Şartaname için tıklayınız

Transkript

T.C.
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI
KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI
YARIŞMA ŞARTNAMESİ
İÇİNDEKİLER
A. GENEL BİLGİLER
1. Konumu
5
2. Jeomorfolojik Özellikleri
6
2.1. Dağlık ve Tepelik Alanlar
7
2.2. Plato Yüzeyleri
9
2.3. Vadiler
10
3. Jeolojik Yapı
12
4. İklim Özellikleri
13
4.1. Sıcaklık
14
4.2. Atmosfer Basıncı ve Rüzgarlar
15
4.3. Nem ve Bulutluluk
16
4.4. Yağışlar
17
5. Hidrografik Özellikler
17
5.1. Yeraltı Suyu ve Kaynaklar
17
5.2. Akarsular
18
5.3. Göller
18
6. Bitki Örtüsü
19
7. İdari Yapı
19
7.1. Eğitim Hizmetleri
19
7.2. Sağlık Hizmetleri
20
8. Nüfus
20
9. Ekonomi
21
9.1. Tarım ve Hayvancılık
21
9.2. Ormancılık
22
9.3. Sanayi
23
9.4. Madencilik
23
9.5. Turizm
23
10. Ulaşım
24
SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ
10.1. Karayolu
24
10.2. Demiryolu
26
10.3. Havayolu
27
11. Kültürel ve Doğal Değerler
27
12. Tescil Kararları
29
13. Sarıkamış Harekâtı
30
14. Anma Etkinlikleri/ Törenler
39
15. Sarıkamış Şehitlikleri
40
16. Kar Festivali
40
17. İmar Bilgileri
42
Kaynaklar
42
B. TEKNİK ŞARTNAME
1. Yarışmanın Amacı
45
2. Yarışmanın Türü ve Şekli
45
3. Yarışmanın Konusu ve Yeri
45
4. İdarenin Adı, Adresi, Telefon ve Faks Numarası
47
5. Yarışmaya Katılım Esasları
47
6. Jüri Üyeleri (Danışman, Asli ve Yedek) ve Raportörler
48
7. Yarışma Takvimi
50
8. Başvuru Esasları
50
9. Soru Sorma
51
10. Yarışmacılara Verilen Bilgi ve Belgeler
51
11. Yer Görme Belgesi ve Zarfı
53
12. Kimlik Zarfı
53
13. Gizlilik
54
14. Ambalaj Esasları
55
15. Projelerin Teslimi
55
16. Teslim Edilen Projelerin Sorumluluğu
55
17. Teslim Edilen Projelerin Değerlendirilmesi
56
2
18. Yarışmadan Çıkarma
56
19. Yarışma Sonuçlarının İlan Şekli
56
20. Ödül Tutarları ve Ödeme Şekli
57
21. Kolokyum ve Sergi
57
22. Projelerin Yayınlanması
57
23. Projelerin Geri Verilme Şekli
58
C. YARIŞMACILARDAN İSTENENLER
1. Stratejik Mekânsal Kurgu (1/10.000 Ölçekli)
60
2. Planlama Alanları
61
A. Kazımpaşa Tepesi Anma ve Tören Alanı (Doğu Bölgesi)
62
B. Eski Sarıkamış Bölgesi (Batı Bölgesi)
65
3
A. GENEL BİLGİLER
4
1. KONUMU
İlçe, Doğu Anadolu Bölgesi’nin Erzurum- Kars bölümünde bulunur ve
Kars iline bağlıdır. Doğuda Kağızman (Kars), güneyde Eleşkirt (Ağrı),
güneybatıda Horasan (Erzurum), batıda Narman (Erzurum), kuzeybatıda
Şenkaya (Erzurum), kuzeyde Selim (Kars) ile çevrilidir. Yüzölçümü 1751
km²dir. 40º 18 dakika kuzey enlemleri, 42º 31 dakika doğu boylamları
arasında yer almaktadır. Deniz seviyesinden yüksekliği de 2225 m’dir.
Şekil-1: Kars, Sarıkamış ve Çevresi Siyasi Haritası.
(Kaynak: Harita Genel Komutanlığı)
5
Bölgenin morfolojik yapısını dağlar, vadiler ve platolar oluşturur. Aras
Nehri ve Kars Çayı ile bu akarsulara ait kollar tarafından derin bir şekilde
yarılmış olan alanda, yükselti farklarının 1500 m’yi aştığı noktalar görülür.
Alanın topografik özellikleri, ulaşım bağlantılarının konumlarını da doğrudan
etkilemiştir. Bölgenin akarsular tarafından derin bir şekilde parçalanmış
olması, ulaşım güzergâhlarının akarsu vadileri boyunca gelişmesini zorunlu
hale getirmiştir. Karayolu ve demiryolu ulaşım türlerinden yararlanılan
sahada, her iki ulaşım şekli de kış mevsiminin olumsuz şartlarından
etkilenmektedir.
Sarıkamış’ta sanayi faaliyetleri yeterince gelişmemiştir. Özellikle ham
madde kaynaklarının sınırlı oluşu, sermaye yetersizliği, tarımsal üretimin ve
ürün çeşitliliğinin fazla olmaması, pazarlama imkânlarının yetersizliği gibi
nedenler sanayinin gelişmesini büyük ölçüde engellemektedir.
Sarıkamış İlçesi, doğal ve beşeri turistik değerler bakımından oldukça
zengin bir potansiyele sahiptir. Ancak mevcut olan bu potansiyel, iç ve dış
turizm açısından henüz yeterince değerlendirilememektedir. Alanın kültürel
ve turistik kaynaklarını Urartu kaleleri, tarihi kilise ve manastırlar, Rus
mimarisi niteliklerini taşıyan konut ve köşkler oluşturmaktadır. Doğal
kaynaklar arasında ise Çıplakdağ, Çamurlu Dağı, Süphan Dağı ve Balıklı
Dağları’ndaki kış turizmi alanları, Soğanlı- Hünkar yaylaları sayılabilir.
2. JEOMORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ
Sarıkamış Bölgesi, Anadolu’nun orta kesimlerinden batıya doğru
daralarak uzanan, Doğu Anadolu’da belirgin bir genişlik kazanmış olan
Anatolid Birliği içinde yer almaktadır. Alanda, yüksek dağlık alanlarla birlikte,
merkezi püskürtme ve yarık (fissür) volkanizması sonucu ortaya çıkan
malzemenin yayılmasıyla belirmiş yüksek platolar ve tektonik kökenli
depresyonlar ana jeomorfolojik birimleri oluşturur.
Alanın
büyük
bir
bölümünde
volkanik
formasyonlar
gözlemlenmektedir. Çatlaklar boyunca çıkan bazaltlar 2000 m’yi aşan
platoları meydana getirirken, püskürmelerle yüksekliği 3000 m’nin üzerine
6
çıkan volkanik kökenli dağlar oluşmuştur. Alanın bugünkü topografik
görünümünü kazanmasında, farklı jeolojik devirlerde bölge genelinde hâkim
olan tektonik hareketlerin büyük rolü olmuştur.
Şekil-2: Sarıkamış ve Yakın Çevresi Fiziki Haritası
(Kaynak: Harita Genel Komutanlığı)
2.1. Dağlık ve Tepelik Alanlar
Sarıkamış
Bölgesi’nin
batısındaki
dağlar
kuzeydoğu-güneybatı
istikametinde sıralanmıştır. Güllü Dağları adıyla bilinen silsilenin bir
bölümünü oluşturan bu dağlar, kuzeydoğuda Kıllıdağ’dan (2893 m)
başlayarak, Karataş Dağı ( 2725 m), Gökdağ ( 2684 m) ve Kızılcadağ ile
devam eder.
7
Alanın, bir diğer önemli silsilesi Soğanlı Dağları’dır. Çamurlu Dağı
(2685 m), Köroğlu Dağı (2750 m), Küçükkumru Dağı (2531 m) ve Çember
Dağı (2805 m) oluşan kütlede, eğim değerleri nispeten azdır. Su
kaynaklarının da bol bulunduğu bu dağlık alan, yaylacılık faaliyetleri
açısından Sarıkamış ve çevre yerleşmeler için büyük önem taşır. Genelde
Süphan volkanitlerinin yayılış gösterdiği bu alanda, Çamurlu Dağları’nda
andezitler, Küçükkumru, Köroğlu ve Çember Dağları’nda ise bazaltlar hâkim
durumdadır. Soğanlı Dağları kuzeydoğusunda yer alan Büyükkumru Dağı
(2847 m) ile birlikte, Allahuekber Dağları’nın güneydeki uzantılarını
oluştururlar.
Soğanlı Dağları’nın güneyinde, Saat Deresi ile Eskikarakurt Deresi
arasında kalan alanda Süphan Dağları yer almaktadır. Süphan Dağı 2908 m
yüksekliğindedir. Dağda koyu siyah renkli oldukça gözenekli, kırılgan ve
sütunsal yapılı bazaltlar oldukça geniş yer kaplar. Aynı zamanda bir volkan
konisi olan dağın zirve kesiminin kuzey-kuzeybatı yönünde parçalanmış
olması, lav akışının yönünü göstermektedir.
Süphan Dağı’nın kuzeye bakan yamaçları ile güneye bakan yamaçları
arasındaki yükselti farkı 750 m’yi bulmaktadır. Bu durum, güney yamaçlarda
gelişen
akarsuların
aşındırma
faaliyetlerini
hızlandırmalarına
neden
olmuştur. Alanda yerel taban seviyesini oluşturan Aras Nehri’ne bağlanan
akarsular kaide seviyelerini bu nehre göre kazmışlar ve sahayı derin bir
şekilde yarmışlardır. Bu nedenle özellikle güneye bakan yamaçlarda gelişen
akarsuların vadileri boyunca bazalt kornişleri gözlenir. Süphan Dağı’nı doğu
ve batıdan yaran akarsuların yukarı çığırlarında vadileri tabansızdır.
Akarsuların plato düzlüklerine ulaştıkları kesimlerde ise vadilerin tabanı biraz
genişler.
Süphan Dağı’nın doğusunda Eskikarakurt Deresi ile Keklik Deresi
arasındaki alanda, kuzey-güney yönlü sıralanmış Çıplak Dağ (2634 m) ve
Kesedağ (2599 m)
yer alır. Aralarında önemli
yükselti
farklarının
bulunmadığı bu iki dağın genel görünümü kubbemsidir. Süphan Dağı, Çıplak
8
Dağ ve Kesedağ’ın büyük bir kısmı, genelde sarıçamlardan oluşan orman
örtüsüyle kaplıdır.
Alanın doğusunda kabaca kuzey-güney doğrultusunda uzanan Balıklı
Dağ ile Aladağ yer alır. En yüksek noktasını Karanlık Tepe’nin (2858 m)
oluşturduğu Balıklı Dağ, kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanır. Nemli
koşullar
altında
gelişen
sarıçam
ormanlarının
genel
yetişme
alanı
durumundaki bu dağlık kütle, aşırı tahripler nedeniyle orman örtüsünü önemli
ölçüde kaybetmiştir. Bu alanlar, genel olarak mera olarak kullanılmaktadır.
Balıklı Dağı’nın güneyinde yer alan Aladağ (3138 m), alan içerisindeki en
yüksek dağlık kütledir. Bölgenin en alçak kesimini oluşturan Aras vadi tabanı
ile Aladağ’ın doruğu arasında yaklaşık 1700 m’lik yükselti farkı vardır. Bu
kütlenin tamamına yakın bir kısmı mera olarak kullanılmaktadır.
Aras
Nehri’nin
güneyinde,
kabaca
doğu-batı
doğrultusundaki
uzanışını alanın dışına da devam ettiren Aras Güneyi Dağları yer alır. Bu
dağlar, Aras Havzası’nı, Murat Nehri su toplama havzasından dolayısıyla
Fırat Havzası’ndan ayırır. Aras Güneyi Dağları’nın kuzeye bakan yamaçları
Zaraphane Deresi’nin kolları tarafından, güney yamaçları ise Güzeldere
Çayı’nın kolları tarafından derin bir şekilde yarılmıştır. Akarsular arasındaki
yükseltiler müstakil dağ görünümündedirler.
Alanda sık bir drenaj ağının mevcut olması, kısa mesafelerde yükselti
farklarının artmasına yol açarken, alanın engebeli bir görünüm kazanmasına
neden olmuştur.
2.2. Plato Yüzeyleri
Plato
yüzeyleri,
alanın
özellikle
kuzeydoğusunda
geniş
yer
kaplamaktadır. Bu alandaki, plato Balıklı Dağ’ın batı, Kesedağ’ın doğu
etekleri arasında 2100 m yükseltiden başlamaktadır. Kuzey-kuzeydoğu
yönünde genişleyen platonun yüksekliği, Selim çevresinde 1800 m’ye kadar
iner. Kars Platosu adıyla bilinen bu plato Süphan volkanitleri ile örtülüdür.
Plato, Kars Çayı’na bağlanan akarsular tarafından derin bir şekilde yarılmış
olup, bu yarılma sonucu Sarıkamış Çayı, Güzeldere ve Kızılçubuk Deresi
9
vadilerinde bazalt kornişleri ortaya çıkmıştır. Ancak, platonun yarılma
derecesi, sahanın diğer bölümlerindeki platolara oranla daha azdır.
Alandaki diğer plato yüzeyleri, volkanik dağlarla çevrelenmiş olan
Aras Nehri vadisini ve nehre bağlanan akarsu vadilerini takip ederek
uzanırlar. Bu platolar genellikle 1700–1800 m’den başlayarak 2100–2250 m
yüksekliğe kadar çıkabilmektedir. Bu platolar, Aras Nehri ve nehre katılan
akarsular tarafından derin bir şekilde yarılarak parçalı bir görünüm
almışlardır. Aşınmaya karşı direnci az olan malzemenin akarsular tarafından
taşınması sonucunda, vadiler boyunca bazalt kornişleri belirgin bir şekilde
ortaya
çıkmıştır.
Plato
yüzeylerinin
eğimi
ise
%
4–10
arasında
değişmektedir. Eğimin arttığı Aras Nehri’nin kuzeyindeki platolar genellikle
mera olarak kullanılmaktadır.
Aras Nehri’nin kuzeyindeki platolar özellikle Süphan Dağ, Kesedağ,
Hamamlı Dağı ve Aladağ’ın, Aras Nehri ile sınırlanmış güney etekleri
boyunca sıralanmışlardır.
2.3. Vadiler
Sarıkamış Bölgesi’nin önemli jeomorfolojik ünitelerinden bir diğerini de
vadiler oluşturur. Sarıkamış ve çevresinde enine profilleri “V” şeklinde olan,
derin yarılmış genç vadiler hâkim olmakla birlikte, kanyon vadiler ve
boğazlarda gelişme imkânı bulmuştur.
Alanın en önemli akarsuları konumunda olan Aras Nehri ve Kars
Çayı’na katılan akarsular, çoğunlukla “V” profilli vadiler içerisinde akış
gösterirler. Kısa mesafelerde yükselti farklarının 1500 m’yi aşabildiği alanda,
bulundukları alanda yerel taban seviyesini oluşturan Aras Nehri ve Kars
Çayı’na katılan yan kollar vadilerini süratli ve derin bir şekilde kazmışlardır.
Alan genelinde eğimin fazla olması nedeniyle, akarsuların derine
doğru aşındırması hızlı bir şekilde devam etmektedir. Böylece yamaçların
işlenmesi ve yatıklaşması yavaş cereyan etmektedir. Bu durum, alanda “ V”
profilli vadiler yanında, kanton vadilerin ve boğazların gelişimine imkan
hazırlamıştır. Nitekim Aras Nehri, Horasan İlçe merkezinin 17 km doğusunda
10
kanyon şekilli Karakurt Boğazı’na girmekte ve çevredeki volkanik dağların
geçmişteki faaliyetleri sonucu çıkan malzemenin oluşturduğu platoyu derin
bir şekilde yarmaktadır.
Aras Nehri, Karakurt Boğazı’ndan itibaren Saat Deresi’nin nehre
katıldığı yere kadar belirgin bir şekilde genişleyen, daha sonra Akkoz
Köyü’ne kadar genişliği gittikçe daralan bir vadi içinde akış gösterir. Nehir
farklı dirençteki lav ve tüflerin üst üste bulunduğu vadisini derin bir şekilde
yardığından, vadisi kanyon şekilli, basamaklı ve kornişli bir görüntü
kazanmıştır.
Aras Nehri’ne bağlanan Eskikarakurt Dere ve Keklik Dere vadileri ile
sınırlı olarak Aras vadisinde, peribacalarına benzer oluşumlar dikkat
çekmektedir. Sütun biçimindeki bu oluşumların bulunduğu alanlarda bitki
örtüsü nispeten zayıf olup, eğim dik ve dike yakındır. Sel yarıntıları arasında
münferit olarak ortaya çıkan bu sütunsal yapılar, üstteki dirençli kayaçların
aşınımından pek etkilenmemesi alt kısımlardaki tüflerin ise kolayca aşınması
sonucu ortaya çıkmışlardır. Zaman içinde bu çevresi aşınan sütunlar daha
da belirginleşmektedir. Aşınmanın derecesine bağlı olarak bu sütunların
yüksekliği 3–10 m arasında değişiklik gösterir.
