HAYAT TÜRKÜSÜ ÖRNEöø
Transkript
HAYAT TÜRKÜSÜ ÖRNEöø
T.C. STANBUL AREL ÜNVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTÜSÜ Medya ve Kültürel Çalmalar Anabilim Dal TELEVZYON DZLERNDE KÜRT KMLNN TEMSL: HAYAT TÜRKÜSÜ ÖRNE Yüksek Lisans Tezi Emine ÇELK 115120119 Danman: Yrd. Doç. Dr. Gülüm ener ULAGAY stanbul, 2013 T.C. STANBUL AREL ÜNVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTÜSÜ Medya ve Kültürel Çalmalar Anabilim Dal TELEVZYON DZLERNDE KÜRT KMLNN TEMSL: HAYAT TÜRKÜSÜ ÖRNE Yüksek Lisans Tezi Tezi Hazrlayan: Emine ÇELK ÖZET TELEVZYON DZLERNDE KÜRT KMLNN TEMSL: “HAYAT TÜRKÜSÜ” ÖRNE Emine ÇELK Yüksek Lisans Tezi, Medya ve Kültürel Çalmalar Anabilim Dal Danman: Gülüm ENER ULAGAY Ekim, 2013-108 sayfa Bugün “Kürt Sorunu” her an her yerde duymaya baladmz bir kavram haline gelmitir. Televizyon dizilerinde sayca etkisini çok hissetmesek de haber bültenlerinde, haber programlarnda sürekli Kürt sorunundan ve çözüm sürecinden bahsedilmektedir. Gelinen nokta itibariyle ister devletin kendi politikas denilsin, isterse yaanan aclarla beraber oluan toplumsal basklar sonucu devletin mecburi politikas denilsin artk bu sorun açk seçik konuulmakta ve tartlmaktadr. Osmanl’nn son dönemlerinde farkl ekillerde balayp Türkiye cumhuriyetinin kurulmasyla birlikte ulus-devlet modelini oluturma çabasyla kabul edilen kimlik politikalar bugüne kadar tanan problemler ann inkâr edilemez sebebidir. Devletin asli kimlik unsuru olan Türk kimlii dndaki kimlikleri öteki kabul edip asimile etme politikas, dier kimliklere oranla sayca fazlal sebebiyle bir görüe göre tehlike olarak görülen Kürt kimliinde daha fazla ön plana çkmtr. Devlet bu asimile politikasn uygulamak için bütün unsurlarn kullanmtr. Bunlar askeri, eitim ve medya unsurlar olarak saylabilir. Medya unsurunda televizyondan önceki dönemde dramann güçlü etkileri de düünüldüünde sinema araclyla ideal kimlik (ulus kimlik) oluturulmaya çallmtr. Televizyon döneminde ise bu görev televizyon dizilerine havale edilir. 80’lerden sonra etkisi azalan Yeilçam döneminin yerini televizyon ve televizyon dizileri doldurmaya balar. Bu çalmada Farkl ekillerde sürdürülen politikalarn devam ettiini göstermek amac ile “televizyon dizilerinde Kürt kimliinin temsili” incelenmitir. 90’li yllarn sonlarnda dou atmosferinde çekilen diziler dönemi önemli bir yer tutar. “Vasiyet”, “Asmal Konak”, “Gurbet Kadn”, “Yabanc Damat”, “Zerda” bir çrpda saylabilecek dizilerdir ve benzerleri hala çekilmeye devam etmektedir. Hem konusu hem farkl alanlarda bir eyler söylemesi nedeniyle bunlarn iv içinden “Hayat Türküsü” dizisinde Kürt kimlii temsilleri incelenmitir. Fakat bu çalmada cevaplar aranan sorularn asla sadece dou hikâyelerinde olduunu iddia etmiyoruz. Aksine bu temsil sorunun bütün televizyon dizilerinde var olduunu düünmekteyiz. Anahtar Kelimeler: televizyon dizileri, Kürt kimlii, temsil, öteki. v ABSTRACT REPRESENTATION OF KURDISH IDENTITY IN TELEVISION SERIALS: THE EXAMPLE OF “HAYAT TÜRKÜSÜ” Emine ÇELK Department of Media and Cultural Studies Postgraduate Thesis Supervisor: Gülüm ENER ULAGAY October, 2013-108 pages Today, Kurdish Matter becomes one of the concepts that we heard at any time. Though we do not feel much its effects, in news bulletin or in newscasts it is always mentioned about Kurdish Matter and also its resolution process. In the point arrived at this matter is talked and discussed loudly and clearly any more no matter it is called government's own policy or government's compulsory policy caused by social pressure consisting social hurts. Identity policies that started at the last period of Ottoman Empire in different forms and accepted with an effort to form a nation state pattern with the establishment of Turkish Republic are indisputable reason of the problem network been carried until today. The Government's fundamental identity policy to assimilate via accepting identities as ‘other’ which are out of Turkish identity extremely came into prominence in Kurdish identity which is considered as a threat as to an idea because the excess in number relatively to other identities. The government had used all its factors to perform this assimilation policy. These may be listed as military, education and mass media. When it is thought the strong impact of drama on media factor at a time before TV it is tried to form an ideal identity (nation identity) through the instrument of motion pictures. At the period of TV this duty is transferred to the television serials. TV and TV serials began to take the place of Yeilçam period which decreased its effect after 80’s. In this study, ‘representation of Kurdish identity in TV serials’ is analyzed so as to show continuing process of the policies that kept in different forms. vi Through the ends of 90’s serials in the east atmosphere take an important place. VASYET, ASMALI KONAK, GURBET KADINI, YABANCI DAMAT, ZERDA can be given simply as examples and many series like these have still being shoot. Representation of Kurdish identity in HAYAT TÜRKÜSÜ was analyzed for both its topic and for its touch to different points. But in this study it is not claimed that the questioned problems are only in the east stories. On the contrary it is thought that representation problem is in all TV serials. Key Words: TV Serials, Kurdish identity, Representation, other vii ÖNSÖZ Bir insann doutan kazand haklar konumak, onun üzerine kitaplar dolusu yazlar yazmak, aratrmalar yapmak, zaten sahibi olduu haklarn sahibi olup olmadn tartmak oldukça dramatik gelmektedir. Sanki dünyann bütün nimetleri her milletin beyaz zenginleri için yaratlmtr ve onlar da canlar isterse dierlerinin de bu nimetlerden faydalanmalarna göz yumabilirler. Farkl bir yaklamla bu mesele insanlk tarihinin hiç bitmeyen güç-iktidar mücadelesinden baka bir ey deildir. Bu çalmaya balarken hiç tahmin etmediim bir dünyayla karlatm. Yok saylarak ve olabildiince ötekiletirilerek asimile edilmeye çallan bir kimliin dünyasyd bu. Oysa bata Kürtler olmak üzere ötekiletirilen bütün bu kimlikler yaadklar bu topraklar kendilerini bildikleri zamandan beri vatan kabul etmiler ve yeri geldiinde hiç düünmeden canlarn bile vermilerdir. Bu çalma bu asimile politikalarna televizyon dizilerinin ne gibi katklar saladn inceleyerek konuyla ilgili önemli sonuçlara varmay amaçlamtr. Bu çalmay yaparken fikirleri, önerileri ve her zaman pozitif yaklamyla beni destekleyen, çalmama büyük katks olduunu düündüüm danman hocam Sn. Yrd. Doç. Gülüm ENER ULAGAY’a, desteklerinden dolay aileme ve Hayat Türküsü dizisi ile ilgili elindeki verileri benimle paylaan sevgili Elif Nihan Akba’a çok teekkür ederim. STANBUL, 2013 Emine ÇELK viii ÇNDEKLER Sayfa ÖZET-----------------------------------------------------------------------------------III ABSTRACT-----------------------------------------------------------------------------V ÖNSÖZ--------------------------------------------------------------------------------VII KISALTMALAR LSTES--------------------------------------------------------XII EKLER LSTES-------------------------------------------------------------------XIII GR-------------------------------------------------------------------------------------1 1. BÖLÜM TEMSL KAVRAMI 1.1. Temsil Tanmlar ve Medya Temsil likisi-------------------------------------5 1.1.1. Temsil Nedir?----------------------------------------------------------5 1.1.2. Televizyon'da Temsil--------------------------------------------------6 1.1.3. Temsil’de Dil, Anlam ve Yeniden na-----------------------------7 1.2. deoloji ve temsil------------------------------------------------------------------10 1.2.1. Öteki’nin Medyada Temsili-----------------------------------------12 1.2.2. Medya Temsillerinin Seyirci Üzerindeki Etkileri----------------17 1.2.3. Dramalarda Temsil ve Temsil Örnekleri--------------------------19 2. BÖLÜM KMLK KAVRAMI 2.1. Kimlik Tanmlar------------------------------------------------------------------25 ix 2.2. Türkiye’de Kimliklerin Oluumuna Tarihsel Bak--------------------------26 2.3. Kimlik Çeitleri--------------------------------------------------------------------28 2.3.1. Kültürel Kimlik-----------------------------------------------------------------29 2.3.2. Yerel Kimlik---------------------------------------------------------------------30 2.3.3. Dinsel Kimlik--------------------------------------------------------------------30 2.3.4. Milli Kimlik---------------------------------------------------------------------31 2.3.5. Etnik Kimlik---------------------------------------------------------------------32 2.3.6. Ulusal Kimlik--------------------------------------------------------------------36 2.4. Ötekiletirilen Kimlik-------------------------------------------------------------39 3. BÖLÜM KÜRT KML 3.1. Kürtler’in Kökeni-----------------------------------------------------------------46 3.2. Kürtler’in Kültürel Özellikleri ve Sosyal Yaps------------------------------50 3.3. Etnik Kimlik ve Kürt Kimlii---------------------------------------------------52 3.4. Bir Sorun Olarak Kürt Kimlii ve Görüler-----------------------------------55 3.4.1. Devletin Kürt Politikalar-------------------------------------------55 3.4.2. Kürt Sorununda Ekonomik Faktörlerin Etkisi Dil ve Eitim Sorunu---------------------------------------------------------57 3.4.3. Kürtlerin Yaad Kimlik Problemleri ve Beklentiler----------61 3.4.4. Kürt Kimliinde Çözüm Faktörü Olarak Din Olgusu-----------66 x 4. BÖLÜM BULGULAR HAYAT TÜRKÜSÜ DZSNDE KÜRT KMLNN TEMSL 4.1. Hipotezler--------------------------------------------------------------------------69 4.2. Yöntem-----------------------------------------------------------------------------69 4.3. Dizi Künyesi ve Karakterler-----------------------------------------------------70 4.4. Dizinin Konusu--------------------------------------------------------------------71 4.5. Dizinin Hikâyesi-------------------------------------------------------------------71 4.6. Hayat Türküsü Dizisinde Kürt Kimlii Temsilleri---------------------------74 4.6.1. Konular----------------------------------------------------------------74 4.6.2. Tanm Düzeyi Ayrnt Derecesi------------------------------------77 4.6.3. malar Önvarsaymlar------------------------------------------------78 4.6.4. Yerel Tutarllk-------------------------------------------------------80 4.6.5. E Anlamllk Yeniden Anlatm-----------------------------------82 4.6.6. Kartlk----------------------------------------------------------------83 4.6.7. Örnekler ve Açklamalar--------------------------------------------83 4.6.8. Önerme Yaplar------------------------------------------------------86 4.6.8.1. Aktörler-------------------------------------------------------86 4.6.8.1.1. Ana Karakterler---------------------------------86 4.6.8.1.2. yiler, Töreye Kar Gelenler ve Töre Madurlar-----------------------------------------87 4.6.8.1.3. Töreyi Temsil Edenler--------------------------88 4.6.9. Kiplik-----------------------------------------------------------------------------90 4.6.10. Kantsallk----------------------------------------------------------------------90 xi 4.6.11. Biçem ve Retorik--------------------------------------------------------------91 4.7. Kürt Kimlii le Balantlanan Unsurlar---------------------------------------92 SONUÇ----------------------------------------------------------------------------------95 KAYNAKÇA--------------------------------------------------------------------------102 EKLER--------------------------------------------------------------------------------107 ÖZGEÇM---------------------------------------------------------------------------108 xii KISALTMALAR LSTES BÖL. :Bölüm CHP :Cumhuriyet Halk Partisi Ç.N. :Çevirenin Notu DTP : Demokratik Türkiye Partisi M.Ö. :Milattan Önce PKK :Partiya Karkerên Kurdistan (Kürdistan çi Partisi) T.C. :Türkiye Cumhuriyeti TRT :Türkiye Radyo Televizyon Kurumu TV :Televizyon xiii EKLER LSTES EK-1. Hayat Türküsü Dizisinin lgili Bölümleri DVD Dosyas xiv GR Televizyon dizileri, TRT’nin 80’ler dönemindeki Bizimkiler, Perihan Abla, Kaynanalar gibi, aile dizileri bir yana braklacak olursa 90’lardan itibaren içerikleri, konular, kahramanlar ve örettikleri ile son 20 yla damgasn vurmutur. Bir drama türü olan televizyon dizileri, ayn anda milyonlarca kiiye ulama kabiliyeti ile dikkatle üzerinde durulmasn gerekli klmaktadr. lk olmalar nedeniyle TRT dizileri hala nostalji olarak hafzalardaki yerini korumaktadr. Bu da gösterir ki iz brakmtr ve dolaysyla etkilemitir. deolojilerin yeniden üretildii medya unsurlar içerisinde televizyon dizileri en çarpc olandr. Çünkü televizyon dizileri seyirciye düüncesinin ve dünya görüünün tam tersini bile söylüyor olsa yine de kendi söylemini dinlettirmeyi salayabilmektedir. te böyle bir mecrada toplumsal temsiller önem kazanmakta ve bu sebeple “ben”, “sen”, “o” nasl temsil ediliyor sorusunu sormaya itmektedir. Biraz gündemin en çok tartlan konusu olmas biraz da Kürt dünyasna duyulan merak unsuru böyle bir çalmaya iten sebepler olmutur. Televizyon dizileri ulat seyirci kitlesinin büyüklüüyle ayn oranda etkileme gücüne sahipken Kürt sorunu da Cumhuriyet tarihi kadar eski ve son yllarda tansiyonu artarak devam eden bir mesele olmaya devam etmitir. Özellikle bu iki neden göz önünde bulundurularak televizyon dizilerinde Kürt kimliinin nasl yer ald aratrlmtr. Televizyon dizilerinde Kürt olduu bilinen karakterlerden Kürt diye bahsedilmez. Kürt kelimesinin yerine doulu kelimesi kullanlr. Doulularla birlikte kullanlan kavramlar ve kültürel özellikler u ekilde sralanabilir. Töreye körü körüne baldrlar, kan davalarn kuaktan kuaa sürdürürler, kz çocuklarn çocuk denecek yata evlendirirler, eitime hiç önem vermezler, hele kz çocuklarnn okuma yazma bilmesine gerek bile olmadn düünürler, kabadrlar, küfürlü konuurlar, kz ve erkek çocuklar arasnda belirgin bir ekilde cinsiyet ayrm yaparlar, kolayca adam öldürürler ve isimleri terörle anlr. Görüldüü gibi bütün zihinsel çarmlar negatif içeriklidir. Çünkü bu çarmlarn toplumsal karl da benzer yöndedir. Hangisi hangisini etkiledi sorusuna cevap bulmak için baka bir aratrma daha gerekli olabilir ama medya üzerine yaplan kuramsal çalmalarda da 1 görüldüü gibi medyann toplumun düünce yapsn etkiledii ve deitirdii eklindeki genel yarglar da dikkate almak gerekir. Bu aratrmaya balarken öne sürülen hipotezler üç maddede toparlanmtr. 1-Televizyon dizilerinde kurgulanan hikâyelerde “Kürt kimlii” doru temsil edilmemektedir. “Ulusal kimlik” ideolojisinin bir gerei olarak, kendini “Kürt” olarak tanmlayan vatandalarn ait olduklar kimlik “Kürt” kelimesinden arndrlarak sadece bölgesel aidiyete göre tanmlanmaktadr. 2-Dou Anadolu ve Güneydou Anadolu bölgelerinin belli bal illerinde yaayanlarn hikâyelerinin anlatld televizyon dizilerinde belirtilen illerin vatandalar, olmas gereken “ulusal kimlik” tanmndan kaln çizgilerle ayrt edilmi farkllkta temsil edilmektedir. 3-“Kürt” demeden “doulu” olarak tabir edilen bölge insan genellikle negatif kavramlarla birlikte anlmakta, kan davas güden, namus cinayetleri ileyen, iddet uygulayan, uyuturucu ticareti yapan, törelere körü körüne bal, kz ve erkek çocuklar arasnda cinsiyet ayrm yapan, kz çocuklarn okutmayan, kaba, cahil ve medeni yaamdan uzak insanlar olarak gösterilmektedir. Kürt kimlii ile balantlandrlmaya çalld varsaymndan hareketle sralanan negatif kalplar devletin ulus-devlet, ulus-kimlik ideolojisini oluturma çabasnn ürünüdür. Bu ideolojiyi gerçekletirmek için devlet etkin bir ekilde (devletin ideolojik aygtlarndan biri olarak) medyay kullanmtr. Özellikle televizyon dizilerinde dou ve doulu ile ilgili negatif yarglarn, bunun karsnda ulus kimlii temsil eden batllar ile ilgili pozitif yarglar olumasn salam ve doulularn (Kürtlerin), batllar ( devletin ulus kimlik anlayna uygun Türkler) gibi olmas sonucuna varlmasn istemitir. Askeri güçleri ve eitim sistemi ile yok saymaya çalt Kürt kimliini dizilerde de görmezden gelmi ve dilini konuup, kültürel kimliini yaamasn engellemitir. 2 Televizyon dizilerinde Kürt kimlii temsillerinin incelendii bu çalmada konunun kapsaml bir ekilde anlalmasn salamak için temsil, kimlik, bunlar içerisinde ötekilik ve Kürt kimlii kavramlar detayl bir ekilde incelenmitir. Son bölümde ise örnek bir dizi olarak ele alnan Hayat Türküsü dizisi aratrlan konunun içeriini en iyi ekilde yanstabilecek yöntem olarak düünüldüünden Van Dijk’n söylem analizi yöntemi kullanlarak bu kimlik temsilleri incelenmitir. Anlamlar söylemler üzerine ina edildii için aratrma yöntemi olarak söylem analizi seçilmitir. Çalmann birinci bölümünde temsil kavram ele alnmtr. Önce temsilin ne olduu anlalmaya çallm sonrasnda medyada temsil kavram üzerinde durulmutur. Televizyon, yazl basn ve dizi ve filmlerdeki ayrmlar vurgulanarak dizi ve filmlerdeki temsil gücünün önemine vurgu yaplmtr. Temsil bal altnda ideolojinin temsile etkileri, öteki temsilleri, medya temsillerinin seyirci üzerindeki etkileri anlatlm ve baz temsil örnekleri verilerek bu bölüm noktalanmtr. kinci bölümde ele alnan konu kimlik kavram olmutur. Kimlik nedir? Nasl ortaya çkmtr? Niçin bu kadar çok tartlmaktadr ve neden savalara götürecek kadar büyük bir çatma konusu olabilmektedir? Kimlik balnda bu sorularn cevaplar yer almaktadr. Türkiye’de kimliklerin tarihsel oluumuna ksaca deinildikten sonra kimlik çeitlerinden kültürel, yerel, dinsel ve milli kimliklerden ksaca bahsedilmi, ulus kimlik, etnik kimlik ve öteki kimlik çeitleri çalmann özüne daha yakn olmalar nedeniyle geni bir ekilde tartlmtr. Kuramsal ksmn üçüncü ve son bölümünde Kürt kimlii kavram incelenmitir. Bu balkta Ortadou corafyasnda yaayan Kürt milletlerinin tarihi ve kökleri hakknda bilgiler verilmi, geçmiten bugüne Kürt kimliinin nasl bir geliim ve deiim gösterdii ve hangi aamalardan geçtii anlatlmtr. Kürtlerin yaad kimlik problemleri üzerinde durulmu ve bugün bile içeriinin ne olduu hala tartlmaya devam edilen “Kürt sorunu” olgusunun nedenleri aratrlmaya çallmtr. Kürt sorununu etkiledii düünülen eitim, din ve ekonomik faktörler incelenmi devletin bu faktörler üzerindeki etkileri üzerine görüler aktarlmtr. 3 Dördüncü ve son bölümde ise bulgular ksm yer almtr. Bu bölümde hem mekânsal hem içerik olarak bir dou hikâyesinin anlatld Hayat Türküsü dizisinin muhtelif bölümleri Van Dijk’n söylem analizi yöntemi kullanlarak incelenmitir. Dizide Kürt kimliine ilikin temsiller karakterler, kültürel ve sosyal yaam biçimleri üzerinden çeitli yönleriyle incelenmi ve nasl temsil edildiklerine dair sonuçlara varlmaya çallmtr. 4 1.BÖLÜM TEMSL KAVRAMI 1.1. Temsil Tanmlar ve Medya Temsil likisi 1.1.1. Temsil Nedir? Temsil kavram en genel kapsamyla bir anlatm biçimi olarak kabul edilirse kiilerin, mekânlarn, eyalarn ve akla gelebilecek her eyin çeitli yöntemlerle sunu biçimi birer temsildir. Medyada Her temsil biçimi ve bu temsillerin nasl yapld kendi içinde ayr ayr sebepler tamakta ve sorunlar da kendine göre çeitlilikler göstermektedir. Buna bal olarak temsil kavram ile ilgili tanmlar ve sorunlar da farkllklar arz etmektedir. Medyada kullanlan temsil için en temel sorun ise temsil edilen her ne ise onunla ilgili olanlar tatmin etmemesi veya rahatsz etmesidir. Çounlukla da gerçei yanstmadnn iddia edilmesidir. Ksaltlm Oxford ngilizce Sözlüü’nde sözcüün temsille ilikili iki tanm yer alr. Bunlardan birincisi bir eyi temsil etmek onu betimlemek ya da tasvir etmek, tanmlamayarak ya da tarif ya da hayal ederek aklda canlandrmaktr; bir eye ilikin aklda ya da duyularda benzerlik kurulmas; ‘Bu resim Habil ile Kabil’in öldürülüünü temsil ediyor’ örneinde verildii gibi tarif edilir. kinci anlamyla Temsil etmek ayn zamanda simgeletirme, yerine geçme, örnei olma, ya da ikame etme anlamna gelir; bununla ilgili u örnek verilir; ‘Hristiyanlkta haç sa’nn çektii aclar ve çarmha geriliini temsil eder’ gibi. (Hall, 1997:16). Bu iki tanm öz olarak temsili anlatmaktadr. Birincisi bir çeit canlandrma, ikincisi temsil edileni sembollerle ifade etme olarak ksaca tarif edilmitir. rfan Erdoan bir konunun, olayn, durumun, insan yaamnn, bir ilikinin veya bir düüncenin medyada sunulmas olduunu söyledii temsil kavram için gerçein yeniden inas tanmn yapar: “Medyada temsil, gerçein haberlerden paparazzilere kadar her tür programlar yoluyla yenideninasdr.” (Erdoan, 2010:309). 5 1.1.2. Televizyon’da Temsil Sevilay Çelenk temsilde televizyonun dier medya araçlarndan hem temsil ekli hem temsil gücü ile ayrldn ve öne çktn söyler. Televizyon temsil biçimi, Tartma programlar, yarma programlar, müzik elence programlar, ov programlar, hatta haber bültenlerinde de sradan vatandalarn kültürel-entelektüel referans çevrelerine, yaam deneyim ve öykülerine yaslanr. Televizyonun formüle dayal yaps vardr ve bu formüllere göre snrlar çizilmi çeitli programlarn içi doldurularak birbirinden farkllatrmak için bu farkl öyküler, yaam biçimleri deneyimleri kullanlr. Böylece televizyon temsilleri dier bütün kültürel temsil alanlarndan ve dier iletiim araçlarnn temsil sistemlerinden önemli ölçüde farkllklar gösterir. Tüketici kendi yaam deneyimini televizyonda bizzat temsil ettirme olanan elde eder. Mesela yazl basnda da kendi öyküsünün sra d krlma anlarn geni biçimde bulabilir ama orada deneyimleyen bizzat kendisi olmamaktadr. Gazete muhabirleri, editörler, sayfa sorumlular ve farkl düzeylerdeki müdahalelerle dolaymlanm bir temsil süreci içerisinde olur. Televizyon programlarnda da kameraman, yönetmen, program sunucusu ve daha baka müdahalelerin olduu bir dolaymlama süreci vardr ama burada nihayetinde hikâyeyi anlatan bizzat ekrana çkandr. Burada öyküsü anlatlan kiinin fizik varl, dili ve düüncesiyle kendisini temsil ettii bir süreç söz konusudur.(Çelenk, 2005:85-86). James Monaco, bir kiinin ya da olayn sözcüklerle (ve hatta fotoraflarla) tanmlanmas ile ayn kii ya da olayn sinemasal kayd arasnda önemli bir fark olduunu söyler. Çünkü sinema gerçekliin olabildiince benzerini verebilmesi nedeniyle yazl ve sözlü dillerin nadiren yapabildii, kesin bilgi iletebilme özelliine sahiptir.(Monaco, 2011:157). Hem televizyon programlarnda hem de dizi ve filmlerde aktörün fiziki varlyla seyirciye ulamas tüm temsil donanmlarna ramen içselletirmeyi salar ve etki gücünü çok yukarlara çkarr. Televizyon programlarnda öyküsü seyredilen gerçek kiiler gerçeklikleri ile rabet görürken dizi ve filmlerde karakterler oluturduklar hayranlk algs ile temsilin gücüne güç katarlar. Kuzey Güney dizisinde Kuzey karakteri yakkll yannda hal ve tavrlar ile temsil ettii kültürün içinden biri olarak daha fazla kabul görmü ve içselletirilmesini kolaylatrmtr. Hayat Türküsü 6 dizisinde ise Hayat örenmen bunu yapar. Batl gibidir filan ama köylülerle ilikileri o kadar scak ve samimidir ki bazen onu kendilerinden biri gibi görürler. Seyirci onlarn duygularn gözlerinin içine bakarak yaar. 1.1.3. Temsil’de Dil, Anlam ve Yeniden na Stuart Hall, temsil kavramn dil araclyla anlam üretimi olarak ifade eder ve kurulan anlam yaklamn savunanlara göre, temsilde, bakalaryla anlaml bir biçimde iletiim kurmak için, farkl diller içerisinde düzenlenmi göstergeler kullanldn söyler. Diller, gerçeklii tecrübe edilebilen dünyada nesneler, insanlar ya da olaylar simgelemek, yerine geçmek ya da göndermede bulunmak amacyla gösterge kullanabilirler. Fakat göstergeler maddi dünyamzn hiçbir anlamda parças olmayan düsel eylere, fantezi dünyalarna ya da soyut düüncelere göndermede bulunabilirler. Dil ve gerçek dünya tam anlamyla örtümez ve birbirinin tam karl olamazlar yani dil bir ayna görevi göremez. ‘Dil’ diye adlandrdmz çeitli temsil dizgeleri içerisinde oluturulan ey anlamdr. Anlam uygulamayla, ‘temsil’ sayesinde üretilir. Anlam, baka bir deyile ‘anlam üretimi’ anlamlama uygulamalar sonucu kurulur. (Hall, 1997: 25). Stuart Hall ‘durum tanmlar’ teriminin medyann yanstc rolünü kukuya düürdüüne de dikkat çeker ve medyann varsaylan doalcln destekleyen effaf dil anlayn sorunlatrdn söyler. Ona göre gerçeklik basitçe verilen bir olgu olarak görülemez, gerçek gerçekliin belirli bir tarzda kurulmasdr der. Medya ‘gerçeklii’ yalnzca yeniden üretmez ayn zamanda tanmlar da. Gerçeklik tanmlar, tüm bir dilsel pratikler yoluyla desteklenip üretilir ve bu dilsel pratikler araclyla ‘gerçek’in seçilmi tanmlar temsil edilir. Yazar temsil etmenin yanstmadan çok farkl bir nosyon olduunu söyleyerek temsil etme, aktif bir seçme ve sunma, yaplandrma ve biçimlendirme iini ima eder der. Temsil sadece zaten var olan anlam aktarmaz daha aktif bir eylere anlam verme iini de ima eder. Burada söz konusu olan bir anlam pratii ve anlam üretimidir. Bu daha sonralar ‘anlamlandrma pratii’ olarak tanmlanmtr.(Hall, 1994: 67-68). Dizilerin kurgusal dünyas tam da “temsil”in bu anlamna karlk gelir. Bir ressam bir resmi çizerken tercihini kulland renklerle ifade ederken senarist de 7 kurgulad hikâyede kulland dil ve baka enstrümanlarla tercihini ortaya koyar ve bu onu temsil etme eylemine götürür. Medya, dramda senarist, gerçei sadece yeniden üretmekle kalmaz ayn zamanda ona istedii gibi ekil verir. “Temsil ile temsil edilen arasnda tümüyle örtümeden, tümüyle örtümemeye kadar deien benzeme olabilir.”(Erdoan, 2010: 309). rfan Erdoan bu temsil anlayn, dardaki gerçein doru veya yanl olmak üzere iki ekilde temsil edilebildii görüüne dayandrr ve buradan hareketle Hall’un yeniden ina etme görüüne vurgu yapar. Ona göre Hall bu tür bir temsil anlaynn eski olduunu belirtir. Eski anlaya göre temsil gerçei yanstr veya gerçei saptrr. Yeni anlaya göre ise temsil gerçei yeniden oluturur. Bu ksmen dorudur da. Çünkü medya temsili ile temsil edilenler kurulur, oluturulur ve belirlenir. Belirlemenin karakteri nedeniyle temsil inasn yapanlar amaçlarna uygun bir ekilde temsili kurarak, oluturarak gerçekler hakknda imajlar yaratrlar. (Erdoan, 2010: 309). rfan Erdoan temsille ilgili yanllar üç madde de ifade eder. “Temsilin gerçein yerini almas yanl: Temsil gerçeklik imaj yaratarak gerçein yerine geçebilir; fakat asl gerçek hala vardr. ‘Temsilin karlatrlaca bir gerçek olmad; dolaysyla, her temsilin/açklamann gerçein olas anlatlarndan biri olduu’ yanl. Örnein ‘ücret politikalarnn yoksulluu sürdürmenin parças olduu’ gibi bir insan gerçei üzerinde durmak, sknt verici, rahatsz edici ve risklidir. Onun yerine, ‘yoksulluk ve sömürü’ anlatsnn olas açklamalardan biri olduu, bazlarnn ayn eyi ‘insanlara i saland ve babalk yapld’ olarak niteledii gibi anlatya gelmek, anlatan için rahatlatcdr, faydaldr, verimlidir ve emin bir zeminde risksiz ve ödüllendirilmi bir ekilde yürümektedir. Bir olay temsil edilinceye kadar yoktur. Yani, eski anlatda temsil olaydan sonradr, olayn temsilidir; yeni anlatda temsil olaydan sonra olmaz; olayn oluturucusudur; olayn var oluunun bir kouludur. Dolaysyla, temsil olayn dnda deildir, olaydan sonra da deildir, olayn kendi içindedir. Bu oldukça ho edebiyatn geçerli olmas için bize somut örnekler verilmesi gerekir: Ormanda bir aacn devrildiini görmediysek veya duymadysak, “ormanda aaç devrildi” diye olay düünmez veya anlatmazsak, olay gerçek deil mi, olay olmad m, ses çkmad m? Darda var olan isimlendirmezsem ve açklamazsam, o olay yok mu? Temsili gerçein üzerine çökerterek gerçei örtme ve yok sayma oldukça faydaldr: Gerçein yerini sahtenin, yanln ve hakszn almasn merulatrma iinde, bu tür edebiyat çok faydaldr.