Ukrayna

Transkript

Ukrayna - Sağlık Turizmi

K
Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu
K
R
U
T
A
S
Tüm Yönleriyle
SAĞLIK TURİZMİ
UKRAYNA
ÜLKE RAPORU
2016
SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır.
Yazan
Prof. Dr. Sezer AKARCALI
K
R
Editör
Dr. H. Ömer TONTUŞ
U
T
A
S
Grafik Tasarım / Dizgi
Selcan ÖZENÇ
ISBN No: 978-975-590-554-9
2016
Tüm hakları Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Sağlığın
Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü Sağlık Turizmi Daire Başkanlığı’na
aittir. Kaynak gösterilmeksizin alıntı yapılamaz. Alıntı yapıldığında
kaynak gösterimi: ‘‘Editör/Yazar Adları, Sağlığın Geliştirilmesi
Genel Müdürlüğü, Sağlık Bakanlığı, Basım Yeri, Basım Yılı’’
belirtilmesi şeklinde olmalıdır. 5846 sayılı yasa gereği Sağlığın
Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü’nün onayı olmaksızın tamamen
veya kısmen çoğaltılamaz.
Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:39 Çankaya /ANKARA
Tel: +90 (312) 585 28 00 Fax: +90 (312) 585 28 53
K
K
R
İÇİNDEKİLER
U
T
A
S
Bölüm 1 Sağlık Turizmi Hakkında Genel Bilgiler
6
Bölüm 2 Ukrayna Hakkında Genel Bilgiler
30
Bölüm 3 Ekonomik Durum
48
Bölüm 4 Ukrayna’da Sağlık
79
Bölüm 5 Genel Değerlendirme ve
Türkiye - Ukrayna Sağlık Turizmine Yönelik
133
Strateji Önerileri Kaynakça
184
U
T
A
S
K
R
ÖNSÖZ
K
K
R
Bu çalışmada Türkiye ile Ukrayna arasındaki sağlık turizmi potansiyeli ayrıntılı olarak
ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Bu kapsamda, öncelikle Ukrayna’nın nüfus, ekonomi,
ticaret ve turizm vb. genel bilgileri paylaşılmıştır. Ardından Ukrayna’nın sağlık durumu
ülke sağlık göstergelerine dayanılarak ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Bu bağlamda, ülke
sağlık sistemi, temel sağlık göstergeleri, sağlık hizmet sunumu, sağlık hizmetlerinin
finansmanı, sağlık sigortası sistemi ve sağlık turizmi açısından önemli görülen çeşitli
sağlık göstergeleri paylaşılmıştır. Sağlık turizmi potansiyelinin ortaya koyulabilmesi
için Sağlık Bakanlığı tarafından yayınlanan iki ülke arasındaki sağlık turizmi verileri
incelenmiş, buradan hareketle tespit ve öneriler yapılmıştır.
U
T
A
S
Ukrayna’ya ait bazı sağlık göstergelerine erişebilmek için ulusal ve uluslararası
kaynaklara müracaat edilmiştir. Raporda, sağlık turizmi ile ilgili değerlendirme ve
öneriler ağırlıklı olarak sağlık göstergelerine dayanılarak yapıldığından ulaşılabilen en
güncel veriler kullanılmıştır.
Bu çalışmanın amacı bir standart veya kriterler dizisi oluşturmak değildir. Bu çalışma;
iki ülke arasındaki sağlık turizmi potansiyeline, işbirliği yapılabilecek konulara dikkat
çekmeyi ve politika belirleyiciler, karar vericiler ve uygulayıcılar için kolaylaştırıcı
unsurları ortaya koymayı hedeflemektedir. Raporun ulusal sağlık turizmi stratejisi
hazırlanmasına da öncülük etmesi beklenmektedir.
Bu rapor, Prof. Dr. Sezer AKARCALI’nın koordinatörlüğünde Datapoll Dan.
Rek. Eğt. Org. Ter. Hiz. San. Ve Tic. Ltd. Şti. tarafından hazırlanmıştır.
U
T
A
S
K
R
BÖLÜM 1:
Sağlık Turizmi Hakkında
Genel Bilgiler
K
BÖLÜM I
SAĞLIK TURİZMİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER
1. Giriş
K
R
Sağlık turizmi, tıptaki gelişmelere bağlı olarak ortaya çıkmış bir alandır. Bu alan, tıbbın
ve turizmin biraraya geldiği bir alandır. Sağlık turizminin ilk örnekleri, gelişmekte
olan ve az gelişmiş ülkelerde yaşayan ve maddi durumu yeterli olan hastaların gelişmiş
ülkelere tedavi amacıyla gitmesi şeklinde ortaya çıkmıştır.
Son yıllarda başta Türkiye olmak üzere bazı ülkeler, küresel politikaların da etkisiyle
sağlık alanında önemli değişim ve dönüşümler yaşamışlardır. Bu dönüşümün temelinde
küresel ticaretin önündeki engellerin kaldırılması ve sağlık hizmet maliyetlerinin
artan yükselişi vardır. Özellikle küresel piyasalarla bütünleşme ve maliyetlerin
azaltılması düşüncesi rekabeti artırmıştır. Rekabet, sağlık alanındaki mal ve hizmetleri
de etkilemiştir. Ortaya çıkan bu yeni durum yeni fırsatlar yanında çeşitli zorlukları
da beraberinde getirmiştir. Sağlık alanında yaşanan değişim ve dönüşümlerin bir
sonucu olarak ortaya çıkan yeni fırsatlardan birisi de sağlık turizmi olmuştur. Özellikle
gelişmekte olan ülkelerde; işgücünün ucuz olması, sağlık bakım, tedavi, rehabilitasyon
ücretlerinin gelişmiş ülkelere oranla daha düşük olması, bekleme sürelerinin daha kısa
olması ve sağlık hizmetleriyle entegre edilmiş turizm hizmetlerinin kendisini dünyaya
ispatlamış olması gibi nedenlerle önemli bir pazar olarak değerlendirilmiştir. Türkiye,
sahip olduğu benzersiz turizm imkânları ve sağlık hizmetlerinde yapılan büyük
yatırımlarıyla sağlık turizmi alanındaki diğer ülkelere rekabet üstünlüğü sağlamıştır.
Ancak bu üstünlüğün kalıcı hale gelebilmesi devlet desteği, kurumsal işbirliği, stratejik
hareket, dinamik mevzuat, kaliteli hizmet sunan kurumlar ve nitelikli personel ile
mümkündür.
U
T
A
S
2. Sağlık Turizminin Tanımı ve Kapsamı
Sağlık turizmi, genel olarak cerrahi veya özel uzmanlık gerektiren diğer tıbbi
müdahaleleri içeren uygulamalara ihtiyaç gösteren hastalara “maliyet etkin” özel
tıbbi bakım verilmesi maksadıyla turizm endüstrisi ile işbirliği yapılmasıdır. Sağlık
turizmi, hastaların acil sağlık hizmetini ya da seçtikleri bir sağlık hizmetini farklı
ülkelerden alması olarak da tanımlanabilir.1
1) Barca M., Akde E., Gedik Balbay İ. (2013). “Türkiye Sağlık Turizm Sektörünün Analizi ve Strateji
Önerileri”. İşletme Araştırmaları Dergisi, 5/3:64-92.
Sağlık turizminde ana fikir, günlük rutinden uzaklaşarak rahat ve değişik bir
ortamda tedavi görmek veya sağlığı destekleyici hizmetler almaktır. Bir taraftan
doğayla bütünleşmenin keyfini yaşarken diğer taraftan daha sağlıklı hizmetlerinden
yararlanılmasını sağlamaktadır. Bunu ruhsal, duygusal ve bedeni açıdan bir yenilenme
olarak da ele almak mümkündür.
K
R
Dünyadaki küreselleşme süreci, ülke sağlık sistemlerinde yaşanan problemler (örneğin
uzun bekleme listeleri ve yükselen maliyetler, hizmetlerde kalite problemleri),
tüketicilerin bilinçlenmesi gibi dinamiklerin bir sonucu olarak hızla büyüyen bir
sektör olan sağlık turizmi çok genel anlamda hem tatil hem de tedavi unsurlarını
içeren bir kavram olmuştur.
U
T
A
S
Sağlık turizmi, sağlıklı yaşam (wellness) turizmi, sağlık hizmetleri (health
care) turizmi, medikal turizm olmak üzere üç sınıfa ayrılmıştır.
Şekil 1: Sağlık Turizmi Sınıflaması
Sağlık hizmetleri turizmi kapsamında sunulan hizmetleri, sağlığı geliştirmeye yönelik
hizmetler, tedaviye yönelik hizmetler ve rehabilitasyon hizmetleri olarak üç başlık
altında incelemek mümkündür.
Medikal turizm, sağlık turizminin bir alt koludur. Medikal turizme ait genel bir tanım
bulunmamaktadır. Medikal turizm için en uygun tanım, Bookman (2007) tarafından
yapılan “hizmetler arası ticaret gerektiren, tıp ve turizm sektörleri arasında bağlantı
kuran ekonomik bir faaliyettir” şeklindeki tanımlamadır. Medikal turizm kapsamında,
plastik-estetik cerrahi ameliyatları, gittikçe popülaritesi artan göz kusuru düzeltme
ameliyatları, açık kalp cerrahisi, her türlü kanser ve diş tedavileri hatta organ nakli
ameliyatları gibi çeşitli tıbbi tedaviler yer almaktadır.2
2) Barca M, Akde E, Gedik Balbay İ. (2013). “Türkiye Sağlık Turizm Sektörünün Analizi ve Strateji
K
3. Sağlık Turizmi Ekonomisi
Dünya’da 2008 yılında toplam 4,1 trilyon, 2009 yılında ise 5,4 trilyon dolar tutarında
sağlık harcaması yapıldığı resmi kaynaklarca tespit edilmiştir. ABD’deki sağlık turizmi
harcamalarının 5,5 milyar dolar, Avrupa’da 3,5 milyar Euro civarında olduğu, yaklaşık
120 yıldır sağlık turizmine hizmet veren Macaristan, Çek Cumhuriyeti ve Romanya
gibi ülkelerden Çek Cumhuriyetinin bu sektörden kazancının 1 milyar doları aştığı
bilinmektedir.3 Bu durum insan sağlığına harcanan paranın dünya çapında arttığını
göstermektedir.
K
R
Grafik 1:Dünya Sağlık Turizm Harcamaları (2008-2009)
U
T
A
S
Ülkeler, gelişmişlik düzeylerine göre farklılık göstermekle birlikte sağlık harcamalarına
GSYİH’dan %2 ile %16 arasında değişen oranlarında pay ayırmaktadırlar. OECD
ülkeleri her geçen yıl sağlık harcamalarının finansmanı için GSYİH’larından,
GSYİH’ları artışı 43 oranında pay ayırmaktadırlar. Bu oran 1990 yılında %6,9 iken
2005 yılında %9 olmuştur. 4
Ülkelerin GSYİH’larında meydana gelen artışlarla beraber toplam sağlık
harcamalarında eş zamanlı artışlar görülmüştür. 2000-2008 yılları arasında en yüksek
kişi başına sağlık harcaması artışında Amerika ilk sırayı almıştır.5 2008’de Türkiye
GSMH’den %6 oranında pay ayırmış olmasına rağmen, % 9 olan OECD ortalamasının
altında kalmıştır. Bu durum 2009 yılı için değerlendirildiğinde, Türkiye’de sağlık
harcamaları tutarı 2009 yılında 38 milyar USD’ye ulaşmıştır ve GSMH içinde % 6,2’lik
bir paya sahiptir. OECD ülkelerinde sağlık harcamalarının ortalama % 73’ü kamu
3) TC Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı Sağlık Turizmi Sektör Raporu (2011). http://docplayer.biz.
tr/597150-Saglik-turizmi-sektor-raporu.html, 05.01.2016
tr/597150-Saglik-turizmi-sektor-raporu.html, 05.01.2016.
5) OECD Health Data 2011 How Does United States Compare, http://www.oecd.org/
dataoecd/46/2/38980580.pdf, 05.01.2016 .
tarafından karşılanmaktadır.6 Türkiye’de ise bu oran 2000 yılında % 63 iken 2009’da
%71’e ulaşmıştır 2010 yılında kişi başına ortalama harcama 755 $, 2013 yılında ise 824
$ olmuştur. 7
Grafik 2:Türkiye’ye Gelen Turistlerin Kişi Başına Ortalama Harcamaları-($)
(2001-2014)
K
R
U
T
A
S
4. Dünyada Sağlık Turizmi
Küreselleşme sürecinde, ülkeler arasında işbirliğinin artması, seyahat özgürlüklerinin
ve imkânlarının artması, ulaşımda maddi manevi kolaylıklar sağlanması dünyada
sağlık turizmi kavramının önemini giderek artırmıştır. Sağlık turizmi, 1990’lı yılların
ortalarından itibaren ülkeler arasında oluşan ciddi rekabet ortamı ve küreselleşmenin
etkisiyle sağlık turizmi başlığı altında, çok rağbet gören alternatif turizm çeşitlerinden
biri olarak doğmuştur.8 Bu gelişmelere paralel olarak, ülkelerin potansiyel turistleri
çekme gayretleri yoğunlaşmakta, benzer turizm ürünlerini pazarlayan ülkeler
arasında kıyasıya bir rekabet gözlenmektedir. Ortaya çıkan rekabet nedeniyle sağlık
hizmetlerine ihtiyaç duyan kişiler, sağlık kuruluşlarının kalitesi, eğitimli insan kaynağı
ve fiyat avantajlarıyla öne çıkan ülkelere yönelmektedirler.
tr/597150-Saglik-turizmi-sektor-raporu.html, 05.01.2016.
7) http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.
do;jsessionid=JnxJPG7J2lDhvdG76PNs3yZc2t41XGsjggkzG4hvL5 nFDGWkWq32!1664145807?id=10738
e.t:10.12.2015
8) Barca M, Akde E, Gedik Balbay İ. (2013). “Türkiye Sağlık Turizm Sektörünün Analizi ve Strateji
K
Dünya Turizm Örgütü’nün araştırmasına göre, 2013’de Dünya’da sağlık turizmi
sektörünün 100 milyar dolarlık bir büyüklüğe ulaşması beklentisi aşılmıştır. Dünyada
uluslararası turizm hareketlerine katılan kişi sayısı 1950 yılında 25,2 milyon kişi, 1995
yılında 528 milyon kişi iken Dünya Turizm Örgütü (UNWTO)’nün verilerine göre
2011 yılında turizm hareketliliği 980 milyonu bulmuştur.9
K
R
Şekil 2: Dünya Sağlık Turizmi Trafiği
U
T
A
S
Günümüzde, daha iyi olanaklar ve daha gelişmiş teknoloji kullanılarak tedavi olmak
amacıyla başka ülkelere seyahat etmek oldukça yaygınlaşmıştır. Bu durum, sağlık
turizmi sektörünün her geçen gün büyümesine yol açmaktadır. Sağlık turizminin dünya
çapında gelişmesinde ve hızla yayılmasını etkileyen bazı faktörler bulunmaktadır. Bu
faktörlerden başlıcaları şunlardır:
a. Yaşlı nüfusun giderek artması,
b. Tatil alışkanlığına sahip turist kitlesinin gezerken aynı zamanda kronik hastalıklarına
da çare bulma isteği olması,
c. Ülkelerindeki sağlık maliyetlerinin yüksek olması,
d. İleri teknoloji ve donanım altında tedavi olma isteği,
e. Tedavi bekleme sürelerinin uzun olması
f. Sağlık sistemlerinin yeterli düzeyde olmaması
g. Kaliteli sağlık hizmeti alma isteği,
9) a.g.e
Kitle turizmi ile gelen yabancı turistin bıraktığı gelir ortalama 750-800 dolar iken,
sağlık turizmi amacı ile gelen turistin bıraktığı gelir 8500 dolardır. Sağlık turizminden
daha fazla gelir elde etmek; ileri teknolojili modern altyapıya sahip olmayı, sağlık
bakım hizmetlerinin kalite standartlarının yüksek olmasını ve ulaşım kolaylığını
gerektirmektedir. Sağlık turizmi alanında en çok tercih edilen ülkeler; Hindistan,
Küba, Kostarika, Tayland, Singapur, Kolombiya ve Malezya olmasından dolayı sağlık
turizminin ana bölgesi Asya’dır.
K
R
Sağlık turizminin genel olarak ülke ekonomileri açısından önemini ana çizgileri ile
şöyle sıralamak mümkündür.
a) Sağlık turizmi, ekonomiyi geliştiren önemli bir hizmet sektörüdür,
b) Sağlık turizmi, milli gelire yüksek oranda katkı sağlayan bir etkinliktir,
c) Sağlık turizmi, özel ve kamu sağlık sektörünün gelişmesine ve rekabet gücünün
artmasına katkı sağlar.
d) Sağlık turizmin istihdama katkısı yüksektir,
e) Turizm, ülkenin coğrafi ve kültürel tanıtımı için en etkin araçlardan biridir.
U
T
A
S
Başka bir ülkede sağlık hizmeti almayı etkileyen en önemli nedenlerin başında
maliyet ve bekleme sürelerinin uzunluğu gelmektedir. Sağlık turizmi kapsamında
başka ülkeleri tercih eden bazı AB ülkelerinin tedavi hizmetlerinden yaralanmak için
beklemeleri gereken süreler tabloda gösterilmiştir.10
Tablo 1: Bazı AB Üyesi Ülkelerde Tedavi Hizmeti Bekleme Süreleri
İngiltere
Hollanda
Danimarka
Tedavi
Türü
Bekleme
Zamanı
(gün)
Bekleyen
Hasta
(kişi)
Bekleme
Zamanı
(Gün)
Bekleyen
Hasta
(Kişi)
Bekleme
Zamanı
(Gün)
Bekleyen
Hasta
(Kişi)
Katarakt
221
128.000
144
32.000
215
27.000
252
60.000
100
-
146
-
43
11.000
41
-
32
-
755
85.000
245
-
214
-
76
44.000
49
-
40
-
Koroner
Art.
Hastalığı
Lomber
Disk
Herni
Onarımı
TUR
10) Tengilimoğlu, D. (2005). “Sağlık Turizmi: Tedavi Amaçlı Turizm Ve Termal Turizmde Sorunlar Ve
Çözüm Önerileri”, Hastane Dergisi, Mayıs- Haziran, No:34, S:90-96.
K
Tablonun incelenmesinden de görüleceği üzere bazı AB ülkelerinde bekleme süreleri
755 günü, bekleyen hasta sayısı ise 11.000 ile 128.000 kişiye ulaşmaktadır.
Genel olarak değerlendirildiğinde turizm sektörü, dünyada en hızlı gelişen ve büyüyen
sektörlerdendir. Ekonomik, sosyal, politik ve kültürel açılardan olumlu ve önemli
katkıları bulunan bu sektör, dünya ekonomisinde başlı başına bir endüstri haline
gelmiştir. Ayrıca, sağlık turizmi, diğer bazı sektörlerin (sigorta, pazarlama, ulaşım,
eğitim, danışmanlık, vb.) üzerinde tetikleyici etkisi bulunmaktadır. Diğer bir ifade
ile turizm sektörünün katma değeri en yüksek alt sektörü olan sağlık turizmi, ülke
ekonomilerine büyük katkı sağlamaktadır.
5.Türkiye’nin Sağlık Turizmi Potansiyeli
K
R
U
T
A
S
Gelişmiş ülkelerdeki sağlık hizmetlerinin maliyetinin yüksek olması, görece yaşlı
nüfusun fazlalığı, sosyal güvenlik sistemlerinin daha ucuz hizmet arayışları, insanların
değişik yerlerde tedavi olma istekleri ile insanların tatil yaparken, dinlenirken tedavi
olmayı tercih etmeleri bu kapsamdaki sağlık turizminin gelişmesine neden olmaktadır.
Sağlık turizminde hedeflerden biri de, hastaların ve hasta ailelerinin rahatlığını
sağlamak için uygun tıbbi seçenekleri sunmaktır. Gelişmiş ülkelerdeki eğitim ve
refah seviyesinin yüksek olmasına paralel olarak sağlık hizmetleri sunumu da yüksek
maliyetli olmaktadır. Gelişmiş ülkelerde özellikli bazı grupların (yaşlılar, kanser
hastaları, çocuklar, engelliler vb.) sağlık giderleri her geçen gün artmaktadır. Bu
sorun kamu ve özel finansman kurumlarını farklı arayışlara itmektedir. Bazı gelişmiş
ülkelerin sağlık finansman kurumları ve özel sigorta şirketleri kaliteli tıbbi hizmet
sunan ve yakında yer alan ülkelerle paket anlaşmalar yaparak sağlık hizmetlerinin
maliyetlerini düşürmeye yönelik çabaları sağlık turizmine ivme kazandırmaktadır.11
Sağlık turizmi kapsamında sunulacak sağlık hizmetlerinin değişen taleplere cevap
verebilmesi, uluslararası geçerliliği olan standartların varlığını gerektirmektedir. Sağlık
turizmi kapsamında sunulacak sağlık hizmetlerinin sahip olması gereken uluslararası
standartlardan bazıları şunlardır: Yeterli fiziki altyapı, çevresel etkenler, ulaşım, sağlık
hizmetlerinde etik değerlere bağlılık, fiziki ve ekonomik acıdan kolay ulaşılabilir sağlık
hizmeti, yeterli tıbbi teknoloji, yeterli bilgi teknolojileri, uluslararası standartlarda
ortak tedavi protokolleri, ulaşım ve transfer standartları, sağlık personelinin eğitimi ve
kaliteli hizmet sunma standartları ile yurt dışı sağlık sigortalarının sunulan hizmetleri
karşılaması için gerekli anlaşmaların yapılmasıdır.
11) Aksu, A. (2001). “Turistin Sağlığı.” Yeni Türkiye Dergisi, 7: 39.
Tüm dünyada sağlık turizmi alanında hızlı bir ilerleme söz konusudur. Bu ilerleme
büyük bir pazar oluşturmuş ve şartları uygun olan pek çok ülke bu pazardan pay
alabilmek için birbiriyle yarışa girmişlerdir. Bu yarışta sağlık hizmetlerini talep
eden hedef kitlenin tercihleri önem kazanmaktadır. O zaman bu tercihleri etkileyen
ülkenin veya hizmetin sahip olduğu bazı özellikler önemli hale gelmektedir. Sağlık
turizmi kapsamında ülkemizle ilgili araştırma yapan kişilerin öncelikle “Neden
Türkiye” sorusunu soracakları ve buna uygun cevaplar bulabilmesi halinde Türkiye’yi
tercih edecekleri açıktır. Bu soruya rahatlıkla “Türkiye” cevabı verdirtmek bir
vizyon ve strateji gerektirmektedir. Bu soruya Türkiye dedirtebilmek için pek çok
alternatifin oluşturulması gerekmektedir. Bu ise ancak bir kamu politikası dâhilinde
gerçekleştirilebilir.
K
R
U
T
A
S
Türkiye, 1980 sonrası başka alanlarda olduğu gibi turizm sektöründe de önemli
atılımlar gerçekleştirmiştir. Günümüzde turizm, Türkiye ekonomisinde en gözde
sektörlerden biri haline gelirken, bu gelişmenin sosyal, kültürel ve toplumsal etkileri
önemli boyutlara ulaşmıştır. Yine de dünya turizm pastasından % 1,2 gibi çok düşük
bir pay alan Türkiye’nin yapması gereken çok şey vardır.
Türkiye’ de turizm ve sağlık turizmi alanındaki gelişmeleri anlamak ve sağlıklı bir
değerlendirme yapabilmek için milenyuma girmeden önceki 20 yılda Türkiye’de ve
Dünya’da bu alanda neler olunduğunun bilinmesi gereklidir.
Bu dönemi kısaca özetlemek gerekirse karşımıza çıkan tablo şöyledir. 1997’deki
Asya ekonomik krizi ve Asya’daki paraların değerini kaybetmesi sonucunda bu
ülkeler, turizme daha fazla önem vermeye başladılar. Bu kapsamda, sağlık turizmini
geliştirmek için ciddi reklam kampanyaları başlattılar. Örneğin Tayland, Batılı ülkelere
kıyasla çok düşük olan fiyatlarıyla kısa surede plastik cerrahi için bir merkez haline
geldi. Tayland, Singapur ve Hindistan gibi sağlık turizmi durakları, Uluslararası
akreditasyon kuruluşlarının akreditasyonlarıyla meşru hale geldiler. Diğer Güneydoğu
Asya ve Latin Amerika ülkeleri de akreditasyon işbirlikleri sayesinde önemli sağlık
turizmi durakları haline gelmeyi başardılar.12
Asya ve Rusya Krizleri Türkiye ekonomisini olumsuz yönde etkilemiştir. 2000’li
yıllardan itibaren sağlık ve turizm alanlarına yönelik kamu politikalarının bir sonucu
olarak, bu alanlarda önemli iyileşmeler sağlanmıştır. Sağlanan iyileşmeler turist
sayılarındaki artışa yansımıştır. Buna bağlı olarak da turizm gelirleri hızla artmıştır.
2003 yılında 16.302.053 olan turist sayısı 2014 yılında 41.415.070 kişiye ulaşmıştır.
12) Aksu, A. (2001). “Turistin Sağlığı.” Yeni Türkiye Dergisi, 7: 39.
K
2003 yılında 13.854.868 $ olan turizm geliri de 34.305.904 $ ulaşmıştır.13
Türkiye’nin yıllara göre turist sayısı ve turizm geliri tabloda verilmiştir.
Tablo 2: Turist Sayısı ve Turizm Gelirinin Yıllara Gore Dağılımı (2003-2014)
K
R
Turist Sayısı
Turizm Geliri
(000 $)
Kişi Başı Ortalama
Harcama ($)
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
16 302 053
20 262 640
24 124 501
23 148 669
27 214 988
30 979 979
32 006 149
33 027 943
36 151 328
36 463 921
39 226 226
13 854 868
17 076 609
20 322 111
18 593 950
20 942 501
25 415 067
25 064 481
24 930 996
28 115 694
29 007 003
32 308 991
850
843
842
803
770
820
783
755
778
795
824
2014
41 415 070
34 305 904
U
T
A
S
850
Yukarıdaki grafikten ülkemizi sağlık hizmeti almak üzere tercih eden kişilerin
sayısının 2003’ten 2015’e büyük bir artış gösterdiği anlaşılmaktadır. Ülkemiz sağlık
turizmi açısından önemli avantajlara sahiptir. Sağlık hizmetlerinin yakalamış olduğu
kalite, nitelikli sağlık insan gücü, üst ihtisas alanlarında ulaşılan başarı, ileri teknoloji
gerektiren tıbbi cihaz yatırımları, tarih dokusu vb. bunlardan bazılarıdır.
2003 yılında Türkiye’ye gelen yabancı turist sayısı 16.302.053 iken 2014 yılında gelen
yabancı turist sayısı 27.778.026 kişi olmuştur. 2003 yılında yabancı turistler, tüm
turist sayısının % 62,3’ne karşılık gelirken, 2014 yılında %67’sine karşılık gelmektedir.
Yabancı turistlerin Türkiye’de kişi başına ortalama harcaması 2003 yılında 740 $ iken
2014 yılında bu rakam 775 $ olmuştur. Yabancı turistlerin Türkiye’de ortalama kalış
süreleri 8 günün üzerindedir.14 Yabancı turist sayısı ile gelirlerinin yıllara göre değişimi
tabloda verilmiştir.
13) TÜİK Turizm İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1072, 17.12.2015.
Tablo 3:Yabancı Turist Gelirlerinin Yıllara Gore Dağılımı (2003-2014)
Turist
Sayısı
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
16 302 053
20 262 640
24 124 501
23 148 669
27 214 988
30 979 979
32 006 149
33 027 943
36 151 328
36 463 921
39 226 226
41 415 070
Yabancı
Turistlerin
Turizm Geliri
(000 $)
10 141 116
13 061 118
15 725 813
13 918 757
15 936 347
19 612 296
19 063 702
19 110 003
22 222 454
22 410 365
25 322 291
27 778 026
Yabancı
Turistin Kişi
başı Ortalama
Harcaması ($)
740
759
766
722
692
742
697
670
709
715
749
775
Ortalama
Geceleme
Sayısı
8,5
8,2
7,9
9,4
8,8
8,8
8,9
8,7
9,1
9,0
8,6
8,6
K
R
U
T
A
S
Türkiye’nin turizm gelirleri; paket tur harcamaları, yeme içme, konaklama, ulaştırma,
giyecek ve hediyelik eşya ve sağlık harcama türlerinden oluşmaktadır. Turizm gelirleri
içerisinde sağlığa yapılan harcama türü artış eğilimindedir. Türkiye’nin harcama
türlerine göre turizm gelirleri tabloda gösterilmiştir.
Tablo 4:Harcama Türlerine Göre Turizm Geliri, 2002 - 2015 (Bin $)
Turizm
Geliri
Kişisel
Harcamalar
Sağlık
Sağlık Harcamalarının
Turizm gelirleri İçindeki
Payı %
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
12 420 519
13 854 868
17 076 609
20 322 110
18 593 950
20 942 500
25 415 067
25 064 481
24 930 996
28 115 693
29 007 003
32 308 991
9 909 692
11 078 561
13 038 125
14 994 517
14 950 032
16 886 247
20 108 840
19 472 432
19 207 471
21 803 615
22 220 202
24 835 356
147 844
203 703
283 789
343 181
382 412
441 677
486 342
447 296
433 398
488 443
627 862
772 901
1,1
1,4
1,6
1,6
2,0
2,1
1,9
1,7
1,7
1,7
2,1
2,3
2014
34 305 904
26 002 950
837 796
2,4
K
Türkiye’ye gelen turistlerin sağlık amacıyla yaptığı harcamalar 2003 yılında 147.844 $ iken
2014 yılında 2.442.135 $ ulaşmıştır.15
Günümüzde turizm, Türkiye ekonomisinde gözde sektörlerden biri haline gelirken, sağlık
turizmi de turizm içerisindeki önemini artırmaktadır. Türkiye’nin sağlık turizmi alanında
önemli adımlar atabilmesinin altında sağlık, ulaşım, tanıtım ve ekonomi alanlarında
yaşanan dönüşümlerin etkisi büyüktür. Sağlık alanında yaşanan dönüşüm sonucunda
Türkiye, sağlık ve turizm alanında dünya ile rekabet edebilecek insan, cihaz, bina ve hizmet
koşullarına ulaşmıştır. Türkiye’nin toplam turizm gelirleri içerinde sağlık turizminin payı
artmaktadır.
2003 yılında başlatılan Sağlıkta Dönüşüm Programı, sağlık sisteminde reform ile
sonuçlanmıştır. Bu reform bir sonucu olarak kamu ve özel sağlık kuruluşlarının sayısı ve
nitelikleri artmıştır. Türk sağlık sektörü, yurt içi ve yurt dışı rekabete hazır hale gelmiştir.
Özellikle özel sağlık sektöründe 2003-2011 yılları arasında kuruluş sayısı bakımından
patlama yaşanmıştır. 2002 yılında 271 olan özel hastane sayısı uygulanan teşviklerin sonucu
olarak 2011 yılında 503’e, 2014 yılında ise 556’ya ulaşmıştır. Bu dönemde özel hastanelerin
yanı sıra Avrupa standartlarıyla yarışabilecek Sağlık Bakanlığı ve Üniversitelere bağlı kamu
sağlık kuruluşları ortaya çıkmıştır. Yıllar itibariyle sağlık kuruluşlarının sayılarındaki
değişim grafikte verilmiştir.
K
R
U
T
A
S
Grafik 3:Yıllara ve Sektörlere Göre Hastane Sayısı16
16) T.C Sağlık Bakanlığı (2015). Sağlık İstatistiği Yıllığı 2014. Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü.
Ankara. Sentez Matbaacılık ve Yayıncılık
Türk sağlık sektörü, sağlıkta dönüşüm programı sonucunda sayısal olarak büyürken
nitelikli sağlık personeli yönüyle de gelişme kaydetmiştir. Türk sağlık sisteminde
toplam 533.911 kişi çalışmaktadır. Toplam hekim sayısı ise 135.616 kişidir. Bunların
75.251’i uzman hekim, 39.045’i pratisyen hekimdir. Hemşire sayısı 142.432, ebe sayış
ise 52.838 kişidir.17 Özellikle tıpta uzmanlık alanlarında ve üst ihtisas alanlarında pek
çok ülkeyle rekabet edebilecek hekimler yetişmiştir. Türkiye’nin sektörlere göre sağlık
insan gücü sayısı tabloda verilmiştir.
K
R
Tablo 5:Sağlık Personelinin Sektörlere ve Unvanlara Göre Dağılımı, 2014
Uzman Hekim
Sağlık
Bakanlığı
Üniversite Özel Sektör
36.886
14.941
22.479
33.060
200
5.766
U
T
A
S
Pratisyen Hekim
Asistan Hekim
7.930
13.087
-
Toplam Hekim
77.876
28.228
28.245
Diş Hekimi
7.640
1.370
13.801
Eczacı
2.102
310
24.732
Hemşire
94.404
22.314
23.035
Ebe
48.103
828
3.846
Diğer Sağlık
Personeli
107.327
12.488
29.499
Diğer Personel ve
Hizmet Alımı
196.459
12.449
Toplam Personel
Sayısı
533.911
77.987
Diğer
Toplam
945
75.251
19
39.045
303
21.320
1.267
135.616
185
22.996
55
27.199
2.679
142.432
61
52.838
302
149.616
17.823
2894
229.625
140.981
7.443
760.322
Ulaşım sektöründe yaşanan değişim ve dönüşüm de sağlık turizminin gelişmesinde
büyük paya sahiptir. Bu sektörde yaşanan gelişmeler neticesinde, 2002 yılına kadar
serbest rekabete kapalı olan ve ulusal havayolu şirketi olan Türk Hava Yolları’nın
tekeli altında bulunan turizm sektöründe, 2002-2008 yılları arasında % 25,2 gibi rekor
sayılabilecek bir yıllık bileşik büyüme oranına ulaşılmıştır.
Türkiye’nin sağlık turizmi açısından altyapısının nispeten uygun olduğu ve öncelik
vermesi gereken ülkeler Avrupa’da; Almanya, Fransa, İsviçre, Danimarka, Hollanda,
İtalya, İsveç ve İngiltere olmalıdır. Avrupa dışında ise; Japonya, Çin ve ABD’nin olması
gerektiği düşünülmektedir. Türkiye’nin sağlık turizmi stratejisinde ve pazar araştırması
çalışmalarında bu ülkeler ile başlanması faydalı olacaktır.
Ankara. Sentez Matbaacılık ve Yayıncılık
K
Tablo 6: Sağlık Turizm ve Turistin Sağlığı Kamu ve Özel Sektör Tahmini
Gelirleri18
2012 Yılı
Hasta Sayısı
Hasta Başına
Gelir (USD)
Sağlık
Turizmi
Kamu
14.766
9.000
Özel
154.696
12.000
Turistin
Sağlığı
Kamu
22.491
2.000
Özel
47.972
4.000
239.925
Toplam
Toplam Gelir
(USD)
K
R
132.894.000
1.856.352.000
44.982.000
191.888.000
U
T
A
S
2.226.116.000
2012 yılında medikal turizm ve turistin sağlığı kapsamında kamu ve özel sektör
tarafından elde edilen tahmini gelirler19 yukarıdaki tabloda verilmiştir. T.C. Kalkınma
Bakanlığı tarafından hazırlanan ve 6 Temmuz 2013 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan
10.Kalkınma Planı’nda 2018 yılı için 750.000 medikal turistin geleceği beklentisiyle 5,6
milyar dolar gelir elde edileceği tahmin edilmiştir. Bu doğrultuda, Türkiye’nin sağlık
turizmi gelirinin 2018 yılında yaklaşık 3 kat artacağı, 2023 yılında ise 20 milyar dolar
olarak tahmin edilmektedir.20
Sağlık turizmi alanında ortaya çıkan avantajlar, hem kamu yöneticileri hem de özel
sektör yöneticileri tarafından fark edilmiş bu yönde önemli adımlar atılmıştır. Bu
kapsamda Devlet Planlama Teşkilatı, Sağlık Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı ile
Dış Ticaret Müsteşarlığı sağlık turizmi konusunda önemli adımlar atmışlardır.
Devlet Planlama Teşkilatı’nın, 2006 yılında yayınladığı Dokuzuncu Kalkınma Planında
(2007-2013), sağlık alanında makro düzeyde alınan karar ve bu karar çerçevesinde
‘Sağlık Turizmi’ konusunda alt yapı oluşturulması gerektiğine vurgu yapılmış ve
hedefler belirlenmiştir.21
18) Sağlık Bakanlığı (2013), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu. Sağlığın Geliştirilmesi
Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık.
19) Gelirler, Sağlık Bakanlığı’nın 2011/41 sayılı genelgesinde kamu sağlık kuruluşlarında sağlık turizmi
ve turistin sağlığı çerçevesinde sunulması planlanan seçilmiş işlemlerin fiyatlarından yararlanılarak ve
kamu ile özel sektördeki gelirler göz önünde bulundurularak Sağlık Bakanlığı tarafından ortalama olarak
hesaplanmıştır.
20) TC Sağlık Bakanlığı (2013), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu. Sağlığın Geliştirilmesi
Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık.
21) DPT (2006). Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu,
Ankara.
Sağlık Bakanlığı, 2010 – 2014 yıllarını kapsayan ilk stratejik planını yapmış ve sağlık
turizmi ile turizm sağlığı konularında koyduğu hedefler yol gösterici olmuştur.22
Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanan Türkiye Turizm Stratejisi 2023
mastar planı çerçevesinde turizmin çeşitlendirilmesi çerçevesinde, Sağlık Turizmi ve
Termal Turizm 2007-2013 Eylem Planı yapılması için hedefler konmuştur.23
K
R
Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracat Genel Müdürlüğü’nün, 2010 yılında “Sağlık Turizmi”
konusunda çalışmalarda bulunan Resmi Kuruluşlar (Bakanlıklar), Sivil Toplum
Kuruluşları ve Sektör Temsilcileri ile ilk kez tarafları bir araya getirerek “Sağlık Turizmi”
ne destek vereceklerinin ve bu konunun yurtdışında tanıtımı için çalışacaklarının
müjdesini vermiştir.24
U
T
A
S
6. Türkiye’nin Termal Turizm Potansiyeli
Anadolu’da şifalı sıcak sulardan yararlanarak tedavi olma geleneğinin, M.O. II.
Yüzyıl’dan itibaren Batı Anadolu bölgesinde yer alan Allianoi kaplıca bölgesinde
başladığını söyleyebiliriz. Türkiye önemli bir jeotermal kuşak üzerinde yer almaktadır.
Bu nedenle kaynak zenginliği ve potansiyeli acısından değerlendirildiğinde dünyada
ilk yedi ülke arasına girmektedir. Bu zenginliği ifade eden termal suların debi
ve sıcaklıkları ile fiziksel ve kimyasal özellikleridir. Türkiye’de sıcaklıkları 20°C 110 °C arasında debileri ise 2 - 500 lt/sn arasında değişebilen 1000’nin üzerinde
kaynak bulunmaktadır. İçeriği zengin olan bu kaynaklar, Avrupa’daki termal sularla
karşılaştırıldığında daha ustun nitelikler taşımaktadır. Bu kaynaklar ile 200’ün
üzerinde termal merkez oluşturulmuştur.25
Türkiye’deki kaynakların büyük bir kısmının doğal çıkışa sahip, kur tedavisi için gerekli
olan eriyik maden değeri yüksek, kükürt, radon ve tuz bakımından zengin olması, kur
sezonunun uzun olması ve kaynakların bulunduğu bölgelerin iklimsel özelliklerinin
uygunluğu gibi faktörler, bu kaynakların Avrupa’daki kaynaklara göre avantajlarını
ortaya çıkarmaktadır.
22) T.C Sağlık Bakanlığı (2012), Sağlık Bakanlığı Stratejik Planı 2010-2014
23) TÜSİAD.: “Sağlık Çalışma Grubu”, Türkiye İçin Yeni Bir Fırsat Penceresi: Tıp Turizmi Görüş Belgesi,
2009, (Çevrimiçi) http://www.tusiad.org/FileArchive/2009.06.11TipTurizmiGorusBelgesi.pdf, 15.12.2015
24) www.health-tourism.com/medical-tourism/history/, 21.12.2015.
K
Türkiye’deki termal kaynakların termal sağlık turizmi kapsamındaki toplam yatırım
kapasitesi 1.365.000 yatağa tekabül etmektedir. Termal suların debi ve sıcaklıkları
itibariyle yapılan bu hesaplamalarda; Afyon 189.356 yatak kapasitesi ile Türkiye’de
termal sağlık turizmi acısından en fazla yatak kapasitesine sahip ilidir. Bu ili toplam yatak
kapasitesi acısından Aydın 139.276, Denizli 129.287, İzmir 101.067, Kütahya 94.910 ve
Sivas 90.504 yatak kapasiteleri ile izlemektedir. Hesaplanan bu rakamlar Türkiye’deki
termal sağlık turizmi açısından çok ciddi bir potansiyele sahip olunduğunun acık
ve net göstergesidir. Bu kaynakların ülkenin her tarafında (deniz kenarı, ormanlık,
dağlık alanlarda) bulunması, termal sağlık turizmini diğer turizm çeşitleri ile entegre
olabilecek konuma getirmektedir. Termal sağlık turizminin deniz, av, yat, golf, dağ,
kış, kongre turizmleri ile birlikte değerlendirilmesi mümkündür. Birçok Avrupa
ülkesindeki kur suresinin yıllık 120 gün civarında olmasına karsın Türkiye’de bu sure
300 gün civarındadır. Kür suresinin anlamlı derecede uzunluğu termal sağlık turizmi
acısından önemli bir avantajdır. Türkiye’deki kür suresinin Avrupa’daki kür süresine
göre 2,5 kat daha uzun olmasını sağlamakta ve termal sağlık turizminin geliştirilmesi
acısından önemli bir avantaj oluşturmaktadır.
K
R
U
T
A
S
Suyun en eski ve doğal tedavi aracı olması, doğal tedavi yöntemlerine olan ilgi, termal
pazarın 25-75 yaş arası hasta ve sağlıklı insanlardan oluşması pazara olan ilginin
artmasına neden olmaktadır. Ayrıca dünya nüfusunun yıllık ortalama % 2 oranında
yaşlanması, sağlıklı yaşlı nüfusa sunulan hizmetlerin çeşitliliği ile maliyetlerinin
artıyor olması ve artış hızının bu şekilde devam etmesi durumunda, 2050 yılında yaslı
nüfusunun 15 yasın altındaki çocuk nüfusunu geride bırakacağı hesaplanmaktadır.
Bu durumda insanların sağlıklı yaslanmaları için orta yaslardan itibaren termal sağlık
turizmi kapsamındaki hizmetlerden yararlanmaları, sağlıklarını korumaları için bu
programlara katılmaları teşvik edilmektedir. 26
Türkiye için termal sağlık turizmi alanı, yeni gelişen bir hizmet alanıdır. Avrupa
ülkelerine olan yakınlık termal sağlık turizmi pazarının yakın gelecekte önemli bir yere
sahip olacağını göstermektedir. Ayrıca, AB ülkeleri arasına giriş surecinin başlamış
olması, AB normlarının hemen bütün sektörlerde kabul edilmesi, sağlık sektöründe
yapılan akreditasyon çalışmaları, kaliteli hizmet sunabilecek tesislere ve yetişmiş
personele sahip özel hastanelerin artması, sahip olduğumuz iklimsel avantajlar ile
doğal-tarihi zenginlikler Türkiye’nin sadece tatil turizmi için ziyaret edilen değil,
termal sağlık turizmi amacıyla da ziyaret edilen bir ülke olmasını sağlayacaktır.
Dünya’daki değişen turizm anlayışı çerçevesinde kaliteli ve bilimsel hizmet veren
termal merkezlerin; konforlu tesislerde, insan sağlığını temel alan, sağlığı koruyan
ve geliştiren yaklaşımlarla on plana çıkması ve termal sağlık turizminin, geleceğin en
önemli turizm çeşitlendirmeleri arasına girecektir. Termal turizm açısından önemli
bir jeo-termal kuşak üzerinde yer alan Türkiye, bu alandaki kaynak zenginliği ve
potansiyeli bakımından da dünyada ilk yedi ülke arasına girmektedir. 27
K
R
Tablo 7: Bazı Ülkelerde Kaplıca Sayıları ve Ortalama Tedavi Ücretleri
Ülkeler
Kaplıca
Sayısı
Tedavi Masrafları (Euro)
7 günlük
14 Günlük
21 Günlük
900-1200
1700-2200
2600-3300
450-900
800-2000
1400-2400
U
T
A
S
Almanya
Macaristan
250-300
120
İtalya
200
-
Çek
Cumhuriyeti
60
-
7. Sağlık Turizmi Mevzuat ve Teşvik Çalışmaları
950-1500
-
-
Ülkemizde sağlık turizminin mevzuat alt yapısının oluşturulması adına son yıllarda
olumlu adımlar atılmaktadır. Sağlık turizminin mevzuat alt yapısının oluşturulmasında
Sağlık Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ekonomi Bakanlığının
çabaları öne çıkmaktadır. Bu Kurumlarca sağlık turizmi alanıyla ilgili yapılan önemli
mevzuat çalışmaları hakkında aşağıda bilgi verilmiştir.
a) Sağlık Bakanlığı
Sağlık Bakanlığı’nın sağlık turizminin geliştirilmesi amacıyla gerçekleştirdiği yasal
düzenlemeler daha çok yönetmelik ve genelge düzeyindedir. Sağlık Bakanlığı tarafından
hazırlanan 26.09.2013 tarihli “Konaklama Tesisleri Bünyesinde Kurulacak
Sağlık Tesisleri” konulu Genelgede; Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan işletme
veya yatırım belgesi almış konaklama tesislerinde açılacak sağlık üniteleri başvuruları
ve işleyişine ilişkin hususlar yer almaktadır. Genelgede ayrıca, konaklama tesisinin
bulunduğu ilde faaliyet gösteren herhangi bir özel sağlık kuruluşuna bağlı olarak, bu
özel sağlık kuruluşunun kadro ve kapasitesini kullanarak başvuru yapılabileceği, bir
özel sağlık kuruluşunun, en fazla kadrolu hekim sayısı kadar konaklama tesisinde
sağlık ünitesi açabileceği, bağımsız olarak açılmak istenen sağlık ünitelerinin planlama
kapsamında ve hekim sorumluluğunda kurulup işletilebileceği ve her iki işletme türünde
başvuru koşulları ve açılma şartlarına ve denetimine ilişkin hususlara yer verilmiştir.
27) a.g.e
K
Sağlık Bakanlığı tarafından “Sağlık Turizmi ve Turist Sağlığı Kapsamında
Sunulacak Sağlık Hizmetleri Hakkında Yönerge” hazırlanmış ve 23.07.2013
tarihli ve 25541 sayılı Bakan Onayı ile yürürlüğe girmiştir. Yönerge, 31.5.2006 tarihli
ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na tabi olmayan;
yurtdışında ikamet eden ve Türkiye’de oturma izni almamış, ülkemize belirli bir süre
için eğitim amacı dışında yasal yollarla giriş yapmış olan kişilere sunulacak sağlık
hizmetlerini kapsamaktadır. Yönerge ile ülkemize yurtdışından gelen uluslararası
hastalar ile turistlere, kamu ve özel sağlık kuruluşlarında sunulacak sağlık hizmetlerinin
usul ve esaslarının belirlenmesi amaçlanmıştır.
K
R
Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan ve
13/06/2011 tarihinde yürürlüğe giren “Sağlık Turizmi ve Turistin Sağlığı
Kapsamında Sunulacak Sağlık Hizmetleri” konulu 2011/41 numaralı
Genelgede; “Yurt dışında yaşayanlara ve ülkemizi ziyaret eden turistlere birçok
hastanemizde sağlık hizmeti sunma imkânımız bulunduğu ve bu tür sağlık hizmetleri
talep edenlere, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve
milletler arası ikili anlaşmalar kapsamının dışında farklı prensiplerde sağlık hizmeti
sunulmasının uygun ve gerekli görüldüğü ifade edilmiştir.”
U
T
A
S
Sağlık Bakanlığı 2013-2017 Stratejik Eylem Planında da sağlık turizmi ile ilgili hedeflere
ve bu hedeflere ulaştıracak stratejilere yer verilmiştir. Planda sağlık turizminin genel
hedefi, Türkiye’nin ekonomik ve sosyal kalkınmasına ve küresel sağlığa katkı aracı
olarak sağlık sistemini geliştirmek olarak ifade edilmiştir. Bu hedefe ulaştıracak
stratejiler ise şunlardır:
a) Sağlık turizmi kapsamında tanıtım yapmak ve cazibe oluşturmak
b) Sağlık turizmi kapsamında verilen hizmet sunumunun kalitesini iyileştirmek
c) Sağlık turizmi hizmet kapsamını genişletmek
d) Sağlık turizmi yönetimini iyileştirmek
b)Maliye Bakanlığı
Maliye Bakanlığı tarafından 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 89.
Maddesinde 15.06.2012 tarihinde yapılan bir değişiklik ile ilgili bakanlığın izni
ve denetimine tabi olarak eğitim ve sağlık alanında faaliyet gösteren ve Türkiye’de
yerleşmiş olmayan kişilere hizmet veren işletmelerin münhasıran bu faaliyetlerinden
elde ettikleri kazancın % 50’si gelir vergisi matrahının tespitinde, gelir vergisi
beyannamesinde bildirilecek gelirlerden indirilmesi sağlanmıştır.
Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanan ve 31 Aralık 2012 tarih ve 28514 sayılı Resmi
Gazetede yayınlanan “Kurumlar Vergisi Genel Tebliği” (Seri No: 7)’de;
“Türkiye’den yurtdışı mukimi kişi ve kurumlara verilen hizmetler” bölümünde; “6322
sayılı Kanunla Kurumlar Vergisi Kanununun 10’uncu maddesine eklenen (ğ) bendi
ile 15.6.2012 tarihinden itibaren uygulanmak üzere Türkiye’de yerleşmiş olmayan
kişilerle, iş yeri, kanuni ve iş merkezi yurt dışında bulunanlara Türkiye’de verilen ve
münhasıran yurt dışında yararlanılan mimarlık, mühendislik, tasarım, yazılım, tıbbi
raporlama, muhasebe kaydı tutma, çağrı merkezi ve veri saklama hizmeti alanlarında
faaliyette bulunan hizmet işletmeleriyle ilgili bakanlığın izni ve denetimine tabi olarak
eğitim ve sağlık alanında faaliyet gösteren ve Türkiye’de yerleşmiş olmayan kişilere
hizmet veren işletmelerin münhasıran bu faaliyetlerinden elde ettikleri kazancın
%50’sinin beyan edilen kurum kazancından indirilebileceği hüküm altına alındığı
ifade edilmiştir.” Ayrıca söz konusu tebliğin 10.5.2.1. “İndirimden faydalanabilecek
şirketlerin ana sözleşmelerinde yazılı esas faaliyet konusu” bölümünde; Sağlık
Bakanlığınca ruhsatlandırılmış olmak şartıyla sağlık turizmi ile uğraşan işletmelerin
de indirimden faydalanmasının mümkün olduğu ifade edilmiştir.
