişkide işbirliğini yani güven duygusunu ve kendini anlatma isteksizliği şeklinde
ortaya çıkan direnci ele alacağız. Psikolojik değerlendirme (gö96
Modül 1
Modül 4
Modül 3
Modül 2
rüşme) sürecinde bilgi edinmeye çalıştığımız yapı danışanımızın
zihin alanıdır. Yani, kişi kendi zihinsel ve duygusal dünyasından
söz etmek durumundadır. Bu gerçeklik bizi doğrudan değil dolaylı
ölçüm yapma ile baş başa bırakır. Psikolojik görüşmede beyana
itibar esastır; kişi ne kadar isterse o kadar konuşur. Bireyin kendinden (utanç ve korku verici olandan) olabildiğince rahat söz edebilmesinin tek zemini terapötik işbirliğine yani güvene dayalı bir
görüşme olmasıdır. Şiddet mağduru bir kişi ile görüşme boyunca
mücadele ettiğimiz ve üstesinden gelmeye çalıştığımız yapı bireyin
konuşma isteksizliğidir yani, direncidir. Bu durum bizi iki temel görevle baş başa bırakır:
 Terapötik işbirliği kurma (güven) yönünde çaba göstermek ve
 Bireyin direncini anlama ve mümkün olduğunca görüşme boyunca askıda tutabilme.
14 Şimdi sizden kendinize ait ancak şimdiye kadar hiç kimseyle paylaşmadığınız kişisel ya da ailenize ait bir sırrınızı önünüzde duran
kağıda yazmanızı istiyorum.

(Gerekirse yönerge tekrarlayın. Yazma konusunda çoğunlukla
isteksizlik olacaktır. Birkaç kişi birşeyler karalamaya başlayacak, çoğunluk düşünecektir. Katılımcılara 5-10 dakika süre tanıyın. Tüm katılımcılar yazma işini bitirdikten sonra ki, bazılarının aklına hiçbir şey gelmeyecektir, devam edin).
15 Kendinize ait sırrı yazdığınız kağıdı yazdıklarınız içe gelecek şekilde
katlayınız; önce iki sonra da dörde. Şimdi de üzerine adınızı ve
soyadınızı yazın lütfen.

