Makaleyi İndir - Veteriner Kontrol Enstitüsü Müdürlükleri

AVKAE Derg. 2012,2,1-17
Araútrma Makalesi/ Research Article
Adana øli Mezbahalarnda Kesilen Küçük Ruminantlarda Karaci÷er Helmint
Enfeksiyonlarnn ùiddeti ve Yaylú*
Hayrunnisa ÇAYA1
Geliú tarihi/Received:15.12.2011, Kabul Tarihi/Acepted: 23.7.2012
1
Adana Veteriner Kontrol Enstitüsü Müdürlü÷ü. Parazitoloji Laboratuar,Adana,Türkiye
Özet
Bu çalúma Adana yöresindeki mezbahalarda kesilen küçükbaú hayvanlarda karaci÷er helmintlerinin yaygnl÷nn ve
úiddetinin belirlenmesi amacyla yaplmútr.
Araútrma, Ocak – Aralk 2001 tarihleri arasnda, Adana merkez ve 7 ilçe mezbahalarndan toplanan 600 koyun, 341 keçi ve
1700 kuzu karaci÷eri üzerinde yaplmútr.
Bu çalúmada, koyun karaci÷erlerinde enfeksiyon oran %67.5 olmak üzere 40’nda ( %6.6 ) Fasciola hepatica, 19’da
( %3.1 ) Fasciola gigantica, 72’sinde ( % 12 ) Dicrocelium dendriticum, 218’inde ( %36.3 ) Kist hidatik, 29’unda ise ( %4.8 )
Cysticercus tenuicollis olarak saptanmútr. Kist hidatidlerin fertile yönünden muayenelerinde 218 kistin 113’ü ( %51.8 ) fertil 105’i ( %48.2 ) infertil bulunmuútur. Koyunlarda karaci÷er kelebeklerine Kasm ve Aralk, Cyst hydatid’e her mevsim,
Cysticercus tenuicollis’e Haziran, ùubat ve Nisan aylarnda rastland. Koyun karaci÷erlerinde bir türle enfeksiyon %33.6, iki
türle %37.3, üç türle %11.1, dört türle %18 orannda bulunmuútur.
Keçi karaci÷er helmintleri yönünden enfeksiyon oran %12.9 olup, 3’ünde ( %0.8) Fasciola hepatica’ya, 2 ( %0.5 )
Fasciola gigantica’ya, 11’inde ( %3.2 ), Dicrocelium dendriticum’a 28’inde ( %8.2 ) Kist hidatik’e rastlanmútr. Cysticercus
tenuicollis enfeksiyonuna ise rastlanmamútr. Kist hidatik’in fertilite yönünden muayenelerinde 15 ( %53.6 ) fertil, 13 ( %
46.4 ) infertil bulunmuútur. Keçilerde Ocak, ùubat ve Mart aylarnda Fasciola hepatica, Fasciola gigantica tespit edilmiútir.
Dicrocelium dendriticum ‘aen fazla Ocak aynda rastlanmútr. Ocak, ùubat, Mart, Temmuz, Kasm aylarnda Cyst hydatid
enfeksiyonu görülmüútür. Keçilerin %50’sinin bir tür, %31.8’inin iki tür, %18.1’inin üç türle enfekte oldu÷u belirlenmiútir.
Anahtar kelime: Koyun, Keçi, Karaci÷er, Helmint, distamatosis ve kist hidatik
Prevalence of of Helminth Infection of the Liver in Small Animals Slaughtered in the
Adana Province
Abstract
In this study, It was aimed to determine the presence and distribution of liver helminths in small ruminants slaughtered
at different slaughterhouses in Adana region. For this purpose, 600 sheep, 341 goats and 1700 ewes livers were examined
between January - December 2001.
Infection rate of sheep livers was 67.5%. The prevalance of Cyst hydatid, Dicrocelium dendriticum, Fasciola
hepatica, Cysticercus tenuicollis was 36.3 %,12 %, 6.6%, 4.8 %, 3.1% respectively. When fertility rate of cyst hydatids
examined, 113 ( 51.8% ) were found fertile and 105 ( 48.2% ) were found infertile. Distribution of sheep liver helminths
according to the months showed difference between helminths species. Fasciola hepatica in November and December,
Dicrocelium dendriticum in November and December, Fasciola gigantica in November, Cysticercus tenuicollis in June,
February and April, Cyst hydatid in every month was seen. When compared with number of helminth species, infection with
one species, two species, three species and four species were found to be 33.6%, 37.3%, 11.1 % , 18% respectively.
Infection rate of goat livers was 12.9%. The prevalance of parasites that Cyst hydatid was 28 ( 8.2% ), Fasciola
hepatica was 3 ( 0.8 % ), Dicrocelium dendriticum was 11 ( 3.2% ) and Fasciola gigantica was 2 ( 0.5% ), Cysticercus
tenuicollis was not detected. When fertility rate of cyst hyatids examined , 15 ( 53.6% ) were found to be fertile and 13 ( 46.