K
R
U
T
A
S
Maliye Bakanlığı tarafından “Döviz Kazandırıcı Hizmet Ticaretinin
Desteklenmesi Hakkında Tebliğ (Tebliğ No: 2012/4)” ile;
i. Rapor giderleri kapsamında, sağlık turizmi şirketleri ve sağlık kuruluşları için %60
oranında ve yıllık toplam en fazla 100.000 ABD doları, işbirliği kuruluşları için %70
oranında ve yıllık toplam en fazla 300.000 ABD doları tutarında karşılanması kabul
edilmiştir.
ii. Hedef ülke destekleri kapsamında, getirilen hastaların uçuş giderleri %50 oranında
ve toplam tedavi masraflarının %20’sini geçmemek üzere hasta başına en fazla 1000
ABD Doları düzeyinde karşılanması kabul edilmiştir.
iii. Yurtdışı tanıtım desteği kapsamında, sağlık turizmi şirketleri ve sağlık kuruluşları
için %50 oranında ve yıllık toplam en fazla 300.000 ABD Doları, işbirliği kuruluşları
için %70 oranında ve yıllık toplam en fazla 500.000 USD tutarında karşılanması kabul
edilmiştir.
iv. Kongre-konferans katılım desteği kapsamında, sağlık kuruluşları, sağlık turizmi
şirketleri ve işbirliği kuruluşları için yurtdışı katılım maliyetleri etkinlik başına %70
oranında ve etkinlik başına en fazla 15.000 ABD Doları karşılanması kabul edilmiştir.
v. Arama motoru/arama ağı reklamları kapsamında, %50 oranında ve kuruluş başına
yıllık en fazla 100.000 ABD Doları tutarında karşılanması kabul edilmiştir.
K
vi. Yurtdışı birimi desteği kapsamında, açılan birimlerin kira giderlerinin 4 yıl
süresince karşılanması kabul edilmiştir. Sağlık turizmi şirketleri ve sağlık kuruluşları
her bir birim başına %60 oranında ve yıllık en fazla 200.000 ABD Doları, işbirliği
kuruluşları her bir birim başına %70 oranında ve yıllık 300.000 ABD Doları tutarında
desteklenmesi kabul edilmiştir.
vii. Belgelendirme desteği kapsamında, %50 oranında ve en fazla 500.000 ABD Doları
tutarında karşılanması kabul edilmiştir.
K
R
c) Ekonomi Bakanlığı
Ekonomi Bakanlığı tarafından sağlık turizminin geliştirilmesi kapsamında hazırlanan
en önemli belge Onuncu Kalkınma Planıdır. Plan (2014-2018), kapsamında
hazırlanan Sağlık Turizminin Geliştirilmesi Programının hedefleri arasında; Bu
programla, Türkiye’nin dünyada yükselen pazar konumunda olduğu medikal turizm,
termal turizm ve ileri yaş-engelli turizmi alanlarındaki hizmet kalitesinin yükseltilerek
rekabet gücünün artırılmasına yer verilmiştir.
U
T
A
S
a. Termal turizmde 100.000 yatak kapasitesinin oluşturulması,
b. Termal turizmde 1.500.000 (600.000 tedavi amaçlı) yabancı termal turiste hizmet
sunulması,
c. Termal turizmde 3 milyar dolar gelir elde edilmesi,
d. Medikal turizmde dünyanın ilk 5 hedef ülke içerisinde olunması,
e. 750.000 medikal yabancı hastanın tedavi edilmesi,
f. Medikal turizmde 5,6 milyar dolar gelir elde edilmesi,
g. İleri yaş turizminde 10 bin yatak kapasitesi oluşturulması,
h. İleri yaş turizminde 150.000 yabancı turistin ülkemizi ziyaret etmesi,
i. İleri yaş turizminde 750 milyon dolar gelir elde edilmesi
hususları yer almaktadır.
Bakanlık 2012 yılında yayınladığı “Döviz Kazandırıcı Hizmet Ticaretinin
Desteklenmesi Tebliğinde sağlık turizmi sektöründe faaliyet gösteren kurumlara
verilen desteklere yer vermiştir. Bu kapsamda verilecek destekler belli başlıklar altında
toplanmıştır. Bakanlık tarafından teşvik desteği verileceği ifade edilen başlıklar
şöyledir: Pazara giriş desteği, yurt dışı tanıtım desteği, yurt dışı birim
desteği, belgelendirme desteği, ticaret heyeti ve alım heyeti desteği ve
danışmanlık desteğidir.
Pazara giriş desteği kapsamında, sağlık kuruluşları, sağlık turizmi şirketleri veya
işbirliği kuruluşlarının sektör, ülke, uluslararası mevzuat veya yatırım konularında
satın alacakları veya hazırlatacakları raporlara ilişkin giderler; sağlık turizmi şirketleri
ve sağlık kuruluşları için % 60 oranında ve yıllık toplam en fazla 100.000 ABD Doları
tutarında, işbirliği kuruluşları için % 70 oranında ve yıllık toplam en fazla 300.000
ABD Doları tutarında karşılanır.
Yurt dışı tanıtım desteği kapsamında, yurt dışında düzenlenen fuar, kongre,
konferans ve/veya bağımsız tanıtım programı kapsamında yapılan tanıtımlara ilişkin
sponsorluk, reklam, tanıtım, danışmanlık, katılım ve organizasyon giderleri; sağlık
kuruluşları veya sağlık turizmi şirketleri için % 50 oranında ve yıllık toplam en
fazla 300.000 ABD Doları tutarında, işbirliği kuruluşları için %70 oranında ve yıllık
toplam en fazla 500.000 ABD Doları tutarında karşılanır. Sağlık kuruluşları, sağlık
turizmi şirketleri ve işbirliği kuruluşlarının yurt dışında düzenlenen fuar, kongre veya
konferanslara ilişkin katılım maliyetleri; etkinlik başına % 70 oranında ve en fazla
15.000 ABD Doları tutarında karşılanır. Sağlık kuruluşları, sağlık turizmi şirketleri
ve işbirliği kuruluşlarının arama motorlarında yapacakları, arama ağı reklamları
da dâhil olmak üzere reklam ve tanıtım giderleri; %50 oranında ve sağlık kuruluşu,
sağlık turizmi şirketi veya işbirliği kuruluşu başına yıllık en fazla 100.000 ABD Doları
tutarında karşılanır.
K
R
U
T
A
S
Yurt dışı birim desteği kapsamında, sağlık kuruluşlarının, sağlık turizmi
şirketlerinin veya işbirliği kuruluşlarının doğrudan veya yurt dışında faaliyet gösteren
şirketleri ya da şubeleri aracılığıyla açtıkları birimlerin kira giderleri 4 (dört) yıl
süresince karşılanır. Bu madde kapsamında; sağlık kuruluşları ve sağlık turizmi
şirketleri her bir birim başına %60 oranında ve yıllık en fazla 200.000 ABD Doları
tutarında, işbirliği kuruluşları her birim başına % 70 oranında ve yıllık 300.000 ABD
Doları tutarında desteklenir.
Belgelendirme desteği kapsamında, sağlık kuruluşlarının uluslararası teknik
mevzuata uyum sağlamak veya yurt dışı pazarlara girmek amacıyla aldıkları belge,
sertifika veya akreditasyona ilişkin alım, yenileme ve danışmanlık giderleri; her bir
belge, sertifika veya akreditasyon türü için % 50 oranında ve en fazla 50.000 ABD
Doları tutarında karşılanır.
Ticaret heyeti ve alım heyeti destekleri kapsamında, bir ticaret heyeti veya
alım heyeti programı kapsamında; her bir katılımcının ulaşım ve konaklama giderleri
ile programa ilişkin reklam, pazarlama, danışmanlık, tanıtım ve organizasyon giderleri
% 70 oranında ve program başına en fazla 150.000 ABD Doları tutarında karşılanır.
K
Danışmanlık desteği kapsamında, sağlık turizmi şirketleri veya sağlık
kuruluşlarının Bakanlığın ön onay verdiği konularda satın aldıkları danışmanlık
hizmetlerine ilişkin giderler % 50 oranında ve yıllık en fazla 200.000 ABD Doları
tutarında karşılanır.
d) Kültür ve Turizm Bakanlığı
K
R
2634 Sayılı Turizm Teşvik Kanunu kapsamında medikal turizm ile birlikte termal
turizm, spa&welless turizmi gibi sağlık turizmi çeşitlerini birlikte içerecek “Sağlık Turizm
Merkezleri” ilan edilmesi hedeflenmektedir. Medikal turizm potansiyeli açısından ön
plana çıkan İstanbul, Antalya, Ankara, Kayseri, İzmir, Gaziantep, Adana illerinde yer
alan ve 2634 sayılı kapsamında ilan edilmiş olan Turizm Merkezleri (TM) ve Kültür
ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri (KTKGB) ve bu iller kapsamında yeni
belirlenecek Sağlık Turizm Merkezlerinin öncelikle geliştirilmesi hedeflenmiştir.
U
T
A
S
Sağlık kuruluşu konaklama tesisleri arasında entegrasyonu arttırmak için 2634 sayılı
Kanun kapsamında ilan edilen TM & KTKGB alanlarında hastane ile konaklama tesisini
birlikte içeren “Sağlık Kampüsleri” oluşturulabilmesi için 2634 sayılı Turizm Teşvik
Kanunun bazı maddeleri 5761 sayılı Kanun ile değiştirilmiştir. 5761 sayılı Kanunun
değişik 8. Maddesinde yapılan değişiklikle medikal turizme yönelik sağlık kampüslerine
ilişkin ek hüküm koyulması, bu kapsamda Hazine ve orman taşınmazlarının hastane
gibi sağlık tesisleri de dâhil olmak üzere sağlık kampüslerine yönelik tahsis edilmesi
hedeflenmiştir. Bu değişikliğe paralel olarak Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesi
ve Niteliklerine İlişkin Yönetmelikte değişiklik yapılmıştır. Yönetmeliğin 30.
Maddesinden sonra gelmek üzere sağlık kampüslerinin niteliklerinin belirlenmesi,
ayrıca sağlık kampüslerine ilişkin arazi tahsisi yapılabilmesini imkân verecek bir ekleme
yapılmıştır.
Türkiye’de medikal turizm konusunda uzmanlaşan seyahat acenteleri bulunmamaktadır
ve tıbbi tedavi sonrasını turizm hizmetleri ile birleştiren paket tur sisteminin
yaygınlaşmamıştır. Medikal seyahat organizasyonu açısından Kültür ve Turizm Bakanlığı,
Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü, Seyahat Acenteleri Daire Başkanlığı’nca medikal
turizmi konusunda uzmanlaşmış acenteler ilişkin 1618 sayılı Seyahat Acenteleri ve
Seyahat Acenteleri Birliği Kanunu ve Uygulama Yönetmeliği’nde niteliklerin
belirlenmesine yönelik değişiklik yapılması; ayrıca tıbbi tedavi sonrası termal turizm,
spa&wellness turizmi, eko-turizm, kent turizmi başta olmak üzere farklı turizm türleri
ile entegre olarak planlanan kapsamlı ve çeşitli paket tur programlarının oluşturulması
hedeflenmiştir.
Medikal turizm konusunda yapılacak tanıtım ve pazarlama faaliyetlerinin arttırılması
amacıyla Kültür ve Turizm Bakanlığı, Tanıtma Genel Müdürlüğü’nce medikal turizm
tanıtım ve pazarlamasına yönelik Ar-Ge çalışmalarının yapılması kararlaştırılmıştır.
8. Sağlık Turizminde Türkiye’nin Güçlü ve Zayıf Yönleri
K
R
Medikal Turizm, SPA-Wellness (Sudan Gelen Sağlık), Termal (Kaplıca vs) Turizm ile
Yaslı ve Engelli Turizmi alanlarında Türkiye olarak; güçlü ve zayıf yönlerimiz olduğu
bilinmektedir. Türkiye’nin üstünlüğe sahip olduğu alanlarda durmadan kendini
geliştirmeye önem vermesi, zayıf yönlerini güçlendirmesi gerekmektedir.
Sağlık turizminde Türkiye’nin rakip ülkeler nazaran üstünlükleri
şöyledir:28
U
T
A
S
a) Hastanelerin alt-yapıları ve donanımlarının yüksek kalitesi
b) Uzman hekim ve sağlık personelinin eğitim ve mesleki deneyimin yükselmesi
c) Diğer ülkelere göre sunduğu fiyat avantajları.
d) Özellikle bulunduğu coğrafi konum ve geleneksel turizm çekicilikleri (doğal ve
tarihi) ve uzun sure seyahat engeli yaratmayan iklim koşulları
e) Yüksek standartlara ulasan turizm tesisleri ve iyi yetişmiş yabancı dil bilen personel.
f) Türkiye’nin sağlık turizmi kapsamında kaplıca, mağara, deniz, şifalı bitki ve diğer
doğal tedavi yöntemlerinin en iyi uygulanabileceği zengin bir potansiyele sahip olması
g) Medikal ve sağlık turizminin diğer turizm türleri ile bütünleşebilmesi ve ortak tur
programlarının yapılabilme olanakları.
Sağlık turizminde Türkiye’nin rakip ülkeler nazaran güçlü yönleri
şöyledir:29
a) Sağlık sistemimizin-sağlık donuşum programında geldiği nokta
b) Özel sağlık kuruluşlarımızın batı ülkelerin kuruluşları ile yarışabilir duruma
gelmeleri,
c) Uluslararası JCI Akredite Kurulusuna akredite olmuş hastane sayısı (39 adet)
acısından dünyada 1. sırada olmamız,
d) Türkiye’nin, termal kaynaklar bakımından Avrupa ülkeleri içinde 1. sırada yer
alması,
28) Dünya’da ve Türkiye’de Sağlık Turizmi -2010 Durum Tespit Raporu ve Çözüm Önerileri (2010).
http://www.ozelhastaneler.org.tr/images/Documents/sanal%20k%C3%BCt%C3%BCphane/
D%C3%9CNYA%E2%80%99%20DA%20VE%20T%C3%9CRK%C4%B0YE%E2%80%99%20DE%20
SA%C4%9ELIK%20TUR%C4%B0ZM%C4%B0-2010.pdf, 04.01.2016
29) a.g.e
K
e) Ülkemizin iklimi, coğrafi durumu, kültürü, bulunduğu durum,
f) Ülkemiz çevresinde bulunan 600 milyonluk bir topluluğa hitap edecek bir konumda
bulunmamız.
g) Dünyanın en genç nüfuslu ülkesi olmamız (hizmet verebilecek personel istihdamı
acısından sıkıntı olmayacak)
h) Yaşlı bakımında son derece iyi olmamız ve geleneğimiz gereği misafirperverliğimiz.
K
R
Sağlık turizminde Türkiye’nin diğer ülkeler nazaran zayıf yönleri
şöyledir:30
a) Medikal (tıp) turizm Türkiye için henüz yeni ve bu nedenle henüz tam anlamı ile
organize olmaması
b) Sağlık turizminde mevzuat eksiklikleri ve yasal boşluklar olması
c) Yetişmiş her konuda ara elemana olan ihtiyacımızın olması
d) Sağlık kuruluşlarında medikal turizm ile ilgili yetişmiş uzman (doktor, hemşire vs.)
sayısının henüz yeterli sayıda bulunmaması
e) Konuya ilişkin aracı kuruluşların (aracı turizm işletmeleri) henüz bu alana
yeteri kadar girmemiş olması ve bu konuda yurt dışında tanıtım – pazarlama
çalışmaları yetersizliği
f) Hastanelerimizin web sayfalarındaki yetersizlikler. Bu durum aynı zamanda tanıtım,
reklam ve pazarlama alanında da önemli eksiklikler olduğunun da bir göstergesidir
g) Sağlık kuruluşlarının genelde büyük kentlerde yoğunlaşması nedeniyle medikal
turizmle klasik turizm bölgelerinin entegre olarak sinerji yaratamaması Yurt dışında
ülkemizi ve yaptığımız hizmetleri iyi tanımlayamamak ve tanıtamamak
h) Sağlık turizmde devlet, STK ve sektör temsilcilerinin işbirliği olmaması
i) Türkiye’ye sağlık turizmi için yoğunlukla Almanya ve Hollanda gibi Türk nüfusunun
yoğun olduğu Avrupa ülkelerinden talep vardır. Oysa bu ülkelerdeki konuyla ilgili
Türk girişimci sayısı yok denecek kadar azdır. İngiltere’de bu hizmeti vermek üzere
kurulmuş bir firma vardır (Travel to Cure) ve henüz Türk sağlık kuruluşlarının
bu pazara girmek için bir girişimleri de bulunmamaktadır. Bu da ülkedeki medikal
turizm olanaklarının batıda etkili pazarlanamamasına yol açmaktadır.31
U
T
A
S
30) Dünya’da ve Türkiye’de Sağlık Turizmi -2010 Durum Tespit Raporu ve Çözüm Önerileri (2010).
http://www.ozelhastaneler.org.tr/images/Documents/sanal%20k%C3%BCt%C3%BCphane/
D%C3%9CNYA%E2%80%99%20DA%20VE%20T%C3%9CRK%C4%B0YE%E2%80%99%20DE%20
SA%C4%9ELIK%20TUR%C4%B0ZM%C4%B0-2010.pdf, 04.01.2016
31) A.g.e
U
T
A
S
K
R
BÖLÜM 2:
Ukrayna Hakkında
Genel Bilgiler
K
BÖLÜM II
UKRAYNA HAKKINDA GENEL BİLGİLER
1. Temel Bilgiler
K
R
Ukrayna, 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından bağımsız bir ülke
konumuna gelmiştir. Başkanlık tipi cumhuriyetle yönetilmektedir. Başkenti Kiev’dir.
Ukrayna’nın nüfusu, Haziran 2015 itibariyle 42,9 milyondur. Ülkenin yüz ölçümü
603,5 kilometredir.32 Oysa Ukrayna, yüzölçümü itibarıyla Rusya, Türkiye ve Fransa’dan
sonra, Avrupa’nın dördüncü büyük ülkesi durumundadır. Toplam ülke nüfusunun %
68,4’ü kentlerde, geri kalan % 31,6’sı ise kırsal kesimde yaşamaktadır.33
U
T
A
S
Şekil 3: Ukrayna Haritası
2004’te yaşanan Turuncu Devrim ülkedeki etnik bölünmeyi öne çıkarmıştır. Ülkedeki
en büyük azınlık Ruslardır. Rusları Beyaz Rus, Moldovalı, Tatar, Macar, Romen,
Musevi, Polonyalı azınlıklar takip etmektedir. Nüfusun büyük kısmını (yaklaşık %
77’sini) etnik Ukraynalılar oluşturmaktadır. İkinci büyük etnik grup olan Rusların
oranı % 17’dir. Türk kökenli bir halk olan Kırım Tatarlarının nüfusu ise 300 bin
civarındadır. Kırım Tatarları’nın çoğu, Kırım Yarımadası’nda yaşamaktadırlar. Ayrıca
Romanya sınırına yakın bölgelerde Moldovalılar ve Rumenler, Macaristan sınırındaki
Transkarpatya bölgesinde Macarlar yaşamaktadırlar.34
32) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by
Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016.
33) T.C Kiev Büyükelçiliği Ticaret Ataşeliği, http://kiev.be.mfa.gov.tr/, 01.02.2016
34)Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı Ukrayna Ülke Raporu. http://www.oka.org.tr/Documents/Ukrayna_
Ulke_Raporu.pdf, 01.02.2106
Ukrayna’da ağır sanayinin bulunduğu Güney ve Doğu Ukrayna’da halkın önemli
bölümü Rusça konuşmaktadır. Ukrayna kültürünün etkisinin zayıf olduğu bu
bölgelerde Rusya yanlısı akımlar güçlüdür.
Ukrayna, Çernobil Nükleer Faciası (1986), Euro-2012 şampiyonası ve Turuncu
Devrim (2004) gibi olayların dışında, yakın zamanlara kadar dünya kamuoyunun
gündemine gelmemişti. Ancak, Ukrayna’da 2013 yılında başlayan olaylar dizisi, Doğu
Avrupa’nın coğrafi açıdan en büyüğü olan bu ülkeyi, uluslararası politika gündeminin
üst sıralarına yerleştirmiştir. Ukrayna, jeopolitik konumu nedeniyle, Batı ile Rusya’nın
güç mücadelesine sahne olduğu bir coğrafyadır. Sovyetler Birliği’nin 1991’de
dağılmasıyla bağımsızlığına kavuşan 15 cumhuriyet arasında yer alan ülke, bir türlü
siyasi ve ekonomik istikrara kavuşamamıştır.
K
R
U
T
A
S
2. Tarihi
Bugünkü Ukrayna topraklarının Asya ve Avrupa arasındaki bir kavşakta bulunması,
bölgenin İÖ. I. Bin Yılda Kimmer, İskit ve Sarmat istilalarına yol açtı. Bunu daha
sonra sırayla Got, Hun, Bulgar, Avar, Hazar, Macar ve Peçenek istilaları takip etti.
Öte yandan Karadeniz kıyılarında çeşitli Yunan kolonileri kuruldu. Karpat Dağlarının
kuzeyindeki Slav kabileleri İS. 5. ve 6. Yüz Yıllarda doğuya yönelerek bölgeye yerleşti.
İlk Slav yerleşmelerinden biri olan Kiev zamanla güçlü bir merkeze dönüştü.
Ukraynalılar, Rus ve Beyaz Ruslar (Belaruslar) ile birlikte, Doğu Slavları’nı oluşturan
üç halktan biridir. Doğu Slavları, 8. yüzyılda kurulan ve Karadeniz’den Baltık Denizi’ne
kadar uzanan Kiev Prensliği çatısı altında toplandılar ve Ortodoks mezhebine girdiler.
Baltık Denizi ile Bizans arasındaki Dinyeper ticaret yolunu denetim altında tutan
Vikinglerin yerel halkla kaynaşması siyasal bir birlik yarattı. Bunun sonucunda yüzyılda
kurulan ve ilk Rus devleti sayılan Kiev Prensliği 10. ve 11. yüzyıllarda I. Vladimir’in
ve onun oğlu I. Yaroslav’ın yönetimi altında en parlak dönemini yaşadı. Vladimir’in
990’da Hıristiyanlığı resmi din olarak benimsemesi bölgede Bizans etkisini artırırken,
kilise hiyerarşisinin öncülüğünde özgün bir kültürel yapılanmanın da yolunu açtı.
Kiev Prensliği’nin 13. yüzyılda başlayan Moğol akınlarıyla parçalanmasından sonra,
bu topraklarda yerel prenslikler kuruldu. Bunlardan Moskova Prensliği, ilerleyen
yüzyıllarda güçlenip Rusya İmparatorluğu’na dönüşecekti. Kiev Prensliği’ni Rus
milliyetçileri, bir Rus devleti olarak görür. Onlara göre, Ukraynaca dili, daha sonradan
köylerde ve Polonyalıların etkisiyle ortaya çıkmıştır. Ukrayna milliyetçilerine göre ise,
Kiev Prensliği bir Ukrayna devletidir. Moğol saldırıları yüzünden Kiev, büyük hasar
K
gördü ve siyasi ağırlığını yitirdi. İlerleyen yüzyıllarda Ukrayna bölgesi, önce Litvanya
Devleti’nin, ardından da Polonya’nın (o zamanki adıyla Lehistan’ın) egemenliğine
girdi.
Ukrayna topraklarının büyük bir bölümü 14. yüzyılda Litvanya’nın denetimine girdi.
Galiçya Prensliği Polonya Krallığı’na bağlanırken, bölgenin güney kesimi Moğolların
denetiminde kaldı. Polonya ve Litvanya’yı tek bir federe devlet haline getiren Lublin
Birliği’nin (1569) oluşturulmasından sonra, Litvanya’nın elindeki Ukrayna toprakları
fiilen Polonya’nın denetimine girdi.
K
R
Polonya egemenliği döneminde Ukraynalılar, ekonomik ve dini baskılarla
karşılaştılar. Ukraynalı köylüler, Polonyalı toprak asilzadelerinin baskılarına maruz
kaldı. Polonya’daki Katolik Kilisesi de Ukraynalıları Katolikliğe geçmeye zorladı.
Ukraynalıların özellikle zengin kesimi Katolikliği benimsedi.
U
T
A
S
Polonya yönetimi ve Katolik Kilisesi’ne karşı 16. ve 17. yüzyılda sürekli olarak köylü
ayaklanmaları meydana geldi. Bu dönemde, Ukrayna’nın bozkırlarında, Kozak veya
Kazak denilen gruplar ortaya çıktı (Ukrayna’daki Kozaklar ya da Kazakların bugün
Kazakistan’da yaşayan Kazak Türkleri ile hiçbir ilgisi yoktur). Bugünkü Ukrayna’nın
orta ve güneyindeki bozkırlarda, toprak ağalığı düzeninden kaçanların oluşturduğu
savaşçı birlikleri olan Kozaklar, Polonya egemenliğine karşı patlak veren köylü
isyanlarına etkin destek verdiler. Kozak isyanlarının en büyüğü, 1648’de Bogdan
Hmelnitski öncülüğünde gerçekleşti. Hmelnitski, bugünkü Ukrayna topraklarının
geniş bir bölümünde Kozakların bağımsızlığını sağladı. Kozak devletinin hüküm
sürdüğü bu kısa dönem, Ukraynalıların bağımsız olduğu ender dönemlerden biridir.
Polonya yönetimine karşı 1648’de ayaklanan Zaporojye Kazaklarının önderi Bogdan
Hmelnitski’nin 1651’de Rusların yardımına başvurması, Rus Çarlığı ile Polonya
arasında savaşa yol açtı. Bu savaşın sonunda Dinyeper Irmağı’nın doğusunda kalan
topraklar ile Kiev kenti Rusların denetimine girdi ve Kazak Hanlığı da zamanla Rus
Çarlığına bağlandı.
Polonya’ya karşı tek başına uzun süre ayakta kalamayacağını düşünen Hmelnitski,
1654 yılında, Rusya’nın himayesine girdi. Fakat Kozakların yaşadığı bölgeler daha
uzun bir süre Rus Çarlığı, Polonya ve güneyde Osmanlı Devleti’nin himayesindeki
Kırım Hanlığı arasında tampon bölge olarak kalmaya devam etti. Kozaklar da bu üç
devletten birine karşı diğeri ile ittifak kurdular.
Rusya, 1783’te Kırım’ı ele geçirdikten sonra, Kozakların özerkliğini tamamen kaldırdı.
Ukrayna’nın ortası ve doğusu Rusya’nın parçası haline geldi. Batı Ukrayna toprakları ise
Polonya, ardından da Avusturya Macaristan İmparatorluğu tarafından yönetildi.
Rusya’daki 1917 Ekim Devrimi sırasında Kiev’deki milliyetçiler, Ukrayna Ulusal
Cumhuriyeti’ni ilan etti. 1918’de Birinci Dünya Savaşı’ndan yenilgiyle çıkan Avusturya
Macaristan İmparatorluğu dağılırken, Batı Ukrayna Ulusal Cumhuriyeti ilan edildi. Bu
bağımsızlık da ancak birkaç yıl sürdü ve Batı Ukrayna bir süre sonra Polonya’nın, Orta ve
Doğu Ukrayna ise Sovyetler Birliği’nin egemenliğine girdi.
K
R
Komşu devletlerin 1917-1921 arasında Ukrayna’nın denetimini el geçirme girişimleri
sonuçsuz kaldı. Böylece Ukrayna 1924’de Sovyetler Birliği’ni oluşturan devletlerden biri
oldu. I. ve II. Dünya Savaşları arasındaki dönemde Ukrayna hızlı bir sanayileşme ve
tarımda kolektifleşme politikası uygulamaya kondu. Kolektifleşme hareketi köylülerin
tepkisiyle karşılaştı ve 1930’ların başındaki kıtlık sırasında yaklaşık beş milyon kişi öldü.
U
T
A
S
Sovyetler Birliği, önce 1939’da sonra da 1944’te bugünkü Batı Ukrayna topraklarını
ele geçirdi. 1954 yılında, dönemin Sovyet lideri Nikita Kruşçev, Kırım Yarımadası’nı,
Sovyetler Birliği’nin cumhuriyetlerinden biri olan Rusya’dan, yine Sovyetler Birliği’nin bir
diğer cumhuriyeti olan Ukrayna’ya devretti. Böylece bugünkü Ukrayna toprakları, ilk kez
aynı devletin bünyesinde bir araya geldi. 1991’de Sovyetler Birliği dağılırken Ukrayna da
bağımsızlığını elde etti.35
Öteki SSCB cumhuriyetleri gibi Ukrayna’da 1989’da ulusal taleplerle başlatılan gösterilere
sahne oldu. Mart 1990’da yapılan ilk çok partili seçimlerle Komünist Parti’nin ülkenin
siyasal yaşamındaki tekeline son verilmiş oldu. Moskova’da sertlik yanlılarının düzenlediği
başarısız darbe girişiminin ardından, 24 Ağustos 1991’de bağımsızlık ilan edildi.36
a) Bağımsızlık ve İlk Yıllar
Ukrayna’nın bağımsızlığını elde ettiği 1991’den 1994’e kadar, cumhurbaşkanlığı görevini
Leonid Kravçuk yürüttü. 1994-2004 arasındaki 10 yıllık dönemde ise devletin başında
Leonid Kuçma yer aldı. Kuçma döneminde siyasal istikrar sağlansa da yolsuzluklar ve
muhaliflere baskılar tepki çekti. Ukrayna’nın ambargo altındaki Irak’ın Saddam Hüseyin
yönetimine askeri malzeme sattığının ortaya çıkması, Kuçma yönetiminin Batı ile
ilişkisinin kopmasına neden oldu.37
35) Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı Ukrayna Ülke Raporu, http://www.oka.org.tr/Documents/Ukrayna_
36) a.ge
37) a.g.e
K
b) Turuncu Devrim ve Sonrası
Kuçma’nın kamuoyu desteği, 2004 cumhurbaşkanlığı seçimleri yaklaşırken yüzde
3’lere düşmüştü. Kuçma, bu şartlarda, diğer eski Sovyet devletlerinde devlet
başkanlarının yaptığı gibi anayasayı değiştirip üçüncü kez aday olmak yerine, Başbakanı
Viktor Yanukoviç’in adaylığını destekledi. Rusya yanlısı doğu ve güney illerinin desteğini
alan Yanukoviç’e, Rusya yönetimi açık destek veriyordu.38
K
R
Batı bölgeleri ise Batı yanlısı aday Viktor Yuşçenko’yu destekliyordu. Seçimlerin ikinci
turu sonunda Yanukoviç’in kazandığı açıklandı. Ama seçimlere hile karıştırıldığına ilişkin
haberler, Kuçma yönetimine tepkilerle de birleşince, yüzbinlerce kişi, Kiev’in Bağımsızlık
Meydanı’nda toplandı. Rusya, Yanukoviç’in başarısını tebrik ederken, Batılı ülkeler, seçim
sonuçlarını tanımadıklarını açıkladılar.
U
T
A
S
Batı Ukraynalıların başlattığı ve Batılı ülkelerin açıktan desteklediği protestolar üzerine
seçimlerin ikinci turu tekrar düzenlendi ve bu sefer Yuşçenko’nun kazandığı açıklandı.
Yuşçenko, başbakanlık makamına, ‘Turuncu Devrim’ olarak adlandırılan bu sürecin
öne çıkan aktörlerinden Yuliya Timoşenko’yu getirdi.
Ukrayna’da beş yıl süren ‘turuncu iktidar’ dönemi de siyasi çalkantılara sahne
oldu. Yuşçenko ile Timoşenko arasında kişisel sürtüşmeler başladı. 2004’teki anayasa
değişiklikleriyle cumhurbaşkanının yetkilerinin azaltılarak parlamentonun yetkilerinin
artırılması, parlamentodaki karışıklıkların devletin bütün kurumlarına yansımasına yol
açtı. Yuşçenko’nun seçim öncesinde vadettiği yolsuzluklarla ve eski düzenle hesaplaşma
konularında somut adım atılmaması, Yuşçenko’yu destekleyen kitlelerde hayal kırıklığına
neden oldu. Siyasi istikrarsızlık ve ekonomik krizin birleşmesi, kitleleri siyasetten soğuttu.
Ocak 2010’da yapılan cumhurbaşkanı seçimlerinde iktidara Viktor Yanukoviç geldi.39
c) Yanukoviç Dönemi Ve Anlaşmazlığın Krize Dönüşmesi
Yanukoviç yönetimi, beklenen ekonomik gelişmeyi gerçekleştiremedi. Ayrıca eski başbakan
Timoşenko’nun Rusya ile imzaladığı doğalgaz anlaşmasında devleti zarara uğratma
suçlamasıyla önce tutuklanması, ardından da 7 yıl hapis cezasına çarptırılması Yanukoviç’in
otoriterlikle suçlanmasına neden oldu.
38) A.g.e
Kasım 2013’te Avrupa Birliği ile ortaklık ve serbest ticaret anlaşmasını imzalamayı
askıya alması, Batı yanlılarını öfkelendirdi. Düzenlenen ilk gösterilere polisin sert
müdahalesi, Yanukoviç yönetimine tepki duyan kesimleri sokağa döktü. Olaylarda
onlarca kişi hayatını kaybetti.
Batı yanlısı ve Ukrayna milliyetçisi grupların eylemlerinin artması üzerine Yanukoviç,
önce Kiev’i, sonra da Ukrayna’yı terk ederek Rusya’ya gitti. Ukrayna parlamentosu,
yapılan oylama sonucu Yanukoviç’i görevden aldı. Parlamento, eski başbakan Yula
Timoşenko’nun da derhal serbest bırakılmasını sağlayacak düzenlemeyi kabul etti. 40
d) Kırım’ın İlhakı ve Doğu Ukrayna Krizi
K
R
U
T
A
S
Kiev’de iktidarın böyle ani ve olaylı bir şekilde el değiştirmesi, devrik cumhurbaşkanı
Yanukoviç’i destekleyen güney ve doğu bölgelerinde çalkantılara neden oldu. Bu
siyasi belirsizlik ortamında Kırım’daki Rusya yanlısı gruplar, Rusya’nın da desteğiyle
yarımadada denetimi ele geçirdi. Kırım Özerk Cumhuriyeti Meclisi, 16 Mart 2014’te
yapılan, Tatarların boykot ettiği ve uluslararası toplumun tanımadığı referanduma
dayanarak, Rusya’ya katılma kararı aldı. Rusya da Kırım’ın, kendi ülkesinin bir parçası
olduğunu açıkladı. Rusya’nın Kırım’ı ilhak kararı, uluslararası toplumun çoğunluğu
tarafından tanınmıyor. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 27 Mart 2014’te yapılan
oylamada Kırım’ın ilhakını yasadışı ilan eden tasarıyı oy çokluğuyla kabul etti. 193
üyeli Genel Kurul’da Türkiye’nin de aralarında bulunduğu 100 ülke tasarıya ‘evet’ dedi.
41
Rusya’nın Kırım’ı ilhakının ardından, Doğu Ukrayna’nın Donetsk ve Lugansk illerinde
Rusya yanlısı gruplar önce devlet binalarını, sonra da yerleşim yerlerini ele geçirdi.
Eylemler çatışmalara dönüştü. Ayrılıkçı grupların Rusya’dan gelen silahlı gruplar
tarafından desteklenmesi, sıcak çatışmaya hazırlıklı olmayan Ukrayna ordusunu zor
durumda bıraktı.
Donetsk ve Lugansk’taki Rusya yanlısı yönetimler, Nisan ayında düzenledikleri fakat
uluslararası toplum tarafından tanınmayan referanduma dayanarak bağımsızlıklarını
ilan ettiler, Donetsk Halk Cumhuriyeti ile Lugansk Halk Cumhuriyeti’nin kurulduğunu
duyurdular. Bu iki oluşum, kendi arasında Novorossiya (Yeni Rusya) adlı bir üst
40) a.g.e
K
oluşuma gittiğini açıkladı. Ancak Rusya, Kırım’daki politikasından farklı olarak, bu
yönetimlerin bağımsızlık kararını tanımadı. 42
Bölünmenin eşiğine gelen Ukrayna bu sırada yeni cumhurbaşkanını belirlemek üzere
sandık başına gitti. 25 Mayıs 2014’te düzenlenen seçimleri, Rusya yanlısı kesimlerin
çoğunluğu tarafından boykot edilmesine rağmen Poroşenko ilk turda oyların yüzde
55’ini alarak kaznadı ve Ukrayna’nın yeni cumhurbaşkanı oldu. 43 “İlk iş doğudaki savaşa
ve kaosa son vermek” diyerek göreve başlayan Poroşenko, bölgedeki operasyonları
artırdı. Kriz, Batı ile Rusya’yı da karşı karşıya getirdi. Moskova’yı ayrılıkçı isyana destek
vermekle suçlayan ABD ve AB, Rusya’ya yönelik yaptırımları artırdı.
K
R
Çözüm için en ciddi adım 5 Eylül 2014’te atıldı. Belarus’un başkenti Minsk’te bir araya
gelen taraflar ateşkes anlaşmasına vardı. Silahlı çatışmalar sonucu yaklaşık dört bin
kişinin öldüğü bölgede Donetsk ve Lugansk il merkezleri, halen ayrılıkçı grupların
denetiminde bulunmaktadır.44 U
T
A
S
e) Seçimler Ve Yeni Yönetim
Ukrayna’da 26 Ekim 2014’te düzenlenen erken parlamento seçimleri de öncekilerden
farklı olarak Rusya yanlıları ile Batı yanlıları arasındaki rekabete değil, Batı yanlısı
partilerin kendi aralarındaki rekabete sahne oldu. Başbakan Arseniy Yatsenyuk’un
Ulusal Cephe partisi, oyların yüzde 22,14’ünü alarak ilk sırada yer alırken,
Cumhurbaşkanı Poroşenko’nun girişimiyle kurulan blok, oyların yüzde 21,8’ini aldı. Ancak dar bölge çoğunluk sistemi nedeniyle Poroşenko Bloku daha fazla milletvekili
çıkardı.
Ukrayna’nın doğusunda Rus yanlısı ayrılıkçılarca tek taraflı olarak ilan edilen ‘Donetsk
ve Lugansk Halk Cumhuriyetleri’ de 2 Kasım 2014’te cumhurbaşkanı ve parlamento
seçimleri düzenledi. Uluslararası toplumdan bu seçimleri tanıyan tek ülke Rusya oldu.
Ukrayna yönetimiyse, tavrını sertleştireceği mesajını verdi. Bu bölgenin eski Sovyet
coğrafyasındaki Dağlık Karabağ gibi bir donmuş çatışma bölgesine dönebileceği
değerlendirmesi yapılıyor.45 42) Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı Ukrayna Ülke Raporu, http://www.oka.org.tr/Documents/Ukrayna_
45) a.g.e
3. Coğrafi Konum
Ukrayna eski Sovyetler Birliği’ni oluşturan 15 cumhuriyet içinde Rusya Federasyonu
ve Kazakistan’ın ardından yüzölçümü en büyük üçüncü ülkedir.
Kuzeyde Beyaz Rusya, doğu ve kuzeydoğuda Rusya Federasyonu, kuzeybatıda Polonya,
batıda Slovak Cumhuriyeti ve güneybatıda Macaristan, Romanya ve Moldova ile sınır
komşusudur. Güneyinde Karadeniz ve Azak Denizi bulunmaktadır.46
K
R
4. Demografik Özellikler
Ukrayna’nın nüfusu, 2015 yılı verilerine göre 44,8 milyondur.47 2016 yılında nüfusun %
-0,53 azalarak 42,5 milyona düşeceği tahmin edilmektedir. Erkek nüfus toplam nüfusun
% 46’sını oluştururken kadın nüfus toplam nüfusun %54’ünü oluşturmaktadır.48
U
T
A
S
Ülkenin yüz ölçümü 603,5 kilometredir.49 Ukrayna nüfusunun yıllara göre değişimi
grafikte verilmiştir.
Grafik 4: Nüfusunun Yıllara Göre Değişimi
1990’lı yılların başında 51 milyonun üstünde olan Ukrayna nüfusu 1995-2015 yılı
sonuna kadar uzun dönemli bir azalış göstererek 45 milyon seviyesine gerilemiştir.50
Ukrayna nüfusunun seçilmiş bazı ülke nüfusları ile karşılaştırılması grafikte verilmiştir.
46) Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK), 2012 Ukrayna Ülke Bülteni, https://www.deik.org.tr/Contents/
FileAction/2593, 01.02.2016 .
47) World Population Review https://populationpyramid.net/ukraine/2015/, 01.02.2016
48) World Bank http://www.worldometers.info/world-population/population-by-country/, 02.02.2016
http://countrymeters.info/en/Ukraine, 01.02.2016
50) CIA World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/up.html,
01.02.2016
K
Grafik 5: Ukrayna Nüfusunun Seçilmiş Ülkelerle Karşılaştırılması (2010-2013)
K
R
U
T
A
S
Ukrayna’nın nüfusunun % 70,8’i 15-64 yaş grubundaki kişilerden oluşmaktadır. 15
yaş altı nüfus % 13,7 iken 65 yaş üstü nüfus ise % 15,5 seviyesindedir. Nüfusun yaş
gruplarına oranı grafikte verilmiştir.
Grafik 6: Nüfusun Yaş Gruplarına Dağılımı (%)
Ukrayna’nın 2015 nüfusunun bölgeler dağılımı incelendiğinde Donetsk 4,2 milyonla
en büyük şehir olduğu görülmektedir. Bunu sırasıyla Dnipropetrovsk 3,2 milyon, 2,8
milyon Kyiv, Lviv 2,5 milyon, Odesa 2,3, Luhansk 2,2 milyon nüfusla takip etmektedir.51
Tablo 8: Ukrayna Nüfusunun Bölge ve Şehirlere Dağılımı
K
R
U
T
A
S
Ukrayna nüfusun yıllık bazda değişim hızı % -0,66’dır. Ölüm oranının doğum
oranına yüksekliği ve yurtdışına göçler nedeniyle Ukrayna nüfusu, sürekli azalma
eğiliminde. Ülke nüfusu bağımsızlıktan günümüze kadar 5 milyonun üzerinde düşüş
göstermiştir.52 Ukrayna’nın doğum oranı 9,60 (1000 kişide) iken ölüm oranı 15,47’dir.
Ekonomik sıkıntılar ülkenin sosyal hayatını engellediği gidi sağlık göstergelerini de
etkilemektedir.
K
Sağlık sorunları ve hastalıklar gibi nedenlerle ülke nüfus kaybetmektedir. 2050’ye
yönelik projeksiyonlarda ülke nüfusunun 25 milyona kadar düşeceği tahmin
edilmektedir. 1995 yılından bu tarafa ülkenin verdiği göç aldığı göçten fazladır.53
Ukrayna’nın temel demografik göstergeleri grafikte verilmiştir.
Tablo 9: Temel Demografik Göstergeler
K
R
U
T
A
S
1930’larda başlayan sanayileşme sonucunda, kırsal alanlardan köylere yoğun göçler
yaşandı. Etnik Ukraynalılar, 1930’lara kadar esasen köylerde yaşıyorlardı. Kent
merkezlerinde Ruslar, Polonyalılar ve Yahudiler çoğunluğu oluşturmaktaydı. Yine
30’lu ve 40’lı yıllarda Polonyalıların
Polonya’ya gönderilmesi ve Yahudi
nüfusun hem Nazilerin soykırımı hem
de İsrail’e göçler sonucunda azalması
üzerine
yerlerine
Ukraynalılar
yerleşmişlerdir.
Günümüzde, etnik Ukraynalıların da
büyük bölümü kentlerde yaşamaktadır.
Ülke genelinde şehirleşme % 69
düzeyindedir.54 Bazı ülkeler ile
Ukrayna’nın şehirleşme düzeyleri
53) a.g.e.
54) CIA Fact Book, CIA World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/
geos/up.html, 01.02.2016
Grafik 7: Bölgelerin Şehirleşme Düzeyleri (%)
K
R
U
T
A
S
Ukrayna’da nüfusu 1 milyondan fazla olan beş şehir, sırasıyla başkent Kiev, doğudaki
Harkov, güneydeki Odessa ve doğudaki Dnepropetrovsk ile Donetsk’tir. Başkent Kiev,
ülkenin en büyük şehridir. Donetsk ve Dnepropetrovsk kentleri, Ukrayna’nın sanayi
merkezleridir. Batı Ukrayna’daki Lvov de yine ülkenin başlıca şehirleri arasında yer
almaktadır.
Ukrayna’da ağır sanayinin bulunduğu Güney ve Doğu Ukrayna’da halkın önemli
bölümü Rusça konuşmaktadır. Buralarda Ukrayna kültürünün etkisi zayıftır. Ukrayna
milliyetçiliğine soğuk duran bu bölgelerde, Rusya yanlısı akımlar güçlü. Nitekim Şubat
2014’te Kiev’de hükümete Batı yanlısı ve milliyetçi partilerin gelmesi, bu bölgelerde
tepkiye neden oldu ve silahlı çatışmalara zemin hazırladı.
Orta ve Batı Ukrayna bölgeleri, Ukraynaca konuşulan ve Batı yanlısı akımların
güçlü olduğu yerler. Ülkenin en batısındaki Galiçya’da, “Rusya’nın düşmanı, bizim
dostumuzdur.” şeklinde bir anlayış hakimdir.55
5. Siyasi ve İdari Yapı
Ukrayna’nın tarihi, Kiev Ruslarının 9. yüzyılda kurdukları kent devletine kadar
uzanmaktadır. Ukrayna, 24 Ağustos 1991 tarihinde bağımsızlığını kazanmıştır
ve 24 bölge, bir otonom bölge (Kırım) ve bölge statüsündeki iki kentten (Kiev ve
Sivastopol) oluşmaktadır. Başkenti Kiev’dir. Ülke, Yarı Başkanlık tipi Cumhuriyet
rejimi ile yönetilmektedir. Cumhurbaşkanlığı, Bakanlar Kurulu ve Parlamento, ülke
yönetiminde söz sahibi olan üç temel organdır.
55) CIA World Factbook, CIA World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-worldfactbook/geos/up.html, 01.02.2016
K
Cumhurbaşkanlığı, Bakanlar Kurulu ve Parlamento (Verhovna Rada) ülke yönetiminde
söz sahibi olan üç temel organdır. Ukrayna Anayasası 28 Haziran 1996 tarihinde
kabul edilmiştir. Parlamento 450 üyeye sahiptir. Parlamento seçimleri 4 yılda bir,
Cumhurbaşkanlığı seçimleri 5 yılda bir yapılır. Başbakan, Cumhurbaşkanı tarafından
atanmakta, bu atama Parlamento tarafından onaylanmaktadır.
K
R
Ukrayna, yasama, yürütme ve yargı işlevlerinin birbirinden bağımsızlığına (güçler
ayrılığı) dayanan, demokratik yarı başkanlık sistemiyle yönetilir. Yarı başkanlık sistemi
çerçevesinde halk tarafından beş yıllık bir dönem için seçilen Ukrayna Cumhurbaşkanı,
Başbakan’ı atar, ancak yapılan atamanın parlamento tarafından onaylanması gereklidir.
Cumhurbaşkanı, Başbakan’ın görüşleri doğrultusunda kabinenin merkezi devlet
kuruluşlarının başkanlarının ve bölgesel yöneticilerin de atamasını yapar.
U
T
A
S
Ukrayna’nın yasama organı, 450 sandalyeli “Verkhovna Rada” adı verilen
parlamentodur. Ukrayna’da tek kademeli parlamento sistemi vardır. Ülkede son
parlamento seçimleri 30 Eylül 2007 tarihinde yapılmıştır.
Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla 1991 yılında bağımsızlığını kazanan Ukrayna,
bağımsızlığın kazanılmasının ardından yeni bir anayasa hazırlanması amacıyla bir
komisyon oluşturmuş, çok partili sisteme geçmiş ve ülkede yaşayan azınlıkların
haklarının korunması için gerekli mevzuatı hazırlamıştır. 28 Haziran 1996’da
yürürlüğe giren yeni anayasa ile Ukrayna’da temel insan haklarını ve özgürlüklerini
koruma altına alan, çoğulcu bir siyasi sistem hayata geçirilmiştir.
31 Ekim 2004 tarihinde yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimleri ülkenin siyasi tarihinde
çok önemli sonuçlar doğurmuştur. Seçimlerde en güçlü adaylar olan Viktor Yanukoviç
ile Viktor Yuşenko seçilmek için yeterli
oyu alamayınca ikinci tur seçimler
yapılmış ve Ukrayna Seçim Komisyonu
sonuçları Yanukoviç yüzde 49.42,
Yuşenko yüzde 46.69 olarak açıklamıştır.
Bu sonuçların açıklanmasından sonra
Kiev’de ve özellikle Yuşenko’ya desteğin
kuvvetli olduğu bölgelerde protesto
gösterileri
yapılırken,
uluslararası
çevrelerden de konuyla ilgili olarak
değişik tepkiler gelmiştir. Rusya,
Belarus, Kazakistan ve Özbekistan, Yanukoviç’e tebrik mesajı gönderip Cumhurbaşkanı
seçilmesini kutlarken, Gürcistan Yuşenko’ya destek vermiştir. ABD ve Avrupa Birliği
seçim sonuçlarını tanımayacağını açıklamıştır.
K
R
U
T
A
S
Devlet Başkanı Leonid Kuçma, sadece ikinci turun değil tüm seçimlerin tekrarlanması
fikrini öne sürmüş ve Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Putin’den de destek
alınca Anayasa Mahkemesi, seçimlerin tekrarına karar vermiştir.
26 Aralık 2004 tarihinde yapılan seçimlerde Yuşenko oyların yüzde 51.99’unu,
Yanukoviç ise yüzde 44.19’unu almıştır. Yanukoviç’in temyiz başvurusu reddedilmiş ve
10 Ocak 2005 tarihinde Ukrayna Seçim Komisyonu resmi olarak Viktor Yuşenko’nun
Cumhurbaşkanlığını kazandığını açıklamıştır. Yuşenko, 23 Ocak 2005 tarihinde
yemin ederek Cumhurbaşkanlığı görevine başlamıştır. Yuşenko tarafından Başbakan
olarak atanan Yulia Timoşenko Eylül 2005 tarihine kadar görevde kalmış, 22 Eylül
2005 tarihinde Başbakanlığa Yuri Yekhanurov getirilmiştir.
26 Mart 2006 tarihinde gerçekleştirilen parlamento seçimlerinin ardından Ağustos
2006’da kurulan koalisyon hükümetinde Viktor Yanukoviç Başbakanlık görevine
getirilmiştir. Daha sonraki aylarda ülkede siyasi kriz ortaya çıkmış ve Devlet Başkanı
V. Yuşenko 2 Nisan 2007 tarihinde parlamento feshetmiştir. 30 Eylül 2007 tarihinde
yapılan erken genel seçimlerde yüzde 30 oranında oy alan Yuliya Timoşenko Bloğu
lideri Yuliya Timoşenko hükümeti kurmakla görevlendirilmiştir. Timoşenko’nun
K
kabinesi 18 Aralık 2007 tarihinde, 450 üyeli parlamentoda 226 milletvekilinin oyunu
alarak göreve başlamıştır.
İlk turu 18 Ocak 2010 tarihinde yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Viktor
Yanukoviç yüzde 35,3, Yuliya Timoşenko yüzde 25, Sergey Tigipko ise yüzde 13 oy
oranına ulaşmıştır. Bütün adayların oyu yüzde 50’nin altında kaldığı için 7 Şubat
2010 tarihinde seçimlerin ikinci turu yapılmış ve en yüksek oyu alan iki aday olan
Yanukoviç ve Timoşenko bu turda yarışmışlardır. Çoğunluk oyları alan V. Yanukoviç
(yüzde 48,95) Devlet Başkanı seçilmiştir.
K
R
11 Mart 2010 tarihinde Parlamento yeni hükümete güvenoyu vermiş ve Nikolay
Azarov Başbakanlık koltuğuna oturmuştur. Devlet Başkanlığı seçimlerinin ilk turunda
beklentilerin çok üzerinde oy alan Sergey Tigipko ise Başbakan yardımcısı olarak
kabineye girmiştir.56
U
T
A
S
6. Türkiye ile İlişkiler
Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra 24 Ağustos 1991’de Ukrayna Parlamentosu
bağımsızlık kararı almış ve 1 Aralık 1991’de Ukrayna’nın bağımsızlığı halkın %90’ı
tarafından teyit edilmiştir.
