docKitabın İçinden Örnek Sayfalar
download 
Şikayet Transkript
Kitabın İçinden Örnek Sayfalar
coğrafya SORU BANKASI Erdem EREN LYS İ R LE T E ÖZ U N KO İ R E L EST G T M Ü L Ö B T L A İ U N R O K LE T ES T E M LE S E B ERİ Öğrenci Kitaplığı coğrafya SORU BANKASI LYS EDAM Öğrenci Kitaplığı – 33 EDAM’ın yazılı izni olmaksızın, kitabın tümünün ya da bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltılması ve/veya dağıtımı yapılamaz. Dizi Editörü Süleyman ERTEKİN [email protected] Yazar Erdem EREN Kapak Tasarım Nevzat ONARAN Grafik Tasarım ve Uygulama Ahmet KARATAŞ ISBN: 978-605-4919-03-1 1. Basım: Nisan 2014, İstanbul Baskı ve Cilt Limit Ofset Litros Yolu, 2. Matbaacılar Sitesi, A Blok, ZA 13, Topkapı / İstanbul - Tel: +90 212 613 8737 eğitim danışmanlığı ve araştırmaları merkezi Ferah Mah. Ferah Cad. Bulduk Sok. No:1 34692 Üsküdar - İstanbul / Türkiye Tel./Fax: +90 216 481 30 23 www.edam.com.tr [email protected] ÖN SÖZ Coğrafya, insanın yaşadığı ortamı ekolojik, ekonomik, sosyal ve siyasal yönleriyle tanımak amacıyla giriştiği çabaların sonucu olarak ortaya çıkan çok yönlü bir bilimdir. Bu yönüyle oldukça renkli, eğlenceli, bir o kadar da hayranlık uyandıran bir alandır. Öğrenciler coğrafyayı sözel ve sayısal ayrımının tam ortasında duran ve her iki yeteneği de gerektiren bir ders olarak görür. Bu algı, doğru bir algıdır. Elinizdeki kitap “TAM TEŞEKKÜLLÜ BİR SORU BANKASIDIR.” LYS Coğrafya adına tüm aradıklarınızı bulabileceğiniz tek kitaptır. • “Konu Özet Anlatım” kısımlarıyla öz olarak konuları öğrenin. • “Konu Alt Bölüm Testleriyle” konuları pekiştirin. • Unutmayı engellemek için “Geri Besleme Testleriyle” tekrar yapın. Ayrıca kitapta öğrencilere coğrafyadaki nedensellik, ilişki (bağlantı), dağılış ilkeleri doğrultusunda doğru cevap, çeldirici ve yanlış cevap ayrımı becerisi kazandırmayı sağlayan bir yöntem izlenmiştir. Kitabın hazırlanmasına katkıda bulunan Orhan ARSLAN, Ramazan DİKER, Ali GÜNEŞ, Nafiye ÇORMAN, İdil ŞAHİN, Dilara YÜZGEÇ, Recai KÜÇÜKDAL, Gülay ÇEVİK, Emre ŞENTÜRK ve Birol ERDOĞDU’ya teşekkür ederiz. LYS Coğrafya Soru Bankası kitabının sınavdaki başarınızda olumlu etkiler oluşturması temennisiyle... EDAM İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM: Doğal Sistemler ........................................................................................................................................ 6 Biyoçeşitlilik ......................................................................................................................................................................... 8 Ekosistemlerin İşleyişi ve Enerji Akışı .......................................................................................................................... 14 Madde Döngüleri .............................................................................................................................................................. 16 Su Ekosistemlerinin İşleyişi ............................................................................................................................................ 18 Doğanın Ekstremleri ......................................................................................................................................................... 20 İnsan ve Doğa Etkileşimi ................................................................................................................................................. 24 Yarından Sonra ................................................................................................................................................................... 26 Geri Besleme Testleri ........................................................................................................................................................ 28 2. BÖLÜM: Beşeri Sistemler......................................................................................................................................... 40 İlk Kültür Merkezleri .......................................................................................................................................................... 42 Şehirlerin Fonksiyonarı ve Etki Alanları ..................................................................................................................... 46 Şehirlerin Tarihsel Süreçte Gelişimleri ........................................................................................................................ 48 Nüfus ve Nüfus Politikaları ............................................................................................................................................. 50 Ekonomik Faaliyetlerin Sosyal ve Kültürel Etkileri ................................................................................................. 54 Şehirleşme, Sanayi ve Göç İlişkisi ................................................................................................................................. 56 Günümüz Dünyasından Geleceğin Dünyasına ....................................................................................................... 