(Erdoan, 2010: 309-310)” 8 Televizyon dizilerinde anlatlan bir doulu imaj vardr. Sadece kiiler baznda deil kapsaml olarak bir kültür temsili vardr. Bu temsil ne kadar gerçektir. Batl televizyon seyircisi için baka birçok program dnda (haberler, televizyon programlar vs.) televizyon dizilerinde anlatlan hikâyeler hikâyelerin anlattklar ile snrl kalabilmektedir. Her ne kadar diziler Kürtlere Kürt demese de onlar Kürt olarak yaamlarn devam ettirmektedirler. Televizyon, temsili bu nedenle her zaman, bir yandan toplum ve kültürü yerellikleri içinde yanstmad temelinde bir eletirinin konusu olurken bir yandan da kaçnlmaz bir biçimde anlam üretimini kültürün snrlarna balayan yerel bir vurguya sahiptir. Sevilay Çelenk bu vurgudan hareketle temsil ve kültür ilikisindeki gerilimden bahsederek ikisi arasndaki snrlar çizmeye çalr. Televizyon temsilinin kültürle ilikisi ya da kültür olarak ileyiinin gerilimli bir ileyi olduunu söyler. Televizyon temsilinin ikonlatrma, gündelik olan resmetme, toplum ve bireylerin düünce ve deer sistemlerini yanstmak gibi alglanan kültürel ilevinin içerdii zorunlu bir gerilimdir bu. “Çünkü televizyon, kurmaca ya da olgusal türlerinde, hem her zaman ortak anlamlandrma sisteminin dili olarak ‘kültür’dür hem de kültür ve toplum yaantsn, ideal bir örneklendirme araclyla temsil edemeyecei için hiçbir zaman gereince ‘kültür’ deil(mi) gibidir.” (Çelenk, 2005:88) Ryan ve Kellner, Temsillerin içinde yer alnan kültürden de devralndn ve içselletirilerek benliin bir parças haline getirildiini ifade ederler. Özellikle kültürel temsillerin içselletirme yoluyla benlikleri ele geçirdiini ve istedii gibi ekil verdiini söyler. Bu nedenle de bir kültüre egemen olan temsiller aslnda can alc politik öneme sahiptirler. Bu kültürel temsiller yalnzca psikolojik durular ekillendirmekle kalmaz, toplumsal gerçekliin nasl ina edileceine ilikin önemli bir rol oynarlar. Yani, toplumsal yaamn ve toplumsal kurumlarn ekillendirilmesinde hangi figür ve snrlarn baskn çkaca konusunda model olurlar. Bu yüzden, kültürel temsillerin üretimi üzerinde söz sahibi olmak hem toplumsal iktidarn muhafazas açsndan kritik önem tar hem de toplumsal dönüümleri amaçlayan ilerici hareketler için vazgeçilmez bir kaynak oluturur. (Ryan, Kellner, 1997: 37) 9 1.2. deoloji ve Temsil Temsil kavramn ekillendiren en önemli unsurlardan biri ideolojidir. Ryan ve Kellner temsilde ideolojinin gücüne dikkat çeker ve sinemann günümüzde politik mücadelelerin yürütülmesi açsndan özel önem tayan bir kültürel temsil arenasn oluturduunu söyler. Filmler, muhtelif temsil biçimleriyle, toplumsal gerçekliin nasl kavranacan, daha da fazlas, ne olacan belirlemek adna bir kapma halindedirler. Bunun dnda yaygn kapitalist söylemin ve kapitalist hükümetin sorgulanmasn da salamlardr. Amerikan toplumunda hükümet ve aile benzeri kurumlara yaklamlarda meydana gelen önemli deiikliklerde sinema gibi kültürel temsillerin önemli bir pay vardr.(Ryan, Kellner, 1997: 37-38) “Temsil ile realite iç içedir. Her temsil realiteyi sembolletirme, yeniden üretme çabasdr. Bu yeniden üretimde yaplan her türlü seçmece, gerçekte, gerçeklii kendi ideolojin dorultusunda biçimlendirmedir. Medyadaki temsili anlamak, iktidar ve ideolojik güç ilikilerini anlamak demektir.” (Casey-Calvert-French-Lewis, akt. Ark, 2003:605). Buradan hareketle televizyonda gösterilen her ey televizyon için kurgulanm bir üründür ve ideolojik anlaylara göre seçilir. Temsil “gerçein ta kendisi” olarak sunulan haber bültenleri, hatta canl yaynlarda da vardr. Çünkü televizyonda yer alan her görüntü medya üreticilerinin elinden geçer ve televizyona uyumlu hale getirilir. Bu yönüyle televizyon için hazrlanm prodüksiyon ürünleridir.(Ark, 2003:606). Temsil söz konusu olduunda ekranda görünenin arkasnda farkl ilikiler ilemektedir ve bu ilikiler seyirciye kurgulanm yeni ürünlerin sunulmasn salamaktadr. Sinemann ekonomik yönüne vurgu yapan James Monaco hem sermaye-youn hem de emek-youn bir sanat olduunu ve teknolojik ve ekonomik belirleyenlerin her sanatn temelini oluturduunu söyler. “Her bir sanat belirli ekonomik gerçekliklerle snrlanr. Çok pahal bir sanat olmas nedeniyle sinema ekonomik spekülasyonlarn neden olduu tahrifatlara çok uygundur… Bu ekonomik faktörler de bir sanat yaptnda yer alabilecek belirli politik ve psikolojik kullanmlarla ilikilidir.”(Monaco, 2011:36-37). Sinemann televizyon uyarlamas olan TV filmleri ve diziler için de ayn eyi 10 söylemek mümkündür. Sinema ve diziler var olabilmek için ekonomik bir güce baml olmak zorundadrlar. Ekonomik gücün sahibi her kim ise anlatlan ey onun ideolojisini yanstacaktr. Bu devlet olabilir, büyük sermaye sahipleri olabilir vs. Burada sermaye sahibi üreticinin ve yayncnn kendisi de olabilir bu durumda dierlerine oranla daha özgür bir anlatmdan bahsedilebilir. Bu sefer kiinin ideolojisi devreye girer. Ama her ne olursa olsun yönetimin gücünün bütün güçlerin üzerinde olduu kabul edilirse devlet ideolojisinin olmazsa olmaz snrlar kendini gösterecektir. Ryan ve kellner’da sinemann politik gücünün altn çizerler. Sosyal gerçekliin yeniden inasna çalan kültürel temsillerin bir parças olduunu ve bunun Marksist teoriye ait ideoloji kavramnn geniletilmesini gerektirdiinden bahsederek temsil kavramnn, ezilenlerin kendilerini ezen sürece gönüllü katlmn salamaya, yani zor kullanmaya gerek brakmayan tahakküme yönelik bir fikir ve imgeler sistemi olarak tanmlandn söyler. Yazara göre ideoloji, toplumsal gerilimleri yattrmaya ve toplumsal güçlere, eitsizlie dayal toplumsal düzene tehdit oluturmalarna meydan vermeyecek ekilde karlk vermeye yönelik bir çabadr. deoloji kültürel temsiller araclyla düünce ve davranlar, düzeni koruyacak ekilde yönlendirir ve uygun hareket ekillerinin oluturulmasn salar.(Ryan ve Kellner, 1997:38). Yeniden ina, ideoloji temsil ilikisinde de farkl deil. deoloji kültürel temsiller aracl ile sistemi korumaya ve zihinleri istedii gibi yönlendirmeye devam eder. Stuart Hall kültürel temsillerin ideolojik boyutuna dikkat çekerek artk medyaya bak açsnn deitiini ve iletiimin sadece A’dan B’ye mesaj iletmek kadar basit bir ilem olmadn ve medyann asl ilevinin bütün ideolojik çevreyi biçimlendirmek olduunu söyler. “eylerin düzenini, bu düzenin snrlandrc perspektifini, eyleri evrensel, doal ya da ‘gerçeklik’in kendisiyle bitiikmi gibi göstererek kutsal kaçnlmazlkla donatan bir temsil etme tarzyd. Dünyaya ilikin ksmi ve yanl açklamalara evrensel bir geçerlilik ve meruluk kazandrmaya ve bu ksmi kurmacalar ‘gerçek’in sorgulanmakszn kabul edilmesini oturtmaya yönelik bu hamle aslnda ‘ideolojik’ olann karakteristii ve tanmlayc mekanizmasdr.” (Hall, 1994: 69). 11 Burada Hall’un görüünde dikkat çeken husus kurmacalarn asl sorgulanmakszn kabul edilmesidir. Bir bakma kurmaca olan gerçekmi gibi kabul etmek. Temsil ve ideoloji ilikisindeki bir baka boyutta toplum içerisinde tehdit oluturan eyleri, etkisiz hale getirecek ekilde temsil etmektir. Eitsizlie dayal bir toplumsal düzen vardr ve babo braklrlarsa bu düzeni tersyüz edebilecek güçler ortaya çkabilir bunlar kontrol etmek için ideoloji kullanlr. deoloji bu güçleri yönlendirmeye ve yanszlatrmaya çalarak, onlarn kudretine, yani yadsmak istedii eyin kendisine kant oluturur. Film ideolojisi, hem bir yandan düzeni tehdit eden unsurlar görünmez klmaya çalr bir yandan da onlar sergileme zorunluluu tar.(Ryan, Kellner, 1994: 39). Buna, yok sayarken ayn zamanda oluturabilecei tehdit durumunu düünerek bir anlamda sus pay olarak temsil etmek denilebilir. Bir açdan vicdan rahatlatma çabas olarak da düünülebilir 1.2.1. Öteki’nin Medyada Temsili Kimlik temsilinin ana eksen de olduu bir çalmada kaçnlmaz bir ekilde “öteki” de vardr. “Öteki” kavram, belli bir kii ya da belli bir grup kimlii karsnda farkllk gösteren/alt-insan olarak tanmlanr. Bu anlamda kadnn ötekisi erkek, Dou’nun ötekisi Bat türünden örneklerde de görülecei üzere, “öteki” nitelemesi/terimi belli bir durumun, konumun, varln tam karsnda yer alan kart ikilii(Güçlü, Uzun ve dierleri, akt. Namaz, 2011) anlatmaktadr. Sunum, ‘öteki’ni belgeleyerek, onu sureti araclyla ortaya çkarrken, temsil ‘öteki’nin suretini yeniden üretir. Her iki durumda da ‘öteki’, sanatçnn müdahalesiyle yeniden üretilmekte ve izlenilebilir bir durum kazandktan sonra seyirciyle buluturulmaktadr. ki durum arasndaki fark daha çok sanatçnn müdahalesiyle ilikilidir. Sanatçnn müdahalesi ‘öteki’nin yeniden üretim biçiminde belirgin bir fark yaratrken, ‘öteki’ temsil edildii biçimiyle baka bir boyuta tanmaktadr. Temsilde, ‘öteki’ne yüklenen anlamlar sanatçnn bak açsndan geçer. Seyirci bu ‘öteki’ temsilinde sanatç ve ‘öteki’ 12 arasndaki ilikiyle baka bir eye dönümü bir eser izler.(Laykel, 2006). Yazar burada birbirine benzer iki kavram gibi duran sunum ve temsil arasndaki farka deinirken temsilin yine bildik özelliini bu sefer “öteki” kavram ile balantl olarak ortaya çkarr. Burada “temsil”, “öteki”ni yeniden ina etmekte ve biçimlendirmektedir. ‘Öteki’ temsili, sanatç müdahalesi ile çok farkl biçimler alabilir. Burada sanatç, öteki temsili ve izleyici tepkisi birbiriyle balantldr. Sanatçnn ötekine bak onun temsil davrann etkiler. Ortaya çkan temsil biçimi ise seyircinin düüncesini “sanatçnn ötekine bak açsna yakn bir ekilde” ekillendirir. “Sanatçnn müdahalesi ve temsil biçimine dair tercihleri, izleyicinin bakn büyük ölçüde ekillendirir, dolaysyla bu anlamda antropoloji balamndaki aratrmacya benzer bir biçimde sanatçya, bir sorumluluk yüklemektedir.” (Laykel, 2006). “Öteki temsil”in nasl olutuuna yönelik çarpc bir baka görüe göre kii kendi içinde istemedii ve bastrd negatif eyleri bakasnn üzerine atar. Bu öteki olur. Yazara göre “öteki” özbask ile skca balantl olan bir kavramdr. Egemen kültürün kabul edemedii güdüler ve dürtüler ya yadsnr, bastrlr, yok edilir veya baskn deerler için tehlike olan taraflarndan arndrlp özümsenir. Yazar ötekilik kavramnn psikoanalitik yönden önemini u ekilde ifade eder: “Öteki’nin yalnzca kültürün ve kiinin tümüyle dnda kalan eyleri deil, kiinin içinde bastrlan ve yadsnp dlanarak kiinin dnda bir eymi gibi nefret edilen eyleri temsil etmesidir. Kii kendi içinde bastrd eyi, dlamak, aalamak ve elden gelirse yok etmek için ötekine yaktrr, ‘öteki’nin üstüne atar.”(Demir, 2008). Film ve televizyon medyas, kolektif anlarn ve kimliklerin olumasnda güçlü bir rol oynar.(Morley, Robins, 1997: 131). Amerikallarn Holocaust isimli Alman tarihini anlatan dizisine karlk Almanlar buna bir cevap olarak Heimat(ana vatan) isimli diziyi yaparlar. Bu dizi Amerika’da da gösterilir ve birçok eletirmenden olumsuz tepki alr. Almanlar’n Alman tarihindeki baz eyleri örtbas etmeye çaltn söylerler. Morley ve Robins bu iki dizi üzerinden “bir millet baka bir milletin özelini anlatma hakkna sahip midir?” sorusundan hareketle öteki’nin temsilini tartrlar. Burada 13 uluslararas bir temsil ve ötekiletirme vardr. Amerikallar baka bir milleti ötekiletirirken Almanlar kendi ötekilerini anlatrlar. Bu bir baka okumayla batnn küresel düzeni korumak adna kulland medya gücünü nasl kullandn da göstermektedir. Postmodern dünya ekran aracl ile “öteki” ile ilgili düüncelerini bütün dünya ile beraber bizzat “öteki”nin de zihninde iyice oturtmaya çalr. Edward Said teknik olarak ileri teknolojiye dayal iletiimin kültürleraras ilikileri muhakkak daha iyi hale getirmeyeceini ileri sürer; çünkü medyada artan geriletici eilimler vardr. Gerçekten de der Said, elektronik postmodern dünyann bir özellii, dounun basmakalp görünümlerinin güçlendirilmesidir: “Dou açsndan bakldnda, standartlama ve basmakalp kültürel imajlar, on dokuzuncu yüzyln akademik ve yaratc ‘gizemli dou’ dümanln daha da younlatrm bulunuyor”(Said, Akt. Morley, Robins, 1997:182). Burada da belirtildii gibi ‘gizemli dou’ bizzat dou corafyasnda yaayan kiiler için bile bir dou varldr. Dounun batsnda yaayanlar için dou gizemlidir ve kültürel temsiller aracl bu gizem aralanmaya çallr ama ne, nasl gösterilirse dou ‘o’ olur. O da ötekidir. Öteki temsil edilirken görülen en çarpc durumun bilmediinin ve tanmadnn temsilini yapmaya çalmak olduunu kabul etmek gerekir. “Kii bilmediinin dümandr” özlü sözünden hareketle kii bilmediini ve tanmadn ötekiletirir. Burada yazar bir tehlikeye dikkat çeker: “Medya vastasyla görmek, dünyann kavranmas açsndan bir engel dahi olabilir” der ve Paul Hartmann ile Charles Husband’n yaptklar bir aratrmann sonuçlarndan bahseder. Bu sonuçlara göre ngiltere’de rkçln en güçlü olduu yerler beyazlarla zencilerin gündelik yaam içinde çok fazla ilikiye girme olana olmayan bölgeler olduudur ve burada yaayan beyazlarn zencilerle ilgili bilgi edinmek için medyaya baml olduklardr. (Gerçekten, rkçlk konusundaki tartmalarda medyann “saylara” olan saplants sonucu, ortalama beyaz insan, ülkedeki siyahlarn saysn olduundan on kat fazla olduunu düünmektedir). (Morley, Robins, 1997:182). Yazar herhangi bir ekilde iliki kurulmayan, tannmayan, görülmeyen ve oldukça uzakta olan yerler ve insanlar hakknda kiilerin bilgilerinin bütünlüü itibariyle medyaya o kadar baml olduunu söyler. Bütün bu uzaklklar gücü elinde bulunduran 14 bat ve medyas için dünyaya istedii ekli verme konusunda bulunmaz bir frsat olur ve bu ciddi bir medya temsilleri sorunudur. Yazar bu anlamda batnn medya aracl ile yaratt ötekilik kavramna ciddi eletiriler getirir. “Bat medyas, uluslar aras iletiimin tek yönlü ak içerisinde batl olmayan öbür bütün öteki’leri temsil etme hakkn kendinde görmekte ve bize, “bizi” “onlardan” ayrt etme olana veren tanmlar salamaktadr.” (Morley, Robins, 1997: 183-184). Yazar, öteki’nin bizim için temsil edildii televizyon ekrannn, farkl birkaç düzeyde çaltn söyler. Bunlar: “Ekrana getirmek eer ‘onlar’ ‘bize’ temsili olarak göstermek ise, ‘onlarn’ görüntüsü elenmektedir ve böylece sadece belirli görüntüler bize ulamaktadr.” Der ve kavramsal olarak, ekrann sadece bize görüntülerin yanstld bir ortam olmadn, kendi kimliklerimizi tanmladmz ve ina ettiimiz öteki ile ilgili korkularmz, dülerimizi ve isteklerimizi yansttmz bir alan olduunu söyler. (Morley, Robins, 1997: 183-184). Cooker seyircinin olaylar ilk elden deil de alglama ile yaantladn söyleyerek alglad eyin sahip olduu kimliin doasna kaçnlmaz olarak bireysel bir tepki douracaktr der. Yazara göre dünyann dayatt ile akln talep ettii, ald ve ekillendirdii arasnda hayati bir ba vardr. Ekranda görülen her ey, seyirciye kendisi hakknda bir eyler söyler. Seyirciye tepki göstermek, gördüünü, kendisiyle ilikilendirmek için bir frsat yaratr ve kendi kimlini geçerli klmaya zorlar. (Cooker, akt. Morley, Robins, 1997:184). Burada yazarn bahsettii temsil, ekrann sunduklar ile ekrann karsndaki kiilerin kurduu ba üzerinedir. Kiiler ötekiletirilen kimlikler üzerinden kendi kimliklerini dorulayarak bildiklerinin salamasn yapar. ‘Biz-iyi’ ‘onlar-kötü’ gibi temel çatmalarn yeniden üretiminde ve inasnda ekran önemli bir görev üstlenir. Kobena Mercer “farkllkla yaamann güçlüüne” deinmektedir ve Paul Hogget, temel kavramsal açmaz olarak “farkllk olmakszn birliin”, sorunlu kiiliklerin hogörü gösterebilecei tek birlik biçimi olduunu belirtir.”(Morley, Robins, 1997: 184). Ekran bir ekilde ötekiletirme çabalarna salad büyük katklarla daha hastalkl kiiliklerin olumasn ve yaygnlaarak kolektif bir düünce sistemi haline gelmesini mümkün klmtr. Farkllklar reddetmek, kendi gibi 15 olanlarla yaamak, ekranda ise kendi gibi olmayanlar negatif kodlarla temsil etmek ve kendi gibi olmaya doru ilerlediini görmek, farknda olarak veya farknda olmadan edinilmi hastalkl bir durumdur. Sinemann üstün yetenekleri ile temsil biçimlerinin ustaca ilendii ve seyirciye hiç hissettirmeden mesajn ilettii yönünde bir görü ortaya koyan Ryan ve Kellner, filmlerdeki ustaca kullanlan temsil metotlarna deinir. “Filmler herhangi bir durumu yanstmaktan çok, o durumun tasarlanan belli bir biçimini oluturmak üzere seçilmi ve birletirilmi temsili öeler yoluyla birtakm tezler ileri sürer, bunu yaparken, seyirciye belli bir konumu ya da bak açsn telkin ederler. Biçimsel görenekler de sinemasal yapayla ilikin iaretleri silip süpürerek bu konumlamann içselletirilmesine katkda bulunur. Tematik görenekler –eril kahramanlk serüvenleri, romantizm aray, kadn melodram, kurtarc iddet öyküleri, rkçla ve suça ilikin klieler vb.gerçeklii toplumsal deer ve kurumlarla balantlandrarak bunlarn deimez bir dünyann doal ve apaçk göstergeleri olarak alglanmasn salar. Bu görenekler seyirciyi belli bir toplumsal düzenin temel varsaymlarn benimsemeye ve bunlarn içerdii akldlk ve adaletsizlikleri göz ard etmeye altrr. Sava ya da suç gibi yapsal toplum sorunlarnn kiisel hayat hikâyeleri düzleminde ayrntlandrlmas, yürürlükteki düzenin iyi ve ahlakl görünmesini salar. Kamu düzeninin temsilleriyle kiisel özdeleme, sömürü ve tahakküme dayal bir sisteme gönüllü katlm hazrlayan psikolojik eilimi yaratr. (Ryan, Kellner, 1997:18) Buraya kadar bavurulan görülerin hemen hemen hepsi gösterir ki temsil yerine göre güçlü bir silahtr ve saylamayacak kadar çok ilevi vardr. En bata söylenebilecek özellii temsil edilen eyi yeniden ina eder. Düzeni korur, ayrlkç düünce, davran ve durumlar törpüler, eitsizlikleri ve daha birçok bozukluu normalmi gibi göstermeye çalr. Kimlikleri ina eder, kendi gibi olan seyirciye kendi kimliini dorulatrken ‘öteki’ seyirciye kimlik önerileri sunar. Bata devletler olmak üzere hâkim güçlerin ideolojilerini kabul ettirmede kültürel temsiller en önemli sacayan oluturur. Kimlik temsilleri ile ilgili sorunlar üç aa be yukar dünyann her yerinde birbirine benzerlikler gösterir ama en önemli ortak noktalar ‘öteki’letirmedir. Ayla Kanbur kimlik temsillerinde öteki sorununa Türkiye özelinde bir deerlendirme yapmaya çalr. Ona göre Türkiye’nin kendi 16 corafyasnda ortaya çkan yerel çok kültürlülük belli bir toplumsal ve kültürel kimlik tanmn zorlatrr. Hem Her türlü kimlik tanm sorunludur hem de Türkiye’nin kendi özel tarihi bir kimlik tanm çabasn karmaklatrmaktadr. Ayla Kanbur ulus kimlii ‘batl’ olma olarak tanmlar ve cumhuriyetin kabulüyle birlikte ideal bir resmi kimlik politikas olarak kabul edildiini söyler. Ama bu batl olma Türkiye’nin güncel gerçeklii ile yüzleince sorunlu hale gelir ve bu kültürel kimlii de sorunlu bir yere tar. ki kimlik arasnda kalan birey -soyut hedef ve somut gerçeklik-, toplum içindeki konumunu tanmlamada da zorlanacaktr. Temsil ayrcalna sahip bireyler, entelektüeller, temsil edecei nesnesiyle ilikisi açsndan iki zt yönün arasnda kalacaktr. “Birincisi, “Türkiye’nin bat deerlerine ulama” hedefinde, ikincisi, Türkiye’deki bu deerlerin uzanda durduu varsaylan ‘öteki’ Türkiye’yle ilikisinde… Batnn ileri, dounun geri, batnn hümanist, dounun barbar, rasyonel-mistik, açk-kapal gibi ikilikler üzerine oturan hâkim oryantalist söylem, dou kimliinden arnma çabas içindeki bir corafyada temsilcilerin, düünme biçimini, konumunu ekillendiren bir etmen olarak karmza çkar. Kendini ‘bat’l konuma yerletirdikçe gerçekte ‘dou’lu olarak konumlandrd corafyas ve kültürel özellikleriyle ilikisi bakalar, dönüür ve batnn karsndaki ‘öteki’lii gerçeini, kendi “öteki”sini yaratarak, kendi gerçekliini ‘öteki’letirerek amaya çalr.”(Kanbur, 2006:50). 1.5. Medya Temsillerinin Seyirci Üzerindeki Etkileri Film yapanlarla, filmsel temsil arasnda belli bir ilikinin var olduu (Kanbur, 2006: 51) gerçei bu konunun üzerinde dikkatle durulmasn gerekli klyor. Temsilin gücünü daha iyi ifade etme adna televizyon, ideoloji ve seyirci ilikisine dair önemli birkaç kuramdan burada bahsetmekte fayda olacaktr. Televizyon seyircilerine TV dizilerini neden seyrediyorsunuz sorusuna “düünceme besin oluyor” cevabn vermeleri “hemen her tür kurmaca programn, her türlü dizi, seriyal ve televizyon filminin düzenli izleyicilerinin o program kendi gerçek yaam sorunlaryla ilgili bir uyaran olarak 17 görebildiklerini ima etmektedir.” (Mutlu, 2005:98). Diziler ve filmler gerçek olmad bilincine ramen anlatt hikâyeleri gerçekmi gibi temsil etmeleri sayesinde bu algy oluturabilirler. Bunun yannda seyircilerin kendilerine inanlmaz güvenlerini gösteren bir kurama göre “Bireysel izleyiciler televizyonda maruz kaldklar mesajlarn kendi üzerlerinde olumsuz hiçbir etkide bulunmadn, buna karlk bu mesajlardan bakalarnn olumsuz olarak etkilenme olaslnn çok güçlü olduunu düünmektedirler.” (Mutlu, 2005:109). Televizyonun toplum düzeyindeki etkilerinin bir baka örneini ise, özellikle bat Avrupa’da yabanc dümanl ve rkçln giderek yaygnlamasnda bu aracn oynad rolü aratran Eser ve Brosius’un çalmas ortaya koymaktadr (1996). Eser ve Brosius’un aratrmasna temel tekil eden soru udur: Yabanclara ve snmaclara yönelik iddet edimlerini, televizyonda bunlarn reklamn yapmakszn nasl vermek gerekir? Televizyonlarn rkç saldrganlkla bu saldrganln içinde yer ald iddet balam ilikilendirilmeksizin, rkç gösterileri olduu gibi yaynlamalar pek çok eletiri ve yaknmaya konu olmaktadr. Televizyonlarn bu konudaki yaynlarnda, rkçlarn gösteri yaptklar yerlerde yaayanlar, gösteriye katlmasalar bile, gösteriyi kaldrmdan veya apartman pencerelerinden izlerken bunlar alklayarak ve sac, rkç sloganlar atarak açk açk desteklemektedir ve bu destek televizyonlarda olduu gibi gösterilmektedir. Kayglar ve eletiriler, televizyonun ve dier kitle iletiim araçlarnn bu olaylarla ilgili geni ve sansasyonel yaynlarnn daha sonraki çok sayda rkç saldry tetikledii gözleminden kaynaklanmaktadr. Gerçekten de, televizyonda bu tür temsil edilen rkç gösteriler ve saldr olaylarndan sonra bunlarn saysnda dramatik artlar olduu görülmektedir.(Mutlu, 2005:112). Prime-time kuanda yaynlanan dramatik dizilerin içerik çözümlemelerinin yapld Bir baka aratrma sonucuna göre; “dizilerde kurulan dünyann, karakterleri, ilikileri ve eylemleri bakmndan tutarl bir bütün oluturmakla birlikte, gerçek dünyadaki karlklarna oransal olarak denk dümedii görülmütür.” Örnek olarak da meslek sahibi olma ve iddet oranlar gösterilir. Televizyondaki dünyada beyazlar ve erkeklerin meslek sahibi olma konusundaki saysal hâkimiyetinin gerçek dünyadaki demografik 18 gerçeklerle uyumlu olmad tespit edilmitir. Bu iddet konusu içinde geçerlidir. Televizyon dünyasnn arlkl olarak iddet dolu olduunu göstermektedir ama gerçekte öyle deildir. Televizyondaki iddet olaylar gerçek dünyadaki iddet olaylarndan sayca çok daha fazladr.(Mutlu, 2005:125). Film yapanlarn gerçei veya gerçein ne olduuna ilikin verdikleri hükümler seyirciyi yanltr ama seyirci bunu hissetmez. Doru olan gerçein ne olduu deil ekrandan gördüüdür. Buna bal olarak bir baka alan aratrmasnda izleyicilerin gerçeklie ilikin inançlar ile gerçekliin kendisi arasnda bir karlatrma yapmak suretiyle televizyonun seyirciler üzerindeki ‘yetitirme’ etkisini ölçmeyi amaçlarlar. “Aratrmalarn sonucu, televizyonun uzun-dönemde ‘kültürlendirme’ etkisi olduunu ortaya koymutur. Bu etki, televizyona maruz kalma derecesine göre deimekle birlikte, toplumda genel bir ‘anayola sokma’ biçiminde görülmektedir.”(Mutlu, 2005:125). Bu televizyonun ideoloji-temsil ilikisindeki gerçekliini besleyen kaçnlmaz bir sonuçtur. Ien Ang Dallas dizisi üzerine yapt aratrmasnda izleyici ve dizi ilikisini ifade ederken Dallas’ izleyen kadnlarn bu diziyi duygusal bakmdan gerçekçi bulduklar sonucuna varmtr. Oysa Dallas’n gerçeklikten yoksun bir dizi olduu eklinde bilinen eletiriler vardr. Bir çeliki olarak görülen durumu Ang özellikle kültür emperyalizmi tezinin kültür ürünlerine kar izleyicilerin tepkilerinin karmakln kavrayamamas sonucuna balamaktadr.(Ang, akt. Mutlu, 2005:152). Ang’a göre, kurmaca bir eserin gerçekçi olmad iddias simgesel üretimin doasn yanl anlamaktr. Televizyon program dünyay yanstmaz, ama onu üretir.(Ang, akt. Mutlu, 2005:152) 1.5.1. Dramlarda Temsil ve Temsil Örnekleri Ayla Kanbur Türk sinemasnda üretici, temsil ve temsil edilen üçgeninde konuyu tartarak sinemada bu ilikinin vard sonucu ifade etmeye çalr. 1980’lerde Sinemasal temsilde, yönetmenlerin kendi inisiyatifleriyle bir ürün meydana getirdikleri ve sorunlarn ‘provokatif olmadan’ dile getirilmesi 19 gerektii düüncesinin öne çktn söyler. Halktan ‘özgürlemi’ film üreticileri konu seçiminde de “özgürdürler ve temsil ettiklerini düündükleri halk sorgulamaya balarlar. Bu dönemden sonra film üreticileri temsil edenin temsil sorunlarn görmeye balarken dier yandan günlük hayatta Türk sinemasnn halktan kopukluu tartmalar balar. Yazar bu kopu ve hesaplamay 1923 de balayan ulusal bir sürecin, küresel bir dönemde yaayaca kriz olarak görür. Bu kriz Sömürge olmam ama kültürel sömürgelemeye açk braklm, bu nedenle de kendi kimliini talep edecei bir merci ve zemin olarak tarihine yabanclam bir bireyin özne oluunun krizi olarak tanmlar. (Kanbur, 2006: 52) ranl kadn yönetmen Ziba Mir Huseyni ran kadnlarnn hukuk karsndaki durularn, olumlu ya da olumsuz karlatklar tüm durumlar anlatmaya çaltklar belgesel filmlerinin yapm aamasn anlatrken temsille ilgili önemli ipuçlar verir. Demokrasisi ve demokratik yaps sorunlu olan ran için bir temsil tartmas uç kabul edilebilir ancak demokrasisi gelimi ülkeler de kendi çkarlarn korumak adna medyann temsil yönüne etki etmekte ve yönlendirmektedirler. Burada karlarna çkan en temel sorun neyi nasl temsil edecekleri sorusu olmaktadr. “Her gün projemizi konumak üzere ran’da kadn haklar üzerine tartmalar yürüten hem dini hem de laik kesimden –akademisyenler, hukukçular, gazeteciler- kadnlardan, dinin egemenliine kar durua sahip gözüken film yapmclarna, TV ve Kültür ve slami rat Bakanl yetkililerine, kadn tekilatlarna varncaya dek bir yn insann kapsn çalyorduk. zini alabilmek için ranl bir film irketiyle veya kadn gurubuyla ibirliine girmeye hazrdk. Buna karlk çounluu temamz deitirmemizi, filmimizde ‘müspet bir ran imaj’ yanstacak düün töreni, kadn parlamento mensuplar ya da ehit anneleri gibi ‘siyaseten doru’ bir meseleyi ele almamz istiyorlard.” (Huseyni, akt. Tapper, 2007:216). Bu, ideoloji ve temsil ilikisine örnek olarak görülebilecek bir durumdur. Devlet, çekimlerine izin verecei belgesel filmin en bata konusunun doru olmasn istemektedir. Peki, bu kime ve neye göre dorudur? 20 Uzun tartmalarn ardndan alnan izinden sonra bu seferde ran imaj için ‘menfi’ saydklar eyden ayrtrma art önlerine getirilir. Bunun üzerine yönetmen u savunmay yapar; “Savunduumuz imgeler ve sözcükler farkl kültürlerle farkl hisler uyandrmaya namzettiler. Örnein savata kaybettikleri oullarn slam yolunda ehit sayan bir anne, batllarn gözünde, iilikteki adalet ve hürriyet uruna kendini feda etme mefhumundan ziyade, dinsel banazlk ve fanatiklik hakkndaki önyarglarn teyit eden bir mana ifade edecektir. Biz de, “müspet” saydklar eylerin batllara “menfi” gözükebilecei gibi, “menfi” saydklar eylerin de batllara “müspet” gözükebileceini; bu açmaza verilecek en isabetli yantn seyircilere toplumsal gerçeklii sunmak ve kendi balarna bir kanaat edinme olana salamak olduunu” (Huseyni, akt. Tapper, 2007:216217). Söyler. Burada yönetmen her durumda gerçei olduu gibi vermenin de bir bakma ‘müspet’ bir temsil olduunu ve ran imajn tamamen düzeltemese de bir ölçüde deitirebileceini savunur. Sadece rzas olanlarla çekimler yaplr. Belgeselde yer verecekleri kiileri seçerken dikkat ettikleri husus onlarn temsil kstaslarn da gösterir. Çekimlere baladklarnn birinci haftas Meryem’i ilk kez koridorda gördüklerinde her ikisi de onu filme almay kafalarna koyarlar; kendine has bir durua, güçlü bir karaktere sahip, lafn esirgemez birisi izlenimi vermesinin ötesinde, davas tam da filmlerinde ilemeyi çok istedikleri vesayet meselesiyle ilgilidir. Fakat kendisine yaklatklarnda filme alnmay srarla reddeder. Ardndan çekimlerin ikinci haftasnda bir gün, yargcn darda olduu bir srada, koridordaki banklardan birine oturmu, kadn davaclarla her zaman olduu gibi kadnlarn hukuki haklar üzerine tartrken laf laf açar, tartmalarn konusu yasalarda yer alan cinsel eitsizliklerin sürmesine bizzat kadnlarn rza göstermelerine gelir. Ziba Mir Huseyni kadnlar kendi balarna bir ey yapmadklar müddetçe hiçbir eyin deimeyeceini; kendi haklarn kadnlarn istemeleri gerektiini; haklarnn tepsi içinde önlerine konulmayacan; sadece mahrem olduunu düündükleri için skntlarn paylamaktan utandklarndan seslerini çkaramadklarn söyler. O srada orada olan Meryem ertesi gün koridorda yanlarna gelip “artk filminizde yer 21 almak istiyorum” der.