FileAction/2593, 01.02.2016 .
Türkiye ile Ukrayna arasında 3 Şubat 1992’de “Diplomatik İlişkilerin Tesisi Hakkında
Protokol” imzalanmıştır. Türkiye Bölge istikrarı bakımından Ukrayna ile ilişkilerini
önemsemekte ve her alanda ilerlemeye gayret etmektedir. Ukrayna’nın stratejik konumu,
mevcut ekonomik-ticari imkânlarının yanı sıra Avrupa doğalgazının %40’ını karşılayan
doğalgaz boru hattının Ukrayna’dan geçmesi Ukrayna’nın önemini artırmaktadır.
K
R
Nisan 2004’te ortak işbirliğine yönelik kurumsal çerçeveyi belirleyen “Türkiye Cumhuriyeti
Hükümeti ile Ukrayna Bakanlar Kurulu Arasında Geliştirilmiş İşbirliği Ortak Eylem Planı”
imzalanmıştır. Bu eylem planı, bölgede barış ve güvenliğin yanı sıra, ikili ilişkilerin ekonomik
boyutunun güçlendirilmesini, Avrupa-Atlantik bütünleşmesi, bilim ve teknoloji, beşeri
ilişkilerin geliştirilmesi, enerji, çevre ve denizcilik konularında işbirliğini hedeflemektedir.
U
T
A
S
2007’de dönemin Ukrayna Başbakanı Yanukoviç Türkiye’yi ziyaret etmiş ve bu ziyaret
sırasında iki ülke arasında “Savunma Sanayi İşbirliği Anlaşması ve “Ukrayna’nın Karadeniz
Uyum Harekâtı’na Katılımına İlişkin Protokol” imzalanmıştır.
Karşılıklı ziyaretler ve KEİ Dışişleri Bakanları Toplantısı, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği
Teşkilatı Bakanlar Konseyi, AB ve Karadeniz Bölgesi Ülkeleri Dışişleri Bakanları Toplantısı
gibi birçok uluslararası platform aracılığıyla her alanda olumlu ilişkiler devam etmiştir.
Ukrayna 2004 yılında yaşanan Turuncu Devrim ve ardından gelen Batı yanlısı yönetimin
beklentileri karşılayamaması nedeniyle bir siyasi kriz yaşamış, bu krizin etkileri 2009 yılında
yaşanan küresel ekonomik kriz ile daha da derinleşmiştir. Tüm bunlar yönetim değişikliğine
yönelik zeminin güçlenmesini sağlamıştır.
İki ülke genel olarak Birleşmiş Milletler (BM), Avrupa Konseyi (AK) ve Avrupa Güvenlik
ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) gibi uluslararası örgütlerde birbirlerini desteklemektedir. Askeri
ilişkiler ikili düzeyin yanı sıra, NATO-Ukrayna Komisyonu, BLACKSEAFOR ve Karadeniz
Uyum Harekâtı çerçevesinde sürdürülmektedir.
İki ülke arasında önem arz eden bir diğer konu ise Kırım Tatarları’dır. Ülkemizde
Kırım Tatar asıllı çok sayıda vatandaş bulunmaktadır. Bu nedenle Kırım’a özel bir ilgi
gösterilmektedir. Bu ikili ilişkilerimizde Ukrayna tarafından da kabul gören yöndür.
Temel politikamız, Kırım Tatarlarının diğer Ukrayna vatandaşlarıyla birlikte, Ukrayna’nın
bütünlüğü içinde ve Ukrayna’nın sadık vatandaşları olarak yaşamaları yönündedir. Kırım
Tatarları ile ilişkilerimizin merkezi makamların bilgisi dâhilinde yürütülmesine özen
gösterilmektedir.57
57) TC. Dışişleri Bakanlığı, www.mfa.gov.tr, 02.02.2016
K
K
R
U
T
A
S
U
T
A
S
K
R
BÖLÜM 3:
Ekonomik Durum
K
BÖLÜM III
EKONOMİK DURUM
1. Genel Bilgiler
K
R
Zamanında Sovyetler Birliği’nin, Rusya’nın ardından ikinci büyük cumhuriyeti,
tahıl ambarı ve ağır sanayi merkezi olan Ukrayna, 24 Ağustos 1991’de kazandığı
bağımsızlığının ardından ne siyasi, ne ekonomik istikrarı bir türlü yakalayamadı.
Bağımsızlığını kazandığı 1991 yılında, Ukrayna 50 milyonu aşkın nüfusu, 603 bin 700
kilometrekarelik verimli toprakları, büyük kömür ve demir yatakları, birçok fabrika ve
işletmesiyle geleceği parlak bir ülke olarak görülüyordu.
U
T
A
S
Eski Slav dilinde adı “sınır ülkesi” anlamına gelen, eskiden Rutenya da (Rus ülkesi
anlamında) Ukrayna, tarihi boyunca Osmanlı, Lehistan ve Rusya arasında çekişmelere
sahne oldu, bu devletlerin baskısı altında yaşadı. Lehistan ve Osmanlı’nın zayıflaması,
18’inci yüzyılın sonunda Lehistan’ın parçalanması sonucu Rusya, Ukrayna’nın büyük
bölümüne sahip oldu. Birinci Dünya Savaşı’nda 1917 yılında Rus Çarlığı’nın yıkılması
sonrası 1919 yılında Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu. Bu cumhuriyet,
1922 yılında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’ne katıldı.
İkinci Dünya Savaşı Ukrayna için bir yıkım oldu. Alman ordularının 1941 yılında
girdikleri Ukrayna’da, işgal döneminde 5,8 milyon Ukraynalı hayatını kaybetti. 8 Aralık
1991 tarihinde Rusya, Ukrayna ve Beyaz Rusya, Sovyetler Birliği’ni ortadan kaldırmaya
karar verdiler. Üç devlet Bağımsız
Devletler Topluluğu’nu ilan ettiler.
1990’lı yılları büyük ekonomik
krizle geçiren Ukrayna, 2000’li
yıllarda tam toparlanacakken, 2004
yılından bu yana Turuncu Devrim
olarak da adlandırılan tam bir siyasi
kaos yaşıyor. Ülke ekonomisi son 5 yıldır giderek
kötüleşmektedir. 2008 yılında 180,1
milyar dolar olan cari fiyatlarla
GSYİH, 2013 yılında 177,8 milyar
dolara gerilemiştir. Genel devlet
brüt borç stoku 2008-2013 döneminde 37 milyar dolardan 73 milyar dolara, net borç
stoku ise 33 milyar dolardan 69 milyar dolara çıkmıştır. Toplam yatırım miktarı 20082013 döneminde 50,3 milyar dolardan 26,9 milyar dolara, aynı dönemde, gayri safi
ulusal tasarruf miktarı da 37,6 milyar dolardan 10,6 milyar dolara inmiştir.
Ukrayna, nüfusta bakımından Avrupa’da Rusya, Almanya, Türkiye, İngiltere, Fransa
ve İtalya’nın ardından 7’inci, yüzölçümü bakımından Rusya ve Türkiye’nin ardından
3’üncü büyük ülkedir. 1990’lık yıllarda 50 milyonun üzerinde olan nüfus, 2013 yılında
45,4 milyona, 2015 yılında ise 42,9 milyona kadar indi. Ukrayna nüfusu, İspanya’nın
da altında kaldı ve Avrupa’da sekizinciliğe geriledi. Ukrayna nüfusunun % 77,8’inin
Ukraynalı, % 17,3’ünün Rus’lardan oluştuğu tahmin edilmektedir. Azınlık olarak
ülkede önemli sayıda Belarus, Moldovalı, Kırım Tatarı, Bulgar da yaşamaktadır. 58
K
R
U
T
A
S
Ukrayna’da 22 Şubat 2014’de, Rusya yanlısı Cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç’in Meclis
tarafından devrilmesi öncesinde ve sonrasında yaşanan siyasi karışıklık, Ukrayna’yı
resme bölünmenin eşiğine getirmiştir. Rus yanlılarının bağımsızlık ilan ettiği 3 il 84
bin 600 kilometrekare büyüklüğünde, 10,2 milyon nüfuslu Ukrayna’nın doğusunda
yer alan Harkov, Donetsk ve Lugansk illerinde de Ruslar bağımsızlık ilan etmişlerdir.59
Henüz diğer devletler tanımasa da Ukrayna’nın 1953 yılından bu yana bir parçası olan
Kırım yarımadasında, Kırım Parlamentosu, 6 Mart 2014 tarihinde Rusya’ya katılma
kararı aldı. Kırım, 16 Mart 2014 tarihinde düzenlenen Kırım Tatarları’nın boykot ettiği
referandumda, oy kullananların yüzde 96,8 oyuyla bağımsızlığını ilan etti ve daha sonra
Rusya’ya katılma kararı aldı. Rusya’nın bağımsızlığı tanıması ve Rusya’ya katılmasını
kabul etmesi üzerine, Ukrayna topraklarından 27 bin kilometrekare büyüklüğünde
bir alan koparılmış oldu. Ülke nüfusu da yaklaşık olarak 2,4 milyon kişi azalmıştır. 60
2. Genel Ekonomik Durumu
Ukrayna, diğer eski Sovyet Bloğu ülkelerinde olduğu gibi ağır sanayiye dayalı ve
teknolojik bakımdan yetersiz bir ekonomik miras devralmıştır. Ülke ekonomisinin
yeniden yapılandırılmasında ve reformlarda gecikmeler olmuştur. Sektörlerde
çeşitlenme aşamalı olarak gerçekleşmiş, Rusya ve Asya pazarlarındaki güçlü talebe
bağlı olarak metaller ve kimyasallar sektörlerinde oluşan üretim artışları sayesinde
59) EBSO Ukrayna Ülke Raporu (2013), http://www.ebso.org.tr/tr/dosyalar/yayinlar/ulke-raporlari,
20.01.2016
20.01.2016
K
ekonomide düzelme 2000’li yıllarla beraber başlamıştır. Ekonomisi çelik gibi emtia
fiyatlarına ve dış finansmana bağımlı olan Ukrayna ekonomisi küresel ekonomik ve
mali krizden en çok etkilenen ülkelerden olmuştur. Krizin etkileri siyasi istikrarsızlık
ve krize yönelik tedbirlerin yetersiz kalması nedeni ile öngörülenden daha şiddetli
olmuştur. Resmi verilere göre GSYİH, 2010 yılında bir önceki yıla göre %35 oranında
gerilemiş,61 2014 yılında 132 milyar $ olmuştur.62 Ukrayna GSYİH’nın yıllar içinde
değişimi grafikte verilmiştir.
K
R
Grafik 8: GSYİH’nın Yıllara Göre Değişimi (US$)
U
T
A
S
Ayrıca özel tüketim harcamaları da ülkede reel ücretlerin düşüşü, işsizliğin artması, kredi
hacminin daralması ve ülkenin para birimi olan Grivna’nın değer kaybetmesi sonucunda
daralmaktadır. Özelleştirme ve yabancı sermaye diğer eski komünist ülkelere göre yavaş
gelişmiştir. 1990’larda üretimdeki düşüşler ve neticesinde yaşanan ekonomik küçülme
ve beraberindeki hiper enflasyon süreci, nüfusun büyük bölümünün yaşam standardını
düşürmüştür. Yoksulluk yaygın olmakla birlikte başta Kiev ve diğer büyük kentlerde
yaşayan nüfusun küçük bir bölümü refah artışı sağlamış, “yeni zengin” bir kesim
oluşmuştur. Söz konusu kesim ve fakirler arasındaki gelir farkı giderek açılmaktadır.63
Ukrayna geniş ve verimli toprakları, zengin maden ve kömür kaynakları, SSCB’den miras
kalan güçlü sanayisi, akademik ve araştırma kadroları, iyi eğitilmiş işgücü ile oldukça
yüksek bir ekonomik potansiyele sahiptir. Fakat devlet kontrolünde olan bu sektörler
büyük değişimler ve ihracat pazarlarının çökmesiyle ekonomi gerilemiştir.
62) Trading Economics, http://www.tradingeconomics.com/ukraine/indicators, 02.02.2016
20.01.2016
2001 yılından 2002 yılına GSMH sabit fiyatlarla % 4,1 oranında artmıştır. 2003 yılında
Ukrayna ekonomisi, dış pazarlardaki olumlu gelişmeler, halkın reel gelirindeki artış
ve yatırım ortamının iyileşme süreci dolayısıyla beklenenin üzerinde bir performans
sergilemiş ve GSMH büyümesi % 8,5 olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılında Ukrayna
ekonomisi iç talebin artması ile genel olarak dünya ekonomilerinde yaşanan iyileşme
nedeniyle yüksek performansını artırarak devam ettirmiş ve % 12 ile tarihinin en
yüksek büyüme oranına ulaşmıştır. Küresel ekonomik kriz ve iç siyasi karışıklıklar
nedeniyle Ukrayna 2009 yılında % -15 küçülme oranı ile dip yapmıştır.64 Ancak
takip eden yıllarda kendini toparlayarak yeniden % 5 seviyesinin üzerine ulaşmıştır.
GSYİH’daki artış hızı grafikte verilmiştir.
K
R
U
T
A
S
Grafik 9: GSYHİ Artış Hızı (%)
Rusya’yla yaşanan doğalgaz krizi nedeniyle ekonomik anlamda sorunlar yaşayan
Ukrayna’da, Yanukoviç hükümetinin Rusya ile bu konuda anlaşması ve devlet
kontrolündeki gaz şirketi Naftogaz’ın Rusya’dan yapılan doğalgaz ithalatında ödeme
sıkıntılarını atlatmış olması bu konuda endişeleri gidermiştir. Krizle eşzamanlı
olarak dış ticaret hacminde çok büyük daralma gerçekleşmiştir. Krizin etkileri siyasi
istikrarsızlık ve krize yönelik tedbirlerin yetersiz kalması nedeni ile öngörülenden
daha şiddetli olmuştur. Küresel krizin etkisiyle 2008 yılında büyüme oranında ciddi
düşüş yaşamış, 2009 yılında ise % -15 oranında bir küçülme yaşamıştır. 2011 yılında
büyüme oranı %5,2 olarak gerçekleştirilmiştir. 2012 yılına gelindiğinde ise; sanayi
20.01.2016
K
üretimindeki düşüşün de etkisiyle büyüme oranı % 0,2’ye65, 2014 yılında ise % -6,8’e
düşmüştür. 2011 yılında % 5,2 oranında bir büyümeye ulaşmışken bu oran 2014
yılında %-6,866, 2015 yılında ise %-7,2 olmuştur.67 Dışsal göstergelerin ılımlı seyrine
rağmen EIU öngörülerine göre Ukrayna’nın %1,8 oranında büyümesi beklenmektedir.
Ülkenin 2014-17 döneminde de yıllık olarak %3 -5 dolayında bir büyüme yaşayacağı
öngörülmektedir. Ukrayna’nın büyüme oranın yıllara göre değişimi grafikte
gösterilmiştir.
K
R
Grafik 10: Büyüme Oranı (%)
U
T
A
S
a) GSYİH’nın Bölgelere ve Sektörlere Dağılım
2013 yılından itibaren BDT ülkeleri ve Çin olmak üzere dış talep oranlarında
artış beklenmektedir. En önemli ticari ortaklardan AB’deki büyümenin de bu
dönemde durağan olmaya devam etmesi ve çelik fiyatlarındaki düşüşün de sürmesi
öngörülmektedir. Ukrayna Haziran 2014’te göreve başlayan cumhurbaşkanı Petro
Poroşenko aynı ay içinde Avrupa Birliği ile ortaklık ve serbest ticaret anlaşması
imzalamıştır. Böylelikle yakın bir gelecekte Ukrayna’nın ekonomik olarak Rusya’dan
uzaklaşıp AB ekonomisine entegre olacağı değerlendirmesi yapılmaktadır.
Bu olumlu gelişmelere bağlı olarak GSYİH’da artış beklenmektedir. Ukrayna GSYİH’na
bölgelerin ve şehirlerin katkıları grafikte verilmiştir.
e.t.:28.01.2016
66) The World Bank, http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG, 30.01.2016
Tablo 10: Ukrayna GSYİH’da Bölgelerin Payları
K
R
U
T
A
S
Ukrayna’nın temel sanayi dalları demir-çelik, enerji, savunma, makine imalat, kimya ve
hafif sanayidir. Ukrayna, eski Sovyet devletleri içinde en sanayileşmiş olanlarındandı.
Ülkenin özellikle doğu ve güney bölgeleri, ağır sanayinin yoğunlaştığı yerlerdir.
Ukrayna ekonomisinin belkemiğini oluşturan metalürji ve kimya sektörünün dışında,
uçak ve diğer motorlu taşıt üretimi gelişmiştir. Avrupa piyasalarında son yıllardaki
durgunluk, Ukrayna metalürji sektörünü son derece olumsuz etkilemiştir. Ukrayna’nın
tarım alanında üretim potansiyeli çok yüksektir. Topraklarının yaklaşık %70’i ekilebilir
arazidir. Avrupa’nın tahıl ambarı olarak bilinen Ukrayna’da özellikle buğday, ayçiçeği,
şeker pancarı ve sebze üretimi yapılmaktadır. Tarımın büyük ölçüde özel işletmelerce
yapılmasına karşılık, toprakların mülkiyeti devlete aittir. Ukrayna’da savunma sanayi
oldukça gelişmiştir ve nüfusun 1/5’i bu sektörde istihdam edilmektedir.68 2011 yılında
e.t.:28.01.2016
K
GSYİH’nın sektörel dağılımına bakıldığında hizmet sektörü %57 ile birinci sırada
sanayi sektörü ise %33,6 oranı ile ikinci sırada gelmektedir. 2012 yılında hizmet
sektörünün oranı % 68,4, sanayi sektörünün oranı ise % 26 olarak gerçekleşmiştir.69
GSYİH’nın sektörel dağılımı grafiklerde verilmiştir.
Grafik 11:Ukrayna GSYİH’nın Sektörel Dağılımı
K
R
Tarım
11,8 %
U
T
A
S
Hizmetler
63 %
b) Kişi Başı Milli Gelir
Sanayi
25,5 %
2005 yılından itibaren ekonomideki büyümeye paralel kişi başı milli gelirde istikrarlı
bir artış gözlemlense de krizin etkisiyle 2006 yılı verilerine geri dönüş olmuştur.
Ukrayna 2012 yılında 7,616 USD’lik kişi başı milli gelir ile tüketim açısından 3. grup
ülkeler arasında yer almıştır.kişi başına düşen milli gelir 2014 yılına gelindiğinde
3000 doların biraz üzerine gerilemiştir.70 Ukrayna’nın kişi başına düşen milli gelirinin
yıllara göre değişimi ve satın alma paritesine göre ülkelerle karşılaştırılması grafiklerde
verilmiştir.
Grafik 12: Kişi Başına Düşen Milli Gelir 2006-2014
69) a.g.e
70) a.g.e
Grafik 13: Satın Alma Paritesine Göre Kişi Başına Düşen Milli Gelir - 2012 (US$)
K
R
U
T
A
S
c) Enflasyon
Küresel krizin etkisiyle 2008 yılında patlama yapan enflasyon oranı 2009 yılından
itibaren düşmeye başlamıştır. 2011 yılında % 9,3 olan enflasyon oranı, 2012 yılında %
6 civarında olmuştur. 71 2015 yılı enflasyonu % 43,3 olarak gerçekleşmiştir.72 Enflasyon
oranın yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.
Grafik 14: Enflasyon Oranın Yıllara Göre Değişimi
71)netrnational Monetary Fund. https://www.imf.org/external/country/ukr/, 02.02.2016.
72)Trading Economics, http://www.tradingeconomics.com/ukraine/indicators, 02.02.2016
K
d) Para Biriminin Gücü
2005-2008 yılları arasında sabit bir seyir izleyen döviz kuru küresel kriz sebebiyle
hükümetin yaptığı müdahalelere rağmen 7.80 seviyesine kadar çıkış göstermiştir.73
USD’nin Grivna karşısındaki gücünün yıllara göre değişimi grafikte gösterilmiştir.
K
R
Grafik 15: USD’nin Grivna Karşısındaki Gücü
U
T
A
S
e) Dış Ticaret Politikası
Ukrayna, 16 Mayıs 2008 tarihinde Dünya Ticaret Örgütü’ne (DTÖ) üye olmuştur.
Ukrayna’nın AB ile imzaladığı Ortaklık Anlaşması çerçevesinde AB ile Serbest
Ticaret Anlaşması imzalanmasına yönelik görüşmeler devam etmektedir. Mevzuat
değişiklikleri, bazı lisans zorlukları, ürün kotaları, gümrük vergilerinin yüksekliği ve
ithalatta alınan KDV Ukrayna’ya yapılan ihracatı olumsuz etkilemektedir. Bununla
birlikte 2005 yılında yürürlüğe giren “Gümrük Tarifesinde Değişiklik Yapılmasına
İlişkin Kanun’a göre Ukrayna’da üretilmeyen bazı tekstil ürünleri, ayakkabı, gıda, bazı
ev aletleri, televizyon ekranları ile cep telefonlarının gümrük vergilerinde %50-100’ü
aşan oranlarda indirim gerçekleştirilmiştir.
2008 yılında DTÖ üyeliği sonrasında Ukrayna’nın tarım ürünlerindeki ortalama
gümrük vergisi oranı %13,8’den %11,16’ya düşmüştür. Aynı oran sanayi ürünlerinde
ortalama %4,4’ten %4,85’e çekilmiştir. Petrol ürünlerinde ithal vergisi oranları geçmişte
yüksek iken, 2005 yılında yaşanan yakıt darboğazı sonucunda benzin ve dizel yakıt
türlerindeki vergiler kaldırılmıştır.74
73) Inetrnational Monetary Fund. https://www.imf.org/external/country/ukr/, 02.02.2016.
74) Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı, http://www.oka.org.tr/Documents/Ukrayna_Ulke_Raporu.pdf,
01.02.2016
2009 yılına kadar istikrarlı bir şekilde artan Ukrayna’nın dış ticareti, küresel kriz nedeniyle
2009 yılında büyük daralma yaşamıştır. 2009 yılında bir önceki yıla göre ülkenin ihracatı
% 41, ithalatı % 47 oranında küçülmüştür. Tahminlere göre Ukrayna’nın ancak 2015
yılında 2008 yılı rakamlarına ulaşacağı beklenmektedir.
Ukrayna dış ticaret rakamlarını oluşturan veriler incelendiğinde 2009 yılında 40 milyar
dolara yaklaşan ihracat rakamları 2010 yılında 51 milyar doları aşarken ithalatında
2009’daki 45 milyar dolar değeri 2010 yılında 60 milyar doları geçmiştir.
K
R
f) Dış Ticaret İşlemleri
2012 yılı itibariyle Ukrayna’nın toplam dış ticaret hacminin 153,3 milyar dolara ulaştığı
görülmektedir. Buna göre Ukrayna’nın ihracatı 2012 yılında 68,7 milyar dolar, 2013
yılında 59,19 milyar dolar, 2014 yılında ise 50,77 milyar dolara gerilemiştir. İthalatı
ise 2012 yılında 84,6 milyar dolar, 2013 yılında 81,16 milyar dolar, 2014 yılında ise
58,2 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.75 Ukrayna dış ticaret açığı veren bir ülkedir.
Ukrayna’nın dış ticaret dengesini Rusya ve eski Sovyet Cumhuriyetleri’nden ithal ettiği
yakıt ve enerji kaynakları belirlemektedir.76 Ukrayna’nın 2011 yılı dış ticaret dengesi
U
T
A
S
Tablo 11: Dış Ticaret Göstergeleri (Milyon USD) :
Yıllar
2006
2007
2008
2009
2010
2011* 2012*
İhracat
38,4
49,3
67,0
39,7
51,4
73,9
77,1
İthalat
45,0
60,6
85,4
45,4
60,7
59,9
60,5
Hacim
93,4
109,9
152,4
86,1
112,1
133,8
137,6
Denge
- 6,6
- 11,3
- 17,6
- 5,7
- 9,3
-14,0
-16,6
* Tahmini
2009 yılına kadar istikrarlı bir şekilde artan Ukrayna’nın dış ticareti, küresel kriz nedeniyle
2009 yılında büyük daralma yaşamıştır. 2009 yılında bir önceki yıla göre ülkenin ihracatı
%41, ithalatı %47 oranında küçülmüştür. Tahminlere göre Ukrayna’nın ancak 2015 yılında
2008 yılı rakamlarına ulaşacağı beklenmektedir.77
e.t.:28.01.2016
77) Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı Ukrayna Ülke Raporu. http://www.oka.org.tr/Documents/Ukrayna_
K
Ukrayna BDT ülkeleri dışındaki ticaretinde dış ticaret fazlası vermektedir. Ülkenin başlıca
ihracat kaynağı demir ve çeliktir. Bu nedenle ülke ihracatı çelik fiyatlarındaki değişimlere
bağlı olarak etkilenmektedir. Ukrayna’nın başlıca ihraç ürünleri; demir-çelik ve bunlardan
mamul eşya, kömür, metal cevherleri, kimyasal maddeler, gübre ve gübre hammaddeleri,
şeker, ayçiçeği ve ham ayçiçeği yağı, et ve demir dışı metaller. 78 Başlıca ithalat ürünleri
ise; petrol, petrol türevleri ve doğalgaz, elektrikli olmayan makine ve cihazlar, motorlu
kara taşıtları, tarım makineleri ve cihazlar, ses ve görüntü cihazları, ev ve mutfak eşyası gibi
elektrikli dayanıklı tüketim mallarıdır.
K
R
Ukrayna’nın dış ticareti ülke grupları çerçevesinde incelendiğinde, ithalatında en fazla payın
% 43 ile BDT ülkelerine ait olduğu görülmektedir. BDT ülkelerini sırasıyla % 37 ile Avrupa,
%14 ile Asya ve %3 ile Amerika izlemektedir. Ukrayna’nın en fazla ithalat yaptığı ülkelere
bakıldığında ise; aynı ihracat gibi ilk sırayı 27,4 milyon dolar ile Rusya Federasyonu’nun
aldığı onu 7,9 milyon dolar ile Çin’in takip ettiği ve Almanya’nın 6,8 milyon dolar ile üçüncü
sırada yer aldığı görülmektedir. Türkiye ise; Ukrayna’nın en fazla ithalat yaptığı 7.ülkedir.
Bu sıralama ülkemizin Ukrayna’nın en önemli tedarikçileri arasında olduğunun en açık
göstergesidir. 79
U
T
A
S
Tablo 12: Ukrayna İthalatında Başlıca Ülkeler (1.000 $)
ÜLKE İSMİ
2012
2011
RUSYA FEDERASYONU
ÇİN HALK CUMHURİYETİ
ALMANYA
BEYAZ RUSYA
POLONYA
ABD
İTALYA
TÜRKİYE
FRANSA
27.418.296
7.899.639
6.807.143
5.068.567
3.567.096
2.905.214
2.234.550
1.829.206
1.664.414
29.132.019
6.267.973
6.865.659
4.211.751
3.183.347
2.591.169
2.005.760
1.729.760
1.501.459
2010
22.198.006
4.700.394
4.603.082
2.567.589
2.788.810
1.766.758
1.390.272
1.260.423
1.106.658
Ukrayna’nın ihracat yaptığı başlıca ülkeler; Rusya Federasyonu, Türkiye, Mısır, İsviçre
ve Virgin Adalarıdır. İhracatın yaklaşık % 25’ini Rusya Federasyonu’na gerçekleştiren
Ukrayna adı geçen ülkeye, 2012 yılında 17,4 milyon dolar ihracat gerçekleştirmiştir. Ülke
grupları çerçevesinde ihracatta ise, ilk sırayı % 33 ile yine BDT ülkeleri almakta, bunu
sırasıyla %31 ile Avrupa, % 21 ile Asya ve % 6 ile Amerika izlemektedir. Ukrayna’nın 2006
yılındaki ihracatı 38,4 milyon Dolar’dan 2012 yılında 68,7 milyon dolara yükselmiştir.
İthalatı ise; 2009 yılı krizi dışında son 7 yılda sürekli artarak 2006 yılında 45 milyon
78) Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı Ukrayna Ülke Raporu. http://www.oka.org.tr/Documents/Ukrayna_
Ulke_Raporu.pdf, 01.02.2106.
20.01.2016
dolar iken, 2012 yılında 84,6 milyon Dolar’a kadar yükselmiştir. Ukrayna’nın İhraç
Ettiği Başlıca Ürünler arasında; ilk 3 sırayı İşlenmiş veya Yarı İşlenmiş Demir Çelik,
Ayçiçeği, Aspir, Pamuk, Tohumu Yağları ve Mısır yer almaktadır.
Ukrayna’nın dış ticaretine ülkeler bazında bakıldığında, Rusya Federasyonu’nun
diğer ülkelere göre oldukça önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir. Bu durumun
nedeni, önemli bir doğal gaz ve petrol ithalatçısı olması, bu ithalatın da önemli bir
kısmının Rusya’dan yapılmasıdır. 2009 yılında Rusya’dan yapılan 13,2 milyar dolarlık
ithalatın 7 milyar dolarlık kısmını ham petrol ve doğal gaz ithalatı oluşturmaktadır.
Bu değerlere 2012 yılı için bakıldığında Rusya’dan yapılan ithalat 27 milyar doları
bulurken ham petrol ve doğal gaz ithalatı 17 milyar dolara yaklaşmıştır.80
U
T
A
S
K
R
Tablo 13: Ukrayna’nın Dış Ticaretinde Başlıca Ülkeler (1,000 Dolar)81
ÜLKE İSMİ
2012
2011
2010
RUSYA
FEDERASYONU
17.631.749
19.820.025
TÜRKİYE
4.394.199
4.812.060
MISIR
2.898.299
1.335.651
POLONYA
2.576.195
2.794.085
İTALYA
2.480.017
3.039.541
2.412.348
KAZAKİSTAN
2.459.251
1.858.252
1.300.505
HİNDİSTAN
2.290.932
2.265.303
1.426.117
BEYAZ RUSYA
2.251.118
1.922.514
1.899.198
13.431.881
3.832.744
1.327.994
1.787.225
g) Çalışma ve İş Gücü
2015 yılı itibariyle Ukrayna’nın nüfusu 42,9 milyondur. Nüfusun %73’ü Ukraynalı,
%22’si Rus, %5’i ise Beyaz Ruslardan oluşmaktadır.82 Ukrayna en fazla işgücüne sahip
ülkelerden birdir.83 Ukrayna işgücü sayısının diğer ülkelerle karşılaştırılması grafikte
verilmiştir.
20.01.2016.
e.t.:28.01.2016
K
Grafik 16: İşgücü Sayısı (Milyon –Kişi)
K
R
U
T
A
S
Ukrayna, 11,100 USD’lık çalışan başına düşen GSYİH ile orta alt grup içerisinde yer
alan bir ülkedir. Satın alma paritesine göre çalışan başına düşen GSYİH miktarı kişi
başına milli gelirin neredeyse iki katına karşılık gelmektedir. Seçilmiş ülkelerde çalışan
başına düşen GSYİH grafikte verilmiştir.
Grafik 17: Satın alma Paritesine Göre Çalışan başına düşen GSYİH (bin USD)
Ukrayna’da krizin de etkisi ile 2010 yılı sonu itibariyle işsizlik % 8,1 olan işsizlik seviyesi
2011 yılında % 7,9, 2012 yılında % 7,5, 2013 2013 yılında %7,2, 2014 yılında 9,3 olarak
gerçekleşmiştir. 2015 yılında işsizlik oranı %9,4 olarak açıklanmıştır. 2015 verilerine göre
Ukrayna’da işsiz sayısı 491 bin kişidir.84 Resmi verilere göre, Ukrayna dünyada işsizliğin en
fazla olduğu 107’nci ülkedir.85 Ukrayna’da işsizlik oranının yıllara göre değişimi grafikte
verilmiştir.
e.t.:28.01.2016
Grafik 18: İşsizlik Oranının Yıllara Göre Değişimi (%)
K
R
U
T
A
S
2000 yılında büyük gelişmeler kaydeden Ukrayna ekonomisinde, halkın fakirlik
problemi önemli bir sorun olarak yerini korumaktadır. Ülke genelinde yoksulluk
sınırının altındaki nüfus 2010 yılı itibariyle %24,1’dir. 2014 yılı itibariyle ülke genelinde
işgücü sayısının 19,92 Milyon olduğu tahmin edilmektedir. İyi eğitimli ve kaliteli iş
gücü ülkenin değişen yapısı çerçevesinde gerekli işgücüne cevap verememektedir.
İşsizliğin özellikle genç nüfus içerisinde daha yüksek olduğu gözlemlenmektedir.86
Batı Avrupa ülkeleri “işe gelmeme” sorunundan yakınırken, ILO (Uluslararası
Çalışma Örgütü) raporlarına göre Doğu Avrupa ülkelerinde “ hasta olanın dahi işe
gelmesi” durumu yaşanmaktadır. Çalışanlar işimi kaybederim korkusuyla hasta dahi
olsalar işlerini aksatmıyordu. Üstelik bu
çaba devletin verdiği aylık 15-20 dolarlık
düşük maaş için değil, başvurulardan
alınacak “bahşiş veya rüşvet” uğrunaydı.
Bu facia sadece Moldovya, Kırgızistan,
Ermenistan gibi yoksul ülkelerde
değil, Macaristan, Çek Cumhuriyeti,
Polonya, Litvanya, Ukrayna gibi görece
daha iyi ve Avrupa’ya yakın ülkelerde
de yaşanmaktaydı.87 Ukrayna’da işsiz
nüfusun sayısındaki değişim grafikte
verilmiştir.
87) Kılıç, B. (2003) Kapitalistleşen AVRUPA Bölgesi Eski Sosyalist Ülkelerinin Sağlık Düzeyi Göstergeleri.
TOPLUM Ve Hekim. Mayıs-Haziran 2003. Cilt 18. Sayı 3, ss: 217-231
K
Grafik 19: İşsiz Nüfusun Yıllara Göre Değişimi
K
R
U
T
A
S
Ukrayna’da işgücünün sektörel dağılımında bakıldığında 2011 yılı itibariyle ülkede
çalışanların %65,7’sinin hizmet sektöründe, % 18,5’nin ise sanayi sektöründe çalıştığı
görülmektedir. Tarım sektöründe çalışanların oranı ise %15,8’dir. Ukrayna işgücünün
sektörel dağılımı grafikte verilmiştir.
Grafik 20: İşgücünün Sektörel Dağılımı, 2011
h) Ortalama Ücret ve Haftalık Azami Çalışma Süresi
2010 yılı itibariyle Ukrayna’da ortalama ücret 2.246 Grivnya’dır (yaklaşık 283 ABD
Doları). 2010 yılında ülkedeki reel ücret artışı bir önceki yıla %19,4 seviyesinde
gerçekleşmiştir.88 Satın alma gücü paritesine göre 12 aylık bir çalışanın aylık ücreti 5,230
e.t.:28.01.2016
USD seviyesindedir. Ülkede 2014 yılı verilerine göre 15.801 çalışan bulunmaktadır.
İşgücüne katılım oranı 2014 yılı verilerine göre % 62,5’tir.89 Ukrayna’da yıllık bazda
brüt asgari ücretin bazı ülkelerle karşılaştırılması grafikte verilmiştir.
Grafik 21: Yıllık Brüt Asgari Ücret (Satın alma paritesine göre $)
K
R
U
T
A
S
Ukrayna’da haftalık azami çalışma süresi birçok ülkede olduğu gibi 40 saattir.
Ukrayna’da haftalık azami çalışma süresinin bazı ülkelerle karşılaştırılması grafikte
verilmiştir.
Grafik 22: Haftalık Azami çalışma Süresi (saat)
K
i) Sosyo Ekonomik Gruplar
Resmi verilere göre Ukrayna ekonomisinde 1988’den bu yana en zengin olarak
adlandırılan %20’lik grup, toplam gelirden aldığı payını %33’den %37’e çıkarmıştır. 2004
ve 2007 arasında gelir dağılımında önemli bir değişiklik olmadığı gözlemlenmektedir.90
Sosyo-ekonomik grupların toplam gelirden aldıkları pay grafikte gösterilmiştir.
K
R
Grafik 23: Sosyo-ekonomik Grupların Toplam Gelirden Aldıkları Pay
U
T
A
S
j) Harcanabilir Gelir
2004-2008 arasında kişi başı
harcanabilir gelirde 2,400
USD seviyeleri görülmesine
karşın, küresel krizin de
etkisiyle harcanabilir gelirde
düşüş sürmektedir.91 Kişi başı
harcanabilir gelirin yıllara göre
90) The World Bank http://www.worldometers.info/world-population/population-by-country/, 02.02.2016
http://countrymeters.info/en/Ukraine, 01.02.2016
Grafik 24: Satın Alma Paritesine Göre Kişi başı Harcanabilir Gelir ($)
K
R
U
T
A
S
2009 istatistiklerine göre, tüketiciler harcanabilir gelirlerinin %53’ünü gıdaya ayırırken,
sağlık sektörü harcamaları sadece % 2’nin altında kalmaktadır.92 Kişi başı harcanabilir
gelirin dağılımı grafikte gösterilmiştir.
Grafik 25: Kişi başına Harcanabilir Gelirin Dağılımı
Kiev, Dinipropetrovsk, Donetsk ve Odessa’da perakende harcama hacminin % 66’si
yaratılmaktadır.93 Bu şehir ve bölgelerde yaşayan kişilerin yaptığı sağlık harcamalarının
da diğer bölgelerden daha yüksek olduğu tahmin edilmektedir. Dolayısıyla bu bölgeler
sağlık hizmetleri açısında da cazibe merkezi oluşturmaktadır.
92) a.g.e.
K
Grafik 26: Şehirlerin Harcama Hacimleri
K
R
U
T
A
S
k) Yabancı Sermaye
Doğrudan yabancı sermaye çekilmesi konusu Ukrayna’nın öncelikli politikaları
arasında olmasına rağmen, ülkenin yüzölçümü ve nüfusu göz önüne alındığında
bugüne kadar gerçekleşen toplam yabancı yatırımın düşük seviyelerde kaldığı ve
gerçek potansiyeli yansıtmadığı görülmektedir. SSCB’nin yıkılmasından sonraki 10
yılda Ukrayna, Orta ve Doğu Avrupa’ya giren yabancı yatırımın sadece yüzde 3’ünü
çekebilmiştir.
Ukrayna’da yabancı yatırım istatistikleri 1994 yılından itibaren takip edilmektedir. O
dönemde Orta Avrupa’da ortalama olarak bir ülkeye giren yabancı yatırım o ülkenin
GSYİH’sinin yüzde 4’ü civarındayken, Ukrayna’da bu oran yüzde 1,5 – 2 civarında
seyretmiştir. Ukrayna’ya doğrudan yabancı yatırım girişi, 2002 yılında % 34,7,
2003 yılında % 29,4, 2004 yılında ise
% 22,9 oranında artmış ve toplam
yabancı yatırım stoku 6,8 milyar dolar
seviyesine yükselmiştir. Toplam stok
ilerleyen yıllarda da artmaya devam
etmiş ve 2006 yılında 16,9 milyar
dolara, 2007 yılında 21,6 milyar dolara,
2008 yılında ise 29,5 milyar dolara
ulaşmıştır. Sonraki yıllarda da yabancı
yatırım hacmindeki artış sürmüş ve
2009 yılında 35,6 milyar dolar olan
yabancı yatırım stoku 2010 yılında 40 milyar dolar olarak istatistiklere geçmiştir.
2011 yılının başında 44,8 milyar dolar olan bu rakam 01 Ocak 2012 tarihi için 49,4
milyar dolar olarak açıklanmıştır. Ukrayna’nın yabancı yatırım hacminin yıllara göre
Grafik 27: Yabancı yatırım Miktarı (Milyar USD)
K
R
U
T
A
S
Yabancı yatırımcılar arasında ilk sırası 12.645 Milyar dolarla Güney Kıbrıs Rum Yönetimi
almaktadır. Güney Kıbrıs Rum Yönetimi menşeli bu yatırımların aslında off-shore hesaplar
yoluyla yapıldığı da bilinen bir gerçektir. Ukrayna ekonomisindeki diğer önemli yabancı
yatırımcı ülkeler sırasıyla Almanya (7,3 milyar), Hollanda (4,8 milyar), Avusturya (3,
milyar), İngiltere (2,5 milyar) ve Rusya (3,5 miyar) olup, özelikle Rusya ekonominin stratejik
sektörlerinde söz sahibi olma amacı gütmektedir.94
Ukrayna’da ekonomik ve ticari faaliyette bulunan yabancı yatırımcılar, Ukrayna
kanunlarında ve Ukrayna’nın uluslararası anlaşmalarında aksi belirtilmedikçe, Ukraynalı
kişilerin sahip olduğu hak ve sorumluluklara sahiptir. Ukrayna’da yabancı sermaye
yatırımları millileştirmeye tabi değildir. Yabancı sermayeli şirket, Ukrayna mevzuatınca
getirilen sınırlamalar dışına çıkmamak koşuluyla, şirket statüsünde belirtilen amaçlara
uygun olarak tüm faaliyetlerde bulunabilir.95 Ukrayna’daki yabancı sermaye yatırımların
sektörel dağılımında en büyük pay 530 milyon dolar ile gıda sanayi ve 457 milyon dolar ile
dahili ticaret gelmektedir.96
FileAction/2593, 01.02.2016 .
K
Ukrayna kanunları uyarınca kurulan ve kuruluş sermayesinde yabancı yatırım payı
en az % 10 olan hukuki şekillerdeki şirket ve yabancı yatırımlar “yabancı sermaye
yatıırmı” olarak sayılmaktadır. Yabancı yatırımcılar, aksi belirtilmedikçe Ukraynalı
kişilerin sahip olduğu hak ve sorumluluklara sahiptir.
3. Türkiye İle Ticaret
K
R
2012 yılında Türkiye-Ukrayna arasındaki dış ticaret hacmi 6,2 milyar dolar olarak
gerçekleşerek bir önceki yılda ulaşılan 6,5 milyar doların gerisinde kalmıştır. Bu
dönemde Türkiye’nin Ukrayna’ya ihracatı bir önceki yıla artış göstererek 1,83
milyar dolar olmuş ithalat ise bu dönemde düşüş göstererek 4,3 milyar dolar olarak
gerçekleşmiştir. 2012 yılında Türkiye’nin verdiği dış ticaret açığı ise önceki yıla göre
%16’lık bir düşüş göstererek 2,5 milyar dolar olmuştur.
U
T
A
S
2011 yılında ise Türkiye-Ukrayna arasındaki ticaret hacmi 6,5 milyar dolar seviyesini
aşarken ithalat bu dönemde 4,8 milyar dolar, ihracat 1,7 milyar dolar olmuştur.
İthalatın ihracatı karşılama oranı %35 seviyelerindedir.
2008 yılında 8,2 milyar dolar düzeyine ulaşan Türkiye-Ukrayna ticaret hacmi, 2011
yılında dünya genelinde yaşanan mali krizin etkisi ile 2009 yılında bir önceki yılın aynı
dönemine göre yarı yarıya düşmüş ve 4,1 milyar dolar olmuştur.
1991 yılında Sovyetler Birliği’nin
dağılmasının ardından bağımsızlığını
ilan eden Ukrayna’yı ilk tanıyan
ülkeler arasında yer alan Türkiye,
ekonomik açıdan bu ülkeye verdiği
önemi ve önceliği bağımsızlıktan
itibaren yoğun şekilde devam eden
özel sektör temaslarıyla açıkça
göstermiştir.
Ukrayna ile olan ticaretimizde, dış ticaret dengesi sürekli ülkemiz aleyhinde
gerçekleşmektedir. Bunun temel nedeni ülkemizin Ukrayna’dan ağırlıklı olarak
hammadde ithal etmesidir. 2000 yılında ihracatımızda 21’inci sırada yer alan Ukrayna,
2007 yılında 17’inci sıraya yerleşmesine rağmen. 2009 yılında ise tekrar 26ıncı sıraya
gerilemiş, 2011 yılında 20’inci sıraya yükselmiştir. İthalatımızda ise 2000 yılında
16’ıncı sırada iken 2007 yılında 10, 2009 yılında ise aynı konumu korumayı başarmış,
2011 yılında 12’inci sıraya gerilemiştir.97 Türkiye Ukrayna dış ticaretine ilişkin veriler
tabloda gösterilmiştir.
Tablo 14: Türkiye – Ukrayna Arasındaki Karşılıklı Ticaret Verileri (1.000 $)98
Yıl
İhracat
İhracat
Değişim
İthalat
İthalat
Değişim
Hacim
Denge
2009
1.033.449
-52,80%
3.156.659
-48,30%
4.190.108
-2.123.211
2010
1.260.423
22,00%
3.832.744
21,40%
5.093.167
-2.572.321
2011
1.729.760
37,20%
4.812.060
25,60%
6.541.820
-3.082.300
2012
1.829.195
5,70%
4.394.200
-8,70%
6.223.395
-2.565.005
2013
1.997.723
9,20%
4.092.303
-6,90%
6.090.026
-2.094.580
U
T
A
S
K
R
Ukrayna başlangıçta Türkiye’den ağırlıklı olarak motorlu kara taşıtları ve diğer taşıtları
alırken daha sonra plastik ve plastikten eşyalar, kazan makine ve cihazlar, demir çelik
eşya almaya başlamıştır. Türkiye ise Ukrayna’dan demir çelik olmak üzere mineral
yakıtlar ve yağları, gübreler, ağaç ve ağaç mamülleri ithal etmektedir. Ukrayna’nın
Türkiye’den İthal Ettiği ürünler ve Türkiye’ye ihraç ettiği ürünler garfikte verilmiştir.
Grafik 28: Ukrayna’nın Türkiye’den İthal Ettiği ürünler ve İhraç Ettiği Ürünler
97) Türkiye İstatistik Kurumu (2013). Dış Ticaret İstatistikleri-2013. Türkiye İstatistik Kurumu, Türkiye
İstatistik Kurumu Matbaası.
98) a.g.e.
K
Türkiye ile Ukrayna Arasında İmzalanan Yürürlükteki Anlaşma ve Protokoller
Antlaşmanın Adı
Ticari İlişkilerin Geliştirilmesine Dair Protokol
İş Konseyi Kurulmasına Dair Anlaşma
K
R
Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması
Teknik, Bilimsel ve Ekonomik İşbirliği Protokolü (Tarım Bakanlıkları arasında)
Enerji İşbirliği Anlaşması
Turizm Alanında İşbirliği Anlaşması
Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Anlaşması
Karma Ekonomik Komisyonu I. Dönem Toplantısı Protokolü
U
T
A
S
TSE ve Ukrayna Devlet Standardizasyon Metroloji ve Belgelendirme Komitesi
Arasında İşbirliği Anlaşması
Veterinerlik Alanında İşbirliği Anlaşması
Ticari Deniz Taşımacılığı Anlaşması
Hava Taşımacılığına İlişkin Protokol
Hava Taşımacılığı Anlaşması
Gümrük İşbirliği ve Karşılıklı İdari Yardıma İlişkin Anlaşma
Gümrük Müsteşarlığı ile Ukrayna Devlet Gümrük Komitesi arasında Protokol
Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması
Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması
20 milyon Dolar’lık Türk Eximbank Kredi Anlaşması
Türkiye-Ukrayna Ortak Bildirisi (Cumhurbaşkanları arasında)
Ticari ve Ekonomik İşbirliği Komisyonu II. Dönem Toplantısı Protokolü
Ticari ve Ekonomik İşbirliği Komisyonu III. Dönem Toplantısı Protokolü
Ticari ve Ekonomik İşbirliği Komisyonu IV. Dönem Toplantısı Protokolü
Ticari ve Ekonomik İşbirliği Komisyonu V. Dönem Toplantısı Protokolü
Ticari ve Ekonomik İşbirliği Komisyonu VI. Dönem Toplantısı Protokolü
Ticari ve Ekonomik İşbirliği Komisyonu VII. Dönem Toplantısı Protokolü
Ticari ve Ekonomik İşbirliği Komisyonu VIII. Dönem Toplantısı Protokolü
Ticari ve Ekonomik İşbirliği Komisyonu IX. Dönem Toplantısı Protokolü
Tren-Feri Hattı Anlaşması
Bitki Koruma ve Bitki Karantina Alanında İşbirliği Anlaşması
Balıkçılık Sektöründe İşbirliğine Dair Anlaşma
Vatandaşların Karşılıklı Seyahatlerine İlişkin Usullere Dair Anlaşma
Ticari ve Ekonomik İşbirliği Komisyonu VI. Dönem Toplantısı Protokolü
4. Pazar İle İlgili Bilgiler
Ukrayna iş dünyası kişisel ilişkiler üzerine kurulmuştur. Hukuki altyapının henüz
tam olarak yerleştirilemediği bir ekonomide, iş ilişkilerinin kalitesi ve derinliği pazara
girişin anahtarı olarak görülmektedir.
K
R
Yerel bir ortakla çalışmak pazara girişte önem arz etmektedir. Pazarda hali hazırda
Türk firmaları faaliyette bulunmaktadır. Gerekli ilişkileri kurmuş ve pazarı tanıyan
Türk firmalarıyla çalışılması pazara girişte kullanılabilecek etkili bir yöntemdir. Ülke
çapında dağıtım yapan firmalar yalnız Kiev de değil Dnipropetrovsk, Donetsk, Lviv,
Odessa, Zaporizhzhya ve Kharviv şehirlerinde de bulunmaktadır.
U
T
A
S
Sağlık sektöründe faaliyet gösteren Türk firmalarının Ukrayna pazarına daha ciddi
şekilde yönelmeleri, ofis ya da sağlık kuruluşu açarak veya Ukraynalı firmalarla ortak
yatırıma giderek bunu gerçekleştirmeleri her iki ülke çıkarları açısından önemlidir.
5. İki Ülke Arasında Ticarette Yaşanan Sorunlar
Türkiye ile Ukrayna arasındaki ticari ve ekonomik ilişkilerde yaşanan sorunların temelinde
de çoğunlukla Ukrayna’nın planlı ekonomiden pazar ekonomisine geçiş sürecinde yaşamakta
olduğu sıkıntılar ve dolayısıyla da ülkedeki yatırım ortamının küresel ekonominin değişen
şartlarına ve ihtiyaçlarına karşılık verememesi yatmaktadır. Çeşitli uluslararası ekonomik
araştırma kuruluşlarınca yapılan çalışmalarda Ukrayna “iş yapmanın kolaylığı” açısından
oldukça gerilerde yer almaktadır. Ukrayna eski SSCB coğrafyasında iş yapma koşullarının
en zor olduğu ülkelerden birisi olduğu unutulmamalıdır. Bunun başlıca nedeni ise ülkedeki
siyasi istikrarsızlık ve iktisadi faaliyetin yasal altyapısının zayıflığıdır.
Türk firmalarının Ukrayna ile ticarette karşılaştıkları en önemli sorunlardan biri
standardizasyon konusudur. “Türk Standartları Enstitüsü (TSE) ve Ukrayna Devlet
Standardizasyon, Metroloji ve Belgelendirme Kuruluşu Arasında İşbirliği Anlaşması”
ile “Türk Standartları Enstitüsü ve Ukrayna Devlet Standardizasyon, Metroloji ve
Belgelendirme Kuruluşu Arasında Belgelendirme Çalışması Sonuçlarının Karşılıklı
Tanınması Alanında İşbirliği Anlaşması” imzalanmıştır. Bu anlaşmaların hükümleri
uyarınca, uzman heyetlerin karşılıklı olarak gönderilmesi ve her iki tarafın belgelendirme
kuruluşlarının ve deney laboratuvarlarının karşılıklı olarak akredite edilmesi gerekmektedir.
