Türk Tarım - Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi

Türk Tarım – Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 4(1): 41-47, 2016
Türk Tarım - Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi
www.agrifoodscience.com
Türk Bilim ve Teknolojisi
Esmer Sığırlarda Süt Verimine Etkili Çevre Faktörleri ile Fenotipik,
Genetik ve Çevresel Yönelimler ve Bazı Genetik Parametrelerin
Belirlenmesi
Muhammet Hanifi Selvi1*, Mete Yanar2
1
Mustafa Kemal Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, 31034 Antakya/ Hatay, Türkiye
Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, 25240 Erzurum, Türkiye
2
MAKALE BİLGİSİ
ÖZET
Geliş 11 Eylül 2015
Kabul 21 Ekim 2015
Çevrimiçi baskı, ISSN: 2148-127X
Anahtar Kelimeler:
Esmer
Fenotipik
Genetik
Çevresel yönelim
Kalıtım derecesi
Sorumlu Yazar:
E-mail: [email protected]
*
Bu çalışmada, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım İşletmesi’nde yetiştirilen
Esmer sığırlarda gerçek ve 305 günlük süt verim özelliklerine ait genetik parametreler,
etkili makro çevre faktörleri ile gerçek ve 305 günlük süt verimine ilişkin genetik,
fenotipik ve çevresel yönelimler tahmin edilmiştir. Genetik parametreler ile genetik
yönelimin hesaplamasında MTDFREML bilgisayar paket programı yardımı ile tahmin
edilmiştir. Gerçek ve 305-gün süt verimine etkili çevre faktörleri ise Harvey istatistik
paket programı ile analiz edilmiştir. İncelenen verim özelliklerinden verim yıllarının ve
laktasyon sırasının gerçek ve 305 günlük süt verimi üzerine etkisi çok önemli,
buzağılama mevsiminin etkisi ise önemsiz olarak bulunmuştur. Gerçek ve 305 günlük süt
verimi için çevresel yönelimler -33,2 kg/yıl ve -29,0 kg/yıl ve fenotipik yönelimler
27,8±19,1 kg/yıl ve -25,9±8,7 kg/yıl olarak belirlenmiştir. Gerçek ve 305 günlük süt
verimleri için genetik yönelimler ise 5,4±3,8 kg/yıl ve 3,1±3,4 kg/yıl olarak saptanmıştır.
Gerçek ve 305 günlük süt verimlerinin kalıtım dereceleri 0,21±0,12 ve 0,16±0,14 ve
tekrarlanma dereceleri 0,29 ve 0,33 olarak bulunmuştur.
Turkish Journal Of Agriculture - Food Science And Technology, 4(1): 41-47, 2016
Determinatıon of Some Genetic Parameters, Phenotypic, Genetic and Environmental Trends and Environmental
Factors Affecting Milk Yield Traits of Brown Swiss Cattle
ARTICLE INFO
Article history:
Received 13 September 2015
Accepted 12 October 2015
Available online, ISSN: 2148-127X
Keywords:
Brown Swiss
Phenotypic
Genetic
Environmental Trend
Heritability
Corresponding Author:
E-mail: [email protected]
*
ABSTRACT
In this study, genetic parameters, macro environmental factors and genetic, phenotypic
and environmental trends for actual and 305 day milk yield of Brown Swiss cattle reared
in Research Farm of Agricultural College at Atatürk University were estimated.
Estimated breeding values that were used for calculation of the genetic trend and genetic
parameters were estimated by using MTDFREML computer package program.
Environmental factors affecting on actual and 305day milk yields were analysed by using
Harvey statistic package program. While effects of the years and parities on the actual
and 305-day milk yields were highly significant, the influence of the calving season was
found to be insignificant. Environmental and phenotypic trends for actual and 305-day
milk yields were determined as -33.2 kg and -29.0 kg; and -27.8±19.1 kg/year and 25.9±8.7 kg/year respectively. Genetic trends for actual and 305-day milk yields were
calculated as 5.4±3.8 kg and 3.1±3.4 kg. Heritability’s for actual and 305-day milk yields
were 0.21±0.12 and 0.16±0.14 respectively. Repeatability values for actual and 305-day
milk yield were found as 0.29 and 0.33 respectively.
Selvi ve Yanar / Türk Tarım – Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 4(1): 41-47, 2016
Giriş
Türkiye, sığır varlığı bakımından dünyanın önde gelen
ülkelerinden biri olmasına karşın, birim hayvan başına
verim gelişmiş ülkelerle kıyasla oldukça düşüktür.
Sığırlardan elde edilen verimlerin düşük olmasının,
birbiriyle ilişkili pek çok sebepleri bulunmaktadır. Sığır
varlığının önemli bir bölümünü düşük verimli yerli ırk ve
melezlerinin oluşturması, yem üretiminin yetersizliği ve
yem fiyatları ile ürün fiyatları arasındaki dengesizlik,
hastalıklarla
mücadelenin
yetersizliği,
pazarlama
zincirinin uzunluğu, yeterli örgütlenmenin olmayışı bu
sebeplerin en önemlileridir (Anonim, 1991). Tarımın
diğer dallarında olduğu gibi, zootekni faaliyetlerinin de
temel amacı işletmelerin hayvancılıktan sağladığı geliri
arttırmaktır. Gelir artışı ise hayvanların fenotipik
değerlerinin yükseltilmesiyle mümkün olabilmektedir.