(Bu noktada hareketlenme, homurdanma, gülümseme gibi
tepkiler olacaktır. Yönergenizden vazgeçmeyin! Herkes bitirdikten sonra sadece ön sırada olan kişilerin kağıtlarını, hiçbir
koşulda açmayarak, toplayın ve yerinize dönün. Elinizde kısa
bir süre tuttuktan sonra kağıtları sahiplerine dağıtın. Tüm grup
yazdıklarını yırtıp atabilir ya da kendilerinde tutabilirler.)
16 Evet, yönergeyi duyduğunuzda ne düşündünüz, ne yaşadınız?
17 Aklına hiçbir şey gelmeyen oldu mu? Yazmak istemeyen, tedirgin
olan oldu mu?
97
18 İşte tüm bu tepkiler psikolojik görüşme sürecinde son derece anlaşılır gerekçelerle ortaya çıkan kendine ait olanı anlatma isteksizliği
ya da direnç olarak tanımlanır. Direnç şiddet mağduru kişilerle
görüşme yaparken bilgi toplamamızı güçleştiren en önemli engel
olarak bilinir. Görüşme boyunca en azından bu direncin bir parça
aralanması ve kişinin kendini anlatabilmesini sağlamak terapötik
işbirliği olarak bilinir. Peki, bu nasıl sağlanır?
(Görüşmenin Boyutları slaydını sunun).
19 Görüşmenin diğer boyutlarını da göz önünde bulundurarak terapötik işbirliğini geliştiririz:
a. Amacı (doğru ve kapsamlı bilgiye ulaşma),
b. Bu amaca ulaşmada kurulacak terapötik işbirliği yani güven ilişkisi,
c. Güven ilişkisinin kurulumunda rol oynayacak mekan ve
d. Sınırları belirlenmiş bir zaman aralığı
20 Peki, görüşme yapmadan önce ne tür hazırlıklar yapmamız lazım?
(Tahtayı ikiye bölün ve bir tarafa ‘Kendimizle İlgili’, diğer tarafa
‘Mekanla İlgili’ başlıklarını atın. Yanıtları maddeler halinde yazın. Daha sonra Lojistik Hazırlık slaydını sunun).
21 Görüşmeye başlamadan önce iki temel konuda hazırlığımızın olması gerekir:
a. Kendimizle ilgili: bu nokta tüm profesyonel yaşantımızı bağlar.
Görüşme yapacağımız konudaki eğitim ve deneyimimiz son derece önem kazanmaktadır. Ancak o zaman profesyonel bir tutum
sergilenebilir. Bu durumda yapacağımız hazırlık ya da kendimize hatırlatacağımız noktalar: Kendimiz gibi olma, ilgili ve saygılı
olma. Ayrıca ortamın garip yapısını etkisiz hale getirme. Bunu nasıl yapacağımızı bir sonraki slaytta göreceğiz.
b. Mekan, zaman ve görüşme süreci ilişkili hazırlığımız: Görüşme yapacağımız yer yani rahatsız edilmeden görüşme yapacağımız bir görüşme odası olmalıdır. Oturma pozisyonunu önceden ayarlamalı, görüşme için yeterince zaman olduğundan emin
olunmalı (ortalama 50 dakika) ve not almak için not defterimizi
ve kalemimizi hazır etmemiz gerekir. Eğer görüşme kaydedilecekse bunun için mutlaka müracaatçıdan (danışandan) izin alınması
gerektiği unutulmamalıdır.
98
Modül 1
Modül 2
22 Sizce bir görüşme odası nasıl olmalıdır?
Modül 3
(Yanıtları alın ve Görüşme Odası slaydını sunun).
23 Görüşmenin yapılacağı odanın asgari özellikleri karşılıyor olması
gerekir. Bu özellikleri şöyle özetliyebiliriz:
 Ne çok geniş ne çok dar
Modül 4
 İyi aydınlatılmış
 Tamamen müracaatçıya ayrılmış
 Isı/ses sorunu olmayan
 Sade (Sehpa/masa, kitaplık, saat, 1-2 tablo, su, peçete…)
 Derli toplu, temiz
 Profesyonelden izler taşımayan
 Önceki görüşmelerden izler taşımayan, yani «YÜKSÜZ» olması
gerekir.
(İdeal Oturma Pozisyonu slaydını sunun).
24 Oturma pozisyonumuz da önemlidir. İdeal olanı 45 derecelik bir
açıyla oturmaktır.
25 Peki, mekana ve kendimize ait hazırlıkları yaptık. Sıra geldi müracaatçımızla tanışmaya… Müracaatçımızla ilk kez karşılaştığımızda
neler söyleriz, neler yaparız?
(Yanıtları alın. Tanışma slaydını sunun).
26 Bizler bir danışanımızla ya da müracaatçımızla ilk karşılaştığımızda onu mümkün olduğunca sıcak karşılarız. Kendimizi tanıtır ve
onun kendisiniz tanıtmasını sağlarız. “Sizi buraya getiren nedir?”,
“Sizin için ne yapabilirim? ya da “Bana buraya geliş nedeninizi
anlatabilir misiniz?” gibi bir açılış sorusuyla sorunun ne olduğunu
anlamaya çalışırız.
27 Peki, müracaatçımızla tanıştıktan sonra sıra artık bilgi toplamaya,
yani değerlendirme kısmına geliyor.
(Yanıtları alın ve Görüşme Formatı slaydını sunun).
99
28 Şiddete maruz kalan kadınla yaptığımız görüşmede şu konulara
ilişkin bilgi toplamamız gerekir:
a. Hâlihazırdaki şiddetin hikâyesi (şiddetin türü ya da türleri, süresi,
sıklığı, yoğunluğu ve en son yaşanan şiddet episodu)
b. Risk düzeyinin ve kendini korumak için bazı önlemleri tartışmak
(Örneğin komşudan yardım istemek, polise başvurmak gibi)
c. Müracaatçının ve varsa çocuklarının fiziksel, psikolojik ve sosyal
durumu
d. Daha önceki şiddet yaşantıları
e. Aile geçmişi
f. Birincil ve ikincil sosyal ağ
g. Baş etme mekanizmaları
h. Ekonomik durum
i. Şiddetten kaçma girişimleri
j. Müracaatçının hedefi ve bu hedefe ulaşma konusundaki motivasyonu
k. Geleceğe ilişkin hayaller
29 Görüşmenin esas amacı bu formatta yer alan konular hakkında
bilgi toplamaktır. Görüşmenin başından sonuna kadar yarı yapılandırılmış bir format izlenmelidir.
30 Şimdi sizlerden dört grup oluşturmanızı istiyorum. Her grup bu
slaytta yer alan bilgileri nasıl toplayacağımıza ilişkin uygun sorular
hazırlayacak. Daha sonra bu soruları tartışacağız. Bu çalışma için
süreniz 15 dakika.
31 Süremiz bitti. Şimdi birinci gruptan ilk üç maddeye ilişkin soruları
alalım.

(Grubun sunumunu dinleyin. Diğer gruplara eklemek istedikleri sorular olup olmadığını sorun).
32 İkinci gruptan d, e ve f maddelerine ilişkin soruları alalım.

(Grubun sunumunu dinleyin. Diğer gruplara eklemek istedikleri sorular olup olmadığını sorun).
33 Üçüncü gruptan g, h ve i maddelerine ilişkin soruları alalım). Son
olarak da son gruptan j ve k maddelerine ilişkin soruları alalım.
100
Modül 1
(Grubun sunumunu dinleyin. Diğer gruplara eklemek istedikleri sorular olup olmadığını sorun. Tüm grupla uygun soruların
neler olduğunu değerlendirin).
Modül 2

Modül 3
34 Şimdiye kadar neler yaptık? Görüşme öncesi hazırlığımızı yaptık,
müracaatçımızla tanıştık, bilgimizi topladık. Artık sıra görüşmenin
sonlandırılmasına geldi. Biz bir görüşmeyi sonlandırırken görüşmenin özetini yaparız. Bu özetlemede neler olur sizce?
Modül 4
(Yanıtları alın ve Görüşmenin Özetlenmesi slaytını sunun).
35 Görüşmenin özetlenmesinde şu konulara yer veririz:
 Müracaatçının geliş nedeninin tanımlanması (“Buraya ……… nedeni ile geldiniz).
 Müracaatçının şikâyetlerinin değerlendirilmesi ve tepkilerin normalleştirilmesi (Travma belirtilerinin sayılması ve yaşadığı şiddet
nedeniyle bu belirtilerinin normal olduğuna ilişkin bilgilendirilme
yapılması)
 Sonraki süreç hakkında bilgilendirme (müracaatçı neler yapılacağına ilişkin bilgilendirilir)
36 Sormak istediğiniz bir sorunuz var mı?