Ancak bu konuda ortak bir standardizasyon belirlenemediğinden keyfi uygulamalara
sıklıkla karşılaşılmaktadır.
K
İkinci önemli sorun Ukrayna devletinin ihracatçılara KDV iadesi yapması hususunda
yaşanmaktadır. KDV alacaklarının tahsili oldukça güç bir süreç olup, bu konuda da
keyfi bir takım uygulamalar bulunmaktadır. Yaşanmakta olan zorluklar, firmalar
tarafından KDV alacakları bankalar veya aracı kuruluşlara belli bir iskonto karşılığında
devredilmesine neden olmaktadır.
K
R
Üçüncü önemli sorun Ukrayna’da vergi ve dış ticaret mevzuatında çok sık değişiklik
yapılması, firmalarımızın ticari işlemlerinde belirsizlik yaratmakta ve finansman
açısından sıkıntı yaşamasına neden olmaktadır.
Dördüncü önemli sorun, Ukrayna’da özellikle gıda sanayii sektöründe faaliyette
bulunan küçük ve orta ölçekli imalatçı firmalarımız, yerel yönetimler ile Sağlık
Bakanlığı’nın alışılmışın dışında sıklıkla yaptıkları denetimler nedeniyle zaman zaman
çalışmalarını durdurma noktasına gelmesidir.
U
T
A
S
Beşinci önemli sorun, Türk firmalarının ihtiyaç duydukları personeli Türkiye’den
veya diğer bir ülkeden getirmek istemesi durumunda, vize, ikamet ve çalışma izni
konularında bürokratik güçlükler çıkarılmadır.
Altıncı önemli sorun, fuarlar ve diğer temaslar esnasında ihracatçı Türk firmalarının
resmi çalışma talep ve isteklerine rağmen Ukrayna’daki firmaların resmi yolu tercih
etmemesidir.99
6. İşbirliği İmkânları
Ukrayna’nın büyük bir pazar olarak önemi göz önüne alındığında, Türk firmalarının
bu ülke ile sadece ticari ilişkilerini sürdürmesi yerine ekonomik ilişkilere de ağırlık
vererek Ukrayna’da yatırıma yönelmeleri, ikili ilişkilerimizin geleceği açısından çok
önemlidir.
Ukrayna, makine imalatı ve bilimsel araştırma konusunda ciddi bir potansiyele sahiptir.
Know-how, gelişmiş teknolojik ekipman ve bilgi teknolojileri konusunda ülkede
gelişmiş bir altyapı söz konusudur. Bu alanda işbirliği yapılması faydalı olacaktır.100
İki ülke arasındaki teknik ve bilimsel işbirliğinin geliştirilmesi, uzun dönemde ticari ve
ekonomik ilişkilerimize çok büyük katkıda bulunacaktır.
20.01.2016.
100) Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK), 2012 Ukrayna Ülke Bülteni, https://www.deik.org.tr/
Contents/FileAction/2593, 01.02.2016.
Ukrayna kayıt dışı ekonominin en fazla gözlendiği ülkeler arasında gelmektedir. Bu
nedenle de firmalarımız kayıt dışılığa sürüklenmek istenmektedir. Bunun ilk ayağı
gümrüklerde başlamaktadır. Oldukça caydırıcı yollar bu amaçla resmi görevlilerce
kullanılmaktadır. Firmalarımızın bu konuda da sabırlı olmaları uzun vadede kendi
faydalarına olacak bir husustur. Zira bir kez bu yola girildiğinde o an işin çözüldüğü
yanılgısına girilmesi bir süre sonra geçmişe yönelik evrakların ortaya çıkarılması
ile yerini karamsarlığa bırakmaktadır. Ukrayna tarafından kayıt dışılıkla mücadele
adına, ilk mücadele edilen firmalar da bu konuda faaliyet gösteren yabancı firmalar
olmaktadır. Bu nedenle, kayıt dışı faaliyetler ilk etapta karlı gibi görünse de kısa bir
süre sonra firmalarımıza büyük zararlar verebilmektedir. Bir takım firmaların bu
nedenle tüm varlıklarını kaybettikleri de bilinmektedir.
K
R
U
T
A
S
7. Turizm
Ukrayna’nın
doğal
ormanlar,
mineral sular, tedavi çamuru,
akarsular, göller ve deniz kıyısının
bulunduğu bütün bölgeleri, turizm
için değişik imkanlar sunmaktadır.
Zaporojye, Donetsk, Nikolayev,
Odesa, Herson ve Kırım Özerk
Cumhuriyeti’nin denize yakın
alanlarından oluşan güney bölgesi;
Poltava Bölgesini kapsayan kırsal
bölge turizm imkanları bakımından
en zengin bölgelerdir. Söz konusu
bölgeler turizm, dinlenme tesisleri
ve sağlık hizmetleri alanlarında
yatırım yapmak isteyenler için
dikkatle incelenmesi gereken bölgelerdir. 2003 yılı itibariyle ülkenin doğusunda kimi
“sanatoryum” olarak adlandırılan ve sağlık turizmine yönelik olarak çalışan tesisler
faaliyete geçmiştir.
Ukrayna’ya uluslararası turizm kapsamında 2013 yılında gelen turist sayısı bir önceki
yıla göre % 7,20 oranında artarak 24,6 milyon kişi olmuştur. Ukrayna’dan giden başka
ülkelere giden turist sayısı ise bir önceki yıla göre %10,86 artışla 23,7 milyon kişi
olmuştur.
K
Ukrayna’nın içinde bulunduğu siyasi ve ekonomik krizlere rağmen 2008 ve 2009 yılı
dışında giden turist sayısı hep artmıştır. Bu artış 2010 yılında % 12,4, 2011 yılında
% 15, 2012 yılında % 8,4 ve 2013 yılında % 10,8 olmuştur.101 Ukrayna’ya gelen turist
sayılarının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.
Grafik 29: Gelen- Giden Turist Sayısı (milyon)
K
R
U
T
A
S
Geçmişte Ukrayna ekonomisine büyük katkı sağlayan turizm sektörü, bir taraftan
Ukrayna’daki siyasi kriz, diğer taraftan ülkenin turizm merkezi Kırım’ı Rusya’ya
katılması nedeniyle etkilenmiştir. Ancak Ukrayna’nın turizm gelirleri de 1990’lı
yıllardan itibaren sürekli artış göstermiştir. 1995’de 210 milyon dolar olan turizm
geliri, 2003 yılında 953 milyon dolara, 2010 yılında 4,1 milyar dolara, 2013 yılında ise
6,3 milyar dolara ulaşmıştır. Turizm gelirleri 2003 yılında bir önceki yıla göre % 20,
2010 yılında % 10,2, 2013 yılında ise %13,8 artış göstermiştir.
Ukrayna’nın uluslararası turizm gelirleri 2013 yılı verilerine göre 5,9 milyar dolar
olmuştur. Toplam ihracatın içinde uluslararası turizm gelirlerinin payı % 7,3
olmuştur.102 Ukrayna’nın turizm gelirlerinin yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.
101) World Development Indicators (WDI), http://knoema.com/atlas/Ukraine/Number-of-departures,
01.02.2016
102) World Development Indicators (WDI), http://knoema.com/atlas/Ukraine/Tourism-expenditures,
01.02.2016
Grafik 30: Turizm Gelirlerinin Değişimi ( Milyar $)
U
T
A
S
K
R
Ukrayna turizm sektöründe hizmet sunan otel sayısı ve yatak kapasitesi sürekli
artmaktadır. 1995 yılında 1,396 otele ve 62.360 yatağa sahip olan Ukrayna 2010 yılında
1731 otele ve 79.833 yatak kapasitesine ulaşmıştır.103 Ukrayna’nın sahip olduğu turistik
otel sayısının yıllara göre değişimi grafikte gösterilmiştir.
Grafik 31: Turistik Otel Sayısı
103) http://www.ukrstat.gov.ua, 02.02.2016
K
Grafik 32: Turistik Otellerin Yatak Kapasitesi
K
R
U
T
A
S
2014 yılında Türkiye’den Ukrayna’ya giden turist sayısı 116.302 kişidir. Bunların
10.642’si iş amaçlı, 67.898’i özel nedenlerle, 4.885’i organize turizm faaliyetleri,
32.660’ı da kültürel, sportif faaliyetler kapsamında Ukrayna’yı ziyaret etmişlerdir.
Ülkemize gelen Ukraynalıların toplam sayısı 2008 yılında 731 bin ve 2009 yılında
ise küresel krizin etkisiyle 575 bin kişi olarak gerçekleşmiştir. 2014 yılında 450.549
Ukraynalı turist ülkemizi ziyaret etmiştir. Bunların 411 bini özel nedenlerle
Türkiye’yi ziyaret etmişlerdir.104 Ukrayna Devlet İstatistik Servisi verilerine göre, 2011
yılında Türkiye’yi ziyaret eden Ukrayna vatandaşlarının sayısı 605 bin olmuştur.105
Türkiye’ye daha fazla Ukraynalı turist çekebilmek için ülkemizin Ukrayna’da tanıtımı
amacıyla daha etkili reklam ve tanıtım çalışmalarının yapılmasına ihtiyaç olduğu
değerlendirilmektedir.
8. Yakın Gelecekten Beklentiler
Uluslararası Para Fonu (IMF) verilerine göre, ülke ekonomisi son 5 yıldır giderek
kötüleşiyor. 2008 yılında 180,1 milyar dolar olan cari fiyatlarla GSYİH,2009 yılında
117,2 milyar dolara kadar inmiş, 2013 yılında 177,8 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.
Satın alma gücü paritesiyle gayri safi yurtiçi hasıla (ise SGP-GSYİH) bu dönemde
335,4 milyar dolardan 336,8 milyar dolara ancak çıkabilmiştir. 106
104) http://www.ukrstat.gov.ua, 02.02.2016
105) Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, 2012 Ukrayna Ülke Bülteni
20.01.2016
2008 yılında 46,2 milyon olan nüfus 2013 yılında 45,4 milyona inmiştir. Ülkenin
dünya ekonomisinden aldığı pay 2008-2013 döneminde yüzde 0,48’den yüzde 0,39’a
gerilemiştir.107 2008 yılında 3 bin 899 dolar olan kişi başına düşen milli gelir, 2013
yılında 20 dolar artışla 3 bin 919 dolara çıkmıştır. 108
Genel devlet gelirleri 2013 yılında milli gelirin yüzde 43,7’sini, genel devlet toplam
harcamaları da yüzde 48,2’sini bulmuştur. Bu da devletin ekonominin neredeyse
yarısını kontrol ettiğini ve özel sektöre çok alan bırakmadığını göstermektedir. Genel
devlet brüt borç stoku 2008-2013 döneminde 37 milyar dolardan 73 milyar dolara,
net borç stoku ise 33 milyar dolardan 69 milyar dolara çıkmış durumda. Brüt borç
stokunun milli gelire oranı yüzde 20,5’den yüzde 41’e, net borç stokunun milli gelire
oranı ise yüzde 18,3’den yüzde 38,8’e yükselmiş. Ülkenin cari işlemler dengesi açığı
12,8 milyar dolardan 16,3 milyar dolara, milli gelire oranı ise yüzde 7,1’den yüzde
9,2’ye çıkmış bulunuyor. Ukrayna’da işsizlik oranı da 2008-2013 döneminde yüzde
6,4’den yüzde 7,4’e çıkmış durumdadır. Bu rakamlardan da anlaşılmakta olduğu üzere
küresel kriz Ukrayna’yı derinden etkilemiştir. 109
K
R
U
T
A
S
Ukrayna’nın sıkıntıları bunlarla bitmiyor. Ülkede tasarruf ve yatırım oranı olağanüstü
azalma göstermiştir. Örneğin toplam yatırımların milli gelire oranı 2008-2013
döneminde yüzde 27,9’dan yüzde 15,1’e, gayri safi ulusal tasarruf oranı aynı dönemde
yüzde 20,9’dan yüzde 6’ya indi. Yüzde 6 tasarruf ile bir ülkenin ekonomisini düzeltmesi
mümkün görülmemektedir. Toplam yatırım miktarı 2008-2013 döneminde 50,3 milyar
dolardan 26,9 milyar dolara, aynı dönemde, gayri safi ulusal tasarruf miktarı da 37,6
milyar dolardan 10,6 milyar dolara inmiştir. Toplam ulusal tasarruf 10,6 milyar dolara
kadar inmiş Ukrayna boyutlarındaki bir ülkenin, ekonomisinin sağlıklı olmasından
bahsedilemez. 110
Ülkede 2008 yılında yüzde 22,3 olan tüketici fiyatları enflasyonu, 2009 yılında yüzde
12,3’e, 2010 yılında yüzde 9,1’e, 2011 yılında yüzde 4,6’ya inmiştir. 2012 yılında
yüzde 0,2 negatif enflasyon yaşayan Ukrayna’da ekonomi deflasyon belirtileri
göstermektedir. Nitekim 2013 tüketici enflasyonu da yüzde 0,5 gibi çok düşük bir
oranda gerçekleşmiştir.111
20.01.2016
108) a.g.e
109) a.g.e
110) a.g.e
111) a.g.e
K
K
R
U
T
A
S
BÖLÜM 4:
Ukrayna’da Sağlık
BÖLÜM IV
UKRAYNA’DA SAĞLIK
1. Genel Durum
K
R
1991’de SSCB’den bağımsızlığına kavuşan Ukrayna da ekonomik açıdan zor döneme
girmiş ve ülkenin içinde bulunduğu durum sağlık sistemini olumsuz olarak etkilemiştir.
Ukrayna’da sağlık sisteminin büyük bir kısmı kamu sektörüne ait olup, finansmanı
bütçeden sağlık için ayrılan kaynakla karşılanmakta, fakat bu miktar yetersiz kalmaktadır.
Toplam sağlık harcamalarının %70 kadarı kamu, %30 kadarı da özel kaynaklıdır. Bu
görünümüyle Ukrayna yetersiz bir Kapsayıcı / Bütüncü / Tekçil sağlık sistemine sahiptir.
Ukrayna’da büyük bir orana sahip olan yaşlı nüfus en önemli sorunu teşkil etmektedir.
Ukrayna, büyük bir yaşlı nüfusa sahip ülkelerden biridir. Bu yüzden, ülkede sağlık
sisteminde ve sosyal hizmetler sisteminde yaşanacak bir reform sürecinde demografik
değişiklikler mutlaka göz önüne alınmak zorundadır. Yaşlanan bir nüfusun ülkenin
sosyoekonomik durumuna doğrudan etkisi olacağı açıktır. 1939 yılında 60 yaş ve üzeri
nüfusun toplam nüfus içindeki oranı sadece %6,2 idi. 2000 yılında, bu rakam %20,5’e
ulaştı. 2025 yılında oranın %25’e çıkacağı sanılmaktadır.
U
T
A
S
Halk, sağlık hizmetlerinden ücret ödemeden faydalanabilmekte, tomografi, röntgen,
protez türü işlemler doğrudan kişisel ödeme şeklinde ücret karşılığında yapılmaktadır.
Sağlık hizmetleri bakımından devlet önemli görevler üslenmiştir ve bu hizmetler Halk
Sağlığı Bakanlığı ile Çalışma Ve Sosyal Politika Bakanlığı tarafından yerine
getirilmektedir. Halk Sağlığı Bakanlığı sağlık hizmetlerinin ülke düzeyinde eşit dağılımı
konusundaki çalışmalardan birinci derecede sorumludur.
Birincil sağlık hizmetleri, hastahanelere bağlı poliklinikler, bağımsız poliklinikler, yardım
noktaları ve ağız ve diş sağlığı polikliniklerden oluşan toplam 6.500 civarındaki sağlık
birim tarafından verilmektedir. Aile hekimliği sistemi geliştirilmeye çalışılmaktadır.
Ülkede sağlık sigortası sistemi henüz oluşturulamamıştır. 2002 yılında sigorta sistemi
Kiev pilot bölgesinde uygulamaya koyulmuş, daha sonra yaygınlaştırmaya devam
edilmiştir. Uygulamadaki aksaklıklar ve insanların ödeme gücünün iyi olmamasından
dolayı sistem iyi çalışamamaktadır.
K
Ukrayna sosyalist bir düzenden geldiği için iyi bir sağlık kuruluşu dağılımına
sahiptir. Ancak sağlık kuruluşlarında modern tıbbi cihaz, araç gereç ve nitelikli sağlık
personeli eksikliği had safadadır. Sağlık hizmetleri ağırlıklı olarak kentsel alanlarda
yoğunlaşmıştır.
Ukrayna Hükümeti tıbbi hizmetlerin ve sosyal hizmetlerin geliştirilmesi için köklü
reform çalışmaları planlamaktadır. Bu kapsamda; sosyal hizmetler, sağlık sigortası,
savaş gazilerinin, özürlülerin, iş kazası geçirenlerin ve yaşlı nüfusun sosyal korunma
altına alınmasına yönelik reform çalışmaları hazırlanmıştır. Ancak bunların hayata
geçirilmesi konusunda ciddi zorluklarla karşılaşılmaktadır.
Ukrayna’da sağlık hizmetleri büyük ölüde kamu tarafından sunulmaktadır. Sağlık
sistemi içerisinde özel sağlık sektörünün payı çok sınırlı düzeydedir.
K
R
U
T
A
S
2. Mevcut Durum
Ukrayna Hükümeti sağlık hizmetini denetleyen ve tüm vatandaşların sağlık
hizmetlerine eşit erişimini sağlama hak ve sorumluluğuna sahiptir. Ukrayna sağlık
sisteminin neredeyse tamamı kamu kaynakları tarafından finanse edilmektedir.112
Ukrayna’nın GSYİH’dan sağlığa ayırdığı pay sürekli düşmektedir. Toplam sağlık
harcamalar içerisinde kamu sağlık harcamalarının payı düşerken özel sektör sağlık
harcamaları, cepten harcamalar hızlı artış göstermektedir. Özel sektör sağlık
harcamaları, toplam sağlık harcamalarının %43,8’ine ulaşmıştır.
Ukrayna, 1990-2000 yılları arasında 4 milyon kişinin ağır ekonomik ve sosyal koşullar
altında hayatını kaybetmesiyle nüfusu %4,4 azalmış bir ülkedir.113 2014 sonrasında üç
şehrin Rusya’ya iltihakı neticesinde 2,5 milyon nüfus kaybı daha yaşayan Ukrayna’da
halen nüfus 45 milyonunu altına düşmüştür.
Genç işsizlik oranının %21,3’e ulaşması işsizliğe bağlı gençler arasında suç işleme
oranı artmış bu kişiler alkol-uyuşturucu kullanımına itilmiştir. Yaşanan küresel
ekenomikkriz ve siyasi krizlerin de etkisiyle Ukrayna’nın kişi başı GSYİH’sı 3.200
dolar düzeyine düşmüştür. 1991 ve 1999 yılları arasında ulusal gelir %60 azalmıştır. Bu
oran, AB ortalamasının beşte biri düzeyindedir. Ukrayna halkının %27’si yoksulluk
sınırının altında bir gelirle yaşamaya çalışmaktadır.
112) Healthcare in Ukraine, http://europe-cities.com/destinations/ukraine/health/, 02.02.2016
113) Cornia GA, (2001) “Globalization and Health:Results and options” Bulletin of the World Health
Organization, 79:834-841
Sağlık sistemine yönelik reformların ardından zaten yoksul olan halkın devlet kaynaklı
sağlık hizmetlerine erişim imkânı azalmıştır. Kullanıcı katkı payı uygulamasından
sonra nitelikli sağlık hizmeti, pek çok Ukraynalı için erişimi imkânsız hale gelmiştir.
Ukrayna’da 100.000 kişiye 229 doktor düşmektedir. Dünya Sağlık Örgütü Avrupa
Bölgesi için bu rakam ortalama 343,4’tür.
K
R
Ukrayna’da bulaşıcı ve paraziter hastalıklar, solunum sistemi hastalıkları ve
kardiyovasküler hastalıklar başlıca ölüm nedenleri arasında gösterilmektedir. Bu
hastalıklar ülkede en sık görülen hastalıklardandır. Buna bağlı olarak da hastanelere
yapılan başvuru yüzdesinde bu hastalıklar önemli bir orandadır.
Ukrayna için belli başlı sağlık riskleri; HIV/AIDS, sigara kullanımı, alkol kullanımı,
giderek artan obezite oranlarıdır.
U
T
A
S
1994 yılına değin Ukrayna HIV virüsünün
ender görüldüğü ülkelerden biri iken
1995 yılından itibaren AIDS belirgin bir
şekilde artmaya başlamış ve bir salgın
hastalık görünümüne kavuşmuştur.114
Ukrayna, HIV/AIDS yeni vaka sayısından
Avrupa’daki en yüksek rakamlara
sahiptir.115 Ukrayna’da 15-49 yaş arası
nüfusta HIV görülme yaygınlığı 2014
yılında %1,2 olarak gerçekleşmiştir. HIV/AIDS görülme sıklığı kadınlarda
erkeklerin iki katına ulaşmıştır.116 Ayrıca 15-24 yaş grubunda HIV oranı en
yüksek Avrupa ülkesi Ukrayna’dır.117 Bu durum gelecekle ilgili çok ciddi bir
tehlikeyi göstermektedir. Genel nüfusta HIV yaygınlığı 1990’lardan itibaren
artış göstermiş 2005 yılından itibaren yatay seyir izlemeye başlamıştır.118 119
Ukrayna’da HIV/AIDS’li olarak yaşayan kişi sayısı 2013 yılında 350.000
kişiye ulaşmış, HIV/AIDS nedeniyle ölenlerin sayısı ise 24.000 kişi olmuştur.
Ukrayna’da yaşayan 15 yaş üstü nüfusta sigara kullanım yaygınlığı erkeklerde %36,
114) Barnett T., Whiteside A., Khodakevich L. et al. (2000) “The HIV/AIDS epidemic in Ukraine: Its
potential social and economic impact” Soc. Sci. Med. Vol:51, pp:13871403
115) http://www.stat.gov.az/source/healthcare/indexen.php, 24.12.2015
116) http://en.actualitix.com/country/ukr/statistics-health-ukraine.php, 30.01.2016
117) UNICEF (2000) “Ulusların Gelişimi-2000”, NewYork, sf:5.
118) World Development Indicators (WDI), http://knoema.com/atlas/Ukraine/HIV-Prevalence,
01.02.2016
K
kadınlarda ise %33,5’tir. Ukrayna sigaradan kaynaklı ölümlerde Avrupa ülkeleri
arasında birinci sıradadır. 120
Aynı yaş grubunda 2008-2010 yılları arasında ortalama alkol tüketimi 20,3 litredir. 15
yaş üstü kadınlarda alkol tüketimi 11,2 litre iken erkeklerde 30 litredir. Bu oran DSÖ
Avrupa Bölgesi ortalaması olan 10,9 litrenin iki katından fazladır. 121
K
R
Ukrayna’da yaşayan kişilerde obezite oranı ise 2012 yılı için erkeklerde %17,1,
kadınlarda122 ise %22,6 olmuştur.123
Ukrayna’da tüberküloz vakaları 1990 yılından 2005 yılına itibaren artmıştır. Daha
sonrasında günümüze kadar düşü eğilimini sürdürmüştür. Tüberküloz vakalarının
görülme oranı 2014 yılı verilerine göre yüz bin kişide 94 olarak gerçekleşmiştir. 124
U
T
A
S
Ukrayna’da frengi görülme oranı 100.000 kişide 114’tür. Bu oran Dünya Sağlık Örgütü
bölgesi içinde en yüksek orandır. 125 Ukrayna’nın intihar oranları 1989-94 arasında
ciddi oranda artmıştır.
3. Genel Sağlık Göstergeleri
Ukrayna’da hekim ve sağlık personeli
sayıları ve oranları hem DSÖ AB
bölgesi içinde hem de BDT içinde
yeterli düzeydedir. DSÖ verilerine göre
Ukrayna’nın sahip olduğu hekim sayısı
(diş hekimleri hariç) 2009 yılında 144.714
kişidir. Diş hekimleri dahil edildiğinde
hekim sayısı 225 bine ulaşmaktadır.126127
2014 yılı itibariyle toplam hekim sayısı (diş hekimleri dahil) 186 bine düşmüştür.
Ukrayna’nın toplam hekim sayının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.
120) http://who.int/tobacco/economics/aze.pdf?ua=1, 30.12.2015
121) World Helath Organization Management of substance abuse, http://www.who.int/substance_abuse/
publications/global_alcohol_report/profiles/ukr.pdf?ua=1, 01.02.2016
122) World Bank Gender Statistic ,http://knoema.com/atlas/Ukraine/Adult-obesity-prevalencefemale,30.01.2016
123) World Bank Gender Statistic, http://knoema.com/atlas/Ukraine/Adult-obesity-prevalence-male,
30.01.2016
124) a.g.e
125) a.g.e
127) WHO, http://apps.who.int/gho/data/node.country.country-UKR, 30.01.2016
Grafik 33: Toplam Hekim Sayısı (1.000)
K
R
U
T
A
S
Ukrayna’da hekimeler 6 yıllık tıp eğitiminden sonra, tüm tıp doktorları 1 yıl süreyle
intörnlük eğitimi alırlar. Buna ek olarak, polikliniklerde görev alan hekimler üç
aylık bir ileri eğitim sürecine tabi tutulmaktadırlar. Her beş yılda bir tüm dallardaki
hekimler üç aylık bir eğitim almaktadırlar.
Tıp sektöründe çalışanlar kamuya ve özel sektöre ait lise ve yüksek öğretim
kurumlarında eğitim görürler. Sürekli gelişim göstermesi gereken mesleki bilgilerini
lisansüstü eğitimler, yerel esaslı özel okullar ve bazı önemli klinikler vasıtasıyla
artırmaktadırlar.
Ukrayna ’ da tıp eğitimi veren 22 üniversite ve akademi vardır. Bunlar arasında en önemli
olanları şunlardır:
a) Danylo Halytsky Lviv Devlet Tıp Üniversitesi,
b) Dniopropetrovsk Devlet Tıp Akademisi,
c) Ulusal Tıp Üniversitesi,
d) İvano-Frankivsk Devlet Tıp Akademisi,
e) Sumy Devlet Üniversitesi Tıp Fakültesi,
f) Kiev Lisansüstü Eğitim Tıp Akademisi.
Ukrayna’da 10.000 kişiye düşen hekim sayısı 2009 yılında 48,3 kişi iken 2014 yılında
bu oran 43,5 olmuştur.128 Ukrayna bu oran ile Sovyetler Birliğinin ortalamasını (40) ve
K
Dünya Sağlık Teşkilatı Avrupa Bölgesi oranın (34) ise üzerindedir. Hekim sayısı AB
bölgesinin üzerinde olmasına rağmen dengeli dağılımı sağlanamamıştır. Hekimlerin
büyük bölümü şehir merkezlerinde çalışmakta olup kırsal kesimlerde hekime ulaşmak
çok zordur. 2011 yılından itibaren bu oranda tedrici bir azalma gözlenmektedir.129
Ukrayna’da on bin kişiye düşen hekim oranının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.
K
R
Grafik 34: Hekim Sayısının Yıllara Göre Değişimi (10.000 kişi başına)
U
T
A
S
Ukrayna’da hekim olmayan sağlık çalışanlarının sayısı 2000’li yıllarda 607 bin iken 2008
yılında 465 bin kişiye, 2014 yılında ise 379 bin kişiye düşmüştür.130 Bu düşüşün küresel
ekonomik kriz ve siyasi çalkantıdan kaynaklandığı tahmin edilmektedir. Ukrayna’nın
sağlık personeli sayısı da hekim sayısında olduğu gibi AB bölgesinin üzerindedir.
Ancak sağlık personelinin ülkeye dengeli dağılımı sağlanamamıştır. Hekim olmayan
sağlık çalışanlarının sayılarının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.
129) a.g.e
130) http://www.ukrstat.gov.ua , 01.02.2016
Grafik 35: Sağlık Personeli Sayılarının Yıllara Göre Dağılımı (bin)
K
R
U
T
A
S
Ukrayna’da 2008 yılında 10.000 kişiye düşen sağlık personeli oranı 101,1 iken 2014
yılında 88,6 olmuştur.131 Sağlık personeli sayısının yıllara göre değişimi grafikte
verilmiştir.
Grafik 36: Sağlık Personeli Sayısının yıllara Göre Değişimi
Ukrayna’da hemşireler ve Kızılhaç hemşireleri lise düzeyinde üç yıllık bir eğitimden
sonra diploma alırlar. Niteliklerini 1-4 haftalık özel kurslarda ve ayda bir ders olmak
K
üzere okullarda geliştirirler. Genç Kızılhaç hemşireleri, sosyal hizmet uzmanları
ve diğer çalışanlar çeşitli eğitim ve öğretim aşamalarından geçerler. Sosyal hizmet
uzmanları kronik hasta bakımı gibi konularda kısa süreli eğitim programlarına tabi
tutulurlar. Ayrıca hastaların özel durumları, psikolojileri ve yasal hakları üzerine de
haftalık eğitimler alırlar .
K
R
Ukrayna’nın sahip olduğu sağlık personeli oranı eski Sovyetler Birliğini oluşturan
BDT ülkeleri ortalamalarının üzerindedir.132 BDT ülkeleri ile Ukrayna’nın hekim ve
sağlık personeli sayılarının karşılaştırılması tabloda verilmiştir.133
Tablo 15: Ukrayna ile BDT Ülkelerinin Hekim ve Sağlık Personeli Sayılarının
Yıllara Göre Karşılaştırılması (10.000 kişi başına)
U
T
A
S
Hekim
Sağlık Personeli
2010
2011
2012
2013
2014
2010
2011
2012
Azerbaycan
37
37
35
35
35
71
67
63
Belarus
54
54
51
52
39
127
129
129
Ermenistan
41
42
41
43
42
57
57
58
Kırgızistan
24
24
24
24
24
54
54
57
Kazakistan
38
39
38
38
39
86
87
97
Moldova
36
36
36
36
36
77
77
77
Özbekistan
…
27
26
26
…
…
…
…
Rusya
50
50
51
49
49
107
106
107
Tacikistan
19
20
21
20
20
43
46
47
Türkmenistan
…
28
…
…
…
…
69
…
Ukrayna
49
49
49
48
48
102
102
101
Ukrayna’da 2014 yılı itibariyle 1800 hastane vardır. Ülkedeki hastane sayısı 2008’den
bu yana azalmaktadır. 1990’larda 3,900 olan hastane sayısı 2004 yılına kadar 3 binin
üzerinde olmaya devam etmiştir. 2008 yılında 2900’e düşen hastane sayısı 2014 yılında
ise 1800’e düşmüştür.134 Sonraki yıllarda hastane sayısı yeniden belirli oranda artmıştır.
Ülke genelindeki hastane sayısının yıllara göre dağılımı grafikte verilmiştir.
132) Ibrahimov F, Ibrahimova A, Kehler J, Richardson E. Azerbaijan: Health system review. Health
Systems in Transition, 2010, 12(3):1–117. http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0004/118156/
E94132.pdf, 26.12.2015.
Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006
Grafik 37: Hastane Sayılarının Yıllara Göre Değişimi
K
R
U
T
A
S
Ukrayna, 2014 yılı itibariyle 1800 hastaneye ve 336 bin hastane yatağına sahiptir. 2008
yılında 437 bin olan hastane yatağı sayısı 2014 yılında 336 bine düşmüştür.135 Toplam
hastane yataklarının yıllara göre sayısı grafikte verilmiştir.
Grafik 38: Toplam Hastane Yataklarının Yıllara Göre Dağılımı (bin)
Ukrayna’da 2014 yılı itibariyle on bin kişiye düşen hastane yatağı oranı 78,5’tir. Bu
oran 2008 yılında 95,1 iken 2014 yılında 78,5 olmuştur.136 Aynı dönemde Türkiye’de
on bin kişiye düşen yatak sayısı 25 olmuştur ve bu oran ile Dünya’da 72. Sırada yer
alabilmiştir. Ukrayna’da on bin kişiye düşen hastane yatağı oranının yıllara göre
K
Grafik 39: Hastane Yatağı Oranının Yıllara Göre Değişimi (1980-2010)
K
R
Ukrayna, hastane yataklarının nüfusa dağılım oranı bakımından BDT ülkeleri
ortalamalarının yaklaşık olarak iki katı üstündedir.137 BDT ülkelerinde on bin kişiye
düşen hastane yataklarının nüfusa dağılımının yıllara göre karşılaştırılması tabloda
verilmiştir.
U
T
A
S
Tablo 16: Ukrayna ile BDT Ülkelerinin Hastane Yataklarının Karşılaştırılması
Hastane Yatağı Sayısı
2013
2014
2010
2011
2012
2013
2014
Azerbaycan
62
61
76
51
47
47
47
Belarus
129
130
111
115
113
113
39,4
Ermenistan
62
61
37
37
37
40
42
Kırgızistan
57
58
51
51
50
49
48
Kazakistan
100
99
76
72
71
67
63
Moldova
77
75
62
62
62
62
58
Rusya
106
106
97
94
94
93
91
Tacikistan
48
50
51
50
49
48
47
Ukrayna
97
97
94
94
91
89
88
Ukrayna’da ayakta sağlık hizmeti veren sağlık kuruluşu sayısı 2014 yılı itibariyle
9800’dür. 2008 yılında 8.800 olan ayakta sağlık hizmeti sunan kuruluş sayısı 2014 yılına
gelindiğinde ciddi bir artış göstermiştir. Ayakta sağlık hizmeti sunana sağlık kuruluşu
sayısının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.
137) http://www.stat.gov.az/source/healthcare/indexen.php, 30,01.2016
Grafik 40: Ayakta Sağlık Hizmeti Sunan Kuruluşların Yıllara Göre Değişimi
(bin)
K
R
U
T
A
S
Ayakta sağlık hizmeti veren sağlık kuruluşlarının kapasitelerine bakıldığında 2014
yılı itibariyle 10.000 kişiye düşen tesis oranı 213,4’tür. Bu oran 2008 yılında 214,8
iken 2013 yılında 229,3’e çıkmıştır.138 Ayakta sağlık hizmeti sunan sağlık kuruluşu
oranın yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.
Tablo 17: Ayakta Sağlık Hizmeti Sunan Sağlık Kuruluşu Oranın Yıllara Göre
Değişimi
138) http://www.ukrstat.gov.ua/ 02.02.2016.
K
Ukrayna sağlık sistemi içerisinde tıbbi tedavi sağlayan sanatoryumlar ve pansiyonlar
bulunmaktadır. 1990 yılında 505 adet olan sanatoryum ve pansiyon sayısı 2014 yılı
itibariyle 320’ye düşmüştür. Bu kuruluşların yatak sayısı 1990’larda 154 bin iken 2014
yılında 79 bin olmuştur.139 Tıbbi tedavi sağlayan sanatoryum ve pansiyonların sayısı ve
yatak kapasitesinin yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.
K
R
Grafik 41: Sanatoryum ve Pansiyon Sayısı ve Yatak Kapasitesinin (yatak sayısı bin)
U
T
A
S
Ukrayna sağlık sisteminde tıbbi tedavi sağlayan dispanserler de bulunmaktadır. 1990
yılında 556 adet olan dispanser sayısı 2014 yılı itibariyle 118 olmuştur. Dispanserlerin
yatak sayısı 1990’larda 55 bin iken 2014 yılında 17 bine düşmüştür.140 Dispanserlerin
sayısı ve yatak kapasitesinin yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.
Grafik 42: Dispanserlerin Sayısı ve Yatak Kapasitesi (yatak sayısı bin)
139) http://www.ukrstat.gov.ua/, 02.02.2016
140) http://www.ukrstat.gov.ua/, 02.02.2016
Ukrayna sağlık sisteminde sağlık hizmeti verilen dinlenme tesisleri ve sağlık kampları
da bulunmaktadır. 1990 yılında 332 adet dinlenme tesisi bulunmaktayken bu sağlık
tesislerinin sayısı 2014 yılı itibariyle 90 olmuştur. 1990 yılında 15.687 sağlık kampı
bulunmaktayken bu sayı 2014 yılında 13.977’ye düşmüştür. Sağlık hizmeti verilen
dinlenme tesislerinin yatak sayısı 1990’larda 115 bin iken 2014 yılında 17 bine
düşmüştür. Sağlık kamplarının yatak sayısı 1990’da 467 bin iken 2014 yılında 126
bine düşmüştür.141 Sağlık hizmeti verilen dinlenme tesislerinin ve sağlık kamplarının
sayıları ve yatak sayılarının yıllara göre değişimi tabloda verilmiştir.
1990
1991
332
342
115
116
2213
2236
302
318
15687
10521
467
394
1992
1993
321
308
106
95
2135
2003
298
294
…
7242
…
632
1994
1995
303
294
90
83
1968
1862
268
263
K
R
6249
5884
266
256
1996
1997
286
289
80
76
1777
1754
240
236
5615
5601
242
237
1998
1999
292
303
77
71
1913
1961
234
235
6904
7644
241
236
2000
2001
266
273
63
61
2010
2015
238
236
7615
8578
227
221
2002
2003
290
292
63
62
1982
2005
236
236
10890
14961
231
228
2004
2005
302
321
62
65
2033
2016
231
233
19443
18366
256
236
2006
2007
301
302
63
64
1976
1934
232
224
18238
18363
231
226
2008
2009
302
296
64
62
1916
1907
221
216
18672
17379
218
198
2010
2011
290
280
60
59
1920
1947
217
216
17342
17703
196
194
2012
2013
286
271
60
57
1925
1916
208
202
17744
18549
188
191
2014
90
17
1400
157
13977
126
Tablo 18: Dinlenme Tesisleri ve Sağlık kamplarının Sayısı ve Yatak Kapasitesi
(yatak sayısı bin)
Rekreasyon
Merkezleri
U
T
A
S
Dinlenme Evi
Sayı
Yatak
Sayısı(bin)
141) http://www.ukrstat.gov.ua/, 02.02.2016.
Sayı
Sağlık Kampları
Yatak
Sayısı(bin)
Sayı
Yatak
Sayısı(bin)
K
4. Sağlık Harcamaları Göstergeleri
Dünya’nın özellikle önde gelen ekonomilerinde sağlığa ayrılan paylara bakıldığında,
ABD’nin gayrisafi yurtiçi hasılasından (GSYİH) sağlığa ayırdığı payın 2,5 trilyon
dolara yakın olması, Japonya’nın yarım trilyon dolara yaklaşması, Avrupa’da büyük
ekonomilerinin sağlığa 200 ila 387 milyar dolar arasında kaynak ayırmaları sağlık
hizmetleri pazarının büyüklüğü hakkında fikir vermektedir. Gelişmiş devletlerin
GSYİH’dan sağlığa ayırdıkları kamu ve özel payları birbiri ile karşılaştırıldığında,
bazen birbirine yakın bazen özel ağırlıklı, bazen ise kamu ağırlıklı harcamalar
oldukları görülmektedir. Genel olarak özel kaynaklı gayrisafi yurtiçi hâsıla payı
azımsanmayacak düzeylere ulaşmıştır. Cepten harcamalar Dünya’da çoğu devlette
aylık maaşların üzerindedir.
K
R
U
T
A
S
Eski sosyalist ülkelerin ekonomik açıdan da giderek yoksullaşmaktadır. UNDP
verilerine göre 1990-2000 arasında en büyük oranda küçülme bu ülkelerde meydana
gelmiştir. Son 10 yılda Rusya Federasyonu, Kırgızistan, Azerbaycan, Türkmenistan,
Ukrayna ortalama % 4-8 arasında küçülmüştür.142 Ukrayna ekonomisi 2009 yılında
% -15, 2014 yılında ise %-6,8 oranında küçülmüştür.143 Ekonomik küçülme işsizlik,
evsizlik, açlık, yoksulluk, salgın hastalık ve sağlık hizmetlerine erişememe gibi ciddi
riskleri beraberinde getirmiştir. Gelir dağılımdaki eşitsizlik sonucu yoksulluk oranları
artmakta, çoğu ülkede toplumun yarısı yoksullardan oluşur hale gelmektedir.144
Ukrayna’da 2015 yılının ilk altı ayında 400 binden fazla düşük gelirli aciz kişiye nakdi
yardım sağlanmıştır. Bu kapsamda, kişi başına aylık ortalama 43,58 UAH ödeme
yapılmıştır.145
2014 verilerine göre Ukrayna nüfusunun % 8’inden daha fazlası yoksulluk sınırının
altında yaşamakta ve % 9,3 işsizlik oranına sahiptir.146 Ukrayna ulusal yoksulluk oranı
grafikte gösterilmiştir.
142) UNDP (2002) “Human Development Report 2002 Deeping Democracy In A Fragmented World”,
Oxford University Press, New York.
e.t.:28.01.2016
144) Kılıç, B. (2003) Kapitalistleşen AVRUPA Bölgesi Eski Sosyalist Ülkelerinin Sağlık Düzeyi
Göstergeleri. Toplum Ve Hekim. Mayıs-Haziran 2003. Cilt 18. Sayı 3, ss: 217-231.
Grafik 43: Ulusal Yoksulluk Oranının Nüfustaki Oranı (%)
K
R
U
T
A
S
2009 yılı verilerine göre Ukrayna nüfusunun % 0,05’den fazlası günlük 1.25 doların
altında bir gelirle yaşamını sürdürmektedir.147 Günlük 1.25 USD altında kalan yoksul
nüfusun oranı grafikte verilmiştir.
Grafik 44: Günlük 1.25 USD Altında Kalan Yoksul Nüfusun Oranı (%)
147) a.g.e.
K
2014 yılında çeşitli nedenlerle Ukrayna genelinde 542.506 kişi göç etmiştir. 2013
yılına göre göç edenlerin sayısı 22.592 kişi azalmıştır.148 Ukrayna’da göç eden nüfusun
bölgelere göre dağılımı tabloda gösterilmiştir.
Tablo 19: Günlük 1.25 USD Altında Kalan Yoksul Nüfusun Oranı (%)
K
R
U
T
A
S
Ukrayna’nın sağlığa GSYİH’dan ayırdığı pay 2005 yılında % 6,4 iken, 2009 yılında
% 7,8’e 2014 yılında ise % 7,8 olmuştur. 149 2013 yılı payı ile 2014 yılı payı arasında
yaklaşık %2’lik bir kayıp söz konusudur. Ukrayna, GSYİH’dan sağlığa ayırdığı pay
açısından dünyada 188 ülke arasında 59. sırada bulunmaktadır.150 Ukrayna’nın GSYİH
içinde sağlığa ayrılan payda ve sağlık harcamalarında bir artış söz konusudur. Ancak
yine de diğer Avrupa ülkelerine göre sağlığa ayrılan pay düşük seviyededir. 1990’lı
yılların ortasında yükselen bu oran 2000li yıllarda yine düşmeye başlamıştır. Ukrayna
GSYİH’dan sağlığa ayrılan payın yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.
K
R
Grafik 45: GSYİH’dan Sağlığa Ayrılan Payın Yıllara Göre Değişimi
U
T
A
S
Çek Cumhuriyeti ve Slovakya hariç eski sosyalist ülkelerdeki en çarpıcı gelişmelerden
biri sağlık harcamaları içindeki kamu payının son yıllarda giderek azalmasıdır. Eski
Sovyetler Birliği ülkelerin sağlık harcamaları 1960-73 arasında büyük oranda kamu
kaynaklarına dayanmaktaydı. Örneğin SSCB’de bu oran %96’dır. SSCB hariç Doğu
Avrupa ülkeleri ortalaması %89’dur. Ukrayna ve Baltık Cumhuriyetlerinde toplam
sağlık harcamalarında kamu sağlık harcamalarının payı %96’dan %70’lere gerilemiş,
Orta Asya’daki Cumhuriyetlerde ise % 40’lara kadar inmiştir.
Ukrayna’nın toplam sağlık harcamaları içerisinde kamu sağlık harcamalarının oranı
1996 yılında % 68,25 iken, 2000’de bu oran % 51,81’e düşmüş, 2013 yılı itibariyle
Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016..
150) http://en.actualitix.com/country/ukr/ukraine-health-expenditure.php, 30.01.2016
K
bu oran % 54,45 olmuştur.151 Toplam sağlık harcamaları içerisinde kamu sağlık
harcamaları oranının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.
Grafik 46: Toplam Sağlık Harcamaları İçinde Kamu Sağlık Harcamalarının
Payı (%)
K
R
U
T
A
S
Ukrayna’nın ortalama kişi başına kamu sağlık harcaması 2002 yılında 31 dolar iken
2014 yılında 170 dolara çıkmıştır. Kişi başına düşen kamu sağlık harcaması miktarı eski
sosyalist ülkelerin sağlık sistemlerinin bugün bile Avrupa’nın en ucuz sistemlerinden
birisi olduğunu göstermektedir. Bu rakam en çok para harcayan ülkelerin çok altında
kalmaktadır.152 Ortalama kişi başı sağlık harcaması miktarı grafikte verilmiştir.
Grafik 47: Kişi Başına Kamu Sağlık Harcaması (USD)
151) http://en.actualitix.com/country/ukr/ukraine-health-expenditure-public.php, 30.01.2016
GSYİH’dan sağlığa ayrılan pay son 30 yılda % 4-5’den ancak % 7 -8’lere kadar çıkmıştır.
Doğal olarak bu durum ülkelerin sağlık düzeyi göstergelerine de yansımaktadır.
Ukrayna’da toplam sağlık harcamaları içerindeki kamu payı azalırken cepten
harcama oranları da beklendiği üzere artmaktadır. 1995 yılında cepten yapılan sağlık
harcamaları oranı % 92,16 iken bu oran 2007 yılında % 90,82’ye düşmüştür. 2013
yılı itibariyle bu oran % 93,99 seviyesindedir. Cepten yapılan sağlık harcamalarının
oranındaki yıllara göre değişim grafikte gösterilmiştir.
K
R
Grafik 48: Cepten Sağlık Harcamalarının Yıllara Göre Değişimi (%)
U
T
A
S
Ukrayna toplam sağlık harcamaları içerisinde kamu sağlık harcamalarının azalması,
cepten yapılan harcamaların yükseliş eğiliminde olması ile uyumlu olarak kişi başına
sağlık harcaması miktarı da artmaktadır. 2004 yılında 401 dolar olan kişi başına
sağlık harcaması 2013 yılında 687 dolar seviyesine ulaşmıştır.153 Kişi başına sağlık
harcamalarının yıllar içindeki değişimi grafikte verilmiştir.
Grafik 49: Kişi Başı Sağlık Harcaması (US $)
K
Ukrayna’nın toplam sağlık harcamaları içerisindeki özel sektör sağlık harcamalarının
payında önemli oranda bir değişiklik gözlenmemektedir. 2000 yılında %50,5 olan oran
2005 yılında 43,8 olmuştur.154 Toplam sağlık harcamaları içerisinde özel sektör sağlık
harcamalarının yıllara göre değişimi grafikte gösterilmiştir.
Grafik 50: Toplam Sağlık Harcamaları İçerisinde Özel Sektör Sağlık
K
R
Harcamaları Oranı (%)
U
T
A
S
Kamu sağlık harcamalarının GSYİH’daki oranı yıllar içerisinde dalgalı bir seyir
izlemiştir. GSYİH’daki kamu sağlık harcamalarının payı 2005 yılında 3,8 iken 2010
yılında 4,4 seviyesine ulaşmıştır. 2012 yılına gelindiğinde bu oran % 4,2 olmuştur.155
Ukrayna kamu sağlık harcamalarını GSYİH içerisindeki payının yıllara göre değişimi
Grafik 51: Kamu Sağlık Harcamalarının GSYİH’daki Oranı (%)
155) http://www.tradingeconomics.com/ukraine/indicators, 02.02.2016
5. Hastalık Göstergeleri
Ukrayna’da en yaygın olarak görülen hastalıklar; bulaşıcı ve paraziter hastalıklar,
dolaşım sistemi hastalıkları, solunum sistemi hastalıkları, sinir sistemi hastalıkları,
duyu organları hastalıkları, kemik ve eklemler ile ilgili hastalıklar ve kanserlerdir.
K
R
Nörolojik ve psikiyatrik hastalıklar nedeniyle sağlık kuruluşlarına başvuranlar
ile bu hastalıklara bağlı ölümler önemli oranlara ulaşmış durumdadır. Ruhsal
sorunlarda 1991-2014 yılları arasında büyük bir artış gözlemlenmiş, ancak
bu da bağımsızlığını kazanan ülkeler ortalamasına inmiştir. 2014 yılında
psikolojik ve davranış bozukluğu nedeniyle ilk defa kayıt altına alınan nüfus
30,9 milyona ulaşmıştır. Psikolojik ve davranış bozuklu nedneiyle kayıt altına
alınanların genel nüfus içindeki oranı (yüz binkişide) 72’dir.156
U
T
A
S
Ukrayna’da, diğer birçok ülkede olduğu gibi ölüm nedenlerinin en başında
kardiyovasküler hastalıklar, ikinci sırada kanser gibi hastalıklara neden olan kötü
huylu tümörler gelmektedir. Ukrayna’da görülen ölüm nedenlerinin yaşlara dağılımı
Tablo 20: Başlıca Ölüm Nedenleri
Ölüm Nedeni
0-64 yaş (%)
(%)
65 yaş +
(%)
Kardiyovasküler Hastalıklar
34,8
74,3
Kötü huylu tümörler
18,5
9,7
Kazalar, yaralanma zehirlenme
23,0
2,3
Solunum yolu hastalıkları
5,0
5,0
Bulaşıcı ve parazitik hastalıklar
4,0
0,3
Sindirim sistemi hastalıkları
5,3
1,4
Diğerleri
9,5
7,1
Ukrayna genelinde 2010 yılında ilk defa kayıt altına alınan tüberküloz vaka sayısı 31.295
iken, 2014 yılında vaka sayısı 25.543 olmuştur. Ukrayna’da genel nüfusta tüberküloz
hastalığı görülme sıklığı 2008 yılında 78 iken (yüz kişi başına) 2014 yılında 59,6’ya
K
gerilemiştir.157 Genel nüfusta tüberküloz görülme sıklığı ve tüberküloz vakalarının
bölgelere dağılımı grafiklerde verilmiştir.
Grafik 52: Tüberküloz Görülme Sıklığı (100.00 bin kişide)
K
R
U
T
A
S
Grafik 53: Tüberküloz Vaka Sayısının Bölgelere Dağılımı
Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016..
Ukrayna’da tıbbi kurumlara tarafından kaydedilen toplam kanser vakası sayısı 954
bine ulaşmıştır.158 2013 yılına kadar yükselişini sürdüren kanser vaka sayısı 2014
yılında düşüşe geçmiştir.
Grafik 54: Kayıtlı Toplam Kanser Vaka Sayısı
K
R
U
T
A
S
2008 yılında 934 bin olan kanser vaka sayısı 2013 yılında 1 milyonu biraz aşmıştır.
2014 yılında 1 milyonun altına gerilemiştir. Genel nüfusta kanser vakalarının görülme
sıklığı 2008 yılında 332 iken (yüz bin kişi başı başına) 2014 yılında 314’e düşmüştür. 159
Grafik 55: Genel Nüfusta Kanser Vakalarının Görülme Sıklığı (yüz bin kişide)
159) a.g.e.
K
1994 yılına değin Ukrayna HIV virüsünün ender görüldüğü ülkelerden biridir.
1995 yılından itibaren ise AIDS belirgin bir şekilde artmaya başlamış ve bir
salgın hastalık görünümüne kavuşmuştur. Ukrayna, yeni vaka sayısından
Avrupa’daki en yüksek rakamlara sahiptir.160 Ukrayna’da HIV/AIDS’li olarak
yaşayan kişi sayısı 2013 yılında 350.000 kişi olmuştur. Aynı yıl HIV/AIDS
nedeniyle ölenlerin sayısı ise 24.000 olmuştur. Ukrayna’da yetişkin nüfusta
HIV/AIDS yaygınlığı 2013 verilerine göre % 1,10’dur.161 Yetişkin nüfusta
HIV/AIDS yaygınlığının yıllara göre değişimi grafikte gösterilmiştir.