(Huseyni, akt. Tapper, 2007:234-235). Doru bir temsil frsat yakaladklarnda srarla peinden gitmektedirler. Temsilin gücüne muhataplar veya birlikte i yaplacak kiileri inandrmak da çok önemlidir. Ziba Mir Huseyni, ideolojisine veya hayalindeki kurguya en uygun aktörü bulmaya çaltn söyleyerek temsil eden ve edilen arasndaki ilikiyi dorulamaktadr. Bir belgeselde kamera önündekine istedii temsil modelini yükleyemeyeceinden istedii temsil modelinin gerçek olann bulmaya çalmtr. Vefa, temsilde içerden ve dardan bak açlarn karlatrr. Dou özellikle Ortadou ülkelerinin batdaki önyarg kaynakl menfi temsillerinden ran da nasibini almtr. ABD’de, Kanada’da ve Avrupa’da menfi ran imajnn gölgesinde yaayan ranl sinema seyircileri -bilhassa ranl olmayan kimselerin eliindeyken- beyaz perdeden yansyan ran veya bakent Tahran görüntülerine utanç ve nefretle karlk vermektedirler. Filmlerin birer kurgu olduuna aldrmakszn, batl seyircilerin bunlar ran’daki hayat ve kültürü konu alan belgesellermiçesine seyrettiklerine inanmaktadrlar. ranl seyirciler ise bu filmlerin azgelimilik veya geri kalmlk emareleri tadn düünerek bu tarz filmlerin yaplmasna kar çakmaktadrlar.(Vefa, akt. Tapper, 2007:252-253). Filmlerin kurgu olduu herkesçe bilinen bir gerçektir. Ancak seyirciler bu kurgu dünyalar üzerinde ciddi tartmalar yapabilmektedirler. Kimileri temsillerin gerçei saptrdn söyleyerek öfke duymakta, kimileri bunlar gerçekmi gibi kabul ederek izlemekte ve bilgilerini filmsel referanslarla beslemektedirler. ranllar izledikleri film veya belgesellerde kendi sosyal snflarnn temsil edilmediini gördüklerinde o film yapmcsn dar görülülükle itham etmektedirler. ran Usulü Boanma (1998) filminde yalnzca dar gelirli kadnlarn davalarna yer verilmesini eletirerek eer istense kendisine avukat tutabilecek ve daha medeni bir boanma geçirebilecek kadnlarn da davalar verilebilirdir. Burada “yapmc ve yönetmen sadece onlar tercih ederek ran’la ilgili negatif bir imaj olumasna neden olmaktadr” görüüne sahiptirler. Mekân eer bir snf temsil ediyorsa daha farkl bir mahkeme salonu ve farkl bir snftan kiiler kamerann önüne konulmu olsa ran imaj bir anda 22 deiecektir. Kamera önündekilerin ne olduu, temsile farkl bir biçim kazandrmaktadr.(Vefa, akt. Tapper, 2007:253). Vefa dramlarda kullanlan her unsurun mekânn temsil gücünü etkileyecei yönündeki görüünden hareketle bir mekânn sinematik ilenii, film yapmcsnn mekâna kar tutumunu da vurmaktadr der. Kamerann hareketi, kadraj boyutu ve kompozisyonu, k, montaj ve ses, diyalog ve olay örgüsü gibi öykünün bilinçli yapsal unsurlarndan ziyade temann gizli mesajlarn desteklemektedirler.(Vefa, akt. Tapper, 2007:263-264). Yönetmen bütün bu sinematik unsurlarla neyi nasl anlatmak istiyorsa o atmosferi oluturabilir. ‘Nasl temsil’in de cevab budur bir bakma. Mekânn kentte veya krda olmasnn, açk veya kapal alan olmasnn tercihi, sklkla hikâye, tema veya karakterlerin psikolojileri üzerinden izah edilmektedir. Ancak hadiseyi daha yakndan inceleyecek olursak, film yapmcsnn belli mekânlarla ve bunlarn kültürel anlamlaryla olan yaknln gösteren ve bunlara dönük tutumuna açklk getiren hikâyenin ötesinde unsurlarn varln kefetmemiz mümkündür. Bahis konusu tutum, mekânn k, kompozisyon, kamera hareketi, kamera açs, çekim boyutu, renk, ses, müzik ve kurgu kullanmlar üzerinden gözlenebilir. Manzaralarn, sokaklarn, binalarn bir karakterin gözünden çekilmemi olmas, film yapmcsnn bu mekânlara dönük tutumunun bir göstergesidir (Vefa, akt. Tapper, 2007: 267). Vefa, kamera açs, k ve kompozisyon yardmyla da temsil’in kazanabilecei biçimlerden bahseder. Mekânlarn bu unsurlar yardmyla iyi ya da kötü gösterilebileceini söyler. Mekânlar kadraja hiç girmiyorsa bunun anlam film yapmclarnn bu mekânlardan yabanclatklarnn ya da temsil ettikleri kültürel deerlerle balarn koparma arzularnn bir göstergesidir. Rengârenk bir manzarann kasten donuk kuruni bir renkte gözükecei bir mevsimde filme alnmas örnek verilebilir. Kentlerdeki farkl farkl mahalleler ayn zamanda farkl snflarn, kültürel deerlerin ve geleneklerin temsilcileridirler. Film yapmcs ve yönetmeni ehrin varlkl semtlerine ve modern mimarisine yer vermeyerek kendilerinin snfsal konumlar veya snfsal yaknlklar hakknda toplumsal ve politik bir mesaja sahip olduklarn gösterirler. Burad’ “Kiraz Tad’n örnek verir yazar. Ana akm kültürün 23 merkezi, pikaresk bir kent olan Tahran, hiç de göze ho gelmeyecek varo mahalleleriyle öne çkartlmtr. Bir baka örnek olan ‘Kutsanmlarn Evlilii’nde ise, camide veya evlendirme dairelerinde -iki önemli kurum- yoz, tamahkâr kimseler var olduu gösterilmitir. Oysa bu temsiller çounlukla geneli yanstmamakla beraber genel kannn bu yönde oluturulmaya çalldnn bir göstergesidir denilebilir. (Vefa, akt. Tapper, 2007: 268). 24 2.BÖLÜM KMLK KAVRAMI 2.1. Kimlik tanmlar “Kimlik, yüzeysel olarak ksaca kiilerin ve çeitli büyüklükteki toplumsal gruplarn ‘kimsiniz, kimlerdensiniz?’ sorularna verdikleri cevaplardr.”(Güvenç, 1993:3). Çeitli aidiyet unsurlar (dil, din, kültür, mekân vb.) ile kiinin kendini toplumda tanmlad ve buna göre konumlandrd bir statüdür. Kemal Karpat kimlii tanmlarken onu insanln douuna kadar dayandrr. Kii, airet, kabile gibi temellere dayanan kimlikleri tayin eden terimlerin yan sra kolektif kimlikleri ifade eden bir fikir çabas neticesinde oluan çeitli kimliklerin varlndan söz eder ve bunlarn arasnda siyasi kimliklerin ön planda yer aldn ifade eder. Karpat’a göre siyasi kimlikleri geni çapta aydnlar yaratmaktadrlar.(Karpat, 2011:51). Karpat kimlik kavramnn, ‘milli devlet’in ortaya çkmas ile güncel bir önem kazanmaya baladn ve bu kimlik anlaynn yeni olduu kadar, en çok tartma yaratan konulardan biri haline geldiini ve hakknda bir fikir birliine henüz varlamadn söyler. Kimlik meselesi Her ülkenin kavim, millet, sosyal snf, tarihi-sosyal ve kültürel yapsna göre ekil ve yap özellikleri göstermekle beraber Türkiye için dier ülkelere kyasla çok farkl özellikler arz etmektedir. Türkiye’nin modernlemesi bir bakma bat’y model alarak yürütüldüünden kimlik meselelerinin de bat modelinin kavramsal ve metodolojik snrlar içinde ele alnmaktadr der.(Karpat, 2011:57). Kemal Karpat bu çeit bir kimlik yaklamn eletirerek Türkiye’de tarihi ve toplumsal bir çerçeve içinde incelenmesi gerektiini söyler. Aslnda bu çalmann konusu da bir ekilde bat modernlii ve geleneksellik çatmalarnn ürünüdür. Veya modernliin gelenei yok etme gayretinin. Baz kimlikler vardr ki bunlar sonradan yaratlm kimliklerdir. Mesela millet, sosyal snf, kral ve imparator tebaas, vatandalk gibi. Ancak ne olursa bütün kimlikler yani temel ve sonradan yaratlm kimlikler sürekli bir deiim 25 halindedirler. Temel kimlikler yüzyllara yaylan bir deiim yaadklar için onlarla ilgili hiç deimiyormu kans olumaktadr. Buna airet örnei verilebilir. Birbirleriyle kaynaarak veya biri dierinden koparak hzla yeni bir kimlik de kazanabilirler, tam tersi daha büyük birimlere katldklar halde yüzlerce yl kimliklerini koruyabilirlerde.(Karpat, 2011:57) Kemal Karpat birçok Afrika ve asya ülkesinde olduu gibi Türkiye’de tartlan kimlik sorununun ‘siyasi kimlik’ olduunu ve bunun milli devletlerin ortaya çkmasyla önem kazandn söyler. “Devlet bir kiinin sahip olabilecei ana kimlikleri yeni bir snflandrmaya ve canlandrmaya tabi tutarak, bu arada tarihi de kendi açsndan yeniden yorumlayarak, yeni tip bir siyasi insan ortaya çkarm ve bu insana, bilhassa geleneksel kimlikler içinde bunalm insanlara yeni kimlikler benimsetmek için çaba sarf etmitir.”(Karpat, 2011:61). 2.2. Türkiye’de Kimlilerin Oluumuna Tarihsel Bak Kemal Karpat günümüz Türkiye'sinde yaanan kimlik olgusu ve kimlik sorunlarnn dayanak noktasnn Osmanl Devleti’nde baladn vurgulayarak meseleyle ilgili önce Osmanl da kimlikler nasl yaanyordu sorusuna cevap olabilecek ekilde kabaca bir tasvir yapar. slami bir karaktere sahip olan Osmanl devletinde Müslümanlar için eriat kurallar uygulanyordu ve yöneticilerin slami ehliyetlerini salayan da buydu. eriatn Müslümanlar arasnda tek tip uygulanmas kültürel homojenlik salam ve böylece elitler arasndaki mühtedilerin slam kültürüne uyum salamalarn kolaylatrmtr. Mühtediler ana dillerinden vazgeçmeden evlerinde hatta darda hemerileriyle ana dillerini konumaya devam ettiler. Baz mahallelerde en az Türkçe kadar Srpça, Hrvatça, Arnavutça duymak mümkündü. Âlimler kitaplarn Arapça yazabiliyordu, airler farsça iirler yazabiliyorlard ama devletin ve kültürel, dini elitin dili bandan itibaren Türkçeydi. Bu durum herhangi bir sorun tekil etmemektedir çünkü Türkçe hâkim bir etnik grubun deil sadece devletin ve devleti yöneten bir grubun dili olarak görülmektedir. Eitim sistemi yereldir ve her cemaat veya etnik grubun kendi ana dilinde eitim veren okullar vardr ve bunlar o cemaatler finanse etmektedir. Zaten 26 19. Yüzyla kadar tek devlet okulu, yüksek devlet görevlilerinin yetitirildii Enderun’dur.(Karpat, 2011:21). Yazar Osmanl Devleti'nin son dönemlerinde ise kimliklerle ilgili alglarn ve davranlarn deitiine ve belki bugüne kadar gelen kimlik ayrmalarnn ve çatmalarnn da temellerinin o günlerde atldna ilikin bilgiler aktarr ve önce dini kimliin ön planda olduu bir kimlik politikasndan bahseder. 2. Abdülhamit (1876-1909) dünyadaki bütün Müslümanlarn halifesi olarak etnik kimlii (kavmiyet) ve vatan sevgisini slam’a ve Osmanl devletine yönelmi en büyük tehditler olarak görmü ve reddetmitir. Bütün bu kavramlarn Müslümanlarn inancn zayflatmak amacyla ngilizler tarafndan yayldn kabul etmitir. Bu yüzden Müslümanlarn bölünmesini hedef alan bu tehditleri yok etmek için halifelik unvann ön plana çkarmaya çalr ve özellikle gençleri “inanca ve halife sevgisine öncelik verip vatan sevgisini ikinci plana atmaya” tevik eder.(Karpat, 2011:27). Bir sonraki dönem ise vatansever Türk kimliinin oluturulmaya çalld bir dönemdir. Bunun için kullanlan temsil yöntemi ise kültürel temsil unsuru olarak oluum halindeki modern Türk edebiyatdr ve bunlar vatan, üzerinde yaayan milleti ve vatanseverlii temel alan konular seçmilerdir. Bu çeit bir kimlik modeli ulus kimlie en yakn özelliklere sahiptir. Bu dönemde Türk popülist gazeteciinin ve edebiyatnn babas kabul edilen Ahmet Mithat efendi ve Ahmet Rasim tarafndan kaleme alnan romanlar ve ksa hikâyelerde gitgide Türk olarak görülmeye balayan bir Osmanl devleti resmi çizerler. Osmanl topraklarnn Türklüü, kaybedilen topraklarla ilgili nostaljik duygular, Mehmet emin Yurdakul’un iirlerinde ve Ömer Seyfettin’in hikayelerinde ön plana çkartlr. Bunlar jön Türkler’in düünce yapsn göstermesi açsndan önemli kabul edilir. Sadece edebiyat eserlerinde deil corafya kitaplarnda da konu kendisini göstermektedir. “Standart tanma göre ‘Türk’ Turan’da (bu terim açkça tarif edilmemekteydi), Anadolu’da ve balkanlardaki dier yerlerde yaayan insanlar olarak corafi açdan tarif ediliyordu. Türklerin yan sra, Araplar, Kürtler, 27 Lazlar, Bonaklar, Pomaklar, Çerkezler, Rumlar, Ermeniler ve Yahudiler hep birlikte Osmanllar olarak bilinmekteydi. Bu ilk ders kitaplarna göre heyet-i müttehide-i Osmaniye, belli bal on iki Müslüman ve sekiz gayrimüslim gruptan olumaktayd. Konstantiniye, Osmanl ülkesinin temeli Türklerden meydana gelen bakentiydi. Ülkenin dili “kaynan Türkçeden alan genel bir dil” olan Osmanlcayd. Dier corafya ders kitaplar, kuzey Türkistan’daki halklar Türk ve Mool kökenli olarak tanmlama konusunda daha belirgin bir tutuma sahipti. Yine de ‘halis’ Türk olmamalarna karn ‘Tatar’ olarak adlandrlmaktaydlar.” (Karpat, 2011: 29-30) "Türkiye Müslüman dünyasnda ilk kez kavme dayanan bir devlet kurdu ve 1923’te kendisini etnik bir Türk cumhuriyeti olarak ilan etti, ardndan yeni laik etnik kimliiyle geleneksel slami kimliini uzlatracak yollar arad."(Karpat, 2011:95). Böylece son olarak, kurulan yeni devlet kendine, yeni bir kimlik de hazrlamtr. Bu yeni kimliin doruluu veya yanll sorgulanmam, dönemin yöneticileri kendi dorular ile hareket etmilerdir. Bu vatan topraklarnda yaayanlar yani Türkiye cumhuriyeti vatandalar Türklerden olumaktadr. Burada Türk kelimesinin etnik ve dilsel özellikler tad göz ard edilmitir. Devletin yapt millet tanm toplumun genelini kapsayamad için zamanla büyümü ve hala çözülemeyen bir sorun olarak kalmaya devam etmitir.(Karpat, 2011:33). 2.3. Kimlik Çeitleri Kobena Mercer’a göre Kimlik, yaps ve yüklendii anlamlar nedeniyle karmak bir unsurdur. Bazen tek bir kimlik çeidinin bile kendi içinde çatmalar vardr ve sorunludur. Bazen o kadar deiik anlamlar yüklenirler ki insanlarn ayn eyden dahi söz etmedikleri ortaya çkar. “En azndan bir ey açk- kimlik, ancak bunalmda olduu zaman, sabit tutarl ve dengeli olduu varsaylan bir eyin yerini kuku ve belirsizlik süreci ald zaman, sorun haline gelmektedir. Bu açdan bakldnda, kimlik üzerine konuma hevesi çada politikalarn post modern açmaznn bir belirtisidir.”(Mercer, 1998:49). "Kimlik, birbirinden çok farkl referanslarla tanmlanabiliyor. Clifford Geertz’in örneklemesinden yola çkarak söylersek, kimsin? Sen nesin? Ya da kendini nasl tanmlyorsun? Türünden kimlik belirleyici sorulara verilen 28 cevaplar etnik(mesela, Srp), ulusal(mesela, Avusturyal), uluslarüstü(mesela, Afrikal), dilsel(mesela, Frankofon, Franszca konuan), rksal(mesela, beyaz), kabilesel(mesela, Navajo), ya da dinsel(mesela, Müslüman) veya bunlardan ikisi ya da daha fazlasnn bir kombinasyonu olarak karmza çkabiliyor." (Yavuz, 2006). Kiiler sadece bir tek kimlik ile kendilerini tanmlasalar bile kendilerinin ifade etmedikleri dier bütün kimliklere de sahiptirler. Ait olduklar etnik kökenler, yaadklar yer, rklar, konutuklar dil, dinleri onlarn ayr ayr kimlikleridir. Kiiye sorulan sen kimsin? Sorusuna verdii ilk cevap kabul ettii baskn kimliktir sadece. 2.3.1. Kültürel kimlik Stuat Hall kimliin düünüldüü kadar açk seçik ve sorunsuz olmadn söyler. Kimliin yeni kültürel uygulamalarn betimledii tanmlanm bir olgu olduunu düünmektense, bunun yerine onu asla tamamlanmam, her zaman hareket halinde ve her zaman betimlemenin dnda deil de içinde oluan bir “ürün” olarak düünmek gerekir der. Bu görüün ise “kültürel kimlik” teriminin sahip çkt otoriteyi ve sahicilii sorunlu hale getirdiini ifade eder.(Hall, s.174) Stuart Hall kültürel kimlik üzerine en az iki düünü yöntemi olduundan bahseder. “Birinci görü kültürel kimlii tek, paylalan bir kültür, bir tür ortak ‘tek gerçek benlik’ balamnda, pek çok dier, daha yüzeysel ya da yapay olarak yüklenmi ‘benlik’lerin içinde sakl, ortak tarih ve atalar olan insanlarn ortak noktas olan ‘benlikler’ anlamnda tanmlar. Bu tanmlama balamnda, bizim kültürel kimliklerimiz ortak tarihsel deneyimlerimizi ve paylalan kültürel kurallar yanstr; bunlar da bizi, gerçek tarihimizin deien bölümleri ve ini çklarnn etkisiyle sabit, deimez ve sürekli alg dayanaklar ve anlamlar olan “bir halk” haline getirir. Bu ‘bir’lik bütün dier, daha yüzeysel farkllklardan daha önemlidir ve dorudur…”(Hall, 1998:174) "Ancak ikinci bir balantl ama farkl bir kültürel kimlik görüü daha vardr. Bu ikinci durum, birçok benzerlik noktasn kabul eder; ama ayn zamanda derin ve önemli kritik farkllk noktalar da vardr ve bunlar “gerçekten ne olduumuzu” -tarih iin içine girdiinden beri- “dier yön tam olarak bizin ne olduunu” belirler. Uzun bir süre, kesin bir biçimde, iin dier yönünü kabullenmeden “tek deneyim, tek kimlik” üzerinde konuamayz… Bu ikinci anlamda, kültürel kimlik ‘var olma’ kadar bir ‘olma’ meselesidir. 29 Geçmie olduu kadar gelecee de aittir. Kültürel kimlik zaten var olan bir ey deildir; mekân, zaman, tarih ve kültürün ötesine geçer. Kültürel kimlikler bir yerden gelir, tarihleri vardr. Ama tarihsel olan her ey gibi, sürekli dönüüme maruz kalrlar. Sonsuza kadar köklemi bir geçmie sabitlenmi olmaktan çok uzaktrlar; bitmeyen tarih, kültür ve güç ‘oyun’larna bamldrlar. Bulunmay bekleyen, bulununca da benlik duygumuzu sonsuza kadar güven altna, yalnzca geçmiin ‘geri alnmas’na dayanmaktan çok uzaktrlar; kimlikler bizi konumlayan ve kendimizi konumladmz farkl durumlara verdiimiz isimlerdir, geçmiin öyküleridir."(Hall, 1998:177). Bu anlatma göre "kültürel kimlik" dier bütün kimliklerin birlemesi ve etkileime girmesiyle ulalan sonuçtur. Kimliklerin ortaya çkard kolektif ürünlerdir. Bu sonuçlar her zaman ayn olmaz, zamanla deien kimliklerle beraber kültürel kimlikler de deiir ve dönüürler. 2.3.2. Yerel Kimlik Anthony D. Smith’in snflandrd kimlik çeitlerinden birini ‘mekân ya da ülke/toprak kategorisi’nde yer alan yerel veya bölgesel kimlikler oluturur. Yazar yerel ve bölgesel kimliklerin özellikle modern öncesi devirlerde ayn ölçüde yaygn olduunu söyler. “Yerelcilik ve bölgecilik genelde cinsel farkllamann yoksun olduu tutunum salama niteliine sahip gibi görünür. Ama görüntü çok zaman yanltcdr. Bölgeler kolaylkla yerel birimler halinde parçalanabilir, yerel birimler de farkl yerleimlere ayrlabilir.”(Smith, 1991:18). Türkiye’de bölgesel kimliklerin belirgin olduu söylenebilir. Rizeli veya Trabzonlu bir kiiden Karadenizli diye bahsedildiinde onun bölgesel kimliine vurgu yaplm olur. Diyarbakrl veya Karsl bir kii ayn zamanda douludur. Bölgeler arasnda bir ayrm zihinlerde belirgin bir ekilde olumutur. Karadenizli, Egeli, Akdenizli veya Orta Anadolu derken genellikle bölgesel özelliklere dayanan bir kimlik kast edilirken doulu denildiinde etnik bir kimlik olarak kabul edilen Kürt kimlii ifade edilmeye çallmaktadr. 2.3.3. Dinsel kimlik Smith, dinsel kimlii dier toplumsal snf kimliklerinden farkl deerlendirir. Çünkü dinsel kimlik farkl bir ölçüte dayanr ve son derece farkl beeri ihtiyaç ve eylem alanlarndan doar. Daha açk bir ifadeyle Snf 30 kimlikleri üretim ve mübadele alanlarndan doarken dinsel kimlikler iletiim ve toplumsallama alanlarndan doar, kültür ile kültürü oluturan unsurlar (gelenek ve ritüeller içinde kodlanm deerler, semboller, mitler ve görenekler) arasnda bir hizalana dayanrlar. “Ampirik olann daha üstündeki bir gerçeklie ve seyrek olsa bile özellemi kurumlarn nianlarna atflar da yaparak, belli sembolik kodlar, deer sistemlerini, inanç geleneklerini ve ritüelleri mütereken paylatklarn düünenleri, tek bir inananlar topluluuna katma eiliminde olmulardr.” (Smith, 1991:21). Dini kimlikler ve etnik kimlikler arasndaki ilikiler kendi özelliklerine göre farkllklar gösterir ve yakndan ilgilidirler. Mesela dünya dinleri etnik snrlar ap kaldrmaya çalr ama belli etnik gruplar da en dindar cemaatler haline gelebilirler. Ermeniler, Yahudiler ve monofiziz (sa’da tanr ile insann birliini gören bir Hristiyan tarikat. Ç.N.) Habeliler, bu tür bir etnik ve dini kimlik kesimesine örnektirler. Hatta bu iliki daha da yakn olabilir ve tümüyle dini bir cemaat olarak yola çkm olan bir topluluk sonunda kendine has etnik bir cemaate dönüebilir. (Smith, 1991:21). Bir kimliin kendi içinde dönüümünün dnda bir kimlik çeidinden baka bir kimlik çeidine geçitendönüümden bahsedilir. Kürtler cumhuriyet öncesi dönemde daha ziyade Müslüman-Osmanllar iken cumhuriyetten sonra ulus kimlik politikalar ile bastrlan kimliklerine sahip çkma adna "Kürt" kimliklerini ön plana çkarmlar, dini kimliklerini daha gerilere itmilerdir. Kürt kimliinin yaad süreç yukarda bahsedilen örnein tam tersi bir durumdur. Bu da bu ülkeye ait daha farkl bir durumu gösterir. Yani dini kimliklerini geri plana itme aslnda baka bir politik tavrn sonucudur. 2.3.4. Milli Kimlik Smith, millet kavramn siyasi bir toplulukla birlikte zikreder. Millet kavramnn kökü çok eskilere dayanmaz. Millet kavram eski yunanda siyasi anlamda kullanlmamtr der. Her biri kendi egemenliine tutkuyla bal kentdevletlerinden oluan bir topluluklar vardr. Bu tanma uygun olarak da eski bir Yunan milletinden deil de etnik ve kültürel bir Yunan cemaatinden söz eder. (Smith, 1991:24) 31 Dolaysyla eer milli kimlikten bahsedilecekse bu belli anlamda bir siyasi topluluun varln gerektirmektedir. Siyasi bir topluluun olabilmesi için de bu topluluu oluturan her bir fert için belli ortak kurumlarn, kii haklarn ve görevlerini belirleyen bir yasann varl gerekir. Ayrca bu toplulua mensup bireylerin kendilerini özdeletirecekleri, bir aidiyet hissi duyacaklar belli toplumsal mekânlar ve daha önemlisi snrlar ve hatlar kesinlemi bir toprak parçasn da gerektirmektedir. (Smith, 1991:24) Millet kavramna dair batl ya da sivil modele göre hâkim düünce mekansal ya da teritoryal(yerel, bölgesel)dir. Bu anlaya göre milletlerin iyi tanmlanm ülkelere/topraklara sahip olmalar gerekir. Halk ile toprak adeta birbirlerine ait olmaldrlar. Bu toprak parças herhangi bir yer deildir. Tarihi olarak bir anlam da olmaldr. Bir toprak daha benimsenmi haliyle ‘yurt’ halkn ‘beii’ olmaldr. Türklerdeki gibi o toprak soyunun köklerini tamasa bile oras vatandr. Bu vatanda halk nesiller boyu birbirleri üzerinde ac tatl paylamlarda bulunmulardr. Yazara göre oras tarihi bellek ve çarmlarn mekân haline gelir. Yurt; ‘bizim’ bilgelerimizin, azizlerimizin ve kahramanlarmzn yaadklar, çaltklar, dua edip savatklar yerdir der. te bütün bu özel durumlar yurdu yeryüzünde eiz biricik hale getirir. Böylece nehirleri, denizleri, dalar, gölleri ve daha baka birçok eyiyle vatandalarnn gözünde ‘kutsal’ hale gelir. Yani derin ve deruni anlamlar sadece srrn bilen milletin öz evlatlar tarafndan kavranabilecek mübarek yüze yerlerdir. Bu topraklardaki doal kaynaklar da sadece bu vatann evlatlarna ‘millet’ine aittir. Yabanclarn Kutsallklar kullanmna ve balar ve önce sömürüsüne vatan kapaldr.(Smith, ardndan o vatann 1991:25). ‘millet’ini oluturmaktadr. te kendisini bir vatann parças olarak görenlerin ve kendilerini bu ba ile ifade edenlerin sahip olduklar kimlik ‘milli kimlik’ olarak kabul edilir. 2.3.5. Etnik Kimlik Etnik kimlik dendiinde akla gelen ilk çarm ayn soydan gelen ayn dili konuan topluluklardr. Etniklik illa bir kökene vurgu yapar. Konuyla ilgili görüler ise oldukça farkldr. 32 Önder, etnik kimliin doutan alndn kabul etmez. Temelde, bata dil ve dini inanç olmak üzere, töre, gelenek ve benzeri öelerin belirledii kültürel bir olgudur der. Etnik kimlii belirleyen ey kiinin içine doduu ailenin, içinde yetitii çevrenin, kültürel deerlerin, ailenin, çevrenin kimlik olarak ‘kendine bak’dr(emik)(emik bak, bir grubun kendi kimlii ile ilgili kendi tanmdr, kendini ‘ne’, ‘kim’ olarak gördüüdür. Emik bakta etnikliin ölçütü tamamen grubun kendi kabulüdür.) diyerek buradan onun doutan kazanlan bir nitelik, genetik, biyolojik, rki bir özellik olmad sonucuna varr. (Önder, 2008:1). Bu nedenledir ki, etnik kimlik kültür ortamndaki deiime bal olarak ‘deiebilirdir’. Yazar bu iddiasn u örnekle ispat etmeye çalr. Küçük yata evlatlk verilen bir çocuun ya da göç nedeniyle kültür ortam radikal bir ekilde deien kiinin etnik kimlii, bu deiime bal olarak deiebilmektedir.(Önder, 2008:1). Giddens etniklik kavramndan anlam açsndan bütünüyle toplumsal bir kavram olarak bahseder. Kültürel pratiklere ve bir toplumun insanlarn dierlerinden ayrt eden görünümlere atfta bulunduunu söyler. Yazara göre etnik grubun üyeleri kendilerini yaadklar toplumdaki dier gruplardan kültürel açdan farkl görürler ve onlar da karlnda dier grup tarafndan farkl görülürler. “Farkl özellikler bir etnik grubu dierinden ayrt etmeye yardmc olabilir ancak, bunlar arasnda en bilinenler dil, tarih ya da (gerçek ya da hayali) atalar, din, giyim ya da süslenme tarzlardr. Etnik farkllklar bütünüyle örenilmitir; bu durum, baz gruplarn nasl sk sk ‘yönetilmek için domu’ ya da ‘tembel’, ‘aptal’ vb. eklinde deerlendirildiini hatrladmzda apaçk ortaya çkan bir noktadr. Aslnda etniklikle ilgili doutan olan hiçbir ey yoktur. Etniklik, zamanla üretilen ve yinelenen, bütünüyle toplumsal bir olgudur. Toplumsallama yoluyla genç insanlar, topluluklarnn yaam tarzlarn, normlarn ve inançlarn özümserler.” (Giddens, 2008:535) 33 Etniklik bir bireyin ve grubun kimlii açsndan önemlidir. Geçmile olan balarn sürdürülebilmesi için önemlidir ve bu ba kültürel geleneklerin uygulanmas ile canl tutulur. (Giddens, 2008:535). Emine Yavagel etnik kimlii nesnel düzeyde yaanan ve kavranan varolusal bir aidiyet bilinci olarak tanmlar ve bir anlamda somut ve nesnel verilerden gözlenebilir davranlara dayal olarak tümdengelimsel çkarsamalarla yaplandrlm kavramsal bir ema olarak tarif eder.(Yavagel, akt. Uluç, 2009:56) “Toplumsal kimlik belirli bir alanda, snrlar belli bir kültürel topluluk tarafndan tanan kimlik olarak snrlandrldnda bir etnik kimlik, geniletildiinde ise ulusal kimlik deikesidir. Etnosantrizm hem ilkel hem de çacl toplumlarda gözlenen, yaygn bir tutumdur. Her çada, her kültür insanln özünü kendisinin canlandrd savunusuna girimitir. Bunu yaparken de dier halklar vahi, barbar nitelemeleriyle aalamtr. Etnik kimlik, belirli bir grubun üyelerinin kendilerini, dier topluluk üyelerinden ayrt eden, farkllatran bir aidiyet duygusudur. Bu grubun üyeleri böylelikle kendilerini ‘biz’ olarak tanmlarken kendi içlerindeki uyumun, benzerliin aksine ‘onlar’dan farkllamaktadr. ‘Onlar’dan ayrt edildii, farkllat oranda ‘biz’ salamlamaktadr. Bir dizi temsillerle kendini tanmlayan grup kimi zaman da ‘onlar’a kar çkmakta, bunu yaparken de kendine dar bir çerçeve oluturabilmektedir. ‘Biz’in snrlayc ve kapal alglan beraberinde yanl rk düüncelerini de çartrmakta, kendini överken ve her eyin üstünde konumlandrrken ‘biz’ aidiyetine dâhil olmayanlarn dlanmas, kötülenmesi söz konusu olabilmektedir." (Yavagel, akt. Uluç, 2009:56-57). Buradaki ‘biz’ ve ‘onlar’a verilen konumlar Antonhy Giddens'a göre önyarglarla oluur. Ona göre önyarg bir grubun üyelerinin bir baka grup hakkndaki fikirleri ve ona taknd tutuma atfta bulunur. Önyargl bir insann pein hükümlü görüleri saysal çounluu olan delillere deil de söylentiye dayanr ve yeni bilgiler karsnda da deimeye direnirler. Yazara göre insanlar kendilerini özdeletirdikleri gruplara yönelik olumlu, dierlerine kar da olumsuz önyarglar besleyebilir. Dolaysyla belirli bir gruba kar önyargl olan birisi bu grubu tarafsz bir biçimde deerlendiremez görüünü dile getirir. Ayrca önyarglar bir grubun sabit ve kalplam kalp yarglar üzerine ina edilir der.(Giddens, 2008:538). Olumlu ve olumsuz bu tavrlarn 34 yöneticilerde de kaçnlmaz bir ekilde olduu düünülürse kimlik politikalarnda neden tarafsz olunamad anlalabilir. Burada bir de bat'nn dier milletler üzerindeki kimliklere etkisinden söz edilebilir. Smith'e göre Bat’nn standart millet modeli Tarihi ülke, yasal siyasi topluluk, topluluk fertlerinin yasal-siyasi eitlii ve ortak sivil kültür ile ideoloji unsurlarndan oluur. Bu model Dou Avrupa ve Asya ülkelerindeki millet modellerine bir parça etki edebilmitir ama bat dndaki bu milletlere ait kendi farkl artlarna çok daha uygun anlaml yeni unsurlar eklenmi bir millet modeli olumutur. Yazar batl olmayan bu modeli ‘etnik’ millet kavram olarak tanmlamaktadr. Etnik millet kavramnn ayrt edici özellii doutan, ftri bir topluluk fikrini öne çkartmasdr der. Batl millet kavram bireyin, kendi seçebilecei belli bir millete ait olmas gereini art koarken bu batl olmayan ya da etnik kavramlatrma böyle bir müsamaha göstermemektedir. Birey, kendi topluluunda da kalsa, baka bir yere de geçse, organik olarak içinde doduu topluluun mensubu olarak ve sonsuza kadar onunla damgalanm olarak yaamak durumundadr. Baka bir ifadeyle millet ortak soydan gelen bireylerin oluturduu bir topluluktur. Smith Bu etnik modelin de saysz yüzü olduundan bahseder. Birinci model ülkeden daha fazla soyu ön plana çkarr. Burada millet hayali ‘üst aile’ olarak görülür ve özellikle dou Avrupa ve Ortadou ülkelerinde kendisini gösterir. Öyle ki çetelesi tutulan soy ve ecerelerinin kökleriyle gurur duyarlar. Böylece köklerini isnat ettikleri ortak ecdada kadar götürebilirler. Farkllaan tek unsur evlilikler yoluyla ailevi balar oluan kz ve erkek kardeler ve kuzenlerdir. (Smith, 1991:29). Kürt topluluklarn airet yaps bu görüe örnek verilebilir. Kürtler için airetlerini korumak, yaatmak ve nesilden nesile adn devam ettirmek büyük öneme sahiptir. Evliliklerin yakn akraba ve airet içinde olmas bunun bir sonucudur. Batl modeldeki ‘halk’ kurumlara tâbi siyasi bir topluluk olarak görülürken etnik modelde halk milliyetçi emellerin nesnesini verir ve çarnn nihai retorik merciini oluturur. Eylemli siyasi bir seferberliin olmad yerde bile bu böyledir. Önderler halkn iradesine bavurarak ve onlarn onaylarn alarak eylemlerini hakllatrabilir ve ayn snf gruplar bir araya getirebilirler. 35 Bu da etnik kimlik kavramna dier kimlikler karsnda yüklenen anlam ve önemi gösterir. (Smith, 1991:29). 