(Katılımcıların sorularına cevap verin ve oturumu bitirin).
101
Modül 1
Modül 2
OTURUM
2
AKIŞ
1 Bu oturumumuzda şiddete maruz kalan kadınlarla görüşürken yaşadığımız zorlukları ve bu
zorlukların üstesinden gelme yollarını ele alacağız.
2 Şimdi arkadaşlar, ikişerli gruplar oluşturmanızı
istiyorum. Her grupta bir kişi danışan diğeri de
danışman olacak. Danışan rolündeki kişi kendisi için orta düzeyde rahatsız etmiş (olayın etkisi için 0=hiç korkmadım; 100=dehşet verici
diye düşünürsek, 70 puanlık kişisel rahatsızlık
düzeyine sahip) bir meseleyi danışman rolündeki arkadaşına 10 dakika boyunca anlatacak.
Sonra rolleri değişeceksiniz.
Modül 4
ETKİNLİK 3.4: ZORLUKLARIN ÜSTESİNDEN GELEBİLMEK
Modül 3
Görüşmede Yaşanabilecek
Potansiyel Zorluklar ve
Zorlukların Üstesinden Gelebilme
90 dk.
Materyal
Kadının
Güçlenmesi
sunumu,
post-it, tahta
kağıdı, tahta
kalemi,
3 Süremiz bitti. Birbirinize anlattığınız olayları
sormayacağım ama size rahatsızlık veren olayı
anlatırken neler hissettiniz?
(Yanıtları alın)
4 Şiddete maruz kalan kadının en önemli sorunu
güvensizliktir. Bir sırrınızı yazdığınız etkinliğimizi
hatırlayın. Bu konuda nasıl direnç göstermiştiniz. Bir diğeri de hatırlamadır. Şiddet mağduru
kadın yaşadığı travmanın doğal sonucu olarak
bu konudan söz etmek istemeyecektir. Çünkü
hatırlama bir tür yeniden yaşamadır. Anlatım
sırasında korku tepkileri, huzursuzluk, isteksizlik
103
görülebilir. Bu nedenle bizlerin hiç olmadığımız kadar sabır içinde
hareket etme gerekliliğimiz vardır.
(Şiddete Maruz Kalan Kadının Değerlendirmeye Tepkisi I slaydını sunun)
5 Şiddete maruz kalmış kişiler ciddi bir tehditle yüzleşmiş olduğu
için yaşadıkları olaya ilişkin görüşmeye (yani, olayı hatırlamaya)
çoğunlukla korkuyla tepki gösterirler. Bazen, mağdur bu tür bir
değerlendirmeyi yaşadığı travmanın bir parçası gibi görebilir; görüşmeyi yapan kişiye de olumsuz tepki gösterebilir. Değerlendirme
sürecinde travmatik duruma ilişkin anlatımlar rahatsız edici anıları
ve acı verici duygulanımı harekete geçirebilir; bu durum travmatize olmuş birisi için fazlasıyla rahatsızlık verici olabilir. Dahası, bazı
durumlarda orijinal travma sonrası tepkiler ortaya çıkabilir çünkü
bazen anlatımlar, imajlar gerçek durumun tipik temsilcileri olabiliyorlar. Örneğin, tecavüz mağduru birisi değerlendirmeyi yapan
kişiyi herhangi bir özelliğinden dolayı (yaş, cinsiyet, vb) saldırgana
benzetebilir; böylece tipik travma tepkilerini gösterebilir.
(Şiddete Maruz Kalan Kadının Değerlendirmeye Tepkisi II slaydını sunun)
6 Şiddete maruz kalmış kadının yaşayabileceği zorlukların bir kısmı
da mağdur edilmiş olmanın doğrudan bir sonucudur. Birey yaşadığı saldırının yarattığı utanç ve buna bağlı gelişen öfke ile ilişkili
zorlukları da görüşme sürecinde yaşayabilir. Yine, yaşadığı şiddetin doğası gereği kendi hikâyesini anlatmak durumunda kalan
kadın çaresizlik tepkileri verebilir. Bu duyguları da anlamak, onların dile gelmesine izin vermek oldukça önemlidir. Şiddete maruz
kalan kadının bir tür kurtarılma isteği içinde olabileceğini, yaşadıklarını bazen abartan bazen de azımsayan bir tarzı olabileceğini
bilmek önemlidir.
7 Peki, bu zorlukların üstesinden nasıl gelebiliriz?
(Yanıtları alarak kısa kısa tahtaya yazın ve Zorlukların Üstesinden Gelme slaytlarını sunun).
8 Görüşmeyi yapan kişi, görüşmenin amacı, içeriği ve ne kadar
süreceği hakkında bilgi vermelidir. İşte bu nedenle kontratta bu
konuları ele almak önemlidir. Ayrıca değerlendirme sürecinin kimi
zaman kendisine rahatsızlık verebileceği konusunda uyarmalıdır.
Bilgilendirme aynı zamanda şiddete maruz kalan kadınla güven
ilişkisi kurmanıza yardımcı olacaktır.
104
Modül 1