K
R
Grafik 56: Yetişkin Nüfusta HIV/AIDS Yaygınlığı (%)
U
T
A
S
15-49 yaş aralığındaki yetişkinlerde HIV/AIDS görülme yaygınlığı % 0,80’dir. 15-24
yaş arası kadınlarda HIV/AIDS görülme yaygınlığı %0,40 iken aynı yaş grubundaki
erkeklerde bu oran % 0,10’dur.162 15-24 yaşa arası kadın nüfusta HIV/AIDS
yaygınlığının yıllara göre değişimi grafikte gösterilmiştir.
Grafik 57: 15-24 Yaş Kadınlarda HIV Yaygınlığı
K
R
Grafik 58:15-24 Yaş Erkeklerde HIV Yaygınlığı
U
T
A
S
Ukrayna’da zührevi hastalıklar diğer bir sağlık riski olarak değerlendirilebilir. Zührevi
hastalıklar kapsamında sifilis vakasının görülme sıklığı 2008 yılında 25,1 (yüz bin
kişide) iken 2014 yılında 8,6’ya gerilemiştir. Belsoğukluğu hastalığının görülme sıklığı
2008 yılında 27,2 iken (yüz bin kişide), 2014 yılında 14,4 olmuştur. Ancak bu oranlar
Avrupa bölgesi için yüksek bir orandır. Zührevi hastalıkların görülme sıklıkları
K
Grafik 59: Sifilis ve Belsoğukluğu Hastalıklarının Görülme Sıklığı ( 100.000 kişide)
K
R
U
T
A
S
6. Ölüm Göstergeleri
Ukrayna’nın kaba ölüm oranı (1000 kişi başına) 2013 yılı itibariyle 14,60
düzeyindedir. 2000’lerin başında 15 civarında olan ölüm oranı düşüş
eğilimindedir. Ukrayna’nın anne ölüm oranı (100.000 canlı doğumda)
2011’den itibaren 32’dir.163 Ukrayna kaba ölüm oranının yıllara göre değişimi
Grafik 60: Ölüm Oranı (1,000 kişi başına)
163) http://en.actualitix.com/country/ukr/ukraine-maternal-mortality-ratio.php, 30.01.2016
Ukrayna’da hastalığa bağlı ölümlerin büyük bölümü bulaşıcı hastalıklar, doğum sırası
hastalıklar ve yetersiz beslenmeden kaynaklanmaktadır. Bulaşıcı hastalıklar, annelik
dönemi koşullar, doğum sırası koşullar ve yetersiz beslenme nedeniyle 2011 yılında
753 bin ölüm gerçekleşmiştir. Bulaşıcı hastalıklar, annelik dönemi koşulları ve doğum
sırası koşullar ile yetersiz beslenmeye bağlı nedenlerle gerçekleşen ölümler tüm
ölümlerin % 44’ünü oluşturmaktadır.164 Sayılan nedenlere bağlı ölümlerin yüzdeleri
K
R
Grafik 61: Hastalıklara Bağlı Ölüm Sayılarının Yıllara Göre Dağılımı (2011)
U
T
A
S
Bulaşıcı olmayan hastalıklara bağlı ölüm sayısı ise aynı dönemde 648 bin olarak
gerçekleşmiştir. Ukrayna’da 2011 yılında bulaşıcı olmayan hastalıklar kapsamında en
fazla ölüm kardiyovasküler hastalıklar (492.000), kanser hastalıkları (81.403), deri
hastalıkları (33.434), solunum sistemi hastalıkları (16.897), nöropsikiyatrik hastalıklar
(14.962) nedeniyle görülmüştür.165 En çok ölüm nedeni olarak gösterilen bulaşıcı
olmayan hastalıklara grafikte gösterilmiştir.
K
Grafik 62: En Fazla Ölüme Neden Olan Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar
K
R
U
T
A
S
Ukrayna nüfusunun 21 milyonu erkeklerden, 24 milyonu ise kadınlardan
oluşmaktadır. 2011 yılında bulaşıcı olmayan hastalıklar nedeniyle ölenlerin 387,855’i
erkek, 365.329’u kadındır.166 Bulaşıcı olmayan hastalıklara bağlı ölümlerin cinsiyete
dağılımı grafikte verilmiştir.
Grafik 63: Bulaşıcı Olmayan Hastalıklara Bağlı Ölümlerin Cinsiyete Dağılımı
Erkeklerde en fazla ölüme neden olan hastalıklar kardiyovaküler hastalıklar (215,298)
ve yaralanmalardır (37,558). Kadınlarda en fazla ölüme neden olan bulaşıcı olmayan
hastalıklar ise kardiyovasküler hastalıklar (277.055) ve kötü huylu kanserlerdir
(36.004).167 Kadın ve erkeklerde en fazla ölüme neden olan hastalıklar grafikte
gösterilmiştir.
167) a.g.e.
Grafik 64: Kadın ve Erkeklerde En Fazla Ölüme Neden Olan Hastalıklar
K
R
U
T
A
S
Bulaşıcı hastalıklara bağlı ölümlerin yaş gruplarına göre dağılımı grafiklerde verilmiştir.
Grafik 65: 15-34 Yaş Kadınlarda Bulaşıcı Hastalıklara Bağlı ölümler (İlgili yaş
grubunun %’si)
K
Grafik 66:35-59 Yaş Kadınlarda Bulaşıcı Hastalıklara Bağlı Ölümler (İlgili yaş
grubunun %’si)
K
R
U
T
A
S
Grafik 67: 35-59 Yaş Erkeklerde Bulaşıcı Hastalıklara Bağlı Ölümler (İlgili yaş
grubunun %’si)
Grafik 68: 15-34 Yaş Kadınlarda yaralanmaya bağlı ölümler (ilgili yaş grubunun %)
Grafik 69: 15-34 Yaş Erkeklerde yaralanmaya bağlı ölümler (ilgili yaş grubunun %)
K
R
U
T
A
S
Grafik 70: 35-59 Yaş Kadınlarda yaralanmaya bağlı ölümler (ilgili yaş grubunun %)
Grafik 71: 15-34 Yaş Kadınlarda Bulaşıcı Olmayan Hastalıklara Bağlı Ölümler
(ilgili yaş grubunun %)
K
Grafik 72: 15-34 Yaş Erkeklerde Bulaşıcı Olmayan Hastalıklara Bağlı Ölümler
K
R
U
T
A
S
Grafik 73: 35-59 Yaş Kadınlarda Bulaşıcı Olmayan Hastalıklara Bağlı Ölümler
Grafik 74: 35-59 Yaş Erkeklerde Bulaşıcı Olmayan Hastalıklara Bağlı Ölümler
Ukrayna’da kardiyovaküler hastalıklar en fazla ölüme nedeni olarak gösterilmektedir.
Kardivasküler hastalıklar sonucu meydana gelen 492,353 ölümün 338,107’si iskemik
kalp hastalıklarından kaynaklanmıştır.168 En fazla ölüme neden olan kardivasküler
hastalık çeşitleri grafikte verilmiştir.
Grafik 75:En Fazla Ölüme Neden Olan KVC Hastalıkları
K
R
U
T
A
S
Ukrayna’da fazla ölüme neden olan kanser çeşidi trakea, bronş ve akciğer kanserleridir.
Bunu kolon ve mide kanseri izlemektedir. En fazla ölüme neden olan kanser çeşitleri
Grafik 76: En Fazla Ölüme Neden Olan Kanser Türleri
Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016
K
Erkeklerde en fazla ölüme neden olan kanser çeşitleri trakea, bronş, akciğer kanseri
ve kolon kanseriyken, kadınlarda en fazla ölüme neden olan kaser çeşitleri mesane
kanseri ve kolon kanseridir.169 Kadın ve erkeklerde en fazla ölüme neden olan kanser
çeşitleri grafikte verilmiştir.
Grafik 77: Erkekler ve Kadınlarda En Fazla Ölüme Neden Olan Kanser Türleri
K
R
U
T
A
S
En çok ölüme neden olan nöropsikiyatrik hastalıkların başında 2,205 kişiyle alkol
bozukluğu, 1,168 kişiyle Alzeimer gelmektedir.170 En fazla ölüme neden olan
nöropsikiyatrik hastalıklar garfikte verilmiştir.
Grafik 78: En Fazla Ölüme Neden Olan Nöropsikiyatrik Hastalıklar
170) a.g.e.
Ukrayna’da solunum sistemi hastalıkları nedeniyle 2011 yılında 16,897 ölüm
yaşanmıştır. Solunum sistemi hastalıkları sonucu meydana gelen 16,897 ölümün
12,805’i KOAH’tan, 1,903’ü astımdan kaynaklanmıştır.171 En fazla ölüme neden olan
solunum sistemi hastalık çeşitleri grafikte verilmiştir.
Grafik 79:En Fazla Ölüme Neden Olan Solunum Sistemi Hastalıkları
K
R
U
T
A
S
Ukrayna’da sindirim sistemi hastalıkları nedeniyle 2011 yılında 33,434 ölüm yaşanmıştır.
Sindirim sistemi hastalıkları sonucu meydana gelen 33,434 ölümün 23,723’ü
karaciğerin sirozundan, 11,652’si peptik ülser hastalığından kaynaklanmıştır.172 En
fazla ölüme neden olan sindirim sistemi hastalık çeşitleri grafikte verilmiştir.
Grafik 80:En Fazla Ölüme Neden Olan Sindirim Sistemi Hastalıkları
172) a.g.e
K
7. Ana Çocuk Sağlığı Göstergeleri
Son 30 yıllık dönem içinde eski sosyalist ülkelerdeki Bebek Ölüm Hızı (BÖH)
bir düşme eğiliminde olmakla beraber BÖH Rusya Federasyonu, Ukrayna,
Bulgaristan, Gürcistan, Romanya, Letonya, Estonya, Belarus ve Moldovya
gibi ülkelerde binde 10’un altındadır. Ukrayna’nın da içinde olduğu bu
ülkelerde BÖH’da Avrupa ülkelerine kıyasla yeterli bir düşüş gerçekleşmediği
dikkati çekmektedir. Ukrayna’nın BÖH 2000’lerin başında % 10 seviyesinden
2013 yılında 5,5 seviyesine gelmiştir.173 Benek ölüm oranı, bağımsızlığını
kazanan ülkeler arasında en düşük değerlerden birine sahiptir. Bebek ölüm
oranının yıllara göre değişimi grafikte gösterilmiştir.
K
R
U
T
A
S
Grafik 81: Bebek Ölüm Hızı (1,000 canlı doğum başına)
Grafik 82: Anne Ölüm Oranı (100.000 kişide)
Ukrayna’nın anne ölüm oranı 2010 yılında büyük bir artış göstererek 110’a ulaşmışken
2013 yılı itibariyle 2004 seviyesi olan 110’a gerilemiştir.174 Anne ölüm oranının yıllara
göre değişimi grafikte gösterilmiştir.
Çocuk sağlığı açısından beslenme göstergeleri küresel düzeyde önemli hale gelmiş
ve takip edilir olmuştur. Artık tüm dünyada çocuk ölümlerinin temel nedeni olarak
malnutrisyon (yetersiz beslenme) kabul edilmekte, diğer nedenler bunun üzerine
eklenmiş kabul edilmektedir. Kronik beslenme yetersizliği göstergesi olan “bodur”luk
(yaşa göre boy kısalığı) oranı 5 yaş altı çocuklarda Arnavutluk’ta %32, Kırgızistan’da
%25, Azerbaycan’da %20, Ukrayna’da % 15’tir.175
K
R
Çocuk sağlığı açısından beslenme göstergeleri son derece önemlidir. Artık tüm dünyada
çocuk ölümlerinin temel nedeni olarak malnutrisyon kabul edilmekte, diğer nedenler
bunun üzerine eklenmiş kabul edilmektedir. Kronik beslenme yetersizliği göstergesi
olan “bodur”luk (yaşa göre boy kısalığı) oranı 5 yaş altı çocuklarda Arnavutluk’ta
%32, Kırgızistan’da %25, Azerbaycan’da %20, Ukrayna’da % 15’tir. Hırvatistan, Çek
Cumhuriyeti, Macaristan ve Romanya hariç eski sosyalist ülkelerin çocuklarının
%10’undan fazlasında akut veya kronik beslenme bozukluklarına rastlanmaktadır.176
U
T
A
S
Ukaryana’da
hastalığa
bağlı
ölümlerin
büyük
bölümü
bulaşıcı
hastalıklar,
doğum
sırası hastalıklar ve yetersiz
beslenmeden kaynaklanmaktadır.
Bulaşıcı
hastalıklar,
annelik
dönemi koşullar, doğum sırası
koşullar ve yetersiz beslenme
nedeniyle 2011 yılında 753 bin
ölüm gerçekleşmiştir. Bulaşıcı
hastalıklar,
annelik
dönemi
koşulları ve doğum sırası koşullar ile yetersiz beslenmeye bağlı nedenlerle gerçekleşen
ölümler tüm ölümlerin % 44’ünü oluşturmaktadır.177 Sayılan nedenlere bağlı ölümlerin
yüzdeleri grafikte gösterilmiştir.
Göstergeleri. TOPLUM Ve Hekim. Mayıs-Haziran 2003. Cilt 18. Sayı 3, ss: 217-231.
Göstergeleri. Toplum Ve Hekim. Mayıs-Haziran 2003. Cilt 18. Sayı 3, ss: 217-231.
177) World Health Organization Organisation Mondiale de la Santé Department of Measurement and
Health Information April 2011, http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/112738/1/9789240692671_eng.
pdf, 02.02.2016
K
Grafik 83: Yetersiz Beslenmeye
Bağlı Ölümler (2011)
K
R
U
T
A
S
8. Sağlık Sistemi
Ukrayna’da sağlık hizmetlerinin sunulmasında ana sorumluluk devlete aittir. Sağlık
hizmetlerinin planlanması, finansmanı ve geliştirilmesi işleri Halk Sağlığı Bakanlığı ve
Çalışma ve Sosyal Politika Bakanlığı tarafından yürütülmektedir.
Halk Sağlığı Bakanlığı, Ukrayna sağlık hizmetlerini yürüten merkezi organdır.
Kamu sağlığı, hijyen, salgın hastalıklarla ilgili önlemlerin alınması, tıp
hizmet ve tesislerinin oluşturulması, kalite denetimi, üretim gibi konulardan
sorumludur.178 Ukrayna sağlık sisteminin idari yapısı grafikte verilmiştir.
178) Sargutan, A. E. “ 84 Ülke ve Türkiye’nin Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri” ss:1567-1593.
Şekil 4: Sağlık Hizmetlerinin Yürütülmesinden Sorumlu Bakanlıkların Yapısı
Başbakan ve Bakanlar Kurulu
Halk Sağlığı Bakanlığı
Çalışma ve Sosyal Politikalar
Bakanlığı
Yetişkin Nüfus İçin Tıbbi Bakım
Bölümü
Yaşlılar İçin Sosyal Hizmetler
Bölümü
Bulaşıcı ve Salgın Hastalıklar
Bölümü
Yasal Kontroller Bölümü
K
R
U
T
A
S
Bilim ve Uluslararası İlişkiler
Bölümü
Personel ve Eğitim Enstitüleri
Bölümü
Görevlendirme Bölümü
Hem Halk Sağlığı Bakanlığı’nın hem de Çalışma Ve Sosyal Politika Bakanlığı’nın
“oblast” denilen bölge idarelerinde, belediyelerde ve il idarelerinde de paralel olarak
yapılandırılmış birimleri vardır. İki bakanlık arasındaki tüm koordinasyon işlemlerine,
tüm düzeylerde, Başbakan ve Bakanlar Kurulu da eşlik eder. Bölgesel idareler,
belediyeler ve il idarelerinde de koordinasyon, en büyük idari amir yada ihtiyaca göre
özel olarak kurulmuş hizmet sağlama komisyonları tarafından gerçekleştirilir.
Ukrayna’da sağlık sistemi idari olarak devletçi bir yapılanmaya sahiptir. Ülkedeki
sağlık hizmetlerinin yürütülmesinden birinci derecede Halk Sağlığı Bakanlığı ikinci
derecede Çalışma Ve Sosyal Politika Bakanlığı sorumludur.179
179) Lekhan, V, Rudiy, V, Nolte, E. (2007). Health Care Sysytem in Transition Ukraine. http://www.euro.
who.int/__data/assets/pdf_file/0010/96418/E84927.pdf, 02.02.2016
K
Şekil 5: Ukrayna Sağlık Sisteminin İdari Yapısı
K
R
U
T
A
S
Ukrayna’da kamu sağlık hizmetleri finansmanın hemen hemen tek kaynağı devlet
bütçesidir. Devlet sağlık harcamalarının tamamına yakınını karşılamakta, ancak bu çok
yetersiz kalmaktadır. Hastalar bir kısım sağlık hizmetini (tomografi, yüksek uzmanlık
isteyen konsültasyonlar, protez, röntgen gibi) ücretini doğrudan ödeyerek satın
almaktadır. Bu da sağlık hizmetlerinin finansmanında zorluklarla karşılaşılmasına
sebep olmaktadır. Ukrayna’da Toplam sağlık harcamalarının %70 kadarı kamu, %30
kadarı da özel kaynaklıdır. Bu görünümüyle Ukrayna yetersiz bir Kapsayıcı / Bütüncü
/ Tekçil sağlık sistemleri içerisinde yer almaktadır.
K
R
Ukrayna’nın, ilk kapsamlı ulusal halk sağlığı stratejisi 2002-2011 yıllarını kapsayacak
şekilde hazırlanmıştır. Program 2002 yılında Bakanlar Kurulu tarafından ınaylanarak
yürülüğe girmiştir. Program DSÖ’nün ortaya koyduğu temel ilkelerein izlerini
taşımaktadır.
U
T
A
S
Programın temel hedefleri şunlardır:180
a) Ulusal sağlık politikalarının geliştirilmesi ve iyileştirilmesi
b) Sağlıkta adalet ve hakkaniyetin sağlanması
c) Yaşam koşulları ve yaşam kalitesinin iyileştirilmesi
d) Kadınlar, çocuklar ve gençler, çalışan nüfus ve yaşlıların sağlığının iyileştirilmesi
e) Engelli insanlar için daha iyi fırsatlar sağlanması
f) Sosyal insidansını azaltılması
g) Önemli hastalıklar, yaralanmalar ve zehirlenmelerin azaltılması
h) Sağlıklı yaşam tarzları teşvik edilmesi
i) Çevre koruma politikalarının uygulanması
j) Sağlık sisteminde finansman ve kaynak yönetiminin iyileştirilmesi
k) Sağlık profesyonellerinin eğitim ve öğretimin geliştirilmesi
l) Gelişen ulusal sağlık bilgi sistemleri
m) Sağlık için araştırmaları desteklemek
n) Sağlıkta etik kaygılar güçlendirilmesi
o) Sağlık profesyonelleri için sosyal koruma iyileştirilmesi
p) Sağlık için uluslararası işbirliği ve ortaklıklar geliştirilmesi.
who.int/data/assets/pdf_file/0010/96418/E84927.pdf, 02.02.2016
K
Ukrayna sağlık sisteminin reformu kapsamında 1992-2004 yılları arasında
yapılan önemli yasal düzenlemeler ve çalışmalar tabloda verilmiştir.181
Tablo 21: 1992-2004 Yılları Arasında Yapılan Önemli Yasal Düzenlemeler Ve
Çalışmalar
Yıl
Yapılan Faaliyet
K
R
Sağlık Hizmetlerinin Temel İlkeleri Kanun yayımlanmıştır.
1992
1994
Pratisyen Hekimlerin Uzmanlığıa geçiş Programlarının Sağlık Bakanlığı
Tarafından Onaylanmasına yönelik düzenleme yapılmıştır.
Genel Nüfusun Sağlık ve Epidemiyoljik Refahının sağlanmasına yönelik
kanun yayımlanmıştır.
U
T
A
S
Kan ve Kan Bileşenlerinin Bağışı, Ukrayna Narkotik, Narkotik
Kaçakçılığının Psikotrop Maddelerin Önlenmesine yönelik kanun
yayımlanmıştır.
1995
Aile Hekimliği, Pratisyen Hekimlik Tıbbi Pozisyonlarının belirlenmesi
2001-2005 dönemini kapsayacak Ulusal Alile Planlaması Programının
Hazırlanması
Ukrayna Anayasının kabülü
Ukrayna Tıp Kanunun yayımlanması
Ukrayna Sigorta Kanunu yayımlanması
1996
Kamu Sağlığı Kuruluşlarında sunulan hizmetlerin ücretlerinin
belirlenmesi
1997-2003 dönemini kapsayan Tıp Sektörünün gelişimine yönelik
kapsamlı Hükümet Kararının yayımlanması.
Ulusal Çocuk Programının kabulü
Yüksek Tıbbi Öğretim Kurumunun kurulması
1997
Yerel bölgesel düzeyde hastane yatak sayısın standartları Hükümet Kararı
ile kabul edildi.
who.int/__data/assets/pdf_file/0010/96418/E84927.pdf, 02.02.2016.
Zorunlu Devlet sigorta Mevzuatı Yasasının oluşturulmasına yönelik ön
koşullar belirlendi.
AIDS’in Önlenmesi ve Genel Nüfusun Korunmasınana yönelik kanun
yayımlandı.
Gıda Ürünleri ve Hammadelerin Güvenliği kanunun yayımlanması.
1998
K
R
Cinsel Yollarla Bulaşan Hastalıkların Önelnemsine yönelik kapsamlı bir
progra hazırlandı.
Sağlık Bakanlığı tarafından tıbbi teknoloji için geçici standartların
belirlenmesi.
Anayasa hükümleri kapsamında kamu sağlık tesislerinde işlemlerin
ücretsiz yapılması benimsendi.
U
T
A
S
Organ Nakli ve Transplantasyonu kanunun yayımlanması.
1999
1999-2003 dönemini kapsayacak olan Genetik İzleme Programının
(Diyabet, Hipertansiyon) kabul edilmesi.
Mal Alım İhaleleri, Devlet Fonları, Operasyon ve Hizmetlerine yönelik
kanunun yayımlanması.
Mental Bakım Kanunun yayımlanması.
2000
Sağlık Hizmetlerinin Lisanslandırılması, Tıbbi Uygulamalarının
Ekonomik Etkinliğinin Lisanslandırılması Devlet Komitesinin kurulması
kanunun yayımlanması.
Nüfusun Bulaşıcı Hastalıklara Karşı korunması kanunun yayımlanması.
Devlet Sosyal Standartlarının ve Devlet Sosyal Garantileri listesinin
belirlenmesi.
Aile Hekimliği Tanıtım Programının onaylanması.
Ukrayna’da sağlığın geliştirilmesi karranamesinin onaylanması
2002-2005 yıllarını kapsayacak Tüberküloz Kontrol Programının
Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kabul edilmesi.
2001
Birinci basamak sağlık hizmetlerinde aile hekimliğine kademeli geçişin
ilkelerinin ve planın Sağlık Bakanlığı tarafından onaylanması.
Zorunlu Devlet Sosyal Sigorta yasasının ilk taslağının yayımlanması.
Halk Sağlığı ağırlıklı Bütçe Kanunun geçirilmesi.
Ulusal Temel İlaç ve Tıbbi Cihaz Listesinin Bakanlar Kurulu tarafından
onaylanması.
K
Zorunlu Devlet Sosyal Sigorta yasasının ikinci taslağının yayımlanması.
2002-2011 dönemini kapsayacak Sektörler Arası Devlet Halk
Sağlığı Programının kabul edilmesi, Ulusal Bilimler Akademisi ve
Tıbbi Pedagojik Bilimler Enstitüsünün Bakanlar Kurulu tarafından
onaylanması. (38 Devlet Kurumu, 28 Bakanlık)
2002
K
R
2002-2005 dönemini kapsayacak Genel Nüfusa Yönelik Sağlık
Hizmetlerinin İyileştirilmesini içeren programın Cumhurbaşkanlığı
kararnamesi ile onaylanması
Ukrayna Vatandaşlarına Ücretsiz Sağlık Hizmeti Sunulmasına
Programının onaylanması.
U
T
A
S
Kamu sağlık tesislerinde sunulacak hizmetlerin listesinin belirlenmesi.
Parlemanto kararı ile ülkedeki radikal değişikliklerin yapılmaya
başlanması.
2003
Devlet Fonları, Operasyonlar, Tedarik ve Hizmetleri Dzüenleyen 2000
kanunun değiştirilmesi.
Zorunlu Devlet Sosyal Sigorta yasasının üçüncü taslağının
yayımlanması ve reddedilmesi.
Ukrayna’da özel sektör sağlık hizmetleri gelişmemiştir. Özel sektöre ait birkaç hastane
dışında sağlık kuruluşlarının tamamı kamu sektörüne aittir. Özel sektör en çok diş hekimliği
ve eczacılık alanlarında faaliyet göstermektedir.
Ukrayna’da 60 yaş üzerindeki nüfusun çok yüksek olduğu görülmektedir. Ayrıca ülke
nüfusu, ölüm oranının doğum oranının iki katı kadar olmasından dolayı azalmaktadır.
Bu yüzden, uzun dönemli yataklı tedavi hizmetleri, geriatri ve sosyal hizmetler Ukrayna’da
daha fazla önem kazanmaktadır. Ayrıca yaşlı nüfusun oranı giderek artarken nüfusun
azalmasının, ileride kurulabilecek olan sigorta sistemleri için önemli bir sorun teşkil edeceği
düşünülmektedir.
Sağlık hizmetlerinin dağılımında eşitsizlikler yaşanmaktadır. Kentsel alanlarda sağlık
hizmetleri yoğun ve yeterli iken, kırsal alanlarda birçok eksiklik kendini göstermektedir.
Ukrayna eski bir Sovyetler Sosyalist Cumhuriyetler Birliği ülkesi olduğu için, sosyalist
politikadan kaynaklanan sağlık yapılanmasının etkisi görülmektedir. Sağlık hizmetlerinin
verilmesi için gerekli bina ve ekipman ülke düzeyinde iyi bir şekilde yayılmış, fakat eskiyen
bina ve ekipman ile personelin ülke içindeki dağılımında var olan dengesizlikler sebebiyle
de, sağlık hizmetlerinin verilmesinde sorunlarla karşılaşılmaktadır.
Sağlık hizmetlerinin yerel düzeyde parça parça gibi görünmesine rağmen, il idarelerinde
çalışan doktorlar, sosyal hizmetler bölümlerinin sağladığı evde bakım hizmetlerinin
organize edilmesinde önemli rol oynarlar.
Hükümet dışı dini ve hayırsever kuruluşlar Parkinson, Alzheimer, Şeker Hastalığı
ve Felç gibi sağlık alanlarında hizmet sunarlar. Bu kuruluşlar, uzun süreli bakım
için yerel düzeyde ek finansman kaynakları sağlarlar. Ayrıca Kızılhaç uzun dönem
bakım gerektiren hastaları olan ailelere eğitim ve öğretim hizmeti sunmaktadır.
Hükümet dışı dini kuruluşlar ayrıca yalnız yaşayan yaşlılar ve özürlüler için evde
bakım hizmetleri de sunmaktadırlar.182
K
R
U
T
A
S
Teoride devlet, kendi hasta vatandaşlarına ücretsiz sağlık hizmeti sunmaktadır. Ancak
sağlık hizmet sunumunda ve hizmetlere erişimde ülkenin pek çok bölgesinde sorunlar
yaşanmaktadır. Bunun yanında hekim ve sağlık çalışanlarının ücretleri çok düşük
olduğundan sık sık ek ücret talepleri olmaktadır. Bu durum zaten düşük gelirli olan
vatandaşlarını sağlık hizmetine erişimini daha da zorlaştırmaktadır.
Ukrayna sağlık sisteminde ilk temas noktası aile hekimleridir. Her vatandaşın kayıtlı olduğu
bir aile hekimi bulunmaktadır. Aile hekimleri ve sağlık merkezlerindeki pratisyen hekimler
tarafından verilen sağlık hizmetleri için bir ücret talep edilmez. Başka bir hekime müracaat
edildiğinde ek ücret ödenmek zorunda kalınmaktadır. Sağlık merkezlerindeki pratisyen
hekimler koruyucu bakım ve sağlık hizmetleri, akut ve kronik hastalıkların tedavisi ve
bunlara ilişkin ilaçların verilmesi hizmetlerini sunmaktadırlar. Akut bir hastalığın tedavisi
için hasta bir mahalle doktoruna başvurabilir ya da bir ilk yardım ekibini kendisini ziyaret
etmesi için çağırabilir. Eğer gerekli görülürse hasta bir hastahaneye sevk edilir. Tüm bu
hizmetler ücretsizdir .
Birincil sağlık hizmetlerinde ilaçların temini için hastaların kendi bütçelerinden ödeme
yapması gerekmektedir. Ancak sosyal koruma (güvenlik) programlarına dahil olanlar ve
savaş gazileri bu kapsam dışındadırlar. Ayrıca şeker, verem gibi uzun süreli tedavi gerektiren
hastalıklar için bir liste hazırlanmış olup, bu hastalıklara ilişkin ilaçlar ücretsiz olarak
verilmektedir.
Ukrayna’da sağlık merkezlerinin fiziki ve tıbbi araç gereç durumu son derece yetersizdir.
Sağlık merkezlerindeki hizmetlerden yararlanmak dahi zaman zaman oldukça maliyetli
olabilmektedir.
182)Sargutan, A. E. “84 Ülke ve Türkiye’nin Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri” ss:1567-1593,
K
Uzmanlık eğitimi daha yüksek bir seviyede olan hekimler “danışman hekim, kıdemli
hekim” olarak adlandırılmaktadır. Danışman hekimlere gidebilmek, pratisyen hekimin
böyle bir ihtiyaç tespitine ve yönlendirmesine bağlıdır. Danışman hekim sayısının
yetersiz olması nedeniyle danışman hekim görmek için uzun bekleme listeleri söz
konusudur. Danışmanlar hekimlerin üst düzey tıbbi beceriye sahip oldukları kabul
edildiğinden diğer hekimlerden daha fazla ücret ödenmektedir.183
K
R
9. Hizmet Sunum Sistemi
Sağlık hizmetlerinin sunumu genel ve uzmanlaşmış sağlık hizmeti sunan şu tip tesisler
tarafından sağlanmaktadır:
U
T
A
S
a) Tedavi kurumları
Bunlar, il ve ilçe merkezlerinde, kasaba merkezlerinde bulunan hastaneler, gazileri için
hastaneler ve ilk yardım hastaneleridir.
b) İhtisas hastaneleri
Bunların içinde araştırma kuruluşlarındaki psikiyatri, nöropsikiyatri, psikoterapi ve
geriatri klinikleri bulunmaktadır.
c) Dispanserler
Bunlar arasında onkoloji, kardiyoloji, veremle mücadele, endokrinoloji ve
nöropsikiyatri dispanserleri sayılabilir.
d) Acil servisler ve poliklinikler
Kadın doğum merkezleri, köy acil servis merkezleri, kasaba, ilçe ve il merkezi
poliklinikleri, ağız ve diş sağlığı poliklinikleri ve fizyoterapi poliklinikleri bunlar
arasındadır.
e) İlk yardım ve acil servis istasyonları
f) Huzurevleri, sanatoryumlar, profilaktik merkezler, kaplıcalar
Ukrayna’da sosyal hizmetler ve sosyal yardımlar da Halk Sağlı bakanlığı tarafından
sunulmaktadır. Sosyal yardımlar aşağıdaki kuruluşlar tarafından sağlanmaktadır.
a) Yaşlılar ve özürlüler için evler
Yaşlılar ve özürlüler için bakım evleri, geriatrik bakım evleri, hapishaneden tahliye olan yaşlı
ve özürlü kişiler için özel kapsamlı evler.
b) Ruhsal olarak hasta olanlar için evler,
K
R
c) Tarım işçileri için pansiyonlar,
d) Emekliler ve yalnız özürlü vatandaşlar için bölgesel sosyal hizmet
merkezleri
Özel bakım birimleri, sosyal ve gündelik yaşam rehabilitasyon birimleri, medikososyal
rehabilitasyon birimleri, geçici veya sürekli konaklama birimleri, düşük gelirli özürlüler
için malzeme ve bakım yardımı birimler, evde sosyal bakım birimleri ve yalnız yaşayan
emekliler için özel konaklama evleri.
U
T
A
S
a) Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri
Ukrayna’da birinci basamak sağlık hizmetleri 6.429 birim tarafından sunulmaktadır.
Bunların 2.702 tanesi hastahanelere bağlı poliklinikler, 2.738 tanesi bağımsız
poliklinikler, 176’sı yardım noktası ve 310 tanesi de ağız ve diş sağlığı polikliniğidir.
Hastaların %80’inin tedavilerinin başlangıç ve bitiş noktası birinci basamak sağlık
hizmeti sunan tesislerdir.184
Birinci basamak sağlık hizmeti sunan tesislerin yeni biçimleri de vardır. Bunlar
arasında günlük bakım sunan hastahaneler ve evde bakım birimleri bulunur.
Bunlar, sağlık kurumlarının verimliliğini artırmaktadır. Günlük bakım hizmeti
sunan hastahanelerin sayısı üç yıl içinde iki katına çıkmıştır. 1999 yılı verilerine
göre 1.1 milyon kişi günlük bakım hastahanelerinde, 1.25 milyon kişi de evde
bakım birimlerince tedavi görmüştür.185
b) Aile Hekimliği
Ukrayna Hükümeti, hekimlerin rollerini güçlendirerek birinci basamak sağlık
184) Sargutan, A. E. “84 Ülke ve Türkiye’nin Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri” ss:1567-1593,
185) Sargutan, A. E. “84 Ülke ve Türkiye’nin Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri” ss:1567-1593,
K
hizmetlerinin ana sağlayıcısı konumuna getirmek ve böylece sağlık hizmetlerinin
maliyetini düşürmek istemektedir. Sağlık hizmetlerinin sunumunda üzerinde
en önemle durulan noktalardan biri de aile hekimliği kavramının uygulamaya
konulmasıdır. Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından aile hekimliği sistemi
alternatif bir koruyucu hekimlik modeli olarak sunuldu. Ukrayna 1996 yılında zorunlu
sağlık sigortası uygulamasını başlattı. Aile hekimliği sistemi pilot uygulamaları da
buna paralel olarak 1996-1997 yıllarında başlamış ve 2001 yılından itibaren de sistem
tümüyle uygulanmaya başlamıştır.
K
R
Böylece aile hekimi sağlık hizmetlerinin sunumunda bir başlangıç noktası
olarak işlev görecek ve hastaların gerektiği takdirde bir uzmana ya da bir
hastahaneye sevk edilmesinde anahtar rolü üstlenecektir. Bu hizmet yerel
idare ve topluluk düzeyinde organize edilecektir. Şimdilik her mahallenin
kendi doktoru vardır. Bu doktor kendi bölgesinde yaşayanların ilk başvuru
noktasıdır. Ancak bu mahalle doktorlarının o kadar kötü bir ünü vardır ki,
hastaları çoğu bir uzmana başvurmaya çalışır ya da doğrudan hastahaneye gider.
Artan bir oranda uzmanlar genel pratisyen olarak hizmet vermeye başlamışlar
ve uzmanlık özelliklerini çok az kullanmaktadırlar. Bunun en iyi göstergesi
de, tüm sağlık bütçesinin %20’si ayakta tedavi hizmetlerine harcanırken,
sadece %5’lik kısmının birincil sağlık hizmetlerine harcanmasıdır. Aradaki
fark uzmanlar tarafından sağlanan ayakta tedaviden kaynaklanmaktadır.186
U
T
A
S
Reformlar başladığında diğer Doğu Avrupa ülkelerinde olduğu gibi hükümet birinci
basamak sağlık hizmetlerini aile hekimliği sistemini baz alarak organize etti. Bu
sistemde doktorların ve diğer sağlık çalışanlarının ücretleri oldukça düşük ve çalışma
koşulları oldukça kötüdür. Aynı zamanda araç-gereç eksiği had safhadadır, maaşlar
düzensiz ödenmektedir. Ukrayna aile hekimliği sisteminde doktor ve hemşirelerde
ortalama haftalık çalışma süresi 60 saattir. Aile hekimliği sisteminde yaşlarından
bağımsız biçimde bütün aile bireylerine hizmet verebilmektedir. Ülkede uygulanmakta
olan aile hekimliği sisteminde bazı sorunlar yaşanmakta ve bunlar da meslek örgütleri
tarafından sık sık dile getirilmektedir.
c) Evde Bakım Hizmetleri
Evde bakım hizmetleri 19 bölgesel sosyal hizmet merkezi ve yerel sosyal hizmet
birimleri tarafından yürütülmektedir. Bunların yanı sıra alternatif ulusal hizmet
186) Sargutan, A. E. “84 Ülke ve Türkiye’nin Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri” ss:1567-1593
birimleri ve gönüllü kuruluşlar da bu hizmeti sunmaktadır. 2000 yılı rakamlarına göre,
tek başına yaşayan, çalışmayan ve evde bakıma muhtaç olan kişi sayısı 266.000’dir.
Yukarıda sayılan birimler bunların 215.000’ine (%77) hizmet götürebilirken, özellikle
de kırsal alandaki 55.000 kişiye komşuları ya da gönüllü kişiler bakmaktadır.
d) Diş Hekimliği Hizmetleri
K
R
Ukrayna’da ağız diş sağlığı hizmetleri pahalıdır. Ukrayna’da tüm diş hekimiliği
hizmetleri şahsidir. Diş hekimleri Ukrayna’nın büyük şehirlerinde bulunabilir.
Nüfusun büyük bölümünün geliri ağız diş sağlığı hizmetlerinden yararlanmak
için yeterli olmadığından bu hizmetlere başvurmazlar.187
U
T
A
S
Diş hekimliği, en hızlı olarak özel sektöre kayan hizmet alanıdır. Devlet tarafından
çalıştırılan ağız diş sağlığı kliniklerin çoğu özel sektöre devredilmiş ve buralarda
sadece emeklilere, özürlülere, Çernobil mağdurlarına ve çocuklara ücretsiz tedavi ve
hizmet sağlanmaya başlanmıştır. Özel sektör kliniklerinin ve hekimlerinin potansiyeli
sürekli olarak artmaktadır. 2000 yılının sonu itibarıyla özel sektör diş kliniklerinin
toplam sayısı 310’dan 495’e ulaşmış ve bunlar büyük şehirlerde yoğunlaşmıştır. Özel
diş hizmeti sunan kliniklerin sayısı 2000 yılında %15 artmıştır ve Ukraynalıların çoğu
daha yüksek kalitede ve daha ağrısız bir hizmet için özel sektörden yararlanmaktadır.188
e) Acil Bakım
Acil bakım hizmetleri devlet sağlık sigortası olmayanlar da dahil olmak üzere herkes
için ücretsizdir. Ancak uygulamada durum farklıdır. Bu hizmetleri veren hekimler ve
sağlık personeli ücret isteyebilmektedir.189
f) Hastane Hizmetleri
Ukrayna’da yataklı tedavi hizmeti veren kuruluşları şu şekilde sınıflandırılabilir:
a) Uzun süreli hastalıklar için hastaneler ve bakım birimleri,
b) Düşkünler evleri,
c) Köy hastanelerine bağlı yataklı sosyal bakım tesisleri,
d) Uzun süreli bakım hizmeti veren dini kuruluş hastaneleri,
K
e) Yaşlılar ve yatalak hastalar için pansiyonlar,
f) Geriatrik bakım evleri,
g) Ruh sağlığı bakım evleri,
h) Sosyal hizmet merkezlerinde ve pansiyonlarda yaşayan kimsesiz özürlüler için
geçici veya kalıcı yataklı tedavi birimleri,
i) Medikososyal hizmetleri de içeren uzmanlaşmış bakım evleri
K
R
i. Hastaneler
Ukrayna’da 661 şehir hastahanesi, 114 çocuk hastahanesi (kentsel alanda), 131
ihtisas hastahanesi, 27 bölge hastahanesi, 488 semt hastahanesi, 12.943 mahalle
hastahanesi (yataklı tedavi merkezleri), 86 psikiyatri, alkol ve uyuşturucu ile
mücadele hastahanesi, 390 dispanser ve 87 doğum kliniğinden oluşan bir ağ
bulunmaktadır. Bu kuruluşların 551.350 yatak kapasitesi vardır .190
U
T
A
S
Yatak sayısı 1996 yılında 10.000 kişiye 130’dan 108,9’a düşmüştür. 1996 yılından
beri de bu sayı sağlık hizmetlerinin finansmanının azalmasına bağlı olarak sürekli
düşmektedir. Bunun ana sebepleri arasında hem ekonomik kriz, hem de yataklı tedavi
hizmetlerinin daha rasyonel kullanılmasına yönelik tedbirler sayılabilir
Hükümet, nüfusa göre hastane finansmanını hedeflemektedir. Hastahaneler tarafından
sunulması gereksiz olan tedavi hizmetlerinin azaltılması ve hastahanede kalış
sürelerinin düşürülmesi için kliniklere daha fazla ağırlık verilmesi planlanmaktadır.
Sağlık hizmetlerini sunan tesisler arasında artırılacak koordinasyonun, test yapma
ve sonuçlarını verme konusunda daha hızlı hizmet sunulmasını sağlayacağı
umulmaktadır.
Ukrayna’da ağrılı hastalıklar için hizmet veren uzmanlaşmış hastahaneler de
mevcuttur. Mayıs 2002 itibarıyla bu hastahanelerin toplam sayısı 7’dir. Bunlardan 5
tanesi yetişkinlere yönelik hizmet verirken, 2 tanesi de çocuklara yöneliktir. Ayrıca
yetişkinlere yönelik olarak açılması planlanan 2 hastahane daha vardır .
ii. Özel Sektör
Ukrayna’da faaliyet gösteren çok az sayıda özel sektör hastahanesi vardır ve
bunları hepsi büyük şehirlerde bulunmaktadır. Bu hastahanelerin sundukları
hizmetlerden, hizmet bedelini ödeyebilecek olan çok küçük bir kesim
yararlanmaktadır. Özel sektöre ait hastahanelerin Ukrayna sağlık sistemi içindeki
payı yok denecek kadar azdır ve Ukrayna’daki sağlık hizmetlerinin içinde sadece
%0,2’lik bir paya sahiptir.
iii.Gönüllüler
K
R
Ukrayna’da özürlülere, yalnız yaşayan yaşlı kimselere yardımda bulunmak
konusunda köklü bir gelenek vardır. Son yıllarda bu tip etkinlikler, toplumun her
kesiminde büyüyerek bir gönüllü hareketi şekline dönüşmüştür. Ülkenin farklı
kesimlerinde gönüllülerin bu tip etkinlikleri yerine getirebilmesi için eğitim
alabildikleri merkezler bulunmaktadır. Gönüllüler sosyal hizmet sektöründe,
tıbbi hijyen merkezlerinde ve Kızılhaç birimlerinde görevler alabilmektedir.
U
T
A
S
iv. Eczacılık
Ukrayna’da eczahaneler özel sektöre devredilmiştir. İlaçlar, bazı durumlar ve
gruplar haricinde parayla satılmaktadır. Ülkenin ilaç gereksinimi kısmen yurt
içi üretimle, kısmen de ithalatla karşılanmaktadır. İlaç ithalatı piyasa ihtiyacının
%58’lik kısmını karşılarken, iç üretim %42 düzeyindedir.
Ukrayna’da ilaç tüketimi ile ilgili ilginç bir nokta da, ilaç tüketim oranlarının
yaz aylarında artıyor olmasıdır. Buna neden olarak, bahar ve yaz aylarında
bireysel gelirlerde bir artışın olması ve bunun ilaç piyasasına da yansıması
gösterilmektedir.Büyük şehirlerde birçok eczane 24 saat açık olup, ilaçlara erişim
her zaman vardır.191
v. Özel Klinikler
Bağımsız ofis temelli doktorlar ve uzmanlar tarafından sağlanan Ukrayna’da
birkaç özel klinik bulunmaktadır. Bu klinikler daha çok özel sigortalara hizmet
vermektedirler. Devlete bağlı klinik ve hastanelerden daha konforlu olduğundan
küçük bir azınlık tarafından tercih edilmektedirler. Kendilerine ait bekleme
listeleri bulunmaktadır.192
191) Healthcare in Ukraine, http://europe-cities.com/destinations/ukraine/health/, 02.02.2016.
192) Healthcare in Ukraine, http://europe-cities.com/destinations/ukraine/health/, 02.02.2016.
K
10. Sağlık Hizmetlerinin Yoğunlaştığı Merkezler
Ukrayna’da sağlık hizmetleri nüfus yoğun olduğu belli başlı şehirlerde toplanmaktadır.
Bunların başında Kiev, Kharkiv, Odesa, Dnipropetrovs’k gelmektedir. Ukrayna’da
nüfus yoğunluğu fazla olan şehirler tabloda gösterilmiştir.
K
R
Tablo 22: Nüfusu 1 Milyonun Üzerinde Olan Şehirler ve Nüfusları
U
T
A
S
11. Sağlık Hizmetlerinin Finansmanı
Ukrayna sağlık sisteminin büyük kısmı kamu sektörüne ait olup, finansmanı devlet
bütçesinden karşılanmaktadır. Ukrayna sağlık sistemi yaygın sağlık tesis ağına sahiptir.
Bu düzeyde bir kamu harcaması, sağlık hizmetlerinin ihtiyaçlarının sadece bir kısmını
karşılayabilmektedir. Ukrayna ulusal sağlık hizmeti, modern yöntemleri ve yüksek
düzeyde bir tıbbi yardım oluşturacak biçimde yeniden yapılanma süreci içindedir .
1996 yılında yeniden düzenlenen Anayasaya göre, her Ukrayna vatandaşı devlete ait
kurumlardan her türlü sağlık bakım ve tıbbi yardım hizmetlerinden ücretsiz olarak
yararlanma hakkına sahiptir. Ancak, bütçeden ayrılan pay ile sağlık giderlerinin gerçek
değeri arasındaki fark yüzünden bazı hizmetler ücretlendirilmektedir. Bunlar arasında
ilaçların yanı sıra diş sağlığı, laboratuar tanı analizleri, yüksek uzmanlık gerektiren
konsültasyonlar, tomografi, röntgen ve protezler sayılabilir. Ücretsiz veya indirimli ilaç
uygulaması kapsamına belirli gruplar girmektedir (şeker hastaları, verem hastaları,
AIDS hastaları vb., ayrıca tüm kategori ve yaştaki özürlüler, düşük gelirliler). Özürlü
savaş gazilerine belirli eczahanelerden ücretsiz ilaç alma hakkı tanınmıştır .
2001 yılı bütçe rakamlarına bakıldığında, Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’nın %4,3’lük
bir kısmının toplam sağlık harcaması giderlerini oluşturduğu ve bunun da kişi
başına 176 $’lık bir sağlık harcaması anlamına geldiği görülmektedir. Toplam
sağlık harcamalarının %67,8’i kamuya aitken, %32,2’lik bir kısmı özel sektöre aittir.
Devlet bütçesi içinden yapılan sağlık harcaması %7,6’lık bir orana sahiptir ve bu
da kişi başına 120$’lık bir harcamadır. Kamuya ait sağlık harcamalarının %99,3’lük
kaynağını devlet bütçesi oluştururken, sadece %0,7’lik bir dış kaynak kullanılmıştır.
Özel sektörün yaptığı harcamaların finansman kaynağının tamamını ise hastaların
doğrudan yaptıkları ödemeler oluşturmaktadır. Ukrayna sağlık harcamalarına halen
dünya ortalaması altında pay ayırmaktadır. Kişi başına sağlık harcamalarında 191 ülke
arasında 111. sıradadır.
K
R
U
T
A
S
Ukrayna’da sağlık sistemi eski rejimin getirdiği politikanın devamı niteliğinde olup,
ulusal bütçeden karşılanmaktadır. Ulusal sağlık sigorta sisteminin uygulanması
konusunda tartışmalar 1996 yılından beri sağlık sistemi sunucuları, sigorta şirketleri
ve devlet yetkilileri arasında sürüp gitmektedir. Birçok kanun taslağı hazırlanıp
Parlamento’ya sunulmuş ancak hiçbiri yürürlüğe girmemiştir. 2001 yılı içinde bazı
ilerlemeler kaydedilmiş, 7 Haziran 2001 tarihinde zorunlu sağlık sigortası ile ilgili ilk
yasa kabul edilmiştir. Kiev şehri ve Kiev bölgesi zorunlu sağlık sigortası uygulaması
için pilot bölge olarak seçilmiştir. Uygulama 2002 yılında başlamıştır.
12. Sağlık Sisteminin Başlıca Sorunları
Ukrayna 1990 sonrasında SSCB’den ayrılışı, idari rejim değişimi ve yeni yönetimin
yapılanması sırasında büyük idari, sosyal ve ekonomik sıkıntı geçirmiştir. Günümüzde
de etkileri süren bu sıkıntılar sağlık sistemini de olumsuz olarak etkilemiştir.
Ukrayna sağlık sisteminin başlıca sorunları şu şekilde özetlenebilir:
a) Sağlık harcamalarına devlet bütçesinden ayrılan payın ihtiyacı
karşılayamaması,
b) Sağlık tesislerinin genellikle kentsel alanlarda yoğunlaşması, kırsal alanlarda
doktor ve diğer sağlık personeli ile sağlık tesislerinin yetersiz olması,
c) Hastanede yatış süresinin yüksek olması,
d) Henüz bir sağlık sigorta sisteminin oluşturulamaması,
K
e) Sağlık sigorta sisteminin oluşturulması halinde, zaten ekonomik gücü zayıf olan
ülke halkına ek mali külfetin binecek olması,
f) Özel sektörün istenilen düzeye gelemeyişi,
g) Ölüm oranının doğum oranının iki katı olması, nüfusun giderek azalması ve yaşlı
nüfusun genel nüfus içinde yüksek olması,
h) Vaka sayısı düşük olsa da AIDS vakalarındaki artış hızının tüm Avrupa’da en
yüksek oranlara sahip olmasıdır.
BÖLÜM 5:
K
R
Genel Değerlendirme ve
Türkiye - Ukrayna Sağlık Turizmine
Yönelik Strateji Önerileri
U
T
A
S
BÖLÜM IV
GENEL DEĞERLENDİRME VE TÜRKİYE – UKRAYNA SAĞLIK
TURİZMİNE YÖNELİK STRATEJİ ÖNERİLERİ
1. Genel Değerlendirme
Son yıllarda, sağlık turizm tüm dünyada rağbet gören bir pazar halini almıştır. Dünya
ülkeleri, bu pazardan pay alabilmek için büyük bir rekabet içine girmişlerdir. Türkiye,
sağlık alanında hem nitelikli insan gücüne hem de sağlık altyapısı ve teknolojisine
sahip olması nedeniyle rekabetçi ülkeler arasındadır. Türkiye’nin sağlık turizmi
alanında sahip olduğu üstünlüklerinden (rekabet gücü, düşük maliyet, nitelikli insan
gücü, gelişmiş tesis alt yapısı vb.) Ukaryna yeterli düzede yararlanamamıştır. Bu tespiti,
2012-2014 Türkiye Sağlık Turizmi Raporları teyit etmektedir. Bu raporlardan çıkan
en önemli sonuç, Türkiye- Ukrayna arasında sağlık turizmi alanında geliştirilebilecek
bir potansiyel işbirliği bulunduğudur. Bu noktada iki ülke arasında geliştirilebilecek
potansiyel işbirliğinin içeriği ve yönteminin nasıl olması gerektiği önem kazanmaktadır.
İşte bu öneme binaen Türkiye ile Ukrayna arasındaki sağlık turizmin mevcut durumu,
sorunlar ve geliştirilmesine yönelik strateji önerileri bu bölümde ele alınmıştır.