2.3.6. Ulus Kimlik Ulusal kimlik, doas gerei homojen bir yapya sahiptir. Bütün snfsal ve bireysel kimlikleri tek bir kolektif kimlik altnda birletirmeyi hedefler. Böylece ‘biz’ ve ‘onlar’ kartl üzerine kurulu ortak bir kültür ve kimlik yaratmay hedeflemektedir. Ulusal kimlik kendi varln tanmlayabilmek, özelliklerini belirleyebilmek için kendisinden farkl olan, bizden olmayan, ‘biz’ için bir tehdit olabilecek ‘ötekiler’in varlna ihtiyaç duyar.(Akça, 2007:3). Marx ve Durkheim’in ykc bir eilim olarak görüp modern sanayinin yaratt gitgide artan ekonomik birleimin etkisiyle hzla gerileyeceini düündükleri ulusçuluk eilimi, aslnda çada dünyadaki en önemli toplumsal hareketlerdendir. Sosyoloji düünürlerinin öngörülerinin aksine yirmi birinci yüzyln banda ulusçuluk yalnzca canl olmakla kalmayp dünyann kimi yerlerinde büyüyüp gelimeye devam etmitir.(Giddens, 2008:921) Yazar ulusçuluun önde gelen kuramcs Ernest Gallner'n(1925-1995) görülerinden bahsederek ulusçuluun ulusun ve ulus-devletin her üçünün de, kökenleri on sekizinci yüzyln sonlarndaki Sanayi Devrimi’nde yatan modern uygarln ürünleri olduunu ileri sürdüünü aktarr. Ulusçuluun ve onunla ilikilendirilen hislerin ya da duygusallklarn insan doasnda derin kökleri olmadn ve bunlarn, sanayiciliin yaratt yeni büyük ölçekli toplumun ürünleri olduunu söyler. Yoksa geleneksel toplumlarda ulus fikri de ulusçuluk akm da bilinmemektedir der.(Giddens, 2008:921). Modern toplumlardaki ulusçuluk modelinin olumasna neden olan birkaç sebepten söz edilir. Bunlardan birincisi modern sanayi toplumu ekonomik gelimeleri hzlandrm ve karmak i bölümlerinin ortaya çkmasn salamtr. Baka bir özellik ise modern devlette bireyler yabanclarla etkileim halinde olma durumunda kalrlar. Bu nedenle de en bata okullarda resmi bir dilin olduu kitle eitimi gereklilii doar. Bu büyük 36 ölçekli bir toplumun örgütlenmesinin ve birliini korumasnn da balca aracdr. (Giddens, 2008:921). Giddens, Gallner’n kuramnn birden fazla bakmdan eletirildiini söyler. “Eitimin toplumsal birlii üretme ilevi” gördüünü savunan ilevselci bir kuram olduundan hareketle eletirirler. Bu görü eitimin çatma ve bölünme yaratmadaki rolünü küçümseme eilimindedir. Ayrca Gallner’n kuramnn ulusçuluun uyandrabildii ve genellikle uyandrd tutkular gerçekte açklayamadn söyler. Çünkü ulusçuluun gücü yalnzca eitimle deil, insanlar için bir kimlik yaratma özelliiyle de ilikilidir der. (Giddens, 2008:921-922) Giddens’a göre kimlie duyulan ihtiyaç modern sanayi toplumunun ortaya çkmasyla domamtr. Dolaysyla eletirmenler de onun ulusçuluu ve ulusu modernlik öncesi zamanlardan ayrmasn yanl olarak deerlendirirler. Evet, belki ulusçuluk birçok açdan moderndir ve modern unsurlarla daha örtümektedir ama ulusçuluk çok daha uzak geçmie dayanan duygusallklardan ve simgecilik biçimlerinden yararlanr. (Giddens, 2008:922). Uluslarn ve ulus devletlerin oluumu veya sonu dünyann bölgelerinden bölgelerine farkllklar gösterir. Elbette bu toplumlarn gelimilii ile ilgilidir. Afrika’nn kimi bölümlerinde, uluslar ve ulus-devletler tam olarak olumamtr ancak, baz yazarlar dünyann baka bölgelerinde çoktandr küresellemenin karsnda ‘ulus-devletin sonundan’ söz etmektedirler. Japon yazar Kenichi Ohmae’ye göre, küresellemenin bir sonucu olarak, gitgide artan biçimde, içinde ulusal kimlikler zayflamaya ve snrlar ortadan kalkmaya balamtr. nsanlk bir ekilde bu yenidünya düzenine doru ilerlemektedir. (Giddens, 2008:928). Yazarn buraya kadar tartt ulus-kimlik, ulus-devlet kavram bunlarn oluumu, son yüzyllarda farkl kültürlerdeki deiimleri ve uygulan biçimlerinden hareketle varlan sonuçlar da tartlr kabul eder. Buna göre tüm devletler, bu küreselletirme süreçlerinden kesinlikle etkilenmektedirler. Yukarda tartld gibi, ‘devletsiz uluslarn’ yükseliinin bile küresellemeyle balantl olduu söylenebilir. Buna karlk küreselleme ilerledikçe, hzla deimekte olan bir dünyada güvenlik kaygsyla insanlar sklkla yerel 37 kimlikleri yeniden canlandrmaya yönelik bir tepki verirler.(Giddens, 2008:928). Yazara göre ulus-devletin sonunun geldiini söylemek yanl olur. Evet, evrensel pazarn dünyada yaylmasyla beraber uluslarn kendileriyle ilgili ekonomik alanlar daralmtr ve ekonomik güçleri de azalmtr ama bugün, dünyadaki her ülke bir ulus devlettir ya da öyle olmann özlemini çekmektedir ve ulus-devlet evrensel bir siyasal biçim durumuna gelmitir. (Giddens, 2008:928). "Siyasi terminolojide, ‘ulus’ ile ‘devlet halk’ ayn kapsamda düünülür. Fakat hukuksal tanmlamann ötesinde ‘ulus’, ortak köken, en azndan ortak dil, kültür ve tarih ile ekillenmi siyasi bir topluluk anlamna da gelir. Devlet halknn, bu tarihsel anlamdaki ‘ulus’a dönümesi de ancak kendine özgü yaam biçiminin somut bir yapsnda gerçekleir." (Habermas, 2010:16). Habermas bu ve benzeri tanmlamalarn ksaca terminolojilerin sanld kadar masum olmadn, bunlarn belirli bir anlay dikte ettiini söyler. "Günümüzde ‘etno-milliyetçilik’ biçiminde uyarlanm bu yeni sözcük, köken terminolojisinde var olan ‘ethnos’ ve ‘demos’ arasndaki ayrm yok eder. Kavram bir yandan, etnikler aras yaknl, yani akrabalk ilikilerine göre düzenlenmi politika-öncesi soy topluluklarn, dier yandan, devletsel ya da en azndan siyasi bamszlk çabasndaki uluslar vurgular. Böylece, etnik topluluklarn, uluslara göre ‘daha doal’ ve evrimsel açdan ‘daha eski’ olduu görüü örtük olarak yadsnmaktadr. Ortak köken inancn paylaan, birbirlerini ayn topluluun ‘mensuplar’ olarak gören ve böylece kendilerini çevreden soyutlayan kiilerde var saylan kan akrabalna ve kültürel kimlie dayal ‘biz-bilinci’, etnik ve ulusal toplumlamann ortak çekirdeini oluturur. Uluslar, bu ortaklk nda ele alndna, dier etnik topluluklardan genelde karmaklk ve kapsamllk yönüyle farkllk gösterir: “hissedilen ortaklk balar nedeniyle bir kiinin sadakatine hükmedebilen en büyük gruptur; bu açdan bakldnda, bu tam olarak geni ailedir.”(Habermas, 2010:38). Son olarak Kemal Karpat on dokuzuncu ve yirminci yüzyllarn ulus devletlerin ortaya çkmaya balad ve beraberinde birer devlet ideolojisi haline gelen özel milliyetçiliklerin olutuunu söyler.(Karpat, 2011:97). 38 Türkiye’de de Türk milliyetçii devletin ulus kimlik projesini besleyen unsurlardan biri olmutur. Buraya kadar ulus kimlik bal altnda bavurulan görülerde ortak nokta ulus kimliin devlet ile birlikte anlmasdr. En bata da belirtildii gibi ulus kimlik aslnda bireylerin kendilerini ifade etmek için kullandklar bir kimlikten ziyade yaadklar devletlerin kendileri için uygun gördüü etnik kimlikle de dorudan balantl bir kimliktir. Baskn etnik kimlik gücünün milliyetçilik duygusuyla ortaya çkard ulus devletin en önemli unsuru ulus kimliktir. Etnik Türk kimliinin baskn bir kimlik olmas sonucu kurduu Türkiye Cumhuriyeti Devleti bir ulus devlettir. Kurucu güçler dier etnik milletleri eriterek ulus devlet kimliini güçlendirmeye çalmlardr. 2.4. Ötekiletirilen Kimlik Yukarda bahsi geçen devletin ulus kimlik oluturma ve devleti ulus devlet haline getirme istei baka kimliklerin varln ispat eder. Ulus kimlii kabul etmeyen bu baka kimlikler ‘öteki’ olacaklardr. Öteki'ni öteki yapan ey farkllktr. Rutherford, Bat’nn hiyerarik dilinde yabancnn, ötekilii, farkllk alann ve korkularmzla kayglarmzn yöneldii nesneyi simgelediini söyleyerek ötekilik bu kavramlarn siyahbeyaz, eril-diil, heteroseksüel-homoseksüel olarak kutuplam olmalarnda yatar der. Bu terimlerin biri daima baskn, dieri ise zayftr ve sahip olunan kimlikler bu yönde biçimlenmitir. Farkllk, bu balamda, ötekinin etkisi olarak alglanr. Yazar burada farkllk üzerine konuabilen kültür politikasnn öneminden bahseder. Buna göre farkllklarn konuulabildii durumlar ötekilie ait hiyerarileri krma, kutuplama dilini ve onun eitsizlie ve ayrmcla ilikin maddi yapsn bozma yolunu gösterir.(Rutherford, 1998:8). Yazar burada farkllk sözcüünün, kesinliin yok edilme güdüsü anlamnda kullanlabileceini söyler. Buna göre farklln, bir deiim, dönüüm ve melezleme deneyimini simgelediini ve deiime elik eden bütün o tamamlayc korkularn, endielerin, karmaalarn ve tartmalarn odak noktas olarak hareket ettii için rabet gördüünü söyler. Ama kültürel politikaya bir 39 yaklam biçimi olarak da neler olduunu anlamaya yardmc olur:(Rutherford, 1998:9) “Bir kuram, politika, kültürel deneyim ve kimlik çeitliliini yeni ittifaklar ve akmlar içinde bir araya getirerek yeni uygulamalar ve diller için balangç noktas olabilir. Bu tür bir politika, kimlikleri, eninde sonunda homojen bir doalar olduunu varsayan temel bir bütünlük içine sokmaya gerek duymaz. Tersine, o özcüün ve tek kültürlülüün bir eletirisidir, kimlikleri sabit olmayan ve ‘üst belirlenme’ öne çkartr. Farklln kültürel politikas hem kimliklerin birbirine baml ve bantl doalarn hem de onlarn birbiriyle kyaslanmazlklarn ve özerk olmaya ilikin siyasi haklarn kabul eder.”(Rutherford, 1998:9) Politik anlamda kullanlan ötekilik ve ötekilie kar alnan önlemler büyük korkularn bir sonucudur. Dolaysyla Merkez, kendini koruma refleksiyle öteki olan büyük korkularyla ve dehetiyle kuatr. Merkez, kendisinin dalma korkusuyla kendi snrlarn belirleme ve güvence altna alma mücadelesinde akld nefreti ve dümanl besler. Hem kendi hem öteki, kendilerini oluturan kimliklerin evrensel olduunu düünebilirler ama çeitli farkllklardan bir ekilde eitsizlikler doar. Yazar burada kimliin kültürel, cinsel ve rksal ikiliini koruma mücadelesinin toplumsal egemenlik ve eitsizlik biçimlerini oluturduunu ve yeniden ürettiini söyler. (Rutherford, 1998:9-10). Politik ötekilik kendi varln koruma içgüdüsünden doar. Korku içgüdüsüdür bu. Eer dier kimlikleri kabul ederse kendi kimlii, bu kimlikle ina ettii düzen dalp gidebilir. Schnapper, ötekini düünme yollarnn antikçadan bu yana gelierek bugünün insanna miras kaldn, yenidünyann kefinin yaam tarzlarnn sonsuz çeitlilik içinde olabileceini dayattn söyler ve daha sonra ortaya çkan modern siyasal toplumun iki temel krlmaya yol açtn anlatr. "Modern toplumun özgül olduuna dair soruturma geçmii dlayamaz. Öteki’ni tasarlamann iki temel yolunu ya da Durkhem’in üslubuna uygun olarak öteki ile ilikinin iki temel biçiminin kabul etmek kaçnlmazdr.” (Schnapper, 2005:25). Yazar bunlarn yenilenmi tarihsel biçimlerini birkaç örnekle açklar. Buna göre birinci durumdaki düünce, fark saptamaya 40 dayanr. "öteki ötekidir, insan toplumlar çeitlidir. Bu fark, kaçnlmaz olarak aada olma balamnda yorumlanr. ‘Ben’, öteki’ne deer biçerken ‘benim’ kültürümün ölçütlerini kullanr ve bunu genel anlamyla kültürle kartrr. Bu durumda öteki, kendisinin eksik halinden baka bir ey olamaz. Öteki bu farkla kabul görür, ancak deitirilmesi mümkün olmayan bir aada olma hali içinde donup kalr."(Schnapper, 2005:26). Bir dier ekilde farkllatrc tutum, saldrgan biçimiyle ortaya çkar bu da öteki'nin reddini önerir. "Kendi ile öteki arasndaki fark, farkl olann çkarlmas, dlanmas ya da en uç durumda yok edilmesiyle sürdürülmeye çalld." (Schnapper, 2005:25). Bu iki durumda öteki için vahim bir sonuçtur. Biri aalar dieri yok sayar. Yazar bu iki tutumun tam karsnda oluan tutumu evrenselcilik ilkesi ile tanmlar. Bu ilke, farklarn saptanmasndan ziyade insan türünün birliini öne sürer. Bütün insanlarn srf insan olduklar için eit olduklarn, zihinsel ve ahlaki kapasitesinin ya da yeterliliinin gerçeklemesinde farklar olmasnn bu eitlii bozamayacan söyler. Yine ayn ekilde yetenek bakmndan gösterdikleri performans da eit olmayabilir ama özgürlük bakmndan ayn nedeni ve eilimi tadklar için bu alanda da eit olduklarn söyler. Yani kimliklerin özgürlükleriyle ilgili birinin ötekine üstün olmas yönündeki bahaneler yersiz ve anlamszdr. “Dolaysyla gerek insan haklar, gerekse her bireyin onuru ve ona gösterilmesi gereken sayg bakmndan insanlar arasnda ilkesel olarak bir snrlama yoktur.”(Schnapper, 2005:27). Peki, bu ilke uygulanabilir mi? Yazar bir sonraki satrlarda bunu tartr ve daha tehlikeli baka sonuçlar dourabilecei gerçeine vurgu yapar. "Bu ilkenin toplumsal düzendeki somut uygulamas, insanlar ile toplumlar ayran farklarn nesnel gerçekliiyle, ayn ya da farkl toplumlar içindeki bireylerin iktidar ve kapasite alanndaki eitsizlikleriyle kaçnlmaz olarak çarpr” der. Dolaysyla evrenselcilik ilkesi eer geçmie ait bir uygulama olarak kabul edilecekse asimilasyonculua doru gerileme tehlikesi tar. “Bu durumda, ‘ben’ öteki’yi, bütünlüü olan, benle ayn haklar tayan insani bir varlk olarak görür. Ne var ki, bakasnn özde olduunu düünmeden eit olabileceini tasarlamak zor olduu için ‘ben’ onu kendi özgürlüü içinde alglamaz. Öteki, ‘ben’ gibi olmak durumundadr. Evrensel olan, “ben”in kültüründe asimile edilir. Böylelikle “ben” asimilasyoncu siyaseti 41 uygulamaya koyabilir; sonunda öteki’nin kültürünü kökten kazr ve kendinde sourur. Bütün insanlarn eit olduklar ilan edilmi olsa da ötekinin kimlii olduu gibi kabul edilmez. Ve ayn zamanda hem eitlii hem de farkl düünme yoksunu olunduu için alt-insanlk ya da insan olmamadan söz edilerek bazlarn mahkûm etme tehlikesiyle kar karya kalnr. En saldrgan siyasal biçimiyle bu, emperyalist/sömürgeci ya da asimilasyoncu rkçln mantdr. Burada söz konusu olan öteki’ni dlamak deil, kendine benzetebildii ölçüde onu inkâr ederek içine almaktr.” (Schnapper, 2005:27). Türkiye’nin kimlik politikalarnn evrenselcilik ilkesi ile örtütüünü televizyon dizilerindeki temsillere bakarak söylemek mümkün. Bir öteki olarak Kürt kimlii dlanmamtr da ideal ulus kimlie benzetilmeye ve bu yaplrken de Kürt kimlii inkâr ettirilmeye çallmtr. Dikkate deer olduundan burada yer verilen örnekte Amerika’nn kefi ile tanlan Kzlderililerle yenidünyann yeni misafirlerinin ötekilik ilikisi irdelendiinde yukarda bahsedilen durumun ortaya çkt görülür. Ben ötekini kendi özgürlüü içinde kabul etmez onu kendine benzetmeye ve eritmeye çalr. Yazar Kzlderililere gösterilen tutumun asimilasyonculuun vard en uç nokta olduunu kabul eder. Zengin olma hayalleri ile gidilen bu yeni ktaya gidi amac için yüklenen dier anlam Hristiyanlk inancn yaymaktr. Kristof kolomb dinsel amaçlar uruna imkânlar yaratmaya çalrken altnlara el koymutur. Altnlar önemli deildir önemli olan dini amaçlardr. Bu yüzden Kzlderilileri anlamaya çalmamtr sadece onlar döndürmeyi düünmütür. Onlarla ilgili bir fikri yoktu, dillerini, dinlerini, geleneklerini anlamyordu ve bunun bir cehalet olduunu da akl edemiyordu. “Ötekileri olduklar gibi alglamyordu. Kesin olarak olumsuz bir biçimde betimliyordu onlar: “her eyden yoksun”, “ne mezhep var ne de put”, “silahlar da yok yasalar da”. Fiziksel olarak giysiden yoksun olan Kzlderililer imandan, kraldan, yasadan, ksacas kültürden yoksun olduklar için Hristiyanlk kültürü ile spanyol kültürüne asimile edilmeye uygundular.” Kzlderilileri birbirinden ayrt etmek mümkün olmad için kendi durumuna ve mizacna göre ya hepsini iyi ve güzel ya da hepsini kötü ve zalim kabul ediyordu. Onlar kendi kültürel donanmlar içindeki bireysellikleriyle alglamay reddediyordu. Kendi davranlar ile onlarnkini karlatrdnda kendisine bir üstünlük veriyor ve farkn karlatrlamayacan düünüyor. 42 Hatta daha ileri gidip bu farklardan dolay onlarn insan bile olmadklarn söylüyor. Bunu ispat etmek istermi gibi Kzlderilileri birer eya gibi bitkilerle, egzotik kularla, zanaatkârlarn silahlar ve eserleriyle birlikte seyirlik birer unsur olarak Avrupa’ya tamlardr. “Kzlderililer özne olarak görülmediler, aksine nesne konumuna indirgendiler; bu bak açs asimilasyoncu siyasetin hem iareti hem de aracdr.”(Schnapper, 2005:56) Ötekiletirme, siyasetin ikiyüzlü gerçeinde kendine ürettii bahanelerle yaplan modern sömürgeletirme çabasdr. Yazar bu çabay gerçekletirmek için kullanlan iki formülden bahsetmitir. Birincisi “evrenselci tutum” ikincisi “sayg gösterilmesi” siyasetidir. Birincisi beyaz insann, uygarlatrma misyonunun ardna snp asimilasyon siyaseti yapmas eklinde tezahür ederken, dieri ise biraz ho görerek, biraz aalayarak ve biraz da ykc farkllklar yaratarak oluturulan birer ötekiletirme politikasdr. Yazar bu iki durumdan ikincisinin, ahlaki yargdaki karlna bakmadan en azndan ksa vadede daha istikrarl ve siyasal bakmdan daha masrafsz olarak görüldüünü söyler.(Schnapper, 2005:63). Güliz Uluç da farkllk ve öteki arasndaki sk badan söz eder ve bunun sosyal bilimlerin en problematik konularndan biri olduunu söyler. Öteki nasl insanlk tarihi kadar eski bir olguysa insann kendi tarihi içinde bu böyledir. Bir bebek kendi uzuvlarn kefetmeye balad zaman bir ben kavram oluur. Ben kavramyla beraber öteki alglanmaya balar ve bu süreçte öznenin ötekine bamlln kabul etmesinin zorunluluu ortaya çkar. Uluç, Geçmie dair çalmalarda bir konsept olarak ötekinin kendisinin yabanc ve uygunsuz balamda görülebileceini söyler. Bat düüncesinde öteki kavram görece yeni bir fikir olabilir ve hatta tarihçiler de fazla üzerinde durmayabilirler ama birçok alanda öteki varln hissettirir. Buna göre öteki, maduniyet çalmalar, feminist edebiyat eletirisi, film çalmalar ve antropoloji alanlar ile ilgilidir. Tüm insani ilikilerde kurucu olarak öteki fikri, bireysel ve kolektif düzeylerde ben ile öteki arasnda daha geni ölçekte uygulanabilir. Ötekilik farklln deimez hatrlatcsdr.(Uluç, 2009:32-33) Edward Said bir kimliin varln besleyen unsurun baka kimlikler(öteki kimlikler) olduunu söyler. Her kültürün gelimesi ve 43 sürdürülebilmesi için farkl, rakip kimliklere yani alter ego’lara (öteki ben) ihtiyaç duyulur. Kimliklerin ina edilmesi için ötekilerin ne olduunun ve onlarn farkllklarnn tespit edilmesi gerekir. Öteki’nin bizden farkllklar kesintisiz ve yeniden yorumlamalara konu olur. Said, her ça ve her toplumun kendi ötekilerini yeniden yarattn dolaysyla dural bir ey olmayan kendinin ya da ötekinin kimlii, tekrar tekrar elden geçirilen tarihsel, toplumsal, düünsel, siyasal bir süreçtir der. Sonuç olarak tüm toplumlarda bu süreç, bireyler ile kurumlarn katldklar bir çekime olarak ortaya çkar.(Said, akt. Uluç, 2009:33) Herkül Millas da yine benzer ekilde biz ve öteki’nin konumunu açklar. Yazara göre kii biz dediinde yeni bir kimlik sahibi olduunda ve bunu dile getirdiinde baka bir yerde kendisinden olmayan birilerinin de varln alglamaktadr ayn zamanda. “Öteki, öznenin kyasland ama ondan farkl olandr. Ötekinin yabanc, bizden farkl, farkl olduu için de tuhaf, giderek bir tehlike gibi ve olumsuz anlalmas ise sorunsaldr. Biz kimlii bir tane deildir, yalnz milli deildir. Dinimiz, memleketimiz(köyümüz, semtimiz) soyumuz, mesleimiz, ideolojimiz, aile içindeki yerimiz(baba, yal bir büyükanne, çocuk vb. olmamz), futbol takmmz, cinsiyetimiz(erkek, kadn) insan halimiz de öne çkar, bunlar da bir “biz” kimlii oluturur.”(Millas, akt. Uluç, 2009:40). Yazarn Connollye’den aktard görülerde kimliklerdeki hangi farkllklarn öteki’ni sonuç verdiini anlatr. “Yaamn gerekli bir boyutu olarak her kimlik bir dizi farkllkla balantl olarak ve bu farkllklardan bazlarnn da kötü, anormal veya akld, özetle ‘öteki’ olarak tanmlanmas üzerine kurulur. Öteki srf varl ile bile kimliin kesinliini, doruluunu, normalliini, usçuluunu üpheli klar. Bu yüzden de öteki, tarih boyunca hep ‘doru’ kimlii benimsemeye davet edilmi, olmuyorsa üzerine bask kurulup, fethedilmi, o da olmuyorsa yok edilmitir. Connolly, bu tavrn kökeninde Nietzsche’den ödünç ald bir kavram olarak ‘hnç’ görür.” (Connolly, akt. Uluç, 2009:55). 44 Son olarak Stuart Hall’de kimliin varlnn öteki’nin varlna bal olduunu gösteren bir fikri dile getirir ve kimlii daima, kendi olumlusunu sadece olumsuzun dar bakyla elde edebilen yaplanm bir temsil olarak ifade eder. “Kendini ina edebilmesi için, kimliin ötekinin ine deliinden geçmesi gerekir. Kimlik oldukça aykr bir kartlklar kümesi üretir.”(Hall, 1998:41). Buraya kadar aktarlan görülerde ortaya çkan ortak nokta kimliin ötekine ihtiyaç duyduudur. Kendi kimliini dorulamak ve devamn garanti altna almak için öteki ile mücadele etmek zorundadr. Bu mücadele hem bireysel hem kitlesel ekilde ve sahip olunan bütün imkânlarla devam edip gider. Ötekini negatif görüp onu yok etmek deitirmek ve dönütürmek isteyen güçlü olan tarafsa veya devlet, merkez ise öteki altndan kalkmas güç aclarla yüzlemek durumunda kalr. Çünkü merkezin ötekini dönütürmek için kulland yöntemler çou zaman adaletten, ahlaktan ve merhametten yoksun olmaktadr. 45 3. BÖLÜM KÜRT KML 3.1. Kürtler’in Kökeni Kürtlerin kökenleri ve tarihlerine yönelik aratrmalara bakldnda çounluu yabanc aratrmaclarn oluturduu görülür. Bununla ilgili çeitli komplo teorileri de olmakla birlikte en önemli nedenin bölgenin stratejik öneme sahip bir yer olmasndan kaynakland söylenebilir. Kürtler’in m.ö. 3000-4000 yllarna kadar uzanan bir tarihinden bahseden Kutlay Mezopotamya corafyasnn zengin kültürünün Kürdistan’ etkilediini söyler. “Politik ve ekonomik egemenlik için bu zengin bölgede, dalk Kürdistan’da askeri güç kullanmak gerekiyordu. Baarl ve baarsz dönemler birbirini izledi ve böylece günümüze dek gelindi.” (Kutlay, 2002:17). Mehrdad R. zady Ortadou’da yaayan halklarn tarihlerinin genelde egemen konumdaki devlet tarihçileri tarafndan yazldna dikkat çekerek bu görevin son yüzylda ulus devletler tarafndan üstlenildiini söyler. Yazara göre bu modern devletler tarihi kendi ilerine gelecek ekilde yazmlardr ve bu tarihte Kürtlerin tarihe ve uygarla yaptklar katklarn göz ard edildiini yazar. Kürtler 800 yldr açk bir egemenlik kuramadklar için onlarn tarihleri bakalar tarafndan yazlmtr. Resmi olarak bin yllk bir tarihten bahsedilse de Erbil yaknndaki Shanidar Caves(maaralar) yerleim birimlerinde yaplan aratrmalarda burada 50 bin yldan beri yaayan insanlarn olduunu göstermitir. Bunun üzerine de tarihçiler bu bölgedeki ve özellikle de Kürtler üzerindeki aratrmalara önem vermeye balamlardr. Yazar Kürt tarihinin antikliine ve canl bir kültüre sahip olmasna karn yeteri kadar tannmadn söyleyerek Ortadou’da egemenliklerine sahip olamayan Kürtlerin, kolektif milli kimliklerini ve farkllklarn bilmelerine karn, bunu hukuksal düzeye kavuturamadklarna ve gururla tadklar kimliklerini uluslatrmada geri kaldklarna vurgu yapar. Kürtlerin devlet olamamalar baka açlardan tartlabilir ancak onlarn bu durumu bölgedeki ulus-devletlerin Kürt kimliinin gelimesini engellemesi gerçeini ortaya çkarr. Bu engellemeler zengin ve orijinal olan kültürlerinin de inkâr edilmesine neden olur. Bölge 46 devletleri, üstün olmann rahatlyla Kürtlerin tarihi gelimelerini öngören eylemlerde anlap onlara sahte kimlikler vermilerdir. “Türkiye’de “dal Türkler”, Suriye’de ve Irak’ta ise yezidi Kürtlere “Arap ümmiler” dedikleri gibi.” Bunun yannda ran, Sovyet Azerbaycan’ ve Türkmenistan’da Kürt kimlii giderek siliklemektedir.(zady, akt. Kutlay, 2002:17). Devlet ideolojisinin kimlik politikalar üzerindeki çalmalaryla o kimliin tarihinden balayarak ekillendirildiinden bahsedilir. Kürt kimlii de bu kimliin tarihsel süreci de kendisini kuatan devletlerin politikalar dorultusunda ekillenmitir. Kürt aratrmaclarnn önde gelenlerinden Rus yazar Bazil Nikitin Kürtlerin yaad corafyay detayl bir ekilde anlatr. Son yüzylda Kürtlerin yaad corafya, Badat’n dousundaki Mendeli kasabasndan balayarak ran-Irak snrnn iki yannda, sonra Ararat’a kadar Türkiye-ran snrnn iki yakasnda olmak üzere, güneyden kuzeye geni bir bant halinde uzanmtr ve kuzeyde de Transkafkasya’ya(Sovyet Ermenistan’ ve Azerbaycan’) kadar yaylmlardr. Birinci dünya savana kadar ermeni yaylasnda Ermenilerle iç içe yaayan Kürtler de vardr ama Türkiye’deki kuzey yerleme snr Erzurum enlemine kadardr. Güneyde Mezopotamya ovasnn kenarlarna kadar inen Kürtlerin Batdaki snrlar genellikle Frat(daha dorusu Karasu) nehri ile çizilir. Kürtlerin yaad bölgeler sadece bunlarla snrl deildir. Sivas’n güneydousundaki bölgede ve küçük küçük bölgeler halinde Konya ve Kilikya yöresinde de yerlemilerdir. Böylece Akdeniz’e kadar sokulmulardr. Ancak Kürtler küçük Asya’ya da sivri bir uç gibi girerler ve Sivas’n güneydousundaki bölgeyi igal ederler; ayrca tek tek adacklar halinde Konya ve Kilikya yöresine de dalrlar ve böylece hemen hemen Akdeniz’e kadar sokulurlar.(Nikitin, 1976:80) Türkiye topraklarn ilgilendiren ksmyla Dou Anadolu ve Güneydou Anadolu bölgeleri Kürtlerin youn olarak yaad bölgelerdir. Bugün bile her ne kadar bu bölgelerle snrlandrlmaya çallsalar da doal veya zorunlu göçlerle batya tanan Kürt nüfusu hatr saylr ekilde varln devam ettirmektedir. David Mc Dowel bir ulusu ulus yapan etmenlerin neler olduundan hareketle Kürtlerin ulus olup olamadn kültürel ve siyasi baz sorunlar üzerinden tartr ve sorduu sorular üzerinden cevaplar bulmaya çalr. 47 Kürt’ler bir ulus mudur? Eer bir ulus ise, bu ulus nasl olutu? Bir ulus ile etnik gurubun fark nedir? nsanlarn müterek dil, soy ve kültürleri varsa gerçek bir etnik topluluu olutururlar. Dinsel konumundan çok Kürt oluuna göre hareket ederse insan, davran, politik, sosyal fikirler ve dayanma söz konusu mudur diye düünülebilir. Buna cevap bulmaya çalmak daha zor yeni sorularn çkmasna neden olur. Bir kimliin ulus olabilmesi için bu topluluun bir toprak üzerinde uluslar aras bir kabul görmesi beklenir. Ama önce ulusçuluk kavramnn tüm gerçekleri en geni ekilde tartlmal, kurum ve bireylerin görüleri alnmaldr. Bir adm sonras anayurttur. Bu durumda insanlarn vatandalk ideolojisine, kültürel düzeylerine, toplumsal amaçlarna ve ballk duygularna bakmak gerektii ifade edilir. te o zaman bütün bu kriterleri gören ve kefeden kiiler ve gruplar için bir dayanma duygusu oluur. Kürtlerin ulus olma konusundaki bir dier handikaplar dil olabilir. Çünkü ayn dili konumalarna karn farkl bölgelerdeki Kürtler Kürtçeyi çok farkl lehçelerle konumaktadrlar. Ve üstelik bu lehçeler ciddi farkllklar göstermektedir. Sadece bu da deil, kullandklar alfabe de yaadklar devletin alfabesi olunca bu durum Kürtlerin edebiyat ve yazmlarna da yansmtr. Rusya’da Kiril, Türkiye ve Suriye’de Latin, ran, Irak ve yine Suriye’de Arap alfabesini kullanmaktadrlar. Bunun yanndan Kürtçenin karlat ikinci bir sorun ise Farsçann bir diyalekti olarak kabul edilmesidir. Ama dilcilerin büyük çounluu bu görüü kabul etmezler ve Kürtçenin ayr bir dil olduunda birleirler. Kürtlerin bir ulus olamamasnn etkenlerinden biri olarak Kürt halklarnn birlik içinde olmaylar yargs hâkimdir. Bunda Kürtlerin yaamakta olduklar topraklarn snrlarnn sorunlu olmas ve bölge devletlerinin Kürtlerin varln yadsmalar etken olarak görülmektedir. Buna karlk Kürtlerin politik gruplar Kürdistan’n snrlarn birbirine yakn bir ekilde belirlemektedirler ve bu gruplarn, mitolojik siyasi bir Kürdistan düünceleri vardr.(McDowal, akt. Kutlay, 2002:28). Yine buradan da hâkim devletlerin benzer bir Kürt politikas iledii anlalr ve buna karlk Kürtlerin kendileri ile ilgili mitolojik Kürdistan düüncesi dile getirilir. Yazar Kürt kimliinin de mitsel geçmi, sembol ve gerçek tarihsel geçmile olutuunu söyleyerek Kürt kökenlerine ilikin anlatlan mitleri sralar ve bunun bir kimlik için önemine vurgu yapar. Kürt kimlii de tpk 48 dier kimliklerin oluumu gibi mitsel geçmi, sembol ve gerçek tarihsel geçmile olumutur. Burada Kürtlerin kökenine ilikin bilinen çeitli mitlerden bahsedilir. “Dayaktan kaçanlarn çocuklar, kral Süleyman’n cariyelerinden doan çocuklar olduklar ya da bazlarnn küçültücü anlamda kullandklar ‘cinlerin soyu’ndan geldikleri gibi. Tarihteki ünlü kiilerle akrabalk kurma da bu mitlerin bir parçasdr. Bir iddiaya göre Hz. brahim'in kars Sarah, Harranl bir Kürt’tü.” Bunun gibi daha birçoklar saylabilir. Yazar bunlarn Bilimsel olarak bakldnda, anlamsz ve gerçeklere uymayan mitolojiler olduunu ancak ‘millet’in olumasnda önemli ilevleri olduunu ve bu dorultuda anlam kazandklarn söyler. Çünkü bu mitler normal Kürt kimliine sahip insanlar tarafndan anlatldnda kutsal olduklarna inanlmakta ve kimliklerine yaknlamalarn salamaktadr der. Üstelik bu durum sadece Kürtlere özgü deildir, tüm topluluklar için bu böyledir. Bunun yannda uluslarn oluum ve geliiminde mitoloji gibi tarih de önemli bir rol oynar. Son 50-60 ylda Kürt tarihine ilikin eserlerin yaynlanmaya balamas, bu konu üzerine yaplan aratrmalarn çoalmas konunun önemini göstermektedir.