Bireyin hâlihazırdaki durumuna ve işlevsellik düzeyine duyarlı
olunması gerekir. Eğer olay yeni olmuşsa kişinin korku ve utanç
duygularıyla geldiği ve kafasının çok karışık olduğu unutulmamalıdır.
Şiddete maruz kalan kadının önce kendisini toplamasına yardımcı
olmak, şu anda güvende olduğunu hatırlatarak sakinleştirmeye
çalışmak ve su ikram etmek uygun olacaktır. Su içmek yoğun duygular içinde olan kişilerin dikkatini başka yöne çekmekte ve bir
şekilde onları sakinleştirmektedir.
Travmaya maruz kalan kişinin hızında gitmek o kişiyi yeniden travmatize etmemek açısından önemlidir. Bunu önlemek için görüşme
sürecinde kişinin sorularla boğulmaması için bireyle beraber adım
adım gitmelidir. Tersi durumda görüşme yarım bırakılmalı çünkü
bireyin iyilik halinin devamı esastır.
Uygun fiziksel mesafeyi belirlemenin yanında şiddete maruz kalan
kadına psikolojik olarak da ne çok uzak ne de çok yakın olmak
gerekir. Şimdiye kadar şiddete maruz kalan pek çok kadınla karşılaşmış olabilirsiniz. Bu sizi hemen tüm kadına yönelik şiddet vakalarının birbirine benzediği düşüncesine sevk etmiş ve tepkilerinizi
otomatikleştirmiş olabilir. Şiddet davranışları birbirine benzese de
her kadının farklı bir birey olduğunun, farklı ihtiyaç ve kişilik özelliklerine sahip olduğunun unutulmaması gerekmektedir.
Yaşadığı şiddetin doğal sonucu olarak birey temel bir güvensizlik
ve çaresizlik duygusu içinde olur. Bu durumda olan kadın kendisine hizmet veren ve daha güçlü olduğunu düşündüğü profesyonellere daha yakın hissedebilir; hatta onlar tarafından korunma/kollanma ihtiyacı içinde olabilir. Ancak ilişkilerin profesyonel düzeyde
tutulması hem etik hem de kadının daha fazla zarar görmemesi
açısından kritik önem taşımaktadır.
Modül 2
Modül 3
Güven ilişkisi oluşturabilmek için, şiddete maruz kalan kadına
onun sıkıntısıyla ilgilendiğinizi onun için orada olduğunuzu, onu
dinlediğinizi, anladığınızı ve yardımcı olacağınızı ona hissettirebilmeniz gerekir.
Modül 4
(Ancak slaydını sunun)
9 Tüm çabaya rağmen şiddete maruz kalan kadın görüşme sürecine olumsuz tepkiler verebilir ve yüksek düzeyde korku, kaygı,
heyecan, öfke hissedebilir. Bu amaçla kişinin maruz kaldığı şiddet
105
ile ilişkili olabilecek uyarıcıları mümkün mertebe azaltmak uygun
olacaktır. Zaman zaman gerektiğinde bireyin tamamen güvencede olduğunu ikna edici ve yumuşak bir ses tonu ile tekrarlamak
gerekebilir.
10 Danışanınızın hiç tanımadığı biri olarak size kendi iç dünyasını
anlatması zorluklar içerir. Üstelik konuşulması gereken konular
doğası gereği hassasiyet içeriyorsa bu zorluk ikiye katlanır. Sizce
danışanlarımız yaşadıkları travmatik olay dışında hangi konularda
konuşma isteksizliği yaşayabilirler? Hangi konuları konuşmayı bir
tür tehdit olarak algılayabilirler?
(Yanıtları alın ve Bireyi Tehdit Eden Konular slaydını sunun).
11 Yaşadıkları zorlu yaşantı ya da sahip oldukları kişilik özellikleri
bağlamında bazı danışanlarla çalışmak zor olabilir. Zor danışan
dendiğinde sizler ne anlıyorsunuz? Bu tür danışanlarınız oldu mu?
Mesela, çok konuşkan olan bir danışanlarınızla nasıl bir görüşme
süreci yaşıyorsunuz?
(Yanıtları alın ve Zor Danışanlar slaydını okuyun).
neler yapabiliriz? Gelin hep
12 Peki, bu danışanlarımız konusunda
birlikte gözden geçirelim.1
(İlgili slaytları sunun)1.
 Gergin olan danışanlar (gergin, sinirli, sert, çok resmi): Sakin ve
olumlu tavrınızı koruyun. Rahat olup olmadığını kontrol edin. Kendini daha rahat hissedene kadar nispeten daha kolay sorular sorun.
 Çok az konuşan danışanlar: Eğer danışan az konuşuyorsa ya da
sorularınıza kısa cevaplar veriyorsa kendinizi daha fazla konuşmak zorunda hissetmeyin ya da içinizdeki bu tip bir istek varsa