Hayvanların fenotipi, kendi genotipi ile içinde bulunduğu
çevrenin ortak tesirlerinin bir sonucu olduğuna göre,
yetiştirici için ekonomik önem taşıyan verim
özelliklerinin geliştirilmesi, hem sürüdeki hayvanların
genotiplerinin ve hem de bu hayvanların içinde
bulunduğu çevre şartlarının iyileştirilmesi gerekmektedir
(Arıtürk ve Yalçın, 1966). Genotipin ve çevrenin ıslahı
yönünde yürütülen çalışmalar sonucunda, her hayvan
türünde verim artışları sağlanmıştır. Belirli bir zaman
sürecinde bir verim bakımından sağlanan değişime
fenotipik yönelim adı verilmektedir. Fenotipik yönelim,
çevresel ve genotipik yönelim olmak üzere iki kısımdan
oluşmaktadır. Çevresel yönelim, kantitatif karakterleri
etkileyen tüm çevre faktörlerinin ortak etkilerinin yıllara
göre gösterdiği değişim; genotipik yönelim ise üzerinde
durulan verimi artırmak için yapılan genetik ıslah
çalışmalarının yıllara göre gösterdiği etki derecesi olarak
tanımlanmaktadır (Herbert ve Bhatnagar, 1988).
Bu araştırmanın amacı, Atatürk Üniversitesi Ziraat
Fakültesi Tarım İşletmesi sığırcılık şubesinde yetiştirilen
Esmer sığırların gerçek ve 305 günlük süt verimleri
üzerine etkili çevresel faktörleri belirlemek; Esmer
sığırların süt verimlerinde yıllar boyu sağlanmaya
çalışılan, fenotipik, genetik ve çevresel yönelimleri
tahmin ederek meydana gelen değişimlerde genetik ve
çevrenin rolünü ortaya koymak; Esmer sürüye ait bazı
genetik parametreler tahmin etmektir.
Materyal ve Yöntem
Materyal
Araştırmada 1995-2009 yılları arasında tutulan
Esmerlere ait verim kayıtları değerlendirilmiştir. Atatürk
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım İşletmesi’nde
yetiştirilen saf kan 185 Esmer ineğin 594 laktasyon kaydı
genetik,
çevresel
ve
fenotipik
yönelimlerin
hesaplamasında kullanılmıştır. Hayvanlara ait bilgiler
Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü ve Tarım işletmesinde
düzenli bir şekilde tutulan sürü kayıtlarından elde
edilmiştir. Bu verilerden istifade edilerek istatistiksel
analizler
yapılmıştır.
Kalıtım
derecelerinin
hesaplamasında ise çalışmanın kapsadığı yıllardaki 33
boğanın döllerine ait 594 laktasyon verimi; tekrarlanma
derecesi ve damızlık değeri hesaplanmasında ise, en az 2
verimi olan 185 ineğin 594 laktasyon kaydından
yararlanılmıştır.
Yöntem
Süt veriminin saptanması ve laktasyon süt veriminin
hesaplanması: Araştırma kapsamında süt verim
kontrolleri, ayda bir sabah ve Akşam sağımında tespit
edilmiştir. Aylık kontroller her ayın ilk haftası içinde
yapılmıştır. Böylece kontrol sağımlarında günde iki sağım
esasına göre eşit olmayan aralıklarla yapılan, aylık verim
kontrolleri metodu izlenmekte ve sağımda süt miktarı 0,1
kg hassasiyetle ölçülmektedir.
Gerçek ve 305 günlük süt verimine etkili çevresel
faktörlerin istatistiksel analizi: Bu çalışmada 305 gün ve
gerçek süt verim özelliklerinin buzağılama yılı
buzağılama mevsimi ve laktasyon sırası tarafından
etkilendiğinden ve faktörlere ait alt gruplarda fert
sayısının farklı oluşu nedeniyle faktörlerin birlikte
analizinde En Küçük Kareler yöntemi kullanılmıştır
(Harvey, 1987).
Bu amaçla aşağıda belirtilen matematiksel model
oluşturulmuştur;
Yijkl = µ + ai + bj + ck + eijkl
Burada;
Yijkl =Gerçek veya 305 Günlük Süt Verimini,
µ
=Genel ortalamayı,
ai =Buzağılama yılının etkisini (i= 1995,
1996…2009),
bj =Laktasyon sırasının etkisini (j=1, 2, 3, 4, 5, 6+),
ck =Buzağılama mevsiminin etkisini [k = 1 (Kış), 2
(İlkbahar), 3 (Yaz), 4 (Sonbahar)]
eijkl =Ortalaması sıfır, varyansı ơe2 olan şansa bağlı
hatayı göstermektedir.
Çevresel faktörlere ait alt gruplar arası farklar da,
Duncan çoklu karşılaştırma testi yardımı ile test edilmiştir
(Yıldız ve ark., 2011).
Fenotipik,
genetik
ve
çevresel
yönelimin
hesaplanması: Gerçek ve 305 günlük süt verimlerine ait
fenotipik yönelimin hesaplanmasında, veriler aşağıdaki
matematiksel modele göre analiz edilerek çevre
faktörlerine ait (buzağılama mevsimi, laktasyon sırası)
etki miktarları belirlenmiştir. Hesaplanan etki miktarlarına
göre her bir ineğe ait gerçek ve 305 günlük süt verimleri
standardize edilmiştir.
Elde edilmiş düzeltilmiş verilerin verim yıllarına göre
regresyonu alınarak fenotipik yönelimler hesaplanmıştır
(Bakır ve Kaygısız, 2009). Gerçek ve 305 günlük süt
verimlerine ait genetik yönelimin hesaplanmasında da,
aşağıda verilen matematiksel model yardımı ile çevre
faktörlerine (buzağılama yılı, buzağılama mevsimi,
laktasyon sırası) ait etki miktarları hesaplanmış (Harvey,
1987) ve verimler bu faktörlere göre standardize
edilmiştir. Bu amaçla aşağıda verilen matematiksel model
kullanılmıştır;
Yijkl = µ + ai + bj +eijk
Burada;
Yijkl =Gerçek veya 305 Günlük Süt Verimini,
µ
=Genel ortalamayı,
ai =Buzağılama
yılının
etkisini
(i=1995,
1996,……..2009),
b
=Laktasyon sırasının etkisini (j=1, 2, 3, 4, 5, 6+),
eijkl =Ortalaması sıfır, varyansı ơe2 olan şansa bağlı
hatayı göstermektedir.