(McDowal, akt. Kutlay 2002:28) Dawid McDowel ayrca Ortadou’da yaayan Kürt nüfusunun younluundan ve ülkelere göre saysal oranlarndan bahseder. Kürt nüfusunun oran azmsanmayacak kadar fazladr ve bu oran hzla artmaktadr. “Bugün Ortadou’da 24-27 milyon Kürt yayor. Bunun yars kadar Türkiye’dedir. Yaklak olarak Türkiye halknn %19-20 kadardr. Türkiye yöneticilerini endielendiren bir durum, Kürt ailelerin Türk ailelerinden daha çok çocuk yapmalar nedeniyle bu orann 20 yl sonra %23 dolaynda olacadr. Dört milyonun üstündeki Irak Kürtleri, %23 civarndadr. ran’daki oran ise, %10 kadardr. Yani ran nüfusunun 5-6 milyon kadar Kürt’tür. Bir milyonu Suriye’de, 700.000 Avrupa’nn deiik Ülkelerinde ve 400.000 bin kadar eski Sovyetler birlii cumhuriyetlerinde yayor”.(McDowal, akt. Kutlay 2002:28). Bilgesam tarafndan yaplan aratrma sonuçlarna göre de Adyaman, Ar, Batman, Bingöl, Bitlis, Diyarbakr, Erzurum, Elaz, Gaziantep, Hakkari, Kahramanmara, Malatya, Mardin, Mu, Siirt, anlurfa, rnak, Tunceli ve Van illerinde yaayan nüfusun %55,59’u Kürt, %30.55’i Türk, %6,64’ü Arap, 49 %6,73’ü ise Zaza’lardan oluur. Bu illerdeki Kürt ve Zaza’larn toplam nüfusu yaklak 11 milyon civarnda verilmitir.(Bilgesam, 2009:16-17) Ayn aratrmaya göre kendini Kürt olarak tanmlayan vatandalar ana dillerini de Kürtçe olarak belirtmilerdir. “Dou illerindeki dourganlk orannn Türkiye ortalamasnn yaklak iki kat olmas, bölgede yaplan aile planlamas faaliyetlerinde baarl olunamadn göstermektedir.” Bilgesam’n Türkiye’de Kürtler ve Toplumsal Alglar aratrmasnda yer alan bu ifadeler aile planlamasnn gereklilii yönünde bir meyli gösterir. Kendi sosyal yaplarnn bir gerei ve sonucu olan çok çocuk sahibi olmak engellenmesi gereken bir durum olarak kabul edilmektedir. Bu ifadeler Dawid McDowel’n Kürtlerin çocuk saysndaki fazlall nedeniyle nüfuslarnn daha hzl artmas üzerine yapt “Türk yöneticilerini endielendiren bir durum” tespitini de hakllatrr. 3.2. Kürtler’in Kültürel özellikleri ve Sosyal Yaps Kürtler’in karakterleri ve özellikleriyle ilgili anlatmlarn genellikle tarafl, küçümseyici ve çelikili ifadeler içerdiini söylemek mümkün. Bunda elbette bu ifadeleri dile getirenlerin Kürtlerin içinden veya bu topraklardan insanlar olmamasnn etkisi büyük. yi bir ey söylüyormu gibi davranp kötü eyler ifade etmektedirler. lerleyen satrlarda görülecei gibi dürüst ve namuslu insanlar olduklar anlatlp ama baka bir yerde sebepsiz insan öldürmeyi marifetmi gibi onlarn azndan anlattrrlar. Kiilerin sosyal yaamlarn ve kültürel yaplarn biçimlendiren en önemli etkenlerden birisi karakter özellikleridir. Wigram buradan hareketle Kürtlerin karakteri üzerine görülerini aktarr. Yazara göre m.ö. 1000 yllarndan yakn tarihe kadar Kürtlerin karakterlerini hiç deimemi görmektedir. Wigram’n ifadelerine göre Kürtler güçlü, yetenekli ve birçok bakmdan çekici bir tipe sahiptirler. Ayrca birçok ngiliz memuru onlarla dost olmann oldukça kolay olduunu söylemilerdir. Kürtlerle ilgili ilginç bir tespiti de vardr. Doduklar dalarn karakterinden midir, yoksa oluumlarnda eksik kalan bir ey bulunuu yüzünden midir Kürtler ‘yarm kalm bir tip’tir der. Daha da ileri gidip geliim bakmndan hiçbir zaman ‘airet evresi’nden 50 kurtulamadklarn ve hala bu evrede yaadklarn söyler.(Wigram, akt. Nikitin, 1976:147). Nikitin Kürtlerle ilgili aratrmalar yapan Aboviya’nn görülerini paylar. Aboviyan’n Kürt profili olumlu ve olumsuz özelliklerin yannda kendi içinde çelien bir profil çizer. “Aboviyan, Kürtlerin, eer daha yerleik bir hayat sürselerdi, kelimenin tam anlamyla dounun övalyeleri adn alabileceklerini söyler. Savaç bir karakter, doruluk ve dürüstlük, prenslerine snrsz bir ballk, verilen sözü kl klna yerine getirme, konukseverlik, kan davas gütme, en yakn akrabalar arasnda bile kabile dümanl, çapul ve haydutluk tutkusu, kadnlara kar snrsz bir sayg: bunlar bütün kavimde bulunan ortak erdem ve niteliklerdir.” (Aboviyan, Akt. Nikitin, 1976:147-148). Bu ifadelerde bütün özellikleri sralanr ama bunlar arasnda iyi-kötü ayrm yaplmaz. Hepsi onlarn karakterlerinin ve yaam biçimlerinin bir parças olarak kabul edilir. Nikitin Kürtlerle ilgili bir hikâye aktarr. Bu hikâye aslnda onlarn nasl bir karaktere ve dünya görüüne sahip olduklar hakknda fikir vermeye çalmas açsndan önemlidir. Bunun yannda seçilen hikâyenin içerii de önemlidir. “…Abdi ile Aziz’in kavgas, kürdün takn ve öfkeli karakterinin yiitlii ve pervaszlyla atba gittiini gösterir. Hikâyemizin kahramanlar, Mizuri Juri adl ayn airetten ve Argu köyünden olduklar gibi, üstelik Mem-aran adl ayn kabiledendirler. Abdi bu kabilenin rspi’si(en kdemli kiisi), kardei Ahmo ise pamirdir(airet yetkililerinden biri). Türklerin bir sürü asker gönderip airetlerden ar bir vergi topladklar bir yl bir honutsuzluk belirir ve Kürtler, ilerin bu hale dönmesinden kendilerine göre sorumlu bulduklar Abdi’yi reislikten uzaklatrmaktan söz ederler. Tehdit edilen Abdi öfkeleniverir: “Hadi görelim bakalm, biri beni yerimden atmaya kalksn, o yere oturacak itin olunu inikim’e(eski model tüfek) nian tahtas ederim”. Aziz bu tehdidin altnda kalmaz: “Eer öyleyse, seni ben yerinden atacam, ne olacaksa görelim”. kinci bir karlamaya kadar günler geçer. unu belirtelim ki Mizurilerde birbirleriyle karlatklarnda hude kuta hango medet(Allah yardmcn olsun) demek adeti vardr. Bir gün Abdizoma’sndan(yaz barna) elinde silahyla dönerken, öküzlerini götürmekte olan ve üzerlerinde yalnz hançerleri bulunan Ahmo ile Aziz’in yanndan, tek kelime etmeden geçip 51 gider. Bundan alnan Aziz: “Bu itin suratnda ar kalmam” diye barr ve Abdi’ye küfreder. Abdi ate edip Aziz’i yaralar, ama Aziz “henüz scak yarasyla” Abdi’ye iki hançer darbesi indirmeyi baarr. Aziz bir eliyle börünü, öbürüyle kurunun girdii yeri tutar, ama inlemez. Abdi ise yetiin diye barr. Ahmo Abdi’ye yaklar, fkran kan görür, Aziz’inse hiç sesi çkmadndan Abdi’nin kurunuyla vurulmadn sanr ve ona sövüp saymaya balar: “Evi yanasca, Abdi gibi bir akrabay niye öldürdün?” Aziz yine ses çkarmaz ama Ahmo küfürlerini bitirince, inler: “Bana küfredeceine u kurunu çkar, karde”. Ahmo kemeri çözer, kardeinin yarasn görür. Hançeri kapp Abdi’ye doru koar, ama Aziz, zayf bir sesle öyle der: “Dur, karde, ona öyle bir darbe indirdim ki, artk sa çkmaz; sen beni srtla da eve götür imdi”. Evlerine götürülen iki yaral da akama ölür. Bu hoyrat ve bönce hikâye Kürt’ü iyi anlatmaktadr: Can çekien Aziz, kardei Ahmo’ya, Abdi’yi temizlemek için “zahmete girmemesini” söylüyor. i bitiktir onun! (Nikitin, 1976:152-153). Bu hikâyede birinci olarak Kürtlerin Türk idarecilerden zulüm gördüü sonucu çkar. Çok küçük bir sebepten birbirlerini öldürebilirler. Azlar kötüdür; küfrederler. Hikâyenin sonunda da kendi ifadeleri ile “hoyrat ve bön” hikâye tanmn yapar. Hoyrat ve bön dedii hikâyenin kahramanlardr bir bakma. Bu mitler ve hikâyeler hiç bitmez. Yüzyllar boyunca anlatlr hatta son yüzylda anlatm araçlar geniler ve daha geni kitleler bu hikâyeleri dinleyerek Kürtler hakknda fikir sahibi olurlar. 3.3. Etnik Kimlik ve Kürt kimlii Etniklik birçok farkl ölçütle tanmlanabilen esnek bir kavramdr. Genel olarak, benimsedikleri soy(köken), dil, din ve sahip olduklar kültür itibariyle dier gruplardan farkl olan gruplar etnik olarak nitelenir.(Önder, 2008:1). Bu tanmdan hareketle(etnik kimlik tüm esnek tanmlarna ramen özünde bu tanmla benzerlik gösterir.) Kürt’lerin dier bütün kimliklerini de kapsayacak ekilde Kürt kimliinin etnik kimlik kabul edilmesi mümkündür. Kimlikler deiir mi? Bir insan doduu andan balayarak öldüü ana kadar birçok kimlik deitirmek zorunda kalr. Çocuk, genç, olgun ve yal olur. Kimlik de tpk insan gibi yaayan, canl bir olgudur. nsan ömrü kadar ksa olmasa da asrlar süren zaman süreçlerinde sürekli deierek bir kimlikten baka bir kimlie evrilir. Bu deiimler etnik kimlik için de geçerlidir. Önder 52 etnik kimliin pek çok nedene bal süreç içindeki deiken yapsn tarihten verdii örneklerle göstermeye çalr. Hun, Hitit, Sümer, skit, Got, Viking gibi kendi dönemlerine damgasn vurmu birçok etnik grubun, bugün artk “kimlik” olarak varlndan söz edilemez. Elbette ki bu kimlikler ve etnik gruplar bir anda yok olup gitmediler, tarihi süreç içerisinde baka gruplarla, topluluklarla kararak etnik grup niteliklerini kaybettiler veya baka etnik gruplar içinde eriyerek dönütüler. (Önder, 2008:9). Önder kendi kaynaklarndan ve aratrmalarndan yola çkarak Kürt kimliinin kökeninin Türk unsurlara dayandn söyler. “Aratrmalarla kantlanmtr ki, birçok özbeöz Türk unsur Kürtlemitir. 24 Ouz boyundan biri olan Avarlarn Beydilliler’in bir bölümünün yan sra, Döerler, Kalaçlar, Kikiler, Türkanlar, Karakeçililer önemli saylabilecek ölçüde Kürtlemilerdir." (Önder, 2008:9) Özellikle bu corafya için kabul edilebilecek daha milliyetçi bir yaklamla yazar Türklüü etnik olarak üst kimlik kabul eder. “Etnolojik olarak üst kimlik, ayn kökene sahip alt gruplarn ana kimliidir. Bu anlamda Türklük; Krgzlar, Özbekler, kazaklar, Azeriler, Türkmenler, Yakutlar, Gagavuzlar vb. için üst kimliktir.”(Önder, 2008:11). Buna göre Kürt kimlii de bir alt kimliktir. Tarihine bakarken görüldüü gibi hiçbir zaman devlet olamam olmalar da bunun bir göstergesidir. Türkiye’de yaayan bütün kimlikler için önem arz eden anayasadaki vatandalk tanm burada alt kimlik üst kimlik balamnda tartlr. Yazar siyasi anlamda üst kimlii, farkl etnik gruplara mensup kiilerin, vatandalk bilinciyle benimsedii temsili ulusal kimlik olarak tanmlar. Bu kimlik genelde, ülkenin kurucu egemen unsurunun kimliidir diyerek anayasadaki tanm aktarr. T.C. anayasasnn 66. Maddesinde ulusal kimlik, ‘Türk’ olarak bu anlamda tanmlanmtr. Bu tanmda esas alnan ölçütün, etniklik deil, vatandalk olduunun alt çizilir. Buna göre anayasann 66. Maddesinde Türk; “Türk devletine vatandalk ba ile bal olan herkes” olarak tanmlanmtr. (Önder, 2008:11). Bu ifadelere bakldnda aslnda Kürtler için rencide edici bir durum görülmemektedir. Dier bütün demokratik devletlerin uygulamalarnda görülecei gibi alt kimliklerden ve bir üst kimlikten 53 bahsedilebilir ki bu gereklilii olan bir durumdur. Burada önemli olan ey ise “kiinin özgür iradesiyle, bilinçli olarak duyumsad, özümsedii kimliin, kökeni ne olursa olsun, o kii için bir üst kimlik deil, asli kimlik olduudur.” (Önder, 2008:12). Kiinin yaad kimlik asl kimliidir. Öyleyse kökeni ne olursa olsun bugün kendini Kürt kimlii ile tanmlayanlar bu kimliklerini korkmadan hissederek ve özgürce yaayabilmekte midirler? Etnik kimlik ve Kürt kimlii üzerinde yaplan okumalar bunlarn var olduunu ve kabul edilmeleri gereklilii üzerinde dururken Hüsamettin Arslan baka bir okuma yapyor ve bir kimlii etnik kimlik olarak tanmlamann aslnda onu yok etme projesi olduunu öne sürüyor. “Kürtler ‘etnik’ bir halk ya da ‘etnisite’ deil, ‘otantik’ bir halk, yani bir ‘otantisite’dir. ‘Etnisite’ ‘otantisite’ deildir. Yozgatl Türkmenler, Antalyal Yörükler ne kadar ‘otantik’ iseler Mardinliler ve Hakkarililer, Zazalar ve Krmançiler de o kadar ‘otantik’tir. ‘kimlik’ sorunu modern bir sorun, modernlerin sorunu, ‘kimlik’ kavram da ‘modernleen’ halklarn sorunudur; otantik halklarn ‘kimlik’ problemi yoktur; ‘kimlik’ kavramlar da yoktur. Kimlik kimliini kaybedenlerin problemidir; kendiliinden kimliini yaayanlarn problemi deil. Kimliini kaybedenler, kimliini kaybetme sorunu yaayan ve endiesi tayanlar otantik halklaryla balarn ve temas noktalarn kaybedenlerdir; Türkün ‘Türk’, Kürdün ‘Kürt’ olmaya ihtiyac yoktur. ...otantik halklar kimliklerini ‘rklaryla’ tanmlamaz. Irkçlk modern batnn insanla ihanetidir. Etnisizmin ve etnisistin kaderi jakobenizmdir; otantik halk ‘adam’ edilmeli ve ‘ulus’ formatna sokulmaldr.”(Arslan, 2009:111). O zaman varlan sonuç u oluyor; modernlemeye balayan Kürtler için kimlikleri hem kendileri için hem de dier kimlikler için bir sorun olmaya balad. Oysa genel kanaat yasaklarla bu kimliin yok edilmeye çalld yönündeydi. Gültekin Avc batdan ihraç edilen “etnik kimlik” kavramnn Türkiye’deki karlnda Kürtlere uygulannn negatif sonuçlar dourduunu ve karsna menfi milliyetçilik kavramnn çkmasna neden olduunu söyler: “Menfi milliyetçilik mantalitesi, Devlet-i Aliye’nin srtndaki efsunlu pelerini ciddi ekilde yrtlm ve pelerinin örttüü, devlet srtnda mevcut unsurlar aça çkarmtr. Bu serencamda ‘etnik kimlik bilinci’ düüncesinin dou’ya ihrac ve kabulünün temini, bat’nn dou’ya yönelik en ykc ve en 54 vurucu operasyonu saylabilir. Sihirli pelerini yrtklarna ramen tayan Osmanlnn hitamyla cumhuriyet dönemine geçilmektedir. Cumhuriyetin kurulu felsefesinde hakim paradigma olarak beliren ‘menfi milliyetçi’ bak açs, Kürt sorununda kroniklemenin balangcdr. Zira kurulan cumhuriyet, bat telaffuzuyla ‘etnik kimlikleri’ barnda eritebilecek dinamiklere sahip deildir. Resmi manada yrtk da olsa sihirli bir ‘pelerin’i yoktur.” (Avc, akt. Deirmenci, 2009:56-57). 3.4. Bir Sorun Olarak Kürt Kimlii ve Görüler 3.4.1.Devletin Kürt Politikalar Hasan Cemal 1968 ylnda Trabzon’da yedek subayln yaparken yaad bir olay anlatrken buradan hareketle okuyucusuna kendi önyarglarn ve dolaysyla genel önyarglarn vard noktay göstermeye çalr. Bu devletin kimlik politikalarnn dil üzerindeki etkisini gösterirken bir anlamda empati yapmaya, kendini onun yerin koyarak düünmeye davet etmektir. “Takmdaki askerlerin çounluu Kürt kökenliydi. Çavu Haso’nun bir alkanl vard. Her akamüstü ayn saatte gelip benden transistorlu radyomu isterdi. Bir gün merak edip, arkasndan koua gittim. Beni fark etmediler. Radyodan yükselen yank sese dalp gitmilerdi. Türkçe deildi dinledikleri. Beni görünce biraz ardlar. Nereyi dinlediklerini sorunca, kabahat ilemi çocuklar gibi önüne bakt Haso, “Erivan radyosu komutanm, arklar…” dedi. Ermenistan’dan Kürtçe yayn yapan bir istasyondu. Bir kou, bir tahta masa. Transistorlu bir radyonun etrafnda kafa kafaya vermi sekiz on asker. Yabanc bir istasyondan kendi anadillerinde, Kürtçe ark dinlerkenki o halleri…” (Cemal, 2006:171). Hasan Cemal bu sahneyi hiç unutamadn söyleyerek bir insann anadili, kimlii ve kültürel benlii üzerinde daha çok durmaya baladn anlatyor. Yine Hasan Cemal’in anlatt baka bir hikâye Türkiye’de devletin Kürt politikasna ayna tutar niteliktedir. Türkiye’nin batsnda yaayan insanlarn bu hikâyelerden haberi bile yoktur belki de. Çünkü ne medyada ne de televizyon dizilerinde bu hikâyelere yer verilmez. Daha doru bir ifade ile yer verilemez. Bu hikâye Mardin’in dil ilçesi, Pnarba köyünden 55 Abdurrahman Motor’un hikâyesidir ve yazar hikâyeye Aralk 1986 tarihini not dümütür. “Türk-Irak petrol boru hattna yönelik sabotaj giriimine karm, aranyor. Babas Ramazan Motor, yetmi yanda. Sabotaja ad karan olunu balangçta kendi eliyle jandarmaya teslim etmi. Ama on üç gün sonra hapisten kaçm olu. Abdurrahman aranmakta! Babas Ramazan’a jandarma basks: Ya olunu bulup yeniden teslim edersin ya da yirmi bir kiilik aile efradnla birlikte köyden atlr gidersin! Ya kaçak bulunacakt, ya da Motor ailesi bir sabah vakti kamyona doldurulup Pnarba köyünden sürgün edilecekti. Yetmilik Ramazan Motor tedirgindi. Kaçak olunun bebeleri, sekiz yandaki Beytullah ve be yandaki Medeni’yi kucana çekmi anlatyordu: “Abdurrahman kaçtnda Medeni daha birkaç aylkt. Kimsemiz yok. Hayvanmz, budaymz var. Kta kyamette nereye gideriz? Devlet bana bir yer versin, giderim. imdi bizi yirmi bir nüfus orta yerde brakmak istiyorlar. Abdurrahman bizi terk ettiyse ailesinin ne suçu var? Aradan birkaç gün geçti. Pnarba köyünde kimsenin azn bçak açmyordu. Korku vard. Herkes sinmiti. Köye varldnda, Ramazan Motor’un nerede olduu sorulduunda kimse cevap vermek istememiti bu soruya. Oysa Pnarba köyünün üzerinde uçuan kularn bile haberi vard ne olup bittiinden. Yetmi yandaki baba, Ramazan Motor iki gün önce be köylüyle birlikte gözleri balanarak götürülmütü evinden alnarak”….(Cemal, 2006:85) Gazeteci-yazar Hasan Cemal’in aktard bu iki küçük yaanm hikâyecik Kürt sorunun temellerine k tutmaktadr. Devletin Kürtler üzerinde uygulad politikalar ve yaklamlar ayrmcl körükler, bir halkn kendisini itilmi hissetmesini ve bir savunma mekanizmas olarak terörün ortaya çkna zemin hazrlar. Bu iki hikâye de zorbal ve yasaklamalar anlatyor. Elbette bu aratrma Kürt sorununu irdelemiyor ama bunu anlamadan medyada Kürt kimliinin temsil edili biçimini anlamak zor olacaktr. Bilal Samur zihinlerde oluturulan mitler ve önyarglardan beslenen bir Kürt sorunundan ve herkesin az çok tandk olduu alglardan bahsederek Kürtlerin gayr-i medeni, iddet eilimli, ilkel bir halk olduu, hiçbir insanlk deeri tanmayan, kadn ezen kaba insanlar olduu eklindeki negatif profilin, her türlü vastayla toplumun kolektif bilinçaltna yerletirildiini söyler. Kürtler insanszlatrlarak sunulmakta bu da her türlü önyargnn oluumuna kaynaklk etmektedir.(Samur, akt. Deirmenci, 2009:28). te bütün bunlar toplumun ciddi bir kesiminde olumsuz Kürt imajnn olumasna ve Kürtlerle ilgili, onlarn haklar ile ilgili kat yarglar ve hükümler vermelerine sebep 56 olmaktadr. Bu yarglar ve hükümler iki tarafl olunca kutuplamalar balamakta ve ciddi anlamda bir Kürt Sorunu’ndan bahsedilmektedir. Halk kendi ideolojileri dorultusunda yönetmeye çalanlar onu sorun haline getirdikten sonra da dönüp ‘Kürt Sorunu’ demeye balamlardr. Bir kimlik nasl sorun olur sorusuna cevap bulmak için Türkiye Cumhuriyeti’nin Kürt kimliine sahip halk ile ilikilerine bakmak yeterli olacaktr. Aslan Deirmenci bu konuyu ksaca öyle özetliyor: “Resmi ideolojinin tehdit alglayna göre bölge halkn bask altnda tutmak ve iddet politikalarna dayal önlemler almak sorunun derinlemesine destek olurken, iç ve d dümanlarn saltanatlarn sürdürebilmek adna yaptklar provokasyonlar ise meydana gelen olaylara tuz biber ekti. Açlan yara kangren oldu. Etnik kökenlerini tehlike olarak görmek, kamak, ayrmc politikalar ile bölge halkn yalnzlatrma ve yeteri derecede ekonomik tedbirlerin alnmamas ise meseleyi çözümden iyice uzaklatrd. Bölge halk potansiyel tehlike olarak gösterilip, tek tipçi, merkezci siyasal yap terk edilmedii için sorunun temeline yllardr inilemedi. Darbeler ile bölge halkna reva görülen dayatmalar ise devlete olan güvensizlii perçinledi. Bölgede yeteri kadar sanat evleri ve kütüphaneler açlmad, dini ve ahlaki deerler veren kurumlar ihdas edilmedi, dinle barmak yerine hukuksuz yasaklar merulatrld, çocuk esirgeme kurumlarnn says artrlmazken sokak çocuklarna yönelik projeler gelitirilmedi. Dayatmalar ve basklar sonucunda boaltlan köylerden zorla göç ettirilenlere ise dönü için kapsaml çalmalar hayata geçirilemedi. Göç etmek zorunda kalanlar ise bir dilim ekmee muhtaç edildi. Oysa bu insanlar onurluydu. Kendi köyünde kendi aas olanlar kentli insanlarn evlerinde kapc olmak zorunda kald.”(Deirmenci, 2009:11-12). 3.4.2.Kürt Sorununda Ekonomik Faktörlerin Etkisi Dil ve Eitim Sorunu Kürt sorunu ile yakndan ilikili olan etkenlerden biri ekonomik durumdur. Fakirlik mi sorunlar dourdu? Sorunlar m fakirlie sebep oldu? Bilinmez ama hâlihazrda bölge insannn ekonomik açdan sknt yaad bir gerçektir. Aslan Deirmenci bu gerçei aratrma sonuçlarndan hareketle göstermeye çalr. Buna göre Hane gelirinde bölgeler aras farklara bakldnda en düük gelir diliminin yüzde 45’ini Güneydou Anadolu bölgesi oluturmaktadr. Yani ülkenin en yoksullarnn yaad yer Güneydou Anadolu bölgesidir. Orta Anadolu’dan itibaren tüm dou bölgelerinde eitim hala ülke ortalamalarnn çok gerisinde bulunuyor. Sadece 8 yllk temel eitim 57 veya daha az eitim alm olanlar güneydouda yüzde 79.45 oranndadr. (Deirmenci, 2009:12). Kürt sorununun belki de en önemli sebeplerinden biri de dil sorunudur ve bu ‘dil’ yasa çözülmeye çallrken bile farkl siyasi partiler ideolojilerinin krmz çizgilerinde srar etmektedirler. Deirmenci, TRT e’in açlma sürecinde partilerin ve tabanlarnn görülerini ötekiletirmedeki boyutlar da gözler önüne sermektedir. anlatrken TRT e yayn hayatna baladnda uzmanlar devlet eli ile yaplan bu adm ‘kardelii güçlendirir’ eklinde deerlendirilirken; Milliyetçi Hareket Partisi, Cumhuriyet Halk Partisi ve Demokratik Toplum Partisi TRT e kanalnn Kürtçe yayn yapmasndan rahatsz olmulardr. Kimliklere yaklamlar açsndan çok farkl görülere sahip bu partilerin böyle bir konuda mutabk olmalar ise ilginç karlanmtr. Hatta üç partinin liderleri kürsüden tepkilerini dile getirmekten çekinmemileridir. Partilerin tavrlarnn aslnda tabanlarnda karl da vardr. (Deirmenci, 2009:13) “A&G aratrma irketinin 33 ilde yapt aratrmann Kürtçe TV ile ilgili bölümünde hem MHP hem CHP hem DTP’li olduunu söyleyen vatandalar, Kürtçe Tv’ye iddetle kar çkyor. TRT tarafndan Kürtçe yayn yaplmasn, katlmclarn yüzde 39.9’u doru bulurken, yüzde 46.4’ü yanl bulduunu söyledi. Marmara, Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde ‘yanl buluyorum’ cevaplar genel ortalamann üzerinde çkt. Ak Parti seçmeninin yüzde 58.8’i Kürtçe kanal doru bulduunu, MHP seçmeninin 70.1’i, CHP seçmeninin ise yüzde 59.1’i yanl bulduunu söyledi. DTP’lilerin de yüzde 53’üne göre Kürtçe TV yanl…” (Deirmenci, 2009:13). Bu sonuçlara baklarak elbette çok farkl okumalar yaplabilir. Ama neredeyse ortalamas yüzde 50’nin üzerinde bir kesim tarafndan Kürt kimliinin ötekiletirildiini söylemek mümkün olacaktr. Daha önce ifade edilen ve devlet politikas olarak kabul edilen uygulamalarn bu sonuçlar dourduunu söylemek yanl olmayacaktr. Yine “BLGESAM” tarafndan 2012 ylnda yaplan “Türkiye’de Kürtler ve Toplumsal Alglar” çalmasnda da benzer tespitler ve sonuçlar ortaya çkmtr. 192 kii ile derinlemesine mülakat yaplarak elde edilen 58 sonuçlar bir hayli çarpc. Bölge insannda örenim düzeyi bat illeri ile kyaslandnda oldukça düük kalmaktadr. “PKK eylemlerinin fazla yaanmad Dou ve Güneydou Anadolu illerinde Kürt kökenli kadnlar arasnda okuma yazma bilmeyenlerin oran %13,3 (erkeklerde %3,1) iken, bu oran PKK eylemlerinin youn olarak yaand illerde %17,4’e(erkeklerde %4,9) çkmaktadr. Bu oranlar artan ya ile birlikte yükselmektedir. Eylemlerin yaand illerde 15-25 ya grubunda okuma yazma bilmeyenlerin oran %2,6(erkeklerde %1,0) iken, bu oran 56 ya ve üzerindeki grupta %77,6’ya(erkeklerde %23,3) çkmaktadr.(Bilgesam, 2009). Bu sonuçlara bakarak, bölgedeki terör eylemlerinin eitim faaliyetlerini çok net bir ekilde etkiledii söylenebilir. Son yllarda Okul ve derslik yapmna yönelik ciddi atlmlar olmutur ama çözüm için yeterli deildir. Bilgesam’n aratrma sonuçlarna göre bölgede derslik saylar hala yetersizdir. Snflar kalabalk, öretmen ihtiyac vekil öretmenlerle giderilmeye çallmaktadr. Bunun yannda baka önemli bir problem eitimin nitelii ile ilgilidir. Özellikle douya atanan öretmenler yeni mezun ve stajyer öretmenler olmakta ve görev süreleri 2-3 yl geçmemektedir. Zaten douya giden her öretmen bir an önce bölgeden ayrlma çabasnda olmaktadr. Okula balayan çocuklarn pek çounun Türkçeyi bilmemesi ise baka bir problemdir. Bölgede eitim ile ilgili görülen bir baka problem çocuklarn okula gelmede yaadklar skntdr. Ailelerin maddi yetersizlikleri çocuklarn da i gücü olarak görmelerine sebep olmaktadr. Çocuklar okul saatleri dnda ya sokaklarda ya da mevsimlik içi olarak çaltrlmaktadr. Bu da çocuklarn öretim ylnn tamamnda okula devamllklarn zorlatrmaktadr.(Bilgesam, 2009). Ekonomik sebepler, dil, okul ve derslik yetersizlii, eitimci azl ve sosyal yaamn gelenekleri sralanan eitim problemleri olarak gösterilmektedir. Bütün bunlarn siyasi ve ekonomik politikalarn bir yansmas olduu söylenebilir. Bu politikalar terörün beslendii kaynaklarn neden tükenmediini, insanlarn çektikleri onca aclara ramen neden hala örgütü desteklediklerini de anlatmaktadr. Özellikle lise mezunu gençlerde fazla gözlenen ayrlkç fikir ve 59 görüleri sorguladklarnda, isiz olmalar, okulda ve darda yaplan propagandalarn da etkisiyle kendilerine ayrmclk yapldna inanmalar, bir gruba veya ideolojiye ait olma yönünde hissedilen açlk, gençlik ve delikanlln verdii heyecan ve muhaliflikle birletiinde bu gençler en keskin gruplarn birer parças olmaktadrlar.(Bilgesam, 2009). Yüksekoval Kürt bir gazeteci eitimle ve belki Kürtlerin beklentileri ile ilgili u çok önemli tespiti yapmaktadr: “Hükümet okul, yol, köprü yapmndan önce gönül köprüsünü kursun. Yaylalar serbest braklsn, insanlar dadan insin, kardelik ortam olusun, eitimi, ticareti, üretimi biz hallederiz. Yeter ki gönül köprüsü kurulsun.”(Bilgesam, 2009). Bölgenin eitimle ilgili önemli sorunlarndan biri de kz çocuklarn okula göndermemeleridir. Bingöllü medrese mezunu bir kanaat önderi bu konudaki tespiti, sorunun da kaynan göstermesi bakmndan önemlidir. Bu kanaat önderi bir zamanlar kim kzn okula gönderirse kâfir olur düüncesi hâkimdi, hala böyle düünenler hatrlatmaktadr.(Bilgesam, 2009). var diyerek Problemin önemli yanl bir dini problemi referanslarla desteklenmesi kemiklemi daha derin problemlerin göstergesidir. Eitimle ilgili bir dier önemli konu da hâlihazrda da çokça tartlan ve yeni yeni çözüm üretilmeye çallan dil problemidir. Bilgesam’n aratrma sonuçlar bu konuda da önemli bir tespitte bulunmaktadr. Bölgede özellikle krsalda yaayan çocuklar Türkçeyi okula baladktan sonra örenmektedirler. Bu süreç ilköretimde baz çocuklar için 2-3 yl bulmakta, bu da ana dili Türkçe olan çocuklara göre bu çocuklarn müfredattan geri kalmalarna neden olmaktadr.(Bilgesam, 2009). Bölgenin ekonomik durumu da yine terör faaliyetlerine bal olarak ekillenmitir. Bilgesam’n aratrma sonuçlar bu tezi destekler mahiyettedir. Terör eylemlerinin etkisiyle son 25 ylda bölge ekonomisi ciddi anlamda gerilemitir. Terör nedeniyle yayla ve meralarn yasaklanmas ve yaanan göçler pek çok il ve ilçede tarm ve hayvancl bitirme noktasna getirmitir. Güvenlik problemleri ve bölgeye özel olumsuzluklarn da etkisiyle sanayi ve 60 ticaret yatrmlar hiçbir zaman istenilen düzeylere gelememi, teviklere ramen bölgeye batl sermaye çekilemedii gibi, bölgedeki sermaye de batya yönelmitir. Tüm bu olumsuz gelimeler ve bölgenin ekonomik geri kalml durumun örgüt tarafndan istismar edilerek bir propaganda aracna dönütürülmesine neden olmutur. Sonuç olarak rakamlarla verilen isizlik oranlar durumu anlamaya yardmc olacaktr. PKK eylemlerinin youn olarak yaand illerde kendisini isiz olarak tanmlayanlarn oran erkeklerde %19,2’dir. sizlik oran yükselen örenim düzeyi ile birlikte dümektedir. 2009 yl itibariyle isizlik oran Türkiye ortalamas %14 iken bu oran erkeklerde %13,9 ve krsalda %8,9’dur.”(Bilgesam, 2009). Hepsi birbirine organik balarla bal ve biri kötü olduunda hepsi kötü olan bir sistemdir bu. Ekonomi, eitim, dil ve din. Ulusal kimlik politikasnn geldii noktada karlalan problemler bunlardr. 