buna karşı koyun. Kapalı uçlu sorularla sonlanan uzun konuşmalar yapmaktan kaçının. Bunun yerine açık uçlu, kolay cevaplanabilecek teşvik edici sorular sorun.
 Çok konuşan danışanlar: Çok fazla konuşmak şok ya da travmanın bir belirtisi olabilir. Bu durumda danışanın hikayesini size
anlatmasına izin verin. Olabildiğince dikkatli dinlemeye, söylediklerini tekrarlayarak ya da sorular sorarak anlattıklarını anlamaya
çalışın.
1
Epstein Liana. Domestic Violence Counselling Training Manual. Cornerstone Foundation.
2003.
106
Modül 1
Modül 3
Modül 2
 Abartan danışanlar: Bazı danışanlar yaralanmalarını ya da şikâyetlerini ısrarla abartma eğilimindedir. Abarttığı konusunda yüzleştirme yapmaktan kaçının. Bunun yerine onun duygularına ve
neden bu kadar abarttığına odaklanmaya çalışın. Bir danışman
olarak size anlattıklarının doğru olup olmadığını soruşturmaktan
ziyade anlatıklarının arkasındaki duygulara odaklanın.
Modül 4
 Çok sakin duran danışanlar: Bazı danışanlar yaşadıklarını çok duyarsız ve duygularından kopuk bir biçimde anlatabilirler. Bu yaşadıkları şoktan kaynaklanabileceği gibi onun travmayla baş etme
yolu olabilir. Bilerek ya da farkında olmadan duygularını körelterek ve yaşadığı olayı duygusuz bir biçimde anlatarak gerçek duygularından ve gerçeğin ürkütücülüğünden kaçıyor olabilir. Şiddet
içeren bir ilişkide kalmak da kişinin olup bitene duyarsızlaşmasına
yol açmış olabilir; çünkü şiddet günlük yaşamın bir parçası haline
gelmiştir.
 Öfkeli danışanlar: Bazı danışanlar olup bitene karşı çok öfkeli
olabilir, hatta bu öfkeyi sizden çıkarabilirler. Öfkeli danışan karşısında mutlak bir biçimde sükûnet içinde olunmalıdır. Bu öfkeyi
anlamak ve bunun bizimle bir ilgisi olmadığını bilmek önemlidir.
Muhtemelen şiddet uygulayana, kendisine ya da topluma olan
öfkesini bize yansıtmaktadır. Aslında bu size güvendiğini gösteren
bir ipucu olabilir. Duygularını ifade etmelerine izin verin ama işin
kontrolden çıkmamasına özen gösterin.
 Çok ağlayan danışanlar: Bazı danışanlar için yaşananlar kaldıramayacakları kadar fazladır. Bu nedenle çok fazla ağlayabilir. Her
zaman odanızda kâğıt mendil ve su bulundurun ve ona ağlamanın normal olduğunu söyleyin. Sakinleşmesi ve ağlamaması konusunda bir telkinde bulunmaktan kaçının. Ne kadar ihtiyacı varsa
ağlamasına izin verin ve hazır olunca konuşabileceğini hatırlatın.
 Çok sessiz kalan danışanlar: Bazı danışanlar tepkisiz olabilir ya
da size detaylı yanıtlar vermeyebilir. Sessizlik de şokun ya da uzun
süren bir istismarın sonucu olabilir. Şiddet uygulayan onu yaşananları kimseyle paylaşmaması konusunda tehdit ediyor ya da
etmiş olabilir. Danışanınız hala sevdiği, bir zamanlar sevdiği ya
da çocuklarının babası olan birisinin başı belaya girmesin diye
de sessizliği tercih ediyor olabilir. Yaşadıklarını söze dökme konusunda zorlanabilir ya da sizinle görüşmeye gönüllü bir biçimde
gelmemiş olabilir. Eğer güvenli bir ilişki kurmaya yeterince zaman
harcarsanız önünde sonunda size güvenip açılacaktır.
107
MODÜL
OTURUM
108
Vaka Çalışması
Değerlendirme
Oturumu
AİLE İÇİ ŞİDDETLE MÜCADELE
PROJESİ
1
2
3
4
Modül 1
Modül 2
MODÜL
4
Modül 3
Vaka Çalışması
SÜRE
Modül 4
315 dk.
 Süpervizyon yoluyla, görüşmelerini değerlendirecekler ve görüşmelerinin olumlu ve geliştirilmesi gereken yanlarının farkına varacaklardır.
109
Amaç
MODÜL PLANI
Etkinlik 4.1-4.3
Vaka Çalışması
Değerlendirme
Oturumu
110
Bireysel PBA uygulamaları ya da
katılımcıların yaptıkları görüşmeler
için süpervizyon sağlanması
Katılımcıların birbirlerinden öğrenmelerinin sağlanması
Son testin uygulanması
Eğitimin değerlendirilmesi
Süre
360
dk.
45 dk.
Modül 1
1 Kimler vakaları için süpervizyon istiyor?