% ) were found to be infertile. Also, distribution of goat helminths according to months showed difference between helminths
species. Fasciola hepatica, Fasciola gigantica and Dicrocelium dendriticum were frequently detected in January, February
and March, Cyst hydatid were frequently detected in January, February, March, July and November. When the infection was
compared according to number of helminth species, infection with one species, two species and three species were 50% ,
31.8% and 18.1% respectively.
Key Words: Sheep, Goat, Liver, Helminth, distamatosis end Cyst hydatid
lardan biri de paraziter hastalklardr. Geliúmekte olan ülkelerTürkiye’de krsal bölgelerin geçim kayna÷ tarm ve de distamatosis, ekinokokkosiz gibi paraziter hastalklar, halk
hayvanclktr. Hayvancl÷ olumsuz etkileyen büyük sorun- sa÷l÷ açsndan da önemli bir problem oluúturmaktadr. KaGiriú
-12-
Yazúma adresi/Correspondance:Hayrunissa ÇAYA, Adana Veteriner Kontrol Enstitüsü Müdürlü÷ü, TR-01170 Adana – TÜRKøYE, Eposta: [email protected],
* Ayn isimli uzmanlk tezinden özetlenmiútir
Çaya H.
saplk hayvanlarn kesim sonu muayenelerinde, karaci÷erlerin
büyük bir bölümünde paraziter etkenlerden ileri gelen bir takm lezyonlar görülmekte, lezyonlu karaci÷erlerin tam veya
ksmi olarak imha edilmeleri nedeniyle de önemli ekonomik
kayplarn meydana geldi÷i bilinmektedir.
Bütün dünyada insan ve hayvan sa÷l÷n tehdit eden
distomatosis, Türkiye’deki zoonozlarn en önemlilerinden biri
olmakla birlikte son konak hayvanlarda ciddi bir klinik belirti
göstermeyebilir.
Ekinokokkosis insan ve hayvan sa÷l÷n dolays ile
ekonomiyi etkileyen, parazitozlardan biridir. Bulaúma sadece
sindirim yoluyla de÷il, solunum yoluyla da olabilmektedir.
Mezbaha çevresine atlan veya akarsu ile daha uzaklara taúnan
enfekte organlarn son konak köpekler tarafndan yenilmesi ile
hastal÷n yaylmasna yol açmaktadrlar. ønsanlara bulaúma
enfekte köpek dúks ile kontamine su ve gdalarn a÷z yolundan alnmas ile olmaktadr (15,18).
Türkiye genelinde oldu÷u gibi Çukurova bölgesinde de
özel ve belediyeye ait mezbahalarda yakma frnlarnn olmamas ve akarsu kenarlarnda bulunmalar nedeni ile hidatidosis
vakalarna çok sk rastlanmaktadr. ønsanlara bulaúma, köpek
tüyleri ile olabilece÷i gibi, köpek dúks ile bulaúk sularn,
sulama suyu veya ykama suyu amacyla kullanlmas halinde
de olabilmektedir. Hastalk etkeni baúta karaci÷er ve akci÷er
olmak üzere di÷er doku ve organlarda kistlere neden olmaktadr (18).
Hayvanlarn geliúigüzel bakm ve beslenmesi, gizli
açlk oluúturmakta ve birçok hastalk etkenine duyarl hale
getirmektedir. Sonuç olarak çeúitli parazitlerle devaml enfeksiyona maruz kalmakta, parazitlerin konaklar üzerindeki
olumsuz etkilerinin devaml olmasna sebep olmaktadr.
Bu çalúma ile güncelli÷ini her zaman koruyan
distomatosis, ekinokokkosis ve sistiserkosis’in Adana ili mezbahalarnda kesilen küçük ruminantlarda yaygnl÷ ve durumu
ile alnan bilgiler ú÷nda kontrol ve mücadele tedbirlerinin
saptanmas amaçlanmútr.
MATERYAL VE METOT
1. Materyal
Bu çalúmada, Ocak 2001- Aralk 2001 tarihleri arasnda Adana - Merkez ve ilçe mezbahalarna gidilerek random
usülü ile alnan 600 koyun, 1700 kuzu ve 341 keçi karaci÷eri
muayene edilmiútir.
Adana - Merkezde bulunan Birbiçer ve Toros Mezbahalarna haftada bir, Ceyhan, Karataú, Karaisal ve ømamo÷lu
Belediye Mezbahalarna ayda bir, Pozant ve Akçatekir mezbahalarna açk bulundu÷u Haziran, Temmuz ve A÷ustos aylarnda kesimin yo÷un oldu÷u günlerde gidilerek alnan karaci÷erlerde helmint türleri araútrlmútr.
Birbiçer özel mezbahasnda Do÷u Anadolu ve Güneydo÷u Anadolu menúe’li, Toros özel mezbahasnda, Ceyhan,
Pozant ve Akçatekir belediye mezbahalarnda øç Anadolu
menúe’li küçükbaú hayvan kesimi yaplmaktadr. Karaisal,
Karataú ve ømamo÷lu Belediye Mezbahalarnda ise yörede
yetiútirilen hayvanlarn kesimi yaplmaktadr.