60 Üretim, Dağıtım ve Tüketim ........................................................................................................................................... 64 Doğal Kaynaklar ................................................................................................................................................................. 68 Geri Besleme Testleri ........................................................................................................................................................ 70 3. BÖLÜM: Mekansal Bir Sentez: Türkiye.............................................................................................................. 86 Medeniyetler Beşiği Anadolu ........................................................................................................................................ 90 Türkiye’de Arazi Kullanımı .............................................................................................................................................. 92 Türkiye Ekonomisini Etkileyen Faktörler ................................................................................................................... 94 Türkiye’de Uygulanan Ekonomi Poitikaları ............................................................................................................... 98 Türkiye’de Tarım ................................................................................................................................................................. 100 Türkiye’de Tarım ve Ormancılık ..................................................................................................................................... 102 Türkiye’de Hayvancılık ..................................................................................................................................................... 104 Türkiye’de Madencilik ...................................................................................................................................................... 108 Türkiye’nin Enerji Kaynakları ......................................................................................................................................... 112 Türkiye’de Sanayi ............................................................................................................................................................... 116 Türkiye’de Ulaşım ............................................................................................................................................................... 118 Türkiye’de İç Ticaret ........................................................................................................................................................... 122 Türkiye’de Turizm ............................................................................................................................................................... 124 Türkiye’de Dış Ticareti ...................................................................................................................................................... 128 Türkiye’de Doğal Afetler ve Oluşturduğu Riskler ................................................................................................... 130 Türkiye’nin Jeopolitiği ...................................................................................................................................................... 134 Bölgesel Planlar .................................................................................................................................................................. 136 Türkiye Nüfusunun Geleceği ......................................................................................................................................... 138 Türkiye Nüfusunun Özellikleri ....................................................................................................................................... 140 Türkiye’de Bölge Sınıflandırılması ................................................................................................................................ 142 Geri Besleme Testleri ........................................................................................................................................................ 148 4. BÖLÜM: Küresel Ortam............................................................................................................................................ 164 Kültürler ve Türk Kültürü ................................................................................................................................................. 166 Hammadde, Üretim ve Pazarın Küresel Ticarete Etkisi ......................................................................................... 168 Bacasız Sanayi: Turizm ..................................................................................................................................................... 170 Gelişmişlik Seviyelerine Göre Ülkeler ......................................................................................................................... 