42
Selvi ve Yanar / Türk Tarım – Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 4(1): 41-47, 2016
Elde edilen düzeltilmiş veriler MTDFREML (Çoklu
Bağımsız Karakter Türevinin Kısıtlı Maksimum
Olabilirliği) bilgisayar paket programı yardımı ile analiz
edilerek ineklere ait damızlık değerleri BLUP (En İyi
Doğrusal Sapmasız Tahmin etme) metodu esas alınarak
hesaplanmıştır (Boldman, 1995). İneklere ait damızlık
değerlerinin ineklerin doğum yıllarına regresyonu da
alınarak Esmer ırkı sürüye ait genetik yönelim değerleri
hesaplanmıştır (Kunaka ve Makuza, 2005b).
Çevresel yönelim değeri ise, fenotipik yönelimden,
genetik yönelimin çıkarılmasıyla hesaplanmıştır (Bakır ve
Kaygısız, 2009).
Genetik parametrelerin tahmini: İneklerin damızlık
değerleri ile gerçek ve 305 günlük süt verimlerine ait
kalıtım ve tekrarlanma dereceleri, MTDFREML
bilgisayar paket programı yardımı ile BLUP yöntemi’ne
göre hesaplanmıştır (Boldman 1995).
Bulgular ve Tartışma
Gerçek ve 305 Günlük Süt Verimine Etkili Makro
Çevre Faktörleri
Esmer sürüde gerçek ve 305 günlük süt verimlerine
etkili makro çevre faktörlerine ait varyans analiz sonuçları
Çizelge 1 ve Çizelge 2’de sunulmuştur.
Çizelgeler incelendiğinde, laktasyon sırasının gerçek
ve 305 günlük süt verimine olan etkisinin çok önemli
(P<0,05) olduğu saptanmıştır. Bu sonucun, Çilek ve Bakır
(2010), Zülkadir ve Aytekin (2009), Deshmukh ve ark.
(2003) ve Neiva ve ark. (1992), Perez Quintero ve Gomez
Gil (2005), Koç (2006)’un ve Çakıllı ve Güneş’in (2007)
bulgularıyla uyum içerisinde olduğu görülmüştür. Çilek
ve Tekin (2005) Kazova Tarım İşletmesi’nde yetiştirilen
Sarı Alaca sığırlar ve Gatchearle ve ark. (2009)
Maratwada Tarım Üniversitesi’nde Siyah Alaca sığırlar
üzerinde yürüttükleri çalışmalarda ise laktasyon sırasının
süt verimi üzerine etkisi önemsiz olarak bulunmuştur.
Gerçek süt verimi bakımından Atatürk Üniversitesi
Ziraat Fakültesi Sığırcılık Şubesi’nde yetiştirilen
Esmerlere ait sürü ortalaması 2973,92±88 kg olarak tespit
edilmiştir. Bu değer, Neiva ve ark. (1992)‘in Brezilya’da,
Zülkadir ve Boztepe (2001)’nin Konuklar Tarım
İşletmesi’nde, Renno ve ark. (2002)’in Brezilya’da, Tilki
ve ark. (2003)’nin Bahri Dağdaş Uluslararası Tarımsal
Araştırma Enstitüsü’nde, Quintero ve Gomez Gil
(2005)’in Carabobo şehrinde, Koç (2006)’un Aydın ilinde
ve Çakıllı ve Güneş (2007)’in Altınova Tarım
İşletmesi’nde yetiştirilen Esmer sığırlar için rapor ettikleri
ortalamalardan düşük olduğu görülmüştür. Öte yandan
Dağ ve ark. (2003)’nin Çumra Ziraat Meslek Lisesi’nde
ve Çilek ve Tekin (2006)’in Ulaş Tarım İşletmesi’nde
yetiştirilen Esmer sığırlar için bildirilen ortalamalardan
ise yüksek olduğu saptanmıştır. Elde edilen gerçek süt
verimindeki farklılıkların sebebi olarak iklim şartları ve
bakım besleme gösterilebilir.
Bu çalışmada 305 günlük süt verimi bakımından
Esmer sürünün genel ortalaması 2783,40±66,88 kg olarak
hesaplanmıştır. Elde edilen sonucun Ulusan ve Özçelik
(1988) ’in Eskişehir Şeker Fabrikası Çiftliği’nde, Tilki ve
ark. (2003)’nın Bahri Dağdaş Uluslararası Tarımsal
Araştırma Enstitüsü’nde, Bakır ve Kaygısız (2003)’ın
Alparslan Tarım İşletmesi’nde, Koç (2006)’un Aydın
ilinde, İnci ve ark. (2007)’nin Altınova Tarım
İşletmesi’nde, Çakıllı ve Güneş (2007)’in Altınova Tarım
İşletmesi’nde ve Çilek ve Bakır (2010)’ın Malya
Çiftliği’nde Esmer sığırlar için bildirilen ortalamalardan
daha düşük olduğu görülmüştür. Yaptığımız çalışma ile
diğer çalışmalarda farklı sonuçlar çıkması işletme şartları
ve de bölgeden kaynaklanan iklim şartları olarak
görülmektedir. Çizelge 3’te görüleceği gibi 305 günlük
süt verimi 1 ve 6+ laktasyonlarda ortalamanın altında
kalmış diğer laktasyonlarda ise ortalamanın üzerinde
olmuştur. Süt verimi 2003, 2004 ve 2006 yıllarında genel
ortalamanın altında seyretmiş, diğer yıllarda ise
ortalamanın üstünde olduğu görülmüştür. Buzağılama
mevsimlerinde ise ilkbahar ve sonbaharda mevsimlerinde
305 gün süt verimi ortalamanın altında, kış ve yaz
mevsiminde ortalamanın üzerinde olmuştur. Elde edilen
bulgulardan farklı olarak, İnci ve ark. (2007) 4.