Aras Nehri’nin güneyinde doğu-batı doğrultusunda sıralanmış Tatlı
Tepe, Kavak Tepe ve Kondul Tepe’den kaynağını alan kısa boylu akarsular
ve
geçici
akarsular,
nehre
katıldıkları
kesimlerde
birikinti
konileri
oluşturmuşlardır. Bu koniler Aras Nehri’nin aktüel vadi tabanı kenarlarında
gelişmiş genç konileridir. Aras Vadisi’nde yer alan Akkoz Köyü de bu şekilde
oluşturulmuş birikinti yelpazesi üzerinde bulunmaktadır.
Aras Nehri ve bu nehre bağlanan akarsuların büyük bir kısmının
vadileri boyunca kütle hareketlerine rastlanılmaktadır. Yamaç eğimleri
yüksek olan, özellikle bitki örtüsünden yoksun ya da bitki örtüsünün cılız
olduğu alanlarda kütle hareketleri etkin bir biçimde devam etmektedir.
Yağışlı devrelerde yamaç akmaları şeklindeki kütle hareketleri yaygın
olarak
görülürken,
alanın
bazı
11
kesimlerinde
kaya
düşmelerine
rastlanılmaktadır. Bölgede bulunan İnkaya Köyü, kaya düşmelerinden en
fazla etkilenen yerleşmelerden biridir.
Benzer kaya düşmesi olaylarından Akören Köyü’nün de etkilendiği
tespit edilmiştir. Ancak İnkaya Köyü’nden farklı olarak bu köydeki kaya
düşmesi olayları, 1983 Erzurum-Kars depremi sırasında meydana gelmiştir.
Kütle hareketlerinden, Aladağ eteğinde kurulmuş olan Yarkaya Köyü de
büyük ölçüde etkilenmektedir.
3. JEOLOJİK YAPI: 1
Sarıkamış, Kuzeydoğu Anadolu’nun volkanik platosu üzerinde volkan
kolonileri dibinde kurulmuş bir ilçedir. İlçenin yakın kuzeyinden Allahuekber
Dağları silsilesi geçer. Tektonik olarak oluşmuştur. Güneyinde Çıplak Dağ,
Çamurlu Dağ, Kese Dağı ile güneydoğuda Aladağ (3188 m), Kazıkkıran
Dağları önemli yükseltileri oluştururlar. Bunlar volkanik konilerdir. İlçeden
batıya doğru volkanik tepeler arasında akarsu aşındırmasıyla şekillenmiş
Handere Vadisi, volkan dağlarının güneyinde lav düzlüğünün yarılması ile
oluşmuş Aras Vadisi ve Keklik Deresi Vadisi yer alır. Doğuya Kars’a doğru
ise volkanik plato, yarma vadileri ve tektonik Kuvaterner çöküntü alanları ve
alüvyal ovalarla devam eder.
Yerel Jeoloji: Paleozoik, Üst Miyosen, Pliyosen ve Kuvarterner yaşlı
kaya birimleri yüzeyler.
Metamorfitler: Keklik deresi, kuzeybatı yamacında dar bir alanda
Kayalık Mevki civarında Paleozoik şist ve fillitler yüzeyler. Gri yeşilimsi
renkte olup bol kırıklı ve şistozite özelliği gösteririler. Kayaca çekiçle
vurulduğunda kayacın içerdiği şistlenme düzlemleri boyunca meydana
gelene
kırılma
ve
bölünmeler
1cm’nin
altındadır.
Plakalar
halinde
kırılmaktadır. Klorit-muskovit-kuarz şist özelliğindedir. Düzenli bir şistozite
gösterirler, kuars granüller bir tekstür gösterir, içlerinde yer yer dolomit
kristalleri görülür. Aksesuar mineral olarak sfen mevcuttur. Fillitler ise çok
ince yapılı şistozite gösterirler. Serizit, muskovit ve klorit mineralleri içerirler.
1
Bu bölümde açıklanan bilgiler Prof. Dr. Cevdet BOZKUŞ’dan alınmıştır.
12
Karakurt Volkanitleri: Genelde bazaltik lav ve tüf ardalanması ve yer
yer bunların alt yüzeylerine doğru andezit ve aglomeralardan oluşur.
Karakurt nahiyesinden Horasan’a doğru Aras Nehri boyunca geniş bir
alanda yüzeylerler. Horasan İlçesi 17 km doğusunda gölsel tortul kayaların
temelini oluştururlar. Horasan İlçe merkezinin 17 km doğusunda Aras
Vadisinde bazaltik bir lavdan alınan örnekte yapılan radyometrik yaş
belirlemesi ile 4.61 ± 0.71 my lik bir değer ölçülmüştür. Bu volkanitler Üst
Miyosen-Pliysen yaşındadırlar.
Sarıkamış Volkanitleri: Riyolitik lav, tüf ve bunlar içerisinde yer alan
perlit, obsidiyenler ile bazaltlardan oluşur. Riyolitler açık gri renkli, akıntı
yapılı ve bantlı bir yapı gösteririler. Tüfler açık kahve, bej renkli, masif ve yer
yer katmanlıdırlar. Perlitler gri renkli, konsantrik konkav halkalı yapılıdırlar.
Obsidyenler riyolit bileşimli ve tamamen volkanik camdan oluşmuşlar ve
tüflerin içinde perlitlerle bulunurlar. Renkleri koyu yeşilden (nefti) siyaha
kadar, sarıdan kırmızıya kadar çeşitli tonlarda da olduğu gibi bu renklerden
ikisini veya üçünü aynı bir obsidyen tanesinde de görmek mümkündür. Üst
seviyelerde akıntı katmanlı ve plakalı gri renkli bazaltik lavlar yer alır. Bu
volkanitler Pliyo-Kuvaterner yaşlıdır.
Keklik Deresi boyunca K-G doğrultulu Keklik deresi fayı ve daha
güneyde Aras Vadisi boyunca D-B doğrultulu Horasan fay kuşağı önemli
tektonik hatlardır. Ayrıca değişik boyutta sol ve sağ yanal doğrultu faylar
sıklıkla gözlenir. Bu faylar Pliyosen ve Kuvaterner volkanizmasının çıkışında
önemli rol oynamışlardır.
4. İKLİM ÖZELLİKLERİ
Sarıkamış’ta, Doğu Anadolu’nun karasal iklim şartları etkili olmaktadır.
Ülke genelindeki sıcaklık dağılımı çalışmaları incelendiğinde, en düşük
ortalama sıcaklık derecelerinin kuzeydoğu Anadolu’nun yüksek platolarında
gerçekleştiği gözlemlenmiştir. Bu nedenle, Sarıkamış, ülkenin en soğuk
bölgelerindendir. Alanda, yıllık ortalama sıcaklık 3,2 ºC civarındadır ve donlu
geçen günlerin sayısı 200’ün üzerindedir.
13
Doğu Anadolu Bölgesi’nin Erzurum-Kars Bölümü sınırları içerisinde
yer alan Sarıkamış, morfolojik açıdan plato ve depresyonlardan oluşmuştur.
Yükselti Aras Nehri Vadisi’nde 1500 m’nin altına inerken, vadiyi çevreleyen
volkanik dağlarda 3000 m’yi aşmaktadır. Yükseltisi 3000 m’yi bulan bu dağlık
alanların etrafında kurulmuş köylerde, kış mevsimi alanın diğer bölümlerine
oranla daha dert ve uzun geçmektedir. Yine bu dağlık alanlardan alçak
sahalara doğru esen rüzgârlar yazın serinletici etkide bulunurken, kışın
sıcaklığın belirgin oranda düşmesine neden olurlar.
Kısa mesafelerde yükselti farklarının 1500 m’yi aşması, yağış
turlarının alan üzerindeki dağılışını etkilerken, bakı ve eğim koşullarına bağlı
olarak dağların yamaçları arasında termik yönden önemli farklar oluştururlar.
Başta sıcaklık ve yağış olmak üzere iklim elemanlarında izlenebilen bu
değişimler, alandaki ekonomik ve beşeri faaliyetleri doğrudan etkilemektedir.
Horasan’dan itibaren doğuya doğru yükseltisi giderek azalan Aras Nehri
Vadisi, alanın diğer bölümlerine oranla daha ılıman iklim şartlarına sahiptir.
Bu özelliği nedeniyle, bölgedeki kışla yerleşmelerinin büyük çoğunluğu Aras
Vadi’sinde kurulmuştur. Yine yüksek sahalarda yetiştirilemeyen sebze ve
meyve türlerini bu vadide görmek mümkündür. Aras Nehri Vadisi’nden
itibaren kuzeye ve güneye doğru yükseltinin giderek artmasına bağlı olarak
karın yerde kalma süresi, kar kalınlığı ve donlu günler sayısı artmaktadır.
Bölgenin karasallık derecesi, Aras Nehri Vadisi’nde yer alan Horasan’da en
yüksek değerine ulaşırken, kuzeydoğusundaki Kağızman’da belirgin olarak
azalmaktadır.
4.1. Sıcaklık
Sarıkamış, ülkenin en soğuk yerleşmelerinden biridir. Bölgedeki yıllık
ortalama sıcaklık 3,2 ºC’dir. Yükselti ve karasallığın fazla olduğu alanda, yaz
ve kış mevsimlerini temsil eden temmuz ve ocak ayları arasındaki sıcaklık
farkı önemli oranda artmaktadır.
Sarıkamış’ta yıllık ortalama yüksek sıcaklık değeri 10,2 ºC’dir.
Ortalama yüksek sıcaklıklar en düşük değerine ocak ayında ( -3,5 ºC), en
14
yüksek değerine ise ağustos ( 24,4 ºC) ayında ulaşır. Yıllık ortalama düşük
sıcaklık değeri ise -2,9 ºC’dir. En düşük sıcaklık değeri ise -34,3 ºC olarak
ölçülmüştür.
Bölge güneyde Aras Nehri, kuzeydoğuda ise Kars Çayı ile bu
akarsulara ait kollar tarafından derin bir şekilde parçalanmıştır. Bu durum
sıcaklığın, yükselti, bakı ve topografik özelliklere bağlı olarak kısa
mesafelerde değişmesine neden olmuştur. Alanda yıllık ortalamanın,
yükseltisi az olan yerlerde 6 ºC’nin üzerine çıktığı, yüksek alanlarda ise -3
ºC’nin altına indiği görülmektedir. Bu iki sıcaklık değeri arasındaki farkın
fazla oluşu sahada dikey yönde önemli seviye farklarının bulunduğunu
göstermektedir. Havza tabanları ile dağların zirveleri arasındaki bağıl seviye
farkları yer yer 2000 m’yi bulmaktadır.
Yıllık ortalama sıcaklıklar, yükseltinin artmasına bağlı olarak özellikle
dağlık alanlar ve plato yüzeylerinde belirgin bir şekilde azalmaktadır.
Sarıkamış ilçe merkezinin de içinde bulunduğu 1800–2100 m’ler arasında
belirlenen yükselti kademelenmesinde sıcaklık 3,2–4,7 ºC arasında değişir.
Alandaki en düşük ortalama sıcaklık değerine, yükseltisi 2700 m’yi aşan
dağlık alanlarda rastlanmaktadır. Ortalama sıcaklığın 0 ºC ile -3 ºC arasında
değiştiği bu alanlar, Süphan ve Soğanlı Dağları ile alanın doğusundaki
Aladağ, kuzeydoğusundaki Zozan Dağı ve Aras Nehri’nin güneyindeki
Büyükköse Dağı’dır.
Sarıkamış bölgesinde karasal iklim koşullarının etkisiyle yılın yarıdan
fazlası donlu geçerken, yaz mevsimi dahil tüm aylarda don olayı
görülebilmektedir. Bu özelliği nedeniyle alan, ülkenin don olayının en erken
başlayıp, en geç son bulduğu Kuzeydoğu Anadolu’nun en sert iklimine sahip
yörelerinden biridir.
4.2. Atmosfer Basıncı ve Rüzgarlar
Yıl boyunca basınç şartlarında meydana gelen değişmelere bağlı
olarak
alanı
etkileyen
rüzgarların
yön
ve
frekanslarında
farklılıklar
gözlemlenmektedir. Alanın güney ve doğu sektörlerinden esen rüzgarlar
15
genellikle sıcak ve ılık, kuzey ve batı sektörlerinden esenler ise, soğuk ve
serinletici etkide bulunurlar. Sarıkamış bölgesinde ortalama rüzgar hızı 2,3
m/sec’tır. En yüksek rüzgar hızı 20 m/sec’ın üzerinde, en düşük değer ise
21,1 m/sec gözlemlenmiştir.
4.3. Nem ve Bulutluluk
Sarıkamış’ta yıllık ortalama nispi nem oranı %71,2’dir. Alanda
bulutluluğun yıl içindeki değişimleri incelendiğinde, bulutluluk değerlerinin
atmosferik aktiviteye bağlı olarak mevsimden mevsime farklılıklar gösterdiği
dikkati çeker. Nispi nem oranlarının yıl içindeki dağılışları ile benzerlik
gösteren bulutluluk, en yüksek değerine ilkbahar mevsiminde ulaşmaktadır.
Sarıkamış’ta yıllık ortalama bulutlu gün sayısı, açık ve kapalı gün sayısından
dikkat çekici oranda fazladır.
Sarıkamış bölgesinde sis sıkça görülen bir olay değildir. Ortalama sisli
gün sayısı 10,6 ‘dır. Sarıkamış ve çevresinde sis olaylarının önemli bir kısmı
kış ve geçiş mevsimlerinde görülmektedir. Alanda sis olayının en sık
görüldüğü ay aralıktır.
Şekil-3: Rüzgar Diyagramı (Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü)
16
4.4. Yağışlar
Sarıkamış İlçesi ve çevresinin yağış miktarları kıyaslandığında, en
fazla yağışı 581,5 mm ile Sarıkamış İlçesi almaktadır. Bu durum
Sarıkamış’ın dağlık bir sahada bulunması ve yükseltisinin nispete fazla
olmasıyla yakından ilgilidir. Yağışların yıl içindeki dağılışı incelendiğinde,
Sarıkamış’ın en fazla yağış miktarının 83,3 mm ile mayıs ayında, en düşük
yağışın ise 34,7 mm ile eylül ayında gerçekleştiği görülür. İlçede yıllık toplam
yağışlı gün sayısı 136,1 gündür. Oldukça yüksek olan bu değerlere göre,
yılın yarıya yakın bir kısmında yağış görülmektedir. Alanda, ortalama kar
yağışlı günlerin sayısı 61; karın yerde kalma süresi ise 140,3 gündür. Bu
değerlere göre Sarıkamış, ülkede kar yağışlarının en fazla görüldüğü ve kar
örtüsünün yerde kalma süresinin en uzun olduğu yerleşme durumundadır.
Alanda, özellikle yaz ve geçiş mevsimlerinde, zeminin fazla ısınmaya
bağlı olarak süratle yükselen hava hareketleri meydana gelmekte ve ani
soğuyan su damlacıkları dolu şeklinde yağışlara neden olmaktadır. Alanda
dolu yağışı görülen gün sayısı oldukça fazladır. Nitekim Sarıkamış’ta dolu
yağışlı günlerin ortalama sayısı 9 gün kadardır.
5. HİDROGRAFİK ÖZELLİKLER
5.1. Yeraltı Suyu ve Kaynaklar
Sarıkamış bölgesi, akarsular tarafından dar ve derin vadilerle
parçalanmış olduğundan, oldukça engebeli bir arazi yapısı göstermektedir.
Yüksek eğim, suyun zemine sızmasını zorlaştırmaktadır. Dolayısıyla, alan
yer altı suları gelişimi için uygun şartlar taşımamaktadır. Diğer taraftan Aras
Nehri’nin özellikle kuzeyinde kalan kesimlerde yaygın olan bazalt ve andezit
lav örtüsü de zeminin sızma kapasitesini de büyük ölçüde azaltmaktadır.
Step bitki örtüsünün yayılış alanları ve sığ toprak örtüsünün bulunduğu
alanlarda da, yağışlar ve kar suları zemine sızmadan hızla akışa
geçmektedirler.
Sarıçam ormanlarının yayılış gösterdiği Aras Nehri’nin kuzeyindeki
alanlarda, eğim değerleri yüksek olmasına rağmen sık bitki örtüsü ve
17
nispeten kalın toprak tabakası, zeminin sızma kapasitesini önemli ölçüde
arttırmaktadır. Nitekim sarıçamların yoğun olarak bulunduğu Süphan Dağı,
Kösedağ, Çıplakdağ ve Soğanlı Dağı’nda ortaya çıkan kaynaklar, bu
kesimlerde yer altı suyunun biraz daha zengin olduğunu göstermektedir.