Modül 3
1 Önümüzdeki dört oturum vaka çalışması yapacağız. Bu vakalar bireysel PBA görüşmeleri
olabileceği gibi sizlerin yaptığınız görüşmelerle
de ilgili olabilir.
360 dk.
Materyal
Tahta, tahta
kadar EK 3
Süpervizyon
Formu
Modül 4
AKIŞ
Modül 2
ETKİNLİK 4.1-4.3: VAKA ÇALIŞMASI
(Yanıtları alın ve süpervizyon alacakların
isimlerini not edin).
1 Kim başlamak ister?

(Gönüllü katılımcıdan başlayın).

(Günün sonunda bir gevşeme egzersizi yaparak günü bitirin).
111
Süpervizyon Alan ASPB Personelinin
Adı Soyadı
:
Mesleği:
EK-3
Süpervizyon
Formu
Tarih ve süre
:
Görüşme Amaç/Hedef
:
Görüşme Yapılan Kişiye İlişkin Demografik Bilgiler:
Yaşı:
Medeni Hali:
Eğitim düzeyi:
Evliliğin/İlişkinin Süresi:
Mesleği:
Çocuk sayısı:
Çalışma yoğunluğu:
(Boşanmış ise) Boşanma tarihi:
Gelir düzeyi:
Kayıp yaşanmışsa kayıp tarihi:
Yaşamının çoğunu geçirdiği yer:
Başvuru Şikâyetinin/Nedeninin/Nedenlerinin Öyküsü: (Bireysel PBA çalışması yapılmasını
gerektiren nedenler nelerdir? Sıkıntı/sorun olarak görülen nedir? Sorun ne kadar zamandır sürüyor? Zaman içindeki seyri nasıl oldu? Sorun kim/kimler tarafından sıkıntı olarak
görülmekte? Gündelik yaşama etkileri nasıl? Sorunu çözmek için şimdiye kadar ne gibi
girişimlerde bulunuldu/ neler denendi? Bu girişimlerden işe yarayanlar ve yaramayanlar?
112
Modül 1
Modül 2
Bireysel Psikolojik Bilgilendirme ve Anlamlandırma Aşamaları
Giriş Aşaması
Not
Görüşme yerinin ve oturma düzeninin ayarlanması
Modül 3
Çalışmanın amacı ve süresinin açıklanması
Gizlilik ilkesinin açıklanması
Bilişsel Aşama
Not
Yaşanan olayın hikayesinin aktarılması
Modül 4
Beş duyuya yönelik soruların sorulması
Duyguların aktarılmasına izin verilmemesi
Duygusal Aşama
Not
Olay anına ilişkin duyguların aktarılması
Mevcut durumdaki duyguların aktarılması
Psiko-eğitim Aşaması
Not
Travmatik olay deneyimi, akut stres belirtileri, kronik stres belirtileri (TSSB gibi) ve sonuçları konusunda bilgilendirmenin yapılması
İfade edilmiş travmatik olay deneyimi, akut stres
belirtileri, kronik stres belirtileri (TSSB gibi) ve sonuçları konusunda normalleştirmenin yapılması
İç ve Dış Kaynak Tespiti Aşaması
Not
Kişisel baş etme yöntemlerinin belirlenmesi
Olumlu baş etme yöntemleri konusunda cesaretlendirme
İyi geleceği düşünülen yöntem ve kaynaklar konusunda bilgi verilmesi
Yaşananlardan Öğrenilenler Aşaması
Not
Aktarılan yaşantıda travma sonrası büyüme izlerinin belirgin hale getirilmesi ve üzerine tartışılması
Sembolik Tören ve Kabullenme Aşaması
Not
Olayın yarattığı kayıplar üzerine konuşulması
Olaya ait kabul edilmesi ve uzlaşılması gereken
noktaların konuşulması
Kayıp ve/ya kabul için sembolik tören düzenlenmesi
113
Uygulamanın fiziki ve psikolojik çerçevesinin çizilmesi
Uygun mekan kullanımı
Güven ilişkisinin kurulması
Sahip olunan mesleki bilgi ve becerinin kullanımı
Tekniğin uygulanması ile ilgili sevk ve idarenin yapılmış olması
Güçlü yönler
Geliştirilmesi gereken yönler
Mesleki sınırların çizilmesi ve etik kurallara riayet edilmesi
114
Modül 1
(Katılımcılara son-testleri dağıtın).
2 Şimdi son-testlerimizi dolduralım.
(Katılımcılara Eğitim Değerlendirme Formunu dağıtın).
Materyal
Katılımcı
sayısı
kadar
son test
ve Eğitim
Değerlendirme
Formu
Modül 3
1 Artık eğitimimizin sonuna geliyoruz.
45 dk.
Modül 4
AKIŞ
Modül 2
ETKİNLİK 4.4: DEĞERLENDİRME
3 Eğitim değerlendirme formumuzu da dolduralım.
4 Şimdi sözel olarak sizlerden eğitimi değerlendirmenizi rica ediyorum. Eğitim beklentilerinizi
karşıladı mı?

(Bu noktada beklentilerin üzerinden kısaca
geçip katılımcılara beklentilerini hatırlatabilirsiniz).
5 Hangi duygu, düşünce ve bilgilerle eğitimden
ayrılıyorsunuz?