172 Almanya, Rusya, Güney Afrika ve Çin ......................................................................................................................... 174 İtalya ve Japonya ............................................................................................................................................................... 176 İngiltere ve Fransa ............................................................................................................................................................. 178 Tarım ve Ekonomi İlişkisi ................................................................................................................................................. 180 Küresel ve Bölgesel Örgütler ......................................................................................................................................... 182 Sıcak Çatışma Bölgeleri ................................................................................................................................................... 184 Doğal Kaynakların Verimliliği - Enerji Taşımacılığı ve Nijerya ............................................................................ 186 Geri Besleme Testleri ........................................................................................................................................................ 188 5. BÖLÜM: Çevre ve Toplum........................................................................................................................................ 202 Çevre ve Toplum ................................................................................................................................................................ 204 Geri Besleme Testleri ........................................................................................................................................................ 228 1. Bölüm: DOĞAL SİSTEMLER BİYOM Biyom Alanı Tropikal yağmur ormanları Benzer bitki ve hayvan topluluklarını barındıran bölgelere biyom denir. Her biyomun kendisine özgü bitki ve hayvan türü vardır. Karasal biyomlar sınıflandırılırken iklim ve bitki örtüsü; su biyomları sınıflandırılırken suyun fiziksel ve kimyasal özellikleri (tatlı, tuzlu) etkili olmuştur. Bitki Örtüsü Hayvanlar Sürekli yeşil kalan Fil, şempanze, jagugeniş (yayvan) yap- ar, kaplan, leopar, raklı ormanlar böcekler Çöl Su tutabilen dikensi bitkiler (kaktüs) Ilıman, yapraklarını döken ormanlar Sonbaharda yapraklarını döken ağaçlardan oluşan ormanlar Ayı, sincap, geyik Ilıman çayırlar Çayır ve bozkır gibi ot toplulukları Lama, bizon, kanguru, bufalo Çalılık (maki) İğne yapraklı ormanlar Çalılar ve kuraklığa dayanıklı bodur ağaçlar Tayga ormanları (İğne yapraklı ormanlar) Deve, örümcek, kertenkele Çakal, tilki, kurt, tavşan, keçi Samur, vizon, vaşak, kunduz, baykuş Tundralar Yosunlar, liken, otlar (bataklık) Ren geyiği, kutup tilkisi, boz ayı Kutuplar Bitki yok Kutup ayısı, penguen, fok Dağ biyomu İğne yapraklı ormanlar ve bitki örtüsünden yoksun alanlar Kartal, dağ keçisi, Tibet öküzü, kar tavşanı Deniz biyomu Bitkisel planktonlar Balıklar, midye, yengeç, balina, yunus, ahtapot Tatlı su biyomları Saz, kamış, nilüfer Balıklar, kurbağa, solucanlar SU EKOSİSTEMİ Okyanusların Faydaları 1. Okyanus akıntıları Dünya’daki ısı dengesini sağlar. Örneğin Golfstrim sıcak su akıntısı Ekvator’daki sıcaklığı kutuplara doğru taşır. 2. Okyanustaki ve denizdeki dalgalarda bulunan “aerosol” (küçük tuz parçaları) havaya karışarak yağış ve bulutlar için yoğuşmayı kolaylaştırır. Yağmurla toprağa düşen aerosoller topraktaki verimi artırır. Akarsularda Biyoçeşitlilik Akarsuyun Biyoçeşitliliği Artıran Özellikleri 1. Aşağı çığırlarında akarsuyun getirdiği organik maddelerin bolluğu ile biyoçeşitlilik artar. 2.Ağız kısımlarında (denize dökülen yeri) tuzlu ve tatlı su canlıları için yaşam alanı sağlar. Akarsuyun Biyoçeşitliliği Azaltan Özellikleri 1. Eğimin fazla olduğu yerlerde hızlı akar, balıkların çoğu bu ortamda yaşayamaz. 2. Bulanıklık (bol alüvyon taşınması) 3. Yukarı çığırlarındaki besin yetersizliği 4. Şelale oluşan yerler FOTOSENTEZ Fotosentezde kullanılanlar: Karbondioksit ve su Üretilenler: Glikoz (şeker) ve oksijen Enerji Akışı ile İgili Bilgiler 1. Güneş ekosistemin tek enerji kaynağıdır. 2. Bitkiler Güneş enerjisini fotosentezle kimyasal enerjiye dönüştürürler. 3. Enerjinin önemli bir kısmını ayrıştırıcılar kullanır. 4. Enerji akışı üreticiden tüketiciye olmak üzere tek yönlüdür. 5. Enerji harcandıkça değişime uğrar. 6. Enerji akışı sırasında enerjinin bir kısmı çevreye ısı olarak yayılır. Enerji Piramidi Canlıların Yeryüzüne Dağılışını etkileyen Faktörler 1. Fiziki Faktörler 2. Biyolojik Faktörler 2. Paleocoğrafya a. İklim b. Yerşekilleri c. Toprak a. İnsan b. Diğer canlılar a. Kıtaların Kayması b. İklim değişikliği Piramitten yukarı çıkıldıkça birey sayısı azalır. Çünkü yukarı çıkıldıkça aktarılan enerjinin desteklediği birey sayısı azalır. 