Alanda görülen bir diğer kaynak tipi de fay kaynaklarıdır.
5.2. Akarsular
Sarıkamış
bölgesindeki
ana
akarsu
şebekelerini,
hidrografik
bakımdan Hazar Denizi akaçlama havzasına bağlı olan Aras Nehri ve Kars
Çayı oluşturmaktadır.
Aras Nehri’nin alandaki uzunluğu yaklaşık 56,6 km olup, yatak eğimi
%2–5
arasında
değişmektedir.
Nehir
Karakurt
Boğazı’ndan,
Keklik
Deresi’nin nehre katıldığı yere kadar olan bölümünde kabaca kuzeydoğu
yönünde uzanır. Bu kesimden itibaren güneydoğuya yönelen nehir, Çayarası
Köyü yakınlarında doğuya doğru akışını sürdürür. Soğanlı Dağları’ndan
doğan Çatal ve Zuzu Dereleri ile Çıplakdağ’dan kaynaklanan Sarıçamur ve
Karanlık Dereleri, Sarıkamış’ta birleşerek Kars Çayı adını alır. Alan içindeki
uzunluğu 16,2 km olan Kars Çayı’nın, yatak eğimi %2–4 arasında değişir.
5.3. Göller
Sarıkamış bölgesindeki su kaynaklarından bir diğeri de göllerdir.
Alanda yedisi geçici ve ikisi sürekli olmak üzere toplam dokuz göl
bulunmaktadır. Geçici göllerden en önemlilerini oluşturan Turna Gölü,
Sarıkamış ilçe merkezinin 6 km güneybatısında yer alırken, Büyükturna Gölü
ilçe merkezinin 8
km
batısındadır.
Asboğa Gölü bölgenin
önemli
göllerindendir. Yükseltisi 2007 m olan göl, 13,8 ha’lık bir alan kaplamaktadır.
Sarıkamış kentinde, İnönü Mahallesi sınırları içinde bulunan Bebek Gölü
1950’li
yıllarda
önemli
bir
mesire
yeri
durumundaydı.
Kaynağını
Çıplakdağ’dan alan göl, 1956 yılında kurutulmuştur. Yaz aylarında yaylalara
çıkan hayvanların içme suyu ihtiyacını karşılamak üzere, Bozat ve Yağbasan
Köyleri’nde toplam 6 suni gölet yapılmıştır.
18
6. BİTKİ ÖRTÜSÜ
Sarıkamış Yaylası’nın doğal bitki örtüsünü otlaklar oluşturmuş olsa
da, ilçe merkezinin batısından Soğanlı ve Allahuekber sıradağlarının 2500 m
yüksekliğine kadar iğne yapraklı çam ormanları da bulunmaktadır. Sarıçam
ibreli ormanlarının toplu olarak bulunduğu alan içinde en yüksek yer
Sarıkamış’tır.
Doğu
genelinde
Anadolu
olduğu
Bölgesi’nin
gibi,
Sarıkamış
Bölgesi’nin de alçak kesimlerinde step
elemanları
yaygınken,
yüksek
kesimlerde Sarıçam ormanları yayılış
gösterir. Ayrıca bu ormanlar içinde yer
yer kavak ve ardıç türlerinden oluşan
topluluklara da rastlamak mümkündür.
Ancak, alanda ikincil ağaç türlerinin ve
antropojen
steplerin
geniş
yer
kaplaması, alanın geçmişte daha geniş
bir orman varlığına sahip olduğunun
göstergesi olarak değerlendirilmektedir.
7. İDARİ YAPI
Sarıkamış ilçesinde bir merkez ilçe belediyesi, 56 köy muhtarlığı ve
merkez ilçeye bağlı 7 mahalle muhtarlığı bulunmaktadır. Bunun yanı sıra,
bazı köylere bağlı 7 mezra ve 2 yayla yerleşim birimi bulunmaktadır. Köyler,
dağınık bir şekilde yer seçmiştir. Belencik, Yeniköy, Karakurt, Yayıklı,
Karaurgan, Kazıkkaya, Başköy ve İnkaya köyleri merkez köydür.
7.1. Eğitim Hizmetleri: İlçe merkezinde dokuz adet ilköğretim okulu
bulunmaktadır. İlçe bütünündeki ortaöğretim kurumlarının toplam sayısı da
altıdır. Bunun yanı sıra, Sarıkamış İlçesi’nde, Kafkas Üniversitesi’ne bağlı
Sarıkamış Beden Eğitimi ve Spor Yüksek Okulu bulunmaktadır.
19
7.2. Sağlık Hizmetleri: İlçe merkezinde, bir devlet hastanesi, bir sağlık
ocağı, bir verem savaş dispanseri, Sarıkamış grup başkanlığı ve Sarıkamış
Askeri Hastanesi bulunmaktadır. Askeri hastane 200, devlet hastanesi 50
yatak kapasitelidir. Devlet hastanesine bağlı 8 sağlık ocağı, 13 sağlık evi
bulunmaktadır.
Şekil-4: Nüfus Büyüklükleri (Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu)
8. NÜFUS
2007 yılı nüfus sayımına göre, ilçe merkezinin nüfusu 17.915, ilçe
merkezine bağlı köylerin nüfusu 7.730 olarak belirlenmiştir. Toplam nüfus,
25.645’tir. Toplam nüfusun, % 70’i ilçe merkezinde, % 30’u ise köylerde
20
ikamet etmektedir. 2000 yılı nüfus sayımı göz önüne alındığında, yedi yıllık
süre içinde, ilçedeki nüfusta azalmalar gözlemlenmektedir. Bu durum da,
istihdam imkanları ve buna bağlı olarak gelir kaynaklarındaki sınırlılıktan
dolayı oluşan göç olgusuyla ilişkilendirilmektedir.
9. EKONOMİ
9.1. Tarım ve Hayvancılık:
Sarıkamış İlçesi’nde temel geçim kaynağını tarım ve havancılık
oluşturmaktadır. İlçe merkezi ve köylerinde genel nüfusun % 80’i tarım
sektörüne dayalıdır. Dolayısıyla, bu sektör yöredeki ekonomik ve sosyal
hayatı büyük ölçüde şekillendirmektedir. Bu üretim biçimi, özellikle ilçenin
kırsal yerleşimlerinde kırsal aile işletmeciliği şeklinde kendini göstermektedir.
Tarım arazileri çiftçiye dağıtım yapılmış çiftçi işletmelerinden oluşmaktadır.
Ancak, son dönemlerde, hem göç hem de arazi ve iklim yapısı nedeniyle
tarımsal üretim miktarında azalmalar gözlemlenmiştir.
İlçede, tahıl üretimi yaygındır. Özellikle buğday ve arpa yetiştirilmekte
olup araziler büyük ölçüde çayır olarak değerlendirilmektedir. Bazı köylerde,
meyvecilik de yapılmaktadır. Temel olarak, çayır otu üretiminin hakim olduğu
söylenebilir. Daha sonra sırasıyla buğday, arpa, fiğ, korunga ve patates
üretimi görülmektedir.
Tarımın yanı sıra, hayvancılıkta önemli bir geçim kaynağı olarak
kendini göstermektedir. Geniş meralar hayvancılığı özendiren fiziksel ortamı
yaratmış olsa da, üretimde teknik düzey çok düşüktür ve bu durum verimliliği
büyük oranda etkilemektedir. Son dönemde, İlçe Tarım Müdürlüğü’nün
çalışmalarıyla, üreticilere teknik anlamda eğitim verilmektedir. Büyükbaş ve
küçükbaş hayvan üretimi yapılır, süt ürünleri üretimi yaygındır. Bunun yanı
sıra, arıcılık da gelişmekte olan bir sektör haline gelmiştir ve ilçe
ekonomisinde, özellikle son yıllarda ön plana çıkmaya başlamıştır. İlçede
doğal arazinin dağılımına baktığımızda, 63.400 ha’lık tarım alanı olduğunu
görülmektedir. Mera arazisi 80.000 ha, orman arazisi 30.000 ha ve elverişsiz
arazi 20.000 ha’dır.
21
9.2. Ormancılık:
Sarıkamış ormanları, Doğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan coğrafyada,
zengin bir dokuya sahiptir. Mevcut ağaç tipi sarıçam olup, bunun yanı sıra
huş ve kavak ağaçları da gözlemlenmektedir. Ormanlar, üretim ve
gençleştirme
çalışmaları
bakımından
sağlamaktadır.
22
da,
yöre
halkına
gelir
de
9.3. Sanayi:
Sarıkamış’ta 79 işyeri kapasiteli olarak planlanan küçük sanayi sitesi
büyük oranda faaliyete geçmiştir. Sarıkamış’taki diğer bir önemli sanayi
kuruluşu da Sarıkamış Ayakkabı Fabrikası’dır. Üretime 1982 yılında girmiştir.
Kuruluş amacı, askeri bot ve çeşitli resmi ayakkabı üretmektir.
9.4. Madencilik:
Bölge, jips ve perlit madenleri bakımından dikkati çeker. Özellikle
perlit madeni büyük önem taşımaktadır. Türkiye perlit rezervinin yaklaşık %
25’ine sahiptir. İnşaat ve gıda sanayinden tarıma kadar birçok alanda
kullanılan perlit madeninin işletilmemesi ekonomi açısından önemli bir kayıp
olarak değerlendirilmektedir. Obsidyen taşları, yörede el sanatlarında turistik
amaçla kullanılmaya elverişlidir.
Bunların yanı sıra,
Aras boylarında, toz halinde kumlardan altın,
Sarıkamış ve Çepikler Köyü’nde kurşun yatakları, bazalt taşı ve ponza taşı
bulunmaktadır.
9.5. Turizm:
Sarıkamış İlçesi’nde turizm bakımından en öne çıkan faaliyet türü kış
sporlarıdır. Bölge, kayak sporu için oldukça elverişli bir yağış türüne sahiptir;
sadece Alpler’de olan kristal kar Sarıkamış’ta da bulunmaktadır. Bölge,
ortalama olarak, yılda dört ay karla kaplıdır.
Her yıl, “Türkiye Kayak
Şampiyonası” Sarıkamış’ta düzenlenmektedir. İlçede, Sarıçam ve Osman
Yüce Kayak Merkezi olmak üzere faaliyette olan iki kayak merkezi
bulunmaktadır. Bu merkezlerin arası 8 km’dir ve her iki merkezde de
konaklama hizmeti verilmektedir. Sarıçam Kayak Merkezi, Türkiye’nin en
büyük, Dünya’nın üçüncü kayak pisti olma özelliğini taşımaktadır. Bu
merkezde, iki adet telesiyej tesisi bulunmaktadır.
23
Kars – Sarıkamış Kış Sporları Turizm Merkezi: Sarıkamış Turizm Merkezi,
Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi olarak 17.10.1993 gün ve
21731 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmış olup turizm merkezinin sınırları
17.10.1993 tarih ve 21731 sayılı Resmi Gazetede, 06.01.2005 tarih ve
25692 sayılı Resmi Gazetede, 06.01.2005 gün ve 25692 sayılı Resmi
Gazetede
ve
08.12.2006
tarih
ve
26370
sayılı
Resmi
Gazetede
yayımlanarak sınırları tevsi edilmiştir. 08.07.2008 tarihinde 1/25.000 ölçekli
çevre düzeni planı revizyonları onaylanarak yürürlüğe girmiştir. Yürürlükteki
nazım imar planı, 19.04.2001 tarihinde Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’nca
onanmıştır. 05.09.2005 tarihinde Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca onanlı plan
değişikliği yapılmıştır. Yürürlükteki uygulama imar planı ise 28.08.2001
tarihinde Turizm Bakanlığınca onanmıştır. Mevcut yatak kapasitesi 437
adettir, planla öngörülen maksimum yatak kapasitesi ise 8.775dir.
Sarıkamış Turizm Merkezi İmar Planı ile Çevre Düzeni Planı
şartname
ekinde
“TURİZM
MERKEZİ
BİLGİLERİ”
adlı
klasör
ile
sunulmaktadır.
10. ULAŞIM
10.1. Karayolu
Sarıkamış’ta kent içi ulaşımda en önemli akslar, eski ve yeni
karayolları
güzergâhlarıdır.
Yeni
24
karayolu
bağlantısı
kentin
güneydoğusundan gelmektedir. Bu yolla kentin doğusunda kesişen Belediye
Caddesi kentin aynı zamanda en önemli trafik aksıdır. Cadde, kent
merkezinden kuzey istikametine saparak kuzeyde eski karayolu güzergâhına
ulaşmaktadır. 29 Eylül İlk Öğretim Okulundan itibaren çatallaşan yol Halk
Caddesi adı altında kent merkezinin ikinci ana aksını oluşturmaktadır. Bu
cadde de, Belediye Caddesine paralel olarak Belediye Meydanına
ulaşmakta ve Cumhuriyet Caddesi adını alarak doğru batı yönünde devam
edip Kazım Karabekir Mahallesinden eski Erzurum Yoluna bağlanmaktadır.
Merkezde ikinci derecede önemli akslar Merkezden Hükümet yönüne giden
Kolordu Caddesi ve Kuzeye açılan akstır. Şehirlerarası otobüs garajının
önünden geçerek İstasyon mahallesine ulaşan yol kentin diğer önemli bir
bağlantısıdır.
Şekil-5: Karayolları Haritası (Kaynak Karayolları Genel Müdürlüğü)
Karayolu, Belediye, Halk, Cumhuriyet Caddesinin bir bölümü ve
merkez çevresindeki yolar asfalt kaplamalıdır. Ancak, iklim koşullarından
25
dolayı kent içi ara bağlantıların büyük çoğunluğu parke taşlarla döşenmiştir.
İstasyon ve Kazım Karabekir mahallelerinde ise genelde toprak ve stabilize
yollar görülmektedir.
10.2. Demiryolu
Sivas-Erzincan-Erzurum-Kars Demiryolu Projesi2: Ulaştırma Bakanlığı,
Demiryollar,
Limanlar
ve
Havameydanları
İnşaatı
Genel
Müdürlüğü
tarafından inşaatı yürütülmekte olan Ankara – İstanbul Hızlı Demiryolu Hattı,
uygulama proje çalışmaları devam eden Halkalı – Bulgaristan Sınır yüksek
standartlı demiryolu Projesi, Ankara – Sivas yüksek standartlı demiryolu
projesi ile Avrupa’yı Türkiye üzerinden Kafkaslara ve Orta Asya ya
bağlayacak olan Kars-Tiflis demiryolu projeleriyle bütünlük sağlayarak
Türkiye üzerinden Avrupa – Kafkasya – Orta Asya doğu – batı
doğrultusunda yüksek standartlı bir demiryolu güzergâhı oluşturmayı
amaçlamaktadır.
Sivas-Erzincan, Erzincan-Erzurum ve Erzurum-Kars olmak üzere 3
bölüm halinde fizibilite ve etüt-proje ihalesi yapılmış olup, ihale kapsamında
aşağıda belirtilen işler yapılacaktır.
Yaklaşık 710 km uzunluğundaki yüksek standartlı yeni demiryolu
hattının İdarenin öngördüğü standartlarda olacak şekilde 1/25.000 ölçekli
güzergah araştırması ve amanejman etüdü, 1/2.000 ölçekli şeritvari
haritalarının alınması ve güzergahın bu haritalara işlenmesi, kamulaştırma
planlarının hazırlanması, güzergah üzerinde gerekli sondajlar ile laboratuar
deneylerinin ve diğer zemin araştırma işlerinin yapılması, tüneller, köprüler,
istinat duvarları gibi sanat yapıları ile istasyon tesislerinin ve demiryolunun
teknik şartnamelerdeki esaslara göre projelerinin yapılması, üst yapı,
elektrifikasyon, sinyalizasyon ve telekomünikasyon projelerinin yapılması,
Bu bölümde açıklanan bilgiler
http://www.ubak.gov.tr/tr/dlh/Demiryollari/Sivas_Erzincan_er_Kars.htm adresinden
alınmıştır.
2
26
güzergahın ÇED raporu, fizibilite etüdü, güzergahın keşif ve metrajları ile
ihale dosyalarının hazırlanmasıdır.
Sivas-Erzincan-Erzurum-Kars
Demiryolu
Projesinin
Sarıkamış
bölümüne ilişkin bilgiler şartname ekinde “HIZLI TREN BİLGİLERİ” adlı
klasör ile sunulmaktadır.
10.3. Havayolu
Sarıkamış yerleşiminde havayolu ulaşımı ile ilgili tek tesis, kapalı spor
salonunun kuzeyindeki helikopter pistidir. Bu alan 4 helikopterin inmesine
müsaittir ve genelde resmi ve askeri amaçlı kullanılmaktadır.