(Tüm katılımcıların görüşlerini alın).
115
DEĞERLENDİRME
4
Eğitimlerin Değerlendirilmesi
Eğitimlerde katılımcılara tanışma, beklentilerin alınması ve grup kurallarının belirlenmesini takiben ön-test ve eğitimin sonunda son-test uygulanacaktır. Birbirinin aynısı olan bu testlerin uygulanmasındaki amaç
katılımcıların kadının güçlendirilmesine ilişkin hangi bilgi düzeyi ile geldiklerini ve eğitim sonunda bilgi düzeylerini hangi düzeye taşıdıklarını
değerlendirmektir. Diğer bir deyişle eğitimin katılımcıların bilgi düzeylerinde bir değişikliğe yol açıp açmadığını öğrenebilmektedir. Etkili bir
eğitimin katılımcıların bilgi ve beceri düzeylerini arttırdıkları bir eğitim
olması beklenir. Uygulanacak testler, testlerin veri girişinin ve analizinin
aşağıda açıklandığı şekilde yapılması beklenmektedir.
Eğitimlerin Raporlanması
Rapor formatı bu bölümün sonunda yer almaktadır. Bu formatta yer alan
başlıkların eksiksiz olarak doldurulması, ön ve son-testlerin analizleri ile
katılımcı listelerinin de rapora eklenmesi önemlidir.
Veri Toplama Aracı
Eğitimlerde ön-test ve son-test olarak kullanılmak üzere bir Kadını Güçlendirme Anketi geliştirilmiştir.
Ön Test ve Son Testleri Kullanırken Dikkat Edilecek Noktalar
 Testleri katılımcılara vermeden önce sayfalarda kayma olup olmadığını, sayfaların tam olup olmadığını vb. kontrol ediniz.
 Katılımcılara testleri vermeden önce kısaca tanıtınız.
 Katılımcılara araştırmanın amacını ve önemini kısa bir şekilde özellikle belirtiniz.
 Katılımcılara verilerin kesinlikle gizli kalacağını, ham verilerin araştırma ekibinin dışında kimseyle paylaşılmayacağını, araştırma ekibinin
bakanlık veya herhangi bir devlet kurumundan bağımsız olduklarını
ve veriler analiz edildikten sonra genel sonuçların paylaşılacağını belirtiniz.
 Katılımcıların rumuz belirleyerek ön-test ve son-testlerde bu rumuzu
kullanmaları veri analizi için önemlidir.
118
Veri Girişi Süreci
Veri Girişi Adımları: Veri giriş sürecinde takip etmeniz gereken bazı
adımlar vardır:
Adım
1
Öncelikle Değerlendirme Bölümünü dikkatlice okuyun.
Adım
2
Katılımcıların ön-test veya son-testlerini 1’den başlayarak numaralandırın. Her bir grup için yeniden 1’den başlayın. Örneğin 12
tane ön-testin olduğunu farz edelim. Bu formları 1’den 12’ye kadar
numaralandırmanız gerekmektedir.
Adım
Her bir ön-test ve son-test size ulaştırılan Excel’de tanımlanmıştır.
Öncelikle ilgili teste ait Excel dosyasını açın. 1 numara verdiğiniz
formu 2. satırdaki yerine girin. Bu şekilde eğitimindeki ön-testler ve
son-testler bitene kadar gireceksiniz.
Adım
3
4
Excel’deki test girişi yapılacak hücreler yeşile boyanmıştır. Yeşile boyalı alana girdiğiniz bilgiler formülasyon aracılığıyla bir sonraki Excel sayfasında analiz sonuçlarına ve tablolarına dönüştürülecektir.
Yeşil bölgelerin dışına yazılan bilgiler formülasyonda dikkate alınmayacaktır. Ayrıca Excel’de yer alan formlara satır ve sütun eklememeniz gerekmektedir. Veri girişleri yaparken;
“Demografik bilgiler” için
 “Yaş” sorusu için direk yaşını yazınız
 “Cinsiyet” sorusu için “Erkek” seçeneği için “1”; “Kadın” seçeneğini işaretleyenler için “2”
 “Kıdem” sorusu için direk kıdemini yazınız
 “Öğrenim düzeyi” sorusu için “Lisans” seçeneği için “1”; “Lisansüstü” seçeneğini işaretleyenler için “2” olarak veri girişi yapın.
 Birden fazla işaretlemelerde ve boş bırakılan maddelerde Excel
hücresini boş bırakın.
119
“Kadını Güçlendirme” Anketi için
 Doğru cevaplar için 1
 Yanlış ve boş seçenekler için 0 olarak giriş yapılır. Cevap anahtarları
aşağıdaki “Kadını Güçlendirme Anketinin Cevapları” bölümünde yer
almaktadır.
Adım
5
Testlere ilişkin veri girişini tamamladıktan sonra analizler Excel tarafından otomatik olarak yapılacak olup sizden istenen “Kadını Güçlendirme Eğitimi Hizmet-içi Eğitim Raporunu” doldurularak elektronik ve fiziki ortamda ASPB- Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü’ne
iletmenizdir.
Kadını Güçlendirme Anketinin Cevapları
Cevap
Anahtarı
1
d
2
a
3
b
4
c
5
a
6
b
7
c
8
b
9
a
10
d
Raporlama
Aşağıda örnek bir rapor örneği sunulmuştur. Testlerin veri girişini tamamladıktan sonra Excel tarafından otomatik olarak oluşturulan bulgular sayfasından aşağıdaki raporda koyu vurgu ile işaretli yerleri girmeniz yeterlidir.
Kadını Güçlendirme Hizmet-İçi Eğitim Kursu Etki Raporu
Eğitime İlişkin Genel Bilgi
Eğitimci/lerin Adı/Soyadı
Eğitimin Tarihi/leri
Eğitimin Yeri (İl ve mekan olarak belirtiniz)
Eğitim süresi ve programı (Sayfa 15’te örnek olarak verilen eğitim programına uygun geliştirilen program ek olarak konulmalı. Hangi oturumun
kimin tarafından verildiği ve süresi net bir şekilde açıklanmalı. Eğitim birbirini izleyen beş gün içinde mi yoksa aralıklı olarak mı verildiği raporda
net bir şekilde belirtilmeli)
Katılımcılar
…………. ilinde düzenlenen “Kadının Güçlendirilmesi Hizmet-İçi Eğitimi” ölçme aracı toplamda 71 ASPB çalışanına uygulanmıştır. Eğitime
120
katılan ASPB çalışanları demografik özelliklerine ilişkin veriler Tablo 1’de
sunulmuştur. Tablo 1’de görüldüğü üzere eğitime 67 erkek, 4 kadın