6 1. Bölüm: DOĞAL SİSTEMLER Azot Döngüsünde Etkili Olan Faktörler 1. Yıldırım ve volkanik patlama (elektrik deşarjları) 2. Yağmur 3. Azot bağlayıcı bakteriler 4. Azotu nitrata çeviren nitrifikasyon bakterileri 5. Nitratı azota çevirip atmosfere salan denitrifikasyon bakterileri 6. Besin zinciri 7. Bitkiler Karbon Kaynakları 1. Kara: Kömür, petrol, doğalgaz, kireçtaşı 2. Deniz: Karbondioksit ve bikarbonat 3. Atmosfer: Karbondioksit (CO2) 4. Canlılar: Organik molekül Karbondioksit Tüketimi 1. Kara ve deniz bitkileri tarafından fotosentezde kullanılır. 2. Deniz hayvanlarının kabuk oluşumunda kullanılır. 3. Deniz hayvanlarının ve bitkilerinin ölümü ile dibe çöker ve karbonatlı kayaçlar halinde depo edilmesi ile tüketilir. 4. Ölen canlıların bünyesindeki karbon zamanla basıncın etkisiyle petrol ve kömür gibi fosil yakıtlara dönüşür. Karbondioksit Açığa Çıkması 1. Canlıların solunumları ile doğaya döner. 2. Ölen canlıların çürümesi ve orman yangınları sonucu doğaya döner. 3. Karbonatlı kayaçların fiziksel ve kimyasal yollarla ayrılması sonucunda havaya yayılır. 4. Suyun hava ile temas yaptığı yüzeyde karbon alışverişi gerçekleşir. Burada CO2 akışı, su yüzeyinden atmosfere ve atmosferden suya doğru iki yönde gerçekleşir. Oksijen Döngüsü Üretimi: • Canlıların fotosentezi • Suyun fotolizi (güneş ışınlarının suda bulunan oksijeni ayrıştırması) Tüketimi: • Canlıların solunumu • Besinlerin yanması • Yanma Fosfor Döngüsü Fosfor: Canlıların kabuk, kemik ve dişlerinde bulunur. Ana kaynağı yer kabuğudur. Kayaçların yapısında fosfat olarak bulunan madde, erozyonla toprağa karışır. Bitkiler fosfatı diğer maddelerle birlikte kullanarak besin maddesi üretirler. Otçullar fosforu bitkilerden, etçiller ise otçullardan alırlar. canlılık olayı sona erince bu madde tekrar toprağa karışır. Fosforun bir döngüsü de kara ve denizler arasında gerçekleşir. Erozyon sonucu karalardan denizlere taşınan fosfor, tortul tabakalar arasındaki birikir. Bu tabakalar levha hareketleri sonucu sıkışarak yükselir ve kara haline gelir. İnsan ve Doğa Etkileşimi Manş Tüneli: İngiltere ve Fransa arasındaki Manş Denizi’nin altından geçer. Koliforniya’da Central Valley Projesi: Çöl alanı sulama ile tarıma açılmıştır. Libya Yapay Nehir Projesi: Güneydeki yeraltı suları sulama yapmak amacıyla kuzeydeki Akdeniz kıyılarına taşınmıştır. İsviçre ve Dağlar: Alp dağlarının olumsuzluğu tünel ve viyadükler yapılarak aşılmıştır. Yine Alp Dağlarında kış turizmi geliştirilmiştir. Hollanda ve kıyıları: Kuzey Denizi kıyılarına taşkın koruma setleri yapılarak denizden toprak kazanılmıştır. Afetlerin sınıflandırılması Deprem Jeopolitik afetler Tsunami Volkanik patlama Doğal afetler Erozyon Heyelan Kaya düşmesi Su baskını ve sel Meteorolojik afetler AFETLER Kuraklık Şiddetli rüzgarlar Çığ düşmesi Nükleer kimyasal kazalar Teknolojik / insan kaynaklı afetler Yangınlar Terör olayları Barajların yıkılması 7 BİYOÇEŞİTLİLİK TEST NO: 1 1. Ekvatoral yağmur ormanları dünyanın en zengin doğal 4. Coğrafya öğretmeni Erdem bey, öğrencileri Berk, Be- yaşam alanlarıdır. Bitki ve hayvan türlerinin %50-70 ini bu ormanların barındırdığı tahmin edilmektedir. Yağmur ormanlarının dünyanın en zengin doğal yaşam alanı olmasında; güm ve Ecem’e birer araştırma konusu vermiş. Bu konularla ilgili hazırladıkları ödevleri bir sonraki derste arkadaşlarına sunmalarını istemiştir. Erdem bey araştırma ödevi olarak; I. Yer şekillerinin düz veya hafif engebeli olması II. Yağış miktarının fazla olması III. Sıcaklık ortalamalarının fazla olması IV. Topraklarında kireç ve tuz oranının az olması gibi faktörlerden hangilerinin etkili olduğu söylenebilir? A) I ve II B) I ve IV C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV Berk’e; benzer bitki ve hayvan topluluklarını barındıran yaşam ortamları konusunu, Begüm’e; belli bir canlı türünün doğal yaşam alanı konusunu, Ecem’e; hava, toprak ve su gibi cansız ögeler ile canlıların oluşturduğu yaşam alanı konusunu vermiştir. Buna göre öğrencilerin araştıracakları konular aşağıdaki kavramlardan hangileri ile doğru olarak ilişkilendirilir? 2. Biyoçeşitliliği etkileyen faktörler aşağıdaki tabloda verilmiştir. Doğal faktörler 1. İklim 2. Hayvanlar 3. Yer şekilleri Biyolojik faktörler 4. Toprak 5. Bitkiler Paleocoğrafya Berk Begüm Ecem A)Habitat Ekosistem Biyom B)Biyom Ekosistem Habitat C)Ekosistem Habitat Biyom D)Biyom Habitat Ekosistem E)Habitat Biyom Ekosistem 6. İklim değişiklikleri 7. İnsan 8. Kıtaların kayması Tabloda verilenlerden hangileri yanlış yerde verilmiştir? A) I-4-7 B) I-5-8 C) 2-4-7 D) 2-5-8 E) 3-6-8 5. Bitki örtüsü: Tayga ve boreal ormanları 3. Yeryüzünde kendine özgü iklim, bitki örtüsü ve hayvan Buna göre aşağıdakilerden hangisi diğerlerine göre farklı bir biyom içerisinde yer alır? Hayvan türleri. Samur, Vaşak, Kunduz, Geyik, Ayı, Tilki, Kartal, Kurt, Baykuş, Su samuru, kar tavşanı, kutup porsuğu, kuş ve böcekler Yukarıda bitki örtüsü ve hayvan türleri verilen biyom aşağıdakilerden hangisidir? A) İtalya yarımadası B) Kaliforniya çevresi A) İğne yapraklı ormanlar C) Mısır kıyıları B) Ilıman yaprak döken ormanlar D) Güneybatı Avustralya C) Tatlı su E) D) Ilıman çayırlar türü bulunan alanlara biyom denir. 