11. KÜLTÜREL VE DOĞAL DEĞERLER
Sarıkamış, Kafkaslardan ve İran’dan Anadolu’ya geçiş yolları üzerinde
bulunduğundan, tarih boyunca çeşitli kavimlerin geçiş bölgesi olmuştur. Bu
nedenle, tarihi ve arkeolojik alanlar oldukça çeşitli ve zengindir. Yörede
bulunan Köroğlu, Bardız, Zivin, Kızlar, Verişan, Micingirt Kaleleri, Yedi Kilise,
Küp Kilise, Kızıl Kilise, Oğuz Mezarları, Sanemer, Hünkar Düzü gibi
konaklama yerleri, Taşlı Güney Köyü Kaya Mağaraları ve Urartular’a ait
Sarıkamış Yazılı Kayaları bulunmaktadır.
-Köroğlu Kalesi
-Bardız Kalesi(Gaziler)
-Zivin (Süngü Taş) Kalesi
-Kızlar Kalesi
-Verişan (Gürbüzler) Kalesi
-Micingert (İnkaya) Kalesi
-Keçivan (Artageyra) Kalesi
-Taşlı Güney Kaya Mağaraları
-Yedi Kilise(Eski Otmus-yeni Gazi Kasabası)
-İznos(Eznos) Küp Kilise
-Kızıl Kilise
27
-Şehit Emin Alakilise
-Oğuz Mezarları
-Yazılıkaya
-Kızıl Kilise
-Sahat Veren Yıkıntısı
-Akhuriani (Kırankaya) Harabesi
-Eski Sefer Yolu ve Top Yolu
-Zek(Sırataşlar) Kalesi
-Divik (Yayıklı) Köyü
-Suvaran Köyü Harabesi
-Doğu Kışlaları
-Batı Kışlaları
-Subay Konutları
-Batı Subay Mahfeli (Gazinosu)
-Komutan Köşkü
-Demiryolu İstasyonu
-Demiryolu Revizörlük Binaları
-Askeri Erzak Depoları
-Hastaneler
-Kapalı Manej, Hayvan Hastanesi ve Veterinerlik
-Kilise
-Doğu Subay Mahfeli (Gazino)
-Süvari Alayı Kışlaları
-Askeri Hamam
-Av Köşkü
-Giriş Sütunlu Yapı (Şişman Köşk)
-Rus Kaymakamlık Binası
Katerina Av Köşkü: 1890- 1914 yılları arasında yapıldığı sanılan bu köşk,
halk arasında “ Katerina Av Köşkü” olarak tanınmaktadır. Binanın tamamı
ahşap malzeme ile dikdörtgen planlı olarak yapılan köşkün giriş kapısı çift
28
sütunlu olup binanın dış cephe duvarları birbirine geçme hatıllardan
yapılmıştır. Binanın iç mekânı merkezi bir salon ile bu salona açılan
odalardan oluşmaktadır. Binanın yapımında çivi kullanılmamıştır. Yapı, Çar
tarafından av partilerinde konaklama yeri olarak kullanılmıştır.
Mıcıngert Kalesi: Sarıkamış ilçesinin 54 km güneybatısındadır. KarsErzurum il sınırında bulunmaktadır. Eski adı “Aşağı Micingert” , yeni adı
“İnkaya”dır. Kale, iki tarafındaki vadiye bakan bir tepe üzerindeki ana kayaya
inşa edilmiştir. Doğu yönünde kemerli ve merdivenli tek bir girişi vardır.
Kalenin kuzey ve güney surları tamamen yıkılmıştır. Urartuların yaptığı bu
kalede, kayayı oymak suretiyle yapılmış bir su sarnıcı bulunmaktadır. Kale,
MS
1153-1160
yıllarında
Saltuklular
tarafından
yeniden
onarılarak
kullanılmıştır. Yapının, iki kitabesi bulunmaktadır.
12. TESCİL KARARLARI
Sarıkamış İlçe Merkezinde yer alan korunması gerekli taşınmazlar
Garimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nun 10.03.1978 tarihli, A1303 sayılı kararı ve Erzurum Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge
Kurulu’nun 17.03.1989 tarihli 136 sayılı kararı ile tescillenmiştir.
Doğal Sit Alanı: Erzurum Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge
Kurulunun 25.12.1991 tarihli, 403 sayılı kararı ile Sarıkamış Ormanları doğal
sit alanı olarak tescillenmiştir. 2008 yılında ise Erzurum Kültür ve Tabiat
29
Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından doğal sit alanı sınırları milli park
sınırları ile tanımlanmıştır.
Sarıkamış Allahuekber Dağları Milli Parkı: 19.10.2004 tarihli Resmi
Gazetede yayınlanan Bakanlar Kurulunun 2004-7912 sayılı kararı ile
Sarıkamış Allahuekber Dağları Milli Parkı ilan edilmiştir.
Tarihi Sit Alanı:
•
Erzurum Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun
24.11.2005 tarihli, 210 sayılı kararı ile İstasyon Mahallesi Makineli Tüfek
Mevkiinde bulunan tabya kalıntıları ve mezarlık alanları tarihi sit alanı olarak
belirlenmiştir.
Şehitlikler:
•
Erzurum Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun
25/01/1990 tarihli, 201 sayılı kararı ile aynı kurulun 24/11/2005 tarihli, 210
sayılı kararı ile Sarıkamış ve köylerindeki tespit edilen şehitlikler 2863 Sayılı
Kanun kapsamında tescil edilmiştir.
Doğal sit alanı ve milli park sınırlarını gösterir pafta şartname ekinde
yer alan “MİLLİ PARK-DOĞAL SİT SINIRI” adlı klasörde sunulmaktadır.
13. SARIKAMIŞ HAREKÂTI (22 ARALIK 1914–15 OCAK 1915)
Harekât Öncesi Genel Durum:
17. yüzyılın ikinci yarısından 20. yüzyılın ilk yıllarına kadar Ruslarla 14
kez savaşan Osmanlı İmparatorluğu 19. yüzyıldan itibaren Balkanlar’daki ve
Kafkasya’daki topraklarını kaybetmeye başlamıştır. Tarihe 93 Harbi olarak
geçen 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşından sonra imzalanan Berlin
Anlaşması ile de Kars, Batum ve Ardahan Ruslar’ın eline geçmiştir. Birinci
Dünya Savaşı’nın başlangıcına kadar mevcut durum bu şekilde devam
etmiştir.
Birinci Dünya Savaşı arifesinde, Osmanlı Devleti mevcut durumunu
korumak ve içinde bulunduğu yalnızlıktan kurtulmak amacıyla İngiltere,
30
Fransa ve Rusya ile ittifak arayışına girmiş ancak bu çalışmalar adı geçen
devletler tarafından kabul görmemiştir. Almanya ile 2 Ağustos 1914’te ittifak
yapılmıştır. Ancak Osmanlı Devleti’nin askeri ve ekonomik durumunun iyi
olmadığı,
doğuda
Ruslar’la
yapılacak
askeri
harekâtta
bir
başarı
sağlanamayacağı ve ittifak halinde birçok isteklerde bulunması olasılığı
nedenleriyle
ittifak
önerisi
Almanya
tarafından
başlangıçta
uygun
görülmemiştir.
Birinci Dünya Savaşı’nda 3. Ordu, muharip ve silah mevcudu, ikmal
ulaştırma birlik ve araçları bakımından, gücü ile orantılı olmayan çok geniş
bir alanda harekât yapmıştır. Düzenli bir seferberlik uygulamayan 3. Ordu,
tahsis edilen kaynakların yetersizliği nedeniyle, seferberliğini tam ve
zamanında yapamamış, özellikle ikmal kol ve katarlarını yeterli derecede
kuramamış, bu hal ordunun iaşe maddelerini teminde sıkıntıya düşmesine
neden olmuştur.
Ordu, iaşe bölgelerindeki iaşe maddelerini ileriye taşıyamamış,
birliklerde aç kalma, yarım veya daha düşük istihkakla yetinme zorunluluğu
ortaya çıkmış, at ve öküz hayvanlarıyla deve zayiatı telafi edilemediğinden
ordunun beslenmesi daha da kritik hale gelmiştir. Durumu ferahlatmak için
sırtta yük taşıyan “hamal birlikleri” devreye sokulmuş, topçu cephane
kollarıyla
iaşe
maddesi
taşınmış,
ücret
karşılığı
halk
araçlarından
faydalanılmıştır.
1 Kasım 1914’te 3. Ordu birliklerinin dörtte biri hala mahalli köylü
kıyafetlidir, asker elbisesi giydirilememiştir.
Hazırlık Safhası:
Osmanlı donanmasına bağlı Yavuz ve Midilli gemilerinin Sivastopol’u
bombardımanının ardından 1 Kasım 1914 günü Rus Ordusu hududu
geçerek baskın tarzında taarruza başlamıştır. Erzurum genel istikametinde
ilerleyen Rus Kuvvetleri, 7-12 Kasımda Köprüköy ve 17-20 Kasımda cereyan
eden Azap muharebelerini kaybederek geri çekilmek zorunda kalmıştır.
Savaşın ilk aylarında meydana gelen bu durum, Ordunun subay ve erleri
31
üzerinde olumlu bir etki yaratmıştır. Ancak ağır zayiat veren 3’üncü Türk
Ordusu, geri çekilen düşmanı takip edememiş; daha elverişli bir arazide
toplanmak, takviye kuvvetlerinin gelmesini beklemek ve yeni bir Rus
taarruzunu karşılamaya hazır olmak amacıyla 8-10 km kadar geri çekilmiştir.
Enver Paşa doğudaki Rus birliklerini çok zayıf olarak değerlendiriyordu.
İcra edilecek bir taarruzla 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda (93 Harbi)
Doğu Anadolu’da kaybedilen toprakların (Kars, Batum ve Ardahan) geri
alınmasını ve müteakiben harekâtın Kafkasya’ya aktarılmasını mümkün
görüyordu. Sarıkamış Harekâtını başlatmaya hakim olan düşünce işte bu
olmuştur.
Öte yandan Avrupa’da savaşın mevzi harbine dönüşmesi ve Galiçya’da
Avusturyalıların
Ruslar
karşısında
zor
durumda
kalmaları
üzerine
Başkomutan Vekili Enver Paşa, müttefiklerin Avrupa’daki yükünü hafifletmek
için ”Alman Başkomutanlığının da etkisiyle” Doğu Cephesi’nde Rusların
imhasını hedef alan büyük ölçüde kuşatıcı bir taarruza karar vermiştir.
Ruslara karşı icra edilecek olan taarruzdaki manevra şekli de
“Kuşatma” olmalıydı. Avrupa cephesinde Almanların Tanenberg’te üstün
Rus kuvvetlerini imha etmeleri Rusların yandan kuşatma manevralarına
karşı çok zayıf olduğunu göstermişti.
Tarafların Kuvvetleri:
3. Türk Ordusu 9, 10 ve 11. Kolordular ile 2. Süvari Tümeninden
oluşuyordu. Karşısında Ruslar’ın 1 tugay kuvvetindeki Oltu Grubu ve 2.
Türkistan Kolordusu ile 1. Kafkas Kolordusundan oluşan Sarıkamış Grubu
bulunuyordu.
Türk Kuvvetleri:
Toplam Er Mevcudu: 120.000
Tabur Mevcudu: 87
Süvari Bölüğü Mevcudu: 20
Top sayısı: 218
32
Rus Kuvvetleri:
Toplam Er Mevcudu 100.000
Tabur Mevcudu: 69
Süvari Bölüğü Mevcudu: 117
Top sayısı: 298
Bu sayısal veriler Türk Kuvvetlerinin taarruzu için gerekli üstünlüğü
sağlamıyordu. Ayrıca Rusların kış ve dağ teçhizatı ile eğitimleri Türk
birliklerinden çok daha iyi durumda idi.
Tarafların Harekât Planları:
3. Türk Ordusu Harekât Planı:
3. Türk Ordusu biri zayıf diğeri kuvvetli olmak üzere iki gruba
ayrılacaktı. Zayıf grup (11. Kolordu ve 2. Süvari Tümeni), Rusların Aras
nehrinin iki yanından Erzurum doğrultusunda yapacakları taarruzları
önleyecekti. Diğer kuvvetli grup (9 ve 10 Kolordular), Rus mevzisinin kuzey
yan ve gerisine derin ve kuşatıcı bir taarruz yapacaktı. Bu maksatla 11.
Kolordu ve 2. Süvari Tümeni düşmanı cepheden durdururken, 9. Kolordu
Pitkir (Ayyıldız)- Çatak hattına yanaşarak Karaurgan istikametinde düşmanın
kuzey kanadını kuşatacak ve 10. Kolordu da Tortum bölgesinde toplanarak
iki koldan harekâta geçip İd (Narman) ve Oltu’yu ele geçirecek daha sonra
Oltu-Bardız (Gaziler)-Sarıkamış doğrultusunda taarruzla Aras mihverindeki
Rus mevzisinin gerilerine düşerek bölgede imhasını sağlayacaktı.
Rus Ordusunun Harekât Planı:
Rusların düşüncesi ise Stratejik savunmada kalmaktı. Rus Planı Oltu
grubu ve Türkistan kolordusu ile Türklerin kuzeyden yapacakları bir taarruzu
durdurmayı ve 1. Kafkas Kolordusu ile Aras mihverinden bir taarruzla
kuzeydeki Türk birliklerinin gerisini kesmeyi esas alıyordu.
33
Harekât (Özet):
3. Ordu birlikleri 22 Aralık 1914’te taarruza başlamıştır.
22 - 24 Aralık 1914:
22 – 24 Aralık tarihleri arasındaki muharebelerde 11. Kolordu ve 2.
Süvari Tümeni cephesinde önemli bir gelişme olmamıştır.
9. Kolordu planlandığı şekilde 23 Aralık’ta Pitkir (Ayyıldız) ve Çatak
bölgelerine ulaşmıştır. Ancak aşırı kar yağışından dolayı Kolordunun bu
bölgeden Karaurgan yerine Bardız’a (Gaziler) ilerlemesi ve 25 Aralık’ta
Sarıkamış’ı ele geçirmesi emredilmiştir.
10. Kolordu da 23 Aralık’ta Oltu’yu ele geçirmiştir. Bu Kolorduya da
Bardız (Gaziler) yerine Aktaş – Beyköy hattına ilerlemesi ve 25 Aralık’ta
Sarıkamış – Kars yolunu kesmesi emredilmiştir. Ancak 10. Kolordu Aktaş
yerine daha da kuzeye giderek Kosor (Akşar) istikametine yönelmiş ve
Allahuekber Dağları’nı zirvesinden geçmek ve kuşatma kolunu daha da
genişletmek durumunda kalmıştır. Bu emirler ve 10.
Kolordunun hatası
başlangıçtaki plandan uzaklaşarak kuşatmanın genişlemesine, birliklerin kar,
fırtına ve tipide daha fazla yürümelerine yol açmıştır.
Türk Kuvvetlerinin bu durumu karşısında Rus generallerinin bir kısmı,
Türklerin kuzeydeki taarruzlarının bir yanıltma harekâtı olduğunu düşünüyor,
diğer bir kısmı ise asıl tehlikenin kuzeyde olduğunu iddia ediyordu.
25 Aralık – 28 Aralık 1914:
Türk
taarruzlarının
Ruslar’ın
yeterli
kuvvet
bulundurmadığı
Sarıkamış’a yönelmesi Rus Ordusunda Sarıkamış’ın kaybedileceği, hatta
ordularının
tamamen
imha
edilebileceği
inancını
doğurmuş,
Ruslar
Sarıkamış’ın kuzeyindeki sırtlarda savunma için tertiplenmeye ve güneydeki
birliklerinin bir kısmını Sarıkamış’a doğru çekmeye karar vermiştir. Bu
şekilde imhadan kurtulacaklar ve gerektiğinde Kars’a çekilebileceklerdi.
9. Kolorduya verilmiş olan görev 25 Aralık’ta Sarıkamış’ı ele
geçirmekti. 25 Aralık günü sonunda 9. Kolordu birlikleri (17 ve 29. Tümenler)
34
Yukarı Sarıkamış’a3 kadar girmiş, ancak Sarıkamış ele geçirilememiştir. Aynı
zamanda Ruslar Kolorduya batıdan Bardız (Gaziler) istikametinde taarruza
başlamıştır.
Sarıkamış’ın 25 Aralık’ta ele geçirilememesi harekâtın dönüm noktası
olmuştur.
Çünkü
Ruslar
Sarıkamış’a
bir
taarruz
beklemiyordu
ve
Sarıkamış’ta yok denecek kadar az kuvveti vardı. Sarıkamış’ın ele
geçirilememesinin nedeni, Türk Ordusunun kuşatma cephesini gereksiz yere
uzatması neticesinde birliklerin soğuktan dolayı ağır zayiat vermesi ile ancak
Kosor’a (Akşar) ulaşabilen 10. Kolordunun taarruza iştirak edememesidir.