laktasyonda, Çakıllı ve Güneş (2007) ise süt sığırlarının 5.
laktasyonda maksimum 305 günlük süt verimine
ulaşıldığını rapor etmişlerdir. Verim yıllarına göre, 305
günlük süt verimi 1995 yılı ile 2002 yılı arasında
dalgalanmalar göstermiş, 2002 yılından sonra ise düşüşe
geçerek
2004
yılında
minimum
seviyeye
(1854,06±176,03 kg) ulaşmıştır (Çizelge 3). Bu yıldan
sonra ise yine dalgalanmalar göstermiştir. En yüksek süt
verimi ise, 1995 yılında (3225,43±128,80 kg) tespit
edilmiştir.
Çizelge 1 Esmer sürüde gerçek süt verimini etkileyen faktörlere ait varyans analizi
Varyasyon Kaynakları
SD
KT
KO
Laktasyon Sırası
5
17759002,32
3551800,46
Verim Yılı
13
42604791,25
3277291,63
Buzağılama Mevsimi
3
2735569,92
911856,64
Hata
572
652091319,47
1140019,78
F
3,116
2,875
0,800
P
**
**
ÖS
F
5,562
3,709
2,003
P
**
**
ÖS
**: P<0,01, ÖS: Önemsiz, SD: Serbestlik Derecesi, KT: Kareler Toplamı, KO: Kareler Ortalaması
Çizelge 2 Esmer sürüde 305 günlük süt verimini etkileyen faktörlere ait varyans analizi
Varyasyon Kaynakları
SD
KT
KO
Laktasyon Sırası
5
17986468,62
3597293,72
Verim Yılı
13
31186731,79
2398979,36
Buzağılama Mevsimi
3
3885752,26
1295250,75
Hata
572
369936726,82
646742,52
**: P<0,01, ÖS: Önemsiz, SD: Serbestlik Derecesi, KT: Kareler Toplamı, KO: Kareler Ortalaması
43
Selvi ve Yanar / Türk Tarım – Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 4(1): 41-47, 2016
Çizelge 3 Esmer sığırlarda 305 gün süt verimine ait en küçük kareler ortalamaları, standart hataları, çoklu karşılaştırma
testi sonuçları ile etki miktarları (kg)
Sınıflama
n
305 Günlük Süt Verimi (X±SX)
Etki Miktarları
Genel Ortalama
594
2783,4±66,88
Laktasyon Sırası
1
183
2514,89±88,76c
-268,50
2
184
2814,91±82,94b
31,50
3
106
3020,34±95,73a
236,93
4
69
3012,53±110,78a
229,13
5
37
2822,63±147,10b
39,23
6+
15
2515,09±213,51c
-268,30
Buzağılama Yılı
1995
62
3225,43±128,80a
442,03
1996
50
2924,19±128,82bc
140,79
1997
69
2938,57±109,38bc
155,17
1998
66
3001,60±110,18b
218,19
1999
77
2775,61±97,86d
-7,79
2000
69
2921,96±104,18bc
138,56
2001
52
2772,06±116,83d
-11,33
2002
2
2839,53±577.97cd
56,13
2003
4
2457,90±507,22f
-325,50
2004
23
1854,06±176,03g
-929,34
2005
37
2921,64±146,46bc
138,24
2006
38
2664,23±139,10e
-119,16
2007
21
2900,77±185,86bc
117,36
2008
24
2770,03±174,17d
-13,37
Buzağılama Mevsimi
Kış
154
2893,95±86,56
110,55
İlkbahar
210
2711,10±80,49
-72,30
Yaz
122
2830,73±91,17
47,33
Sonbahar
108
2697,81±106,97
-85,58
Aynı harfle gösterilen ortalamalar arasındaki farklar önemsiz, farklı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki farklar istatistiksel olarak önemlidir.
Çizelge 4 Gerçek (a) ve 305 günlük (b) süt verimine ait regresyon analizi
n
Regresyon Denklemi
(a)
594
Y=58775-27,8X
(b)
594
Y=54586-25,9X**
Regresyon Katsayısının Standart Hatası
19,1
8,7
** : P<0,01
Genetik Parametreler
Genetik parametrelerden kalıtım ve tekrarlanma
dereceleri gerçek süt verimi için sırasıyla, 0,21±0,12 ve
0,29 ve 305 günlük süt verimi için ise 0,16±0,14 ve 0,33
olarak hesaplanmıştır. Yerli ve yabancı literatürde yapılan
birçok çalışmada Esmer sığırlara ait kalıtım ve
tekrarlanma derecesi hesaplanmıştır. Gerçek süt verimi
için kalıtım ve tekrarlanma dereceleri incelendiğinde
Esmerlerde Kaygısız ve Vanlı (1997) 0,36 ve 0,90,
Tüzemen ve ark. (1999) 0,25 ve 0,37, Çilek ve Tekin
(2006) 0,24 ve 0,52 ve Estrada-Leon ve ark. (2008) 0,28
ve 0,19 araştırma sonuçlarından yüksek, Zülkadir ve
Boztepe (2001) 0,10 ve 0,08 düşük olarak bildirilmiştir.
Bazı araştırmalarda ise, gerçek süt verimi için kalıtım
dereceleri, Ulusan ve Özçelik (1988) 0,36, Santus ve ark.
(1993) 0,28, Sirol ve ark. (2005) 0,35, Orhan ve Kaygısız
(2007) 0,36, Bueno ve ark. (2007) 0,34, Zülkadir ve aek.