8 Cape Town çevresi E)Tundra BİYOÇEŞİTLİLİK TEST NO: 1 6. Aşağıdaki şekilde kuzey yarımkürede bitki örtüsünün 8. Bitkilerin gövde, dal ve yapraklarının çürümesiyle olu- ekvatordan kutuplara doğru sıralanışı verilmiştir. şan siyah renkli organik toprağa humus denir. 90° Tundra İğne yapraklı ormanlar Karışık yapraklı ormanlar A) Tropikal yağmur ormanları B)Çayır Yaprak döken ormanlar Geniş yapraklı ormanlar Aşağıdaki biyomların hangisinde bulunan topraklar humus bakımından daha zengindir? C) İğne yapraklı ormanlar D)Bozkır 0° E)Tundra Buna göre: bitki örtüsünün ekvatordan kutuplara doğru değişmesi aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? A) Sıcaklığın azalması B) Toprak veriminin azalması C) Yağış miktarının azalması 9. Bitki ve hayvan türleri yaşamlarını devam ettirebilmek D) Yükseltinin artması E) için bulundukları ortamın iklim koşullarına uyum sağlamak (adaptasyon) zorundadır. Toprak kalınlığının artması B)Göl sularının aşırı kirlenmesine bağlı olarak bazı balık türlerinin yok olması C)Akdeniz ikliminin doğal bitki örtüsü olan makilerin yapraklarının tüylü, parlak ve sert özellikte olması D)Tropikal kuşaktaki bazı canlıların güneş ışığından yararlanabilmek için ağaçların üst kısımlarında yaşaması Yağış (mm) 150 E)Kutup bölgelerinde yaşayan fokların derilerinin altında kalın bir yağ tabakasının olması 100 ğış grafikleri gösterilmiştir. Yağış Sıcaklık (°C) Sıcaklık Yağış 30 30 25 500 25 20 400 20 15 300 15 10 200 10 100 5 0 0 5 0 OŞMNMH T A E E K A I Sıcaklık Sıcaklık (°C) Yağış (mm) 600 50 OŞMNMH T A E E K A II 0 Bu biyomlarla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz? 10. I. Bataklık A)I. biyomda savan adı verilen gür bitki toplulukları görülür. II. Deniz III. Tundra IV. Dağ Yukarıdaki biyomlardan hangilerinin yayılış alanı enlem etkisiyle açıklanabilir? B) I. biyomda üretici sayısı II. biyomdan fazladır. C) II. biyomda ayrıştırıcı sayısı I. biyomdan fazladır. D)II. biyomda ilkbahar yağışlarıyla büyüyen otların yazın kurumasıyla bozkır bitki örtüsü vardır. E)I. biyomda tüketici sayısı II. biyomdan fazladır. 1. C 2. C A)Çölde yaşayan birçok hayvanın başka bölgelerdeki hayvanlara göre daha açık renkli olması 7. Aşağıdaki grafiklerde iki farklı biyoma ait sıcaklık ve ya Aşağıdakilerden hangisi adaptasyon durumuna bir örnek değildir? 3. C 4. D 5. A 6. A A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III D) II ve IV E) I, II ve IV 7. C 8. B 9. B 10. B 9 BİYOÇEŞİTLİLİK TEST NO: 2 1. I. Yağış II. Kuraklık III. Sıcaklık IV. Anız yakılması Yukarıdakilerden hangilerinin biyoçeşitliliğin azalmasını daha fazla etkileyen faktörler arasında yer alır? A) I ve III B) I ve IV C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV 4. Kara ve denizlerin dağılımı, canlıların yeryüzüne yayılışını etkiler. Denizler karalarda yaşayan canlılar için, karalar ise denizlerde yaşayan canlılar için yayılmaya engeldir. Buna göre, aşağıdaki kıtalardan hangisi denizlerde yaşayan canlılar için en büyük engel teşkil eder? A) Afrika B) Asya D) Amerika C) Antartika E) Okyanusya 2. Yağış bitkiler için hayati öneme sahiptir. Her bitkinin yetişebilmesi için değişik miktarda suya ihtiyacı vardır. Bitkinin ihtiyaç duyduğu su miktarından az yağış aldığı yerlerde bitki yetişmez. Yıllık yağış miktarının 200 mm nin altında olduğu yerler, kurak alanlar olarak tanımlanır. Kurak alanlar bitki örtüsünün çok seyrek olduğu alanlardır. Bu bölgelerde yalnızca kserofit olarak tanımlanan kuraklığa dayanıklı bitkiler yetişebilmektedir. gösterilmiştir. Amazon Havzası Aşağıdakilerden hangisinin kserofit bitkilerin özellikleri arasında olduğu söylenemez? A) Toprağın üstündeki bölümlerinin çok küçük olması B) Geniş yapraklara sahip olması C) Gövdelerinde su depolamaları D) Yapraklarının yerini dikenlerin alması E) Köklerinin çok derinlerde ve yaygın olması 3. I. Belirli bir canlının doğal yaşam alanına habitat denir. 5. Aşağıdaki haritada karasal bir biyomun dağılış alanları II. Y ıllık yağış miktarının 200 mm nin altında olduğu kuraklığa dayanaklı kökleri derinlerde olan bitkilere hidrofit bitki denir. III. N em ve yağışın fazla olduğu, kök sistemi fazla gelişmeyen bitkilere kserofit bitki denir. IV. H ava, su, toprak ve canlılardan oluşan doğal yaşam alanına biyoster bitki denir. Yukarıdaki tanımlardan doğru (D) ve Yanlış (Y) olanlar aşağıdaki seçeneklerden hangisinde verilmiştir? I II III Buna göre; bu biyom ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Bitkilerin kökleri çok derinde ve yaygındır. B) Sürekli yağış ve yüksek sıcaklık yaşanır. C) Karaların en zengin doğal yaşam alanıdır. D) Sürekli yeşil kalan yayvan yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar vardır. E)Toprakları kireç ve tuz bakımından fakir olan laterittir. 