Türk tarafı için tüm bu olumsuzluklara rağmen, Rus Komutanlar büyük
bir hezimetin mutlak olduğu görüşünde birleşmişler ve yapılması gerekenin
Sarıkamış’ı takviye ederek, çekilme yolunun kesilmesini engellemek
olduğuna karar vermişlerdir.
26 Aralık’ta Enver Paşa ve komuta heyeti günlerdir harap olmuş,
bitkin düşmüş birlikleri çok yaklaştıkları Sarıkamış’ı ele geçirmek üzere
harekete
geçirmeye
çalışmış
ancak
tüm
gayretlere,
zayiatlara
ve
fedakarlıklara rağmen Sarıkamış’a girmek mümkün olmamıştır. Ruslar da
Sarıkamış’ın düşeceği endişesi ile akın akın birliklerini Sarıkamış’a sevk
etmişlerdir.
Aynı gün 10. Kolordu Kosor’dan (Akşar) Beyköy istikametinde
ilerlemeye başlamıştır. Birlikler bütün gayretlere rağmen tabiat şartları ile
boğuşarak
Allahuekber
Dağlarının
zirvesine
varabilmişlerdir.
Buraya
ulaştıklarında Mehmetçiğin ilerleyişini imkansız hale getiren korkunç bir kar
fırtınası ile karşılaşmışlardır.
Ruslar da artık durumu kavramıştır. Sürekli olarak SarıkamışKarakurt-Kağızman üzerinden çekilmeyi düşünen Ruslar, bu yolun çekilmeye
müsait olmadığını ve tek çarelerinin mutlaka Sarıkamış’tan Türk kuvvetlerini
atmak olduğunu anlamışlardır.
3
Yukarı Sarıkamış bugün şehitliğin olduğu ve anma törenlerinin yapıldığı yer.
35
27 Aralık günü 10. Kolordu Allahuekber dağlarını aşmış Novoselim
(Selim), Yolgeçmez ve Karahamza’yı ele geçirmiştir. Bardız’daki (Gaziler)
32. Tümen düşmanı püskürterek Akmezar ve Çilhoroz’u almıştır.
28 Aralık’ta Enver Paşa 9. Kolordunun üç gündür Sarıkamış’ı ele
geçirememesi üzerine 10. Kolorduya derhal Sarıkamış istikametinde
ilerleyerek 9. Kolordunun sol yanına yanaşmasını istemiştir. Aynı gün 10.
Kolordu birlikleri Bozat’ın batısındaki tren hattını muharebe ile geçirmiş ve
Sarıkamış - Kars demiryolunu tahrip etmiştir. Böylece Rusların gerisi ile de
irtibatı kesilmiştir. 10. Kolorduya bağlı 31. Tümen Yağbasan’a hücum etmiş
ve Sarıkamış’ın Kuzey tepeleri (Makineli Tüfek Tepesi ve Taşlıtepe) ele
geçirilmiştir. 11. Kolordunun taarruzları Horasan – Horum hattına kadar
ilerlemiştir.
29 Aralık 1914:
29 Aralık muharebeleri Sarıkamış harekâtının en kanlı, en uzun
muharebeleridir. Bir taraftan 9. Kolordu kuzeyden, 10. Kolordu doğudan
Sarıkamış’ı tamamen kuşatmış, şehir düşmek üzeredir. Diğer taraftan Ruslar
Türk kuvvetlerinin gerisini kesmek üzere Bardız (Gaziler) istikametinde
yaptıkları tali taarruzun gelişmesini beklemektedir. Her iki taraf da yıpranmış,
her iki taraf da kazanmakla kaybetmek arasında gidip gelmektedir.
10. Kolordu çok az bir kuvvetle Sarıkamış’a girmiş ve bugünkü şehir
merkezinde bulunan Gaziler meydanına kadar gelmiştir. Ancak asker aç
olduğundan yiyecek bulmak için şehre dağılmış ve Ruslar karşı taarruzla
Türk askerini geriye atmıştır.
30 Aralık 1914 – 1 Ocak 1915:
30 Aralık’a gelindiğinde, harekâta 28.000 mevcutla başlayan 9.
Kolordu harekâtın dokuzuncu gününde adeta erimiş ve mevcudu 1000’e
düşmüştür. Artık 9. Kolordu düzenli bir birlik olmaktan çıkmış ve taarruz
imkan ve kabiliyeti kalmamıştır. 10. Kolordu yeniden taarruza geçinceye
kadar 9. Kolorduya savunmada kalması emredilmiştir.
36
Taarruza devam etmesine rağmen 10. Kolordu da tükenmiştir.
Mevcudunun %80’ini kaybeden Kolordu bütün olarak değil, birlikleri
münferiden taarruz etmeye çalışmıştır.
31 Aralık’a gelindiğine, Enver Paşa Sarıkamış’ın 9 ve 10. Kolordularla
ele geçirilemeyeceğini anlamıştır. Artık onun için tek ümit güneyden taarruz
eden ve taarruzları çok yavaş gelişen 11. Kolordu idi.
02 Ocak’a gelindiğinde 2. Nizamiye Süvari Tümeni ve 11. Kolordunun
taarruzları
ancak
Maksutçuk
(Ermişler)-Altınbulak-Karaurgan
hattına
ulaşmıştır.
02 – 06 Ocak 1915:
02 Ocak’a kadar sürekli çekilmeyi düşünen Rus Sarıkamış grup
Komutanı Bergman, artık Türk kuvvetlerinin taarruz gücünün kalmadığına
kanaat getirerek, taarruz etmeye karar vermiştir. Kars’tan aldığı takviyelerle
birlikte 9 ve 10. Kolorduları doğudan, Bardız (Gaziler) istikametinde, ağır da
olsa gelişen taarruzları ile de batıdan kuşatarak ve Paldum Gediğinden
çekilmesini önleyerek imha etmeyi planlamıştır.
Enver Paşa mevcudu 500’e düşmüş olan 9. ve mevcudu 1200’e
düşmüş olan 10. Kolorduları Sol Kanat ordusu olarak birleştirmiş ve
komutanlığına 10. Kolordu Komutanı Hafız Hakkı Paşa’yı atmıştır. Bu
birliklere bulunduğu mevzileri savunmaya devam etmesini, 11. Kolorduya da
taarruzlarını hızlandırmasını emretmiştir.
03 Ocak’ta Ruslar Sarıkamış kuzeyinde bulunan Sol Kanat Ordusuna
karşı taarruza geçmişlerdir.
Hafız Hakkı Paşa çekilmeye karar vermiştir.
Ruslar 9. Kolorduyu imha etmeye çalışırken, bu kolordunun etrafa
küçük gruplar halinde dağılmış olan kahraman neferleri, bütün ümitleri bitmiş
olmasına rağmen inanılmaz bir sebatla direnmiştir
06 Ocak’ta Sol Kanat Ordusu kalan unsurları ile Paldum üzerinden
Kaynakyayla’ya
çekilmeyi
başarmış
sürdürmüştür.
37
ve
bu
bölgede
savunmasını
2. Süvari Tümeni Taşlıgüney ve Maksutçuk bölgelerini ele geçirmiş,
11. Kolordunun taarruzları ise gelişmemiştir.
07 Ocak – 08 Ocak 1915:
07 Ocak’a gelindiğinde Enver Paşa çok büyük ümitlerle geldiği 11.
Kolordunun da tükenmiş olduğunu görmüş ve bölgeyi terk etmekten başka
yapacak bir şeyi kalmadığını anlamıştır.
08 Ocak’ta Rus kuvvetleri doğuda Aktaş’a ulaşmıştır, batıdan da
Bardız (Gaziler) istikametinde taarruzla Bardız (Gaziler)-Oltu çekilme yolunu
kesmeye çalışmıştır.
08 Ocak’ta Enver Paşa İstanbul’a gitmek üzere ayrılmıştır. Bu aynı
zamanda büyük umutlarla başlatılan Sarıkamış Harekâtının sona ermesiydi.
08-19 Ocak 1915:
Ruslar 11 Ocak’ta Bardız’ı (Gaziler) ele geçirmiştir, 18 Ocak’ta İd’e
(Narman) girmiş ve Türk kuvvetleri kalan birlikleri ile Sarıkamış Harekâtı
başlamadan önceki mevzilerine çekilmişlerdir.
Sonuç:
Hiçbir esaslı hazırlık yapılmadan ve özel tedbirler alınmadan acele bir
kararla uygulanan Sarıkamış Harekâtı felaketle sonuçlanmıştır. Asıl hata
mevsimin kış olmasına karşın taarruzun yapılmasında değil, yapılış tarzında
idi. Lojistik yönden iyi hazırlanmış, stratejik ve taktik kurallara uygun, birlikte
hareketi sağlayan planlı bir taarruzla, kış mevsiminde Rus ordusunun
yenilmesi pekâlâ mümkündü.
Kuşatma cephesinin genişletilmesi 10. Kolordunun savaşmadan
Allahüekber Dağlarında tükenmesine neden olmuştur. Bu önemli bir kara
hatasıdır.
Bu muharebelerde Rus Komutanları da önemli hatalar yapmışlardır. İç
hatlarda ve dar bir alanda bulunmalarına rağmen Sarıkamış bölgesinde
38
yeterli kuvvet toplayamamışlardı. Karşı taarruza geçmekte de çok geç
kalmışlardı.
Sarıkamış Kuşatma Harekâtı; düşman kuvvetlerinin arkasına düşmeyi
hedef alan başarılı bir plandı. Ancak stratejinin faktörlerinden zaman ve iklim
şartları iyi değerlendirilemediği için başarısızlık kaçınılmaz olmuştur.
Sarıkamış, Türk harp tarihinin en acı muharebelerine sahne olmuştur.
Türk Ordusu, ağır koşullar altında yapılan bir muharebede kahramanca
savaşmıştır. Türk Ordusunun yenilgisindeki asıl etkenler çetin arazi ve
şiddetli kış şartları ile teçhizat eksikliği ve ikmal yetersizliğidir. Çok ağır
koşullar altında savaşan Türk askeri, muharebenin sonuna kadar direnmiş,
vatanını korumak ve başarıya ulaşmak için sonsuz gayret göstermiştir.
Sarıkamış Harekâtı, Türk milletinin vatanı ve kutsal varlıkları uğruna neler
yapabileceğinin bir delilidir.
14. SARIKAMIŞ HAREKÂTINI ANMA ETKİNLİKLERİ/ TÖRENLER
1914
tarihinde
Sarıkamış
Harekâtı
sırasında
Allahuekber
Dağlarında şehit düşen binlerce Mehmetçik anısına her yıl yılda 2 kez olmak
üzere anma etkinlikleri düzenlenmektedir. Bunlardan birincisi 24-25 Aralık
tarihlerinde gerçekleştirilmektedir. Bu etkinlik çevre yolundaki şehitlikte saygı
duruşu ile başlamakta, saygı duruşu sonrasında yürüyüşe katılacaklar
araçlarla buradan Kızılçubuk’a bırakılmaktadır. Kızılçubuk’ta başlayan sekiz
km’lik yürüyüş güzergâhı Yukarı Sarıkamış Köyünde son bulmaktadır. Anma
etkinlikleri Yukarı Sarıkamış Köyünde yapılmaktadır.
İkinci
anma
etkinliği
ise
20-22
Temmuz
tarihleri
arasında
düzenlenmektedir. Erzurum’dan hareket edilerek Bardız üzerinden anıtın
bulunduğu (10.000 kişinin şehit olduğu birinci zirveye) Allahüekber Dağı’na
ulaşılmaktadır. Burada anma etkinliği yapıldıktan sonra dağcılar ikinci
zirveye çıkmaktadır.
39
15. SARIKAMIŞ ŞEHİTLİKLERİ
-Batı Kışla Şehitliği
-Yukarı Sarıkamış Köyü Şehitliği
-Hamamlı Köyü Şehitliği
-Bardız Geçidi Şehitliği
-Laloğlu Köyü Şehitliği
-Allahüekber Şehitliği
-Yayıklı (Divik)Köyü Şehitliği
-Turnagöl Şehitliği
-Çermik Yayla(Kaynak Yayla)Şehitliği
-Yağbasan Köyü Şehitliği
-Büyük Ağababa Şehitliği
-Akmezarlar Şehitliği
-Askerderesi Şehitliği
-Mescitli Deliktaş Şehitliği
-İstasyon Mahallesi Şehitliği
-Batı Mahallesi Şehitliği
-Soğanlı Şehitliği
16. KAR FESTİVALİ
Kar Festivali Sarıkamış Kayak Merkezinde gerçekleştirilmektedir.
Festival, 1. etap telesiyejler önünden 600 metrelik parkurda yapılan kortej
yürüyüşü ile başlamaktadır. Kar Festivalinin programı kapsamında
40
•
lisanslı kayakçıların tarafından gerçekleştirilen gösteriler,
•
Sarıkamış Belediyesi Atlı Cirit Kulübü gösterileri,
•
kar heykel etkinlikleri,
•
kızak yarışları,
•
köpekli kızak gösterileri,
•
atlı kızak gösterileri,
•
kar üstünde güreş gösterileri ve
•
animasyon gösterileri yer almaktadır. Ayrıca festival kapsamında
çeşitli konserler de düzenlenmektedir.
41
17. İMAR BİLGİLERİ
Sarıkamış Uygulama İmar Planı 1999 yılında hazırlanarak yürürlüğe
girmiştir. Şartname ekinde “İMAR PLANI BİLGİLERİ” klasörü içinde söz
konusu plana ilişkin bilgiler sunulmaktadır.
KAYNAKLAR:
- AYDIN, Nurhan; Her Yönüyle Sarıkamış, Okyanus (Bakanlar) Matbaası,
Erzurum, 2006.
- AYDIN, Nurhan (Ed.), Şehitler Yurdu Dans Eden Karlar Diyarı
Sarıkamış, Yücel Ofset Ltd. Şti. Tesisleri, Sarıkamış, 2002.
- Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi Kafkas Cephesi 3 ncü Ordu
Harekâtı Cilt II Birinci Kitap, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1993.
- ÇAKMAK, Fevzi; Birinci Dünya Savaşı’nda Doğu Cephesi, Genelkurmay
Basımevi, Ankara, 2005.
- GÖRGÜLÜ, İsmet; On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922, Türk Tarih
Kurumu Yayınları, Ankara, 1993.
- GUZE (Alman Yarbay); Birinci Dünya Savaşı’nda Kafkas Cephesi’ndeki
Muharebeler, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2007.
- NECEFOĞLU, Hacali; “Sarıkamış’ta Cephenin Öteki Yüzü (Bir Rus
Kaynağına Göre Sarıkamış Harekatı)”, Bütün Yönleriyle Sarıkamış
Sempozyumu, Ed. Nurhan AYDIN, Bakanlar Medya, İstanbul, 2006.
- SELAHATTİN (Yarbay); Kafkas Cephesi’nde 10 ncu Kolordunun Birinci
Dünya Savaşı’nın Başlangıcından Sarıkamış Muharebelerinin Sonuna
Kadar Olan Harekâtı, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2006.
- SEVİNDİ, Cemal; “Sarıkamış’ın Coğrafi Etüdü”, Yayınlanmamış Doktora
Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Ana Bilim Dalı,
Erzurum, 1999.
Konuya ilişkin ayrıntılı kaynakça ekte sunulmaktadır.
42
B. TEKNİK ŞARTNAME
43
GİRİŞ
1878 Berlin antlaşması ile Ruslara bırakılan bölgenin bir parçası olan
Sarıkamış, kuzeyinde Allahuekber, güneyinde Aras dağlarının bulunduğu
yüksek Kars – Erzurum platosunun daraldığı batı ucunda bulunmaktadır.
Türk güçleri, korunaklı Aras vadisi yerine Sarıkamış’ı kuzeyden kuşatma
stratejisini yeğlemiş, Tortum ve Oltu’dan başlatılan harekâtta iki güzergâh
izlenmiştir. Bardız üzerinden yapılan harekâtta kente kuzeybatı ve batıdan
saldırılması planlanmıştır. İkinci harekâtta ise Penek, Kosor ve Arsenek
güzergâhından Allahuekber
dağlarının aşılması,
Başköy ve
Beyköy
üzerinden açılacak ikinci bir cephe ile Rus güçlerinin kuşatılması
hedeflenmiştir. Harekât için yeğlenen kış mevsiminde yanlış kararlarla 3000
metre yüksekliğindeki Allahuekber dağlarından geçirilen Türk güçleri, daha
savaş başlamadan büyük kayıplar vermiş, hedefe ulaşan az sayıdaki yorgun
birlikler için yenilgi kaçınılmaz olmuş, sonraki aşamalarda Rus güçleri
Erzurum’a kadar ilerlemişlerdir.