(2009) 0,33 yüksek, Samore ve ark. (2007) 0,10 düşük,
Aydın ve ark. (2008) 0,21 ve Araujo ve ark. (2009) 0,21
bu çalışma ile paralel olarak ve yine 305 günlük süt
verimine ait kalıtım ve tekrarlanma dereceleri de, Aydın
ve ark. (1998) 0,39 ve 0,42, Kaygısız ve Vanlı (1997)
0,35 ve 0,76, Tüzemen ve ark. (1999) 0,29 ve 0,35 ve
Bakır ve ark. (2004)’nın 0,37 ve 0,54 olarak bildirdiği
değerler bu çalışmadaki değerlerden yüksek bulunmuştur.
Üçyüz beş günlük süt verimi için tahmin edilen kalıtım
dereceleri Tilki ve ark. (2009) 0,19 ve Yılmaz ve ark.
(2011) 0,25 tarafından araştırma bulgularından daha
yüksek olarak rapor edilmiştir.
Fenotipik, Genetik ve Çevresel Yönelimler
Fenotipik yönelimler: Laktasyon sırası ve buzağılama
mevsimi bakımından düzeltilmiş gerçek ve 305 günlük
süt veriminin verim yıllarına göre regresyonu alınarak
hesaplanan fenotipik yönelimler sırasıyla -27,8±19,1
kg/yıl ve -25,9±8,7 kg olarak belirlenmiştir (Çizelge 4).
Aydın ve ark. (1998), 1985-1994 yılları arasında
araştırmanın yürütüldüğü işletmede yetiştirilen Esmer
sığırlarda gerçek süt verimine ait fenotipik yönelim
124,28 kg/yıl olarak bildirmişlerdir. Bu çalışma
sonuçlarına dayanarak 1995-2008 yılları arasındaki
dönemde gerçek ve 305 günlük süt verimine ait fenotipik
yönelimin negatif yönde değişim gösterdiği söylenebilir.
Gerçek süt verimi için; Musani ve Mayer (1997)
Jersey ırkında fenotipik yönelimi 22,6 kg/yıl olarak tespit
etmiştirler. Üçyüzbeş günlük süt verimi için ise, Akar
44
Selvi ve Yanar / Türk Tarım – Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 4(1): 41-47, 2016
(1981), Eskişehir Tohum Üretme Çiftliği’nde Esmer ve
Saf Esmer sürülerde sırasıyla 8,157 ve 7,293 kg/yıl, Lak
(1987), Ankara Şeker Fabrikası Çiftliği’nde yetiştirilen
Esmer sığırlarda fenotipik yönelim 58 kg/yıl olarak ve
Kaygısız ve Vanlı, (1997) Van Tarım Meslek Lisesi’nde
yetiştirilen Esmer sığırlarda 28,10 kg/yıl olarak tespit
edilmiştir. Bakır ve Kaygısız (2009) Siyah Alaca sığırlar
üzerinde yaptıkları çalışmada fenotipik yönelimi -23,59
kg/yıl olarak bildirişmişlerdir. Uribe ve Smulders (2004)
Overo Colorado sığırlarında süt veriminde fenotipik
yönelimin 82,02 kg/yıl olduğunu rapor etmişlerdir. Bakır
ve Kaygısız (2003) Alparslan Tarım İşletmesi’nde
yaptıkları çalışmada, Esmer sığırlarda fenotipik yönelimi
3,32 kg/yıl olarak bildirmişlerdir.
Genetik yönelimler: BLUP yöntemine göre
MTDFREML bilgisayar paket programı ile hesaplanan
ineklerin damızlık değerlerinin doğum yıllarına
regresyonu alınarak genetik yönelimler hesaplanmıştır.
Gerçek ve 305 günlük süt verimi için genetik yönelim
sırasıyla 5,4±3,8 kg/yıl ve 3,1±3,4 kg/yıl olarak
bulunmuştur. Aydın ve ark. (1998), 1985-1994 yılları
arasında araştırmanın yürütüldüğü işletmede genetik
yönelimi 86,86 kg/yıl olarak belirlemişlerdir. Bulunan bu
sonuç araştırma bulguları ile karşılaştırıldığında damızlık
hayvan seçiminde önceki yıllarda olduğu kadar olmasa
bile yine de pozitif yönde gelişim sağlandığı söylenebilir.
Yurtiçi veya yurtdışında muhtelif işletmelerde çeşitli
yıllarda ve farklı ırklarla yapılan çalışmalarda gerçek ve
305 günlük süt verimleri için genetik yönelimler
hesaplanmıştır. Gerçek süt veriminde, Bakır ve Kaygısız
(2003) Alparslan Tarım İşletmesi’nde Esmer sığırlarda
genetik yönelimi 102 kg/yıl, Everett ve ark. (1976) Esmer
sığırlarda 23 kg/yıl, Powell ve ark. (1977) Esmer
sığırlarda 82 kg/yıl, Musani ve Mayer (1997) Jersey
ırklarda 8 kg/yıl, Mallick ve Ghosh (2009) Chiplima
bölgesinde Red Sindhi sığırlarında genetik yönelimi 1,922 kg/yıl, Kunaka ve Makuza (2005a) Siyah Alaca
sığırlarda yıllık genetik yönelimi 22,39 kg/yıl, 305 günlük
süt verimi için yapılan çalışmalar ise, Uribe ve Smulders
(2004) Overo Colorado sığırlarında genetik yönelimi 8,05
kg/yıl, Kaygısız ve Vanlı (1997) Van Tarım Meslek
Lisesi’nde Esmer ırklarda genetik yönelimi 12,95 kg/yıl,
Magnabosco ve ark. (1993) Gyr sığırlarında genetik
yönelimi 18,5 kg/yıl ve Bakır ve Kaygısız (2009) Siyah
Alaca sığırlarda 7,99 kg/yıl olarak saptamışlardır.