AVKAE Derg. 2012,2,12-17
2. Metot
Laboratuvara getirilen karaci÷erlerin D.dendriticum
yönünden ilk önce safra keselerine baklmútr. Enfekte karaci÷erlerdeki kistlerden pastör pipeti yardmyla sv alndktan
sonra fertil kist hidatik yönünden incelenmek üzere lam üzerine alnp lamel kapatlarak mikroskop altnda X10 büyütmede
incelenmiútir. Protoskoleks görülen kistler fertil, protoskoleks
görülmeyenler infertil (steril) olarak de÷erlendirilmiútir. Enfeksiyonun úiddeti, parazitlerin saylarna göre de÷erlendirilmiútir.
Makroskobik ve mikroskobik muayenesi yaplan karaci÷erler, 1 cm2 lik enine kesitler alnarak lk su dolu kaplara
konulmuú, kesilen karaci÷er parçalar elle sklarak parazitlerin
çkmas sa÷lanmútr. Daha sonra enfeksiyon derecesini tespit
etmek için 150 mikronluk süzgeçten geçirilip, süzgeç üzerinTürler
F. hepatica
Enfeksiyon Derecesi
Hafif
Orta
A÷r
Ölüm Nede-
(Adet )
(Adet)
(Adet)
ni
1-50
50-150
200
(Adet )
200’den
fazla
F. gigantica
1-30
40-70
80-100
100’den
D. dendriticum
1-
5.000-
10.000
fazla
15.000’den
5.000
10.000
-
fazla
15.000
Tablo 1. Karaci÷er Trematodlarnda Enfeksiyon Derecesinin Tespiti
deki parazitler 250 cc lik su dolu kaba alnmútr. 25 cc lik bir
kepçe ile su içerisinde iyice homojenize olana kadar karútrlp, sadece bir kepçelik karúm bir cam kavanoza alnmú ve
bu cam kavanozdaki parazitler petri kaplarna konulmuútur.
Daha sonra parazitler teker teker saylarak, 10 ile çarplmú ve
parazit says tespit edilmiútir. Parazitlerin saymnda, kesilmiú
olan parazitlerin sadece baú ksmlar saylmútr. Karaci÷er
trematodlarnn oluúturdu÷u enfeksiyonun úiddeti literatürlerdeki verilere ve Tablo 1´e göre de÷erlendirilmiútir ( 1, 8, 15,
21 ).
Bulgular
Muayenesi yaplan 600 adet koyun karaci÷eri, 1700
adet kuzu karaci÷eri ve 341 adet keçi karaci÷eri helmint yönünden incelenerek; koyunlarn 40’nda ( %6.6 ) F. hepatica,
19’unda ( %3.1 ) F. gigantica, 72’sinde ( %12 ) D.
dendriticum, 218’inde ( %36.3 ) kist hidatik, 29’unda (%
4.8 ) C. tenuicollis, keçilerde ise 3’ünde ( %0.8 ) F. hepatica,
2’sinde ( %0.5 )
F. gigantica, 11’inde (%3.2 ) D.
dendriticum, 28’inde ( %8.2 ) kist hidatik bulunmuútur. Keçilerde C. tenuicollis’e rastlanmamútr (Tablo-2, Tablo-3 ).
Çalúmamzn yapld÷ süre içinde o÷lak kesimi yaplmad÷ndan ve kesimi yaplan 1700 kuzu karaci÷erlerinde ise karaci÷er trematodlarna rastlanmad÷ndan tablolarda yer veril-
http://www.adanavet.gov.tr/tr/e-dergi.php
-13-
Çaya H.
AVKAE Derg. 2012,2,12-17
memiútir.
Bu çalúmada, koyunlarda en fazla Aralk aynda % 25
orannda, Kasm aynda %15.7 orannda, Ekim ve Ocak aylarnda %8 orannda F. hepatica tesbit edilmiútir. Kasm’da %
11.4 orannda F. gigantica, D. dendriticum ise yine srayla
Aralk, Kasm, Ekim ve Ocak aylarnda %31.6, %34.2, %14.2
ve %22 orannda tespit edilmiútir. Kist hidatik’e hemen hemen
her ayda rastlanmú olup, aylara göre oran %8.3-%25.7 ara
snda de÷iúmektedir. C. teniucollis en fazla Nisan aynda görülmüú ve % 23.3 orannda tespit edilmiútir ( Tablo 2).
Keçilerde ise en fazla Ocak aynda %4.6 orannda F.
hepatica, Mart aynda %3.3 orannda F. gigantica ve Ocak
aynda %6.9 orannda D.dendriticum tespit edilmiútir. Kist
hidatik yln 6 ay görülmüú olup %2.8-16.6 oranlar arasnda
tespit edilmiútir. (Tablo 3 ).