uzman katılmıştır. Eğitime katılanların 51’i lisans, 20’si ise lisansüstü
öğrenime sahiptirler. Ayrıca eğitim katılan çalışanların yaş ortalamaları
44.9, kıdem ortalamaları ise 20.9’dur.
Tablo 1: Katılımcı Grubunun Demografik Özelliklerine İlişkin Dağılımlar
Seçenekler
Cinsiyet
Öğrenim
Yaş
Kıdem
1
2
Toplam
Erkek
Kadın
n
67
4
71
%
94.4
5.6
100
Lisans
Lisansüstü
n
51
20
71
%
71.4
28.6
100
X
44.9
SS
6.9
X
20.9
SS
7.0
Bulgular
ASPB çalışanlarına yönelik verilen hizmet-içi eğitimin değerlendirilmesi
amacıyla ön-test ve son-test uygulaması yöntemi benimsen ve veriler
Kadının Güçlendirilmesi Anketi yardımıyla elde edilmiştir.
Eğitime katılan ASPB çalışanlarının Kadının Güçlendirilmesi Anketi öntest ve son-testlerine ilişkin ortalama ve standart sapma değerleri Tablo
2’de sunulmuştur.
Tablo 2: Ön-test ve son-test X, SS değerleri
Ön-Test
Ölçekler
Kadını Güçlendirme Anketi
Son-Test
X
SS
X
SS
7.71
3.85
12.56
1.54
Tablo 2’de görüleceği üzere ASPB çalışanlarının Kadını Güçlendirme
Anketi ön-test ortalaması 7.71 iken son-test ortalaması 12.56’dır. Bu
sonuca göre eğitim sonrasında ASPB çalışanlarının kadını güçlendirme
bilgisinde %50’den daha fazla (fark 4.85) yükselme sağlanmıştır. (Azalma olduğu durumda ifade uygun bir şekilde düzeltilmeli.)
121
1 Aşağıdaki seçeneklerden hangisi kadını güçlendirilmesi için söylenebilir?
a) Güçlendirme, kadının kendi yaşamının kontrolünü kendi eline almasına destek olmaktır.
EK-1
Kadının
Güçlendirilmesi
Anketi
b) Kadını güçlendirmek, onun kendi yaşamını etkileme ve kontrol etme becerisine sahip
olduklarını fark etmelerini sağlamaktır.
c) Kadını güçlendirme, kadına kendi hayatına ilişkin kararları verebilmesi için gerekli
araçları, kaynakları ve bilgiyi kazandırmaktır.
d)Hepsi
2 Kadının güçlendirilmesi yaklaşımı konusunda aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
a) Kişisel kaynaklar ve deneyimler değerlidir ama güçlendirme sürecine müdahale etmemelidir.
b) Kişi kendi yaşamı için uzman kabul edilir.
c) Kadını güçlendirme yollarından birisi sanatla iyileşme çalışmalarıdır.
d) Kadını güçlendirme sürecinde baş etme mekanizmalarının belirlenmesi önemlidir.
3 Aşağıdaki seçeneklerden hangisi kadını güçlendirmenin bir boyutu değildir?
a) Kişisel boyut
b) Yeterlilik boyutu
c) Kişilerarası ilişkiler boyutu
d) Sosyo-politik boyutu
4 UNICEF’in (Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu) sınıflamasına göre aşağıdaki
kategorilerden hangisi yaşam becerileri kategorisi değildir?
a) Bilişsel beceriler
b) Sosyal beceriler
c) Psikolojik beceriler
d) Duygusal/baş etme becerileri
5 Aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
a) İletişimin % 7’si kelimelerden oluşur.
b) İletişimin %7’si beden dilinden oluşur.
c) İletişimin %7’si ses tonundan oluşur.
d) İletişimin % 35’i beden dilinden oluşur.
6 Strese ilişkin aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
a) Olumlu durumlar karşısında da strese girebiliriz.
b) Sadece olumsuz durumlar karşısında strese gireriz.
c) Birisi için stresli bir durum, diğeri için stresli olmayabilir.
d) Stres karşısında savaş ya da kaç tepkisi veririz.
122
7 Aşağıdaki seçeneklerden hangisi görüşme öncesi lojistik hazırlık ögesi değildir?
a) Mekan
b) Oturma pozisyonu
c) Zaman
d) Görüşme formatı
8 Şiddet yaşantısını anlatırken ziyadesiyle tedirgin olan birisine yönelik en uygun müdahale hangisidir?
a) Soru sormaya devam edilmeli
b) Tamamen güvende olduğu söylenmeli ve ikna edici bir ses tonuyla devam etmesi
yönünde cesaretlendirilmeli
c) Başka birisinden yardım istenmeli
d) Üstünde durulmamalı
I.Bilgilendirmek
II. Bireyi dinlediğinizi göstermek
III. Duygularına duyarlı olmak
IV.Sakinleştirmek
9 Şiddete maruz kalan kadınla görüşürken zorlukların üstesinden gelebilmek için hangileri yapılabilir?
a) I, II, III ve IV
b) I, III ve IV
c) II, III ve IV
d) I, II ve III
10Etkin dinlemeye ilişkin aşağıdaki seçeneklerden hangisi yanlıştır?
a) Etkin dinleme pasif olabilir.
b) Etkin dinleme aktiftir.
c) Etkin dinlemede kullanılan yöntemlerden birisi yansıtmadır.
d) Etkin dinleme yol haritasıdır.
123
..........................................................
Yüklenici(KonsorsiyumLideri)
..........................................................
DeutscheGesellschaftfürInternationaleZusammenarbeit(GIZ)
GmbH,InternationalServices
..........................................................
KonsorsiyumOrtakları
..........................................................
EDUSEREğitimDanışmanlıkveUzmanlıkHizmetleri,Türkiye
HacettepeÜniversitesi,KadınSorunlarıUygulamave
AraştırmaMerkezi(HÜKSAM),Ankara,Türkiye
InternationalBund,FrankfurtamMain,Almanya
And Sok. No: 8/8 Çankaya, 06680 Ankara T (312) 466 77 91 - 94 F (312) 466 08 88
[email protected] - www.siddetlemucadele.net

eğitici el kitabı - Aile İçi Şiddetle Mücadele Projesi

Transkript

Benzer belgeler

Eco linE 72/280 – 290 W

MODÜL 1 // UZMAN

YGE 72 - Yingli Solar

bilişim teknolojileri grafik ve animasyon tabanlı web sayfası - KO-MEK

PED Basvuru Formu - PGM Proje Gözetim Mühendislik

Program - BİLGİ Eğitim

SOIL-CLIK™ Nem Sensörü