Buna karşın, yanılgılar ve yanlış kararlara dayalı bu yenilginin, Türkiye
Cumhuriyeti’nin kuruluşuna giden ulus olma bilincinin gelişmesinde büyük
payı olduğu düşünülmektedir. Rusya’da oluşan siyasi gelişmeleri de
gözleyen Türk güçleri daha sonraki dönemlerde doğu cephesinde başarılı
olmuşlar ve İstiklal savaşı öncesinde Türkiye Cumhuriyeti’nin doğu sınırları
belirginleşmiştir. Bu nedenle günümüzde Sarıkamış harekâtı artık yalnızca
bir yenilgi olarak değil, uluslaşma sürecinin bir parçası olarak artan oranda
kutlanmaktadır.
Sarıkamış’ın bir diğer özelliği de kıraç Doğu Anadolu bölgesi içinde
sahip olduğu doğal kaynaklardır. Doğal bitki örtüsü ve uzun bir döneme
yayılan kış sporları olanakları Sarıkamış’ı artık bir turizm merkezi konumuna
getirmiş, özellikle Rusya’dan gelen ziyaretçiler yöreye yeni bir anlam
kazandırmıştır. Sarıkamış artık bir savaş değil, bir barış alanıdır.
44
1. YARIŞMANIN AMACI
Bu yarışmanın amacı Sarıkamış Harekatını ve şehitlerini anımsama
ve anmaya yönelik mekansal düzenleme önerilerini elde etmektir. Önerilerle,
kentin
mekansal
yapısının
zenginleştirilmesi
ve
barış
temasının
vurgulanması da amaçlanmaktadır.
2. YARIŞMANIN TÜRÜ VE ŞEKLİ
2.1. Yarışma, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 23.Maddesi ile
13.08.2004 tarihli ve 25552 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe
giren Mimarlık, Peyzaj Mimarlığı, Mühendislik, Kentsel Tasarım Projeleri,
Şehir ve Bölge Planlama ve Güzel Sanat Eserleri Yarışmaları Yönetmeliği’ne
dayanılarak; yönetmeliğin 7. maddesinin g bendinde tanımlandığı şekliyle
‘fikir yarışması’ olarak düzenlenmiştir.
2.2. Yarışma serbest, ulusal ve tek kademelidir.
2.3. Yarışmaya ve yarışmayla ilgili çalışmalara katılmaları, yarışmacıların ve
Jüri Heyetinin yarışma koşullarını kabul ettiklerinin beyanı anlamına
gelmektedir.
Yarışmanın
yasal
temelini
şartname
ve
yarışmacıların
sorularına verilen cevaplar oluşturmaktadır ve bunlar gerek yarışmacılar
gerekse İdare için bağlayıcıdır. Yarışma öncesinde ve sırasında sonuçların
yayınlanması dahil, yarışmanın gelişmesi ve içeriğine ilişkin her türlü
açıklama, jüri heyeti veya onun adına İdare tarafından yapılır.
2.4. Yarışmanın hedefi, kamu yararı esas alınarak bu konuda günün
mimarlık, mühendislik, sanat anlayışı, işletme ve ilk tesis maliyetleri
yönünden ekonomik çözümlere varmak, güzel sanatları teşvik etmektir.
3. YARIŞMANIN KONUSU VE YERİ
Sarıkamış, Kars’tan batıya doğru uzanan yüksek platonun sonlandığı
Hançer Düzlüğüne açılan bir noktada kurulmuştur. Yukarı Sarıkamış
Mahallesi olarak bilinen eski kent, İstasyon Mahallesi ve kent merkezi,
45
Hançerli düzlüğünün batısındaki korunaklı çanak alanda konumlanmıştır.
Günümüzde ise modern kent, kış sporları olanakları ile doğuda Erzurum yolu
üzerinde gelişme eğilimindedir. Bu doğrultuda Sarıkamış için hazırlanan imar
planı da iki farklı bölgeden oluşmaktadır. Bu yarışmanın konusu iki farklı
alanda yapılacak düzenlemeleri kapsamaktadır. Bu alanların tanımları ve
yapılacak düzenlemelerin özü aşağıda açıklanmaktadır. Ayrıntılar ise
Şartnamenin C Bölümünde (Yarışmacılardan Beklenenler) verilmektedir.
1. Kazımpaşa Tepesi Anma Parkı ve Tören Alanı (Doğu Bölgesi)
Birinci bölge doğrudan uygulamaya yöneliktir. Kamu mülkiyetinde
bulunan bu arazi kentin Kars ve Erzurum girişlerinden görünen bir
konumdadır. Alanın kendisi de 360 derecelik bir görme açısına sahiptir.
Kuzeydeki kanyon ve savaşın son aşamalarına tanıklık eden sırtlar, güneyde
kayak merkezini içeren Cıbıltepe ve doğudaki dağ sıraları Kâzımpaşa
sırtlarını
önemli
bir
konuma
getirmektedir.
Yarışmacılardan,
burada
yapılacak Anma Parkı ve Tören Alanı ile birlikte, alana erişim yolları ve
çevresinde kavramsal peyzaj düzenlemeleri beklenmektedir.
2. Eski Sarıkamış Bölgesi, Sarıkamış Harekâtı Tema Parkı Kentsel
Tasarım Alanı (Batı Bölgesi)
Eski Sarıkamış bölgesi, savaşın son aşamalarının geçtiği alanı
kapsamaktadır. Taşlı Tepe ve Makineli Tüfek Tepe savaşa tanıklık eden
önemli coğrafi öğelerdir ve yapılan törenlerde kullanılmaktadırlar. Mevcut
İstasyon Binası, Katerina ve Av köşkleri, Cer Atölyeleri, İstasyonun
kuzeyindeki taş yapılar, Kars Çayının oluşturduğu çayırlıklar, alanın
değerlerini oluşturmaktadır. Cıbıltepe Kayak Merkezinin kuzey disiplini kayak
parkuru dağın batısındaki sırtlarda geliştirilecektir. Dolayısıyla yeni kayak
merkezlerine de bu alandan erişim sağlanacaktır. Buna karşılık Cer
Atölyelerinin önündeki sanayi kullanımı, karayolu geçişi, gecekondulaşma,
hızlı tren güzergâhı, alanı parçalayan ve olumsuzluklar sunan olgulardır.
46
Hazırlanan imar planı da bu olumsuzlukları körüklemiş, yapılaşmaya
açılmaması gereken çayırlıklarda imar düzenlemesi getirmiştir. Bu yarışma
bağlamında bu alanda yeni bir imar planına temel oluşturacak mekânsal
kurgunun geliştirilmesi beklenmektedir. Proje alanlarını gösteren pafta
ekler arasında sunulmaktadır.
4. İDARENİN ADI, ADRESİ, TELEFON VE FAKS NUMARASI
Yarışma Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler
Genel Müdürlüğü tarafından ilan edilmiş olup ödüller bu kurum tarafından
verilecektir.
İdare: Kültür ve Turizm Bakanlığı
Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü
II. TBMM Binası 06100 Ulus/ANKARA
Telefon: 0 312 310 49 60 (2006/1204)
Faks: 0 312 311 51 36
E-posta: [email protected]
5. YARIŞMAYA KATILIM ESASLARI
1- Yarışmaya, sadece meslek ünvanına sahip mimar, peyzaj mimarı, şehir
plancısı ve heykeltıraştan oluşan ekipler katılabilir. Her ekip içlerinden bir
üyesini “ekip başı” olarak belirleyecektir. Ekipbaşı mimar, şehir plancısı ve
peyzaj mimarı olabilir. Yarışmaya ekip olarak katılan ortakların her biri
idareye karşı müşterek ve müteselsilen sorumludurlar.
2- Katılma hakkına sahip yarışmacıların, önerilerini geliştirirken yaratıcı
sanat dallarından sanatçılar, tarihçiler vb. uzmanlar ile çalışmaları tavsiye
edilmektedir. Bu uzmanların yarışmaya kendi adlarına katılma hakları
bulunmamakla birlikte, yarışmacılar, birlikte çalıştıkları uzmanların adlarını
kimlik zarflarında belirtmek zorundadır.
3- Yarışmacılardan mimar, şehir plancısı ve peyzaj mimarı olanların TMMOB
Peyzaj Mimarları Odası, Mimarlar Odası, Şehir Plancıları Odası üyesi
olmaları ve meslekten men cezalısı durumunda olmamaları gerekmektedir.
47
4- Yarışmacıların şartname alıp isim ve adreslerini yarışma raportörlüğüne
kaydettirmeleri (ekip olarak katılanlardan bir kişinin bu şartı yerine getirmesi
yeterlidir), Harita ve Harita Bilgilerini Kullanma Yönetmeliği uyarınca tesellüm
(taahhütname) belgesi imzalamaları ve yer görme belgesi almaları gereklidir.
Kısıtlamalar:
Aşağıda belirlenen kişi ya da grupların yarışmaya proje göndermeleri
ya da gönderilen projeler ile ilişkili olmaları yasaktır:
1- Bu yarışmanın organizasyonu ve yarışma dokümanlarının hazırlanması
ile doğrudan ya da dolaylı ilişkisi olan kişiler (Bilimsel Danışma Kurulu
Üyeleri, Jüri Heyeti)
2- Yukarıda belirtilen katılımları kısıtlanmış kişilerin eşleri, 1. ve 2.
dereceden hısım ve akrabaları, devamlı iş ortakları, devamlı proje ortakları,
yanlarında çalışan elemanları ve bir üstlerindeki amir ve patronları
3- Bir jüri üyesinin başkanlığını yaptığı veya bir jüri üyesinin danışman veya
yönetici olarak ilişkisinin bulunduğu herhangi bir kuruluşun üyeleri, ortakları,
elemanları.
6. JÜRİ ÜYELERİ (DANIŞMAN, ASLİ VE YEDEK) VE RAPORTÖRLER
6.1. Danışman Jüri Üyeleri:
1- Ahmet ÇALIŞKAN
Genelkurmay Başkanlığı Temsilcisi
2- Nisa YILMAZ
Milli Savunma Bakanlığı Temsilcisi
3- Ökkaş DAĞLIOĞLU
Kültür ve Turizm Bakanlığı Temsilcisi
4- Ahmet ALTUNBAŞ
Sarıkamış Kaymakamı
5- Prof. Dr. Esin DAYI
Türk Tarih Kurumu Temsilcisi - Atatürk Üni.,
Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü
6- Prof. Dr. Zeynep YASA YAMAN Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi,
Sanat Tarihi Bölümü
7- Öğr. Gör. Nurhan AYDIN
Kafkas Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi,
Tarih Bölümü
48
6.2. Asli Jüri Üyeleri:
1- Prof. Dr. Ferit ÖZŞEN
Heykeltıraş (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üni.,
Güzel Sanatlar Fakültesi, Heykel Bölümü)
2- Prof. Dr. Alper ÜNLÜ
Mimar (İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık
Fakültesi, Mimarlık Bölümü)
3- Doç. Dr. Baykan GÜNAY
Şehir Plancısı (Orta Doğu Teknik Üniversitesi,
Mimarlık Fak.,
Şehir ve Bölge Planlama
Bölümü)
4- Yrd. Doç. Dr. N. Oğuz ÖZER
Mimar (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üni.,
Mimarlık Fakültesi, Bina Bilgisi Bilim Dalı)
5- Dr. Oktan NALBANTOĞLU
Peyzaj Mimarı (Bilkent Üni., Güzel Sanatlar,
Tasarım ve Mimarlık Fak., Kentsel Tasarım ve
Peyzaj Mimarlığı Bölümü)
6- Y. Mimar R. Güven BİRKAN
Mimar
7- Y. Şehir Plancısı – Ömer KIRAL Şehir Plancısı
6.3. Yedek Jüri Üyeleri:
1- Doç. Fatma AKYÜREK
Heykeltıraş (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üni.,
Güzel Sanatlar Fakültesi, Heykel Bölümü)
2- Yrd. Doç. Dr. Adnan BARLAS
Şehir Plancısı (Orta Doğu Teknik Üniversitesi,
Mimarlık Fak.,
Şehir ve Bölge Planlama
Bölümü)
3- Yrd. Doç. Dr. Ayşen CİRAVOĞLU
Mimar (Yıldız Teknik Üni., Mimarlık
Fak., Bina Bilgisi Ana Bilim Dalı)
4- Doç. Dr. Şükran ŞAHİN
Peyzaj Mimarı (Ankara Üniversitesi, Ziraat
Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü)
6.4. Raportörler:
1- Zahide OLŞEN
Y. Mimar (Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü)
2- Ümran KESKİN
Kültür ve Turizm Uzmanı, Mimar (Kültür Varlıkları ve Müzeler
Genel Müdürlüğü)
49
7. YARIŞMA TAKVİMİ (SÜRELER, TESLİM VE DİĞER KONULAR)
Yarışmanın İlanı :
23/09/2008
Son Başvuru Tarihi :
28/11/2008, 17.00
Son Yer Görme Tarihi :
15/12/2008
Son Soru Sorma Tarihi:
24/10/2008, 17.00
Soruların Cevaplanması :
30/10/2008
Projelerin Teslimi :
16/12/2008, 9.00 – 17.00 arası
Jüri Değerlendirme Başlangıcı : 19/12/2008
Sonuçların Açıklanması :
26/12/2008
Kolokyum ve sergi tarihleri ve yerleri Bakanlık elektronik sayfasından
(www.kulturturizm.gov.tr) ayrıca ilan edilecektir.
8. BAŞVURU ESASLARI
Yarışmaya katılmak isteyenler,
“Kültür ve Turizm Bakanlığı,
Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü,
Sarıkamış Harekatı Anma Alanları Fikir Yarışması Raportörlüğü
II.TBMM Binası Ulus/ANKARA”
adresine başvurarak yarışma şartname ve eklerini alabileceklerdir. Şartname
bedeli 150 YTL dir. Şartname bedelinin “Sarıkamış Harekatı Anma
Alanları Fikir Yarışması Şartname Bedeli” açıklaması ile Kültür ve Turizm
Bakanlığı, Döner Sermaye İşletmesi Merkez Müdürlüğü’nün Türkiye
Vakıflar Bankası, Ankara Şubesi, 2104065 numaralı hesabına yatırılması
ve alınacak dekontun yarışma raportörlüğüne ibraz edilmesi karşılığında
yarışma şartnamesi ve eklerini şahsen alabileceklerdir.
Başvuru esnasında yarışmacıların düz bir kağıda bilgisayarla yazılmış
adı, soyadı, adresi, telefon numarası ve elektronik posta adresini yarışma
raportörlüğüne ibraz etmesi gerekmektedir. Yarışmacıların herhangi bir
adres değişikliğini yarışma raportörlüğüne bildirmeleri gerekmektedir.
Başvurular 28/11/2008, Cuma günü saat 17.00 de sona erecektir.
50
9. SORU SORMA
1- Yarışma ve yarışma şartnamesi ile ilgili konularda soru sormak isteyen
yarışmacılar bu sorularını en geç 24/10/2008, Cuma günü saat 17.00’e
kadar raportörlüğün [email protected] adresine e-posta ile
göndereceklerdir.
Sorular
e-posta
ile
cevaplandırılacaktır.
Soruların
cevaplanma tarihinden sonra başvuranların soru sorma hakları olmayacaktır
ancak daha önce sorulan soruların cevapları kendilerine iletilecektir.
2- Sorulara ilişkin verilen cevaplar yarışma dokümanı niteliğindedir. Cevaplar
en geç 30/10/2008, Perşembe günü katılım yapmış tüm yarışmacılara
iletilecektir.
3- Soruların cevapları iletildikten sonra yarışma şartnamesinde başka
herhangi bir değişiklik yapılması veya açıklık getirilmesi söz konusu
olmayacaktır.
10. YARIŞMACILARA VERİLEN BİLGİ VE BELGELER
Yarışma şartnamesi ve ekleri
Ekler:
1- Haritalar
•
Üst Ölçekli Haritalar
o Türkiye Dirifay Haritası
o Türkiye Jeoloji Haritası
o Rus Güçleri Tarafından İşgal Edilen Bölgeleri Gösterir
Harita
o Sarıkamış Harekâtını Gösterir Harita
•
1/100.000 Ölçekli Haritalar
o Altlık Pafta
o Doğal Sit ve Milli Park Sınırları ile Kültür ve Turizm Koruma
ve Gelişim Bölgesi Sınırlarını Gösterir Harita
o Sarıkamış Şehitliklerini Gösterir Harita
51
•
o Altlık Pafta
o Yakın Çevre Bilgi Paftası
•
o Altlık Pafta
o Hızlı Tren, İmar Planları ve Yarışma Alanını Gösterir Pafta
•
1/2.000 Ölçekli Batı Bölgesine İlişkin Bilgileri İçeren İmar Planı
(özellikle taşkın alanlarını gösteren)
•
1/1.000 Ölçekli İmar Planı (Doğu ve Batı Bölgeleri Olarak)
2- Halihazır Haritalar
•
Sarıkamış Yerleşimi Halihazır Haritası (Autocad Formatında)
•
Doğu Bölgesi Kazımpaşa Tepesi Halihazır Haritası (Autocad
Formatında)
3- Hava Fotoğrafı
4- Yarışma Alanı ve Çevresine İlişkin Fotoğraflar
5- Sarıkamış Harekâtına İlişkin Bilgiler
6- Uygulama İmar Planı Bilgileri
•
Analitik Etütler (Autocad Formatında)
•
1/5000 Ölçekli Nazım İmar Planı
•
1/1000 Ölçekli Uygulama İmar Planı
7- Turizm Merkezi Bilgileri
•
KTKGB Alanı 1/25.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı
•
KTKGB Alanı 1/1.000 Ölçekli Uygulama İmar Planı
8- Hızlı Tren Güzergâhı (Autocad Formatında)
9- Mülkiyet Paftası (Batı Bölgesi)
10- Proje Alanlarını Gösteren Pafta
52
11. YER GÖRME BELGESİ VE ZARFI
Yer görme belgesinin yarışmaya katılan ekipten en az 1 kişi
tarafından alınması zorunludur. Yer görme belgesini alan kişinin yarışma
ekibinde
bulunması
şarttır.