3.4.3.Kürtlerin Yaad Kimlik Problemleri ve Beklentiler Ayrmclk algs Kürt kelimesine yüklenen anlamla birlikte balamaktadr. Kürt sözcüünün Güneydou Anadolu’da ehirden uzak köy ve mezralarda yaayan insanlar tanmlamak için de kullanlm olmas ve bu kelimeye, eitimsiz, kaba vb. olumsuz anlamlar yüklenmesi, günlük yaamda daha fazla hata yaplmasna ve bu insanlarn hor görülmesine neden olmutur. Ayrca bölge insan, yoksulluk, eitim ve sosyal yaam seviyesinin düüklüü sonucu sosyal tabaka temelli bir ayrmcla maruz kalm; kültürel farkllk ve kullanlan dil/ive farkll günlük yaamdaki ayrmcl artrmtr. Sinema ve televizyon filmlerinde, tiyatro oyunlarnda Kürt insannn krk Türkçe ivesinin komedinin bir unsuru haline getirilmesi ve bu iveyi kullanan insanlarn ikinci snf rollerde yer almas bölge insann rencide etmi ve bilinçaltnda olumsuz kalc izler brakmtr. Kürtlerin bazlar kendi içlerinde de ötekiletirilmeye maruz kalmaktadrlar. Bu köydeki Kürtlere ehirdeki Kürtler arasnda yaanan bir ayrmcln var olduu gerçeidir. Güneydou illerindeki ehirlerde yaayan Kürtler, youn göç nedeniyle batyla beraber yaadklar ehrin merkezine 61 tanmaktadrlar. ehir merkezinin yerlileri olan Kürtler ise bu durumdan rahatszlk duymaktadrlar. Çünkü köyden gelen Kürtlerin ehrin sosyal dokusunu ve yerleik kültürünü bozduunu ifade etmektedirler. Bu sadece söylemlerde kalmayp olumsuz tavrlar eklinde davranlarna da yansynca, bu durum köyden göçen insanlarn ayrmclk algsn beslemektedir. Burada Kürtler tarafndan hissedilen sosyal içerikli ayrmcln, Güneydouda Kürtler tarafndan kendi rkdalarna da uyguladnn kabul edilmesi gerekliliine vurgu yaplarak ayn temeldeki, sosyokültürel içerikli ayrmcln Orta Anadolu veya Bat Anadolu’ya göç etmi Kürt vatandalara kar yaplmasnn da kaçnlmaz olduu ifade edilmektedir. Söz konusu ayrmcln etnik nedenlerden ziyade psiko-sosyal bir vaka olduu dikkat çekmektedir. (Bilgesam, 2009). Dou bölgelerinde olan ey aslnda devletin bütün imkânlarn kullanarak(bunlara devletin ideolojik aygtlar da denilebilir) kendi istedii gibi bir kimlik yaratma çabasdr. Ferhat Kentel bunun marjinalletirme yoluyla -ki bunun için kullanlan en güzel yöntem diziler ve sinema filmleridir- yapldn söylüyor. “Böyle bir modernlik içinde, güç ilikileri içinde ortaya çkm olan, hayat medenilik- gayri medenilik diye ayrm olan bu modernin kimlik meselelerine daha spesifik bir ekilde bakmaya çalalm. Dedik ki bu alann içinde uzmanlaarak var oluyoruz, bize bir ad veriliyor. Çünkü bu hikâyeye baladmz paketin içinde bir de modern ulus-devlet var. Bu aslnda benim sivillememe, modernlememe tekabül edecek bir aidiyet meselesi. Bu aidiyet meselesi bana Türklüümle, Franszlmla, Amerikallmla salanm olan, bu kimlikle salanm olan bir durum. Bu hayat gayri merular irrasyonel, geri vs. ilan ederken gayri medeniletirirken; aslnda geçmite var olan aidiyet meselelerini de sorguluyordu. Onlar bir ekilde devre d brakp marjinalletirmeye çalyordu. Neydi marjinalletirme? Az önce söylediim örnekler: Fabrikada “Sen burada içisin, sosyal kategorisin; burada etnik, dinsel kategorilerin esamesi okunmaz.” derken… Peki, ben içi olarak oraya gidiyorum. Ben o burjuvayla ayn kalp altnda nasl kalacam? Burjuva bana maam veriyor, ben onlarla nasl eit olarak var olabilirim? Daha önceki toplumda biliyorduk, örnein bu köyde hepimiz Müslüman’dk, Hristiyan’dk… Ve yüzyllardr olumu kodlarmz vard, dedelerimizden, atalarmzdan böyle örenmitik. Onlar tekrar ediyoruz. Böyle evleniliyor bizim köyde: Gidilir, görücü usulü birisi istenir, ya da camdan baklr, çeme banda görülür vs. kalkp kzn elinden tutup “yürü diskoya gideceiz” gibi bir ey akl almaz. Orada bilinen ey kz ve erkein böyle ilikiler kurduu, askere gidildii, çocuk yapld, çocuun nasl eitildii, çeyiz hazrland gibi tekrar eden bir ey var. Çeyiz hazrlanmyorsa ya da kz annesine babasna 62 haber vermeden evleniyorsa bunlar akl alacak eyler deil. Bunlar bizi destabilize eden, bizim bütün o dengemizi bozan eyler. Demek ki geleneksel toplumda- hiçbir toplum salt geleneksel ya da modern deildir – benim uzmanlatm bir ey söz konusu deil. Biz hepimiz ayn yerde, ayn zamanda bulunabiliyoruz. Mesela öyle canlandralm: Köyde çobanlk yapmak. Çoban çok spesifik bir i yapan bir adam gibi görünüyor ama o çoban hayvanlar otlatp köye götürdükten sonra köy kahvesine girdii zaman dierleriyle ortak bir zemini paylayor. Çünkü o çoban koyunu, inei kurda kaptrd. “Kurda kaptrmak” olay nedir sizce? Nasl bir sonuç yaratr? Hangi açlardan kötüdür? Sizin söylediklerinizi yazyorum: - ini doru yapmam, maddi kayp, - Statüsünü yitirir, - Mal koruyamamtr, - Güvensizlik. Bir koyunun güdülmesi ya da kaybedilmesi sadece ekonomik bir boyutta alnabilecek bir ey deil. O koyun ayn zamanda oradaki insanlarn “kutsal varlklar” aslnda. O doa bir bütün. Kaybettiiniz zaman dengede parça eksiliyor. Bütünlük bozuluyor. Çoban bir bütünün parças aslnda. Çoban bir ey yapmasa da hem ekonomik, hem dinsel, hem polisiye (koruma ilevi var çünkü). Çoban hiçbir zaman “u fonksiyonum, bu fonksiyonum” diye düünmüyor. Bu hepsi beraber olan bir ey. Böyle bir dünyamz varken yüzyllar içinde baka bir dünyada bulduk kendimizi. Ben içiyken dier insanlarla köydekiler gibi olamayacam artk. Çünkü biz hepimiz Müslüman’dk örnein, hepimiz Kürt airet’iydik vs. biz birbirimiz için bir bütün anlamnda “anlamlydk”, bir mekanik dayanma söz konusuydu. Birebir birbirimizi anlayp tamamlayabiliyorduk. imdi “organik dayanma”dan bahsediyoruz örnein. Vücudumuzun beyni ve aya arasndaki birbirine demeyen ama ilikili olan bir ey. Kars’taki adam vergi veriyor. Ben Edirne’de Kars’taki adamn vergisinden yararlanp SSK’yla hastaneye gidiyorum veya emeklilik hakkm kazanyorum. Biz birbirimizi tanmayan insanlar artk baka birtakm ebekeler içinde buluuyoruz. Dedik ki “ben içi olarak u fonksiyonu icra ediyorum. Burjuva unu yapyor, iveren bunu yapyor, tüccar bunu yapyor...” Peki bizi ne bir arada tutacak? Nasl duracaz bir arada? te ona bal olarak yurttalk ve ulusal kimlik bu modernliin fiilen gerçeklemesinde en önemli unsurlardan biri. Nasl burada sivilize olmay, medeni olmay örendik; Türk olmay örendik, Fransz olmay örendik, modern Fransz olmay örendik. Bu topraklarda yaayan dier insanlarla ortak aidiyet sahibi olmay örendik. O zaman benim daha önceden var olan cemaat kimliime, Müslüman, Kürt, Türkmen, göçebe, Yörük, Ermeni, Srp, Bonak, Müslümanlar, Ortodokslar… Gibi bir yapnn ötesinde biz Türkiye Cumhuriyeti’nin üzerinde baka bir düzeyde yeni bir kimlik örendik, yeni bir tarih örendik.” (Kentel, 2006). Ferhat Kentel’in uzun bir söyleisinin sadece bir parças olan bu satrlar bölgede olup bitenler hakknda genel bir bak açs yakalayarak daha net görülmesini salayabilecei düüncesiyle aktarld. ster modernleme siyaseti denilsin ister ulus-devlet projesi denilsin her iki durum için de uygun 63 olan gelimeler bölgede Ferhat Kentel’in de anlatt gibi bir kimlik deiimi olarak yaanmtr veya yaattrlmtr. Aslnda sadece bir kimlik deiimi olsa belki çok sorun olmayacaktr ama bu kimlik deiimi veya istenilen kimlie sokulma çabas o kadar hoyratça olmutur ki Kürtler bile kendilerinin öteki olduklarna inanmlardr. Devlet yllarca uygulad politikalarla Kürtleri kendisine yabanclatrm ve neredeyse düman haline getirmitir. Terörün varln uzun yllar sürdürebilmesinin bir sebebidir bu. Aslan deirmencinin bölgeyle ilgili kiilerle yapt görümelerden de benzer tespitler ve benzer sonuçlar ortaya çkyor. “Yaanan ac tecrübeler, Kürtlerin iç dünyalarnda korkunun köklü bir ekilde kurumsallamasna neden olmutur. Kürtlerin iç dünyalarnda kurulan bu korku duvarn ap ne istediklerini ifade etmeleri için, onlarn ikna edilmeye ihtiyaçlar vardr.” (Samur, akt. Deirmenci, 2009:18). Samur ancak Kürtler konutuu zaman onlarn ne istediklerinin anlalabileceini ve ancak o zaman sorunun sahici bir ekilde tartlabileceini söylüyor. Samura göre imdiye kadar Kürtlerle ilgili her eyi Kürt olmayanlar konumu ve tartmlardr ve bu yüzden hiçbir zaman sahici olmamtr.(Ayn durum medya, film ve diziler içinde geçerlidir.) Bilal Samur var olan Kürt sorununun resmi devlet çizgisinin bak açsndan beslendiini, bir bölünme korkusu ve Türkiye’den toprak koparma olarak sunulduunu söylemektedir. “Sadece diaspora Kürtleri içindeki çok küçük gruplar, Türkiye’den toprak koparlmasn ve tam bamszl düünmektedirler. Ancak Kürtlerin büyük bölümünün Türkiye’den toprak koparmak ya da tam bamszlk gibi bir talep ve arzular bulunmamaktadr, çünkü buna gerek ve ihtiyaç duymamaktadrlar. Baka bir ifade ile Kürtler Anadolu’dan boanmak deil, kendi özgül kültürel kimliklerini koruyarak bar içerisinde dier toplumsal kesimlerle bir arada yaamak istiyorlar. Kürtler, toprak ve çakl ta deil, özgürlük, hukuk ve demokrasi istiyorlar. (Samur, akt. Deirmenci, 2009:20). 64 “Kürtler, gerçek bir liberal demokratik hukuk devletinde Kürt kimlikleriyle tannmak ve sayg görmek istiyorlar. Kürt olduklarndan dolay hiçbir ekilde bask görmemek, Kürt kimliinin inkâr ve imha edilmemesini istiyorlar.” (Samur, akt. Deirmenci, 2009:20). Samur’un söyledii bu birkaç cümle bu çalmann da niçin yapldn özetler niteliktedir. Burada insan onurunun bir parças olan en temel haklardan bahsedilmektedir. Samur, Kürt sorunu ile ilgili çok skça karlalan bir baka durumdan da bahseder. Milliyet gazetesinde yaynlanan bir yaz dizisinde douda görev yapan komutanlarn itiraflardr bunlar. Komutanlar Kürt kimliinin bastrlmasnn yanlln, Kürtçeye getirilen yasan anlamszln, Kürtler hakknda yanl bilgiler öretmenin sakncalarn ve sosyal bir soruna zamannda gerekli tedbirleri almamann problemleri iin içinden çklmaz hale getirdiini ifade etmilerdir.(Samur, akt. Deirmenci, 2009:22). Aslan deirmencinin konuyla ilgili röportaj yapt bir baka kii olan Eski Kara Kuvvetleri Komutan emekli orgeneral Aytaç Yalman’n anlattklar Bilal Samur’un bahsini ettii itiraflar somutlatrmaktadr. “Kürtler dilini konumak, arksn söylemek istiyordu ama biz ‘Kürt yoktur’ diye eitilmiiz. Sosyal talepleri bile ykc faaliyet saydk. Hem sosyal sorunu hem de terörün balayacan fark edemedik.”(Deirmenci, 2009:59). Hemen karl olmasna gerek duyularak burada aktarlabilecek bir görü bizzat devlet basksna maruz kalm Fikret Bakaya’nn yaadklardr. Yazar yaadklarndan hareketle devlet, medya, yarg ve siyasete ar eletirilerde bulunuyor. “T.C. Rejimi tam bir yasaklar ve tabular cumhuriyetidir. Bu yüzden ne parlamento gerçek anlamdaki parlamentoya benziyor, ne siyasi partiler siyasi partiye benziyor, ne yarg yargya benziyor, ne medya medyaya benziyor… Bunca yasak, tabu ve “resmi dorularn” söz konusu olduu bir rejimin demokratiklii tam bir yalandr ve ahmaklar aldatmaya yaryor. Birileri adn öyle koydu diye öyle olmas gerekmiyor. Uzaa gitmeye gerek yok bana bak anlarsn. Fransa’da doktoray tamamlayp Türkiye’ye döndüümde hemen askere aldlar ve yedek subay okulundan “sakncal piyade” çkarp Erzurum’a 65 (oltu) sürgün ettiler. Gerekçe evlere enlik: kötü düünce sahibi olmak… Siz hiç böyle bir gerekçe duydunuz mu? Böyle bir rejim modernlik, çadalk, vb. iddiasnda bulunabilir mi? Burada bulunabiliyor zira insanlarn düünme yetenei resmi ideoloji tarafndan dumura uratlm durumda… Kürt sorununu tartmaya cüret ettiim için ve yazdm bir kitaptan ötürü hem üniversiteden kovuldum hem de hapis ve para cezasna çarptrldm. Daha sonra Kürt sorunuyla ilgili bir yazdan yine hapse girdim… TCK’nn yarglanmadm ilgili maddeleri yok gibidir ve hakkmda açlan davalarn saysn bilmem…” (Bakaya, akt. Deirmenci, 2009:52). 3.4.4. Kürt Kimliinde Çözüm Faktörü Olarak Din Olgusu Türkiye devleti çats altnda yaayan halklarn ortak kimliklerinden biri de dindir. Hem Bilal Samur, hem Gültekin Avc’nn anlatmlar hem de Bilgesam’n yapt aratrma sonuçlar dinin Kürt kimlii içindeki yerine zorunlu bir bakn gerekli olduunu gösteriyor. Bilal Samur dinin ilevinden hareketle önemine vurgu yapar. Bir toplumun farkl unsurlar arasnda yapc ilikiler ann kurulmasnda dinin büyük ilevi olduunu söyler. Baka bir ifade ile din, insanlar için ortak bir etos sunar. Yazar dinin birletirici yönünden bahsederek Türkiye’de farkl sosyal kesimleri birbirine balamada slam’n ortak manevi çerçeve ve etos ilevi gördüünü söyler. Dolaysyla Dini ve moral deerlerin zayflamas, Kürtler ve dier sosyal kesimler arasnda manevi kopua neden olmaktadr der ve bu manevi kopuun derinlemesi halinde Kürt sorununun, çok daha kompleks ve içinden çklmaz hale geleceinin altn çizer.(Samur, akt. Deirmenci, 2009:43). “Bask, inkâr, iddet ve ölümlerle büyüyen Kürt sorununun maneviyat noktasnda çok önemli sonuçlar bulunmaktadr. Dünyann büyük dinleri, insan ilahi bir öz tamasndan dolay manevi bir varlk olarak deerlendirmektedir. Manevi bir varlk olarak insan, onur ve özgürlük sahibi bir varlk olarak düünülmektedir. Kürt sorununu meydana getiren uzun tarihsel süreçte yaananlar, vazgeçilmez temel deerler olan insan onurunu ve özgürlüünü zayflatmtr. nsan hayatnn kutsall ilkesi göz ard edilerek faili meçhuller, katliamlar ve cinayetler ilenmitir.”(Samur, akt. Deirmenci, 2009:44). 66 Yazar burada bütün dinlerin insana verdii öneme deinerek kiilerin din ile balar koparldnda nelerin olabildiini anlatyor. Kürt sorununun ancak insan onurunu ve özgürlüünü esas alan manevi bir yaklam içerisinde çözüme kavuturulabileceini söylüyor. Yazara göre nsan hayatnn kutsall ve hiçbir ekilde dokunulmazl düüncesi yeniden gündeme getirilmelidir ve Kürtler dinleri ve milliyetleri arasnda bir tercihte bulunma durumuyla yüz yüze getirilmemelidir diyor. Ona göre hem milliyet hem din doal haline braklmal ve hiçbir ekilde müdahale edilmemelidir.(Samur, akt. Deirmenci, 2009:44). Türkiye’deki uygulama ekliyle ilgili farkl görülerin ve tartmalarn olduu bilinen laiklik kavramn Gültekin Avc Kürt sorununda gündemine alyor ve yanl bir laiklik uygulamasnn bu sorunu büyüttüünü iddia ediyor. “Batnn kastettii manada bir laiklik anlaynn tatbik edilmemesi, laikliin adeta bir seküler dayatma olarak tatbikiyle yara kangren halini almtr. Gelinen encamda büyük ölçüde mütedeyyin olan Kürt kitlesinin devletle balar kopma noktasndadr. Artk etnik kimlik bilinci çizgisinde ‘Türk Kimlii’ ile ‘Kürt Kimlii’ yol ayrmna getirilmitir. Batnn yllarca sahneledii oyunun son perdesi mi? Cumhuriyetin kurucu ideolojisi etnik milliyetçi ve tekçi bir yapya istinat ettiinden Kürt gerçeklii, kendisini ‘dlanmlk ve inkâr edilmi’ psikolojisi içinde bulmutur. Cumhuriyetle birlikte hayat bulan dlayc, reddedici ve irfan boucu bir laisizm garabeti ise Kürtleri mütedeyyin bir kitle olarak en mühim kutsiyetleri olan slam’dan koparma etkisi göstermitir.” (Avc, akt. Deirmenci, 2009:57). Ulus-devlet kriterlerinin de bir din olgusu vardr ve bu din onlarn çizdii bir çerçevede olmaldr. Bir kii ‘benim dinim bu ekildedir’ diyebilir ama devlet bütün imkânlarn kullanarak o dini kendi çizgisine getirir. te o zaman birletirici din olgusu ortadan kalkar. Gültekin Avc özellikle bölgede dinin önemine ilikin çok daha çarpc bir iddiada bulunuyor. Ortadou’da belirleyici kimlik olgusunun etnisite deil, dinler ve mezhepler olduunu söylüyor. Bu yüzden bölgede geçmite var olan devlet yaplar imparatorluk eklinde ortaya çkan yönetim ekilleriydi. Etnik, dini ve mezhepsel farkllklar olan gruplar birbirleri ile çatan küçük devletler yerine kendilerini kuatan büyük devletlerin egemenliinde yaamay tercih 67 etmilerdir. Yazar, Ortadou’nun tarihi gerçek manada imparatorluklar tarihidir diyerek Roma, Med, Pers, Bizans, Emevi, Abbasi, Selçuklu ve Osmanl dönemlerini bunun açk örnekleri olarak verir. Böylelikle Türkiye’de mevcut ulus-devlet modelinin Kürt sorununa merhem olamayacan iddia eder.(Avc, akt. Deirmenci, 2009:58). Bölge insan dini kriterlere göre(buna dinin yanl yorumlarnn bir sonucu demek daha doru olur) kz çocuklarn okula göndermezken devlet çözüme yönelik doru admlar atmamtr. Hatta hiç adm atmadn söylemek daha doru olur. Diyanet tarafndan atanan din adamlar herhangi bir kritie tabi tutulmadan atanmaktadrlar ve bunlar bölge insanna herhangi bir katk salayamamaktadrlar. Kz çocuklarnn okutulmasnn dinen yasak olmadn anlatabilecek din adamlarndan bile yoksun braklmtr. Viranehir’den bir veterinerin tespiti sorunun kaynan gözler önüne seriyor: “Genç ve tecrübesiz insanlar. Bölge halknn dillerini bilmemeleri bir eksikliktir. Ben köylere sk sk gidiyorum özellikle bu yl lahiyat mezunu imamlar Diyanet buralara, köylere atam. Bu iyi olmutur. Ancak halka sorsanz bu ilahiyatçlar m yoksa medreseden yetienleri mi istersiniz? nsanlar medresede yetien imamlar istiyoruz diyeceklerdir. Çünkü onlar halkn dilini biliyor.”(Bilgesam, 2009). Dil problemi dinin de karsna çkyor. Görevini sadece cemaate namaz kldrmaktan ibaret gören din görevlisi halk ile iletiim kurma problemi yaadndan dinin birletirici olma unsurunu da kullanamam oluyor. 68 4. BÖLÜM BULGULAR HAYAT TÜRKÜSÜ DZSNDE KÜRT KMLNN TEMSL 4.1. Hipotezler 1-Televizyon dizilerinde kurgulanan hikâyelerde ‘Kürt kimlii’ doru temsil edilmemektedir. ‘Ulusal kimlik’ ideolojisinin bir gerei olarak, kendini ‘Kürt’ olarak tanmlayan vatandalarn ait olduklar kimlik ‘Kürt’ kelimesinden arndrlarak sadece bölgesel aidiyete göre tanmlanmaktadr. 2-Dou Anadolu ve güneydou Anadolu bölgelerinin belli bal illerinde yaayanlarn hikâyelerinin anlatld televizyon dizilerinde belirtilen illerin vatandalar, olmas gereken ‘ulusal kimlik’ tanmndan kaln çizgilerle ayrt edilmi farkllkta temsil edilmektedir. 3-‘Kürt’ demeden ‘doulu’ olarak tabir edilen bölge insan genellikle negatif kavramlarla birlikte anlmakta, kan davas güden, namus cinayetleri ileyen, iddet uygulayan, uyuturucu ticareti yapan, törelere körü körüne bal, kz ve erkek çocuklar arasnda cinsiyet ayrm yapan, kz çocuklarn okutmayan, kaba, cahil ve medeni yaamdan uzak insanlar olarak gösterilmektedir. 4.2. Yöntem Her anlat türü, ait olduklar toplumlarn politik, sosyal, ekonomik yaps konusunda bilgi verir. Çünkü o toplumun kültürel ürünüdür. Medya metinlerini eletirel bir ekilde okumak gerekmektedir. “Kukusuz bu okumann kalplam bir ablonu yoktur. Bu okuma biçimi toplumsal iktidar ilikilerini, dilin anlamlandrma mücadelesinin bir arac olduunu aklda tutarak çözümleyen bir yöntemsel çaba gerektirmektedir.”(Durna, 2010:7) Van Dijk’n formüle ettii söylem çözümlemesi yöntemi; metnin içerii, retorii, semantii ve anlatsn kapsamaktadr. Yöntem mikro ve makro yapnn çözümlenmesi eklinde tasarlanm olup mikro yap balamnda metnin sesleri, sözcükleri, cümle yaplar ve anlamlar ele alnmaktadr. Makro yap 69 çözümlemesinde ise metnin temas, tematik yaps ve konusu gibi söylemin bütün boyutlar ele alnmaktadr.(Van Dijk, akt: Devran, 2010:64) Türkiye’de en çok izlenen televizyon ürünlerinden TV dizileri toplumsal algnn oluturulmasnda ve inasnda önemli bir etkiye sahip olduklarndan bu dizilerden hem mekânsal hem konu itibariyle resmi ideolojiyi yanstt düünülerek Hayat Türküsü dizisinde, söylem analizi ile dil, görüntü ve imalar üzerine inceleme yapld. Söylenmeyenler de analize tabi tutuldu. 4.3. Dizi Künyesi ve Karakterler YAPIM RKET: KOLBA FLM YAPIMCI: ATA TÜRKOLU SENARYO: GRUP FLAMNGO YÖNETMEN: HAKAN GÜRTOP YAYINCI KANAL: TRT1 KARAKTERLER HAYAT ÖRETMEN: DEVN ÖZGÜN ÇINAR YUSUF KOMUTAN: MELH GÖRGÜN CEMAL: TOLGA EVREN HACER: MELTEM PAMRTAN SMAL: UUR ÇAVUOLU SEVCAN: CANAN GÜVENÇ KUMRU: JALE AYLANÇ BAYRAM: HALDUN BOYSAN CEMLE: EMNE ANS UMAR GÜLNAZ: ÖZLEM BAKAYA MAHMUT: HÜSEYN BAYLAN GALP: MUSTAFA EN BEKR: CEM ZEYNEL KILIÇ ZYNET: ÖZLEM GÜR ZELHA: PEK ATAGÜN HAYRYE: EBRU AYTÜRK 70 4.4. Dizinin Konusu Çada yaam destekleme derneinin ‘kardelenler’ ve devletin ‘haydi kzlar okula’ projelerine katk salamak amacyla özellikle douda çeitli sebeplerle okutulmayan, okula gidemeyen kz çocuklarnn eitim hikâyelerini anlatmaktadr. 4.5. Dizinin Hikâyesi Hayat, annesi Gülcihan, onun en yakn arkada Leyla ve onun kz Ebru ile beraber stanbul’da yaamaktadr. Leyla emlak ileri yapmakta Hayat ve Ebru ayn üniversitede, Ebru sinema TV bölümünde, Hayat eitim fakültesinde okumaktadr. Hayat ve Ebru bir hafta arayla domu ve karde gibi büyümülerdir. Birbirlerinin annelerine ‘Gülcihan anne’, ‘Leyla anne’ demektedirler ve kendilerini karde olarak görmektedirler. Leyla uzun yllar önce asker einin dou görevi ile beraber Van’da iki sene bulunmu ve Gülcihan’la da bu srada yollar kesimitir. Gülcihan henüz genç bir kzdr o sralar. Sonra Leyla’nn tayini baka bir yere çkar ve böylece ayrlrlar. Gülcihan ise doulu kzlara özgü bildiimiz hikâyeyi yaamtr. Ailesi tarafndan istemedii biri ile nianlanm, düününe üç gün kala sevdii genç Kemal ile kaçmtr. Kemal’e bir asker arkada yardm etmitir. stanbul’da kendilerine bir düzen kurmuken Gülcihan’n abisi Ömer onlarn izini bulur. Töre gerei namusunu temizleyecektir. Kemal ve Ömer birbirlerine silah çekerler, önce Ömer ate eder hemen sonra Kemal silahn ateler. Kemal sadece yaralanr ama Ömer orada hayatn kaybeder. Kemal içeri girer. Gülcihan karnnda bebei bir bana kalr. Kemalin asker arkada ise yalnz olan Gülcihan’a sarkntlk eder ve onun elinden zor kurtulan Gülcihan Van’a gitmek için geldii tren garnda Leyla ile karlar. Leyla’nn yannda 4-5 yandaki olu emre vardr ve ayn zamanda hamiledir. Ei rnak’ta ehit olmutur ve o da oluyla beraber stanbul’a dönmütür. ki genç kadnn yollar burada bir daha kesiir ve birbirlerine yolda olur bir daha hiç ayrlmazlar. Gülcihan bundan sonra bir daha ne köyüne gitmi ne de onlara bir haber yollamtr. Onlar da Gülcihan’dan bir daha haber alamamlardr. 71 Gülcihan kzlarn final snavlar için Kocaeli’ne gittikleri bir akam rahatszlanr ve hastaneye kaldrlr. Doktor kalbinde büyüme olduunu ve bu ekilde uzun süre yaayamayacan Leyla’ya söyler. Bunun üzerine Leyla üzerine titremeye balar. Gülcihan sanki bir eyler hissetmi gibi bir sabah sessizce Kocaeli’ne kzn görmeye gider. Hayat’n en büyük hayali annesiyle beraber Gülcihan’n köyüne gitmek ve orada öretmenlik yapmaktr. Köydeki örencilerin bir hayat öretmene ihtiyaçlar vardr. Gülcihan burada kzna “keke benim de 30 yl önce senin gibi bir hayat öretmenim olsayd” der. Okuyamam olmann burukluunu yaamaktadr. Gülcihan döndükten sonra finaller biter diplomalarn alrlar. Bu srada bavurular da yaplm sonuçlar beklemektedirler. Hayat internetten sonuçlara bakar ve ‘Van’a tayininin çktn örenir. Ebru ile beraber heyecanla eve gelirler ama Gülcihan’n kalbi daha fazla dayanamamtr, onun cansz bedeni ile karlarlar. Hayat’n Van yolculuu balar. Hayat’la ayn otobüste yolculuk eden Cemal de vardr. Hayat bunu çok sonra örenecektir, Cemal Hayat’n babasnn öldürdüü days Ömer’in oludur. Cemal veterinerlik fakültesinden mezun olmutur ve köydeki tarlalarn satarak annesi ve ninesini de yanna alp stanbul’a dönmeyi planlamaktadr. Bir arkada ile beraber veteriner klinii açacak ve yapmak istedii eyi yapacaktr. stanbul’da annesiyle kalan Ebru ise Amerika’daki sinema okulundan kabul mektubunu alnca ne yapar eder annesini raz eder ve sevgilisi Burak’la beraber Amerika’ya gider. Hayat ilk olarak gittii Van Milli Eitim Müdürlüü’nde merkezde en güzel okula tayinin çktn örenir ama o köy öretmenlii yapmak istediinden bir gün bekleyip müdürle görüür ve tayini Kevenli köyüne çkan baka bir öretmen aday ile yerlerinin deitirilmesini salar. Hayat virane bir okula gelir. Hepsi birbirinden ilginç insanlarla ve ailelerle dolu bir köydür buras. Her ey Hayat’n aknln bir kat daha artracak ve zamanla hepsine alacaktr. Köyün dierlerinden farkl karakteri 72 filozof Musa ve üstemen Yusuf’un yardmlar ile okulu yenilerler. lk gün okula gelen örencilerle beraber istiklal marn okuyarak okulun açln yaparlar. Sra olmu örencilerin en arkasnda 13-14 yalarndaki Zeynep ve okul bahçesinin az ilerisinde koyunlarn otlatrken onlar seyreden 16 yandaki Sevcan da vardr. Sevcan’n annesi yatalaktr ve babas ikinci bir e almtr. Üç tane de erkek kardei vardr. Srf üç olan verdii için bile üvey annesi Ziynet babasnn gözünde çok kymetlidir. Ziynet Sevcan’ bir hizmetçi gibi çaltrmaktadr. Yemek, temizlik, su tama, hayvanlar suya götürme getirme, otlatma, sütlerini sama ve anasna bakma hepsi Sevcan’n iidir. Sevcan bei bitirmi ama daha ilerisini okuyamamtr. Buna tabii ki üvey annesi Ziynet izin vermemitir. Onun yürek burkan bu hali Hayat’a çok dokunur ve onun eitimine devam edebilmesi için elinden geleni yapar. Açktan ilköretimi bitirmesine yardmc olur. Ziynet’ten gizli gizli ders çalrlar ve snavlara girerek ilköretimi bitirir. Açk liseye kaydn yaptrr ama Ziynet bundan haberdar olur ve devam etmesine izin vermez. Babasn fitler, o da Hayat öretmeni tehdit ederek Sevcan’n okumasna izin vermeyeceini söyler. Burada Hayat’n da giriimleriyle il milli eitim müdürlüü devreye girer. Van iline bir ziyarete gelen milli eitim bakanna Hayat öretmenden ve Sevcan’dan bahsederler. Milli eitim bakan Kevenli köyüne gelir Sevcan’n babas ile konuarak onun bütün masraflarn karlayacaklarn söyleyerek okumasna izin vermesini ister. Bir devlet büyüünü geri çeviremeyecektir ki izin verir. Sevcan lise bitirme snavlarna girer. Cemal topraklarn satma ve hayallerini gerçekletirme duygular ile geldii köyünde çeitli engellerle karlar. Cemal’in annesi cemile, Ömer ölünce babasnn evine dönmemi, kaynvalidesi kumru nene ile beraber yaayp gitmitir. Onun da en büyük hayali olu Cemal’in okuyup köyüne dönmesi ilerinin bana geçmesidir. Cemal’in küçük halas Gülnaz ayn zamanda akrabalar da olan smail ile evlenmitir ama çocuklar olmamtr. Bunun eziklii sürekli kendisine hissettirilmitir. Gülnaz’n kaynpederi Bayram balarnda bir erkekleri olmayan kumru nene ile anlam, topraklarn besi çiftlii kurulmas için kiraya vermitir. Bayram kötü niyetli biridir ve 73 sadece kendi çkarlarn düünmektedir. Cemal ise bunu kabullenmek istemez ve Bayram’ mahkemeye vererek topraklarn geri almaya çalr. Onlarn bu mücadelesi uzun zaman devam eder. Bayram Cemal’i öldürtmeye bile teebbüs eder ama baaramaz. Hayat ve Yusuf zamanla birbirlerinden holanmaya balarlar. Dizilerin olmazsa olmaz olan ak Hayat Türküsü’nde de ana karakterler etrafnda örgülenir. Bu arada Cemal Hayat’tan holanmaya balarken Yusuf’un önceden beri arkada olan Doktor Özlem de tek tarafl olarak Yusuf’u sevmektedir. Bu durum iki kahramann kskançlklarna bir küsüp bir barmalarna ve böylece hikâyenin sürükleyiciliine katk salar. Cemal Hayat’n gerçek duygularn örenince kendini geri çekmeye çalr ve tam bu srada Ebru kevenli köyüne gelir. Ebru Amerika’da umduunu bulamam, sevgilisi Burak çok deimi ve ayrlmlar o da okulu brakp geri dönmütür. Cemal ve Ebru burada tanrlar ve bu arkadalklar evlilie kadar gider. 4.6. Hayat Türküsü Dizisinde Kürt Kimlii Temsilleri 4.4.1. Konular Van Dijk, Söylemin anlam söylemde yer alan sözcüklerin ve tümcelerin anlamlaryla snrl olmadn söylemektedir. Bu balamda konular ana fikri ya da söylemin en önemli bilgisini temsil ederler ve küresel olarak söylemin ne ile ‘ilgili’ olduunu anlatrlar.(Van Dijk, 2003: 58). Yazara göre konular somut olarak özetler, alntlar, balklar ya da alntlarda ortaya çkmaktadr.(Van Dijk, 2003: 58-59). Hayat Türküsü dizisinde konular ana hikâye ve onu destekleyen yan hikâyelerden oluur. Eitim, kz çocuklarnn okutulmas, törelerin olumsuz sonuçlar ve cinsiyet ayrm esas konular olutururken, aile yaplar, kuma, cehalet, kaba davran biçimleri alt balklar olarak yer alr. Hayat Türküsü dizisi dizi olmasnn de ötesinde bir projedir. ‘Kardelenler’ ve ‘haydi kzlar okula’ projesidir. lk etapta bakldnda bu son derece önemli bir sorumluluk bilincidir. Birazdan örneklerle gösterilecektir ki 74 bu iyi niyetli çaba, ön kabuller, önyarglar ve bilinçalt bellek sayesinde ötekiletirmenin ve dönütürme çabasnn önemli bir örnei olarak karmza çkacaktr. Gülcihan’n ölümünün hemen ardndan Leyla, Hayat ve Ebru onun güvercinlerine yem verirken konumaktadrlar. Oldukça duygulu bir sahnedir. Leyla: “O k kar bir baka türlü yamt günlerce... Her taraf bembeyazd, göz gözü görmeyecek kadar beyazd. Günlerdir Orhan’dan haber alamamtm. Alyordum. Sonra birden anneni gördüm bana iaret ediyordu. Kotum bahçeye çktm. Elimi tuttu birlikte dolamaya baladk. Sonra karlarn altndan bir çiçek bana bakt”. Hayat tamamlar: “Kardelen”. Leyla: “Annen en umutsuz anmda hayatn güzelliini göstermiti bana. O hep hayata inand. Sk sk sarld. te bu yüzden senin adn Hayat koydu.”(2. Böl/05.59.00). Hemen ardndan gelen sahnede annesinin mezarna koyduu çiçekler kardelendir. Dizinin giri jeneriinde okul srasnda bir kz çocuu kardelen çiçeini bir demet yapmaktadr. Daha en bandan bu hikâyenin seyirciye neyi anlatacann ipuçlar verilir. Hayat minibüsle köye doru yol alrken yol kenarnda bir kadn ve pei sra srtnda iri saman balyalar düe kalka yürüyen kz çocuunu görür.(2. Böl/06.54.00) Hayatn gözü ile olayn içine giren seyirci de o kz için üzülür. Hayat okula gelir gelmez ilk önce okula gider. Tam bir viranedir buras. Küçücüktür zaten. Kaps açlmaz. Etrafta krk dökük sralar, kapsnda kilit vardr. Etraf incelerken biri gelir. Köyün muhtar olduunu söyler. Evine davet eder. Hayat önce bir okula baksaydk der. Muhtar da “bana sorarsanz daha ilk günden hiç moralinizi bozmayn derim. Aha okul bu iç dtan göründüünden daha periandr. Lojman ise ondan daha beter. Bir buçuk yldr öretmen yüzü gördüümüz yok. Çoluk çocuk okulun ne olduunu hepten unutmutur. Benim iki tane olan köyden 3-5 tanesi aa köye gidip gelmektedir”(3. Böl/04.4907.16). Hayat aknlkla dinlemektedir. Okula girerler. Gerçekten de periandr. Her yer her yerdedir.(3. Böl/07.47-08.01) Eitim için gerekli fiziksel artlardan biri olan okulun bu hali önemli bir engeldir ve kahramanmz hayat bu engeli elbette aacaktr. Seyirci bu ön kabul beklentisini Hayat’n nasl gerçekletirecei merakyla diziyi seyreder. 