Türkiye’ye sağlık turizmi amacıyla gelen hastaları geldikleri ülke veya bölgeye göre
sınıflandırmak strateji geliştirmek bakımından yararlı olacaktır. Türkiye’ye İngiltere
ve Amerika gibi gelişmiş ülkelerden de uluslararası hasta gelmek, Libya, Irak gibi
gelişmemiş fakir ülkelerden de hasta gelmektedir. Her hastaya aynı hizmetin sunulması
hem maliyet hem de memnuniyet açısından beklenen sonuçları vermeyebilecektir.
Ülkemize sağlık turisti gönderen ülkelerin gelişmiş ülkeler, gelişmemiş ülkeler, Orta Asya
Türk Cumhuriyetleri ve Ortadoğu ülkeleri ana başlıkları altında sınıflandırılmasının
yaralı olacağı düşünülmektedir. Bu nedenle gelişmiş ülkelerden gelen hastalar ile
gelişmemiş ülkelerden gelen hastaların beklentilerinin farklı olacağı kabul edilmeli
ve buna uygun stratejiler belirlenmelidir. Benzer şekilde Müslüman ülkeler ile diğer
dinlere mensup ülkelerden gelen kişilerin talep ve beklentileri de farklılaşmaktadır.
Gelişmiş ülkelerden (Amerika, Avrupa) gelen hastalar, ülkemizi sağlık hizmetlerinin
kendi ülkelerinde pahalı ve hasta bekleme sürelerinin uzun olması nedeniyle tercih
etmektedirler. Gelişmemiş ülkelerden (Sudan, Somali, Afganistan, Libya, Pakistan,
Irak ve Asya ülkeleri vb.) gelenler kendi ülkelerinde sağlık hizmetlerinin yetersizliği ve
personel azlığı nedeniyle ülkemizi tercih etmektedirler.
K
R
U
T
A
S
Ukrayna, hem yüksek gelirli hasta profiline, hem de düşük ve orta düzey gelire sahip
hasta profiline sahiptir. Bu ülkeye yönelik sağlık turizmi ve termal turizm çalışmalarının
geliştirilmesinde; bu ülkedeki tedavi ve bakım hizmetlerinin yetersizliği, uzmanlaşmış
personel eksikliği, yüksek teknolojili tıbbi cihazların bulunmaması veya yetersiz
olması, sağlık hizmetlerine ulaşım zorunluluğu, maliyetler gibi nedenlerle Türkiye’yi
tercih ettikleri dikkate alınmalıdır.
Günümüzde Türkiye sağlık turizminin önünde değerlendirmeye açık büyük bir
BDT pazarı bulunmaktadır. Bu pazarın parlayan yıldızları Rusya, Azerbaycan,
Türkmenistan, Kazakistan, Ukrayna gibi ülkelerdir. Dikkatleri çeken bu pazarın,
şu anki büyüklüğünün 1 milyar doların üzerinde olduğu tahmin edilmektedir. Bu
potansiyelin %72’sini Rusya, kalan %28’ini ise diğer BDT ülkeleri oluşturmaktadır.
Türkiye açısından BDT pazarını cazip kılan iki önemli nedenden birisi bu pazardaki
büyüme beklentisidir. Bu beklentinin altında, sözü geçen ülkelerin yakaladıkları
büyüme oranları yatmaktadır. İkincisi ise bu ülkelerdeki sağlık sisteminin işleyişinden
ve sağlık hizmetlerinin sunumundaki yetersizliktir.
Rusya, Kazakistan, Azerbaycan ve Ukrayna ile sağlık turizmi alanında işbirliğinin
geliştirilmesi, Türkiye’nin sağlık turizmi gelirlerini önemli oranda etkileyebilecek
potansiyeldedir. Türkiye’nin sağlık turizminden elde ettiği gelir 2,5 milyar dolar
düzeyindedir. Sağlık Bakanlığı’nın hedeflerine göre bu rakamın 2017 yılında 8 milyar
dolara, 2023 yılında ise 20 milyar dolara ulaşması hedeflenmektedir. Yurtdışından
K
Türkiye’ye gelen hasta sayısında ise özellikle 2019 yılından itibaren hızlı bir yükseliş
beklenmektedir. Buna göre, yabancı hasta sayısının 2019’da 1 milyona ulaşacağı
tahmin edilmektedir.193 Bu tahminlerin gerçekleşmesi ancak bazı ciddi ve kurumsal
çalışmaları gerektirmektedir. Atılacak bu adımalar Türkiye’nin rekabet gücünü
artıracaktır. Hızla gelişen sağlık turizmi alanında Türkiye’nin rekabet ettiği ülkelere
nazaran bazı üstünlükleri bulunmaktadır. Bunlardan bazıları şöyledir:
K
R
a) Türkiye rekabet ettiği diğer ülkelere nazaran kültür turizmi, inanç turizmi, deniz
turizmi, doğa turizmi, sağlık-kaplıca turizmini aynı anda kullanabilecek özelliklere
sahiptir. Aynı zamanda hizmet sektöründe sahip olduğu rekabet üstünlüğü
bulunmaktadır. Ancak bunları kullanma konusunda dağınıklık söz konusudur.
b) Türkiye’nin, sağlık turizmi alanında rekabet edebilecek güçte olmasının bir sebebi
de, Türkiye’nin sağlık turizmi hizmetini sunan ilk ülkeler arasında yer alması ve bu
konuda deneyim kazanmış olmasıdır.
c) Türkiye’ye rekabet üstünlüğü sağlayan diğer bir faktör ise sağlık hizmet fiyatlarının,
diğer ülkelere göre görece ucuz olmasıdır.
U
T
A
S
Türkiye’nin sağlık turizminde başlangıç aşamasında olduğu, ancak sahip olduğu bazı
üstünlükler nedeniyle hızla ilerlediği kabul edilmelidir. Sektörde büyük bir pazar
payı elde etmek ve lider olabilmek Türkiye için hayal değildir. Ancak liderlik, uzun
dönemli ve kararlı stratejiler gerektirmektedir. Bunun için Türkiye’nin kurumsal alt
yapı eksikliklerini gidermesi, sorun oluşturabileceği düşünülen zayıf yönlerinin telafi
edilmesi, teşvik araçlarının daha etkili kullanımının sağlanması, nitelikli insan gücü
istihdamının önündeki engellerin aşılması ve rekabet gücünü artırmaya yardım edecek
güçlü yanlarının da geliştirmesi gerekmektedir. Ayrıca şartların gerektirdiği esnekliğe
sahip, tüm sektör paydaşlarının bulunacağı bir sağlık turizmi yönetimi kurulmalıdır.
Türkiye’nin sağlık turizmi konusundaki performansına bakıldığında karşımıza çıkan
resim şöyledir:
a) Türk sağlık sistemi son 10 yıl içerisinde büyük bir gelişme kaydetmiş olmasına
rağmen uluslararası rekabet için hazır değildir.
b) Türkiye’de kişi başına düşen sağlık harcamaları, hekim sayısı ve diğer sağlık
personeli sayısı ABD ve AB Ülkeleri’nden hatta BDT ülkelerinden daha düşüktür.
c) Uluslararası hasta kabulüne yardımcı olacak bir ulusal sağlık akreditasyon sistemi
bulunmamaktadır.
193) TÜRSAB, ‘2014 Sağlık Turizmi Raporu’, http://www.tursab.org.tr/dosya/12186/
saglikturizmiraporu_12186_5485299.pdf , et.:10.09.2015
d) Sağlık turizmi hizmeti sunana özel hastanelerde yaşanmakta olan sorunların ülke
imajın etkileyecek boyuta ulaşmasını izleyen bir mekanizma bulunmamaktadır.
e) Türkiye’ye gelen yabancı hastalar ağırlıklı olarak özel sağlık kuruluşlarını tercih
etmektedirler.
f) Başta Almanya olmak üzere bütün branşlarda en çok hasta AB ülkelerinden
gelmektedir. Bunu Rusya ve Orta Doğu ülkeleri takip etmektedir.
g) Yabancı hastalar Türkiye’de en fazla İstanbul, Kayseri, Adana, Gaziantep, Ankara,
Antalya ve İzmir’i tercih etmektedirler.
h) Türkiye’nin sağlık turizmi alanındaki rakipleri Dubai, Ürdün gibi Orta Doğu
ülkeleri, Macaristan gibi bazı Doğu Avrupa ülkeleri ile Güney Kore ve Hindistan
K
R
başta olmak üzere Güneydoğu Asya ülkeleridir.
U
T
A
S
Yukarıda betimlenen Türkiye
resmi, diğer ülkelerle yapılacak
işbirliği çalışmaları açısından da
önemli görüldüğünden burada yer
verilmiştir. Bu resim, Türkiye ile
Ukrayna arasındaki sağlık turizmi
imkânlarının
geliştirilmesi
için hazırlanacak ulusal strateji
belirleme çalışmalarında da yol
gösterici olacaktır. Bu rapor
ve içeriği iki ülke arasındaki
sağlık turizmi potansiyelinin geliştirilmesi ve yeni işbirliği alanlarının oluşturulması
bakımından karar vericilere, araştırmacılara ve uygulayıcılara, yol gösterecektir.
Hazırlanan bu raporda, iki ülke arasındaki değerlendirme, sağlık turizmi hizmet
alanları dikkate alınarak yapılmıştır. Sağlık turizmi hizmet alanları aşağıda gösterilen
4 alt başlıkta toplanmıştır. Ülke değerlendirmesine ilişkin veriler ve görüşler de bu
başlıklar altında verilmiştir. Bunlar;
a) Sağlığı geliştirmeye yönelik hizmetler,
b) Tedavi hizmetleri
c) Rehabilitasyon hizmetleridir.
d) Yaşlı bakım hizmetleri
Türkiye ile Ukrayna arasındaki sağlık turizminin mevcut durumu, gelişme potansiyeli
ve yeni alanlara ilişkin görüş ve öneriler sağlık turizmi hizmet alanları altında
K
değerlendirilmiştir. Raporun genel değerlendirme başlığı altında kullanılan metodoloji
kısaca şöyledir. Değerlendirmelerde öncelikle Türkiye’ye ilişkin genel bilgiler verilmiş,
daha sonra varsa ülke bilgileri paylaşılmıştır. Genel sağlık turizmi ve ülke verilerine
dayanılarak grafikler ve tablolar oluşturulmuştur. Grafik ve tablolarla görselleştirilen
veriler hakkında yorumlamalar yapılarak önerilere yer verilmiştir.
K
R
U
T
A
S
a) Sağlığı Geliştirmeye Yönelik Hizmetler
Türkiye’nin dış politika hedeflerinin gerçekleştirilmesinde Ukrayna ile işbirliği önem
taşımaktadır. AB müzakere süreci ve Rusya ile yaşanan uluslararası kriz nedeniyle
Türkiye’nin Ukrayna ile her alanda işbirliğinin artırılması ulusal ve dış politik çıkarlar
açısından gerekli bir strateji olarak değerlendirilmektedir. Rusya Federasyonunu
Türkiye’ye karşı uygulamakta olduğu ambargonun etkilerinin azaltılması bakımından
Ukrayna ile özellikle ticaret ve turizm alanında işbirliğinin geliştirilmesi hayati önem
taşımaktadır.
Bu beklentiyi güçlendiren en önemli faktör, iki ülke arasında sağlık konusunda var
olan anlaşmadır. “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti İle Ukrayna Bakanlar
Kurulu Arasında Sağlık Ve Tıp Alanında İşbirliğine Dair Anlaşma” 21
Mayıs 1998 tarihinde Kiev’de imzalanmıştır. Anlaşma’da süre kaydı olmayıp, birer
yıllık sürelerle uzatılmaktadır.194 Ancak bu anlaşmada sağlık turizmine atıfta bulunan
herhangi bir madde bulunmamaktadır. Anlaşma içeriğine sağlık turizmi işbirliğinin
geliştirilmesine yönelik maddelerin teklif edilmesi işbirliğinin geliştirilmesi açısından
yararlı olacaktır. Bunun için de Sağlık Bakanlığı öncelikle iki ülke arasındaki bu
194) TC Sağlık Bakanlığı (2002). Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı’nın Sağlık ve Tıp Alanında
İşbirliğine İlişkin Devletlerarası Anlaşmaları, Sağlık Bakanlığı Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı, Ankara, s:61
anlaşma içeriğinin sağlık turizmini de içerecek şekilde değiştirilmesini sağlamalıdır.
İlgili kurumlarla koordineli bir şekilde bu eksikliğin giderilmesi sağlığın geliştirilmesi
çalışmalarında öncelikli konu olarak kabul edilmelidir.
Sağlık turizmi kapsamında Türkiye’yi sağlığın geliştirilmesi hizmetleri için tercih
edenler, daha çok orta ve üst düzey gelir grubunda olan insanlardır. Genel olarak bu
gruptaki insanlar sağlıklı veya herhangi bir sağlık sorunu yaşayan bütün yaş grubundaki
insanlar olabilmektedir. Bu gruptaki insanların iyi bir temel sağlık hizmeti alma ve
hastane hizmetlerinden yararlanma beklentisi vardır. Ukrayna vatandaşlarından
orta ve üst gelir grubunda olanlara yönelik sağlık turizmi fırsatlarından biri sağlığın
geliştirilmesi hizmetleridir.
K
R
U
T
A
S
Ukrayna’nın nüfusu 1 milyonun üzerinde olan ve sosyo-ekonomik düzeyi yüksek
şehir ve bölgelerde bu hizmetlerden yararlanabilecek önemli bir nüfus kitlesi olduğu
düşünülmektedir. Sağlığın geliştirilmesi kapsamında Kiev, Dnipropetrovsk, Lviv,
Odessa, Zaporizhzhya ve Kharviv şehirlerinde yaşayan ortanın üstü ve üst gelir
grubundaki kişilerin potansiyel sağlık turizmi hastası olarak kabul edilmesinin yararlı
olacağı değerlendirilmektedir.
2014 yılında Türkiye’ye toplam 496.324 uluslararası hasta gelmiştir. Ancak Ukrayna’dan
gelen hasta sayısı ilk 10 ülke arasında girmeyecek kadar düşüktür.195 Uluslararası hasta
sayısı ile ülkeler grafikte verilmiştir.
Grafik 84: Uluslararası Hasta Sayıları ve Ülkeler
195) TC Sağlık Bakanlığı (2015), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2014. Sağlığın
Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık.
K
2014 yılında Ukrayna’dan Türkiye’ye gelen uluslararası hastalanın 3599’u turistin sağlığı
kapsamında sağlık hizmetlerinden yararlanmışlardır.196 2013 yılında 3248 olan sayı 2014
yılında artarak 3599’a ulaşmıştır. Sağlık Bakanlığı 2013 ve 2014 sağlık turizmi verilerinde
Ukrayna’dan sağlık turizmi amacıyla gelen hasta sayısı gösterilmemiştir. Bu durum da
göstermektedir Ukrayna’dan Türkiye’ye sağlık turizmi amacıyla önemli miktarda bir hasta
gelmemektedir. Turistin sağlığı kapsamında gelen hastaların yıllara göre sayısı grafikte
verilmiştir.
K
R
Grafik 85: Turistin Sağlığı Kapsamında Gelen Hasta Sayıları
U
T
A
S
Türkiye ile Rusya arasından yaşanmakta olan kriz nedeniyle Rusya’dan gelen turist ve
sağlık turizmi hasta sayının kısa vadede düşmesi beklenmektedir. Ortaya çıkan bu sorunun
etkisinin Ukrayna’ya yönelik özel politikalarla azaltılması mümkün olabilecektir. Bu
kapsamda Ekonomi Bakanlığı tarafından sağlanan pazara giriş desteği, yurt dışı tanıtım
desteği, yurt dışı birim desteği, belgelendirme desteği, ticaret heyeti ve alım heyeti desteği ve
danışmanlık teşvik desteklerinin Ukrayna lehine yeniden gözde geçirilmesinin hem turizm
hem de dış politika çıkarları açısından yararlı olacağı değerlendirilmektedir.
Sağlık turizmi hasta sayısının artırılmasına yönelik stratejilerin geliştirilmesi kapsamında
Ukrayna’nın %20 indirim uygulanan ülke kategorisinden çıkartılması kısa vadede
yararlı olacaktır. 2015 Rus uçağının Türkiye tarafından düşürülmesi sonrasında yaşanan
gerilimin turizme etkisinin azaltılması böyle bir adımın atılmasının yararlı olacağı
değerlendirilmektedir. Sağlık turizmi, turistin sağlığı, termal turizm vb. başlıklarında
çeşitlendirmelere gidilerek her başlıkta sayının artırılması önem taşımaktadır. Özellikle
büyük şehirlerde yaşayanların gelir seviyesinin milli gelirin üzerinde olduğu husus
dikkatlerden kaçmamalıdır. 2004-2008 arasında kişi başı harcanabilir gelirde 2,400
USD seviyeleri görülmesine karşın, küresel krizin de etkisiyle harcanabilir gelirde düşüş
sürmektedir.197 2009 istatistiklerine göre, tüketiciler harcanabilir gelirlerinin %53’ünü
gıdaya ayırırken, sağlık sektörü harcamaları sadece % 2’nin altında kalmaktadır.198 Buradan
hareketle Ukrayna’ya yönelik temel stratejinin sağlığın geliştirilmesi kapsamında verilen
sağlık turizmi hizmetleri olmayacağını söylemek mümkündür. Diğer bir deyişle Ukrayna
vatandaşlarının harcanabilir gelirlerinin sadece % 2’sini sağlığa ayırabildiği bir ortamda
sağlıklarının geliştirilmesi amacıyla bir başka ülkeye giderek para harcamalarını beklemek
gerçekçi değildir. Ancak Ukrayna vatandaşlarının farklılaşan gelir seviyeleri ve bunlara
yönelik alternatif hizmetler üzerinde çalışmak gerekmektedir.
K
R
b) Termal Turizm
Türkiye’ye 2012 yılında 24.462, 2013 yılında 38.003, 2014 yılında ise 39.453 termal turist
gelmiştir.199 Türkiye’yi ziyaret eden termal turist sayılarının yıllara göre değişimi grafikte
verilmiştir.
U
T
A
S
Grafik 86: Türkiye’ye Gelen Termal Turist Sayıları
Bu rakamlar da göstermektedir ki Türkiye termal turizmde sahip olduğu tesis ve termal
özellikler bakımından önemli bir ülkedir. Toplamda bu yıllar arasında gelen termal turist
sayısı 100 bini aşmıştır. Ancak veriler üzerinde yapılan incelemede Ukrayna’dan termal
turizm amacıyla gelen kayda değer bir hasta sayısının olmadığı görülmüştür. Yaşlı nüfus
oranı her geçen gün artan Ukrayna ile Türkiye arasındaki sağlık turizminin geliştirilmesinde
termal turizme ayrı bir önem verilerek hasta sayısı artırılmalıdır. Ukrayna’dan Türkiye’ye
termal turizm amacıyla 2014 yılında gelen 13 kişi dermatoloji uzmanlık alanında hizmet
almışlardır.200
198) a.g.e.
K
Türkiye’yi termal turizm amacıyla tercih edenlerin çoğunluğu 55 yaş ve altındakilerden
oluşmaktadır.201 Türkiye’nin termal turizm hizmetlerinin geliştirilmesinde bu yaş
grubunun fiziksel, psikolojik, sosyal, kültürel özellikleri ve tercihleri üzerinde
durulmalıdır. Ayrıca ülkemizi tercih edip yaş belirtmemiş büyük bir grup görülmektedir.
Bu konunu üzerinde durulması, bilgilerin toplanmasında bir özensizliğin olup
olmadığının mutlaka ortaya koyulması yararlı olacaktır. Türkiye’yi ziyaret eden termal
turistlerin yaş aralıklarının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.
K
R
Grafik 87: Türkiye’ye Gelen Termal Turistlerin Yaş Aralıkları (2012-2014)
U
T
A
S
Ukrayna nüfusunun % 15’i 65 yaş ve daha üstü yaş grubundaki kişilerden oluşmaktadır.
Ukrayna sağlık sistemi için bu yaş grubuna ait sağlık sorunları gerek hizmet sunumu
ve gerekse finansman bakımından önemli bir sorun olarak görülmektedir. Ukrayna
açısından bu sorunun hafifletilmesi, Türkiye açısından ise sağlık turizmi gelirlerinin
artırılması amacıyla iyi bir stratejiye ihtiyaç bulunmaktadır.
Hazırlanacak stratejinin farklı yaş ve sosyoekonomik gelir gruplarına hitap etmesi
gerekmektedir. Ukrayna’nın 65 yaş ve üstü nüfusunun genel nüfus içindeki oranı
grafikte verilmiştir.202
Grafik 88: 65 ve Üstü Nüfusu (Toplam nüfus içinde % )
K
R
U
T
A
S
c) Tedavi Hizmetleri
Türkiye Ukrayna arasındaki sağlık turizmi stratejisinin tedavi hizmetleri ve
rehabilitasyon hizmetleri üzerine kurulmalıdır. Sağlık turizmi stratejisinin neden
tedavi ve rehabilitasyon hizmetleri üzerine kurulması gerektiğine ilişkin gerekçelere
aşağıda yer verilmiştir.
İlk olarak, Türk sağlık sisteminin ulaştığı nokta buna imkân vermektedir. Türkiye’deki
sağlık kuruluşlarının sayısı ve fiziki yapısı, sahip olunan nitelikli personel sayısı,
sunulan düşük tedavi maliyetleri bu stratejinin gerekliliğini desteklemektedir.
Ukrayna sağlık sistemi (sağlık hizmet sunumu ve sağlık finansmanı) tesis sayısı, yatak
sayısı, sahip olunan ileri teknolojili tıbbi cihaz ve ileri derecede uzmanlaşmış personel
yönünden ciddi sorunlarla karşı karşıyadır. Ukrayna sahip olduğu sağlık tesisi sayısı ve
sağlık personeli sayısı Türkiye’den daha fazla olmasına rağmen kaliteli sağlık hizmeti
sunamamaktadır. Ülkenin içinde bulunduğu siyasi ve ekonomik durum çözüme
yönelik radikal kararların alınmasına uygun değildir. Ukrayna’da yaşanmakta olan
siyasi ve ekonomik krizler nedeniyle sağlık alanından yaşanmakta olan sorunların
alınan tedbirlere rağmen kısa vadede çözümlenebileceği beklenmemektedir.
Ukrayna’nın sağlık alanında yaşadığı bu ciddi sorunun, Türkiye için akıllı stratejilerle
bir fırsata dönüştürülebilmesi mümkündür. Sahip olduğu tesis, insan gücü, düşük
K
maliyet ve sosyal imkânlar nedeniyle Ukrayna ile Türkiye arasındaki sağlık turizminin
geliştirilmesi stratejisinin tedaviye yönelik hizmetler üzerine olmasının gerektiği
değerlendirilmektedir. Türkiye son 15 yıldır uygulamış olduğu Sağlıkta Dönüşüm
Programı sayesinde sağlık sektöründe önemli ilerlemeler kaydetmiştir. Bu sayede;
kamu ve özel sağlık yatırımları artmış, hastaneler ve diğer sağlık kuruluşlarının
modernizasyonu sağlanmış, sağlığın finansmanı sürdürülebilir ilkelere göre yeniden
belirlenmiş, sağlık hizmet sunumunda yer alan kuruluşlar tek çatı altında toplanmış
ve ileri teknolojili tıbbi cihazların ortalaması OECD ülkelerinin birçoğunun üstüne
çıkmıştır. Özellikle ileri düzeyde uzmanlaşmış personel sayılarındaki artış bu alandaki
rakiplerine karşı Türkiye’nin elini güçlendirmiştir. Özellikle özel sağlık kuruluşları
bakımından uluslararası akreditasyona sahip olan hastane sayısı birçok ülkeden daha
fazladır. Gerek kamu ve gerekse özel sektör yatırımlarının daha verimli kullanılması
amacıyla sağlık turizmi kriterlerinin benimsenmesi gerekmektedir. Bu kuruluşların
sağlık turizmi kapsamında sunulan tedavi hizmetlerini vermesi sahip olduğu yüksek
katma değer nedeniyle teşvik edilmelidir. Bu gruptaki hizmetlerden yararlanmak
üzere gelenler, kendi ülkelerinde bu hizmetlerin yetersizliği, uzun bekleme süreleri ve
personel azlığı nedeniyle Türkiye’yi tercih etmektedir. Bu gruptaki insanların tedavi
olma önceliği tercihte belirleyicidir. Bu gruptaki kişiler için en başarılı özel ve kamu
sağlık kuruluşları tercih edilmeli. Özellikle ileri teknolojiye sahip ve ileri uzmanlığa sahip
personelin bulunduğu kuruluşlar bu grup hizmetlerde öne çıkartılmalıdır. Örneğin
bu grup hizmetlerde sorunları (hizmet kalitesi, tıbbi yanlış uygulamalar, hizmetin
ücretlendirilmesi vb.) en aza indirmek için uluslararası akreditasyona sahip kuruluşlara
öncelik verilmelidir. Bu kapsamda, başta İstanbul olmak üzere Antalya, İzmir, Adana,
Muğla, Aydın, Kayseri, Bursa, Gaziantep gibi iller bu amaçla değerlendirilebilecek illerin
başında gelmektedir.
K
R
U
T
A
S
İkinci olarak, Türkiye’nin sahip olduğu coğrafi konum seyahat açısından bazı avantajlar
sağlamaktadır. Asya ve Avrupa’nın en ücra bölgesinden Türkiye’ye uçak yolculuğu en fazla
6 saat ile sürmektedir. Dolayısıyla Asya, Avrupa ülkelerinden özel olarak Ukrayna’dan
gelecek sağlık turizmi hastalarının tedavisinin başarısının, uçak yolculuğunun uzunluğu
ile riske girmesi pek olası görünmemektedir. Sağlık turizminin geliştirilmesinde ulaşım
sorunun özel havayolu ağı üzerinde çözülmesi öncelenmelidir.
Üçüncü olarak, Türkiye’yi tedaviye yönelik sağlık hizmetlerden yararlanmak üzere tercih
edenler, ülkelerinde orta ve üst düzey gelir grubunda olan kişilerden oluşmaktadır. Genel
olarak bu gruptaki insanlar seyahat edebilecek kadar sağlıklı, orta ve üzeri yaş grubunda
olan insanlardır. Resmi verilere göre Ukrayna ekonomisinde 1988’den bu yana en
zengin olarak adlandırılan %20’lik 5. kesimin, toplam gelirden aldığı pay %33’den %37’e
çıkarmıştır. 4. Kesim olarak adlandırılan diğer % 20’lik kesim toplam gelirden %13,5
pay almaktadır. Bu iki kesim sağlık turizmi kapsamında verilen tedavi hizmetlerinde
öncelikli ve birincil hedef grubu olarak kabul edilmelidir. Özel ve kamu sağlık kuruluşları
Ukrayna’nın toplam gelirinden % 37 pay olan % 20’lik en zengin kesim ile %13,5 pay alan
zengin kesimi Türkiye’ye çekecek stratejiler belirlemelidir. Bu kesim için Türkiye’nin rakibi
olan ülkeler; Fransa, Almanya, İspanya, Belçika, Hırvatistan, Çekoslovakya’dır. Rakip
ülkelerin avantaj ve dezavantajları ayrıntılı olarak belirlenmeli, bu grubun tercihlerini
etkileyen unsurlar ortaya koyulmalı ve durumu Türkiye’nin lehine döndürecek çözümler
üretilmelidir. Bu gruptaki insanların sağlık hizmeti tercihlerinde belirleyici olan ileri
derecede
uzmanlık
isteyen
müdahale ve ileri teknolojiye
duyulan ihtiyaçtır. Kamu ve özel
sektör yöneticilerinin tercih
ve ihtiyaçlarına uygun özel
programlar hazırlama yoluna
gidilmesi yararlı olabilecektir. Bu
ülkelere karşı; düşük maliyet, tesis,
teknoloji, insan gücü, sosyal ve
kültürel imkânlar gibi üstünlükler
daha etkin şekilde kullanılmalıdır.
K
R
U
T
A
S
Ukrayna’nın toplam gelirinden
% 37 pay olan % 20’lik en zengin
kesimi ile % 13,5 pay alan %
20’lik zengin kesimi haricinde
toplam gelirden %22,5 pay olan orta ve üstü % 20’lik 3. kesim sağlık turizmi
çalışmalarında ayrı bir kategoride değerlendirilmelidir. Özellikle termal turizm ve
rehabilitasyon hizmetleri açısından bu kesimin ciddi bir potansiyel oluşturabileceği
değerlendirilmektedir.
Dördüncü olarak Türkiye tedavi hizmetlerinde birçok Avrupa ülkesini geride bırakan
bir kalite düzeyine ulaşmıştır. Bu durum Ukrayna’da yürütülecek Türkiye sağlık
turizmi hizmetlerinin pazarlanması ve tanıtılması faaliyetlerinde öne çıkartılmalıdır.
Hem kalite unsuru hem de düşük maliyet unsurunun birlikte olduğu bir ülke algısı
oluşturulmalıdır. Sağlık turizmi kapsamında en çok hasta gönderen ülkelerin hasta
tercihlerine bakıldığında Türkiye’nin daha çok tedavi hizmetleri için tercih edildiği
görülmektedir.
K
Beşinci olarak Ukrayna’nın hastalık göstergeleri Türkiye’nin rekabet gücü yüksek
olan tedavi hizmetlerinin öne çıkmasını desteklemektedir. Ukrayna’da hastalıklara
bağlı ölümlerin bulaşıcı ve bulaşıcı olmayan olmak üzere ikiye ayrıldığı bilinmektedir.
Bulaşıcı ve paraziter hastalıklar nedeniyle yaşanan ölüm sayısı 753.184’dür.203
Ukrayna’da hastalıklara bağlı ölümlerin ilk nedeni paraziter ve bulaşıcı hastalıklardır.
Bulaşıcı ve paraziter hastalıklar içinde en fazla ölüme neden olanlar enfeksiyöz
hastalıklar,
K
R
HIV/AIDS ve tüberkülozdur. Ukrayna’da hastalıklara bağlı ölümlerin dağılımı grafikte
verilmiştir.
Grafik 89: Hastalıklara Bağlı Ölüm Sayıları (2011)
U
T
A
S
Ukrayna’da en çok görülen hastalıklar ile bu hastalıklara bağlı ölüm oranları
incelendiğinde Türkiye’nin sahip olduğu tesis, tedavi ve tıbbi teknoloji imkânlarından
Ukrayna vatandaşlarının yeterince yararlanamadıkları düşünülmektedir. Bulaşıcı ve
paraziter hastalıklar nedeniyle ölenlerin sayıları grafikte verilmiştir.204
204) a.g.e.
Grafik 90: Bulaşıcı ve Paraziter Hastalıklar nedeniyle Ölenlerin Sayısı(2011)
K
R
U
T
A
S
Türkiye’nin bir strateji olarak tedavi hizmetleri ve rehabiltasyon hizmetlerine
yoğunlaşması gerektiği yukarıda ifade edilmişti. Tedavi hizmetleri kapsamında
yoğunlaşılacak hastalıkların başında bulaşıcı olmayan hastalıklar gelmektedir.
Ukrayna’da bulaşıcı olmayan hastalıklar nedeniyle yaşanan ölümlerin sayısı
648.904’dür. Bulaşıcı olmayan hastalıklar içerisinde en çok ölüme neden olan hastalık
kardiyovasküler (KVC) hastalıklardır. KVC nedeniyle yaşanan ölüm sayısı 492.353
kişi olmuştur. Ukrayna koroner kalp hastalılarına bağlı ölüm sayısında Dünya’da
ikinci sırada gelmektedir. Koroner kalp hastalıklarının 100.000 kişide görülme oranı
384,1’dir. Bunların % 30’dan fazlası 0-64 yaş arasındaki kişilerden oluşurken %70’i 65
yaş ve üstü kişilerden oluşmuştur. Bunu kötü huylu tümörler (81.403) izlemektedir.
Kötü huylu tümörler nedeniyle ölenlerin %18,5’i 0-64 yaş aralığında, % 9,7’si ise 65 yaş
ve üstü yaş grubundaki kişilerden oluşmuştur. Bunları sindirim sistemi hastalıklarına
bağlı ölümler (33.434) takip etmektedir. Bu hastalık nedeniyle ölenlerin % 5,3’ü 0-64
yaş grubundayken, % 1,4’ü 65 yaş ve üstü kişilerden oluşmuştur. 2014 yılında 14.962
kişi de nöro psikiyatrik hastalıklar nedeniyle ölmüştür. Ukrayna, nöropsikiyatrik
hastalıklar kapsamında değerlendirilen alkole bağlı nedenlerle gerçekleşen ölümler
nedeniyle Dünya’da 5. sırada gelmektedir.205 206
205) World Health Rankings, http://www.worldlifeexpectancy.com/country-health-profile/ukraine,
01.02.2016
K
Ukrayna’da kadın ve erkeklerde en çok ölüme neden olan hastalık KVC hastalıklarıdır.
Sağlık turizminin geliştirilmesi kapsamında KVC hastalığı için kadın ve erkekleri
kapsayacak şekilde planlama yapılmalıdır.
Ukrayna’da bulaşıcı olmayan hastalıklar nedeniyle yaşanan ölümlerin sayısı 648.904’dür.
Bulaşıcı olmayan hastalıklar nedeniyle ölenlerin sayıları grafikte verilmiştir.207
K
R
Grafik 91: Bulaşıcı Olmayan Hastalıklardan Ölenlerin Sayısı (2011)
U
T
A
S
Bulaşıcı hastalıkların etkili bir koruyucu hekimlik, ileri teknoloji ve yeterli uzmanlık
düzeyi ile azaltılabileceği bilinmektedir. En çok görülen hastalıklar ile bu hastalıklara
bağlı ölüm oranları incelendiğinde Türkiye’nin sahip olduğu tesis, tedavi ve tıbbi
teknoloji imkânlarından Ukrayna vatandaşlarının yeterince yararlanamadıkları
düşünülmektedir. Bu amaçla, Türkiye bu ülkeye yönelik olarak bu hastalıkla ilgili özel
sağlık turizmi paketi hazırlamasında yarar görülmektedir. Altıncı olarak Ukrayna’da
kanser hasta sayısı ve kanser nedeniyle ölenlerin sayısı tedavi hizmetlerinin öne
çıkmasını gerektirmektedir. Çernobil nükleer kazasını yaşamış bir ülke olarak Ukrayna
için kanser önemli bir sağlık sorunudur. 208 Ülkede en sık görülen kanser çeşitleri;
akciğer kanseri, meme kanseridir, kolon kanseri, prostat kanseri ve mide kanseridir.209
207) WHO, http://apps.who.int/gho/data/node.country.country-UKR, 30.01.2016.
208) Çernobil 20. Yılı Sağlık Raporu Özeti, www.greenpeace.org/turkey/Global/.../report/.../ernobil-sa-l-kraporu.pdf, e.t: 08.09.2015
Ukrayna’da akciğer kanserinin 100.000 kişi de görülme oranı 21,35’tir. Bu oran ile
Dünya’da 55. sırada bulunmaktadır. Meme kanserinin 100.000 kişide görülme sıklığı
21,24 kolon kanserinin 17,08, prostat kanserinin 13,19, mide kanserinin 13,07’dir.
Kadınlar açısından servik kanserinin 100.000 kişide görülme oranı 6,39, Over
kanserinin 5,51, rahim kanseri 4,98’dir. Rahim kanseri oranı ile Ukrayna Dünya’da
14. sıradadır. 210 Kanser çeşitlerinin genel nüfusta görülme sıklığı grafikte verilmiştir.
K
R
Grafik 92: Kanser Çeşitlerinin Genel Nüfusta Görülme Sıklığı (100,000 kişide)
U
T
A
S
Türkiye Ukrayna vatandaşlarının sağlık turizmi kapsamında kanser hastalıklarının
tedavisine özel bir önem vermelidir. 2014 yılında kanserler nedeniyle 81,403 kişi
ölmüştür. Kanser ve kansere bağlı ölüm oranları kanser tedavi ve bakım hizmetlerine
büyük ihtiyaç duyulduğuna işaret etmektedir. Ancak, kanser vakaları uzun süreli
tedavi ve bakım protokolleri gerektirmektedir. Erkeklerde en sık görülen kanser
türleri trekea ve akciğer kanseri, kolon kanseri ve mide kanserleridir. Kadınlarda en
sık görülen kanser türleri ise; mesane kanseri, kolon kanseri, mide kanseri, meme
kanseri, rahim kanseri ve serviks kanserleridir. Bu hastalıkların yurt dışında ya da
uzakta gerçekleştirilmesi bir zorluk olarak karşımıza çıkmaktadır.
210 ) World Health Rankings, http://www.worldlifeexpectancy.com/country-health-profile/ukraine,
01.02.2016
K
Ancak özellikle Trabzon, Samsun, Erzurum, Malatya, Kayseri gibi pilot illerde bu
amaca uygun olarak oluşturulacak sağlık yapılanması, çok iyi organize edilecek bir
ulaşım ve konaklama ile bu sorunun aşılabileceği düşünülmektedir. Bu düşünceye
kanıt olarak da Bulgaristan örneği gösterilebilir. Örneğin Bulgaristan’dan 4.169 hasta
onkolojik tedavi amacıyla gelmiştir. Bu amaçla Ukrayna’da bulunan Sağlık Bakanlığı,
Üniversite ve özel hastaneler ile tedavinin iki ülke arasında yapılabilmesine imkân
verecek bir işbirliğine gidilmesi mümkündür.
K
R
d) Hasta Tercihleri
Uluslararası hastaların Türkiye’yi tercih etme nedenleri, sağlık kuruluşu tercihlerini
etkileyen faktörler ve il tercihleri bu bölümde değerlendirilmektedir. Bu kapsamda
ilk olarak uluslararası hastaların Türkiye’yi neden tercih ettikleri konusu üzerinde
durulacaktır.
U
T
A
S
Sağlık turizmi veya termal turizmin geliştirilebilmesi için hedef ülke vatandaşlarının
tercihlerini etkileyen unsurların bilinmesi önem taşımaktadır. Hakkında çalışma
yapılan ülke vatandaşlarının sağlık kültürü ve turizm kültürü hakkında yeterli düzeyde
bilgi sahibi olunması yapılacak çalışmaların başarısını artıracaktır. Bu doğrultuda
Ukrayna vatandaşlarının Türkiye’yi tercih etme nedenleri, sağlık alışkanlıkları, tatil
alışkanlıkları, tüketim alışkanlıkları bilinmelidir.
Yabancı hastaların Türkiye’yi tercihlerinde nelerin etkili olduğu konusunu bilimsel
yöntemlerle ortaya koyan kapsamlı bir araştırma bulunmamaktadır.211 Bu nedenle
uluslararası hastaların Türkiye’yi tercihlerini etkileyen nedenler konusunda bazı
tahminlerle yetinilmektedir. Yabancı ülkelerden Türkiye’ye sağlık turizmi kapsamında
gelmek isteyenlerin tercihlerini aşağıdaki faktörlerin etkilediği düşünülmektedir.
a) Ülke ve sağlık kuruluşu hakkında kişinin kendi araştırması
b) Daha önce gelen bir hasta veya tanıdığının tavsiyesi
c) Aracı sağlık ve ya seyahat acentesinin yönlendirmesi
d) Sigorta şirketinin yönlendirmesi
e) Sağlık kuruluşunun veya hekimin yönlendirmesi
f) Ülkenin izlediği dış politika
g) Zorunluluk (acil sağlık hizmeti ihtiyacı)
h) Talep edilen sağlık hizmetinin maliyeti
i) Talep edilen sağlık hizmetinin bekleme sürelerinin kısalığı veya uzunluğu
211) Binler A. (2015). Türkiye’nin Medikal Turizm Açısından Değerlendirilmesi ve Politika Önerileri.
Uzmanlık Tezi. Kalkınma Bakanlığı Sosyal Sektörler Ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, yayın No: 2839,
Ankara.
j) Türk hekim ve sağlık personeline duyulan güven,
k) Talep edilen tıbbi işlemlerin kendi ülkelerinde yapılmıyor veya kapsam dışı olması,
İkinci olarak uluslararası hastaların kamu veya özel sağlık kuruluşu tercihleri üzerinde
durulacaktır. Sağlık turizm alanında yabancı hastaların hangi yolları kullanarak
sağlık kuruluşlarının seçtiklerine yönelik hastalara doğrudan sorularak cevap
alınan bir çalışmaya rastlanılmamıştır.212 Bu nedenle uluslararası hasta tercihlerinin
doğrudan hastalara sorularak belirlemesine imkân verecek bir araştırmaya ihtiyaç
bulunmaktadır. Uluslararası hastaların sağlık kuruluşu tercihlerini etkilediği tahmin
edilen bazı faktörler şunlardır:
K
R
a) Daha önce gelen bir hasta veya tanıdığının tavsiyesi
b) Aracı sağlık acentesinin yönlendirmesi
c) Seyahat acentesinin yönlendirmesi
d) Sigorta şirketinin yönlendirmesi
e) Sağlık kuruluşunun yönlendirmesi
f) Hekim yönlendirmesi
g) Zorunluluk (acil sağlık hizmeti ihtiyacı)
h) Talep edilen sağlık hizmetinin maliyeti
i) Talep edilen sağlık hizmetinin bekleme sürelerinin kısalığı veya uzunluğu
j) Türk hekim ve sağlık personeline duyulan güven,
U
T
A
S
Türkiye’de sağlık turizmi kapsamındaki hareketliliğin artmasında hizmet kalitesi
ve standartları yüksek olan özel hastaneler önemli bir rol oynamaktadır. Türkiye’de
tedavi görmeyi tercih eden sağlık turistleri, çeşitli illerde bulunan 165 hastanede sağlık
hizmeti almayı tercih etmişlerdir. Bu hastanelerin, 72’si devlet hastanesi, 14’ü eğitim
ve araştırma hastanesi, 10’u üniversite hastanesi ve 69’u ise özel hastanedir.213 Barca
ve arkadaşları (2013) tarafından yapılan araştırmaya göre Türkiye’de sağlık hizmeti
alan turistlerin sayısı 2008’de 74.093, 2009’da 91.961, 2010’da 109.678, 2011’de 156.176
kişi olmuştur. 2011 yılı için sağlık hizmeti alan turistlerin 41.847’si (%23) kamu
hastanelerinde tedavi görürken, 114.329’u (%73) özel hastaneleri tercih etmiştir.214
Türkiye’ye uluslararası hasta kapsamında gelen kişiler, sağlık kuruluşu tercihlerinde
özel hastaneleri seçmektedirler. 2012 yılında Türkiye’ye gelen uluslararası hastaların
212) Binler A. (2015). Türkiye’nin Medikal Turizm Açısından Değerlendirilmesi Ve Politika Önerileri.
Uzmanlık Tezi. Kalkınma Bakanlığı Sosyal Sektörler Ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, yayın No: 2839,
Ankara.
214) A.g.e.
K
% 83,2’si özel hastaneleri tercih ederken %16’8’si kamu sağlık kuruluşlarını tercih
etmiştir. 2014 yılında ise uluslararası hastaların %59’u özel hastaneleri tercih ederken
% 37’si devlet hastanelerini tercih etmiştir.215 Sağlık Bakanlığına bağlı olan eğitim ve
araştırma hastaneleri de buna dahil edilirse bu oran %44’e yükselmektedir.216
Uluslararası hastaların özel hastaneleri tercih etmelerinin bir rastlantı olmadığını
gösteren pek çok kanıt bulunmaktadır. Bunların başında özel hastanelerin gerek sağlık
turizmi ve gerekse turistin sağlığı konusunda uluslararası hastaların beklentilerine
uygun yapılanmaya gitmeleri gelmektedir. Bunun dışında sahip olunan fiziki imkânlar,
tıbbi teknoloji ve nitelikli sağlık insan gücü kaynağının da etkili olduğu söylenebilir.
Ayrıca bu kuruluşların gerek yurt içinde ve gerekse yurt dışında çeşitli ülkelerde
yürütmüş oldukları tanıtım ve pazarlama çalışmalarının da en etkili nedenlerden
olduğunu kabul etmek gerekmektedir. Uluslararası hastaların kamu-özel sağlık
kuruluşu tercihleri grafikte verilmiştir.
K
R
U
T
A
S
Grafik 93: Uluslararası Hastaların Kamu ve Özel Sağlık Kuruluşu Tercihleri,
2014
Genel olarak ülkemize gelen uluslararası hasta sayıları ve sağlık kuruluşu tercihlerine
ilişkin açıklamalar yukarıda verilmişti. Acaba uluslararası hastaların sağlık kuruluşu
tercihleriyle sağlık turizmi kapsamında gelen hastaların sağlık kuruluşu tercihleri
faklı mıdır? Bu soruya cevap verebilmek için 2012-2014 yılı sağlık turizmi verilerine
bakmak gerekmektedir. 2012 yılında sağlık turizmi kapsamında gelen hastaların
215) Sağlık Bakanlığı (2015), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2014. Ankara. Sağlığın
Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü, Anıl matbaacılık.
216) A.g.e
43.904’ü (%16,8) kamu sağlık kuruluşlarını, 218.095 (%83) hasta ise özel hastaneleri
tercih etmiştir.217 2013 yılında kamu hastanelerini tercih edeneler 55.031 kişi (%25),
özel hastaneleri tercih edenler ise 163,107 kişi (%75) olmuştur.218
Ukrayna ile Türkiye arasındaki sağlık turizmi potansiyelinin geliştirilmesi stratejisinin
de yukarıda açıklanan nedenlerle özel sağlık kuruluşları üzerine bina edilmesi
gerektiği değerlendirilmektedir. Ancak özellikle rehabilitasyon, kanser hastalıkları ve
nöropsikiyatik hastalıkların tedavisinde Sağlık Bakanlığı ve Üniversitelere ait kamu
sağlık kuruluşları daha etkin kullanılmalıdır. 2014 yılında Sağlık Bakanlığına bağlı
devlet hastaneleri ile eğitim ve araştırma hastanelerinden hizmet alan uluslararası
hasta oranı %10’lar düzeyinden %37’ye ulaşmıştır. 219 Sağlık turizmi ve turistin sağlığı
kapsamında sağlık hizmeti alan hastaların sağlık kuruluşu tercihlerinde ilk tercih
özel hastanelerdir. Ancak, Ukrayna’dan 2012-2014 yılları arasında sağlık turizmi ve
turistin sağlığı kapsamında sağlık hizmetlerinden yararlanan kayda değer sayıda hasta
olmadığından ülkeye has yorum yapılamamıştır.
K
R
U
T
A
S
Gerek sağlık turizmi ve gerekse
turistin sağlığı kapsamında
Ukrayna’dan gelen hastalara
ait veri bulunmasa da diğer
ülkelerden gelen hastaların
tercihlerine bakıldığında, ezici
çoğunluğunun özel hastaneleri
tercih ettikleri görülmektedir.
Ukrayna’ya yönelik oluşturulacak
stratejide özel sektörün yakalamış
olduğu başarı üzerinden hareket
edilmesi tercih edilmelidir. Özel
hastaneler tarafından yakalanan
başarı, yapılan yatırımların daha
iyi değerlendirilmesi, esnek yapıları, fiyatların kamuya göre daha kolay belirlenebilmesi
ve oluşturulan marka değeri bakımından daha yararlı görülmektedir. Ancak bu
ülke için Sağlık Bakanlığına bağlı hastanelerin de belirli bir program dahilinde
kullanılması mümkündür. Türkiye’yi sağlık ve tedavi amacıyla tercih eden ciddi
bir hasta profili oluşmuştur. Bu kesimin Türkiye’nin sağlık hizmetlerine güvendiği
217) TC Sağlık Bakanlığı (2012), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu. Ankara, Sağlığın
218) Sağlık Bakanlığı (2015), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2014. Ankara. Sağlığın
219) A.g.e
K
varsayılırsa önemli bir tanıtım kitlesi oluşturulmuştur. Bu kitlenin çeşitli iletişim
kanalları aracılığıyla sağlık turizminin geliştirilmesinde ve hedef ülkelerdeki tanıtım
faaliyetlerinde kullanılması akıllıca olacaktır. Ayrıca, Ukrayna için Sağlık Bakanlığına
bağlı hastanelerin ve Üniversite hastanelerinin daha etkili kullanılabilmesine imkân
verecek bir çalışmaya ihtiyaç bulunmaktadır.
K
R
Sağlık turizmi kapsamında Türkiye’yi tercih eden uluslararası hastaların tıp uzmanlık
alanları konusundaki tercihlerinin daha gerçek bilgiler verdiği düşünülmektedir.
Sağlık turizmi hastalarının en başından itibaren ülke, sağlık kuruluşu ve hekim
karşılaştırmaları yaptıkları bilinmektedir. 2014 yılında sağlık turizmi kapsamında en
çok tercih edilen branş 21.082 hasta ile iç hastalıkları (KVC kapsar) olmuştur. Bunu
19.208 hastayla göz hastalıkları izlemiştir.220 Bunu sırasıyla ortopedi, kadın hastalıkları,
kulak burun boğaz, kardiyoloji, deri ve zührevi hastalıklar, üroloji ve genel cerrahi
branşları izlemektedir.
U
T
A
S
Sağlık turizmi kapsamında ülkemize gelen uluslararası hastaların en çok tercih ettikleri
tıp uzmanlık branşları grafikte verilmiştir.
Grafik 94: Sağlık Turizmi Kapsamında En Çok Tercih Edilen Tıp Branşlar
(2014)
2012 yılı itibariyle toplamda 156.176221 turist Türkiye’de sağlık hizmetlerinden
yararlanmışlardır. Bu kişilerin % 62’si tedavi dışındaki amaçlarla ülkeye
yaptıkları seyahat esnasında (tatil esnasında) geçirdikleri rahatsızlıklar sonucu
tedavi görürken % 38’i ise tedavi amacıyla Türkiye’ye seyahat eden turistlerden
oluşmaktadır. Tıpta uzmanlık alanındaki tercihleri yapanlar %38’lik kesimdir.
K
R
2013-2014 yıllarında sağlık turizmi kapsamında en çok tercih edilen branşlar
incelendiğinde de sonuçlar değişmemektedir. En çok tercih edilen branş iç hastalıkları
(KVC kapsar) göz hastalıkları olmuştur.222 2013-2014 yıllarında sağlık turizmi
kapsamında en çok müracaat edilen tıpta uzmanlık branşlarının karşılaştırılması
U
T
A
S
Grafik 95: Sağlık Turizmi Kapsamında En Çok Müracaat Edilen Uzmanlık
Dalları (2013-2014)
Sağlık turizmi kapsamında tercih edilen tıp branşları ülkeler bazında incelendiğinde
ise; Bulgaristan’dan gelen hastaların daha çok özel hastanelerin onkoloji branşını
tercih etikleri görülmektedir. İran ve Azerbaycan’dan gelen hastalar ise daha çok
kardiyoloji bölümlerini tercih etmektedirler. Almanya’dan, Azerbaycan’dan ve
Irak’tan göz hastalıkları uzmanlık alanında tedavi görmek amacıyla gelen hastaların
büyük çoğunluğu da özel hastaneleri tercih etmektedirler. Ukrayna’da en sık görülen
hastalıklar ve en fazla ölüme neden olan hastalık verileri incelendiğinde bu alanda
daha fazla işbirliği potansiyeli olduğu görülmektedir. Ukrayna ile sağlık turizmi
kapsamında işbirliği yapılabilecek ve öncelik verilmesi gerektiği düşünülen bazı
hastalıklar bulunmaktadır.
221) Bu rakam 2012 yılında 261.999’a , 2013 yılında 300.000’e ulaşmıştır.