Çevresel yönelimler: Çalışmada fenotipik yönelimden
genetik
yönelim
çıkarılarak
çevresel
yönelim
hesaplanmıştır. Gerçek ve 305 günlük süt verimi için
çevresel yönelimler sırasıyla -33,2 kg/yıl ve -29,0 kg/yıl
olarak tespit edilmiştir. Aydın ve ark. (1998), 1985-1994
yılları arasında bu araştırmanın yapıldığı işletmede
çevresel yönelimi 37,42 kg/yıl olarak belirlemişlerdir. Bu
sonuca dayanarak çevre koşulları açısından ilerleyen
yıllarda söz konusu işletmede olumlu bir gelişme
sağlanamadığı söylenebilir. Yerli ve yabancı kaynaklı
yapılan bazı araştırmalarda gerçek ve 305 günlük süt
verimi için çevresel yönelim değerleri hesaplanmıştır.
Çevresel yönelimleri gerçek süt verimi için Musani ve
Mayer (1997) Jersey ırkında 14,6 kg/yıl, 305 gün süt
verimi için ise; Bakır ve Kaygısız (2003) Esmer sığırlarda
-99 kg/yıl, Magnabosco ve ark. (1993) Gyr sığırlarında 1,34 kg/yıl, Bakır ve Kaygısız (2009) -31,58 kg/yıl ve
Kaygısız ve Vanlı (1997) Esmerlerde 15,15 kg/yıl olarak
bildirmişlerdir. Beklendiği gibi, işletme koşullarındaki
olumlu veya olumsuz çevre koşullarının bir sonucu olarak
çevresel yönelim değerlerinde de farklılıklar bildirilmiştir.
Sonuç
Türkiye’de kültür ırkı sığırlar ve bunların yerli ırklarla
melezlerinin sayısı gün geçtikçe artmaktadır. Gerek resmi
ve gerekse özel kuruluşlarda yüksek verim elde
edebilmek için kültür ırklarına dayalı entansif üretim gün
geçtikçe yaygınlaşmaktadır. Fakat bu hayvanlardan
genetik kapasiteleri ölçüsünde verim alınabilmesi ancak
optimum çevre şartlarının sağlanması durumunda
mümkündür
Bu çalışmada, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Tarım İşletmesi Sığırcılık Şubesi’nde yetiştirilen Esmer
sığır sürüsünün 1995-2008 yılları arasında verim kayıtları
analiz edilmiştir. Analizlerde sürü ortalamasındaki yıllar
itibariyle değişmeler ve bu değişmelere genotipik ve
çevre değişimlerinin payları ayrı ayrı tahmin edilmiştir.
Ortalama gerçek ve 305 günlük süt verimleri sırasıyla
2973,92±88,80
kg,
2783,40±66,88
kg
olarak
bulunmuştur. Esmer sığırlar gerçek ve 305 günlük süt
veriminde maksimum seviyeye 4. laktasyonda ulaşmış,
sonrasında düşüşe geçmiştir. Gerçek ve 305 günlük süt
verimlerinin yıllara göre izlediği yönelim 2002 yılına
kadar dalgalanmalı, 2004 yılında ise minimum seviyeye
düşmüştür. Gerçek süt veriminde maksimum süt verimine
2005 yılında, 305 günlük süt veriminde maksimum
seviyeye ise, 1995 yılında ulaşılmıştır.
Araştırmada Esmer sığırlarda gerçek ve 305 günlük
süt verimi için fenotipik yönelimler sırasıyla -27,8 kg/yıl
ve -25,9 kg/yıl olarak belirlenmiştir. Genetik yönelimler
gerçek ve 305 günlük süt verimi için sırasıyla 5,4±3,8
kg/yıl ve 3,1±3,4 kg/yıl, çevresel yönelimler ise sırasıyla 33,2 ve -29,0 olarak tespit edilmiştir.
Diğer yandan, gerçek süt ve 305 gün süt verimine
ilişkin kalıtım derecesi ve tekrarlanma dereceleri sırasıyla
0,16±0,14, 0,29 ve 0,21±0,14, 0,33 olarak hesaplanmıştır.
Gerçek süt verimi için kalıtım derecesi düşük, 305 günlük
süt verimi için ise orta derecenin alt sınırında olduğu
saptanmıştır.
Elde edilen bulgular doğrultusunda Atatürk
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım İşletmesi’nde 1995
yılından bugüne kadar genetik anlamda nispeten bir
ilerleme sağlanmasına karşılık, çevresel yönelimdeki
negatif değişimler sonucunda fenotipik anlamda da
negatif bir yönelimin söz konusu olduğu görülmüştür. Bu
sonuçlar, söz konusu işletme koşullarında çevre
koşullarının yetersizliği ile kalifiye olmayan işçilik ve
idari uygulamalardaki değişkenliklerin bir sonucu olarak
değerlendirilebilir. Gerek idari ve gerekse çevresel
koşulların iyileştirilmesi ve ıslahı yönünde alınacak acil
tedbirlerle söz konusu Esmer sürüde süt veriminde pozitif
fenotipik
yönelimlerin
gerçekleşebileceği
düşünülmektedir.
Kaynaklar
Akar M. 1981. Türkiye Şeker Fabrikaları A. Ş. Eskişehir Tohum
Üretme Çiftliğinde yetiştirilen saf ve melez sığırların süt
verimindeki genetik ve fenotipik yönelimler ile bazı
parametrelerin tahmini üzerinde bir araştırma. Doktora tezi,
Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Hayvan Yetiştirme
ve Islahı Kürsüsü, Adana.
45
Selvi ve Yanar / Türk Tarım – Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 4(1): 41-47, 2016
Anonim. 1991. Hayvancılık. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı
Yayınları, Ankara.