75 Sevcan yatalak annesine yemek yedirirken üvey annesi Ziynet gelir srtna bir atk alp çkacakken Sevcan’ tembihler: “Ben gelene kadar bulaklar bitsin. Hayvanlara da bakver. Çocuklar dar salma hava serin bugün. Hasta olurlarsa senden bilirim”. Sevcan “beni dinlemiyorlar ki” deyince Ziynet çkr: “Bir laf yetitirme bana, laf yetitirme”(3. Böl/19.30-20.02). Üveylikle desteklenen bir ayrmclk vardr. Eer Sevcan bir erkek olsayd muhtemelen babas onu üvey anasnn ezmesine izin vermeyecekti. Veya zaten erkek olmak üstün olmak demekti. Baka bir zaman Sevcan’n üç erkek kardei aralarnda dövüürlerken bir arbede olur biri dierine vurur. Sevcan araya girip onlar ayrmaya, can acyan kardei ile ilgilenmeye çalrken babalar içeri girer. Hemen olan Sevcan’n ellerinden çekip alr ve “ne yaptn kz çocua” diyerek anlamadan dinlemeden Sevcan’ suçlar. Alayan çocuk ise “baba ablam deil, Muhammed vurdu” der. Bu örnek de baba için erkek evlatlarnn ne kadar kymetli olduunu gözler önüne serer. Kz çocuklar her zaman ezilen, azarlanan, suçlanan ve hizmetçi gibi çaltrlan çocuklardr. Töre kurallar, dounun ve doulunun adeta kaderidir. Töre söz konusu olduunda insan insanlktan çkar, kanunlar kurallar anlamn yitirir sadece onun sözü geçer. Cemal akrabas bayram amcann topraklar kiraya verdiini örenince hesap sormak için onun evine gelir. Nenesi kumru da cemali ikna etmesi için bayramla konumaya oraya gelmitir. Cemal kendisine sormadan nasl topraklarn kiraya verdiini sorar. Bayram alttan alr “haklsn ama benim bir torunum yok. Sen bizim tek varisimizsin, ilerin bana geçer çekip çevirirsin”. Cemal isyan eder “benim kararm kesin satacam bu topraklar deyince Kumru nene “sattrmam, ben hayattayken o topraklar satamazsn” der. Cemal “nene yapma böyle hep beraber stanbul’a gideceiz ne var bizi burada tutan”. Deyince kumru koynundan bir resim çkarp Cemal’e uzatr. Bu Hayat’n days Ömer’dir. “Hayatnn baharnda kara topraklara giden da gibi Ömer. Hani babann kan? Niye bulup getirmedin? Niye yüreimi soutmadn? Ama ben senden kan istemedim. Okusun ocamz tüttürsün istedim. Bunun için mi okuttum ben seni?” Cemal: “Brakn bu eski davalar. Eer halamn peinden babam yollamasaydnz imdi yayor olacakt. Töreye kurban ettiniz onu. Gülcihan halama da, onun kaçt adama da ne olduu ne olaca benim 76 umurumda deil. Benim meselem baka. Kendime bu topraklardan baka yerlerde baka bir gelecek kuracam. Bunun önünde ikiniz de duramazsnz” der. Bunun üzerine Kumru restini çeker: “Ya gözünü aç ya da gözün çksn. imdi nereye gideceksen git. Defol” der. Gelenekçi karakterler töreleri savunurken eitimli okumu yazmlar yenilikleri savunmakta ve törelerin kötü sonuçlarn idrak etmi olarak gösterilmektedirler.(3. Böl/23.50-27.00) 4.6.2. Tanm Düzeyi, Ayrnt Derecesi Van Dijk, bir olay hakknda çok ya da az sayda ayrnt vermenin de ideolojik bir tercih olduunu söyler (Van Dijk, 2003: 59). Dou’nun köylüsü dendiinde zihinlerde beliren alg aa yukar bellidir. Birbirlerine kar kabadrlar. Nazik, kibar, ricac konuma asla yoktur. Hayat öretmen köye gitmek için geldii hareket noktasnda Kevenli’ye gidecek minibüsü bulur ve köylülerle tanr. Köylülerden Filozof Musa Hayat öretmenle tantktan sonra “bizim köyü çok seveceksin, köyümüz çok güzel bir köydür” der. Dier bir köylü onlar dinlemektedir, lafa girer “bu böyle ite ben Galip” diyerek Musa’ya döner. “La bizim köyün neyini sevecek olum. Dalarn, talarn, karl yollarn m? Gölgesine snacak bir aaç bile zor bulursun. Sallyor ite. Bu hayata tozpembe bakyor da biraz”.(2. Böl/06.52.00) Hayat gülümseyerek onlar izler. Esprili bir tarzla kurduklar cümleler daha sempatik olmalarn salarken kendilerine ait olan bir eyi de aalamaktadr. Hayat öretmen muhtarla okula bakarken bir çocuk koarak gelir “baba annemgiller kavgaya tututu. Nenem ‘çabuk gelsin’ dedi”. Muhtar “töbe töbe. Lan bu kadnlar beni dinden imandan çkaracak”. Sonra öretmene döner “kusura kalma öretmen hanm ben imdi gelirim”. Diyerek oluyla beraber çkar.(2. Böl/08.15) Çocuk annemgiller diye bahsetti kiilerden. Muhtar da bizim karlar dedi. Kuma o kadar doal ki bir adamn birden fazla eleri olmas sradanm gibi alglanmaktadr. imdi muhtarn evine gelmilerdir. Hayat muhtarn elerine naslsnz diye sorunca onlar daha bir ey diyemeden muhtar onlarn yerine cevap verir. “Eyler eyler hem de ele eyler ki yemleri fazla geliyor kuduruyorlar”. Hayat 77 anlamam gözlerle bakar.(2. Böl/12.32) Muhtar hanmlarndan bahsederken sanki hayvanlarndan bahsetmektedir. Köylü olanlar eitimsiz olduklar için eitimin kazanmlar olan edep ve adaba vakf deildirler. Hitap ekilleri kabadr. En ufak eyden hemen kavgaya tutuurlar. Birbirlerini dinleyemezler. Gelenek ve göreneklerine körü körüne baldrlar. Yanl veya doru onlar çok ilgilendirmez biz böyle gördük öyleyse dorusu budur gibi. Her sahne de ve her davran biçiminde bu olumsuz imajlar ön plana çkarlr. Köylülerin içerisinde daha normal olanlar da vardr ama bunlarn says çok azdr zaten onlarn bir ksm da hikâyede dönüümü yaayacak hedef kitledir. Bunlar da daha çok törenin madur ettikleridir. Bunun yannda etnik anlamda herhangi bir kimliklerinden bahsedilmez. Jenerikte gördüümüz Türkiye siyasi haritasnda ‘Van’ ilinin snrlar içinde bir köyde yaayan köylülerden biri olmak dnda bir kimlikleri yoktur. ‘Van’ ilinde yaayan yerli halkn büyük çounluu ‘Kürt’ kimliini tamasna ramen önceki bütün örneklerinde olduu gibi Hayat Türküsü dizisinde de bu kimlik hiçbir ekilde telaffuz edilmez. 4.6.3. malar ve Önvarsaymlar Genelde söylenenle birlikte bir de ima edilen yani söylenmeye çallan eyler vardr. Bu genellikler, gereklilikler, varsaymlar, iddialar, çarmlar eklinde yaplmaktadr. Van Dijk, dümanlarmz ya da bizim d grup olarak düündüklerimizin kötü eyleri hakknda dinleyiciyi bilgilendiren herhangi bir bilgi, metin ya da herhangi bir eyin konumada açk ekilde ifade edilmediini söyler(Van Dijk, 2003: 60). Böyle bir anlatm daha çok duygusal sahnelerle verilmeye çallr. Eer bir anlatm biçimi seyircinin yüreine dokunuyorsa amacna ulam demektir. Cemal ve Gülnaz halas Hayat’la ilgili gerçekleri konumaktadrlar. Onlar bilmektedir ama Hayat’n hiçbir eyden haberi yoktur. Gülnaz duygulu bir biçimde “doyasya konumak istiyorum Hayat’la. Ablamn resimlerine bir bir bakmak istiyorum. Neler yaadlar neler gördüler”. Cemal “birlikte büyüyebilirdik biz Hayat’la”(20. Böl/11.28-12.00). Törenin ayr 78 düürdüü, birbirinden kopard, hatta birbirine düman ettii akrabalardan söz edilmektedir. Ama bu hasret, ayrlk acs ve ak duygularyla ifade edilince daha dokunakl olmakta ve dizinin genelinde olduu gibi bu sahneyi seyredenlerin adeta yürei burkulmaktadr. Yine oldukça dokunakl Baka bir sahnede Hayat ve Sevcan ders çalmaktadrlar. Sevcan endielerinden bahseder “Ziynet anam yakalayacak diye ödüm kopuyor. u ilköretimin sonucu bir belli olsa!” Hayat: “Geçersin ondan merak etme” Sevcan: “Sonra... Lise dardan bitirme.” Hayat: “Sonra da üniversite snav.” Sevcan o kadar heyecanlanr ki: “Hii, yaayacak mym o günleri. Üniversite snavna girmiim sonucu bekliyorum”. Hayat: “Sevcan Kara eitim fakültesini kazandnz”. Sevcan için bunun hayalini kurabilmek bile çok büyük bir gelimedir. “Yok o gün kesin benim kalbim durur. Ya da kanatlarm çkar uçarm sevinçten”. Hayat hemen toparlanr “hadi hadi bolamayalm. Biz derslerimizi iyi çalalm ayaklarmz yere salam basalm”(15. Böl/8.25-9.14). Yar lo bir odada kurulan hayaller. Sevcan’n yaad ve yaayaca zorluklar görmüyoruz. Ama onunla beraber bu hayallere biz de ortak oluyoruz. Ve onun hayallerinin mutlaka gerçekleeceine inanyoruz. Ve bu hayalin sadece onun deil onun gibi eitimi engellenen binlerce genç kzn hayali olduunu hissediyoruz. Hayat büyük hayaller kuran, geldii yeri adam edecek, çocuklarn okumasn salayacak onlar cehaletten kurtaracak bir karakterdir. Ama bu niyet bu ekilde kabaca ifade edilmez hiçbir zaman. ehirde alveri yapmtr okulu yenileyecek malzemeler almtr. Avukat arkada ile görümeye ehre gelen Cemal’le karlar. Bir çay bahçesinde oturup çay içerlerken Hayat yaadklarn ve hayallerini anlatr: “Tayin olduum köyde çok güzel bir yer biliyor musun? Bir dan eteine kurulu tam hayalimdeki gibi. Böyle küçük küçük sra sra evleri var. Sonra okulumu bir görsen minicik. Gerçi biraz tamire ihtiyac var ama olsun. Ben iki günde hallederim onu. Cemal: “buralarda böyle güzel bir köy olduunu bilmiyordum ismi neydi?” diye sorar. Hayat: “Kevenli” deyince Cemal donup kalr. Hayat devam eder: “Köylülere de çok kanm kaynad biliyor musun? Hepsi yardma kotular. Hatta imdi çalyorlardr.” (Oysa Musa’nn zorla toparlayp getirdii birkaç kii kaçp gitmilerdir). Cemal bundan sonra baka bir ruh haline girer. Kendisinin kurtulmak istedii yer için bir yabanc gözlerinin içi gülerek hayaller kurmaktadr. “Bir sürü boya aldm. 79 Okulu boyayacam. Sonra bahçeye de el atacam. Akasya aaçlar dikeceim her yere. Sonra o akasyalar çiçek açacak. O bahçede çocuklar oynayacak ben de dünyann en mutlu insan olacam.(2.Böl/06.54.00) Cemal bunun gerçekleeceine inanmamaktadr. “imdi ben bunu sana söylüyorum diye bana kzacaksn ama hiçbir ey sandn gibi olmayacak. Aaçlarn kuruyacak. Çünkü sen dayanamayp çekip gideceksin” Hayat hala gülümsemektedir. “Yanlyorsun. Hiçbir yere çekip gitmeyeceim”. Cemal: “Gideceksin çünkü kimse çocuklarn okula göndermeyecek” Hayat oldukça saf: “Gönderecekler. Göndermek zorundalar. lköretim zorunlu.” Cemal gerekçelerini sralar: “Baharda olanlar hayvanlarn banda olacak, kzlar tarlalarda çalmaya balayacak. Bazs kocaya gidecek. Okulun bombo kalacak. Sen de dayanamayp çekip gideceksin”. Hayat “hiçbir ey söylediin gibi olmayacak çünkü ben olmasna izin vermeyeceim tamam m?” diyecek ve kalkp gidecektir (2.Böl/06.55.00). Hayat’n kaderini deitirmeyi planlad bölge için kulland cümlelerle bunun karlnda Cemal’in söyledikleri çok özenle seçilmi cümlelerdir. Burada kötü eyler olmaktadr bizim gibi eitim alm insanlar bu kötü gidie dur diyecektir. Devletin kurgulad ulusal bir kimlik vardr ve asl hedefleri o kimliin olumasn salamaktr. Bu hiçbir zaman açkça ifade edilmez de dolayl yollardan viraneleri onarmak, dalar balara çevirmek olarak ifade edilir. Buna o yörenin okumular da katkda bulunur. Daha sonra Hayat’n kararlln gören ve ona kar baz duygular besleyen Cemal de bir eylerin deiebileceine inanr hatta akasya aaçlarn bahçeye o diker. 4.6.4. Yerel Tutarllk Van Dijk tutarllktan kast olarak yerel(bir metnin içerisinde art arda gelen cümlelerin tutarll) ve küresel(bir metnin bütünündeki) tutarllktan bahsetmektedir. Yerel tutarllkta önermelerin zaman, durum, sebep ve sonuç gibi ilikilerle bal olaylara atfta bulunurken, küresel (genel) bir semantik bütünlükten de söz edilmektedir.(Van Dijk, 2003: 61). Sevcan ve Zeynep dier yanda Hayat ve Ebru. Dizinin bandan sonuna kadar hikâyelerini takip ettiimiz en önemli karakterler Hayat öretmen ve 80 onun kardei gibi bildii Ebru, dierleri de Hayat’n Öretmenlik yapt iki köylü kz. Batan sona bütün bir hikâye boyunca Sevcan ve Zeynep çok önemli bir Dramn parçasdrlar ve önlerindeki bu örnekler onlarn hayallerine açlan bir kap gibidir. Sevcan ve Zeynep okumazlarsa önceki benzerlerinde olduu gibi ya ailelerinin münasip gördüü kiilerle belki kuma olarak evlenecekler ya da buna itiraz edip sevdiklerine kaçacaklar sonunda da törenin kurban olarak aclardan ac beeneceklerdir kendilerine. Dizi boyunca baka bir seçenee rastlanmaz. Birine kuma gitmeyenler veya üzerlerine bir kuma gelmeyenler en ansl olanlardr. Gülnaz’n çocuu olmad için ei smail bir kuma almak ister. Önce köylerine baka bir köyden gelen Hacer’in amcakz Aye’yi ister. Ama Aye’nin sevdii bir genç vardr. Çoban Gazi. Hacer ve Galip araya girip babasn ikna etmeye çalnca Aye’nin babas: “Olmuun bitmiin üstüne söz söylemek haddin deildir. Ben babasym bunun sözünü vermiim. Kar gelen töreye kar gelmi demektir”. Der. (15. Böl/) Aye’den bahsederken “bunun” demektedir. Bir ad bile yoktur. Düünün olaca gün ise Hayat Hacer’le ibirlii yaparak Aye’nin Gazi ile kaçmasna yardm eder. Yusuf komutana da haber verir. Aye kaçtnda babas ardndan öldürecem sizi diye barnca Yusuf araya girecek ve “eer onlardan birinin trna krlsa senden bilirim. Altndan kalkamazsn” diyecektir. Bu sahne ayrca devletin adaletli yüzünü de gösterir. smail Aye’yi kaybeder ama vazgeçmez bu sefer de muhtarn yönlendirmeleriyle Sevcan’la evlenmek ister. Eer önünü açacak biri olmazsa Sevcan’n kaderi de kuma gitmek olacaktr. Ayn ey Zeynep’in de bana gelir. Zeynep ailesinin bir sknts yüzünden kendinden yaça epey büyük hiç tanma frsat bile bulmad bir adamla balk paras karlnda evlendirilir ve Van’a gelin gider. Gittii evde yatalak bir kaynpederi ve kendisini hizmetçi gibi çaltran bir de görümcesi vardr. Zeynep henüz 13 yanda bebeklerle oynayacak resimler çizecek yata bir çocuktur ama kafese koyulmutur. Zeynep üstelik kendisine bir umut olacak Hayat Öretmeni gördükten sonra bu kafese girince buras ona dar gelir ve intihara kadar gider. Hayat bu iki genç kzn modelidir. Bir sahnede Sevcan annesinin saçlarn tararken bir yandan da kendisine cevap veremeyen annesi ile konuur: 81 “Saçn uzam ana pek güzel olmu. Öretmenin saç da böyle uzun biliyon mu? Hem de seninki gibi simsiyah. Öyle güzel bakyor ki öretmen ana, gülünce sanki gözlerinin içi gülüyor. Kan kaynyor hemencecik insann. Sesi de pek güzel. Yumuack. Hani yamur yaar ya baharda sesi bir ho eder insan. Ayn onun gibi. Ben de okuyaydm öretmen olaydm ne güzel olurdu deil mi ana. Gülümser kadnn kz okumu da öretmen olmu derlerdi. Sevcan öretmen diye çarrlard beni. Sevcan öretmen. Belli mi olur belki okurum deiir yazgm”(4.Böl/37.58-39.00). Sevcan ve Zeynep’in hikâyeleri sadece birer örnektir. Douda yaayan bütün kzlarn kaderi aa yukar ayndr. Hayat türküsü dizisinde anlatlan hikâyeler ve örnekler bunu göstermektedir. 4.6.5. E Anlamllk, Yeniden Anlatm Yeniden anlatmlar tipik olarak tam deil ancak aa yukar ayn anlama sahip ifadelerdir ve genellikle farkl sözcüklerle oluturulurlar(Van Dijk, 2003: 62). Böylece farkl sözcüklerle zihinsel modeli pekitirmek amaçlanr. Hayat Türküsü dizisinde ‘Kürt’ olarak belirtilmeyen ama dounun köylüsü olarak gösterilen insanlar için oluturulan zihinsel model farkl anlatmlarla ve aktörleri deien hikâyelerle pekitirilir. Eitimi engellenen kzlara Sevcan ve Zeynep dnda baka kzlar da örneklendirilir. Hayat snfta ders anlatrken bir kadn snfa dalar ve en öndeki kz alp götürmek ister. “sana okula gitmeyeceksin demedim mi” diyerek çekitirir. Kz kar durur “ana, ana brak” diye yalvarr. Kalemi defteri kitab yerlere saçlr. Hayat engel olmak ister ama kadn kz çektii gibi alp çkar. Hayat peinden gider. Kz minik elleri ile kaplara tutunup annesine direnmeye çalmaktadr. Kz bir kadn bir Hayat çeker ama tam bu srada oraya gelen muhtar kz anasna verir ve hayata “daha ilk günden köylüyle inatlama beladr bunlar.” Der. (4.böl/59.29-01.00.37). 82 4.6.6. Kartlk Hayat Türküsü dizisinde “Biz” ulusal bir kimlii ve bu kimlie uygun yaayan bireyleri temsil eder. Bunlar Hayat Öretmen, Ebru, Yusuf Komutan ve Cemal örneklerinde bize sunulan temsillerdir. Hepsi üniversite mezunu, giyim kuamlar olmas gerektii gibi modern, ilikileri sayg çerçevesinde kurulu, ne istediklerini bilen, hayallerini gerçekletirmek için herhangi bir engelle karlamayan kiilerdir. stediklerine âk olabilirler, aklarn yaarlar, istemedikleri biri ile evlenmek zorunda deildirler. ‘Onlar’ yani bu standartlara uymayan insanlar ise hep bir kartlk içerisinde verilmitir. ‘Biz’in özellikleri istenen beklenen özelliklerdir ama ‘onlar’n özellikleri(töreler, gelenekler, cehalet) elbette kötü özelliklerdir ve bu ekilde olmaya devam ettikleri sürece hep öteki olarak kalacaklardr. 4.6.7. Örnekler ve Açklamalar “Daha genel olarak Biz ve Onlar hakkndaki söylem, dolaysyla da rkç söylem çounlukla Bizim iyi eylemlerimiz ve Onlarn kötü davranlar hakkndaki hikâyeler eklinde örnekler ve açklamalarla tanmlanr. levsel olarak böyle önermeler(ya da tüm hikâyeler) bir bakasn, kant ya da delil sunabildii için çounlukla daha önce ifade edilen önermeyi, desteklemeye hizmet eder” (Van Dijk, 2003: 63). Douda hala okula bile gidemeyen kzlar varken batda kzlar bir balarna baka ülkelere gidebilmektedirler. Ebru Amerika’daki sinema okulundan kabul mektubunu alnca ne yapar eder annesinin de gönlünü raz edip Amerika’ya gidebilir. Oysa Kevenli köyünde kzlar bir adm uzaktaki okula bile gidememektedirler. Türkiye’nin dousu ile bats birbirinden çok farkldr. Doudaki vatandalarla batdaki vatandalar da çok farkldr. Öretmen ve asker figürleri tekrar tekrar iyi ve doruyu gösteren olarak vurgulanr. Dizinin bandan sonuna kadar her olayda bu iki kahramanmz iyilii ve doru olan temsil ederler. 83 Hayat ehirden malzemelerle gelir. Musa kahveden toparlad köylülerle o gelene kadar ortal derleyip toparlayacaktr. Ama bir gelir ki kimse yok her ey brakt gibi. Musa tek bana çrpnp durmaktadr. kisi de öylece ne yapacaklarn bilemez halde oturup kalrlar. Tam bu srada yolun öteki ucundan çkp gelen askeri arac görürler. Araç gelir okulun önünde durur. Yusuf komutan ve askerleri inerler. Yusuf komutan: “Ne zamandr okulun bu hali bana da çok dokunuyordu”. Cümlesini kurar. Yanlarnda getirdikleri malzemelerle hemen ie koyulurlar ve akama kadar süren hummal bir çalma ile okul ders yaplabilecek hale gelir. Köylüler kendi çocuklarnn eitim alacaklar okulun tamiri ile hiç ilgilenmezken bizim kahramanlarmz bakalarnn çocuklar için fedakârlk yapabilmektedirler. Bunun yannda birbirlerine olan duygularn bakalarnn yannda da rahatça ifade edebilirler. Cemal dizinin kötüleri tarafndan öldürülmeye çallm ama bu giriimleri baarl olamam ve baarl bir ameliyattan sonra Hayat’n da kan vermesiyle kurtulmutur. Hayat ve Yusuf köye dönerlerken aralarnda öyle bir diyalog geçer: Yusuf: Düzelir yaknda. Güçlü biri o. Söylediklerim imdi bo geliyordur haklsn. Senin için zor bir durum tabii. Bu kadar önem verdiin biri ölümle yüz yüze. Hayat: Ne demek istiyorsun? Yusuf: Son günlerde Cemal hep okuldayd. Baya yakndnz. Hayat: (oföre) Durdurur musun arabay? Arabadan iner ve yürümeye balar. Yusuf da arkasndan gider. Askerler de inmitir. Hayat: Sen ne biçim insansn ya. Cemal hastanede ölümle pençeleirken söylenecek laf m bu? Yusuf: Ben gördüklerimi söylüyorum. Yalan m? Son günlerde hep okulda deil miydi Cemal? Hayat: Evet okuldayd ama kütüphane yapyordu. Anladn m? Kütüphane. Ayrca o benim arkadam. Sadece arkadam. Sadece arkadam. Kaç defa söyleyeceim bunu sana. 84 Yusuf: Brak hayat, bu masal bakalarna anlat. Kütüphane filan yapmak hep sana yakn olmak için bahane. Sen arkadam diyorsun ama Cemal sana körkütük âk anlyor musun? Farknda olmadn söyleme bana (10.Böl/11.40-13.40) Aralarnda her ne olursa olsun, Yusuf her ne kadar Cemal’in arkadalk niyetini farkl yorumlasa da(bunda hakl da çünkü Cemal gerçekten de hayat sevmektedir) bunu konuabilmekte, tartabilmektedirler. Cemal ve Hayat arasnda bir eyler olduuna dair söylentiler Yusuf’un anlad kadaryla kalmaz, Cemal’in annesi Cemile’nin onlarla ilgili niyetini örenen muhtarn kars Hayriye evleneceklermi dedikodusunu yayar. Bu dedikodular Cemal’i ve Hayat’ çok zor durumda brakr ama Hayat için bu almaz bir sorun deildir. Kumru nene: “Oldu bi kere olum. Hem siz evlenmeyecek misiniz? Yaparz bir düün, kapatrz köylünün azn”(15.Böl/49.55-50.05). Onlar için her ey bu kadar basittir ama Hayat gibi bir karakter kendi hayatn ilgilendiren bir karar bakalarnn sözüne brakacak deildir. Hayat ve Yusuf birbirlerini sevmektedirler ve dolaysyla kendilerini ilgilendiren bir konuda verecekleri kararda özgürdürler. nsanlarn kendi hayatlarn dilediince yaama özgürlüü vardr. ‘Bizler’ bu özgürlüe sahip olan Hayat, Yusuf, Cemal ve Ebru gibi karakterlerdir. Jandarmaya bir cinayet ihbar gelir. Bir kadn öldürülmütür ve üphelinin Kevenli köyünde olma ihtimali vardr. Yusuf komutan beraberindeki askerlerle kevenli köyüne arama yapmaya gelir. Hacer’lerin evde akam yemei yenecekken Galip’in halaolu Selman çkar gelir. Oturur beraber akam yemeini yerler Selman müsaade isteyip gider. Biraz sonra askerler oraya da gelir. Evi arayacaklarn söylerler. Askerler ahrda saklanan Selman’ bulup getirirler. Galip “suçu nedir” diye sorunca Yusuf komutan: “Kz kardeini öldürmü”. Cevabn verir. Hacer ve Galip ah vah ederken Selman: “Kocasna kar gelmitir. Evden kaçmtr. Cezas ölümdü”. Diyerek yapt fiili törelere dayandrr ve hakl olduunu vurgular. Seyirci burada onun bu davranna kar nefret duygular ile dolar. “Nasl bir insan srf kocasna kar gelip evden kaçt diye öldürebilir”. Düüncesi yerletirilir. Onlar ite 85 böyle insanlardr. Kendi hür düünceleri ile deil de törelerin ve töreleri uygulayanlarn verdii kararlarla yaamaktadrlar. 4.6.8. Önerme Yaplar 4.6.8.1. Aktörler Biz ve Onlar kim? Aktörler ortaklaa ya da bireysel, iç grup (biz) ya da d grup (onlar), özel ya da genel olarak isimleri, gruplar, meslekleri ya da ilevleriyle tanmlanan kiisel ya da kiisel olmayan rollerde vb. pek çok klkta ortaya çkabilirler. Aktörler, ideolojinin sözcüleridir. (Akt. Çoban, 2003: 65). 4.6.8.1.1. Ana Karakterler Hayat Öretmen (Devin Özgün Çnar): Hayat öretmen bu dizinin kahraman, dizideki baz karakterlerle beraber binlerce belki milyonlarca genç kzn rol modelidir. Konumas, giyim kuam, her ya grubundan ve her sosyal statüden insanlarla ilikileri, kararll, özgür düüncesi ile dierlerinden ayrlmakta ve olumlu gösterilen davranlaryla sevilen bir karakter olmas salanmaktadr. Çocuklara her zaman bir anne efkatiyle yaklaan, iddete her zaman kar çkan, kavgadan deil bartan yana tavr alan evrensel deer yarglarn bir yaam biçimi olarak kabul eden önemli bir figürdür. Yusuf Komutan (Melih Görgün): Dou illerimizde yaayan vatandalarmzla askerler arasnda genel olarak nasl bir iliki olduu hakknda bir fikrimiz yoksa bu dizi bize nasl olduunu gösteriyor. Yusuf komutan seçilen oyuncu itibariyle scak, güzel yüzlü, bata askerleri olmak üzere herkese kar efkatli ve adil olmaya çalan bir komutandr. zmirli’dir, mühendistir ve genel kimlik profiline uygun bir karakterdir. Hayat’n en büyük destekçisidir. Zaten fikirleri itibariye ayn düünmelidirler ki birbirlerine de uygun olabilsinler. Dizilerde ulusal kimlik figürüne uygun olan biri ile buna uygun olmayan veya geleneklere körü körüne bal kiiler asla birbirlerini sevmezler. Eer bir ak olacaksa bu sadece ve sadece düünceler ayn çizgiye geldiinde mümkün olur. 86 Cemal (Tolga Evren): Cemal, halkn içinde büyümü büyükehirde eitimini, ayn zamanda düünce evrimini de tamamlayarak geri dönmütür. Törelerin sonuçlarn ac ekilde tecrübe eden biridir. Babas törenin kurban olmutur. Kendisi deimitir ama bu topraklarn ve bu topraklarda yaayanlarn kaderinin deimesi ile ilgili bir önerisi yoktur balangçta. Sadece kendisinin ve ailesinin kaderini deitirebileceine dair hayalleri vardr. Fakat karsna çkan Hayat öretmenin bir eyleri deitirme çabasn ve bunu baarabileceini görünce ben de yapabilirim düüncesi olumaya balar. Kendi mesleini icra edebilecei bir mecra bulur. Doru ve salkl hayvanclk en çok ihtiyaç duyulan eylerden biridir. Ebru (Asl Ylmaz): Ebru, hayallerinin peinden gidebilen, bunun için önüne çkan engelleri tatllkla ve medeni bir ekilde amaya çalan, giyimi kuam, konumas ile normlara uygun, sempatiklii ile kendini herkese sevdirebilen bir karakterdir. Dizinin Van’da geçen hikâyesi bitip stanbul’a geldikten sonra Ebru karakteri daha da ön plana çkar. Sevcan’n önündeki örnek artk bir deil iki olmutur. 4.6.8.1.2. yiler, Töreye Kar Gelenler ve Töre Madurlar Filozof Musa (Süleyman Atansev): Musa, söylemlerinden sanki solcu olduunu çkardmz bir karakterdir. En zararsz, kendi halinde herkesin yardmna koan birdir. Okumaya âktr. Hayat öretmeni ‘Çalkuu’na benzetip o kitab defalarca okuduunu söylemitir bir keresinde. Küçücük köyde okuduklar sayesinde daha insani olmutur. nsan sevgisi ama ayrm yapmakszn, hayvan sevgisi, aaç sevgisi onun karakterini yanstr. Dizinin belki de genel söylemin dndaki en olumlu karakteridir. Hacer (Meltem Pamirtan) ve Galip (Mustafa en): Dizinin yine pozitif karakterleridir. Yönlendirilmeye, deitirilmeye ve genel söyleme uygun bir çizgiye getirilmeye en uygun karakterlerin banda onlar gelir. Sevimli sempatiktirler. Birbirlerini belki severek evlenmemi olabilirler ama 87 durumlarn olduu gibi kabullenmi ikâyetçi de deillerdir. Çocuklarnn okumasn, kendileri gibi olmamasn dilerler. Kz erkek ayrm yapmazlar. Sevcan (Canan Güven): Sevcan zeki bir kzdr. Ona dayatlanlar ve yaad dünya bütün kzlarn kaderidir. Hayat gelene kadar belki o da önceki örneklerinde olduu gibi olacak ve bir köle gibi hayatn yaayp gidecekti. Buna yaamak denirse. Ama onun karsna Hayat çkar. Onun kaderini deitirir. Hayal kurmasn ve bu hayallerini gerçekletirmesini salar. Dizinin 61. Final bölümünde Sevcan üniversiteyi bitirir, bir Anadolu iline tayin olur. Okulun ilk gününde o da tpk kendisi gibi bir kzla karlar. Banda sar yazmas srtnda odun tayan bir kzdr bu. imdi bu kza Sevcan bir Hayat öretmen olacaktr. Bunun yannda Sevcan giyimi kuamyla da artk tam bir öretmen olmutur. Makyaj, saçlar gömlei etei hepsi eskisinden çok farkldr. Gülnaz (Özlem Bakaya): Gülnaz, töre maduru olanlardandr. Çocuu olmad için ei üzerine kuma almak isteyince yaad baka ac olaylar geçici olarak akln kaybetmesine sebep olur. Sonra Cemal’in de desteiyle kocasndan ayrlr ve kendine yeni bir hayat kurmaya çalr. Normal artlarda her eyi kabullenip einin her yaptn sineye çekecekken o ansldr ki Cemal ve Hayat gibi iki yeeni vardr da elinden tutmulardr. Törenin ac kurallar altnda ezilip gitmemitir. Cemile (Emine ans Umar): Cemile de törenin madur ettiklerindendir. Ei Ömer elim olayda hayatn kaybedince o da kaynvalidesi Kumru’nun yannda ömrünü geçirmitir. Tek umudu oludur. 4.6.8.1.3. Töreyi temsil edenler Kumru Nene (Jale Aylanç): Töreyi temsil edenlerin banda gelir ama daha sonra Cemal’in de çabalar ile kat fikirlerinden kurtulur ve daha insani yaamaya balar. 88 Bayram (Haldun boysan): Hiç deimez. Kaba bir kötüdür. Kendi çkarlarn düünür, töreleri de kendi çkarlar dorultusunda kullanmaya çalr. Akl paradan baka bir eye çalmaz. smail (Uur Çavuolu): O da babas gibidir. Kaba ve cvk bir adamdr. Çocuu olmad için kz yandaki biri ile evlenmeyi düünür. Bölgesel yaklamlara göre aslnda bu çok da normaldir. Muhtar (Hüseyin Baylan): Herkesin adamdr. Herkesin gönlünü yapmaya çalr. Birine yardmc olmas gerektiinde onun doru ya da yanl olduuyla ilgilenmez sadece yardm eder. Hayat öretmene okul için yardm eder, smail’e de Sevcan’la evlenebilmesi için yardm eder. Ziynet (Özlem Gür): Sevcan’n üvey annesi, salt kötü bir kadndr. Sevcan’n hayallerinin önündeki en büyük engeldir. Galip (Cem Zeynel Klç): Sevcan’n babas, kendisine üç erkek evlat verdiinden olsa gerek ziynete çok kymet verir. Sevcan ezilirken hiç sesini çkarmaz. Zeliha (pek Atagün) ve Hayriye (Ebru Aytürk): Muhtar’n kskanç hanmlar. Amcakzlardrlar. Biri muhtarla evlenince dieri de ne yapm etmi muhtara varmtr. Evde kskançlklar sürüp gider. Dedikoducudurlar. Varlk sebepleri elerinin gönlünü ho tutmaktr. Bu da muhtarn iine gelmektedir. Karakterler dramlarn çatma unsurunu besleyen ve destekleyen en önemli unsurlardan biridir. yi-kötü, baskn-pasif, kahraman-anti kahraman, ezen ve ezilen gibi zt karakterler kar karya getirilerek seyirci ve karakter arasnda kurulan ba ile hedeflenen amaç daha kolay elde edilir. Burada da drama kurallarna uygun olarak çeitlendirilmi karakter tipleri yer almtr. Seyircinin sevmesi istenen karakterler baroller ve iyiler, seyircinin nefret etmesi ve doal olarak ötekiletirmesi istenen karakterler ise kötü karakterler olarak(kötü niyetli ve kötü filler yapan insanlar) yazlmlardr. Seyirci iyileri severken aslnda ideal kimlie snmakta, onu kabul etmekte ve olmas gerekenin o olduuna inanmaktadr. Kötülerden nefret ederken de Kürt 89 kimliini, kendinden olmayan itelemekte onun yanl olduunu düünmekte ve ötekiletirmektedir. Bu projede iyi karakterler davran biçimleri, giyim kuamlar ve konumalar ile ideal ulus kimlii temsil ederken tam karsndaki kötüler kabul edilmeyen, yok saylan, ideal olana dönütürülmeye çallan bir kimlii(öteki Kürt kimlii) temsil etmilerdir. 