222)TC Sağlık Bakanlığı (2015), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2014. Sağlığın
K
Enfeksiyöz ve paraziter hastalıklar, tüberküloz, HIV/AIDS, kardiyovasküler hastalıklar,
kanserler, nöropsikiyatrik hastalıklar, sindirim sistemi hastalıkları ve solunum sistemi
hastalıkları bunların başında gelmektedir. Ukrayna’dan 2012-2014 yılları arasında
sağlık turizmi kapsamında sağlık hizmetlerinden yararlanan kayda değer sayıda
hasta olmadığından tercih edilen tıp baranşları hakkında görüş belirtmek mümkün
olamamıştır.
K
R
Ukrayna ile Türkiye arasındaki sağlık turizminin geliştirilmesine yönelik çalışmaların
özel sektör odaklı olması gerektiği yukarıda açıklanmıştı. Ancak kamu sektörünün
–özellikle Sağlık Bakanlığı hastanelerinin- bu alandaki payının mutlaka artırılması
gerekmektedir. Bunun için, 21 Mayıs 1998 tarihinde Kiev’de imzalanmış olan
“Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti İle Ukrayna Bakanlar Kurulu Arasında
Sağlık ee Tıp Alanında İşbirliğine Dair Anlaşma” içeriğinin sağlık turizmini
de içine alacak şekilde yenilenmesi gündeme alınmalıdır.
U
T
A
S
Özellikle kamu hastanelerinde Ukrayna’nın da içinde olduğu ülkelere uygulanmakta
olan indirim oranı %20 olarak belirlenmiştir. Bu oranın Ukrayna lehine artırılmasının
yararlı olacağı düşünülmektedir. Özel sağlık kuruluşları bakımından bu oranın 5-10
puan artırılması, kamu sağlık kuruluşları bakımından ise 20-30 puan artırılmasının
güncel koşullar bakımından yararlı olacağı değerlendirilmektedir. Ayrıca, Ukrayna
vatandaşlarının kamu sağlık kuruluşlarından hizmet almalarını teşvik edecek çeşitlilik
sağlanmalıdır. Kısa vadede üniversite hastanelerinin içinde bulunduğu sorunların
çözülmesi beklenmediğinden bu yönde hedef koyulmaması isabetli olacaktır. Ancak
üniversitelerin teşvik edilmeleri içinde bulundukları mali dar boğazın aşılmasında
yardımcı olabilecektir.
Turistin sağlığı kapsamında Türkiye’ye gelen hastaların tıp uzmanlıkları tercihleri ile
sağlık turizmi kapsamında Türkiye’ye gelen uluslararası hastaların tıp uzmanlıkları
tercihleri farklılık göstermektedir. Turistin sağlığı hizmetleri kapsamında 2014 yılında
en çok tercih edilen tıp branşı 123.312 kişiyle acil hizmetlerdir.223 Bunu sırasıyla iç
hastalıkları, ortopedi ve tavmatoloji, göz hastalıkları, çocuk sağlığı ve hastalıkları,
kadın doğum ve hastalıkları izlemektedir. Turistin sağlığı kapsamında sunulan
hizmetlerde tercihleri belirleyen “acil” durumudur. Bu nedenle gerçek tercih nedenleri
hakkında fikir vermeyebileceği dikkatlerden kaçmamalıdır.
Ukrayna’dan 2012-2014 yılları arasında turistin sağlığı kapsamında sağlık
hizmetlerinden yararlanan kayda değer sayıda hasta olmadığından tıp branşları
tercihleri hakkında görüş belirtilememiştir.
Hem sağlık turizmi hem de turistin sağlığı kategorilerinde hastanelerin bulunduğu
iller büyük önem arz etmektedir. Bazı iller konumları, tarihi, kültürel ve turistik
özellikleri ve sosyo-politik önemleri açısından sağlık turizminden daha çok pay
almaktadırlar. Bu iller tanınmışlıkları ölçüsünde uluslararası hastalar tarafından daha
fazla pay almaktadırlar. En Uluslararası hastaların en çok tercih ettiği il Antalya’dır.
Bunu İstanbul, Ankara ve Kocaeli izlemektedir.224 Uluslararası hastaların en fazla
tercih ettikleri iller ve hasta sayıları grafikte verilmiştir.
K
R
U
T
A
S
Grafik 96: Uluslararası Hastaların Geldikleri İlk 10 İl ve Hasta Sayıları, 2012
Ukrayna’dan 2012-2014 yılları arasında turistin sağlığı ve sağlık turizmi kapsamında
sağlık hizmetlerinden yararlanan kayda değer sayıda hasta olmadığından tercih edilen
iller konusunda görüş belirtilememiştir. Ancak, Ukrayna için hangi illerin hangi
amaçla tercih edilebileceğinin, tercih nedenlerinin ayrıntılı olarak ortaya koyulması
yararlı olacaktır.
e) Rehabilitasyon Hizmetleri
Tıptaki gelişmeler, yaşam standardının yükselmesi, doğumdan beklenen yaşam
süresinin uzaması, cerrahi müdahale alanındaki gelişme ve yenilikler, ilaç sektöründeki
gelişmeler ve hekimliğin diğer branşlarında yaşanan hızlı değişmeler hastalık profilini
değiştirmiştir. Yaşanan bu gelişmeler rehabilitasyonun kapsamına giren hastalıkları
değiştirmiştir. Başlangıçta sadece fiziksel sakatlıklarla ilgilenen rehabilitasyon
disiplini, zaman içinde engelli bireyler, ruh sağlığı bozulmuş bireyler, çocuklar, aile,
yaşlı ve kadınlar vb. grupları da ilgi alanına almıştır.
224) TC Sağlık Bakanlığı (2012), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu, Sağlığını Geliştirilmesi
Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık
K
Yaşamdan beklenen yaşam sürelerinin artması, hastalıklarla daha etkin mücadele
edilebilmesi, yeni ilaçların bulunması, yüksek teknolojili tıbbi cihazların sağlık
alanında etkin kullanımı, değişen sağlık ve yaşam beklentileri sağlığın yeniden
tanımlanmasını gerektirmiştir. DSÖ bu gelişmelere paralele olarak sağlığı Dünya
Sağlık Örgütü sağlık kavramını şu şekilde tanımlar; “Sağlık, yalnızca hastalıklı
olmama durumu değil, aynı zamanda zihinsel, fiziksel ve toplumsal
konum olarak iyi olma durumu” olarak tanımlamıştır. Ancak gelinen nokta
itibariyle artık sağlığın tanımı “bedensel, ruhsal, sosyal ve ekonomik yönden tam bir
iyilik hali olarak” görülmektedir.225
K
R
DSÖ’nün kapsamlı tanımıyla birlikte 1900’lerin başında daha çok askeri amaçlı kullanılan
rehabilitasyon hizmetleri önem kazanmıştır. Rehabilitasyon kavramının kapsamı
sürekli olarak genişlemektedir. Fiziksel rehabilitasyon ile başlayan genişleme, sosyal
rehabilitasyon, psiko-sosyal rehabilitasyon, mesleki rehabilitasyon vb. sürmektedir.226
U
T
A
S
Sağlık turizmi kapsamında sunulmakta olan rehabilitasyon hizmetlerinin dünyada
olduğu gibi tıbbi odaklı olmaktan çıkartılarak, psikolojik ve sosyal boyutuyla yeniden
tasarlanması gerekmektedir. Yeniden tasarlanacak rehabilitasyon hizmetleri, sosyal
rehabilitasyon, psiko-sosyal rehabilitasyon ve eğitsel rehabilitasyon programlarını
kullanarak hedef kitlesini genişletmiş olacaktır. Bu kitlenin ihtiyaç ve taleplerine göre
oluşturulacak programlar sayesinde özellikle gelişmiş ülke vatandaşlarına yönelik olmak
üzere daha yüksek katma değerli hizmetler sunmak ve bu kişilerin yaşam kalitesini
yükseltmek mümkün olacaktır.
Bu özgün tasarım sayesinde de özellikle yaşlı nüfusu artan AB ülkeleri, ruh sağlığı
sorunlarının yaygın olduğu BDT ülkeleri ile İslam ülkeleri açısından benzersiz bir
rekabet alanının oluşturulması mümkün olabilecektir.227 Türkiye sağlık turizmi
stratejisinin belirlenmesinde de bu benzersiz stratejinin benimsenmesinin yararlı olacağı
değerlendirilmektedir. Hedef ülkelerin ihtiyaçlarına göre psiko-sosyal rehabilitasyon ve
sosyal rehabilitasyon sunabilecek kuruluşların oluşturulması rakip ülkelere üstünlük
sağlayacak bir strateji olabilecek özelliktedir. Sosyal rehabilitasyon ve psiko-sosyal
rehabilitasyon programları kullanılarak sosyal sağlığın sağlanması, geliştirilmesi
ve böylece yaşam kalitesinin arttırılması temel amacı ile sağlık turizmi bir noktada
buluşturulmalıdır.
225) Demirel, S (2011).“Sağlık Hizmetlerinin Sosyal Boyutu Geliştiriliyor”, http://suleymandemirel.com.
tr/, 30.12.2015
226) Demirel, S (2001). Türkiye’de Rehabilitasyon Hizmetlerinin Yeniden Yapılandırılmasında Sosyal
Rehabilitasyonun Önemi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal
Bilimler Enstitüsü.
227) a.g.e.
Rehabilitasyon hizmetleri başlığı altında yaşlılara ve engellilere yönelik sağlık
hizmetleri, sosyal rehabilitasyon ve psiko-sosyal rehabilitasyon hizmetleri ile sosyal
hizmetler sağlık turizmi altında tasarlanmalıdır. Özellikle yaşlı ve engellilerin turizm
potansiyeli, sağlık turizmi yatırımcıları için büyük bir fırsattır. Bu grubun tatil
tercihi daha çok sıcak ülkeler ve sağlık turizmi hizmetlerine yöneldiği dikkatlerden
kaçırılmamalıdır. Aşağıdaki hizmetler sağlık turizmi kapsamında düşünülmelidir.
K
R
a. İleri yaş turizmi (gezi turları, meşguliyet terapileri)
b. Yaşlı bakımı hizmetleri (bakım evlerinde veya rehabilitasyon
hizmetleri)
c. Klinik otelde rehabilitasyon hizmetleri
d. Engelliler için özel bakım ve gezi turları
U
T
A
S
Yukarıda yapılan açıklamalardan hareketle sağlık turizmi amaç ve hedefleriyle
bütünleştirilmiş sosyal rehabilitasyon ve psiko-sosyal rehabilitasyon programlarının
öncelikli hedef kitlesi, Ukrayna için; gelir düzeyi yüksek zenginler, orta ve üst gelir
seviyesinde olan yaşlılar, çalışanlar, nöropsikiyatrik hastalar, kanser hastaları ve
alkol-madde bağımlıları228 olarak belirlenmelidir. Bu grupların her biri için ayrı ayrı
olmak üzere konunu az sayıdaki uzmanı tarafından titizlikle psiko-sosyal ve sosyal
rehabilitasyon programları hazırlanmalı, hazırlanan psikososyal rehabilitasyon
ve sosyal rehabilitasyon programların tanıtımları yurt içinde ve yurt dışında
yapılmalıdır. Bu hizmetlerin sunulması için; klinik oteller, rekreasyon (eğlen-dinlen)
alanları, tatil köyleri, huzurevleri, bakım evleri ve ihtiyaç duyulabilecek diğer tesisler
oluşturulmalıdır.
f) Yaşlı Bakım Hizmetleri
Uzayan insan ömrü ile sağlık harcamalarındaki hızlı artış, sosyal güvenlik sistemlerini
ve sağlığın finansmanını tüm dünyada zorlaştırmaktadır. Bu olgu, sağlık boyutu
itibariyle sağlık turizmi pazarının ortaya çıkmasına ve gelişmesine neden olmuştur.
Türkiye’nin nitelikli insan gücü ile ilgili yetersizliği, tıbbi uygulamalarda ve yaşlı
bakımına yönelik uygulamalarındaki yetkinliği sorgulanmalı, sağlık kuruluşlarının
ulusal ve uluslararası akreditasyonuna önem vermelidir. Ancak bunun için öncelikle
sağlık turizmi akreditasyon standartlarının oluşturulması çalışmalarına başlanmalı ve
kendi kalite standartlarını dünyaya duyurmalıdır.
Günümüzün güçlü ekonomilerinin 2030 yılında ortalama nüfuslarının 1/5’inin 65 yaş
üzerinde olması beklenmektedir. 2050 yılında ise bu oranın 1/3 seviyesine çıkacağı
228) Zihinsel engellilere sektöründe çalışan psikiyatrist sayısı yetersizdir. Yüz bin nüfusa 10,1 uzman
hekim düşmektedir.
K
tahmin edilmektedir.229 Ukrayna’nın 65 yaş üstü nüfusunun genel nüfusa oranı % 15
seviyesini aşmıştır.230 Önümüzdeki yıllarda bu yükseliş devam edeceği beklenmektedir.
Grafik 97: 15-64 Yaş Toplam Nüfus Sayısı
K
R
U
T
A
S
Dünya üzerinde son yıllarda sağlık turizmine yatırım yapan devletlerin, çoğunlukla
65 yaş üzeri bir kişiye karşılık en az 15-64 yaş arası 10 çalışan birey olan devletler
olduğu ifade edilmektedir. Bir yandan yaşlı nüfusun artmasına bağlı olarak çalışma
çağı nüfusunun azalması sosyal güvenlik sistemleri için tehdit oluştururken, diğer
yandan artan sağlık harcamaları için tüm devletler çözüm aramaktadır.
Bu soruna çözüm bulmak için en yoğun çaba harcayan Avrupa Birliği ülkelerinde
sağlıklı yaşlanma ve 2020 yılı için 15-64 yaş grubunda %75’lik istihdam önerileri
tartışılmaktadır. Ukrayna’da 15 yaş ve üstü çalışma çağındaki nüfusun 2012 yılında
%54,5’i istihdam edilebilmiştir. 15-24 yaş grubundakilerin aynı yıl için toplam istihdamı
% 34’tür.231 Ukrayna, AB’nin 15-64 yaş grubu için önerdiği % 75’lik istihdam oranın
oldukça altında kalmıştır. 15 yaş ve üstü nüfusun istihdam oranı grafikte verilmiştir.
229) Yereli, A.B. (2012). Türk Devletlerinin Yeni Hamle Sahası: Sağlık Turizmi, Internatıonal Conference
On Eurasıan Economıes, Sessıon 4c: Turizm.
Grafik 98: 15+ Nüfusta İstihdam Oranı (%)
K
R
U
T
A
S
Ukrayna’nın 15-64 yaş arası nüfusu düşüş eğilimindedir. 2005 yılında 32,7 milyon
olan 15-64 yaş nüfusu 2014 yılında 31,8 milyona gerilemiştir. 15-64 yaş nüfusun
yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.
Grafik 99:15-64 Yaş Toplam Nüfus Sayısı
Sağlığın geliştirilmesi, tedavi hizmetleri, rehabilitasyon hizmetleri, yaşlı bakım
hizmetleri gibi alanlarda iki ülke arasında önemli avantajlar bulunmaktadır. Ukrayna
açısından, diğer ülkelere oranla düşük fiyat, stratejik dış politik ilişkiler, coğrafi konum
gibi bir dizi avantaj bulunmaktadır. Ukrayna’nın büyük şehirlerinde yaşayan, ortanın
üstü ve yüksek sosyo-ekonomik gelir düzeyine sahip kişiler bu hizmet alanının hedefini
oluşturmalıdır. Bu grupta yer alan kimselere verilecek rehabilitasyon hizmetleri, sosyal
hizmetler, psikolojik hizmetler ve inanç turizmi ile desteklenmelidir. Ayrıca, Ortodoks
K
ve Katolik Hristiyan nüfus için Türkiye’nin eşiz üstünlüğü bu hizmet kapsamında
değerlendirilmelidir. Yapılan bir araştırma sonuçlarına göre yaşlı nüfus grubunda
olanların Türkiye’yi tercih etmelerinde kendi ülkelerinde teşhis, tedavi ve bakımın
yetersiz olması gösterilmiştir.232
Avrupa ülkelerinin birçoğunda 65 yaş üstü nüfusun genel nüfus içindeki oranı %15’in
üzerindedir. Bu kitlenin bakım masrafları ülkelerin ekonomilerini çok zorlamaktadır.
Artık bu grubun bakımları için düşük maliyetlere sahip, özellikle iklimi iyi olan, güneşli
ve turizm imkânları gelişmiş bölgeler aranmaktadır. Türkiye, Avrupa kıtasına coğrafi
yakınlığı, iklimi, kaliteli ve ekonomik sağlık hizmeti sunumuyla potansiyel bir ülkedir.
Yaşlı ve engelli turizminde rekabet edebilmek ve daha fazla sağlık turizmi geliri elde
edebilmek için hazırlıklar şimdiden başlanmalıdır. Bunun için yüksek teknolojiye,
teknik alt yapıya ve çok sayıda hekime ve sağlık personeli de ihtiyaç yoktur. Daha
ziyade eğitilmiş ve kalifiye ara personele ve uygun yatırımlara ihtiyaç vardır. Bu hizmet
alanında Ukrayna ile birlikte hareket etmenin yolları aranmalıdır.
K
R
U
T
A
S
Grafik 100: 65 ve Üstü Nüfusu (Toplam nüfus içinde % )
2. Türkiye –Ukrayna Sağlık Turizmine Yönelik Strateji Önerileri
Dünya genelinde sağlık harcamaları her yıl artmaktadır. Özellikle de gelişmiş
ülkelerde bu artış artarak sürmektedir. Gelişmiş ülkeler artan sağlık harcamalarının
azaltılmasına yönelik çözümler aramaktadırlar. Nüfusun yaşlanmasıyla birlikte kronik
hastalıkların görülme oranının artmasına rağmen, sağlık kuruluşlarının alt yapı
çalışmaları, bu alandaki yatırımları ve bütçeler aynı ölçüde artmamaktadır. Bütün
bunların sonucunda hastaların bekleme süreleri artmaktadır. Başta hükumetler olmak
üzere uluslararası sigortalar da bu duruma çözüm aramaktadırlar. İlk başvurulan
yol sağlık harcamalarının azaltılması amacıyla sigorta kapsamlarının daraltılması
ve ödeneklerin kısılması olmaktadır. Bunun dışında ülkeler, en pratik yol olarak
sağlık hizmetini ülke dışından satın almayı, yani sorunu sağlık turizmi ile çözmeyi
denemektedirler. Bu amaçla, Avrupa ülkeleri içinde hastaların serbest dolaşımı
çalışmaları başlatılmış olup, bu uygulama Ekim 2013’de tüm Avrupa ülkelerinde
yürürlüğe girmiştir. Bu gün sadece Avrupa ülkelerini kapsayan bu çalışma gelecek
yıllarda gerekli şartları yerine getiren (başta Türkiye olmak üzere) diğer ülkeler için de
geçerli olacaktır. Belirli kriterleri taşıyan ve komisyondan onay alan her sağlık kuruluşu
yurtdışından gelen hastaları tedavi edecek ve hastanın sigortasından tedavi bedelini
isteyebilecektir. Bu ve benzeri gelişmeler sağlık turizminin daha ciddi bir biçimde ele
alınmasını zorunlu hale getirmektedir. Sağlık turizminin en iddialı ve en rekabet gücü
fazla ülkesi olan Türkiye, bu ve benzeri gelişmeleri dikkate alarak mutlaka ulusal sağlık
turizmi stratejisini belirlemelidir. Bu gün Avrupa Birliği’nin belirlediği gelecekte başka
devletlerin belirleyeceği “Hastaların Serbest Dolaşımına İlişkin Kriterlerin”
seçilecek sağlık kuruluşlarında karşılanması için gerekli çalışmayı başlatmalıdır.
K
R
U
T
A
S
Bu genel strateji önerisinden sonra Ukrayna ile Türkiye arasında sağlık turizminin
geliştirilmesi çalışmalarını kolaylaştırmak üzere aşağıda bazı öneriler yapılmıştır.
1. Türkiye Ukrayna arasındaki sağlık turizmi stratejisinin tedavi hizmetleri ve
rehabilitasyon hizmetleri üzerine kurulmasının gerekli olduğu değerlendirilmektedir.
İki ülke arasındaki sağlık turizmi stratejisinin neden tedavi hizmetleri ve rehabilitasyon
hizmetleri üzerine kurulması gerektiğine ilişkin gerekçeler genel değerlendirme
bölümünde ayrıntılı olarak ele alınmıştır.
2. Sağlık turizmi konusunda kamu hastanelerini (Sağlık Bakanlığı ve Üniversite) teşvik
edici kararlı bir anlayış bulunmamaktadır. Sağlık turizmi çalışmaları daha çok sağlık
yöneticilerinin inisiyatifi ile yürütülmektedir. 1517233 hastanenin hizmet verdiği
kamu sağlık sektöründe görev alan sağlık yöneticilerinin hepsinden sağlık turizmi
konusunda aynı hassasiyeti beklemek mümkün değildir. Bu durum, kamu sağlık
kuruluşlarının sağlık turizmi çabalarından da anlaşılmaktadır. 2014 yılı verilerine
göre kamu sağlık kuruluşlarının %9,4’ünün sağlık turizmi konusunda aktif bir çaba
içerisinde olduğu görülmektedir. 550 özel hastanenin bulunduğu özel sağlık sektörüne
Ankara. Sentez Matbaacılık ve Yayıncılık.
K
ait hastanelerin sağlık turizmindeki payı ise % 87,3’tür. Sağlık turizmi konusunda
kamu sağlık sektöründe bir anlayış değişikliği oluşturulması zorunluluğu ortadadır.
Başlangıç olarak seçilmiş illerdeki seçilmiş sağlık kuruluşlarının bu kapsamda
değerlendirmeye alınmasında yarar vardır.
3. Ukrayna’ya yönelik sağlık turizmi stratejisi özel sağlık sektörü üzerine bina
edilmelidir. Bununla birlikte özellikle kanser ve KVC hastalıklarına yönelik hizmetlerde
kamu sağlık sektörünün daha etkili kullanımını sağlayacak bir plan yararlı olacaktır.
Özellikle en zengin % 20’lik kesim, zengin %20’lik kesim ve orta ve üstü % 20’lik
kesim için bu strateji yararlı görülmektedir. Sayılan bu kesimlere yönelik Ukrayna
vatandaşlarının özel hastaneleri tercih etmelerine yönelik yoğun bir tanıtım programı
hayata geçirilebilir.
K
R
U
T
A
S
4. Ukrayna’nın 2004-2008 arasında kişi başı harcanabilir geliri 2,400 USD seviyesinde
olmasına karşın, küresel krizin de etkisiyle harcanabilir gelirde düşüş sürmektedir.
Ancak çalışan başına düşen GSYİ bakımında Ukrayna sağlık turizmi açısından
dikkatle incelenmeyi hak etmektedir. Ukrayna, Avrupa Bölgesinde 11,100 USD’lık
çalışan başına düşen GSYİH ile orta alt grup içerisinde yer alan bir ülkedir. Satın alma
paritesine göre çalışan başına düşen GSYİH miktarı kişi başına milli gelirin neredeyse
iki katına karşılık gelmektedir. Bu ülkeye yönelik sağlık turizmi stratejisinde çalışan
kesime özel önem verilmelidir.
5. Sağlık turizmi sunana kamu ve özel sağlık sektörü hizmet sunumuna odaklanarak
pazarlama ve tanıtımı ihmal etmektedir. Sağlık turizminde başarı büyük ölçüde
pazarlama ve tanıtıma bağlıdır. Türkiye’nin Ukrayna’ya yönelik sağlık turizmi
pazarlama ve tanıtım stratejisi “reklama değil” “bilgilendirmeye” ve “güvene”
dayanmalıdır. Bunun için de daha çok yüz yüze iletişim, online iletişimi, yayınlar, fuar
gibi yöntemlerden yararlanılması öncelikli olmalıdır.
a) Rakip ülkelerin Türkiye’nin sağlık turizmi imajını olumsuz etkileyen girişimleri
yakından takip edilmelidir. Özellikle medyada çıkan haberler yakından izlenmeli,
gerekli hallerde düzeltilmelidir. Karşı atak olarak bu yayın kuruluşlarına ülkemizi
doğru anlatan reklamlar verilmelidir. Türkiye tercih edilebilir bir medikal turizm
hedefi olarak Ukrayna pazarında kendine yer bulmakta zorlanmaktadır. Bunun
nedenlerinin araştırılması ve telafisi amacıyla çalışılması gerekmektedir.
b) Yurtdışında pazarlama faaliyetlerine ağırlık vermeyi gerektiren sağlık turizmi
çok yönlü ve profesyonel bir pazarlama çalışması gerekmektedir. Dünyada kayıtlı
uluslararası akreditasyona sahip hastanelerin yaklaşık %10’unu Türkiye’dedir.
Gerek AB ülkeleri ve gerekse gelişmiş diğer ülke vatandaşları ile Orta Asya Türk
Cumhuriyetlerinin Türkiye tercihlerinde bu önemli avantaj öne çıkartılmalıdır.
Sağlık turizmi sektöründeki bu ve diğer üstünlüklerin tanıtım eksikliğine
kurban edilmemesi gerektiği düşünülmektedir. Yaşanmakta olan ulusal ve
uluslararası tanıtım eksikliğinin profesyonel iletişim ekipleri tarafından ele
alınarak giderilmesi teşvik edilmelidir. Bu amaçla www.goturkey.com internet
sitesinde medikal turizme yönelik belirlenecek turizm imkan ve fırsatlarının
tanıtılması; hastaları yönlendirecek Türkçe ve İngilizce başta olmak üzere çeşitli
dillerde hizmet verecek broşürler hazırlanması gerekmektedir. Tanıtma Genel
Müdürlüğü ile Tanıtıma Fonu Temsilciliği tarafından medikal turizm tanıtımına
yönelik bütçe ayrılarak tanıtmada koordinasyon sağlanmalıdır.
K
R
U
T
A
S
6. Bilgilendirme ve güvene dayalı tanıtım faaliyetleri kapsamında ülkemizin sağlık
turizmi imkânları ve üstünlükleri konusunda ülke elçiliklerinin bilgilendirilmesinde
yarar görülmektedir. Bunun için her yıl düzenlenen büyükelçiler toplantısından
nasıl yararlanılabileceği ilgili Bakanlık ile istişare edilmelidir. Türkiye’de bulunan
yabancı ülke temsilcilerine her yıl bir resepsiyon ile sağlık turizmi bilgilendirme ve
değerlendirme toplantıları düzenlenmesinde de yarar görülmektedir. Bu toplantılar
için ilgili ülkelerin dillerinde hazırlanmış tanıtım ve bilgilendirme dokümanlar
hazırlanmalıdır.
7. Türkiye’de sağlık turizmi alanında tüm kurum ve kuruluşları kapsayacak, birlikte
hareketi koordine edecek, rekabet gücünün artırılmasını destekleyecek bir ulusal sağlık
turizmi stratejisi oluşturulmalıdır. Ancak bunun için öncelikle hedef ülkelerin ayrıntılı
bir şekilde tanımlanması gereklidir. Bu nedenle Bakanlığın tek tek ülke raporları
hazırlaması doğru bir çalışma olarak görülmektedir. Ulusal sağlık turizmi stratejinin
bulunmaması ve hedef ülkeleri ele alan kapsamlı ülke raporlarının bulunmaması veya
yetersizliği, bu alanındaki gelişmeyi yavaşlatan en önemli unsurdur.
8. Türkiye - Ukrayna arasında sağlık turizminin geliştirilmesi amacıyla ilgili
Bakanlıklar, kamu kurum ve kuruluşları ile sektörün diğer paydaşlarının katılımıyla
“Sağlık Turizmi Ülke Strateji Belgesi” hazırlanmalıdır. Bu belgenin hazırlanabilmesi
için şu soruların cevaplanması gerekmektedir.
a. Ülkenin ulusal ve yerel düzeyde sağlık ihtiyaçları
K
b. Ülke için gelir grupları,
c. Ukrayna açısından, hangi alanlara yoğunlaşmalı veya öncelik vermelidir?
d. Ukrayna vatandaşları arasından birinci derecede önemli stratejik müşteriler
kimlerdir?
e. Öncelikli hastalık grupları nelerdir?
f. Sağlık turizmi sektöründeki yurtiçi ve yurtdışı tedarikçilerin pazarlık gücü
nedir?
g. Sağlık turizminde ülke içinde belirleyici veya etkili olan kurum veya
kuruluşlar hangileridir?
h.Türkiye uluslararası sağlık turizmi pazarında kendini nerede ve nasıl
konumlandırmalıdır?
i. Sağlık turizmi sektörüne yönelik “jenerik stratejiler” ne olmalıdır?
j. Sigorta, finansman, dış ilişkiler ve sağlık hukuku açısından çıkabilecek
zorluklar nelerdir? Bunlara yönelik çözümler nelerdir?
k. Ukrayna’da ulusal, bölgesel ve yerel düzeyde kullanılacak hizmet standartları
geliştirilmiş midir?
l. İki ülkede kullanılabilecek pazarlama, tanıtım ve reklam yöntemleri
tanımlanmış mı? Kullanılacak mecra ve yöntemler nelerdir?
m.Dikkate alınması gereken bölgesel, yerel, dini ve kültürel hassasiyetler
nelerdir?
n. Ukrayna’ya yönelik sağlık turizmi stratejisi belirlenirken rakip ülke/ ülkeler
analizi yapılmış mıdır?
o. Ukrayna vatandaşlarının sağlık turizmi tercihlerini neler etkilemektedir?
p. Ukrayna’ya yönelik sağlık turizmi stratejisini etkileyebilecek dış politika
konuları ile siyasi ve ekonomik riskler ve tehditler nelerdir?
K
R
U
T
A
S
Hazırlanacak ülke stratejisinde, bu hususlar ayrı ayrı ele alınmalı ve bunların her
birine ayrı olmak üzere çalışma yapılmalıdır.
9. Ukrayna’ya yönelik sağlık turizmi stratejisinde bu ülkenin sağlık sisteminin
organizasyon yapısı ve işleyiş, sağlık hizmetlerinin finansmanı, ulusal sağlık
standartlarının vb. bilinmesi başarı açısından kritiktir. Örneğin Ukrayna sağlık ve
sosyal güvenlik sistemi yurt dışına hangi hastalıklar için ve nasıl hasta göndermektedir?
Kendi imkânlarıyla veya sağlık sigortasını kullanarak yurt dışında sağlık hizmetinden
yararlanmak isteyenler için nasıl bir süreç işlemektedir?
Dünya’da genel olarak yurt dışında yapılacak tedavi masraflarının devlet tarafından
karşılandığı ülkelerde bu hizmetlerden yararlanabilmek belirli kurallara bağlanmıştır.
Ülkeden ülkeye değişen bazı ayrıntılar olmakla birlikte genel kurallara hemen hemen
aynıdır. Ukrayna devleti de bazı hastalıkların yurt dışında tedavisinin bedelini
ödemekte ve bunu da belirli kurallar dahilinde gerçekleştirmektedir. Bir Ukrayna
vatandaşının yurtdışında tedaviye yönlendirilmesi süreci şu şekilde olmaktadır.
Birinci aşamada bir başka ülkede sağlık hizmeti almak isteyen hasta kendi ülkesinde
bu iş için görevlendirilmiş olan kurum veya kuruluşa başvurmaktadır. Bu aşamada
hastanın ülkesinde tedavi edilemeyeceğinin belgelenmesi gerekmektedir. Bu genellikle
sağlık kurulu raporu ile yapılmaktadır. Alınan sağlık kurulu raporuna istinaden yurt
dışı tedavi imkânından yararlanabilmek genellikle hekimlerden oluşan bir kurulun
onayı gerekmektedir. Bu kurulun onayından sonra o ülkedeki devlet tarafından
yetkilendirilen ajanslar veya kuruluşlar devreye girmekte ve süreci yönetmektedir.
K
R
U
T
A
S
Yurt dışı sağlık hizmeti bedelini kendisi veya sağlık sigortası aracılığıyla karşılayacak
olanlar için süreç biraz daha farklı işlemektedir. Yurt dışında bir sağlık kuruluşundan
sağlık hizmeti alacak kişi öncelikle açık bilgi kaynaklarından ve varsa tanıdıklarından
bilgi toplamaktadır. Topladığı bilgiler doğrultusunda maliyet karşılaştırmaları
yapmaktadır. Daha sonra ülke ve sağlık kuruluşu tercihi yapmaktadır. Bundan sonra
var ise bir aracı kuruluşa müracaat etmektedir. Aracı kuruluş hastaya ait tüm tıbbi
kayıtları tercih edilen ülkeye ve sağlık kuruluşunun istediği formata uygun olarak
düzenler. Aracı kuruluşun oluşturduğu dosya bağlantılı olduğu bir doktor veya
doktorlar grubu tarafından tıbbi açıdan değerlendirilir. Bu aşamadan sonra yurt
dışı tedavisi uygun görülenlere ayrıntılı bilgilendirme yapılır. Bu kapsamda hastaya;
masraflar, sağlık tesisi, tedaviyi yürütecek hekim veya ekip vb. konularında ayrıntılı
bilgi verilir. Hasta kendisine verilen bu bilgiler sonrasında tedaviyi kabul ettiğini
bildirirse bu durum resmi yazılı onam formuyla belgelenir. Daha sonra hasta için
“tıbbi tedavi seyahat formu” hazırlanır. Bunun üzerine hastanın vize ve hedef ülke
ve sağlık kuruluşuna ulaşımı aracı kuruluş tarafından koordine edilir. Hasta, hedef
ülke ve sağlık kuruşundaki irtibat noktasına veya vaka yöneticisine devredilir. Aracı
kuruluş, hastasının durumu ve yapılan işlemler konusunda günlük bilgi alarak günlük
takibi sürdürür ve gerekiyorsa hastanın yakınlarını bilgilendirir. Tedavisi sağlanan
hastanın irtibat noktası tarafından dönüşünün sağlanması da aracı kuruluş tarafından
takip edilerek ülkeye dönüşü sağlanır. Son aşamada hastanın görmüş olduğu tedavi
ve sonuçlarına ilişkin tıbbi süreç hastanın sigorta şirketine ve aile hekimine bildirilir.
10. Son zamanlarda yaşanan küresel ekonomik kriz, siyasi kriz, Kırım sorunu, Rusya
yanlılarının ayrılıkçı istekleri Rusya ile Ukrayna arasındaki gerilimi artırmıştır. Ayrıca
AB ile Ukrayna arasında yaşanan mali uzlaşmazlık ile birlikte temel ihracat kalemi
olan demir çelik fiyatlarındaki düşüş Ukrayna vatandaşlarının gelir düzeyini doğrudan
K
etkilemektedir. Bu nedenle yurtdışına tedavi amaçlı gidenlerin sayısında azalma
görülmektedir. Bu sorunun aşılabilmesi için Ukrayna vatandaşlarına özel fiyatlarla
kamu sağlık kuruluşlarının kullanımına dayalı bir strateji geliştirilmesinin yararlı
olacağı değerlendirilmektedir. Ayrıca bu ülkenin yurt dışına hasta gönderme sürecinin
tam olarak bilinmesi ve sorun oluşturabilecek noktaların çözümlenmesine yönelik
adımlar atılmalıdır. Yurt dışına hasta gönderilmesi sürecinde hangi hastalıkların yurt
dışına tedavi amacıyla gönderileceğini belirleyen yöneticiler, tanıyı koyan doktorlar, yurt
dışı onayını veren komisyon ve bu komisyon raporuna istinaden hastayı yönlendiren
ajans önem kazanmaktadır. Burada söz edilen aktörlerin üzerinde etkili olarak hastanın
K
R
tercihinin Türkiye olması sağlanmalıdır.
11. Ukrayna’ya yönelik sağlık turizmi stratejisinin belirlenmesinde yurt dışı tedavi
U
T
A
S
işlemleri süreci ile bu aşamalarda rol oynayan aktörler önem kazanmaktadır. Birinci
aşamada yönlendirme yapan doktor, otorite yetkisi nedeniyle daha fazla güven
duyulan en önemli aktördür. Bu aşamada görev alan doktorlara Türk tıbbının ve sağlık
kuruluşlarının tanıtılması büyük önem taşımaktadır. Bu kapsamda her yıl belirlenecek
sayıda Ukraynalı doktorun, Türkiye’de çeşitli sağlık kuruluşlarını ve klinikleri ziyaret
etmeleri sağlanmalıdır. Bu faaliyetler Sağlık Bakanlığı, Turizm Bakanlığı, TİKA, sağlık
kuruluşları ve bu alanda faaliyet sunan sivil toplum kuruluşlarının koordinasyonunda
gerçekleştirilmelidir. Halen bu tür tanıtım faaliyetlerini kendi imkânlarıyla yapan sağlık
kuruluşları teşvik edilmeli ve önleri açılmalıdır.
İkinci aşamada karşımıza çıkan acenteler üzerinde önemle durulması gereken
aktörlerdir. Bu aktörler işletme mantığıyla oluşturulmuş ticari işletmeler olduğu gözden
kaçırılmamalıdır. Ukrayna çapında yurt dışı sağlık hizmetleri konusunda hizmet sunan
acenteler yakın temas sağlanmalıdır. Türkiye’den pek çok özel hastane bu acentelerle
ikili ilişkilere girerek hasta getirmeye çalışmaktadır. Bu acenteler ve bağlı oldukları üst
yapıların yöneticileri, Türkiye’ye belirli programlar kapsamında getirilmelidir. Birlikte
kazanmanın yolları araştırılmalı, diğer ülkelere göre avantaj ve dezavantaj olan konular
üzerinde durularak rekabet gücü artırılmalıdır. Bu aşamanın aktörü olan acentelerin
çalışma şekli şöyledir: Acente, tedaviyi yapan hastaneden tedavi ücreti üzerinden %20
-30 oranında komisyon almaktadır. Alınan bu komisyon hastayı acenteye yönlendiren
doktor ile paylaşılmaktadır. Bu süreç bazı acenteler tarafından istismar edilebilmektedir.
Bazı acenteler, daha fazla komisyon almak için teşhis ve tedavi ücretlerini hastaya
abartarak söylemektedir. Yurt dışında tedavi maliyetinin yüksekliğinden etkilenen
hastalar bu kararlarını yeniden gözden geçirmekte ve belki de vazgeçmektedirler.
Tedavi maliyetlerinin olması gerektiğinden birkaç kat fazlaya mal olmasına yol açan
bu tür uygulamalar ise, uzun vadede pazarın kaybına yol açmaktadır.
Üçüncü aşamanın aktörü olan hastaların tercihlerini etkileyebilecek ve kararlarında
Türkiye’yi tercih etmelerini sağlayacak bir tanıtım ve reklam stratejisi izlenmelidir.
Birey ve kurumları hedef alacak bu tanıtım ve reklam kampanyalarının açık, net, şeffaf
ve güvenilir bilgilerle desteklenmelidir.
12. Yurtdışında tedavi gören Ukrayna’lı hastaların en sık karşılaştığı problem takip
gerektiren tedaviler için defalarca o ülkeye gitmek zorunda olmalarıdır. Bu ise
maliyeti arttırmaktadır. Türkiye’de tedavi görerek ülkesine dönen hastaların takip
için Ukrayna’da bir ya da daha fazla hastane ile işbirliği anlaşması yapılması sorunu
hafifletebilir. Ukrayna’nın büyük şehirlerindeki sağlık kuruluşlarının bu amaçla
değerlendirilmesi uygun olacaktır.
K
R
U
T
A
S
13. Sosyo-ekonomik bakımdan üst gelir grubunda bulunan Ukrayna vatandaşlarında
en sık görülen hastalıkların belirlenmesi amacıyla bir çalışma yapılmalıdır. Bu
çalışmadan elde edilecek veriler esas alınarak tedavi, rehabilitasyon ve sağlığın
geliştirilmesine yönelik hizmet paketi önerileri hazırlanmalıdır. Çalışmayla, bu
gruptaki hastaların ihtiyaç ve tercihleri belirlenebileceği gibi sosyo-ekonomik temelli
ve hastalık temelli strateji geliştirmek mümkün olacaktır.
14. Ukrayna’nın nüfusu bir milyonun üzerinde olan şehirlerinde (Kiev, Harkov,
Odessa ve Dnepropetrovsk, Donetsk) artan harcanabilir gelir ve büyüme, sağlık
yatırımları için olduğu kadar sağlık turizmi için de önemlidir. Yapılacak planlamalarda
bu bölgeler ve yaşayan insanlar sağlık turizmi açısından öncelikle değerlendirilmelidir.
Hem bilgilendirme ve tanıtım açısından, hem de kongre ve fuar organizasyonları
açısından bu kentlere öncelik verilmelidir. Bu ve benzeri kentlerde yaşayanların eğitim
seviyeleri, gelir durumları ve ulaşım imkânları dikkate alınarak internet üzerinden
ulaşılabilecek şeffaf karşılaştırmalı maliyet tabloları hazırlanmalıdır. Bilgiye erişimde
yaşanan sıkıntılar ve iletişim sıkıntısı konusunda başka bir ülkeye tedavi amacıyla
giden bir hastanın özel durum ve talepleri Sağlık Bakanlığı bünyesinde oluşturulan
7 gün 24 saat hizmet veren “Uluslararası Hasta Birimi” tarafından karşılanmalıdır.
Çağrı merkezinin, belirli bir strateji kapsamında geliştirilmesi ve her sağlık turizmi
konusunda bir referans merkez haline getirilmesi yararlı olabilecektir.
15. Türkiye, Ukrayna sosyal yardım ve sosyal güvenlik fonlarını her yönüyle
incelemelidir. Hasta akışını kolaylaştıracak tedbirler almalı, tedavi ve bakım
maliyetlerinin şeffaflığını sağlamalıdır. Ayrıca; tedavi, bakım veya rehabilitasyon
sürecinde ortaya çıkabilecek mali, hukuki ve uluslararası sorunlar için izlenecek
K
prosedürleri açıkça ortaya koymalıdır. Özellikle yurt dışı hastaların korkulu rüyası olan
faturalandırma, hasta güvenliği ve tıbbi komplikasyonlara karşı hukuki süreçler tüm
ayrıntısıyla ortaya koyulmalıdır.
16. Ukrayna vatandaşı turistlerin herhangi bir nedenle Türkiye’ye gelmeleri durumunda,
mobil telefon servis sağlayıcıları tarafından sağlık turizmi konusunda bilgilendirme
mesajları gönderilmelidir. Bu mesajların içerikleri iki ülke arasındaki tarihi ve kültürel
ilişkiye vurgu yapmalıdır. Türkiye’nin sağlık turizmi konusundaki üstünlükleri kısa mesajla
bilgi olarak iletilmelidir.
K
R
17. Ukrayna vatandaşlarının öncelikle sağlık turizmi kapsamında tercih ettikleri
ülkelerin potansiyeli, üstünlükleri ve zayıflıkları ile diğer tercih nedenlerini ortaya
koyacak araştırmaların yapılması için bu ülkelerdeki akademisyenlere araştırma teşviki
sağlanmalıdır. Ukrayna vatandaşlarının özellikle AB ülkeleri tercihleri ile bu tercihlerini
etkileyen faktörlerin neler olduğu bilimsel bir çalışma ile ele alınmalıdır. Elde edilecek
verilere dayanarak bu ülkeye yönelik çalışma yapılması isabetli olacaktır.
U
T
A
S
18. Türkiye’nin Ukrayna sağlık turizm pazarındaki payını arttırabilmesi için her paydaşın
konumu, görev ve sorumlulukları ile rolünün açıkça belirtildiği basit ama verimli bir iş
modeli oluşturulmalıdır. Diğer bir ifadeyle, stratejik ortaklığa dayalı sağlık turizmi hedefleri
belirlenmelidir. Ukrayna pazarının sunduğu fırsatları olabildiğince etkili bir şekilde
değerlendirebilmek için Türkiye sağlık turizm alanının önde gelen paydaşları şunlardır:
a) Sağlık Kurum ve Kuruluşları
b) Seyahat Acenteleri
c) Turizm Sektörü
d) Aracı ve Danışman Firmalar
e) Ulaşım Sektörü
f) İletişim ve Bilişim Sektörü
g) İnşaat Sektörü (yeni yatırımlar)
Sağlık turizmi alanındaki resmi paydaşlar şunlardır:
a) Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı
b) Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı
c) Sağlık Bakanlığı
d) Kültür ve Turizm Bakanlığı
e) Dışişleri Bakanlığı
f) Ulaştırma Bakanlığı
g) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
Sağlık turizmi alanındaki diğer paydaşlar ise şunlardır:
a) Sağlık profesyonelleri (doktorlar)
b) Yardımcı sağlık personelleri (hemşire, sağlık memuru, teknisyen vb.)
c) Finans kuruluşları
d) Yatırımcılar
e) Diğer hizmet sunucuları (memur, tercüman, hasta bakıcı
K
R
Sağlık turizmi alanında hizmet sunucular şunlardır:
a) Özel Hastaneler
b) Kamu Hastaneleri
c) Üniversite Hastaneleri
d) Sağlık Endüstrisi
e) Turizm Sektörü
f) Medikal Sektör (tıbbi donanım, teçhizat)
U
T
A
S
Sağlık turizmi hizmet sunucuları olan Sağlık Bakanlığı, Üniversite hastaneleri ile özel
hastaneler ve turistik hizmet operatörleri arasında etkili bir koordinasyon ve ortaklık
sağlanmalıdır. Bu ortaklığın en önemli hedefi – agresif kampanyalar, ürün farklılaştırması,
doğru konumlandırma ve medya ilgisinin arttırılması ile – Türkiye’nin Ukrayna sağlık
turizm pazarındaki imajını daha güçlü ve görünür hale getirmek olmalıdır.
Bu stratejik ortaklık çerçevesinde, her oyuncuya düşen belli görevler olacaktır. Hükümet,
bir yandan çeşitli bağlantıları ve bakanlıkları vasıtasıyla Türk pazarını daha erişilebilir
kılıp yaratıcı ve yenilikçi turizm hizmetlerinin gelişimine odaklanırken, diğer yandan da
gerekli altyapıyı iyileştirmeli ve gerekli düzenlemelere uyumluluğu sağlayarak hastaların
güvenliğini teminat altına almalıdır. Ayrıca ülkemize gelecek hastaların mali sürprizlerle
karşılamalarına engel olacak açıklıkta ve şeffaflıkta bir sistem hayata geçirilmelidir.
Bu resimde turistik hizmet sağlayıcılarına düşen ise müşteri hizmetlerinin bir öncelik
haline getirilmesiyle hem hastanın hem de ailesinin verilen hizmetten memnuniyetini
olabildiğince yüksek bir seviyeye taşımak olacaktır.
19. Türk tıbbının seviyesi Ukrayna halkı için ortalamanın üstünde kabul edilmektedir.
Hastalar tıp seviyesinin en ileri olduğunu kabul ettikleri bazı Avrupa ülkeleriden sonra
Türkiye’yi tercih etmektedirler. Bu noktada Türk sağlık sistemi hakkında oldukça etkili
bir reklam ve imaj çalışması yürütülmelidir. Ayrıca, rakip ülkelerin oluşturmaya çalıştığı
negatif Türkiye algısı propagandasıyla da etkili mücadele edilmelidir.
20. Sağlık turizminin motoru konumundaki özel sağlık sektörü, sağlık turizminin
gerektirdiği entegre yaklaşımı (sağlık kuruluşları, turizm kuruluşları, pazarlama
K
kuruluşları, lojistik ve ulaşım kuruluşları vs.) hayata geçirme konusunda zorluklar
yaşamaktadır. Bu sorunun aşılabilmesi için entegre yaklaşım konusunda işbirliğinin
artırılması gerekmektedir. Büyük bir potansiyele sahip olan Azerbaycan’dan ülkemize
sağlık turizmi amacıyla gelen hasta sayısının koordineli bir şekilde artırılması ve sağlık
turizmi hizmetlerinin çeşitlendirilmesi bu işbirliği sayesinde mümkün olabilecektir.
K
R
21. Sağlık turizmine odaklanan özel hastanelerin operasyonlarını hasta odaklı olarak
sürdürmeleri teşvik edilmelidir. Hastanelerin, verdikleri sağlık hizmetlerinin kalitesini
arttırması ve medikal çalışanlarını eğiterek hastane yönetim operasyonlarını daha
efektif ve kolay yönetilebilir bir hale getirmeleri bir zorunluluk olmakla beraber, tek
başına yeterli olmayacaktır. Tüm hastane ve tedavi süreçlerinin yabancı hastalara odaklı
bir şekilde yeniden düzenlenmesi ve yabancı hasta iletişim programlarının devamlı
geliştirilerek hasta güvenliğinin garanti altına alması vazgeçilemez bir zorunluluktur.
U
T
A
S
22. Sağlık turizmi alanında yürütülen çalışmaların çeşitli teşvik araçlarıyla
desteklenmesi, var olan teşvik sistemlerinin geliştirilmesi ülkemizin bu alanda liderliğe
ulaşmasını sağlayacaktır. Bu alanda uygulanabileceği düşünülen ve tartışılması
beklenen bazı uygulamalar şunlardır:
a. Sağlık turizmi faaliyetlerine KDV muafiyeti,
b. THY’nin tedavi amaçlı gelen hasta ve refakatçilerine bilet indirimi,
c. Ülke sağlık turizmi potansiyelinin öğrenilmesi amacıyla yapılacak araştırmalara
destek verilmesi,
d. Yurtdışında ofis açma desteğinin genişletilmesi,
e. Tanıtım ve reklam desteğinin genişletilmesi,
23. Bazı ülkeler hedef ülkelerin dillerinde tanıtım siteleri açmaktalar. Örneğin
Almanya gibi bazı ülkeler hasta çekmek için, isteyenlerin online olarak hastalıklara
ve sağlık kuruluşlarına göre tedavi maliyetlerini sorgulayabilecekleri web siteler
açılmaktadır.234 Bu konuda da internet üzerinde yapmış olduğumuz araştırmaya göre
içerikleri oldukça sınırlı da olsa Türkiye merkezli sitelere rastlanmıştır.
24. Sağlık Bakanlığı’nın Ukrayna’da, Türkiye’nin sağlık turizmi potansiyelini anlatmak
amacıyla tanıtım ve reklam kampanyası yürütmesi önemsenmektedir. Bu kampanya ile
öncelikle sağlık turizminin garantörünün Devlet olduğu gösterilmeli ve güven artırıcı
mesajı verilmelidir. Sağlık Bakanlığı tarafından yürütülecek kampanyada verilecek
234) http://www.berliner-reisen.net/index.php?la=ru&product_id=50 , e.t: 09.01.2016
doğru bilgilerle acentelerin ve özel hastanelerin hastalara yüksek fiyat vermesi gibi
güven zedeleyici uygulamaların azaltılması mümkün olabilecektir.
25. Ulusal ölçekte sağlık turizmi alanındaki hareketliliği kayıt altına alacak ve
denetleyecek kapsamlı bir veri sistemi kurulmalı veya var olan sistem geliştirilmelidir.
Bu sistem, sağlık turizmi kapsamında çalışma yürüten kamu ve özel sağlık kuruluşları
ile ilgili sivil toplum kuruluşlarına ve akademisyenlere açık olmalıdır. Bu veri
tabanından örneğin Ukrayna’dan gelen hastaların talepleri, tercihler, yaşadıkları
sorunlara ilişkin bilgilere ulaşılabilmelidir. Böylece hizmetin geliştirilmesi ve
sorunların tekrarlanmaması sağlanabilecektir. Kurulacak sistem ile uluslararası hasta
kabul eden hastanelerde özel yazılımlar ile hasta takibi yapılmalı, tedavi ücretleri ve
faturalandırmanın makul ve abartısız olması sağlanmalıdır.
K
R
U
T
A
S
26. Sağlık turizmi kapsamındaki faaliyetleri düzenleyen mevzuatın dinamik olması
sağlanmalıdır. İlgili mevzuat ihtiyaçlara göre kısa zamanda değiştirilebilir olmalıdır. Bu
mümkün değilse bu faaliyet alanındaki her ayrıntı Yönetmeliklerle düzenlenmemelidir.