Araújo MB, Alagador D, Cabeza M, Lafourcade B, Nogués
Bravo D, Thuiller W. 2009. Genotype-environment
interaction in Brown Swiss dairy cattle. Acta Scientiarum
- Animal Sciences, 31 (2): 205-211.
Arıtürk E, Yalçın BC. 1966. Hayvan Yetiştirmede Seleksiyon.
Ankara. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Yay. No:
194.
Aydın R, Yanar M, Tüzemen N, Akbulut Ö. 1998. Atatürk
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Çiftliğinde yetiştirilen Esmer
sığırların süt verimindeki genetik ve fenotipik yönelimleri.
Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 29 (2): 235242.
Aydın R, Yanar M, Güler O, Yüksel S, Uğur F, Turgut L. 2008.
Study on milkability traits in Brown Swiss cows reared
eastern region of Turkey. Journal of Animal and Veterinary
Advances, 7 (10):1218-1222.
Bakır G, Kaygısız A. 2003. Esmer ırk sığırlarda süt verim
özelliklerine ilişkin genetik yönelim unsurlarının ve genetik
korelasyonun tahmini. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Tarım Bilimleri Dergisi, 34 (3):1.
Bakır G, Kaygısız A, Ülker H, 2004. Estimates of genetic
parameters of milk yield in Brown Swiss and Holstein
Friesian cattle. Pakistan Journal of Biological Sciences, 7
(7):1198-1201.
Bakır G, Kaygısız A, 2009. Siyah Alaca sığırlarda bazı süt
verim özelliklerinin genetik ve fenotipik yönelimi ile kalıtım
ve tekrarlanma derecelerinim tahmini. Kafkas Üniversitesi
Veteriner Fakültesi dergisi, 15 (6): 879-884.
Boldman KG, Kriese LD, Van Vleck, Van Tassell CP,
Kachman, SD, 1995. A manual for use of MTDFREML.
USA. Agricultural Research Service:112.
Bueno RS, Torres RA, Renno FP, Pereira, JC, Araujo CV,
Lopes PS, Euclydes RF, 2007. Adjustment for heterogenity
of variance form milk and fat yield among herds of Brown
Swiss in Brazil. Arquivo Brasileiro de Medicina Veterinaria
e Zootecnia, 59 (2):481-487.
Çakıllı F, Güneş H, 2007. Esmer sığırların süt verim özellikleri
üzerinde araştırmalar. İstanbul Üniversitesi Veteriner
Fakültesi Dergisi, 33 (3): 43-58.
Çilek S, Tekin ME, 2005. Kazova Tarım İşletmesi’nde
yetiştirilen Simmental ırkı sığırların süt ve döl verim
özelliklerine etkili çevresel faktörle ve bu özellikler
arasındaki fenotipik korelasyonlar. Turkish Journal of
Veterinary and Animal Sciences, 29 (4): 987-993.
Çilek S, Tekin ME. 2006. Estimation of heritability and
repeatability of milk yield of Brown Swiss cattle reared in
Ulaş State Farm. Indian Journal of Animal Sciences, 76
(8):655-656.
Çilek S, Bakır G. 2010. Milk yield traits of Brown cows reared
at Malya state farm and effects f some environmental factors
on these traits. Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi
Dergisi, 16 (2): 347-350.
Dağ B, Keskin İ, Zülkadir U, Boztepe S. 2003. Çumra Ziraat
Meslek Lisesinde (Konya) yetiştirilen Esmer ineklerin süt
verim özellikleri ve bu özelliklere ait tekrarlanma dereceleri.
Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 17 (31): 13-17.
Deshmukh DS, Sakhre PG, Thombre BM, Dhaware SA. 2003.
Effects of genetic and non-genetic factors on productive
traits in Hostein Friesian x Gir Crossbred cows. Journal
Bombay Veterinary College, 11 (1&2): 61-62.
Estrada-León RJ, Magaña JG, Segura-Correa JC. 2008. Genetic
parameters for reproductive traits of Brown Swiss cows in
the tropics of Mexico. Journal of Animal and Veterinary
Advances, 7 (2): 124-129.
Everett R, Keown JF, Clapp EE. 1976. Production and
stayability trends in dairy. cattle Journal of Dairy Science,
59 (8): 1532-1539.
Gatchearle PL, Mitkari RS, Mule RS, Baswade SV, Andhare
BC. 2009. Effect of non genetic factor on lactation milk
yield and lactation length in interse progeny of HF x
DEONI. The Asian Journal of Animal Science, 4 (1): 60-63.
Harvey WR. 1987. Mixed Model Least-Squares an Maximum
Likelihood Computer Program PC-1. Agriculture Research
Service, USDA, ARS
Herbert S, Bhatnagar DS. 1988. Genetic trends of economic
traits in dairy cattle: A Review, Agricultural Reviews, 9 (4):
200-216.
İnci S, Kaygısız A, Efe E, Baş S. 2007. Altınova Tarım
İşletmesinde yetiştirilen Esmer sığırların süt ve döl verim
özellikleri. Ankara Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 13
(3): 203-212.
Kaygısız A, Vanlı Y. 1997. Van Tarım Meslek Lisesi Esmer
sığır sürüsünün Genetik analizi. Ankara Üniversitesi Tarım
Bilimleri Dergisi, 3 (2): 23-32.
Koç A. 2006. Lactations milk yields and somatic cell counts of
Holstein Friesian and Brown Swiss cattle reared in Aydın
Province. Journal of Animal Production ,47 (2): 1-8.
Kunaka K, Makuza SM. 2005a. Environmental factors affecting
milk production in the Holstein-Friesian population of
Zimbabwe. Pakistan Journal of Biology Science, 8 (7): 989994.
Kunaka K, Makuza SM. 2005b. Genetic and environmental
trends for milk traits in the Zimbabwean Holstein-Friesian
population. Pakistan Journal of Biology Science, 8 (7):
1011-1015.