4.6.9. Kiplik Van Dijk’e göre, önermelerin -meli, -mali ya da -duu biliniyor gibi farkl kiplik tarafndan nitelendirilmesi belli bir ideolojiyi temsil eder. Örnein “Pek çok Afrikal mülteci ülkeye ulat” yerine “Pek çok Afrikal mültecinin ülkeye ulat biliniyor” gibi yetkililerce yaplan açklama meruluu ifade eder (Van Dijk, 2003: 65). Hayat Türküsü Dizisi’nin ‘bizler’ olan karakterleri Hayat, Yusuf ve Cemal köylülerle iç içedirler. Hayat, Hacer ve Galip’in evinde kalmakta, buray hiç yadrgamamakta, sanki onlardan biriymi gibi davranmaktadr. Yusuf komutan uzun zamandr buralardadr ve köylü onu kendilerinden biri olarak görmektedir. Cemal ise zaten buraldr. Ebru köye geldiinde köylülere o kadar scak yaklar ki sanki krk yllk ahbaplar ile karlamtr. Çocuklar öper koklar, kadnlarla sarlr sohbet eder. Espriler yapar. Bu karakterlerle ilgili verilen bütün söylemlerle bizde sizlerden biriyiz imaj oluturulmaya çallmaktadr. 4.6.10. Kantsallk Bir önerme o konuda daha yetkili ve etkin biri tarafndan ifade edildiinde hedef kitle üzerindeki etkisi o nispette artacaktr. Eitimin önemli olduunu biliyoruz bunu öretmen, asker ve güvendiimiz baka karakterler üzerinden öreniyoruz ama bunu bir de milli eitim bakan araclyla verirsek daha etkili olacaktr. Milli Eitim Bakan Van’a gelmitir. Bu bizim reelde de bildiimiz aslen de Van’l olan Milli Eitim Bakan Hüseyin Çelik’tir. “Haydi Kzlar 90 Okula” kampanyas bir devlet projesi olduundan ana konusu itibariyle kzlarn okumasn anlatan “Hayat Türküsü” dizisi devlet tarafndan da desteklenir. Dizi zaten bir devlet kanalnda yaynlanmaktadr. Vali Milli Eitim Bakanna rakamlarla ne kadar kz örencinin daha okula gittiini anlattktan sonra Hayat Öretmen'den ve onun örencisi Sevcan’dan bahseder. Bakan beraberindeki heyetle beraber Kevenli köyüne Hayat’n okuluna gelir. Fedakârca yapt çalmalarndan dolay bir teekkür belgesi ve dizüstü bilgisayar hediye eder. Önümüzdeki yl 5 derslikli modern bir okul yaptraca sözünü verir. Sonra Sevcan babas Bekir’le beraber okula gelir. Bakan Sevcan’n bütün eitim masraflarn karlayacan söyleyerek Sevcan’ açk lise snavlarna göndermesi sözünü alr. Bunun üzerine Sevcan açk lise snavlarna girer. (20.Böl/46.57-58.45). Burada ayrca hep beraber yirmi bölüm boyunca okuma isteinin gerçeklemesini beklediimiz ve arzuladmz Sevcan’n daha güçlü bir el tarafndan bütün engellerinin kaldrlmasn da görüyoruz. Devlet güçlüdür. sterse bütün engelleri aabilir. Söyledikleri de dorudur. Üstelik bunu söyleyen devlet büyüü onlarn içinden çkm biridir. 4.6.11. Biçem ve Retorik “Biçem, farkl kelimeler ya da farkl sözdizimsel yaplar kullanlarak, ayn eyin az ya da çok korunduu çeitli alternatif yollar arasnda yaplan seçimin metinsel bir sonucudur” habercinin kimlii de bu seçimi etkiler. (Beyaz, erkek ve orta snf bir muhabir, kalabalk ve göstericiler yerine çete ve serseriler sözcüklerini seçebilir) (Van Dijk, 2003: 74). Retorik ise daha çok teknik ve üslupla ilgili eylerdir. Söz alma, söz kesme, hitabeti nasl, neeli mi gergin mi bunlar da ideolojik olabilir. Köylüler ve baz karakterler kendi cümleleri ile kendileri ve dier köylüler hakknda negatif bir söyleme sahiptirler. Muhtar kzn okuldan almak isteyen kadna kzn vermesini söylerken “daha ilk günden köylüyle inatlama, beladr bunlar” cümlesini kurmaktadr. Yani topluca köylü için seçilen kelime ‘bela’ dr. 91 Model karakterler ve köylü karakterler arasnda giyimleri ve konuma biçimleri bakmndan ciddi farllklar vardr. Köylüler herhangi bir özellii ve bir kimlii olmayan basit basma elbiseler giyinmekte, üzerlerine birer atk almaktadrlar. Erkekler ayn ekilde Pazar usulü basit giyinmektedirler. Model karakterler ise modern ve güzel giyinmektedirler. Yine model karakterler stanbul Türkçesi ile ve terbiye kurallarna uygun konuurken köylüler belirgin bir dou ivesi ile konumaktadrlar. Hatta zaman zaman kaba, aypl ve küfürlü de konumaktadrlar. Model karakter Hayat her zaman diyalogdan yana ve insanlar konuarak ikna eden biridir. Örencilerinden Gürkan snfta alaynca önce konuarak içini dökmesini salar. Sonra da etkili cümlelerle onu rahatlatacak eyler söyler. Gürkan'n babas stanbul'a gitmi bir daha da dönmemitir. Gürkan da artk ondan umudunu kesmitir. Hayat bunun üzerine "bak, baban çok çalyordur ondan gelmemitir ama eminim o da seni çok özlemitir. Hep seni düünüyordur. Üzülme. Tamam m?" Gürkan ikna olur ve "tamam" der.(10. Böl./25.14) Köylü karakterler olaylar karsnda kaygsz, kendilerine dokununca kavgac ve sonunun ne olacan düünmeden hareket eden tiplerdir. Genellikle "ie yaramazlar" yargsn oluturabilmek için seçilmi bir tutum ve profildir. 4.7. Kürt Kimlii ile Balantlanan Unsurlar Türkiye’de yaynlanan televizyon dizilerinde kimlik temsilleri ile ilgili en temel sorun “yok sayma” yöntemidir. Dou Anadolu illerinin büyük bir ksmnda, Güneydou Anadolu bölgesinin neredeyse tamamnda kendini Kürt kimlii ile tanmlayan vatandalar yaarken onlarla ilgili hikâyelerin anlatld dizilerde “Kürt” diye söz edilmez. Kürtler sadece dou illerinde deil Türkiye’nin baka birçok ilinde de yayorlar ve çeitli mesleklerde çalarak yaamlarn sürdürüyorlar. Toplumun her meslek grubunda çalyor olmalarna ramen stanbul’da geçen bir televizyon dizisinde de “Kürt” vatandaa rastlanmaz. Baz karakterler douludur ama bu birkaç doulu özellii(ive, giyim kuam gibi) ile verilir. 92 Dizilerde özellikle doulu olanlarda yerel kimlikler olumsuz karakterlerle veya olumsuz imajlarla verilerek ötekiletirilir bunun yerine ulus kimlik kodlar tayan olumlu karakterler ve olumlu imajlarla verilir ve örnek kimlik biçimi olarak sunulur, temsil edilir. Hayat Türküsü dizisinde Hayat öretmen ulus kimlik özelliklerini tayan iyi örnek bir karakter olarak verilirken muhtar yerel kimlik özelliklerini tayan ve bunun için kötü örnei temsil eden bir karakter olarak verilir. Biri yüceltilir dieri ötekiletirilir. Muhtar yerel kimlik özellikleri ile hatta bu kimliklere sahip olduu için olumlu, saygn ve erdemli iyi örnek bir karaktere sahip olamaz myd? Yine dizilerde Kürt kimliine sahip olanlar(bunlar daha önce de belirtildii gibi "Kürt" olarak zikredilmez, mekânsal kimliklerinden hareketle öyle olduklar tahmin edilir.) terörle balantldrlar. Birçok dizi bu konuyu ana eksende ilememesine ramen alt metinlerde veya küçük yan hikâyeciklerde verir. Hayat Türküsü dizisi eitim ve töreler etrafnda ekillenen bir dizi iken terörün ykc sonuçlarn da iler. Yusuf komutan ve askerleri bir çatma yaarlar.(Bu çatma terör örgütü ile Türk askeri arasnda geçer.) Çatmada Yusuf komutan ar bir ekilde yaralanr ve uzun süre komada kalr. Kendine geldiinde ise yürüyememektedir. Yusuf komutann askerlerinden Muharrem ise ehit olur. Dou hikâyesi olan bir dizinin olmazsa olmaz törelerdir. Dou da geçmiyor olsa da karakterlerden biri veya bir kaç doulu olsa illa orada bir töre vardr. Kan davasndan kaçp gelmitir. Kendisini kuma vermek istemilerdir o da bir yolunu bulup kaçmtr. Abileri veya babas peisira gelirler namuslarn temizlemeye. Vs. Bu örnekler çoaltlabilir. Hayat Türküsü dizisinin hikâyesi de bir 'töre'nin üzerine kurulmutur. Hayat'n annesinin törelere kar gelip sevdiiyle kaçmas, daysnn pelerinden gelip onlar öldürmek istemesi ama kendisinin ölmesi hep törelerin gereinin bir sonucudur. Törelerde bir genç kzn istedii kii ile evlenme özgürlüü yoktur. Sevdii kii ile kaçp gitmesi namussuzluktur. Namussuzluk yapanlarn cezas ölümdür ve bu infaz en yaknlar uygular. Bu insanlar için devlet var mdr yok mudur? Bu devletin kanunlar ne ie yarar? Belli deildir. Ksacas bütün hukukun üstünde onlarn kendi hukuklar vardr. 93 Televizyon dizilerinde Kürt kimliini tayanlarn en belirgin özelliini eitimsiz olmalar gösterir. Yine Kürt demeden doulu olarak temsil edilen karakterler stanbul dizilerinde maksimum ilkokul düzeyinde eitimlidirler. Bazlar okuma yazma bilmez. Zenginseler eitimsiz olmalarndan dolay görgüsüzdürler, Fakirseler inaat içisi, kapc veya hizmetlilerdir. Douda geçen hikâyelerde ise kendileri eitimsiz olduklar gibi eitime de külliyen kardrlar. Eitimde belirgin bir ekilde cinsiyet ayrm vardr. Erkeklerin az zeki olup okuma heveslisi olanlarn da kendi ilerine yarayacak mesleklerde okutmay tercih ederler. Veteriner, ziraatçi vs. Kzlarn okuma yazma bilmeye bile ihtiyaçlar yoktur. Hayat Türküsü dizisinde bu konu bütün yönleri ile ve her duruma uygun örneklerle geni bir ekilde anlatlr. Yok sayma, ulus kimlie dönütürme, töre, eitim ve terör gibi öne çkan temsil problemlerinden baka daha pek çok durumda Kürt kimlii negatif kodlarla donatlr ve ötekiletirilir. Giyim kuam farkllklar, konuma farkllklar, medeni olma veya olamama ustaca ideolojik söyleme uygun ekilde temsil edilir. 94 SONUÇ Kökenleri kimi aratrmaclara göre 50 bin yl, kimilerine göre m.ö. 3-4 bin yl öncesine dayanan ama en kesin haliyle bin yldr Ortadou ve Anadolu corafyasnda var olduu bilinen Kürtler bugüne kadar airet yaps içinde varlklarn devam ettirmilerdir. Bu süre zarfnda bir devlet olamamlar ama unsuru olduklar devletler için de herhangi bir sorun tekil etmemiler, bunun da ötesinde o devletlerin öz varl olarak kabul edilmi ve kendilerini de öyle görmülerdir. Ulus devletlerin olumaya balamas ve bunun bir dalga halinde dünyaya yaylmas bu corafyada da Kürtleri etkilemitir. Kürt kimlii ulusal kimlik uruna feda edilmeye çallm, buna direnen Kürtler yerlerinden yurtlarndan sürgün edilmi, çeitli zulümlere maruz kalmlardr. Bu yok etme ve sindirme politikalar da iddialara göre bir terör örgütünün domasna sebep olmutur. Ortaya çk sebebi ne olursa olsun 25-30 yldr Türkiye’nin terör eylemleri ile kangren haline gelen Kürt sorunu bölgenin gelimesini engellemi, eitim faaliyetlerini sekteye uratm, ekonomisine katk salayacak yatrmlarn yaplmasna engel olmu ve yllarca olaan üstü hal bölgesi kabul edilerek yerinde durmak bir yana geriye gitmesine neden olmutur. Hem Türklerde hem Kürtlerde nefret duygusu olumutur. Suçunun ne olduunu bile bilmeden yllarca Diyarbakr cezaevinde ikencelere maruz kalan Felat Cemilolu isimli Kürt vatanda “hapishanden kurtulduum zaman genç olsaydm, en azndan soruturma, gözalt, 5 no’lu hapishane cehennemine tekrar haksz yere girmemek için daa çkardm”(Cemal, 2006:34) diyecek duyguya getirilmitir. Dier yandan ehit olan binlerce asker… Necati Özgen Paa: “Çok ehit verdik, çou kucamda öldü!” demitir, gözyalarn gizlemeye çalarak.(Cemal, 2006:36). Sadk Yalszuçanlar ark bülbülü olarak da bilinen Diyarbakrl Celal Güzelses’in hikâyesinden hareketle Kürt sorunu üzerine düüncelerini paylat bir denemesinde aslnda insan olarak sahip olunmas gereken duygulara tercüman oluyor. Yazara göre bizim mirasmz Yalçn Koç’un ‘Anadolu mayas’ dedii cevherle karlmtr ve hangi rktan olursa olsun bu maya ile mayalananlar Nasrettin hoca gibi bindii dal, yani dier ‘kimlik’lerini ve rasyonel yetiyi terk etmi, zemine dümü ve bu zeminde dierleriyle bir yola koyularak birlikte yürümülerdir. Oysa imdi bu maya 95 tehlike altndadr. Çünkü insanlar kimliklerini ötekiletirerek yaamaya balamlardr. Eer Diyarbakrl Celal hem Türkçe hem Kürtçe söyleyebilmi olsayd, ona ark bülbülü diyenler tarafndan douda çounlukla Kürtlerin yaad bir topluluk olduunu, onlarnda bir dilleri, edebiyatlar, dengbejleri, destanlar, Mem ile Zin’leri, Mele Cezerileri, Ahmed-i Hanileri olduunu bilselerdi diyor onlarnda Anadolu mayas ile mayalandn görebileceklerdi. Hatta diyor bu mayann bir kültür olmadn, onu da etkileyen ve kuatan daha derin, zengin, geni ve kozmik bir öreti olduunu düünselerdi, kendi dilini konumaktan, ark söylemekten daha normal, olaan ve hakça bir ey olduunu akl etmi olsalard bugün bu sorunlar yaanmayacak yaanp kansere dönümeyecekti.(Yalszuçanlar, 2008:84). Aslnda sorun haline getirilen eyler en temel haklarn yok saylmasndan kaynaklandn söylemek mümkün. Yazarn söyledii gibi kendi dilini konumak konutuu dilde arklar söylemek niçin suç olsun? Hasan Cemal’in anlatt hikâyede insanlar kendi dillerinde ark dinlemek için niçin ta Ermenistan’dan yayn yapan bir radyo istasyonuna muhtaç olsunlar? Bir topluluk içerisinde yaayan insanlarn fert olarak veya gruplar olarak ayn düünce yapsna sahip olmas beklenemez. Kimileri egemen söylemin yannda yer alrken kimileri de karsnda, muhalif olarak durmaktadr. Burada önemli olan hangi tarafn kendi düüncelerini geni kitlelere aktarabildiidir. Oldukça pahal bir alan olan ve bu nedenle kesinlikle ekonomik bamll bulunan medya sektörü devlet ideolojisi ile paralel söylemler üretmek zorundadr. Bir medya kuruluu muhalif taraftan insanlara veya gruplara ait olabilir ama bu durumda paralel söylemler üretmiyorsa bile karsnda da olmamaya özen göstermek durumundadr. Türkiye cumhuriyeti devleti kurulduu günden bugüne kadar ulus kimlik projesini resmi devlet ideolojisi olarak kabul etmi, bütün faaliyetlerinde bu ideolojisini gerçekletirmeye çalmtr. Dierlerine göre sayca çounluklar nedeniyle devletin bu kimlik politikasndan en çok Kürtler etkilenmilerdir. Çünkü devlet saysal çokluklar ve yaadklar corafyann genilii ve önemi nedeniyle Kürt kimliini tehlike olarak görmü ve onu kontrol altnda tutmak için bazen akl almaz yöntemlere bavurmutur. Sürgün ederek topraklarndan ve köklerinden koparma, götürülenlerin sebeplerini bir 96 türlü kavrayamadklar, hapishanelerde ikencelerle sürüp giden mahkûmiyetler, faili meçhul ölümler ve sürekli geriye götüren ekonomi ve eitim politikalar bu yöntemlerden sadece birkaç. Televizyon dizilerinde Kürt kimliklerinin temsilleri incelenirken yaanan gerçeklerle ve televizyon gerçeklerinin baka dünyalarda ilerledii görülmütür. Birinde devlet ideolojisi uruna inanlmaz aclara mahkûm edilen bir millet, dier tarafta televizyon hikâyelerinde hastalkl ve tedavi edilmesi gereken bir bölge insan profili çizilmitir. Bu projeye balarken Kürt kimliinin doru temsil edilmedii, Kürt vatandalarn “Kürt” olarak ifade edilmedii, doulu vatandalarn kültürel olarak ulusal kimlik tanmndan kaln çizgilerle ayrt edildii, doulu kimlie sahip vatandalarn genellikle negatif kavramlarla birlikte anld ve dizilerde bu ekilde temsil edildikleri varsaymlarndan hareket edilmitir. Temsilde medyay özellikle de dramlar önemli klan unsur güçlü etkileridir. Bireysel seyircilerin televizyonun kendi üzerlerinde hiçbir olumsuz etkide bulunmadn ama baka seyircilerin etkilenme olaslnn çok güçlü olduunu düünmeleri(Mutlu, 2005:109) onun gücüne inandklarn göstermektedir. Seyirci kendi düüncesine ve deimeyeceine güveniyorsa o zaman ondan kaçmayacak ve seyretmeye devam edecektir. Yani televizyon kiinin kendisi için bir tehlike deildir. Dolaysyla seyredileceklerini bilen yapmclar ürünlerini istedikleri gibi kurgulayarak seyircinin beenisine sunabilirler. Seyirci temsil edilenin gerçekle örtüüp örtümediini sorgulamaz onun gerçek olduunu düünür. Dallas dizisini seyredenler dizi de olup bitenlerin gerçekleri yansttn düünmelerine karn dizideki temsillerle gerçei arasnda ciddi farkllklar olduu ve gerçeklikten yoksun bir dizi olduu üzerine tartmalar olmutur.(Ang, akt. Mutlu, 2005:152). Diziler ve onlarn kurduu dünyadaki temsiller sanki gerçekmi gibi sunulmaktadr. Türkiye’de aal diziler olarak da bilinen dou hikâyelerinin anlatld diziler seyircide bir dou ve doulular temsilinin olumasna neden olmutur. Kimsenin onlar bizzat gidip görme birlikte yaama ans yoktur dolaysyla dizilerin anlatt belgeselmiçesine doru kabul edilir ve televizyon ekranndan görülen 97 temsiller onlarn imajdr artk. “Medya temsili ile temsil edilenler kurulur, oluturulur ve belirlenir. Belirlemenin karakteri nedeniyle temsil inasn yapanlar amaçlarna uygun bir ekilde temsili kurarak, oluturarak gerçekler hakknda imajlar yaratrlar.”(Erdoan, 2010: 309). Hayat Türküsü dizisi de dou insan ile ilgili kendi temsillerini kurmu, belirlemi ve bunu gerçeklerle de desteklemitir. Tamamen kurgu olan bir dizi hikâyelerini anlatrken “burada bunlar sürekli yaanmaktadr biz sadece birkaçn aktaryoruz” izlenimi verilerek gerçeklik algs güçlendirilmeye çallmtr. Hatta dizinin bir bölümünde hem eitimin önemine vurgu yapmak hem kz çocuklarna yaplan ayrmclk konularn daha gerçekçi ilemek adna milli eitim bakan konuk oyuncu olarak gerçek kimlii ile dizide yer almtr. Buradan hareketle u da rahatlkla söylenebilir hayat türküsü dizisi devletin egemen ideolojisini desteklemekte ve onunla paralel söylemler üretmektedir. deolojileri temsille desteklemek filmlerin en önemli alandr. “Filmler, muhtelif temsil biçimleriyle, toplumsal gerçekliin nasl kavranacan, daha da fazlas, ne olacan belirleme”(Ryan, Kellner, 1997:37-38) adna önemli bir ilevi yerine getirirler. Hayat türküsü dizisi hem kurduu temsillerle hem de önerileriyle temsil inacs görevi üstlenmitir. Temsil ettii karakterlerin hangisi doru hangisi yanl, yanllar nasl doruya dönütürülür bunlar teker teker anlatr. Hayat öretmen her yönüyle doru bir karakterdir ve ulus kimlik imajn destekleyen bir temsil örneidir. Dizi toplumsal temsil inasn hayat öretmen üzerinden gerçekletirir. Zeynel karakteri kötü bir temsil örneidir. Kzn okula göndermez, einin ona hizmetçi muamelesi yapmasna izin verir. Erkek çocuklar ile kz arasnda cinsiyet ayrmcl yapar, kaba ve cahil bir adamdr. Hacer karakteri iyidir hotur, insancl biridir ama yine de cahil bir kadndr. Kendisi olduu gibi kalr gider ama dizinin öretilerini benimser ve onlarn doruluunu kabul eder. “Biz böyle geldik böyle gideriz, ama siz bizim gibi olmayn, deiin” mesajn verir. Sevcan karakteri bu mesajn ete kemie bürünmü halidir. Sevcan, geleneklerin, törenin itekledii yolda direnmeyi, onlarn yanlln göstermeyi hedefler. Anne babasnn tüm kar çkmalarna ramen hayallerinin peinden gider ve sonunda hayat öretmen gibi biri olur. Sevcan’n dram ile balayan dizi Sevcan’n hayallerine ulamasyla son bulur. 98 Bütün dier dizilerde olduu gibi Hayat Türküsü dizisinde de “Kürt” kimlii yoktur. Dizi dou Anadolu bölgesinin Van ilinde geçmektedir. Van ilinin nüfusunun büyük çounluu kendisini Kürt olarak tanmlayan vatandalardan oluur ama dizi de “Kürt” yoktur. Resmi kimlik ideolojisinin yok sayarak ötekiletirme ve onun varlndan kurtulma çabasnn dizilerdeki temsil biçimi de görmezden gelme olarak kendini gösterir. Devlet güvenlik güçleri ve devlet görevlileri (vali, kaymakam, imam, öretmen) araclyla “Kürt” yoktur dedirtir ve Kürtleri de buna inandrmaya çalrken medya araclyla da onun varln silikletirmeye ve öyle bir kimlik yokmu gibi göstermeye çalr. 61 bölüm yaynlanan dizinin hiçbir yerinde “Kürt” kelimesi telaffuz edilmemitir. Bu dizideki insanlar “Van”l Türkiye cumhuriyeti vatanda Türklerdir. Hayat Türküsü dizisi incelendiinde ifade edilen varsaymlarn doruland görülmütür. Kürt kimliini yok sayarak onu ulusal kimlik çizgisine getirmeye çalmak, doulu kimlikleri eitimsiz, törelere bal, kaba ve çounluu fakir olmak üzere negatif unsurlarla birlikte göstermek ve onlarn deimesi gerektii düüncesine hem Kürt kimlii sahiplerini hem de egemen ideal kimlik sahiplerini inandrmak. Hayat Türküsü dizisinde Kürt kimlii yok saylmtr, bütün kötü töreler gösterilmitir ve bu insanlar özellikle henüz genç ve çocuk olanlar ideal kimlie sahip bireyler haline getirilmeye çallmlar. Kürt veya dizilerdeki ifade biçimiyle doulu kimlie sahip karakterlerin negatif söylemlerle birlikte anldna yönelik öne sürülen varsaymn bu çalmada elde edilen sonuçlarla büyük oranda dorulandn söylemek mümkün. Dizi balad ilk andan itibaren seyirci, törelerin hayatlarna yön verdii insanlarn hikâyesine tanklk eder. Dizinin barol oyuncusunun babas ve annesi törelerden etkilenmi, köklerinden, topraklarndan kopup baka yerlerde yaamak mecburiyetinde kalmlardr. Babas hiç istemeden katil olmu, dramatik bir biçimde Hayat’n daysnn ölümüne neden olmutur. Dou kimlii ile en çok ilikilendirilen kan davas ve namus cinayeti bu hikâyede ilenmitir. Bir baka negatif söylem olan kz ve erkek çocuklar arasndaki cinsiyete dayal ayrmclk da Hayat Türküsü dizisinde geni bir ekilde kendisine yer bulmutur. Hayat Öretmen kz çocuklarn okula getirebilmek için bir hayli uramak ve anne babalar ikna etmek için onlarla 99 çatmak durumunda kalmtr. 61 bölüm yaynlanan dizide kzn okutmak için hevesli olan doulu bir karakter bulmak mümkün deildir. Televizyon dizilerinde Kürt kimliinin temsilleri ile ilgili karlalan sorunlar en bata “doru temsil” edilememe olarak kendini göstermektedir. Sonra dier bahsedilen temsil sorunlar gelmektedir. Bir yanda kendilerini etnik Kürt kimliine sahip olarak tanmlayan bir kimlik, dier tarafta doas gerei homojen bir yapya sahip bütün snfsal ve bireysel kimlikleri tek bir kolektif kimlik altnda birletirmeyi hedefleyen ulusal kimlik(Akça, 2007:3) yer almaktadr. Bunlarn gerçekteki çatmalar televizyon dizilerinde temsil edenin bak açsna göre yorumlanmaktadr. Sorun burada balamaktadr. Çünkü temsil edenler aslnda temsil ettikleri hakknda kesin ve doru bilgilere sahip deildirler. Dizi senaristleri bir dou hikâyesi yazarken hikâyeye konu olan insanlarla, yaadklar mekânlarla, kültürleriyle, ne yiyip ne içtikleriyle, dilleri, gelenek ve görenekleriyle ilgili bilgi sahibi olmak için ekstra bir aratrma yapma gerei duymamaktadrlar. Bu bir iletiim problemidir ve aslnda bu problem devlet ve Kürtler arasndaki iletiim kopukluunun bir sonucudur. Bilgesam aratrmasnda yer alan bir Kürt vatandan cümlelerinde olduu gibi “devlet Kürtleri anlamaya çalmad, gönül köprüleri kurmad” demitir. Temsil probleminin bir baka önemli boyutunu da temsil edenlerin kimlikleri oluturmaktadr. Almanlar kendileri ile ilgili dizi yapan Amerikallar “siz bizi nasl temsil edebilirsiniz ki?” sorusundan hareketle yaptklar eletiri ve akabinde kendilerini temsil eden baka bir filmle onlara cevap vermeleri temsil edenin kimliinin önemini göstermektedir. Dolaysyla Kürtleri Türkler ne kadar doru temsil edebilirler sorusu sorulabilir. Egemen kimlik Türk, egemen medya Türk, medya da çalanlarn çounluu da Türk’se o zaman bir problemden söz edilebilir. Bu durumda alternatif olarak Kürtler’in kendilerini temsil ettikleri medya ürünleri, filmler ve diziler olmas gerekir. Aslnda bu da kendi içinde skntl bir durumdur. Yine Bilgesam’n aratrmasnda yer ald gibi Kürtlerin youn olarak yaad illerde ehir merkezinde yaayan Kürtler köyden gelen Kürtlerden rahatsz olduklarn ifade etmilerdir. Bir kimliin baka bir kimlii ötekiletirmesinin dnda ayn kimlik içinde bu sefer baka yönlerine atfta bulunan ötekiletirilmeler 100 yaanmaktadr. Dolaysyla aslnda kim kimi temsil ediyorsa etsin temelde tanmaya çalmak, ön yarglardan arnm olmak ve kendini onun yerine koymak daha doru temsil ürünlerinin ortaya çkmasn salayacaktr. Bu hem devlet için, hem medya için, hem sermaye sahipleri için, hem de bizzat süreci yaayan herkes için geçerlidir. 101 KAYNAKÇA Akça, Emel Batürk. (2007). Kimlik, Medya ve Temsil, 1. Bask, Ankara: Nobel yaynlar. Aktay, Yasin. (2011). Türkiye’de Ortak Bir Kimlik Olarak Ötekilik, Y. Aktay, A. Kzlkaya, E.Osmanolu, K. Dilek, S. Yurdakul, Ankara: Eitim Bir-Sen. Aslan, Hüsamettin. (2009), Jöntürkler Jönkürtler Muhafazakarlar/ Meçhul Okurla Söyleiler, 1. Basm, stanbul: Paradigma Yaynclk. Nikitin, B. (1976). Kürtler Sosyolojik ve Tarihi nceleme, H.D. (çev.), 1. Basm, stanbul:Özgürlük Yolu Yaynlar (Orijinal Basm Tarihi 1956) Cemal, Hasan. (2006). Kürtler, 17. Basm, stanbul: Doan Kitap Çelenk, Sevilay. (2005). Televizyon Temsil Kültür: 90’l Yllarda Sosyo Kültürel klim ve Televizyon çerikleri, 1. Bask, Ankara: Ütopya Yaynevi Deirmenci, Aslan. (2009). Kürt Sorununda Yeni Dönem, 1. Basm, Ankara: Vadi Yaynlar Devran, Y. (2010). Haber, Söylem, deoloji. 1.Bask. stanbul: Balk Y. Grubu Durna, Tezcan. (2010), Medyadan Söylemler, 1. Basm, stanbul: Libra Yaynevi Erdoan, rfan, Alemdar, Korkmaz. (2010). Öteki kuram, 3. Basm, Ankara: Erk Yaynlar Giddens, Anthony. (2008). Sosyoloji, 1. Bask, stanbul: Krmz Yaynlar Hall, Stuart. (1998). Kültürel kimlik ve diaspora, J. Rutherford (drl.),Kimlik. Topluluk, Kültür,Farkllk içinde, rem Salamer (çev.), 1.Basm, stanbul: Sarmal Yaynlar, 173-191. 102 Hall, Stuart. (1998). Kültür Küreselleme ve Dünya Sistemi, Yerel ve Küresel: Küreselleme ve Etniklik içinde, A. King (drl.), G. Seçkin, Ü. H. Yolsal (çev.), 1. Basm, Ankara: Bilim ve Sanat Yaynlar, 39-61. (Orijinal Basm Tarihi 1991) Hall, Stuart. (1994). deolojinin yeniden kefi: Medya Çalmalarnda Bask Altnda Tutulann Geri Dönüü, M. Küçük (drl.), Medya, iktidar, ideoloji içinde, M. Küçük. (çev.) 1.Basm, Ankara: Arak Yaynevi, 57-97. Habermas, J. (2011). “Öteki” Olmak “Ötekiyle” Yaamak, i. Aka (çev.), 6. Bask, stanbul:Yap Kredi Yaynlar (Orijinal Basm Tarihi 1996) Huseyni, Zba Mir. (2007). randa Cinsiyet Politikasnn Müzakeresi: Bir Belgeselin Etnografisi, R. Kapper (ed.), Yeni ran Sinemas: Siyaset Temsil ve Kimlik içinde, K. Sarsözen (çev.), 1. Basm, stanbul: Kap Yaynlar, 208250. (Orijinal Basm Tarihi 2002) Kanbur, Ayla. (2006). Sinemada Temsil ve Tarihimiz, Türk Film Aratrmalarnda Yeni Yönelimler (5. Kitap), çinde der: Elif Akçal, Balam Yaynlar, 1. Basm, stanbul. Karpat, Kemal H. (2011). Osmanldan Günümüze Kimlik ve deoloji, 4. Basm, stanbul:Tima Yaynlar Kutlay, Naci. (2002). 21. Yüzyla Girerken Kürtler, 1. Basm, stanbul: Pêrî Yaynlar Mercer, C. (1998). Cangla ho geldiniz: postmodern politikada kimlik ve çeitlilik, J.Rutherford (drl.),Kimlik. Topluluk, Kültür, Farkllk içinde, rem Salamer (çev.), 1. Basm, stanbul: Sarmal Yaynlar Monaco, James. (2001) Bir Film Nasl Okunur, Ertan Ylmaz (çev.), 13. Basm, stanbul:Olak Yaynclk (Orijinal Basm Tarihi 1977) 103 Morley, David, Robins, Kevin. (1997) Kimlik Mekânlar/Küresel Medya, Elektronik Ortamlar ve Kültürel Snrlar, Emrehan Zeybekolu (çev.), 1. Basm, stanbul: Ayrnt Yaynlar (Orijinal Basm Tarihi 1995) Mutlu, Erol. (2005) Globalleme, Popüler Kültür ve Medya, 1. Basm, Ankara: Ütopya Yaynevi Önder, Ali Tayyar. (2008) Türkiye’nin Etnik Yaps Halkmzn Kökenleri ve Gerçekler, 44. Basm, Ankara: Kripto kitaplar Rutherford, J. (1998) Kimlik, Topluluk/Kültür/Farkllk, Yuva Denilen Yer: Kimlik Ve Farklln Kültürel Politikalar, . Salamer (çev.), 1. Basm, stanbul: Sarmal Yaynevi Ryan, M., Kellner, D. (1997) Politik Kamera: Çada Hollywood Sinemasnn deolojisi ve Politikas, E. Özsayar (çev.), 1. Basm, stanbul: Ayrnt Yaynlar, (Orijinal Basm Tarihi 1990) Schnapper, D. (2005) Sosyoloji Düüncesinin Özünde Öteki ile liki, A. Sönmezay (çev.), 1.Basm, stanbul: stanbul Bilgi Üniversitesi Yaynlar, (Orijinal Basm Tarihi 1998) Smith, A. D. Milli Kimlik, B. S. ener (çev.), 1. Basm, stanbul: letiim Yaynlar, (Orijinal Basm Tarihi 1991) Uluç, Güliz.(2009) Medya ve Oryantalizm Yabanc Farkl ve Garip… Öteki,1. Basm, stanbul: Anahtar Yaynlar Van Dijk, T.(2003). Söylem ve ideoloji: Çok Alanl Bir Yaklam. B. Çoban (ed.), Söylem ve ideoloji : Mitoloji Din deoloji içinde, N. Ate (çev.), 1. Basm, stanbul: Su yaynlar, 13-112. 104 Vefa, Mihrnaz Said.(2007). ran Filmlerinde Fiziksel Mekân ve Kültürel Kimlik, R. Tapper (ed.), Yeni ran Sinemas: Siyaset Temsil ve Kimlik içinde K. Sarsözen (çev.), 1. Basm, stanbul: Kap Yaynlar, 251-270.(Orijinal Basm Tarihi 2002) Yalszuçanlar, Sadk. (2008). Hayat Müzikle Devam Eder, 1. Basm, stanbul: Kap yaynlar Ark, M. Bilal, (2003), Bir Televizyon Ürünü Olarak Futbolun Televizyonda Temsili, stanbul Üniversitesi letiim Fakültesi Dergisi 1. Basm. Say:16, 599-617. Hayat Türküsü 2. Bölüm http://tvarsivi.com/player.php?y=20&z=2012-08-24 05:56:00 (21 Haziran 2013) Türkiye’de Kürtler ve Toplumsal Alglar http://www.belgeler.com/blg/2uan/turkiye-de- kurtler-ve-toplumsal-algilar (15 Nisan 2013) Laykel, . (2006) Sanat Yapt ve Üretim Sürecinde Öteki ile liki, Yükse Lisans Tezi http://www.belgeler.com/blg/12yc/sanat-yapiti-ve-uretim- surecinde-oteki-ileiliski-relationship-with-the-other-in-artwork-and-production-process (28 Haziran 2013) Demir, M. (2008) Doktora Tezi, Sinemada Öteki http://www.belgeler.com/blg/1g4x/sinemada-oteki-the-other-in-cinema (20 Haziran 2013) 105 Kentel, Ferhat (2006) Kültür ve Kimlik, Sivil Toplum ve Demokrasi Konferens Yazlar http://stk.bilgi.edu.tr/docs/FERHATKENTEL.pdf (15 Nisan 2013) Namaz, Yunus (2011) 11 Eylül Sonras Amerikan Sinemasnda Öteki’nin Sunumu, Yüksek Lisans Tezi http://www.belgeler.com/blg/333q/11-eylul-sonrasi-amerikan-sinemasindaotekinin-sunumu (22 Mays 2013) 106 EKLER Hayat Türküsü Dizisinin 1,3,4,10,15,20 ve 61. Bölümleri DVD Dosyas 107 ÖZGEÇM ADI VE SOYADI DOUM YER VE TARH ETM DURUMU 1985 – 1990 1991 – 1997 1998 – 2002 bölümü :Emine Çelik :Erzurum/15.05.1979 :Pendik Namk Kemal lkokulu :Pendik mam Hatip Lisesi :Selçuk Ün. letiim Fak. Radyo TV Sinema TECRÜBES 2003 – halen : Özel bir kurumda cast direktörü 108