Gerek mevzuat değişiklikleri ve gerekse yapılan bürokratik denetimler nedeniyle
sektör kuruluşları (kamu ve özel) değişimlere uyum için zaman ve kaynak harcamaya
mecbur kalmaktadırlar. Bu nedenle sağlık turizmi gibi uzun vadeli stratejik yaklaşımlar
gerektiren hususlara yeterince odaklanılamamaktadır.
27. Sağlık turizminin rutinden uzaklaştırılması fikri ülkemizde tartışılmalıdır.
Bu kapsamda, sağlığın geliştirilmesi, tedavi hizmeti ve rehabilitasyon kapsamında
ülkemizi tercih eden Ukrayna vatandaşlarına sosyal, kültürel ve tarihi programlarla
desteklenmiş tıbbi hizmetler sunulmalıdır. Sağlık hizmetleri, turistik tesisler ile
entegre edilmeli ve cazip hale getirilmelidir. Özellikle; tarihi, kültürel, çevresel, inanç
ziyaretleri, mutfak ve yemek kültürü, eğlence yanında psiko-sosyal sağlık hizmetleri
de sunulmalıdır. Sunulabilecek psiko-sosyal hizmetlerin içerik, kapsam ve yöntemleri
ayrıca konunun uzmanları tarafından belirlenmelidir.
28. Ülkemizde düzenlenen Uluslararası Sağlık Turizmi Kongresine özellikle
Ukrayna’da sağlık politika belirleyicilerinin, sağlık ve tıp kuruluşlarının yöneticilerinin,
yerel karar vericilerin, sağlık yatırımcılarının, etkili doktorların, akademisyenlerin,
yurt dışı hasta komisyonun üyeleri ve ajansların yöneticilerinin, kamuoyu önderlerinin
ülkemize masrafları ülkemizce karşılanmak suretiyle davet edilerek katılımları
sağlanmalıdır. Ukrayna’da öne çıkan siyasi baskı grupları ve liderleri ile yapılacak
görüşmelerin de yararlı olabileceği düşünülmektedir.
K
29. Sağlık turizmi açısından Türkiye’nin rakiplerine göre en önemli üstünlüğü olan
rekabetçi fiyat uygulamaları daha etkin şekilde tanıtılmalıdır. Türkiye ortalama olarak
tıbbi maliyetlerde %40-60’a varan tasarruflar sağlamaktadır.235 Türkiye’nin rekabet
gücünü gösterebilmek için seçilmiş işlemlerde fiyatlar, bekleme süreleri, komplikasyon
oranları, bu işlem için yapılacak ekstra cepten harcamalar rakip ülkeleri de içine alacak
şekilde örneklendirilmelidir. Bu bilgiler her türlü iletişim kanalı kullanılarak hedef
kitlelere ulaştırılmalıdır.
K
R
Tablo 23: Bazı Tıbbi İşlemlerin Ülkelere Göre Maliyetleri
Tıbbi
İşlem
Ortalama Fiyat (ABD $)
Türkiye
ABD
Almanya
Hindistan
Meksika
İspanya
Tayland
By-pass
8.50021.000
-
-
7.500-10.500
39.00042.000
39.00043.000
22.50024.500
Kalça
Protezi
10.00023.000
30.000
27.000
7.000-9.500
39.000
16.30018.900
12.00017.000
Kalp
Kapakçığı
12.75023.000
-
-
9.500-14.000
39.000
43.00047.500
18.50022.000
Diz Nakli
9.00023.000
26.000
23.000
7.000-14.000
21.000
16.00018.500
10.50016.500
Omurga
Füzyonu
7.00023.000
-
29.000
7.500-11.500
25.000
25.00032.500
9.70012.500
U
T
A
S
Örneklerle açıklamak gerekirse Amerika, Türkiye, İrlanda, Tayland, Singapur,
Hindistan, İsrail ve İsviçre arasında yapılan fiyat karşılaştırmalarında operasyon
türlerine göre bir ayrım yapıldığında, bypass ameliyatları kategorisinde 8,50021.000 $ ile en uygun fiyatlı operasyonlar Türkiye’de yapılmaktadır. Omurga füzyonu
operasyonlarında Türkiye 7.000 $ ile Tayvan’ın ardından en cazip ülke konumundadır.
Yine kemik iliği transplantasyonunda Türkiye 40.000- 70.000 $ olan fiyat aralığıyla
Hindistan ile ilk sırayı paylaşmaktadır. Kalça protezi ameliyatlarında da 10.000 $ ile
Tayvan’dan sonra en iyi fiyatı sunmaktadır. Yağ aldırma operasyonlarında ise 3.333$
ile Singapur’dan sonraki en iyi fiyatı sunmaktadır.236 237 Yüz gerdirme operasyonlarında
saglikturizmiraporu_12186_5485299.pdf, e.t: 10.01.2016
236) Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, Sağlık Turizmi İş Konseyi (SAİK), Turkey: Your Partner in Healthcare
2011, İstanbul
237) Özsarı H., Karatana Ö. (2013). “Sağlık Turizmi Açısından Türkiye’nin Durumu”. J Kartal Tr; 24(2)
s:136-144
Hindistan 4800$ fiyat sunarken Türkiye bu rakamdan daha düşük olan 4000$ fiyat
sunmaktadır. Bu kategoride ABD 15,000$, Meksika 8,000$, Tayland ise 5,000$
maliyet bildirmektedir. Türkiye sadece zorunlu tıbbi operasyonlar için değil, saç
ekimi ve estetik için de gözde bir ülkedir.238 Saç ekimi Türkiye’de ortalama 5 bin TL
iken bu rakam Avrupa’da 10 bin Euro, ABD’de 30 bin dolar seviyesindedir.239 Diş
implantlarında ise ABD 5,000$, Meksika 990$, Tayland 1,700$ fiyat sunarken Türkiye
750$ fiyat sunmaktadır.240
K
R
30. Sağlık turizmini ülkeler için önemli kılan bazı nedenler bulunmaktadır. Bunların
başında sağlık turizminin ülke ekonomisine kazandırdığı gelir gelmektedir. Türkiye’ye
gelen turistlerin sağlık amacıyla yaptığı toplam harcamalar 2003 yılında 147.844$
iken 2014 yılında 2,4 milyon $’a ulaşmıştır. Sağlık turizmi amacıyla gerçekleşen
seyahatlerde yapılan ortalama harcama 8500$’dır. Ortalama turist harcaması ise sadece
850$ düzeyindedir. Kişi başına ortalama sağlık turizmi harcaması ile toplam turizm
gelirleri içinde sağlık turizmi gelirlerinin payı ülkelerin sağlık turizmine neden daha
fazla önem vermeleri gerektiğini açıkça ortaya koymaktadır.
U
T
A
S
Ukrayna’nın içinde bulunduğu siyasi ve ekonomik krizlere rağmen 2008 ve 2009 yılı
dışında giden turist sayısı hep artmıştır. Bu artış 2010 yılında % 12,4, 2011 yılında %
15, 2012 yılında % 8,4 ve 2013 yılında % 10,8 olmuştur.241 1995’de 210 milyon dolar
olan turizm geliri, 2003 yılında 953 milyon dolara, 2010 yılında 4,1 milyar dolara, 2013
yılında ise 6,3 milyar dolara ulaşmıştır. Turizm gelirleri 2003 yılında bir önceki yıla
göre % 20, 2010 yılında % 10,2, 2013 yılında ise %13,8 artış göstermiştir.
Ukrayna’ya uluslararası turizm kapsamında 2013 yılında gelen turist sayısı bir önceki
yıla göre % 7,20 oranında artarak 24,6 milyon kişi olmuştur. Ukrayna’dan giden başka
ülkelere giden turist sayısı ise bir önceki yıla göre %10,86 artışla 23,7 milyon kişi
olmuştur. Ukrayna’nın uluslararası turizm gelirleri 2013 yılı verilerine göre 5,9 milyar
dolar olmuştur. Toplam ihracatın içinde uluslararası turizm gelirlerinin payı % 7,3
olmuştur.242
238) Dünya’da ve Türkiye’de Sağlık Turizmi 2010 Durum Tespit Raporu ve Çözüm Önerileri http://www.
saglik.org.tr/tr/articles/dunyada-ve-turkiye-de-saglik-turizmi-2010-59.html, 30.01.2016
saglikturizmiraporu_12186_5485299.pdf , et.:10.01.2016
240) Dünya’da ve Türkiye’de Sağlık Turizmi 2010 Durum Tespit Raporu ve Çözüm Önerileri http://www.
saglik.org.tr/tr/articles/dunyada-ve-turkiye-de-saglik-turizmi-2010-59.html, 30.01.2016
241) World Development Indicators (WDI), http://knoema.com/atlas/Ukraine/Number-of-departures,
01.02.2016
242) World Development Indicators (WDI), http://knoema.com/atlas/Ukraine/Tourism-expenditures,
01.02.2016
K
Türkiye’ye 2014 yılında ziyarete eden yaklaşık 42 milyon turist, toplam 27,7 milyon
$ turizm geliri bırakmışlardır.243 Türkiye’yi ziyaret eden turistlerin kişi başı ortalama
harcamalarının yıllara göre dağılımı grafikte verilmiştir.
Grafik 101: Turistlerin Kişi Başı Ortalama Harcamaları ($)
K
R
U
T
A
S
Türkiye 2014 yılında turizm faaliyetlerinde toplam 27,7 milyon $ gelir elde etmiştir.
Toplam turizm geliri içinde sağlık gelirleri 837.796$ olmuştur. Toplam turizm gelirleri
içerisinde sağlığa yapılan harcamalar 2002 yılında %1,1 iken, 2014 yılında bu oran
%2,4 seviyesine ulaşmıştır.244 Sağlığa yapılan harcamaların değişimi grafikte verilmiştir.
Grafik 102: Sağlık Harcamalarının Turizm gelirleri İçindeki Payı (2002-2014)
Sağlık turizmini ülkeler için önemli kılan ikinci neden ise geceleme süresidir. Türk
turizm sektöründe ortalama geceleme süresi 2014 yılı itibariyle 8,6 gecedir. Sağlık
turizminde ortalama geceleme süresi ise 3 ile 26 gün arasında değişmektedir.245
Geceleme süresi hem sağlık kuruluşlarının doluluğunu hem de kişi başı harcamayı
etkilemektedir. Sağlık turizmi kapsamında Türkiye’de sunulan seçilmiş bazı tıbbi
243) TÜİK Turizm İstatsitkleri, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1072, 17.01.2016
244) TÜİK Turizm İstatsitkleri, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1072, 17.01.2016
245) TÜİK Turizm İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1072, 17.01.2016
tedavilerde ortalama geceleme süreleri tabloda verilmiştir.246
Tablo 24: Seçilmiş Bazı Tıbbi Tedavilerde Ortalama Geceleme Süreleri
Branş
Göz
Plastik
Cerrahi
Uygulanan Tedavi
Ortalama Kalış Süresi
Katarakt
4 gün
Lasik
3 gün
Burun Estetiği
8 gün
Karın Estetiği
15 gün
Yağ Aldırma
9 gün
Göğüs Kanseri Tedavisi
26 gün
Rahim Ağzı Kanseri
Tedavisi
26 gün
Tek Kron
7 gün
Tek İmplantasyon
7 gün
Kök Kanal Tedavisi
7 gün
K
R
U
T
A
S
Onkoloji
Diş
Sağlık turizmini ülkeler için önemli kılan üçüncü husus ise bu turizm çeşidinin
mevsimsel bir özellik taşımamasıdır. Sağlık turizminin mevsimsel bir özellik
taşımaması nedeniyle kitle turizminde olduğu gibi Akdeniz ve Ege Bölgesi ile de
sınırlı kalmamakta ve konaklama tesislerinde yaşanan mevsimsellik konusunda da
kısmi rahatlamalara neden olmaktadır. Ayrıca sağlık turizmi, çeşitli turist kitlelerine,
farklı yaş gruplarına hitap ederek farklı ihtiyaçları karşıladığı için ülke turist profilini
genişletmektedir. Ülkenin belirli bölgelerinin veya illerinin termal turizm, belirli
bölgelerinin veya illerinin tıbbi tedavi ve bakım, bazı bölge ve illerinin de yaşlı ve
engellilere yönelik rehabilitasyon amacıyla kullanılmasına imkan vermektedir.
31. Sağlık turizmi verileri bilindiği üzere hastanelerden toplanmaktadır. Diş tedavisi
ise daha çok hastanelerin dışındaki muayenehaneler ve polikliniklerde verilen
hizmetler kapsamındadır. Bu nedenle toplanan verilerde diş tedavisi verilerinin çok
düşük çıkması beklenebilir. Gelen yabancıların sağlık dışında başka amaçlarla gelmiş
246) Topuz N. (2012). Türkiye Sağlık Turizmi Stratejisi 2023. Uzmanlık Tezi. Kültür Ve Turizm Bakanlığı
Yatırım Ve İşletmeler Genel Müdürlüğü. Ankara
K
olsalar bile ülkemizde kaldıkları süre yeterli olduğu takdirde rahatça diş tedavi hizmeti
alabilmeleri mümkündür. Genel olarak diş tedavi hizmetleri kişilerin sağlık sigortası
kapsamı dışındadır. Bu hizmetin bedeli Türkiye’de diğer ülkelere göre oldukça
düşüktür. Bu nedenlerle koruyucu ağız ve diş sağlığı ile diş tedavisi hizmetlerine
yönelik özel bir çalışma yapılması anlamlı olacaktır. Ukrayna’da da ağız ve diş sağlığı
hizmetleri sigorta kapsamı dışındadır. Bu nedenle özellikle tedavi ve estetik amaçlı
ağız diş sağlığı hizmetlerine önem verilmelidir.
K
R
32. Ukrayna genel nüfusunu tehdit eden bazı sağlık riskleri söz konusudur. Ukrayna
için belli başlı sağlık riskleri; HIV/AIDS, sigara, alkol kullanımı, giderek artan obezite
oranlarıdır.
U
T
A
S
Ukrayna’da 15-49 yaş arası nüfusta HIV görülme yaygınlığı 2014 yılında %1,2 olarak
gerçekleşmiştir. Genel nüfusta HIV yaygınlığı 1990’lardan itibaren artış göstermiş
2005 yılından itibaren yatay seyir izlemeye başlamıştır.247 Genel Nüfusta HIV yaygınlığı
Grafik 103: Yetişkin Nüfusta HIV/AIDS Yaygınlığı (%)
1994 yılına değin Ukrayna HIV virüsünün ender görüldüğü ülkelerden biridir. 1995
yılından itibaren ise AIDS belirgin bir şekilde artmaya başlamış ve bir salgın hastalık
247) World Development Indicators (WDI), http://knoema.com/atlas/Ukraine/HIV-Prevalence,
01.02.2016
görünümüne kavuşmuştur. Ukrayna’da HIV yaygınlığındaki artış ani ve düzenli bir artış
olarak değerlendirilmektedir. 1994 ve öncesinde son derece düşük olan HIV pozitifliği
(yılda 40-50 olgu), 1995 yılında 1489 olguya, 1996 yılında ise 5422 olguya erişmiş ve
olguların %66’sının damariçi uyuşturucu kullanıcısı olduğu saptanmıştır.248 Ukrayna, yeni
vaka sayısından Avrupa’daki en yüksek rakamlara sahiptir.249 Ukrayna’da HIV/AIDS’li
olarak yaşayan kişi sayısı 2013 yılında 350.000 kişi olmuştur. Aynı yıl HIV/AIDS nedeniyle
ölenlerin sayısı ise 24.000 olmuştur. Ukrayna’da yetişkin nüfusta HIV/AIDS yaygınlığı 2013
verilerine göre % 1,1’dir.250
K
R
15-49 yaş aralığındaki yetişkinlerde HIV/AIDS görülme yaygınlığı % 0,80’dir. 15-24 yaş
arası kadınlarda HIV/AIDS görülme yaygınlığı %0,40 iken aynı yaş grubundaki erkeklerde
bu oran % 0,10’dur. 251 15-24 yaşa arası kadın nüfusta HIV/AIDS yaygınlığının yıllara göre
değişimi grafikte gösterilmiştir.
U
T
A
S
Grafik 104: 15-24 Yaş Kadınlarda HIV Yaygınlığı Grafik 105: 15-24 Yaş Erkeklerde HIV Yaygınlığı
248) Barnett T., Whiteside A., Khodakevich L. et al. (2000) “The HIV/AIDS epidemic in Ukraine: Its
potential social and economic impact” Soc. Sci. Med. Vol:51, pp:13871403.
249) http://www.stat.gov.az/source/healthcare/indexen.php, 24.01.2016
K
Ayrıca 15-24 yaş çocuklarda da HIVoranı en yüksek Avrupa ülkesi Ukrayna’dır.252 Bu
durum gelecekle ilgili çok ciddi bir tehlikeyi göstermektedir. Ukrayna AIDS açısından
en ciddi tehdit altında olan ülkedir ve en iyimser tahminlerle günümüzde 60,000180,000 HIV pozitif kişi olduğu sanılmaktadır.253
15 yaş üstü nüfusta sigara kullanım yaygınlığı erkeklerde %36, kadınlarda
ise %33,5’tir.254 Kişi başına yıllık sigara tüketimi bağımsızlığını kazanan
ülkeler ve AB ülkeleri ortalamalarından daha yüksektir. 1999 yılında akciğer
kanserinden ölüm oranı diğer Avrupa ülkelerinin hemen hepsinden yüksektir.255
K
R
Grafik 106: Yetişkin Kadın Nüfusta Sigara İçme U
T
A
S
Grafik 107: Yetişkin Erkek Nüfusta Sigara İçme Yaygınlığı (%)
Yaygınlığı(%)
252) UNICEF (2000) “Ulusların Gelişimi-2000”, NewYork, ss:5.
253) WHO (2002) “The European health report, 2002”, WHO Regional Office for Europe, No:97,
Copenhagen
254) http://who.int/tobacco/economics/aze.pdf?ua=1, 30.12.2015
Göstergeleri. Toplum Ve Hekim. Mayıs-Haziran 2003. Cilt 18. Sayı 3, ss: 217-231
15 yaş üstü nüfusta alkol tüketimi 2008-2010 yılları arasında 20,3’tür. 15 yaş üstü
kadınlarda alkol tüketimi 11,2 litre iken erkeklerde 30 litredir. Ukrayna’nın 15 yaş üstü
nüfusta alkol tüketimi, DSÖ Avrupa Bölgesi ortalaması olan 10,9 litrenin iki katından
fazladır. Ukrayna’nın genel nüfusta dönemsel alkol tüketim yaygınlığı 22,6’dır. Bu
oran erkeklerde % 35,2, kadınlarda 12,1’dir. 256 Ukrayna’da en çok ölüme neden olan
nöropsikiyatrik hastalıkların başında 2,205 kişiyle alkol bozukluğu gelmektedir. En
fazla ölüme neden olan nöropsikiyatrik hastalıklar garfikte verilmiştir.
K
R
Grafik 108: Alkol Bozukluğuna Bağlı Ölüm Sayısı ve Yüzdesi
U
T
A
S
Alkol bağımlılığı ise aynı ülke ortalamalarınınaltındadır. Ukrayna’da kayıtlı uyuşturucu
kullananların büyük bir kısmı birden fazla uyuşturucu kullanmaktadır. Bunlardan
%20’si düzenli olarak marihuana kullanmaktadır. Buna ek olarak ev yapımı morfin
türevlerinin de kullanımı oldukça yaygındır. Kokain %1’lik oranla en az kullanılan
uyuşturucudur. Ukrayna uyuşturucu kullananlarla AIDS arasındaki ilişkiyi ilk kayıt
altına alan ülkelerden biridir.
Obezite oranı ise 2012 yılı için erkeklerde %17,1, kadınlarda257 ise %22,6 olmuştur.258
Günlük kalori tüketimi (1997 yılında 2.797 (kCal) bağımsızlığını kazanan ülkeler
ortalamalarının altındadır. Et, balık, yumurta, taze sebze ve meyve tüketimi 1994-1997
yılları arasında düşmüş, bunun da çeşitli sağlık sorunlarına yol açtığı gözlemlenmiştir.
15 yaş üzerindeki erkeklerin %14,1’i ve kadınların %19,4’ü obezite sınırındadır.259
kadın ve erkek nüfusta obezite yaygınlığı grafikte verilmiştir.
256) World Helath Organization Management of substance abuse, http://www.who.int/substance_abuse/
publications/global_alcohol_report/profiles/ukr.pdf?ua=1, 01.02.2016
257) World Bank Gender Statistic ,http://knoema.com/atlas/Ukraine/Adult-obesity-prevalence-female,
02.02.2016
258) World Bank Gender Statistic, http://knoema.com/atlas/Ukraine/Adult-obesity-prevalencemale,02.02.2016
259) Kılıç, B. (2003) Kapitalistleşen Avrupa Bölgesi Eski Sosyalist Ülkelerinin Sağlık Düzeyi Göstergeleri.
Toplum Ve Hekim. Mayıs-Haziran 2003. Cilt 18. Sayı 3, ss: 217-231
K
Grafik 109:Kadın ve Erkek Nüfusta Obezite Yaygınlığı (2012)
Erkeklerde Obezite Yaygınlığı (%)
Kadınlarda Obezite Yaygınlığı (%)
K
R
U
T
A
S
Ukrayna’da tüberküloz vakaları 1990 yılından 2005 yılına itibaren artmıştır. Daha
sonrasında günümüze kadar düşü eğilimini sürdürmüştür. Tüberküloz vakalarının
görülme oranı 2014 yılı verilerine göre yüz bin kişide 94 olarak gerçekleşmiştir.
Tüberküloz vakalarının görülme oranı grafikte görülmüştür.
Grafik 110:Tüberküloz Görülme Oranı (100,000 kişide)
Ülkedeki bir diğer önemli sağlık sorunu da çevre kirliliğinden kaynaklanan
rahatsızlıklardır. Hızlı sanayileşmenin ve kötü teknolojilerin getirdiği yoğun hava
kirliliği, Ukrayna’daki insanların üçte birinin bu etki altında yaşamasına neden
olmaktadır. Su kaynakları da, fabrika atıkları ve yetersiz kanalizasyon altyapısı
nedeniyle, atık suların içme sularına karışması yüzünden tehdit altındadır. Örneğin
30 milyon kişinin içme suyunun sağlandığı Dinyeper nehri havzasının sadece %25’i
hijyen standartlarını karşılayabilmektedir.260
K
R
Hammadde ve enerji üretiminde oldukça gelişmiş olan ülkede atık maddelerin
birikmesi de önemli bir sorundur. Yer üstünde birikmiş durumda olan 20 milyar ton
atığın yaklaşık %2’si (400 milyon ton) zehirli atıktır.261
Ukrayna’da halk sağlığını tehdit eden en önemli unsurlardan biri de radyoaktivitedir.
Ülke en yüksek radon 222 ışımasına sahip ülkeler arasındadır. Çernobil nükleer
santralinde meydana gelen kaza sonucu Ukrayna’da çok geniş bir alan, sezyum 137
ve stronsiyum 90 kirliliğine maruz kalmıştır. Bundan da en çok etkilenenler 1 yaş altı
çocuklar olmuştur.262
U
T
A
S
Yukarıda belirtilen sağlık risklerinin sağlık turizmine konu olup olmayacağı ayrı
bir çalışmayla ele alınmalıdır. Herhangi bir fırsat görülür ise bu sorunlara yönelik
hizmetler de sağlık turizmi kapsamına alınarak, planlama yapılmalıdır. Özellikle alkol
bağımlılığı, nöropsikiyatrik hastalıklar bütün yönleriyle ele alınmalıdır.
3. SONUÇ
Sağlık turizmi, hastanın bireysel tercihine dayalı bir hizmet sektörü olup doğası gereği
her zaman istikrar ve güven ortamını arar. Bir ülkede kaliteli ve ulaşılabilir sağlık
hizmeti yanında güven ortamı da var ise orada sağlık turizmi rahatlıkla gelişmektedir.
Sağlık turizmine yönelik stratejilerin belirlenmesinde bireysel tercihler, istikrar ve
güven temel yapı taşları olarak kabul edilmeli ve ülke stratejisi bunun üzerine bina
edilmelidir.
Türkiye, sağlık turizminde son 10 yılda önemli gelişmeler kaydetmiştir. Bununla
birlikte yüksek bir rekabet potansiyeline sahip olan Türkiye’de sağlık turizmine
bütüncül bir bakış açışı, fiziki alt yapı ve mevzuat eksikliği bulunmaktadır. Türkiye,
sağlık turizminde önemli oyunculardan biri olma potansiyeline sahiptir. Ancak bu
potansiyelin ortaya çıkartılması ve geliştirilmesi gerekmektedir. Türkiye’nin sağlık
K
turizmi alanındaki potansiyelinin geliştirilebilmesi için alınması gereken bazı önlem
ve uygulamalar bulunmaktadır. Türk turizmi sektörünün dünya sağlık turizmi
pazarından daha fazla pay alabilmesi ve diğer ülkelerle rekabet edebilmesi için alınması
gereken temel önlemeler şunlardır:
a) Sağlık turizmi mevzuatı beklentilere uygun olarak yenilenmelidir. Mevzuat,
dağınıklıktan kurtarılmalı, sektörün paydaşlarının görüşlerini yansıtmalı ve dinamik
olmalıdır.
b) Türkiye, sağlık turizmini Devletten Devlete yapılan ikili anlaşmaların
sınırlayıcılığından kurtarmalıdır. Diğer ülkelerle ticari ilişkiler kapsamında özel
sektör ile sivil toplum örgütleri arasında anlaşma ve protokol imzalanmasına imkân
vererek sektörü güçlendirmelidir. Böylece sağlık turizminin gelişmesinde sadece
Devletlerarasındaki ilişki ile yetinilmemiş ve şirketler veya sivil toplum kuruluşları
arasında kurulacak ticari ilişkiler ile Pazar teşvik edilmiş olacaktır.
K
R
U
T
A
S
c) Kamu ve özel sektör kuruluşlarının sağlık turizminin geliştirilmesine yönelik
çabaları teşvik edilmeli ve ödüllendirilmelidir.
d) Yurt dışı tanıtım ve pazarlamanın güçlendirilmesi amacıyla; tur operatörlerinin,
uzman acentelerin ve sağlık kuruluşlarının bu konuya özendirilmesi gerekmektedir.
e) Sağlık turizminde satış ve pazarlamanın yolu, yurt dışındaki turizm ve sağlık ile
ilgili fuarlardan geçtiği gerçeğinden hareketle bu fuarlara daha etkin bir şekilde katılım
sağlanmalıdır.
f) Sağlık turizmi için öncelikli ve daha az öncelikli hedef ülkeler belirlenmelidir.
Belirlenen öncelikli ülkelerden başlamak üzere, bu ülkelerinin sağlık ve sigorta
sistemleri, tanı ve tedavi fiyatları, teknolojileri araştırılmalı ve ülke stratejileri buna
uygun olarak belirlenmelidir.
g) Özel sağlık kuruluşlarının rekabet güçlerinin ve hizmet kalitelerinin artırılması,
yaşanan sorunların (nitelikli personel, dil, faturalandırma, tıbbi tedavi vb.) en hızlı
şekilde çözülmesine imkân verecek bir mekanizma oluşturulmalıdır.
h) Sağlık turizmi alanında çalışmakta olan sağlık kuruluşlarının yıllık performanslarını
(hasta sayısı, memnuniyet, tıbbi hata, fatura itirazı vb. konuları kapsayan) gösteren
ulusal bir referans liste oluşturulmalıdır. Bu kuruluşların ulusal ve uluslararası
standardizasyonu sağlanmalıdır.
U
T
A
S
K
R
KAYNAKÇA
K
1. Aksu, A. (2001). “Turistin Sağlığı”. Yeni Türkiye Dergisi, Mayıs Haziran, 7: 39.
2. Ataç, Mustafa: “Turizm Sağlığından Sağlık Turizmine”, Hastane Dergisi, No:34, MayısHaziran, 2005, S:12.
3. Avcıkurt C. ve Azim Çeken, H. (1998). Dünyada ve Türkiye’de Sağlık Turizmi ve
Geliştirilmesi, Basımevi, No:47, İstanbul, 1998.
4. Barca M., Akde E., Gedik Balbay İ. (2013). “Türkiye Sağlık Turizm Sektörünün Analizi ve
Strateji Önerileri”. İşletme Araştırmaları Dergisi, 5/3:64-92.
K
R
5. Bakar, İsmail: Turizm Sözlüğü, Turizm Geliştirme Eğitim Vakfı Yayını, İstanbul,1996.
6. Barnett T., Whiteside A., Khodakevich L. et al. (2000) “The HIV/AIDS epidemic in Ukraine:
Its potential social and economic impact” Soc. Sci. Med. Vol:51, pp:13871403
7. Binler A. (2015). Türkiye’nin Medikal Turizm Açısından Değerlendirilmesi Ve Politika
Önerileri. Uzmanlık Tezi. Kalkınma Bakanlığı Sosyal Sektörler Ve Koordinasyon Genel
Müdürlüğü, yayın No: 2839, Ankara.
U
T
A
S
8. Boz, Mustafa: “Turizmin Gelişmesinde Alternatif Turizm Pazarlamasının Önemi”,
Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2004.
9. Cornia GA, (2001) “Globalization and Health:Results and options” Bulletin of the World
Health Organization, 79:834-841.
10. Çakır, Gül P.(1999). Türkiye’nin Turizm Gelirlerinin Ödemeler Dengesine Katkısının
Analizi, Anadolu Üniversitesi Yayınları, No:1119, Eskişehir.
11. Çeliköz, C. Ve Çeliköz, G. “Termal Sular Ve Kaplıca Tedavisi”, 2009.
12. Demirel, S (2001). “Türkiye’de Rehabilitasyon Hizmetlerinin Yeniden Yapılandırılmasında
Sosyal Rehabilitasyonun Önemi.” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara. Hacettepe
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
13. Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, Sağlık Turizmi İş Konseyi (2011). “Turkey: Your Partner in
Healthcare”. İstanbul
14. DPT: Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 1996-2000, Ankara, 1995.
15. DPT: Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 2001-2005, Ankara, 2000.
16. DPT: Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu,
Ankara, 2006.
17. DPT (2006). Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Turizm Özel İhtisas Komisyonu
Raporu, Ankara.
18. Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, Sağlık Turizmi İş Konseyi (SAİK), Turkey: Your Partner in
Healthcare 2011, İstanbul
19. IMF Dünya Ekonomik Görünüm Raporu, Nisan 2012, Aktaran: Kalkınma Bakanlığı,
Dünya Ekonomisindeki Son Gelişmeler, Temmuz 2012 Sayı: 7.
20. Gonzales, A. Ve Brenzel, L. “Health Tourism and Related Services, Caribbean Development
and International Trade”, Final Report, 2001.
21. Gümüş, F. Ve Özge, B.: “Sağlık Turizminde Yeni Açılımlar: Tıp Turizmi”,
III. Balıkesir Ulusal Turizm Kongresi, Kongre Bildiri Kitabı, Balıkesir, 17-19 Nisan 2008.
22. İçöz, Orhan: “Sağlık Turizmi Kapsamında Medikal (Tıbbi) Turizm ve Olanakları”, Journal
of Yasar University, C:IV, No:14, 2009, S:13.
23. İçöz, Orhan “Genel Turizm”, Turizmde Temel Kavramlar Ve İlkeler,
Ve Diğerleri: Turhan Kitapevi, Ankara, 2007.
K
R
24. Karasu, Çimen: “Sağlık Turizminde Yeni Bir Konsept: Uzun Yaşam Köyleri”, Türkiye
Klinikleri J Med Sci, C:IXXX, 2009.
25. Kılıç, B. (2003). “Kapitalistleşen Avrupa Bölgesi Eski Sosyalist Ülkelerinin Sağlık Düzeyi
Göstergeleri.” Toplum ve Hekim. Mayıs-Haziran 2003. Cilt 18. Sayı 3, ss: 217-231.
26. Lunt,N. Smith, R. Exworthy, M. Green,S.T. Horsfall, D. Mannion, R.. “Medical Tourism:
Treatments, Markets and Health System Implications: A scoping review” OECD Directorate
for Employment, Labour and Social Affairs.
U
T
A
S
27. Özsarı H., Karatana Ö. (2013). “Sağlık Turizmi Açısından Türkiye’nin Durumu” J Kartal;
24(2):136-144.
28. Özbek, Toros: “Dünyada ve Türkiye’de Termal Turizmi”, Anatolia Dergisi, Mayıs-Haziran,
1991.
29. Sargutan A. E. (2005). “Sağlık Sektörü Ve Sağlık Sistemlerinin Yapısı”. Hacettepe Sağlık
İdaresi Dergi,8-3
30. Sargutan, A. E. “84 Ülke ve Türkiye’nin Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri” ss:1567-1593,
31. Taş, İlkay: “Avrupa Birliği’nde Sağlık Turizmi Kapsamında Sınır Ötesi Hasta Hareketliliği”,
Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2010.
32. Tengilimoğlu, Dilaver (2005).: “Sağlık Turizmi: Tedavi Amaçlı Turizm Ve Termal Turizmde
Sorunlar Ve Çözüm Önerileri”, Hastane Dergisi, No:34, s:90-96, Mayıs- Haziran, 2005.
33. Ülker, İsmet: “Deniz Termal Uygulamaları: Thalassoterapi” II.Turizm Şurası Bildirileri, T.C.
Turizm Bakanlığı, C:I, Ankara, 12-14 Nisan 2002.
34. TC Sağlık Bakanlığı (2002). Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı’nın Sağlık Ve Tıp
Alanında İşbirliğine İlişkin Devletlerarası Anlaşmaları, Sağlık Bakanlığı Dış İlişkiler Dairesi
Başkanlığı, Ankara
35. T.C Sağlık Bakanlığı (2012), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu, Sağlığını
36. T.C Sağlık Bakanlığı (2013). Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2013.
Sağlığını Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık.
37. T.C Sağlık Bakanlığı (2013), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu. Sağlığın
38. T.C Sağlık Bakanlığı (2015). Sağlık İstatistiği Yıllığı 2014. Sağlık Araştırmaları Genel
Müdürlüğü. Ankara. Sentez Matbaacılık ve Yayıncılık
39. T.C Sağlık Bakanlığı (2015), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2014.
Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık.
K
40. T.C Sağlık Bakanlığı (2012), Sağlık Bakanlığı Stratejik Planı 2010-2014.
41. Türkiye İstatistik Kurumu (2013). Dış Ticaret İstatistikleri-2013. Türkiye İstatistik
Kurumu, Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası.
42. Tontuş, H.Ö.(2015).Tüm Yönleriyle Sağlık Turizmi Ülkeler. T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlığın
Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü, Ankara. Anıl Matbaacılık s:74
43. Topuz N. (2012). “Türkiye Sağlık Turizmi Stratejisi 2023”. Uzmanlık Tezi. Kültür Ve
Turizm Bakanlığı Yatırım Ve İşletmeler Genel Müdürlüğü. Ankara
K
R
44. UNDP (2002). Human Development Report 2002 Deeping Democracy In A Fragmented
World, Oxford University Press, New York.
45. UNICEF (2000) “Ulusların Gelişimi-2000”, NewYork, ss:5.
46. Yalçın, Pınar: “Türkiye’de Sağlık Turizminde Alt Yapı Oluşturulma Gereği ve Sağlık
Kurumlarına Yönelik Bir Araştırma”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2006.
U
T
A
S
47. Yazan, N.(2007). “Sağlıkta Uluslararası Açılımlar: Medical Turizmde Hedefler”, Hastane
Dergisi, C:VL, 2007,http://www.hastanedergisi.com/46/haberdetay.asp?id=3
48. Yereli, A.B. (2012). Türk Devletlerinin Yeni Hamle Sahası: Sağlık Turizmi, Internatıonal
Conference On Eurasıan Economıes, Sessıon 4c: Turizm
49. WHO (2002) “The European health report, 2002”, WHO Regional Office for Europe,
No:97, Copenhagen.
İnternet Siteleri
1. Bulut, Erol: “Turizmin Türkiye Ekonomisindeki Yeri ve Ekonomik Etkileri”, 2007, (Ç http://
www.ekitapyayın.com.id/025/01.htm,
2. CIA World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/
up.html,
3. Çernobil 20. Yılı Sağlık Raporu Özeti, www.greenpeace.org/turkey/Global/.../report/.../
ernobil-sa-l-k-raporu.pdf,
4. Deloitte for Health “Medical tourism: Update and imlications”, 2009, (Çevrimiçi)
Solutions: http://www.deloitte.com/assets/Dcom-UnitedStates/Local%20Assets/Documents/
usichsiMedicalTourismi111209iweb.pdf
5. Demirel S. (2010). “Sağlık Hizmetlerine Sosyal Boyut Kazandırılmalı” http://
suleymandemirel.com.tr/default.asp?hid=45,
6. Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK), 2012 Ukrayna Ülke Bülteni, https://www.deik.org.tr/
Contents/FileAction/2593, 01.02.2016 .
7. Dünya’da ve Türkiye’de Sağlık Turizmi -2010 Durum Tespit Raporu ve
Çözüm Önerileri (2010). http://www.ozelhastaneler.org.tr/images/Documents/
sanal%20k%C3%BCt%C3%BCphane/D%C3%9CNYA%E2%80%99%20DA%20
VE%20T%C3%9CRK%C4%B0YE%E2%80%99%20DE%20SA%C4%9ELIK%20
TUR%C4%B0ZM%C4%B0-2010.pdf, 04.01.2016
K
R
8. Eurostat, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/population/data/database.
9. Healthcare in Ukraine, http://europe-cities.com/destinations/ukraine/health/,
10. Inetrnational Monetary Fund. https://www.imf.org/external/country/ukr/,
11. Global Europe 2050, http://ec.europa.eu/research/social-sciences/pdf/global-europe-2050summary-report_en.pdf
U
T
A
S
12. Health at a glance 2011, www.oecd.org/health/healthdata
13. OECD 2010: Health at a Glance, OECD, 2010. WHO Global Health Expenditure Database.
2011. [Last accessed on 2013 Mar 31]. Available from: http://www.oecd.org/els/healthsystems/49084488.pdf.
14. OECD Health Data 2011 How Does United States Compare, http://www.oecd.org/
dataoecd/46/2/38980580.pdf
15. OECD, http://www.oecd.org/dataoecd/46/5/38980477.pdf
16. Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı Ukrayna Ülke Raporu. http://www.oka.org.tr/
Documents/Ukrayna_Ulke_Raporu.pdf,
17. PRB, http://www.prb.org/pdf10/10wpds_eng.pdf
18. Spending on health: A global overview, http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs319/
en/index1.html
19. State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication.
Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/
oz.htm, 01.02.2016.
20. TC Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı Sağlık Turizmi Sektör Raporu (2011). http://docplayer.
biz.tr/597150-Saglik-turizmi-sektor-raporu.html, 05.01.2016.
21. TC. Dışişleri Bakanlığı, www.mfa.gov.tr, 02.02.2016
22. T.C Kiev Büyükelçiliği Ticaret Ataşeliği, http://kiev.be.mfa.gov.tr/, 01.02.2016
23. TC Ekonomi Bakanlığı, http://www.ekonomi.gov.tr/portal/faces/home/disIliskiler/
ulkeler/ulke-detay/Ukrayna?_afrLoop=1296301871952136&_afrWindowMode=0&_
afrWindowId=3j5a2qaj2_75, 02.02.2016,
24. TÜİK Turizm İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1072, 17.01.2016
25. TÜRSAB, ‘2014 Sağlık Turizmi Raporu’,
saglikturizmiraporu_12186_5485299.pdf
http://www.tursab.org.tr/dosya/12186/
K
26. TÜSİAD.: “Sağlık Çalışma Grubu”, Türkiye İçin Yeni Bir Fırsat Penceresi: Tıp Turizmi
Görüş Belgesi, 2009, http://www.tusiad.org/FileArchive/2009.06.11TipTurizmiGorusBelgesi.
pdf.
27. Who global health expenditur database, www.who.int/gho/health_financing/out_pocket_
expenditure
28. World Development Indicators. [Last accessed on 2013 Mar 31]. Available from: http://
data.worldbank.org/sites/default/files/wdi-2012-ebook.pdf .
K
R
29. World Bank Gender Statistic, http://data.worldbank.org/data-catalog/gender-statistics,
30. World Bank, http://data.worldbank.org/indicator/SH.XPD.PCAP/countries.
31. World Bank, http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG,
32. World Bank http://countrymeters.info/en/Ukraine,.
U
T
A
S
33. World Bank http://www.worldometers.info/world-population/population-by-country/
34. World Bank Gender Statistic ,http://knoema.com/atlas/Ukraine/Adult-obesity-prevalencefemale, 02.02.2016
35. World Bank Gender Statistic, http://knoema.com/atlas/Ukraine/Adult-obesity-prevalencemale,02.02.2016.
36. World Development Indicators (WDI), http://knoema.com/atlas/Ukraine/HIVPrevalence,
37. World Helath Organization Management of substance abuse, http://www.who.int/
substance_abuse/publications/global_alcohol_report/profiles/ukr.pdf?ua=1,
38. World Health Organization Organisation Mondiale de la Santé Department
of Measurement and Health Information April 2011, http://apps.who.int/iris/
bitstream/10665/112738/1/9789240692671_eng.pdf,
39. World Development Indicators (WDI), http://knoema.com/atlas/Ukraine/HIVPrevalence,
40. World Health Rankings, http://www.worldlifeexpectancy.com/country-health-profile/
ukraine,
41. WHO, http://apps.who.int/gho/data/node.country.country-UKR, 30.01.2016.
42. WHO, http://apps.who.int/gho/data/node.country.country-UKR,
43. World Population 2010 Data Sheet, http://www.prb.org/pdf10/10wpds_eng.pdf.
44. World Population Reviewhttps://populationpyramid.net/ukraine/2015/
45. World Population to 2300, http://www.un.org/esa/population/publications/longrange2/
WorldPop2300final.pdf
46. Trading Economics, http://www.tradingeconomics.com/ukraine/indicators,
47. http://www.berliner-reisen.net/index.php?la=ru&product_id=50
48. http://data.worldbank.org/data-catalog/gender-statistics,
49. http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0007/161557/e96451.pdf
50. http://en.actualitix.com/country/ukr/statistics-health-ukraine.php,
51. http://en.actualitix.com/country/ukr/ukraine-health-expenditure.php,
52. http://www.healthline.com/health/heart-disease/statistics#2,
K
R
53. www.health-tourism.com/medical-tourism/history/,
54. http://knoema.com/WBGS2015Oct/world-bank-gender-statistics55. http://www.stat.gov.az/source/healthcare/indexen.php,
56. http://www.stat.gov.az/source/healthcare/indexen.php,
57. http://www.tusiad.org/FileArchive/2009.06.11TipTurizmiGorusBelgesi.pdf,
U
T
A
S
58. http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.
do;jsessionid=JnxJPG7J2lDhvdG76PNs3yZc2t41XGsjggkzG4hvL5
nFDGWkWq32!1664145807?id=10738
59. http://www.ukrstat.gov.ua,
60. http://who.int/tobacco/economics/aze.pdf?ua=1,
5.EKLER
EK 1:
TÜRKİYE CUMHURİYETİ HÜKÜMETİ İLE UKRAYNA BAKANLAR
KURULU ARASINDA SAĞLIK VE TIP ALANINDA İŞBİRLİĞİNE DAİR
ANLAŞMA
Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Ukrayna Bakanlar Kurulu (bundan sonra
“Taraflar” olarak anılacaktır), ülkelerinde sağlık ve tıp bilimleri alanında işbirliğini
geliştirme niyetiyle ve bu işbirliğinin kendi toplumlarında sağlığın gelişmesine katkıda
bulunacağına duydukları inançla, aşağıdaki hususlarda anlaşmaya varmışlardır:
Madde 1
Taraflar, bu Anlaşma’nın 5. Maddesi’nde belirtilen İşbirliği Planlarında bahsedilen ve
öncelikli olarak tanımlanan konularda, karşılıklı deneyim değişimini teşvik ederek,
eşitlik, karşılıklılık ve iki taraflı fayda temeline dayalı olarak, sağlık ve tıp alanında
işbirliğini teşvik edeceklerdir.
K
Madde 2
Taraflar, çabalarını, özellikle aşağıda belirtilenleri gerçekleştirmek için kullanacaklardır:
- Ortak ilgi alanındaki sağlık alanlarında bilgi değişimi,
- Bu Anlaşma’nın 5. Maddesi’ne göre, İşbirliği Planları’nda belirlenmiş işbirliği
alanlarında çalışma ve konsültasyon amaçlı uzman değişimi,
K
R
- Kendi ülkelerindeki kurumlar ve kuruluşlar arasında doğrudan bağlantının
sağlanması,
- Yeni ekipman, farmasötik ürünler ve tıp ve halk sağlığına dair teknolojik gelişmeler
ile ilgili bilgi değişimi,
- Karşılıklı uzlaşılabileceği üzere, sağlık ve tıp bilimleri alanında diğer şekillerde
işbirliği.
U
T
A
S
Madde 3
Taraflar, kendi ülkelerinde yapılacak sağlık ve tıp problemleri hakkındaki uluslararası
katılımlı kongre ve sempozyumlara dair bilgi değişiminde bulunacaklardır ve
Taraflardan birinin isteği üzerine, diğer Taraf, bu tür etkinlikler nedeniyle yayımlanmış
materyalleri gönderecektir.
Madde 4
Tarafların kendi organları, sağlık alanında yazılı, görsel ve radyo-görsel bilgilendirici
materyallerin yanısıra tıbbi literatür ve film listesi değişiminde bulunacaktır.
Madde 5
İşbu Anlaşma’nın yürütülmesi için taraflar, T.C. Sağlık Bakanlığı ve Ukrayna Sağlık
Bakanlığı’nı görevlendireceklerdir.
Bu Anlaşma’nın yürütülmesi için, Bakanlıklar, diğer konularla birlikte maddi
hükümlerin de belirlendiği iç yasalarına göre, İşbirliği Planları’nı imzalayacaktır.
Madde 6
Anlaşma, belirsiz bir zaman dilimi için imzalanmıştır ve bu Anlaşma’nın yürürlüğe
girmesi için gerekli olan, Tarafların kendi ülkelerinde yürürlükte olan usullerine göre,
son bildirimin tamamlandığı tarihte yürürlüğe konacaktır.
Taraflardan biri, sona erdirme isteğini diplomatik yoldan yazılı nota ile bildirerek,
Anlaşma’yı bitirebilir. Anlaşmanın sona ermesi, bildirimden altı (6) ay sonra yürürlüğe
konacaktır.
İşbu Anlaşma, Kiev’de, 21 Mayıs 1998 tarihinde, Türkçe, Ukraynaca ve İngilizce
dillerinde ve bütün metinler eşit geçerlilikte olmak üzere imzalanmıştır.
Çevirilerde farklılıklar olması durumunda, İngilizce metin geçerli olacaktır.
Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti
adına
Ukrayna Bakanlar Kurulu
Prof. Dr. Ahat ANDİCAN
Devlet Bakanı
adına
Dr. Andrei SERDİUK K
R
Sağlık Bakanı
TÜRKİYE CUMHURİYETİ SAĞLIK BAKANLIĞI İLE UKRAYNA SAĞLIK
BAKANLIĞI ARASINDA İLAÇ VE ECZACILIK ALANINDA İŞBİRLİĞİNE
İLİŞKİN PROTOKOL
U
T
A
S
Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı ile Ukrayna Sağlık Bakanlığı (bundan
sonra “Taraflar” olarak anılacaktır), 21 Mayıs 1998 tarihinde imzalanan “Türkiye
Cumhuriyeti Hükümeti ile Ukrayna Bakanlar Kurulu Arasında Sağlık ve Tıp Alanında
İşbirliğine İlişkin Anlaşma”ya dayanarak karşılıklı işbirliğini geliştirmek ve mevcut
potansiyelin verimli bir şekilde kullanımını sağlamak amacıyla aşağıdaki hususlarda
mutabakata varmışlardır.
Madde 1
Taraflar her iki ülkede yürürlükte bulunan yasalara uygun olmak kaydıyla eşitlik ve
iki taraflı fayda temeline dayalı olarak farmasötik endüstrisi alanında işbirliğinin
geliştirilmesini teşvik edeceklerdir.
Madde 2
Taraflar aşağıdaki yöntemlerle işbirliği yapacaklardır:
-ulusal otoriteler arasında eğitim amacıyla uzman değişimi.
-üretim yerlerinin teftişi ve diğer teknik konularda danışmanlık hizmeti verilmesi.
-çeşitli alanlarda yatırım imkânlarının araştırılması ve teşviki.
Madde 3
Taraflar, eczacılık ürünlerinin karşılıklı ticareti konusunda ülkelerinde yürürlükte
olan kanunlar çerçevesinde ilgili kuruluşlar arasında işbirliğinin gelişmesine katkıda
bulunacak ve destek sağlayacaklardır.
Madde 4
K
Taraflar bu Protokol’ün imzalandığı tarihten itibaren 3 ay içerisinde Protokol’de yer alan
hususların ayrıntılandırılması, uygulamaya geçilmesine yönelik öneriler ve uygulama
yöntemlerine ilişkin kararların alınması ve çalışmaların belirli bir program dâhilinde
başlatılması amacıyla her iki tarafın resmi otoriteleri ve sanayi temsilcilerinden
oluşacak bir Komite oluşturacaklardır. Söz konusu Komite kuruluşundan itibaren 6 ay
içerisinde çalışmalarına başlayacak ve yılda en az bir kez toplanacaktır.
Madde 5
K
R
İşbu Protokol imza tarihinde yürürlüğe girecektir. Taraflardan biri, Protokol’ü sona
erdirme isteğini diğer Tarafa yazılı olarak bildirerek Protokol’ü sonlandırabilir, bu
durumda yazılı tebligat yapıldıktan 6 ay sonra işbu Protokol yürürlükten kalkacaktır.
İşbu Protokol, Ankara’da, 23 Kasım 2000 tarihinde, Türkçe, Ukraynaca ve İngilizce
dillerinde ikişer nüsha halinde ve bütün metinler eşit geçerlilikte olmak üzere
imzalanmıştır. Yorum farklılığı durumunda, İngilizce metin geçerli olacaktır.
U
T
A
S
Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Ukrayna Sağlık Bakanlığı Adına Adına
EK 2:
UKRAYNA’DA 2016 YILINDA DÜZENLENECEK FUARLAR263
BAŞLANGIÇ BİTİŞ
TARİHİ
TARİHİ
FUAR ADI
TÜR
KONUSU
ŞEHİR
ÜLKE
INTERBUILDEXPO
2016
M
23.3.2016
26.3.2016
İNŞAAT, İNŞAAT
MALZEMELERİ,
YAPI
KİEV
UKRAYNA
20th ELCOM
UKRAINE
M
19.4.2016
22.4.2016
ELEKTRİK,
AYDINLATMA,
KABLO ve GÜÇ
SİSTEMLERİ
KİEV
UKRAYNA
DESIGN LIVING
TENDENCY
M
28.9.2016
1.10.2016
EV TEKSTİLİ
KİEV
UKRAYNA
263) http://www.fuarplus.com/-Bak%C3%BC-/tr/city_list/118/271, 02.02.2016

Ukrayna - Sağlık Turizmi

Transkript

Benzer belgeler

Barış Pamuk İpliğine Bağlı

crossıng borders

2014 Ertugrul Apakan Ukrayna Avrupa Icin

Haberi Devamı İçin Tıklayınız

08.05.2013 TÜRKİYE –B.A.E DUBAİ BÖLGESİ SAĞLIK TURİZMİ

PDF

Gönüller Diyaloğu: Anjelika Akbar`ın KPE`ndeki Konseri /Kiev