Lak A. 1987. Şeker çiftliği Esmer sığırların genetik analizi.
Doktora Tezi, Ankara Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü,
Ankara.
Magnabosco UC, Lobo RB, Bezerra LAF, Martinez ML. 1993.
Estimate of genetic change in milk yield in a Gyr herd in
Brazi l. Revista Brasillera Genetic, 16(4): 957-965.
Mallick PK, Ghosh AK. 2009. Estimation of genetic trends of
first lactation milk yield for Red Sindhi cows. Indian Journal
of Animal Science, 79 (5): 525-527.
Musani SK, Mayer M. 1997. Genetic and environmental trends
in a large commercial Jersey herd in the central Rift Valley,
Kenya Tropical Animal Health Production, 29(2): 108-116.
Neiva RS, Oliveira AIG, Coelho MM, Silva ARP, Silva HCM,
Packer IH. 1992. Environmental and genetic factors
affecting production and reproduction in Holstein and
Brown Swiss cattle. Revista da Sociedade Brasileira de
Zootecnia, 21 (4): 605-616.
Orhan H, Kaygısız A. 2007. Esmer sığırlarda süt verim
özelliklerine ilişkin varyans unsurlarının tahmini üzerine bir
araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Dergisi, 2 (1): 1-6.
Perez Quintero GA, Gomez Gil MG. 2005. Genetic and
environmental factors affecting productive performance in a
Brown Swiss herd in the tropics. Revista Cientifica Facultad
de Ciencias Veterinarias Universitad del Zulia, 15 (2): 141147.
Powell RL, Norman HD, Dickinson FN. 1977. Trends in
breeding value and production. Journal of Dairy Science,
60(8): 1316-1326.
Renno FP, Pereira JC, Araujo CV, Torres RA, Rodrigues MT,
Renno L N, Oliveira RFM, Kaiser FR. 2002. Productive
aspect of the Brown Swiss breed in Brazil: adjustment
factors, milk and fat yields, and genetic parameters. Revista
Brasileira de Zootecnia, 31 (5): 2043-2054.
Samoré AB, Romani C, Rossoni A, Frigo E, Pedron O, Bagnato
A. 2007. Genetic parameters for casein and urea content in
the Italian Brown Swiss dairy cattle. Italian Journal of
Animal Science, 6 (Suppl.1): 201-203.
Santus EC, Everett RW, Quaas RL, Galton DM, 1993. Genetic
parameters Italian Brown Swiss for levels of herd yield.
Journal of Dairy Science, 76 (11):3594-3600
46
Selvi ve Yanar / Türk Tarım – Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 4(1): 41-47, 2016
Sirol MLFG, Euclydes RF, Torres RA, Lopes PS, Pereira CS,
Araújo CV, Rennó FP. 2005. Effects of sire × herd
interaction on milk and fat yields in Brown-Swiss herds.
Revista Brasileira de Zootecnia, 34 (5): 1573-1580
Tilki M, İnal Ş, Çolak M, Tekin ME. 2003. Bahri Dağdaş
Uluslararası Tarımsal Araştırma Enstitüsünde yetiştirilen
Esmer ineklerin süt verim özellikleri ve bu özelliklere bazı
çevre faktörlerinin etkisi. Turkish Journal of Veterinary and
Animal Science, 27 (6): 1335-1341.
Tilki M, Çolak M, Sarı M. 2009. Genetic Parameters of 305Day Milk Yield for Brown Swiss Reared in the Bahri
Dağdaş International Agricultural Research Institute in
Turkey. Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 15
(3): 297–300.
Tüzemen N, Yanar M, Aydın R, Akbulut Ö, Yüksel S, Turgut L,
Bayram B, Güler O. 1999. Atatürk Üniversitesi Ziraat
Fakültesi Çiftliğinde yetiştirilen Siyah Alaca sığırların süt
verim özelliklerine ilişkin genetik ve fenotipik parametre
tahminleri. Uluslararası Hayvancılık Kongresi 1999, İzmir.
Ulusan HOK, Özçelik M. 1988. Esmer sığırlarda süt verimi ve
laktasyon süresinin kalıtım dereceleri ile aralarındaki
genetik ve fenotipik korelasyonlar. Ankara Üniversitesi
Veteriner Fakültesi Dergisi, 35 (2-3): 260-268.
Uribe HA, Smulders JP. 2004. Phenotypic, environmental and
genetic parameters and trend estimation for milk production
traits in Overo Colorado cattle. Archivos de Medicina
Veterinaria, 36 (2): 137-146.
Yıldız N, Akbulut Ö, Bircan H. 2011. İstatistiğe Giriş. Erzurum.
Aktif Yayınevi. s: 376.
Yılmaz I, Eyduran E, Kaygisiz A, Javed K. 2011. Estimates of
genetic parameters for lactation shape parameters with
multivariate statistical technique in Brown Swiss cattle.
International Journal of Agriculture and Biology, 13(2):
174–178.
Zülkadir U, Boztepe S. 2001. Konuklar Tarım İşletmesinde
yetiştirilen Esmer Sığırların bazı verim özelliklerinin
fenotipik ve genetik parametreleri. Selçuk Üniversitesi
Ziraat Fakültesi Dergisi, 15 (27): 1-10.
Zülkadir U, Aytekin İ. 2009. Genetic analysis of test day milk
yields of Brown Swiss cattle raised at Konuklar State Farm
in Turkey, using MTDFREML. South African Journal of
Animal Science, 39 (1): 10-14
Zülkadir U, Aytekin İ, Pala A. 2009. Genetic analyses form ilk
yield, actation period and fat percentage in Brown Swiss
cattle. Journal of Animal and Veterinary Advances, 8 (5):
857-862
47