Koyunlarda ve keçilerde bir ya da daha fazla helmint
türünden ileri gelen enfeksiyon da÷lm (Tablo-4 ); koyunlarn %33.6’snda tek tür, %37.3’ünün iki tür, %11.1’inin üç tür,
%18’inin ise dört tür ile enfekte oldu÷u tespit edilmiútir. Yalnz D. dendriticum miks enfeksiyon úeklinde görülmüútür (D.
dendriticum + F. hepatica, D. dendriticum + F. hepatica + F.
gigantica, D. dendriticum + F. hepatica + F. gigantica +Kist
hidatik ). C. teniucollis ise koyunlarda tek tür enfeksiyon
olarak görülmüútür.
Enfekte Koyun
Enfekte keçilerde ise %50’sinin tek tür, %31.8’inin iki
tür, %18.1’inin üç tür ile enfekte oldu÷u tespit edilmiútir. D.
dendriticum, koyunlarda miks úekilde görülürken sadece bir
keçi karaci÷erinde tek olarak görülmüútür ( Tablo 4 ).
Tablo 5 ve Tablo 6 karúlaútrld÷nda koyunlarda enfeksiyon oran ve úiddeti keçilere göre daha fazla görülmüútür.
Bir koyun karaci÷erinde en az parazit says F. hepatica 7, F.
gigantica 3, D. dendriticum 300, en fazla ise F. hepatica 600,
F. gigantica 300, D. dendriticum 45.000 adet olarak saylmútr. Bir keçi karaci÷erinde en az F. hepatica 6, F. gigantica 3,
D. dendriticum 60, en fazla ise F. hepatica 300, F. gigantica
15, D. dendriticum 7.000 adet olarak saylmútr.
Enfeksiyon ùekli
Enfekte Keçi
n
%
n
%
Bir türle
127/378
33.6
22/44
50
øki türle
141/378
37.3
14/44
31.8
Üç türle
42/378
11.1
8/44
18.1
Dört türle
68/378
18
-
-
Tablo 4.Koyun ve Keçilerde Birden Fazla Helmint Türünden øleri Gelen Enfeksiyonlarn Da÷lm
http://www.adanavet.gov.tr/tr/e-dergi.php
-14-
Çaya H.
AVKAE Derg. 2012,2,12-17
keçilerin genellikle genç ve besi hayvan olmasna ba÷lamaktayz.
Türler
Kurtpnar ( 14 ) ruminantlarda fasciolosisin
Enfekte
yaygnl÷n Erzurum ve Kars illerinde %10,
Koyun
Ölüm
Says
Hafif
Orta A÷r Nedeni Toplam A÷r ilinde %3 olarak bildirmiútir. Vuraúener
ve ark. ( 32 ) østanbul’da muayene edilen koyun
karaci÷erlerinin %21’inde D. dendriticum, %
7
6’snda F. hepatica ve %0.1’inde F. gigantica
15
13
5
40
tespit etmiúlerdir. Handemir ( 13 ) koyun kara141
( 4.9
F.hepatica
( 10.6 )
( 9.2 )
( 3.5 )
( 28.3 )
ci÷erlerinde %29.6 orannda D. dendriticum
)
tespit etmiútir. Beyazt ( 3 ) koyun karaci÷erlerinde %5.9 F. hepatica, %0.1 F. gigantica, %
16
3
19
18.7
D. dendriticum tespit etmiútir. Adana’da
141
F.gigantica
( 11.3 )
( 2.1 )
( 13.4 )
Et Balk Kurumunda 1989’da yaplan bir çalúmada Özyer ( 18 ) küçükbaú hayvanlarn imha
9
edilen karaci÷erlerinde %49.4 F. hepatica, %
17
42
4
72
D.dendriticu
19 F. gigantica, %18.5 D. dendriticum tespit
141
( 6.3
( 12.05 ) ( 29.7 )
( 2.8 )
( 51.06)
m
etmiútir. Bu çalúmada, koyunlarda F. hepatica
)
%6.6, F. gigantica %3.1, D. dendriticum oran
Tablo 5. Koyunlarda Karaci÷er Trematodlar Yönünden Enfeksiyon
ise %12 olarak bulunmuútur. Araútrma sonucu
Derecesi
di÷er bölgelerde ve dünyada fasciolosis görülme oranlar ile yaknlk göstermekle birlikte
Enfeksiyon Seyrine Göre Da÷lm ( % )
Enfekte
Adana’da daha önceden yaplan çalúmadan
Türler
Keçi Says
daha düúük bulunmuútur. Kesi mi yaplan hayHafif
Orta
A÷r
Ölüm TopNedeni lam vanlarn besi hayvan olmas, meralarn islah
çalúmalarnn baúlatlmas, serbest veteriner
2
1
3
hekimli÷in artmasyla beraber ilaç bulundurma
16
F.hepatica
ve
satma yetkisinin verilmesi, yetiútiricilere
( 12.5 )
( 6.25 ) (18.75)
hayvan bakm ve beslenmesi konusunda e÷itimlerin verilmesine a÷rlk verilmesi yannda
2
2
krsal kesimde hayvancl÷a verilen desteklerin
16
F.gigantica
( 12.5 )
(12.5) artmas fasciolosis enfeksiyonlarnn görülme
skl÷ üzerinde etkilerinin oldu÷u düúünülmek1
1
9
11
tedir.