6. Bitki örtüsünü ağaçsız, kaya yosunları, likenler, otlar ve bazı küçük çalıların oluşturduğu; ren geyiği, karibu, misk öküzü gibi hayvanların yaşadığı biyom aşağıdakilerden hangisidir? IV A) DYYD B) YDYD C) DY DY D) Y DDY E) YYYD 10 Endonezya ve Polinezya Adaları Kongo Havzası A) Çalılık B) Kutup D) Savan E) Çöl C) Tundra BİYOÇEŞİTLİLİK TEST NO: 2 7. Ekolojik döngülere insanın müdahalede bulunması bü- 10. Aşağıdaki tabloda beş biyomun bitki ve hayvan türleri yük çevresel sorunlara yol açar. verilmiştir. Aşağıdakilerden hangisi insanın yaptığı olumsuz müdahalelerden değildir? A) Kentleşme ve hızlı nüfus artışı B) Fosil yakıtların tüketilmesi C) Milli parklar oluşturulması D) Bitki örtüsünün tahribatı E) I. Biyom Bitki örtüsü Hayvnalar Savan Yüksek boylu otlar, yer yer ağaçlar, çalılar Saz, kamış, nilüfer ve bitki planktonlar Ağaçsız kaya yosunları, otlar ve bazı küçük çalılar Çalılık ve bodur ağaçlar Aslan, zebra, zürafa, devekuşu, timsah II. Tatlı su biyomları III. Kutuplar Sulak alanların kurutulması IV. Çalılık V. Dağ 8. Yeryüzünde bitki örtüsünün dağılışını etkileyen faktörleri iklim, yer şekilleri, toprak ve biyolojik faktörler diye dört gruba ayırabiliriz. Biyolojik faktörlere aşağıdakilerden hangisi örnek olarak verilemez? A) Tarla ve bahçe açma ihtiyacı B) Orman alanlarını imar ve iskana açma C) Çeşitli nedenlerle yeryüzünde yaşanan savaşlar D) Denize dönük yamaçların fazla yağış alması E) Dikey yönde değişen iğne yapraklı orman, bitki örtüsünden yoksun alan Tabloda verilen biyomlardan hangisinde yanlış bilgi bulunduğu söylenebilir? A) I B) II C) III Sanayileşme ve yakacak ihtiyacı A) Süveyş kanalının açılması B) İklim koşullarının değişmesi C) Kuzey yarımkürede bulunmaları D) Küresel ısınmanın olması E) II. Yerkabuğu hareketleriyle levhaların yer değiştirmesi III. Şehir yerleşmelerinin giderek artması Bu bilgiye göre yukarıdakilerden hangileri biyoçeşitliliği etkileyen insan kaynaklı faktörlere örnek verilebilir? 12. I II III A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III 2. B 3. A 4. C E) V Yağış miktarının artması I. Fosil yakıt kullanımının giderek artması 1. D D) IV bitki ve hayvan türlerinin benzeşmesine aşağıdakilerden hangisinin neden olduğu söylenebilir? vardır. Endüstrinin gelişimi ve tarımsal faaliyetler doğal çevreyi önemli ölçüde etkilemektedir. Çakal, keçi, tavşan, kurt, tilki, yabani koyun, kokarca Kartal, dağ keçisi, Tibet öküzü, kar tavşanı, yırtıcı hayvanlar 11. Akdeniz ile Kızıldeniz ve Hint Okyanusu arasında 9. Biyoçeşitliliği tehdit eden insan kaynaklı birçok faktör Balıklar, kurbağalar, solucanlar, bazı böcek türleri Kutup ayısı, kutup tilkisi, penguan, fok 5. A 6. C 7. C Yağış ve sıcaklık koşulları düşünüldüğünde haritada verilen alanların biyoçeşitliliği fazla olandan az olana doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisi gibidir? A) I-II-III B) I-III-II C) II-I-III D) II-III-I E) III-I-II 8. D 9. D 10. C 11. A 12. C 11 BİYOÇEŞİTLİLİK 1. Aşağıdakilerden hangisi biyoçeşitliliği olumsuz yön- TEST NO: 3 4. Benzer bitki ve hayvan topluluklarını barındıran bölge- de etkileyen beşeri faktörlerden biri değildir? A) Fosil yakıtların kullanılması B) Çayır ve meraların tarla yapılması C) Sanayi ve evsel atıkların denizlere akıtılması D) Tarımsal faaliyetlerde ilaç kullanılması E) Volkanların lav püskürtmesi lere biyom denir. V o bölgenin iklim koşullarına bağlıdır. Bundan dolayı bitki ve hayvan türleri iklim ile ayrılmaz birlikler oluşturur. Buna göre; aşağıda verilenlerden hangisi yukarıdaki parçada anlatılanlarla açıklanamaz? III VI VIII VII 2. Bir bölgede yetişen bitki örtüsü ve hayvan toplulukları, IV II I IX X Buna göre; haritada numaralandırılan alan çiftlerinden hangilerinde biyomların aynı olduğu söylenemez? A) I ve VII B) II ve IV C) III ve X D) V ve VIII E) VI ve IX A)Grönland’ın güney kıyılarında tundra bitki örtüsü ve ren geyiklerine rastlanması B)Yunanistan’ın Mora yarımadası kıyılarında maki bitki örtüsüne ve dağ keçilerine rastlanması C)Antartika’da bitki örtüsünün bulunmaması ve kutup ayılarının yaşaması 5. I. Nilüfer II. Kaktüs D)Amazon havzasında sürekli yeşil kalan yayvan yapraklı ormanlara ve orangutanlara rastlanması III. Saz IV. Step E)Hindistan ve Antartikada benzer bitki ve hayvan fosillerine rastlanması Tatlı su biyomunda yukarıdaki bitki türlerinden hangilerinin bulunduğu söylenemez? A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV 3. Bitki ve hayvan türleri yaşamlarını devam ettirebilmek için bulundukları ortamın iklim koşullarına uyum sağlamak zorundadır. Aşağıdakilerden hangisi bu duruma örnek değildir? A)Kutup bölgelerinde kutup ayılarının derilerinin altında kalın bir yağ tabakası bulunması B)Kurak bölgelerde bitkilerin köklerinin çok derinlerde, toprak üstündeki kısımlarının az olması C)Çöllerde hayvanların renginin başka bölgelere kıyasla daha açık olması D)İç Anadolu bölgesinde bozkır alanlarında yer yer ağaç topluluklarının bulunması 12 E) Kuzeybatı Avrupa’da ağaçların kışın yapraklarını dökmesi 6. Aşağıdakilerden hangisi sonucunda canlılar, yaşadığı ortamdan başka yerlere göç etmek zorunda kalmaz? A) Orman yangınları B) Kentlerin alanlarının genişlemesi C) Çayır ve meraların azalması D) Okyanuslarda mercan resiflerinin azalması E) Alüvyal toprakların artması BİYOÇEŞİTLİLİK TEST NO: 3 7. Biyomlardaki bitki türlerinin yer aldığı yükselti değerleri 10. Son yüzyılda biyoçeşitliliği tehdit eden bir çok faktör farklılık gösterir. Örneğin; Brezilya’da 2500 m’ye kadar görülen ormanlık alanlar, Türkiye’de ortalama 1000 m ye kadar olan yükseltilerde görülür. vardır. Yapılan araştırmalara göre günümüzdeki tür kayıplarının geçmişe göre 