Yer
görme
belgesi
Sarıkamış
Kaymakamlığı’ndan alınacaktır. Yer görme karşılığında şartnameye uygun
proje teslim eden yarışmacıların yol ve oturum giderleri yarışma bitiminde
talep etmeleri halinde Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve
Müzeler Genel Müdürlüğü tarafından Yönetmeliğin 39. maddesi uyarınca,
rayiç bedeller üzerinden (uçak hariç) ödenecektir.
Yer görme belgesi üzerinde rumuz ve “Sarıkamış Harekâtı Anma
Alanları Fikir Yarışması Yer Görme Belgesi Zarfı” ibaresi yazılı bir zarfın
içine koyarak proje ve kimlik zarfıyla birlikte yarışma raportörlüğüne teslim
etmek zorundadırlar.
12. KİMLİK ZARFI
Yarışmacılar, projenin teslim edildiği ambalajın içine proje ile aynı
rumuzu taşıyan ve üzerinde bilgisayar ile “Sarıkamış Harekâtı Anma
Alanları Fikir Yarışması Kimlik Zarfı” ibaresi yazılı bir zarfın içine:
1.
a- Yarışma şartlarını aynen kabul ettiklerini,
b- Adını ve soyadını,
c- Mezun oldukları okul ve diploma numaralarını,
d- Üyesi oldukları oda sicil numaralarını,
e- Adreslerini,
bildirir kendi imzalarını taşıyan bir belge konulacaktır. Bu belgeyi
imzalamakla yarışmacı veya yarışmacılar İdareye aşağıdaki konularda
garanti vermektedir:
o Yarışma şartnamesinde belirtilen koşullara göre katılma hakkına
sahip oldukları
o Yarışmaya sunulan projenin fikri müellifi ya da müellifleri oldukları
53
o Yarışmanın dayanağı olan işlerin üstlenilmesi bağlamında yarışmaya
sunulan projeyi kullanmaya ve proje üzerinde değişiklikler yapmaya
yetkili oldukları
o Yarışmaya katılan proje için değişikliklerin yapılması dahil gerekli
kullanım haklarını verme yetkisine sahip oldukları
2. Yarışmacılardan mimar, şehir plancısı ve peyzaj mimarı olanların ilgili
meslek
odalarınca yarışmanın ilan
edildiği
yıl
içinde
düzenlenmiş,
yarışmacılara ilişkin oda belgeleri ayrıca kimlik zarfının içinde yer almalıdır.
3. Yukarıda sayılan belgeler ekip ortaklarının her biri tarafından ayrı ayrı
verilecektir. Ekip başı belgelerde belirtilmelidir.
4. Projenin hazırlanmasına katılan bütün uzman ve yardımcıların ad ve
soyadlarının yer aldığı imzalı listesi de kimlik zarfının içinde yer almalıdır.
5. Yarışmaya katılan proje sahiplerinden yarışmada ödül ve mansiyon
kazanamadıkları halde kimliklerinin açıklanmasını dileyenler kimlik zarfının
üzerine “Açılabilir” kaydını koyabilirler. Üzerinde “Açılabilir” kaydı bulunan
kimlik zarfları, jüri tarafından projeleri ödül ve mansiyon kazanamamışlarsa
da açılır, kimlikleri açıklanır ve bu husus tutanakla belirtilir.
6. Ambalaj içinde kimlik zarfı bulunmayan projeler jüri kararıyla ve tutanağa
kaydedilerek yarışmaya kabul edilmez.
13. GİZLİLİK
Yarışma boyunca ön inceleme ve jüri görüşmeleri aşamalarında jüri
kararını
açıklayıncaya
kadar
yarışmaya
katılanların
kimlikleri
gizli
tutulacaktır.
Rumuz:
o 5 rakamdan oluşmalıdır.
o Rumuzda kullanılan karakterler tekrarlanmamalı ve sıralı olmamalıdır.
o Romen rakamları kullanılmamalıdır.
o Bütün yarışma dokümanlarının sağ üst köşesinde, maketin uygun bir
yerinde, ambalajların ise sağ üst köşesinde rumuz bulunacaktır.
54
o İki yarışmacı tarafından aynı rumuzun seçilmiş olması durumunda
raportörlük gerekli değişiklikleri yapacaktır.
o Yarışmaya katılan bir proje teslim alınır alınmaz raportörlük projenin
rumuzunu kaydedecek ve bunun yerine bir kayıt numarası verecektir.
Jüri sonuçları ilan edip İdare’ye sunması gereken resmi evrakları
imzalayana kadar bütün rumuzlar gizli kalacaktır.
14. AMBALAJ ESASLARI
Yarışma 16/12/2008 günü saat 17.00’de sona erecek bu süre kesin
olarak uzatılmayacaktır. Yarışma projeleri 16/12/2008 günü saat 9.0017.00 arasında tek ambalaj içinde dış etkenlerden zarar görmeyecek şekilde
raportörlüğe teslim edilmelidir. Ambalajların üzerine “Sarıkamış Harekâtı
Anma Alanları Fikir Yarışması” ibaresi ve “Kültür ve Turizm Bakanlığı,
Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü II. TBMM Binası 06100
Ulus/ANKARA” adresi yazılacaktır. Ayrıca ambalajların sağ üst köşesine
rumuz yazılmalıdır.
15. PROJELERİN TESLİMİ
Projeler 16/12/2008 günü saat 9.00-17.00 arasında “Sarıkamış
Harekâtı Anma Alanları Fikir Yarışması, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür
Varlıkları
ve
Müzeler
Genel
Müdürlüğü
II.
TBMM
Binası
06100
Ulus/ANKARA adresine elden veya kargo ile teslim edilecektir. Kargo ile
gönderilen projelerin en geç 16/12/2008 günü saat 17.00’a kadar kargoya
teslim edilmesi gerekmektedir. Ayrıca kargo ile gönderilen projeler
18/12/2008 günü saat 17.00’den sonra teslim alınmayacaktır. Geç teslim ve
kargoda oluşabilecek gecikme ve hasarlardan raportörlük ve İdare sorumlu
tutulmayacaktır.
16. TESLİM EDİLEN PROJELERİN SORUMLULUĞU
Raportörlük tarafından teslim alınan projeler İdarenin güvencesi
altında sayılacaktır.
55
17. TESLİM EDİLEN PROJELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Jüri 19/12/2008 tarihinde toplanacak ve yarışma esaslarına uygun
olarak
çalışmalarına
başlayacaktır.
Yarışmaya
sunulan
projelerin
değerlendirilmesinde gizlilik esastır.
Jüri çalışmaları sonunda hazırlayacağı raporunu Kültür Varlıkları ve
Müzeler Genel Müdürlüğü’ne verecek, kurum sonucun yayın organlarında
ilan edilmesinden sonra meslek bülten ve dergilerinde bu raporun
yayınlanmasını,
çoğaltılarak
bütün
yarışmacılara
gönderilmesini
sağlayacaktır.
18. YARIŞMADAN ÇIKARMA
Aşağıdaki şartlara uymayan yarışma projeleri jüri kararı ile tutanağa
geçirilmek koşuluyla yarışma dışı bırakılacaktır:
a-
Yarışma
şartnamesinin
Teknik
Şartname
Bölümünün
5.
maddesinde belirtilen yarışmaya katılım esaslarına uymayan yarışma
projeleri,
b- Bu şartnamenin Teknik Şartname Bölümünün 11. ve 12.
maddelerinde yer aldığı şekliyle imzalar dahil eksiksiz yer görme belgesi
zarfı ve kimlik zarfı ile içindeki belgeleri yarışma projesi ile teslim edilmeyen
yarışma projeleri,
c- Herhangi bir yerinde eserin sahibini belirten bir işaret bulunan
yarışma projeleri. (El yazısı ile yazılmış açıklama notları bu işaretlerden
sayılır).
19. YARIŞMA SONUÇLARININ İLAN ŞEKLİ
Değerlendirme çalışmalarının bitiminde orijinal imzalı tutanak ve
raporlar jüri başkanı tarafından yarışmayı açan idarenin yetkilisine teslim
edilir. İdare, yarışmanın sonucunu en geç on beş (15) gün içinde Resmî
Gazete’de, Bakanlık elektronik sayfasında (www.kulturturizm.gov.tr) ve ilgili
meslek odalarının yayın organlarında ilan eder.
56
Jüri değerlendirme toplantılarının tüm tutanaklarıyla, jürinin raporları
ve
üyelerin
bireysel
raporları,
yarışmanın
sonuçlandığının
idareye
bildirilmesini izleyen bir hafta içinde yarışmaya katılan tüm yarışmacılara
gönderilir.
20. ÖDÜL TUTARLARI VE ÖDEME ŞEKLİ
Jürinin
yapacağı
değerlendirme
sonucunda
seçilen
projelere
aşağıdaki ödül ve mansiyonlar verilecektir.
ÖDÜLLER:
1. ÖDÜL:
100.000 YTL
2. ÖDÜL:
75.000 YTL
3. ÖDÜL:
50.000 YTL
5 ADET MANSİYON:
25.000 YTL
SATINALMALAR:
50.000 YTL (Toplam)
Yarışma sonunda jürinin değerlendirmesine göre yukarıda yazılı
ödüller Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel
Müdürlüğü tarafından net olarak verilecektir. İdare, jüri kararlarını kabul
etmeyi ve ödülleri sonucun resmi gazete ile ilanını izleyen bir ay içinde
kazananlara ödemeyi taahhüt etmektedir.
21. KOLLOKYUM VE SERGİ
Kolokyum ve sergiye ilişkin ayrıntılar ayrıca Kültür ve Turizm
Bakanlığı elektronik sayfasında (www.kulturturizm.gov.tr) duyurulacaktır.
22. PROJELERİN YAYINLANMASI
Projeler, hak sahipleri belirtilerek; Kültür ve Turizm Bakanlığı
yayınlarında yer alabilir. Yarışmaya başvuranlar projelerinin Kültür ve Turizm
Bakanlığı’nca yayınlanmasını kabul etmiş sayılırlar.
57
23. PROJELERİN GERİ VERİLME ŞEKLİ
Ödül
ve
mansiyon
kazanamayan
projeler
ancak
sergilerin
tamamlanmasından sonra, sahipleri tarafından 30 (otuz) gün içinde
“Sarıkamış Harekatı Anma Alanları Fikir Yarışması” raportörlüğünden teslim
tutanağı karşılığı geri alınacaktır. 30 (otuz) gün içinde alınmayan projelerden
Kültür ve Turizm Bakanlığı sorumlu değildir.
Ödül ve mansiyon kazanan projeler ile varsa satın alınan projeler ve
ekleri Kültür ve Turizm Bakanlığı’na ait olacaktır.
58
C. YARIŞMACILARDAN BEKLENENLER
59
1. STRATEJİK MEKÂNSAL KURGU (1/10.000 ÖLÇEKLİ)
Vizyon – Anma Etkinlikleri Kurgusu
Yarışma kapsamında iki temel proje alanı belirlenmiştir. Kentin
doğusunda ve batısında yer alan proje alanlarının kent, ulaşım sistemi ve
birbirleri arasındaki ilişkiler 1/10.000 ölçekte gösterilecektir. Bu ölçekte,
Sarıkamış Harekâtı’nın tarihsel ve kültürel boyutunu dikkate alarak
günümüzde yapılan anma etkinliklerini çözümlemeleri, yorumlamaları ve
yeniden yapılandırmaları beklenmektedir.
Yarışmacılar, anma etkinlikleri ile ilgili önerilerini, Sarıkamış kentinin
sosyal ve ekonomik yapısını da dikkate alarak kentin yaşam kalitesini artıran
tasarım önerileri ile desteklemelidirler. Yarışmacılardan, yukarıda belirtilen
analiz ve yorumlarından hareketle Sarıkamış Harekâtı anma temalı bir
“proje vizyonu” geliştirmeleri ve bu vizyonun mekânsal kurgusunu ifade
etmeleri beklenmektedir. Yapılan çözümlemelerde 1/100.000 ve 1/25.000
ölçekli haritalardan yararlanılabilecektir.
Ulaşım – Dolaşım Sistematiği
Anma etkinlikleri ve Sarıkamış kent makroformu dikkate alınarak,
ulaşım ve dolaşım sistemi yeniden yorumlanmalı proje alanlarını kentin
ulaşım sistemi ile bütünleştirecek öneriler geliştirilmelidir.
Bu öneriler geliştirilirken hızlı tren projesinin etkisi, otobüs terminalinin
kentin doğu yakasına alınması, Kayak Turizm Merkezi’ndeki gelişmeler ve
bu yarışma kapsamında gerçekleştirilecek olan Kâzımpaşa Sırtındaki ve
kentin batısındaki (Eski Sarıkamış) Anma Alanı Projeleri de dikkate
alınmalıdır.
Anma
etkinlikleri
kapsamında
yarışmacılar
yeni
güzergâhlar
öneriyorlar ise bu güzergâhlar pafta üzerinde gösterilmelidir.
Makroform ölçeğinde toplu taşıma güzergâhları ve durak yerleri
“mekânsal kurgu” ile bütünleştirilmelidir.
60
Ana yaya dolaşım güzergâhları ve toplanma mekânları (meydanlar,
tören alanları vb) makroform elemanları ile ilişkili olarak ifade edilmelidir.
Açık Alanlar Sistematiği
Yarışma alanı sınırları içinde kalan Taş Tepe, Makinalı Tüfek Tepesi,
Katerina Köşkü ve Av Köşkü’nün üzerinde bulunduğu yamaçlar, sarıçam
ormanları, Sarıkamış Çayı ve sulak alanlar açık alan sistematiğinin en
önemli öğeleridir.
Yarışmacılardan bu doğal varlıkları, kendi geliştirecekleri mekânsal
kurguları doğrultusunda yorumlamaları beklenmektedir.
İmar planında yapılaşmaya açılmış sulak alanın açık alan olarak
kullanımı istenmektedir.
1/10.000 Ölçekli Sunuşlar: Mekânsal Kurgu Önerileri
Yarışmacılar,
vizyonları
doğrultusunda
geliştirecekleri
anma
etkinlikleri, sosyal ve kültürel kullanımlar, ulaşım ve dolaşım sistemi, açık
alan sistemi ile ilgili mekânsal kurgunun stratejilerini 1/10.000 ölçekli paftada
göstereceklerdir. Mekânsal stratejilerde öngörülecek odaklar / koridorlar /
eksenler / vista noktaları / çeperler /meydanlar/…gibi mekânsal öğelerle ilgili
olarak yarışmacılar aynı pafta üzerinde iki ve üç boyutlu sunuşlar da
yapabilirler.
Yarışmacılar
tarafından
üretilecek
Stratejik
Mekânsal
Kurgu,
Sarıkamış İmar Planı’nın revizyonu çalışmalarına esas olacaktır.
2. PLANLAMA ALANLARI
Yarışmacılardan, kentin doğusunda ve batısında yer alan iki ayrı
alanda, bu alanların karşılıklı ilişkisi de göz önünde tutularak, planlama,
kentsel tasarım, payzaj tasarımı, mimari tasarım ve plastik öğelerin
tasarımını içeren bir çalışma beklenmektedir.
61
A. KAZIMPAŞA TEPESİ ANMA VE TÖREN ALANI (DOĞU BÖLGESİ)
Allahuekber Dağlarının eteklerine önemli bakışlar ve manzara
noktaları sunan Kazımpaşa Tepesi, aynı zamanda Sarıkamış’a hem Kars
hem Erzurum yönünden yaklaşımlarda görünen bir nirengi noktasıdır. Tarih
kaynaklarında Osmanlılardan günümüze kadar yöre Hançerlidüzü diye
bilinmektedir, anma ve tören alanın tasarlanacağı tepe ise Kumru tepesi
olarak bilinmektedir. Bu açıdan Sarıkamış için düşünülen anma ve
anımsatma mekânları içinde belirgin bir yer olduğu vurgulanmalıdır.
Yarışmacılardan, bu alanı hem uzaktan algılanabilen, hem de kendi içinde
kavranmasını sağlayan çözümler beklenmektedir.