16
D.dendriticum
Vural ve ark.( 31 ) Erzurum’da kuzular( 6.25 ) ( 6.25 ) ( 56.25 )
(68.75)
da yaptklar çalúmada, F. hepatica’nn Kasm
Tablo 6. Keçilerde Karaci÷er Trematodlar Yönünden Enfeksiyon Dere- ayndan itibaren görülmeye baúlad÷n, ancak
parazit saysnn çok düúük bulundu÷unu belirtcesi
miúlerdir. Yine ayn araútrmaclar (30), kuzularda D. dendriticum yaylún %36, F. hepatica yaylún ise
Tartúma ve Sonuç
Ülkemizin de÷iúik yörelerinde küçükbaú hayvan kara- %45 olarak bildirmiúlerdir. Bu çalúmada araútrma süresi
ci÷erlerinde helmint türlerinin varl÷n belirlemek ve bunlar- içinde inceledi÷imiz kuzu karaci÷erlerinin hiçbirinde kelebek
dan dolay imha edilen karaci÷erlerin ekonomiye verdi÷i zarar enfeksiyonlarna rastlanmamútr.
Keçilerde D. dendriticum’un yaylúnn Elaz÷ yöretespit etmek amacyla birçok araútrma yaplmútr ( 11, 18,
23 ). Türkiye’de yaplan çeúitli araútrmalarda keçilerin %17.5 sinde %47, Bat, øç ve Güney Anadolu bölgelerinde %12-19,
- 49.7’sinde D. dendriticum’a, %12 - 18.1’nde F. hepatica’ya Erzurum yöresinde %3 oranlarnda oldu÷u saptanmútr (27 ).
rastland÷ buna karúlk F. gigantica’ya ise rastlanmad÷ Gül ve ark. ( 12 ) 59 keçide 51 trematod etkeni tespit etmiúlerbildirilmiútir ( 5, 26 ). Bu çalúmada muayenesi yaplan 341 dir. Bu çalúmada distamatosisli karaci÷erlerin, koyunlarda %
keçinin karaci÷erinde %4.6 - 5 oranlar arasnda F. hepatica, 12, keçilerde ise %3.2 orannda oldu÷u tespit edilmiútir. Bu
%2.3 - 3.3 oranlar arasnda F. gigantica, %2.5 - 6.9 oranlar farkllklarn nedeni farkl dönemlerde Tarm Bakanl÷ taraarasnda D. dendriticum tespit edilmiútir. Bu oranlar keçiler fndan yaplan mera slah çalúmalar sürecinde yetiútircilere
üzerinde yaplan di÷er çalúmalardan elde edilen oranlardan verilen paraziter ilaç destekleri olabilir.
düúüktür. Bunun nedenini araútrmamzda materyal alnan
Erkut ve Kahyao÷lu ( 9 ) 1965 ylnda Ege bölgesinde
Enfeksiyon Seyrine Göre Da÷lm ( % )
http://www.adanavet.gov.tr/tr/e-dergi.php
-15-
Çaya H.
yaptklar çalúmada distomatosis durumunun ya÷úl aylarda
daha yo÷un görüldü÷ünü bildirmiúlerdir. De÷er ve Akgül ( 7 )
Van ilinde yaptklar koprolojik çalúmalarda F. hepatica’ya
kún %43.6, ilkbaharda %36.9, yazn %32.7, sonbaharda %
54.3, D. dendriticum’a ise srayla %17.4, %27.3, %26.7, %
26.2 oranlarnda rastladklarn ifade etmiúlerdir. Celep ve
Ultav ( 6 ) Samsun’da fasciolosis yönünden karaci÷erlerde
imha edilme orannn en az A÷ustos aynda ( %14.2 ), en çok
Nisan aynda ( %39.8 ) oldu÷unu bildirmiúlerdir. Gargl ve
ark. ( 10 ), Mart ve Ekim aylarnda koyunlarda F. hepatica’nn
yaygnl÷n %3.99, D. dendriticum’un ise %23.52 orannda
bulundu÷unu tespit etmiúlerdir. Bu çalúmada (Tablo 2 ve 3)
di÷er çalúmalarda oldu÷u gibi karaci÷er kelebeklerinin yaygnlk oranlarnn türlere, mevsimlere, ya÷ú ve beslenme durumlarna göre farkllk gösterdi÷i belirlenmiútir.
Peru’da yaplan bir çalúmada kist hidatik enfeksiyonlarnn s÷r, koyun ve domuzlarda %42-50 arasnda oldu÷u
tespit edilmiútir ( 2 ). Tashina ve ark. ( 22 ), Libya’da E.
granulosus yaygnl÷n koyunda %20, keçide ise %3.4 olarak
bildirmiúlerdir. Türkiye’de yaplan çalúmalarda koyunlarda %
3.0-%5.9, keçilerde %1.6 orannda kist hidatik’e rastlanmútr
( 3, 16 ). Bu çalúmada muayenesi yaplan 600 koyun karaci÷erinin 218’inde ( %36.3 ), 341 keçi karaci÷erinin ise 28’inde
( %8.2 ) kist hidatik tespit edilmiútir. Muayene sonuçlarnda
kist hidatik’in daha yaygn oldu÷u tespit edilmiútir. Bu çalúmadaki oranlar Türkiye ve dünyada yaplan di÷er çalúmalarla
uygunluk göstermektedir. Ancak kist hidatik’in yaygn oluúunun nedeni mezbaha atklarnn imhasnda gereken titizli÷in
gösterilmedi÷i ortaya çkmaktadr.
Sarmehmeto÷lu ve ark. (20), C. tenuicollis’in yaygnl÷n koyunlarda %31.8, keçilerde %28.5; Öge ve ark. ( 16 )
ise koyunlarda %26.7, keçilerde %27.9 olmak üzere oldukça
yaygn oldu÷unu bildirmiúlerdir. Bu çalúmada C. tenuicollis
yaygnl÷ Elaz÷ (%2.7 ) ve Bursa’da (%4.0) yaplan çalúmalara (3, 17) yakn oranlarda (% 4.83) olarak belirlenmiú, keçilerde ise hiç bulunmamútr.
Özyer ( 18 ) imha edilen karaci÷erlerin muayenesinde %4.1
‘inde F. hepatica + F. gigantica’y miks enfeksiyon úeklinde
tespit etmiútir. Bu çalúmada koyunlarn %33.6’snn bir türle,
%37.3’ünün iki türle, %11.1’inin üç türle, %18’inin dört tür ile
enfekte oldu÷u görülmüútür. Keçilerin ise %50’sinin bir türle,
% 31.8’inin iki türle, % 18.1’inin üç tür ile enfekte oldu÷u
bulunmuútur ( Tablo-4 ).
Handemir (13), bir koyun karaci÷erinde D.
dendriticum miktarn en düúük 1.540, en yüksek 43.500, F.
hepatica miktarn en düúük 16, en yüksek 9.180, F. gigantica
miktarn ise en düúük 2 ve en yüksek 7 adet olarak bulmuútur.
Özyer ( 18 ) ise bir koyun karaci÷erinde ortalama F. hepatica
saysn 36, F. gigantica saysn 41 olarak bulmuútur. Bu
çalúmada ise koyun karaci÷erinde F. hepatica miktar en az 7,
en fazla 600, F. gigantica miktar en az 3, en fazla 300, D.
dendriticum miktar ise en az 300, en fazla 45.000 adet olarak
bulunmuútur. Adana mezbahalarnda kesimi yaplan küçükbaú
http://www.adanavet.gov.tr/tr/e-dergi.php
-16-
AVKAE Derg. 2012,2,12-17
hayvanlarn menúe’ileri daha çok Do÷u Anadolu ve Güney
Anadolu
Bölgeleri oldu÷undan yetiútiricilerin özellikle
paraziter mücadele konusunda yeterli bilgi birikimine sahip
olmamalar, bölgenin rakm olarak yüksek olmas ve mevsimsel özellikten dolay bahar aylarnda arakonakçlarn bol oldu÷u su havzalarnda otlamaya baúlamalar hem mix enfeksiyon
orann hem de enfeksiyona neden olan tremetod saysnn
yüksek olmasnda önemli bir etken olarak görülebilir.
Dünyada yaplan çalúmalarda fasciolosise koyunlarda
%5.3-81.7, keçilerde ise %17.2-38.7 oranlar arasnda rastlanmútr. ( 4, 19 ) Türkiye’de ise yaplan çalúmalarda bu oranlar
koyunlarda %0.23-78.7, keçilerde ise %3-62.8 olarak bulunmuútur ( 6, 24, 28, 29 ). Dünyada ve Türkiye’de yaplan çalúmalarda fasciolosisten sorumlu türün koyun ve keçilerde en
fazla F. hepatica oldu÷u görülmüútür ( 4, 6, 12, 19, 25 ). Bu
çalúmada da koyun ve keçilerde F. hepatica´ nn bulunma
orannn F. gigantica´ ya göre daha yüksek oldu÷u görülmüútür. Bu kelebeklerin koyunlardaki oran (%6.6, %3.1), keçilerdeki oranlarndan (% 0.8, % 0.5) oldukça düúük bulunmuútur.
Bunun nedeni ise kesimi yaplan hayvanlarn besi hayvan
olmasndan dolay besiye almadan önce her türlü iç ve dú
paraziter ilaçlamann yaplmú olmasdr.
Sonuç olarak; hayvanlarn geliúmesini ve kesim sonunda karaci÷erlerin gda olarak tüketilmesini olumsuz etkileyen
distamatosis ve kist hidatik gibi parazitlerle mücadele etmek
amacyla kesimlerin ruhsatl mezbahalarda yaplmas sa÷lanmal, mezbahalarda mutlaka imha iúleminin yakma frnlarnda
yaplmasna özen gösterilmelidir. Ekinokokkosis için sokak
köpekleriyle mücadele edilmeli, köpeklere belli aralklarla
paraziter ilaçlar verilmeli, bu hayvanlarn dúklarnn topra÷a
derin bir úekilde gömülmesi sa÷lanmal, hayvanlarn dúksyla
bulaúabilece÷i düúünülerek yeúil sebzeler bol suda ykanmaldr. Distamatosize karú koyun ve keçilere bölgenin mevsimsel
özelliklerine göre paraziter ilaçlar verilmeli, meralar slah
edilmeli, koyun ve keçiler arakonak sümüklülerin üreyebilece÷i sulu ortamlarda otlatlmamal, özellikle sabahn erken saatlerinde, otlaklarn çi÷li oldu÷u zamanlarda hayvanlar otlak ve
meralara sokulmamaldr. Bunlarn yansra zoonoz hastalklarn ciddiyeti ve sosyo-ekonomik boyutlar hakknda halkmz
bilgilendirilmelidir.
Kaynaklar
1- Anonim (1984). Laboratuvar için materyal gönderme ve hastalklar kitab. Tarm Orman ve Köyiúleri Bakanl÷
Koruma ve Kontrol Genel Müdürlü÷ü. Güven Matbaas, Ankara.
2- Anonim (2002). Geographical distribution of
cestode infection. Eriúim : http://fao. org / DOCREP/ 004/
T0554E/ T0554E04.htm. Eriúim Tarihi : 11/21/2002.
3- Beyazt A. (1993 ). Bursa E.B.K. kombinasnda
kesilen koyunlarn karaci÷erlerindeki helmint invazyonlar.
Etlik Hay. Hast. Araút. Ens., Ankara, Uzmanlk tezi.
4-Bundy D.A.P., Arambulo P.V., Grey C.L (1983).
Fascioliasis in Jamaica; Epidemiologic and economic aspect of
a snail-borne parasitic zoonosis. PAHO Bulletein., 17(3): 243258.
Çaya H.
5-Cantoray R., Aytekin H., Güçlü F. (1992). Konya
yöresindeki
keçilerde
helmintolojik
araútrmalar.
Veterinarium., 3(2) : 27-30).
6-Celep A., Ultav R. (1988). Çarúamba ilçesi belediye mezbahasnda Fascioliasis’ten bir ylda imha edilen karaci÷er miktarnn tespitine dair araútrma. Türk. Vet. Hek. Dern.
Derg., 55(1) : 26-30.
7-De÷er S., Akgül Y. (1991). Van ili Bardakç Köyünde koyunlarda bulunan endoparazitlerin epidemiyolojisi.
Y.Y.Ü. Vet. Fak. Derg., 2(1-2) : 11-12.
8-Demirözü K., Nadas Ü.G., Türkaslan J., Alp, R.,
Özdemir Ü. (2000). Veteriner hekim el kitab .3.Bask. Pendik
Vet. Kont. ve Araút. Enst. Yay. No 13; østanbul.
9-Erkut H.M., Kahyao÷lu T.(1965): Ege Bölgesinde
geviú getiren hayvanlarn baz iç parazitlerden meydana gelen
hastalklar üzerinde araútrma. Bornova Vet. Arút. Enst. Derg.,
6 (11):14-23.
10-Gargl A., Tüzer E., Gülanber A., Toparlak
M., Efil ø., Keleú V., Ulutaú M. (1999 ). Trakya’da kesilen
koyun ve s÷rlarda karaci÷er trematod enfeksiyonlarnn yaygnl÷. Tr. J. Vet. and Anim. Sci., 23 ( 1999 ) 115-116.
11-Güçlü F., Dik B., Sevinç F., Aydenizöz M.
(1996): Konya yöresi koyunlarnda karaci÷er trematodlarnn
mevsimsel da÷lmlar. Hayvanclk Araút. Derg., 6 (1-2): 4548.
12-Gül Y., Sonceley Ö.S., Akgül Y., Sancak Y.C.
(1990): Van ili belediye mezbahasnda kesilen keçi karaci÷erlerinde trematodlara ba÷l patolojik bulgular. Ank.Ünv. Vet.
Fak. Derg., 6 (2): 419-423.
13-Handemir E. (1997). Konya Et ve Balk Kurumu
Mezbahasnda kesilen koyunlarda trematod enfeksiyonlar. T.
Parazitol. Derg., 21(3) : 311-316.
14-Kurtpnar H. (1957). Erzurum, Kars ve A÷r
vilayetleri s÷r, koyun ve keçilerin yaz aylarna mahsus parazitler ve bunlarn do÷urduklar hastalklar. Türk Vet. Hek.
Dern. Derg., 27(124-125) : 3320-3325.
15-Oytun H.ù ( 1968 ). Tbbi Parazitoloji. Ankara
Üniv. Tp Fak. Yay. Say: 193.
16-Öge H., Kalnbacak F., Gck Y., Yldz K.
( 1998 ). Ankara yöresinde kesilen koyun, keçi ve s÷rlarda
baz metasestodlarn ( Hidatid kist, Cysticercus tenuicollis,
Cysticercus bovis ) yaylú. Ankara Üniv. Vet. Fak. Derg., 45:
123-130.
17-Özer E., Özcan C., Arslan N., Kalender H.,
Angn M. (1996). Elaz÷ Et ve Balk Kurumunda atlan koyun
karaci÷erlerinde bakteriyel ve paraziter etkenlerle bunlarn
oluúturdu÷u ekonomik kayplar. TÜBøTAK, Tr. J. Vet. and
Anim. Sci., 20: 191-201.
18-Özyer ø. ( 1990 ). Adana Et ve Balk Kurumu’nda imha
edilen ruminant karaci÷erlerinde görülen helmint türleri ve
ekonomik önemleri. Etlik Vet. Mikrob. Derg., 6 ( 6 ): 67-78.
19-Sahba G.H., Arfaa F., Farahmandian I., Jalali
H. (1972). Animal Fascioliasis in Khuzestan, Shouthwestern
Iran Cysticercus tenuicollis’in. J.Parasit., 58 ( 4 ):712-716.
20-Sarmehmeto÷lu H.O., Piúkin F.Ç., Gönenç B.,
Ayaz E. ( 1993 ). Koyun, keçi, s÷r ve mandalarda
yaylú. Ankara Üniv. Vet. Fak. Derg., 40 ( 4 ) : 488-496.
21-Skerman K.D., Hillard J.J. (1966). A Hanbook
for Studies of Helminth Parasites of Ruminants. Near East
Animal Health Innstitute, Iron Unit United Nations
Development Programe/ Special Fund. Executing Agency
Food and Agriculture Organization of The United Nations.
22-Tashani O. A., Zhang L. H., Boufana B., Jegi
AVKAE Derg. 2012,2,12-17
A., McManus D. P. ( 2002 ). Epidemiology and strain
characteristics of Echinococus granulusus in the Benghazi area
of eastern Libya. Ann. Trop. Med. Parasitol., 96 (4 ):369-81.
23-Taú Z. (1997). Van Mezbahasnda kesilen hayvanlarda paraziter fauna tespit çalúmalar. Y.Y.Ü. Sa÷lk Bil.
Enst., Yüksek lisans tezi.
24-Toparlak M., Gül Y. (1988). Van øli Belediye
Mezbahasnda kesilen koyunlarda karaci÷er trematod enfeksiyonlar üzerinde araútrmalar. Ank. Üniv. Vet. Fak. Derg., 35
(2-3): 269 274.
25-Toparlak M., Gül Y. (1988). Van øli Belediye
Mezbahasnda kesilen keçilerde karaci÷er trematod enfeksiyonlar. Ankara Üniv. Vet. Fak. Derg., 35(2-3) : 412-417.
26-Toparlak M., Tüzer E. ( 2000). Veteriner Helmintoloji. ø.Ü. Vet. Fak. Przt. A.B.D.
27-Uysal M. (1962). Koyunlarda Helmint
ønvazyonlar. Bornova Veteriner Kontrol ve Araútrma Enstitüsü Dergisi, Say : 56, Koyun Hastalklar.
28-Vural A., Onar E., Everett G., Whitten L.K.
(1969). Türkiye’de koyunlarn parazitleri: Türkiye’nin batsnda de÷iúik iki iklim bölgesindeki helmint durumunun mukayesesi. PendikVet. Kont. ve Araút. Enst. Derg., 2(2) : 118-139.
29-Vural A. (1970):Trakya Bölgesi koyunlarndaki
helmint invazyonlarnn durumunun tespiti ve bunlara karú
etkili kombine bir tedavi sisteminin geliútirilmesi.Pendik Vet.
Mikr. Enst.Derg.,3(2):3330- Vural A., Do÷ru C., Onar E., Özkoç Ü. (1979).
østanbul Bölgesi kuzularnda paraziter fona tespiti ve parazitlerin et verimine olan etkileri. Pendik Vet. Mikrob. Enst. Derg. ,
11(1) : 61-79.
31-Vural A., Do÷ru C., Onar E., Özkoç Ü. (1980).
Erzurum Bölgesi kuzularnda paraziter fona tespiti ve parazitlerin et verimine olan etkileri. Pendik Vet. Mikrobiyal Derg.,
12(1) : 27-44.
32-Vuraúener C., Çetin B., Akkaya H., Gökçe R.
(1998). østanbul’da kesilen koyunlarda karaci÷er kelebekleri
üzerine bir araútrma. T. Parazitol. Derg., 22(4) : 432-437.
http://www.adanavet.gov.tr/tr/e-dergi.php
-17-