1000 ile 10.000 kat daha fazla olduğu bilinmektedir. Son yüzyılda 30.000 bitki türünün yok olduğu, hayvan ve bitki türlerinden günde üç canlı neslinin tükendiği, dünya yüzeyinin her geçen gün çölleşmekte olduğu belirtilmektedir. Aşağıdakilerden hangisi bu farklılığın nedenlerinden biridir? A) Orta kuşakta karaların daha çok yer alması B) Yükseltiye bağlı olarak sıcaklığın azalması C)Yerden yükseldikçe ışınların yere değme açısının küçülmesi D)Sıcaklık değerlerinin yüksek enlemlere gidildikçe azalması E)Güney yarımkürede denizlerin oranının daha fazla olması Aşağıdakilerden hangisi bu duruma neden olan faktörlerden biri değildir? A) Nüfus miktarının hızla artması B) Fosil yakıtlardan enerji üretiminde yararlanılması C) Kentsel yerleşim alanlarının artması D) Sanayileşmenin artması E) Sulak ve bataklık alanların bulunması 8. Canlıların yeryüzündeki dağılışını etkileyen faktörlere bağlı olarak farklı bitki ve hayvan topluluklarını barındıran bölgeler bulunur. Bu bölgelerde çeşitli özelliklere sahip pek çok ekosistem vardır. Benzer bitki ve hayvan topluluklarını barındıran bu bölgelere biyom adı verilir. Her biyomun kendine özgü bitki ve hayvan türleri vardır. 11. I. Dağların uzanışı Buna göre, ağaçsız kara yosunları, likenler, küçük çalılarla, kar kuşları, tilki, ren geyiği, karibu gibi bitki ve hayvan türlerine aşağıdaki biyomlardan hangisinde rastlanmaktadır? A) Dağ B) Tundra C) Çöl D) Savan E) Tropikal yağmur ormanları II. Sıcaklık III. İnsan IV. Kıtaların kayması V. Toprak Yukarıdakilerden hangisi canlıların dağılışını etkileyen biyolojik faktörlerdendir? A) I B) II C) III D) IV E) V 9. Yağmur ormanları ekvatoral iklim bölgesinin doğal bitki örtüsüdür. Çok sık oldukları için balta girmemiş ormanlar olarak da adlandırılır. Bu ormanların görüldüğü alanlar her mevsim yağışlı olup yıllık yağış miktarı 2000 mm’nin üzerindedir. Bitkiler yıl boyunca yeşil kalır. Bitki türleri bakımından çok zengin olan ağaçların boyu 5060 m’yi bulmaktadır. 12. Aşağıda bulunan biyomlardan hangisinde sıcaklığa İklim koşulları göz önüne alındığında; aşağıdaki bölgelerin hangisinde yağmur ormanları bitki örtüsünün görülmesi beklenmez? A) Amazon havzası B) Güneydoğu Asya adaları C) Kongo havzası D) Orta Afrika 1. E duyulan ihtiyaç daha azdır? E) Kuzey Afrika 2. E 3. D 4. A 5. D 6. E 7. D A)Tundra B)Maki C) Yaprak döken ormanlar D) Yağmur ormanları E)Savan 8. B 9. E 10. E 11. C 12. A 13 EKOSİSTEMLERİN İŞLEYİŞİ ve ENERJİ AKIŞI 1. I. Çekirge II. Yılan III. Ot IV. Kartal V. Kurbağa gibi canlılardan oluşan besin zincirinde bu unsurların enerji zincirinde en alttan en üste doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisi gibidir? 4. Güneş Isı Isı A) I-III-IV-II-V TEST NO: 4 B) II-I-V-IV-III D) IV-II-V-I-III Üreticiler (bitkiler) C) III-I-V-II-IV Isı Birincil tüketiciler (otçullar) İkincil tüketiciler (etçiller) E) V-I-IV-II-III Artıklarla beslenen ayrıştırıcılar 2. Yüksek boylu otlar Geyik Aslan Yukarıda şekilde gösterilen besin zinciri aşağıda bulunan biyomların hangisinde bulunmaktadır? A) Yaprak döken ormanlar B) İğne yapraklı ormanlar C)Savan D)Tundra E)Kutup Yukarıda verlien besin zinciri ve enerji akışını gösteren şekil incelendiğinde, aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz? A)Güneşten gelen enerji üreticiler, otçul tüketiciler ve etcil tüketicilere doğru tek yönlü akış içindedir. B)Ekosistemde enerjinin en büyük bölümünü üreticiler kullanmaktadır. C)Otçullar bitkilerin depo ettikleri enerjinin bir kısmını kullanır. D) Etçillerin kullandığı enerji otçullardan fazladır. E)Bitkiler, otçullar ve etçiller ayrıştırıcılar tarafından dönüştürülmektedir. 3. Bitkiler, algler ve bazı bakteriler fotosentez yoluyla inorganik maddeleri organik maddelere dönüştürür. Fotosentez denilen bu dönüşüm için güneş enerjisine gerek duyulur. I. Karbondioksit 5. Aşağıda bir besin zinciri şematize edilmiştir. II. Glikoz III. Su IV. Oksijen Yukarıda verilenlerden hangileri fotosentez için ihtiyaç duyulan, hangileri üretilen maddelerdir? Çekirge Bitki İhtiyaç duyulan Üretilen X Ayrıştırıcılar A) I ve III II ve IV B) I ve IV II ve III C) II ve III I ve IV D) II ve IV I ve III E) III ve IV I ve II 14 Kurbağa Kartal Yukarıdaki şemada X ile gösterilen yere aşağıdakilerden hangisi yazılırsa doğru olur? A) Tavşan B) Yılan D) Ceylan D) Çayır C) Koyun EKOSİSTEMLERİN İŞLEYİŞİ ve ENERJİ AKIŞI 6. Üreticiler (bitkiler) Birincil tüketiciler (otçullar) I İkincil tüketiciler (etçiller) II 9. Üçüncül tüketiciler (etçiller) III EKOSİSTEMLER Canlı Öğeler Yukarıdaki besin zincirinde numaralandırılan yerlere aşağıdaki seçeneklerde verilen hayvanlardan hangileri yazılırsa doğru olur? I A)Şahin B)Leopar C)Tavşan D)Leopar E)Tavşan II Leopar Tavşan Leopar Şahin Şahin III Tavşan Şahin Şahin Tavşan Leopar 7. Bir alt basamaktaki canlıyı yiyene geçen enerji miktarını Cansız Öğeler Kimyasal Etmenler • Bitkiler • Hayvanlar • Mikroorganizmalar Ayrıştırıcılar (saprofitler) TEST NO: 4 Fiziksel Etmenler Organik İnorganik • Yağ • ...I... • ...II.. • Vitamin • Su • ...III... • Oksijen • Işık • Sıcaklık • Rüzgar • ...IV... Yukarıda verilen ekosistem tablosu tamamlanabilmesi için numaralı alanlara aşağıdakilerden hangisi yazılmalıdır? I II III IV A) KarbonhidratKarbondioksitYağış Protein B) Protein Karbonhidrat KarbondioksitYağış C) Yağış Karbonhidrat KarbondioksitProtein D) Protein KarbondioksitKarbonhidrat Yağış E) KarbondioksitProtein Yağış Karbonhidrat gösteren aşağıdaki enerji piramidinde numaralarla gösterilen yerlere; I. Kartal II. Kurbağa III. Yılan IV. Çekirge V. Bitki yazılmıştır 10. Dünyadaki bütün canlılar yaşamlarını sürdürebilmek I 1 kal II 10 kal III 100 kal IV 1.000 kal V 10.000 kal için enerjiye ihtiyaç duyar. Aşağıda besin zincirinin unsurları verilmiştir. Bunlardan hangisi güneş enerjisinden daha çok faydalanmaktadır? A) Ayrıştırıcılar B) Üçüncül tüketiciler C) Birincil tüketiciler D) Üreticiler Şeklin doğru olabilmesi için hangi numaralarla gösterilenlerin yerleri değiştirilmelidir? A) I ve II B) I ve IV C) II ve III D) II ve IV E) III ve V 11. Canlılar yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilmek için enerjiye ihtiyaç duyar. Ekosistemde güneşten gelerek üreticiler, otçul tüketiciler, etçil tüketiciler ve ayrıştırıcılara doğru giden enerji akışı mevcuttur. 8. Bir ekosistemde enerji akışı ile ilgili yılan, tavşan, bitki, tilki ve kartal verilmiştir. Bu ekosistemin sağlıklı olabilmesi için en fazla ve en az olması gerekenler hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir? A) Yılan-Tilki 1. C B) Tavşan-Yılan D) Tilki-Tavşan 2. C 3. A Buna göre, enerji akışıyla ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Enerji akışı fotosentez ile başlar. B) Ekosistemlerin enerji kaynağı güneştir. C)Enerji akışı, kuşaklar arasında artarak gerçekleşmektedir. D)Otçullar bitkilerden aldıkları enerji ile yaşamlarını sürdürürler. E)Enerji akışında en fazla enerji ayrıştırıcılara geçmektedir. C) Bitki-Kartal A) Kartal-Bitki 4. D 5. B E) Otçullarla beslenen etçiller 6. C 7. C 8. C 9. B 10. D 11. C 15 MADDE DÖNGÜLERİ TEST NO: 5 1. Atmosferin %78’i azottan oluşur. Ancak atmosferde ser- 4. Coğrafya öğretmeni Eren Bey, öğrencileri İhsan, Merve best olarak bulunan azot organizmalar tarafından doğrudan kullanılamaz. Azotun bitkiler tarafından kullanılanılabilmesi için bazı süreçlerden geçerek nitrit ve nitrata dönüştürülmesi yani bağlanması gereklidir. ve İrem’e madde döngüleri ile ilgili aşağıdaki soruları sormuştur. İhsan’a: Bitkiler, nitrat tuzunu kullanarak besin maddesi üretir. Otçullar bitkileri, etçiller ise otçulları yiyerek bu besin maddelerini elde ederler. Bitkilerin çürümesi, hayvanların dışkısı, hayvanların öldükten sonra toprağa karışması azot döngüsünün diğer bir aşamalarıdır. Toprağa karışan bu maddeler, saprofit adı verilen canlılar tarafından ayrıştırılarak amonyağa dönüştürülür. Amonyak, nitrit bakterileri tarafından nitrite; nitrit ise nitrat bakterileri tarafından nitrata dönüştürülür. Buna göre azoton dönüştürülmesinde; I. Yıldırım II. Fotosentez III. Volkanik faaliyetler IV. Solunum gibi faaliyetlerden hangilerinin etkili olduğu söylenebilir? A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV Merve’ye: Petrol, doğalgaz,linyit, taşkömürü ve antrasit kömürünün yakılmasıyla ortaya çıkan gazdır. İrem’e: Nitrata dönüşen azotun bir kısmı bitkiler tarafından kullanılır, bir kısmı da azot parçalayan bakteriler tarafından azot haline getirilerek atmosfere kazandırılır. Buna göre öğrenciler sorulara aşağıdaki seçenekte verilen yanıtlardan hangisini verirlerse doğru olur? 2. Karbon döngüsü atmosfer, litosfer, biyosfer ve hidrosfer Karbondioksit Denitrifikasyon Buna göre, aşağıda verilen durumlardan hangisinde karbondioksit tüketimi gerçekleşmez? B)Karbondioksit Azot C)Azot Karbondioksit Fosfor D)Nitrifikasyon Azot Karbondioksit E)Karbondioksit Fosfor Denitrifikasyon A) Canlıların solunum yapmasında C) Deniz hayvanlarının kabuk oluşumunda D)Deniz hayvanlarının ve bitkilerin ölümü ile dibe çöküp karbonatlı kayaçlar halinde depo edilmesinde E)Kara ve deniz bitkileri tarafından yapılan fotosentez sırasında Nitrifikasyon 5. Litosferde aşağıdakilerin hangisinde karbonun bulunduğu söylenemez? A) Taşkömürü B) Bazalt D) Kalker C) Petrol E) Linyit 6. I. Canlıların kabuk, kemik ve dişlerinde bulunur. II. K ayaçların yapısında bulunan fosfat erozyonla toprağa karışır. Buna göre, yukarıda verilen bazı özellikler doğal döngülerinden hangisine aittir? III. E rozyon sonucu karalardan denizlere taşınan fosfor, tortul tabakalar arasında birikir. Bu tabakalar levha hareketleri sonucu sıkışarak yükselir kara haline gelir. Fosfat ve fosfor döngüsü ile ilgili yukarıda verilen bilgilerden hangilerinin doğru olduğu söylenebilir? A) Azot 3. I. K ara ve deniz bitkileri tarafından fotosentezde kullanılır. II. Deniz hayvanlarının kabuk oluşumunda yararlanılır. III. D eniz canlılarının ve bitkilerinin ölümü ile dibe çöker ve karbonatlı kayaçlar halinde depo edilerek tüketilir. 16 İrem A)Nitrifikasyon B)Ölen canlıların bünyesindeki karbonun zamanla basınç etkisiyle petrol ve kömüre dönüşmesinde Merve İhsan arasında gerçekleşir. Döngü bozulmadığı sürece karbon oranında önemli değişiklikler meydana gelmez. B) Fosfor D) Su E) Besin C) Karbon A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