Sözü edilen alan Sarıkamış harekâtının gerçekleştiği alanlara bakışlar
sunan önemli bir mekânı oluşturmaktadır. Bu özelliğiyle Kazımpaşa Tepesi
daha çok iklim, topografya ve karşı güçle yapılan mücadelenin haritasını
izleme potansiyelini taşımaktadır. Ayrıca bu tematik alan Sarıkamış kentinin
Kars ve Erzurum girişlerinde öne çıkan bir konumdadır. Bu nedenle
yarışmacılardan savaşın ve dolayısıyla şehitliklerin yoğunlaştığı Allahuekber
Dağlarının eteklerine bakan noktada tüm yıl boyunca kullanılması da
düşünülerek,
tarih
sürecinde
tüm
yaşananları
anımsatacak,
savaş
güzergâhlarını izletebilecek yalın düzenlemeler beklenmektedir. Bu alan
öncelikle Sarıkamış harekâtının simgesel düzeyde yaşandığı tematik bir
tören alanı olarak düşünülmelidir. Katılımcılardan, harekâtın temasını ve
doğal peyzaj öğelerini dikkate alan, mimari ve güzel sanatların kesiştiği
çağdaş bir anlayışla bu mekânı üretmesi beklenmektedir. Bu düzenleme
içinde bu alanı anlam ve biçim dili açısından tamamlayan bir plastik eleman
ya da elemanlar yer alacaktır. Bu öneri anıt ya da alanın kendisinin
mekânsal düzenlemesi biçiminde olabilir. Önerinin oluşumunda uzak bakışın
dikkate alınması gerekmektedir.
Proje alanının yılın altı ayında yaklaşık 1,5 m kar altında olduğu
dikkate alınmalı, ayrıca alanın gece aydınlatması da düşünülmelidir. Anma
alanının, kentin batısındaki Eski Sarıkamış Kentsel Tasarım Alanı ile yaya
bağlantısı önem verilmesi gereken bir konudur. Yapılacak düzenlemede,
62
mevcut ulaşım ve dolaşım sistemi ile arazi kullanımları proje hedefleri
doğrultusunda yeniden ele alınmalı, analiz edilmeli, yorumlanmalı ve
yarışma alanı ile bütünlüğü sağlanmalıdır. Kazımpaşa Tepesi ve Allahuekber
Dağları eteklerinin peyzajının görünürlüğünü desteklemelidir.
Yarışmacılar özellikle anma alanının gerek düzenlemesinde gerekse
de malzeme seçiminde iklimsel koşulları göz önünde bulundurmalıdır. Alanın
tasarımında tören alanı ve otoparkına ek olarak aşağıda programı verilen bir
Tanıtım Merkezi de düşünülmelidir. Söz konusu merkez yer yüzeyinde ya
da yer altında tasarlanabilir. Bu alan bilgilendirme alanı, toplantı salonu, kafe
ve dinlenme alanı, teknik hacim, güvenlik ve ofis işlevlerinden oluşmaktadır.
Ayrıca kuzey ve güneydeki parçalanmış Sarıçam orman peyzajının
bütünlüğünü sağlayacak ekolojik bağlantılar düşünülmelidir. Bu amaçla tüm
proje alanı dikkate alınmalıdır. Alandaki yüksek gerilim hattının yerinin
değiştirilebileceği de dikkate alınacaktır.
Buradaki tesisler şunları içerecektir:
•
Yıl boyu kullanılacak 12 otobüs ve 100 araba kapasiteli bir otopark.
(Kış aylarındaki anma törenlerinde beklenebilecek çok sayıda araç
için, kar kaplı alanların düzeltilmesi ile elde edilecek geçici otoparklar
düzenlenecektir.)
•
Anma / Tören Alanı: 4.000 kişi kapasiteli
•
Tanıtım Merkezi Programı (yaklaşık 900 m2):
•
Giriş holü: 50 m2
•
Tarihi bellek ve bilgilendirme alanı: 150 m2
•
Toplantı salonu: 150 m2 (100 kişilik-multivizyon olanaklı)
•
Fuaye: 100 m2
•
Kafe, dinleme alanı: 50 m2
•
WC grupları: gerekli görüldüğü miktarda
•
Dinlenme salonu: 100 m2 (Mutfak, WC grupları, Dinlenme alanı
bulunacak)
63
•
Teknik hacim: 50 m2
•
Yönetim alanı: 20 m2
•
Dolaşım: gerekli görüldüğü miktarda
Kazımpaşa Tepesi İle İlgili Sunuşlar:
1- 1/2.000 Ölçekli Kentsel Tasarım Planı
Kullanım analizleri, Anma ve Tören Alanı ile yakın çevredeki
•
kentsel
kullanımlar
arasında
kalan
alanlarda
kavramsal
peyzaj
düzenlemelerini;
•
Ulaşım analizleri, alan içi ulaşım ve dolaşım önerileri ile alana
erişen yolların çevrelerindeki kavramsal peyzaj düzenlemelerini;
•
Açık alan analizleri, ekolojik denge, tematik açık alan
önerilerini;
•
Doğu ve batıdaki proje alanlarını bağlayan ve kanyona koşut
olarak giden yaya düzenlemelerini
kapsayacaktır.
Ayrıca yarışmacı tarafından belirlenecek ölçeklerde Anıt ve Tören
Alanından geçmek üzere Anıt ve çevresindeki mekânsal kurguyu ele alan,
topografya verilerini yansıtan siluetler çizilecektir.
2- 1/500 Ölçekli Anıt ve Anma/Tören Alanı Çevre Düzenlemesi
1/500 ölçekte öneri anıt ve tören alanını, ekoloji, topografya ve bitki
örtüsüne yönelik önerileri içerecek biçimde çevre düzenleme projesi, kesitler
ve görünüşler.
3- 1/100 Ölçekli Anıt ve Tanıtım Merkezi Projesi
Anıt, tanıtım merkezi ve yakın çevreyi ele alan ve programda belirtilen
mimari mekânsal kurguyu tanımlayan planlar, kesitler ve görünüşler (Anıt ve
tanıtım merkezi ayrı yerlerde ise, 1/100 ölçekli projeleri ayrı ayrı çizilecektir).
4- 1/100 Ölçekli Maket
Anıt ve tanıtım merkezi ayrı yerlerde ise, maket, anıt ve çevresi için
yapılacaktır. Yarışmacı gerek duyarsa istediği ölçekte ikinci bir maket teslim
edebilir.
64
5- 1/50 ve/veya 1 /20 Ölçekli Anıt Çizimleri
Anıt/mekansal düzenleme ile ilgili malzeme ve teknolojiyi anlatan
sistem çizimleri.
6- Üç boyutlu sunuşlar
Anıt, tanıtım merkezi ve yakın çevresi ile ilgili üç boyutlu sunuşlar.
7- Yazılı açıklamalar
Yarışmacılar, sunuş yaptıkları paftalar üzerinde, çizimleri ve üç
boyutlu sunuşları destekleyici metinlere yer verebileceklerdir. Bu metinlerde,
tarihsel bağlam, arazi kullanım, ulaşım, peyzaj, anıtın teması, malzeme ve
teknoloji konularına açıklık getirilecektir.
B. ESKİ SARIKAMIŞ BÖLGESİ (BATI BÖLGESİ)
Sarıkamış Harekâtı Tema Parkı Kentsel Tasarım Alanı
Alan Sarıkamış yerleşmesinin batı sınırını oluşturmaktadır ve batı,
kuzey ve güney yönlerinden tepelerle çevrelenmiş bir vadi tabanıdır. İçinden
geçen Kars Çayı kıvrılarak, kuzey- güney doğrultusunda akmaktadır. Kars
Çayı ve çayı besleyen küçük dereler alanın en alt kotunda (çanağında)
önemli bir sulak alan ekosistemi oluşturmaktadır. Bu saha, akarsu
karakteristiği ve hidrojeolojik yapısı nedeniyle aynı zamanda bir taşkın
alanıdır. Bugün için, büyük oranda, küçük ve büyükbaş hayvanların
otlatıldığı bir çayır alanı olarak kullanılmaktadır.
Alanı sınırlandıran yamaçlarda Sarıçam ormanları vardır. Sarıkamış
bölgesi genelinde olduğu gibi Sarıçam ormanları ve geniş otlaklar doğal
peyzajın en önemli elemanlarını oluşturmaktadır. Alanda, yamaçlara doğru
gecekondulaşma başlamıştır. Denetimsiz kentleşmenin (özellikle Makinalı
Tüfek Tepesi ve Taşlı Tepenin yamaçlarındaki gecekondular ve çanakta yer
alan Gecekondu Mahallesi) etkisiyle orman örtüsünün hızlı bir şekilde tahrip
edildiği gözlenmektedir. Diğer taraftan,
planlanan Bakü- Tiflis –Kars-
Erzurum hızlı demiryolu alanın içinden geçmektedir. Bu hızlı tren hattı gerek
güzergâhı ve gerekse koruma sınırları ile alanı ikiye bölmektedir.
65
Alan kente batı tarafından komşudur ve bu nedenle kentin bir gelişme
alanı olarak algılanmış-planlanmış ve öyle gelişmektedir. Ancak bu alan,
hem içerdiği kültürel ve doğal değerler, hem de Sarıkamış Harekâtında
oynadığı önemli rol nedeni4 ile tekrar ele alınmalı ve yeni baştan
tasarlanmalıdır.
Bu bölge ile ilgili olarak, yarışmacılardan beklenenler ana hatları
ile şunlardır:
1- Alan kente komşu bir Tema Parkı olarak tasarlanmalıdır. Buradaki tema,
alanın
çayırlık
özelliklerini
bozmamalıdır.
Yazın
çayırlığın
nitelikleri
hissedilmeli, kış mevsiminde de hem kış sporlarına (buz pateni, kros, atlı
kızak vb.) olanak tanıyacak düzenlemeler yapılmalı, hem de barış ve kar
temaları vurgulanmalıdır. Bu bağlamda kardan heykel yarışmaları da bu
alanda düzenlenebilmelidir. Bu açıdan alanın kent ile bütünleşmesi, kent
merkezinin bir uzantısı olarak algılanması önemlidir. Alanın kuzey ve
güneyinde yer alan Sarıçam Ormanlarının alan içinde izlenebileceği peyzaj
sürekliliklerinin aranması doğru olacaktır.
2- Alanda en fazla 900 m2 kapalı alana sahip olan bir tanıtım merkezi
tasarlanmalıdır. Tanıtım merkezi için mevcut binalar (Cer atölyeleri, taş
depolar, İstasyon’un karşısındaki binalar, vb.) kullanılabileceği gibi yeni bir
yapı (lar) da tasarlanabilir. Her durumda, tanıtım merkezinin bütünleştirici bir
rol oynaması sağlanmalıdır.
Tanıtım merkezi şu mekânları içermelidir:
• Tanıtım Mekânı (Ziyaretçilere harekâtı canlandırmak, tanıtmak, bilgi
vermek için kurgulanan bir mekân)
28 Aralık’ta Enver Paşa 9. Kolordunun üç gündür Sarıkamış’ı ele geçirememesi üzerine
10. Kolorduya derhal Sarıkamış istikametinde ilerleyerek 9. Kolordunun sol yanına
yanaşmasını istemiştir. Aynı gün 10. Kolordu birlikleri Bozat’ın batısındaki tren hattını
muharebe ile ele geçirmiş ve Sarıkamış - Kars demiryolunu tahrip etmiştir. Böylece Rusların
gerisi ile de irtibatı kesilmiştir. 10. Kolorduya bağlı 31. Tümen Yağbasan’a hücum etmiş ve
Sarıkamış’ın Kuzey tepeleri (Makineli Tüfek Tepesi ve Taşlıtepe) ele geçirilmiştir. Bu
açıklamadan anlaşılacağı gibi, diğer proje alanı olan Kazımpaşa Tepesi ve Tören alanı
Yağbasan sırtlarına hâkim iken, Makineli Tüfek Tepesi ve Taşlıtepe doğrudan bu proje
alanının ilgi alanı içinde kalmaktadır.
4
66
• Kütüphane – medyatek (dokümantasyon merkezi)
(Harekâtla ilgili belge, harita, vb. dokümanlara ulaşılabilecek bir
mekân)
• Oditoryum (Toplantı, sempozyum, konferans, tören amacı ile
kullanılabilecek bir mekan)
3- Alanın tümü bir tören ve festival mekânı olarak kurgulanmalıdır. Alanda,
harekâtı ve yörenin doğal özelliklerini anma amacıyla plastik öğeler
tasarlanabilir.
4- Alanda, bir gelenek haline gelen ve her yıl Aralık ayında yapılan “Anı
Yürüyüşü” parkurunun (Kızılçubuk – Makineli Tüfek Tepe yürüyüşü) bitiş
noktası düşünülmeli ve tasarlanmalıdır.
5- Alandaki mimari miras (Cer Atölyeleri, Katerina Köşkü, eski demiryolu
depo ve bakım atölyeleri vb. tarihi yapılar) korunarak, tasarımın bir parçası
haline getirilmelidir. Bu yapılara yeni fonksiyon verilebilir.
6- Öncelikle, Makineli Tüfek Tepe ile kent arasında kalan gecekonduların
kaldırılması düşünülmeli, diğer gecekondu alanları için iyileştirme projeleri
geliştirilmelidir. Ayrıca Makineli Tüfek Tepe üzerinde yer alan anten,
vericilerin kaldırılması jüri tarafından tavsiye edilmektedir.
7- Hızlı tren hattının ve karayolu geçişinin olumsuzlukları düşünülmeli ve
çözüm önerileri getirilmelidir.
8- Cer Atölyelerinin güneydoğusunda yer alan küçük sanayi sitesi, su
ekosistemine zarar verdiğinden ve alanın peyzaj değerini olumsuz
etkilediğinden başka bir yere kaydırılması düşünülmektedir. Yarışmacılardan
yeni bir yer göstermeleri beklenmemektedir.
Eski Sarıkamış Bölgesi ile İlgili Sunuşlar:
1. 1/2.000 Ölçekli Kentsel Tasarım Planı
•
Kullanım analizleri, yeniden işlevlendirme ve kullanım önerileri
•
Ulaşım analizleri, ulaşım ve dolaşım önerileri
•
Açık alan analizleri, ekolojik denge, tematik açık alan önerileri
67
2. 1/500 Ölçekli Kentsel Tasarım Ön Projesi
Yarışmacılar bu ölçekte, kendi mekân kurguları açısından önemli
gördükleri iki alanda kentsel tasarım ön projeleri geliştireceklerdir. Bunun için
gerekli plan ve kesit görünüşler çizilecektir.
3. Açıklamalar
Ayrıca bir rapor verilmeyecek, yazılı ve çizili açıklamalar, çizim
paftalarının üzerinde yapılacaktır.
4. Plastik Öğeler
Önerilebilecek plastik öğelere ait çizimler ve üç boyutlu sunuşlar.
3. SUNUŞ KURALLARI:
1- Sunuş tekniği serbesttir.
2- Pafta boyutu A0 ( 841 mm x 1189 mm) olarak alınacaktır. Paftalar
fotoblok yapılacak veya sert bir zemin üzerine yapıştırılarak teslim
edilecektir.
3- Pafta sayısı en fazla 6 adet A0 boyutunda pafta olarak sınırlandırılmıştır.
4- Her paftanın sağ üst köşesine 1x6 cm’ lik kutu içerisine 5 rakamdan
oluşan rumuz yazılacaktır.
5- Sergileme kolaylığı bakımından bütün paftaların sağ alt köşesinde
paftanın asılma semasındaki yeri çizilecektir.
6- Teslim edilen projelerin sayısal dosyaları CD/DVD kaydı olarak teslim
edilecektir.
7- Bunlardan ayrı olarak projeler A3 normunda küçültülerek 1 nüsha halinde
teslim edilecektir.
8- Yarışmacıların teslim etmeleri gereken bütün materyaller şartnamenin 16.
maddesinde tanımlandığı şekliyle ambalajlanacak ve yarışma raportörlüğüne
teslim edilecektir.
68
T.C.
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI
KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
Kültür ve Turizm Bakanlığı
Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü
II. TBMM Binası 06100 Ulus/ANKARA
0 312 310 49 60 (2006/1204)
www.kulturturizm.gov.tr
[email protected]
69

Şartaname için tıklayınız

Transkript

Benzer belgeler

Hemen yayınlanmak üzere Project 2015 İstanbuldaki Anma

SERKA Kars`ın Kış Turizmini Ele Aldı!

Eco linE 72/280 – 290 W

Sarıkamış Şehitleri Törenlerle ANILACAK "Sarıkamış Şehitleri 98

Dur Yolcu! Bilmeden gelip bastığın bu toprak,bir devrin battığı yerdir

Krakow Rapor

Tip - Altay Mekanik Isı Sistemleri

PDF ( 2 ) - Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi