COŞKU ve HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER

Transkript

74
2. Ünite
COŞKU ve HEYECANI
DİLE GETİREN METİNLER
(ŞİİR)
1. Şiir İnceleme Yöntemi ............................................................................................. 38
2. Şiir İnceleme Yöntemi - 1 (Şiir ve Zihniyet - Şiirde Ahenk) ................................... 39
Konu Değerlendirme Testi - 1 ............................................................................. 54
3. Şiir İnceleme Yöntemi - 2 (Şiir Dili) ......................................................................... 58
4. Şiir İnceleme Yöntemi - 3 (Şiirde Yapı) ................................................................... 74
5. Şiir İnceleme Yöntemi - 4 (Şiirde Tema) ................................................................. 77
6. Şiir İnceleme Yöntemi - 5 (Şiir ve Gelenek) ............................................................ 78
Konu Değerlendirme Testi - 5 .................................................................................. 92
7. Şiir İnceleme Yöntemi - 6 (Şiirde Gerçeklik ve Anlam - Yorum) ........................... 96
8. Şiir İnceleme Yöntemi - 7 (Metin ve Şair) .............................................................. 99
9. Şiir Okuma ............................................................................................................... 100
10.Manzume ve Şiir ...................................................................................................... 106
37
Şiir İnceleme Yöntemi
75
76
ŞİİR İNCELEME YÖNTEMİ ŞEMASI
A Şiir ve
zihniyet
B
C
İmge
D
Şiir Dili
Şiirde Yapı
Söz sanatları
İstiare
Nazım Birimi
Benzetme
İstifham
Mısra
Tekrar
Teşhis
Tezat
Beyit
Vurgu
Tariz
Mübalağa
Bent
Kinaye
Telmih
Asonans
Tevriye
Tecahül-i Arif
Uyak
Tenasüp
Hüsn-i Talil
Şiirde
Ahenk
Ölçü
Tonlama
Aliterasyon
E
Şiirde
Tema
F
Şiir ve
Gelenek
Halk Şiiri
Divan Şiiri
Modern Şiir
Nazım Şekilleri
G
Halk Edebiyatı
Divan Edebiyatı
Redif
Batı Edebiyatı
H
I
Şiirde
Gerçeklik
ve Anlam
Yorum
Metin
ve Şair
etkinlik
Bir şiir incelenirken okuyucunun cevabını bulması gereken bazı sorular vardır. Bu soruları belirleyelim.
Dönemin
sanat anlayışı
nedir?
Şiirin dili
nedir?
ŞİİR
İNCELEME
YÖNTEMİNDE
SORULAR
Şiirin yapısı
nedir?
Dönemin siyasî
sosyal, kültürel
hayatı nedir?
video
38
Yazıldığı
dönemin şiir
zihniyeti nedir?
Şairin bağlı
olduğu gelenek
nedir?
Şiirde ahengi
sağlayan unsurlar
nelerdir?
COŞKU ve HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR)
Şiir İnceleme Yöntemi - 1
(Şiir ve Zihniyet - Şiirde Ahenk)
77
78
Zihniyet Kavram›
Zihniyet bir dönemin genel ortam›n›n oluflturdu€u
anlay›fl ve zevk bütünüdür.
Bir toplumun o dönemdeki
inanç sistemi
siyasî yapısı
sosyal olayları
ekonomik durumu
askerî durumu
Toplumun zihniyeti o dönemdeki flairleri de az
veya çok etkiler, yönlendirir. Toplumun unsurlar› fliire
yans›r. Dolay›s›yla ayn› dönemde yaz›lan fliirler zihniyetten etkilendikleri için benzer özellikler tafl›r ve o
dönemin zevkini, anlay›fl›n› yans›t›r.
eğitim anlayışı
sanata yaklaşımı
zihniyeti oluşturur.
etkinlik
Ahenk Ögeleri
Ahenk (Ses ve Ritm)
Ölçü
fiiirde sözcüklerin sesçe ve anlamca birbirleriyle uyumlu bir bütün oluflturmalar›d›r.
,
şeklinde tanımlanabilir.
fiiirde ritmi oluflturan
unsurlar›n bafl›nda gelir.
Ölçü, redif, uyakla oluflturulan ahenge “d›fl ahenk”
ad› verilir.
Hece ölçüsü
Kelimelerin anlamca ve ses yönünden dize içinde
oluflturduklar› ahenge ise “iç ahenk”
denir.
TÜRK
ŞİİRİNDE
KULLANILAN
ÖLÇÜLER
Aruz ölçüsü
Serbest ölçü
39
79
80
Hece ölçüsü
Hece Ölçüsünde Durak
Millî ölçü olarak da an›l›r.
Hece ölçüsüyle yaz›lan fliirlerde dizeler okunurken dizenin belli yerlerinde nefes al›n›p durulan bölümlerine “durak” denir. Her dizedeki hece say›lar›n›n eflit olmas›
ilkesine dayan›r.
‹slamiyet öncesi Türk fliirinde, halk fliirinde, Millî Edebiyat ve Cumhuriyet Dönemlerindeki fliirlerde kullan›lm›flt›r.
En çok
7’li
,
8’li
hece kal›plar› kullan›lm›flt›r.
Bül bül a€ lar gü lün den
7
Söy ler mâ nâ di lin den
7
Var ol yâ rin i lin den
7
Dür ler ge tir saç yü rü 7
ve
11’li
Hece ölçüsünde duraklar sözcükleri bölmez. durak sözcü€ün ortas›nda olmaz.
Yani
Halk fliirinde duraklar genellikle;
7’li hece kal›b›nda 4 + 3
8’li hece kal›b›nda 4 + 4
11’li hece kal›b›nda ise 4 + 4 + 3 veya 6 + 5
fleklinde oluflturulur.
Tüm dizeler
yedifler heceden olufltu€una
göre dörtlük 7’li
hece kal›b›yla
yaz›lm›flt›r.
Elma verdim / almazs›n
Hiç halimi / sormazs›n
Hangi ba€›n / gülüsün
Vaktin gelir / solmazs›n
7’li hece ölçü-
süyle yazılmış,
bu dörtlük 4 + 3 şeklinde
duraklanmıştır.
4 +3
etkinlik
Aruz Ölçüsü
K›sa hece (Aç›k hece)
Arap edebiyat›na ait bir ölçü olan aruz ölçüsü hecelerin uzunluk
ve k›sal›klar›na
dayanan bir ölçüdür.
Ünlü ile biten hecelere
aç›k hece denir.
Nokta (.) iflareti ile gösterilir.
aras› kelimesinde tüm heceler aç›kt›r.
Uzun hece (Kapal› hece)
a – ra – s›
• • •
Bir hecenin sonunda ünsüz veya uzun bir ünlü varsa
bu heceye kapal› hece denir.
Aruzla ‹lgili Özellikler
Aruz ölçüsünde uzun (kapal›) hece uzun çizgi (–) ile
gösterilir.
Dize sonundaki hecenin ünlü veya ünsüzle bitmesine bak›lmaks›z›n bu hece kapal› kabul edilir.
kal – kar iki hece de ünsüzle bitti€i için kapal›
hece kabul edilir.
â , î , û gibi ünlüler iki ses de€erinde olduklar›ndan
uzun hece kabul edilir.
“rânâ” kelimesinde iki hece de kapal› hece kabul edilir.
“tart, flerm” gibi dört sesten oluflan heceler bir buçuk hece kabul edilir. (– •) fleklinde gösterilir.
râ – nâ ikisi de uzun ünlü ile bitti€i için kapal›
hecelerdir.
hepsi ünlü ile bitmifltir.
“kâr, yâr” gibi uzun ünlüyü ortas›na alm›fl heceler
bazen bir buçuk hece kabul edilir.
40
81
Takti
82
Serbest Ölçü
Hece ölçüsünde “durak” ölçüsünde de takti Serbest ölçü bir anlamda ölçüsüzlüktür. ne ise aruz odur.
fiair, fliirini aruz
uydurmadan yazar.
Aruz kal›plar›na göre dizelerin bölümlenmesidir.
Takti uygulan›rken sözcükler bölünebilir.
veya hece
ölçüsüne
Dizelerin oluflumunu ele ald›€› tema belirler.
Bu tür fliirler edebiyat›m›zda Cumhuriyet Dönemi’nde
yaz›lmaya bafllanm›flt›r.
Örnek:
Uykusuz bir güvercin bu gece
Mef’ûlü / Mefâîlü / fa’ûlün
‹ç – mifl – ti/ Fu – zû – lî bu / a – lev – den
Düfl – müfl – tü / bu ik – sir i / le Mec – nun
fiî – rin sa / na an – lat – t› / €› hâ – le
bir eski denizi dinliyor
baykufllar›n gülücüklerini görmeden
Talat Halman
Ahmet Haflim
Tekrar
Ahengi sa€laman›n yollar›ndan biri de tekrarlamalar-
d›r.
Gel benim sevdice€im
Gel gül yüzlüm gel civan›m
Bu, bazen bir sözcü€ün tekrar›na dayan›r, bazense bir
dizenin tekrar edilmesine.
Gel boyuna kurban oldu€um
E€er dizeler düzenli olarak her dörtlükte tekrar ediliyorsa buna “nakarat” denir. Halk fliirinde nakarat›n karfl›l›€› ise
Sözcük tekrarı
Gel!
kavufltakt›r.
E€er kendilerinde erlik var ise
Gelsin dövüflelim Bolu Beyleri
Kan›ndan susay›p candan geçerse
Gelsin dövüflelim Bolu Beyleri
41
Bu dörtlükte
II ve IV. dizeler nakaratt›r.
83
Vurgu
74
Fuzulî’nin “Su Kasidesi” nden al›nan bu beyit “s”
sesinin tekrar› ile güzel bir aliterasyon örne€idir.
Bir sözcükte bir hecenin veya fliirde bir sözcü€ün
di€er sözcüklere göre daha kuvvetli söylenmesine
vurgu denir.
Dest-busi arzusiyle ger ölsem dostlar
• • •
• • Kuze eylen topragum sunun anunla yare su
• • (s sesleri tekrarlanm›fl)
Ölümdür tek bafl›na yaflanan
Aflk iki kifliliktir.
• • • • (k sesleri tekrarlanm›fl)
fiiirin okundu€unda etkileyicili€ini belirleyen bir durumdur. Do€ru uygulanmam›fl vurgu, en güzel fliirin
bile kötü okunmas›na neden olur.
Tonlama
Sesin yükseltilip alçalt›lmas›d›r. Bu, okunan fliirin
temas›yla yak›ndan ilgilidir. Sese duygu katmak da
denilebilir. Heyecan›, k›zg›nl›€›, mutlulu€u, coflkuyu,
korkuyu sesin tonlanmas›yla dinleyiciye aktarmakt›r.
Asonans (Ünlü Tekrar›)
Dizelerde ayn› ünlünün
Bir fliire ahenk katan onun ölçüsü, uya€› içinde kullan›lan seslerin özellikleri, tekrarlar› ve ayn› zamanda
okunurken ortaya ç›kan vurgu ve tonlay›fl özellikleridir diyebiliriz.
tekrar›d›r.
‹çinin bilinmezli€i mi?
“i” seslerinin tekrar› asonans› oluflturmufl.
“Dövüfle dövüfle yürüdü ölüme”
Aliterasyon (Ünsüz Tekrar›)
dizelerinde “ö ve ü” sesleri asonans›
oluflturmufltur.
Dizelerde ayn› ünsüzün tekrar edilmesine
aliterasyon denir.
etkinlik
Şimdi Okuma Zamanı
Aşağıdaki şiirleri ilk olarak herhangi bir vurgu ve tonlamaya dikkat etmeden okuyalım. İkinci kez bu sefer
vurgu ve tonlamalara dikkat ederek okuyalım. İki okuma arasındaki farkları düşünelim.
BİR GÜNÜN SONUNDA ARZU
AKINCILAR
Yorgun gözümün halkalarında
Güller gibi fecr oldu nümayan,
Güller gibi... sonsuz, iri güller
Güller ki kamıştan daha nalan;
Gün doğdu yazık arkalarında!
Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik
Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik
Haykırdı, ak tolgalı beylerbeyi "İlerle!"
Bir yaz günü geçtik Tuna'dan kafilelerle
Şimşek gibi atıldık bir semte yedi koldan
Şimşek gibi Türk atlarının geçtiği yoldan
Bir gün yine doludizgin atlarımızla
Yerden yedi kat arşa kanatlandık o hızla
Altın kulelerden yine kuşlar
Tekrarını ömrün eder ilân.
Kuşlar mıdır onlar ki her akşam
Alemlerimizden sefer eyler?
Cennette bu gün gülleri açmış görürüz de
Hâlâ o kızıl hâtıra gitmez gözümüzde
Akşam, yine akşam, yine akşam
Bir sırma kemerdir suya baksam;
Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik
Akşam, yine akşam, yine akşam
Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik
Göllerde bu dem bir kamış olsam!
Yahya Kemal BEYATLI
Ahmet HAŞiM
video
42
85
86
SULARA DALAN GÖZLER
Gözlerim dald› gitti bir rüya denizine,
Sularda uzun uzun bakt›m ay›n izine
Dedim: Yirmi yafl›m›n ay ›fl›€› de€il bu,
Hani bafl›m düflerdi bir sevgili dizine.
Sular gene o sular, k›y› gene o k›y›,
Gene çamlar dinliyor uzaktan bir flark›y›,
Ah art›k görmüyorum eridi mi ne oldu?
‹ri yeflill gözlerde gördü€üm par›lt›y›
Halit Fahri Ozansoy
etkinlik
Yukar›daki fliiri afla€›daki sorular çerçevesinde inceleyiniz.
1 Bu fliirde dizelerdeki sözcüklerin yerleri de€ifltirilirse anlam veya uyum aç›s›ndan bir
farkl›l›k oluflur mu?
3 Her dizede kaçar hece kullan›lm›flt›r, tespit ediniz.
4 fiiiri sesli okurken dize ortas›nda durup nefes
alma gereklili€i hissetti€iniz yerler var mı?
2 Dize sonlar›nda hangi sözcüklerin sesçe benzedi€ini bulunuz. fiairin bu tür bir benzerlikten yararlanmas›n›n nedeni nedir?
Her dizede 14 hece kullanılmıştır.
Şiir bütünlük oluşturan bir yapıdır. Bu şiirin sözcükleri değiştiğinde anlam ve uyum kaybolmaktadır.
"denizine / dizine / izine" ve "kıyı / şarkıyı / parıltıyı" sözcükleri benzerlik
gösterir. Amaç ahengi sağlamaktır.
43
Anlamın daha iyi verilebilmesi için 7 + 7 şeklinde bir durak yapılması gerekmektedir.
87
88
Uyak
fiiirde ahengi sa€layan unsurlardan biridir.
Yarım Uyak
Yazılışları, okunuşları aynı; görevleri farklı kelime ve
ekler
uyak
oluşturur.
Tam Uyak
O nedir ki hercai gümüfl beden
Mahvolur ellerde ülfet etmeden
UYAK
ÇEŞİTLERİ
Yand› ci€erim kalmad› köz
Zengin Uyak
Yârelerim hep oldu göz göz
NOT
Cinaslı Uyak
Uyak (kafiye) yaln›zca ahengi sa€lamakla kalmaz, fliirin ak›lda kalmas›n› da kolaylaflt›r›r.
Yaz›n›n olmad›€› dönemlerde ürünlerin ak›lda
kalmas›n› kolaylaşt›rmak için uya€a s›kça başvurulmufltur.
Tunç Uyak
Yar›m Uyak
Tam Uyak
Yarım uyak, tek ses benzerli€ine dayanan uyakt›r.
‹slamiyet öncesi Türk fliirinde ve halk edebiyat›nda en
çok kullan›lan uyak türüdür. ‹ki ses benzerli€ine dayanan uyak türüdür,
tam uyak
Bir bahar sabah› hava ›l›k
Yatam›yam hayal hayal düfllerden
Gözüm görmez oldu kanl› yafllardan
Sevdi€im üstünde uçan kufllardan
N’olur suna boylum sor beni beni
Arabac›, yolculuk bafllas›n art›k
Bu dizelerde, redif yoktur. “›k” sesleri tam uyakt›r.
Bu dizelerde, “düfl, yafl, kufl” sözcüklerinin ald›€› “lardan” ekleri
rediftir.
“fl” sesleri ise
yar›m uya€› oluflturur.
Karlarla örtülüdür saçaklar›
Konufl sana sohbet olam dil olam
De€men bana yana yana kül olam
Bu dizelerde, ise “-lar-›” ekleri Geçilmez, darac›kt›r sokaklar›
“ak” sesleri “olam” sözcük hâlinde rediftir.
“l” sesleri yar›m uyakt›r.
44
rediftir.
tam uya€› oluflturur.
89
Zengin Uyak
90
“ân” sesleri iki ses gibi görünse de “â” sesi “aa”
fleklinde iki ses kabul edilir. En az üç ses benzerli€ine dayanan uyak türüdür.
Divan fliirinde s›kça kullan›lm›flt›r.
Dolay›s›yla, “aan” fleklinde üç ses oldu€u görülür. Bu da zengin uyakt›r.
Her iflte laz›md›r emek
Onurludur al›n terini silmek
Tunç Uyak
Bu dizelerde, redif oluflturacak ek veya sözcük
yoktur.
Bir dizenin sonundaki sözcü€ün, di€er dizenin
sonundaki sözcü€ün içinde bulunmas›yla oluflur.
“mek” sesleri zengin uya€› oluflturmufltur.
“var - duvar”, “emek - demek” gibi
Tahammûl mülkünü y›kt›n Hülagû Hân m›s›n kâfir
Durmadan ya€an kar
Amman dünyay› yakt›n atefl-i suzân m›s›n kâfir
Tüm dallar› ac›madan y›kar
Bu beyitte, “m›s›n kâfir” sözcükleri anlamca özdefl
olduklar›ndan rediftir.
Bu dizelerde, I. dizenin sonundaki “kar” sözcü€ü
“y›kar” kelimesinin içinde yer ald›€›ndan “tunç uyak”
oluflturmufltur. Cinasl› Uyak
Ben bu da€› aflamam
Cinasl› uyak, efl sesli sözcüklerle yap›l›r. Yaz›l›fl› ve okunufllar› ayn›, anlamlar› ise farkl› sözcüklerin dize sonlar›nda oluflturdu€u uyak türüdür.
Tut kolumdan yar afl›r
Yar cemalin pek güzel
Her ne giysen yarafl›r
yar afl›r →
(uçurumdan geçir)
yarafl›r → (yak›fl›r)
Ald›m aflk›n tüfe€in
Vurdum birkaç karaca → (bir hayvan türü)
Dünyada bir yâr sevdim
Kafl› gözü karaca → (kara gibi rengi olan)
Bu dörtlükte, “karaca” sözcüklerinin yaz›l›fl› ve
okunuflu ayn› ancak anlamlar› farkl›d›r.
Bu da cinasl› uya€› oluflturur.
NOT
Cinasl› uyak halk fliirinde özellikle
manilerde s›kça kullan›lan bir uyak türüdür.
etkinlik
45
91
h.Redif
dol - du
Dize sonlar›nda genellikle uyaktan sonra gelen ananlamca özdefl kelimelerin veya görevce özdeş eklerin
kullan›lmas›yla
oluflur.
sol - du
NOT
geçmifl zaman kip ekidir.
Ah çekerek yürekçi€i yar›ld›
›l – d›
ekleri ayn› görevli ekler oldu€u için rediftir.
“–›l” eki fiilden fiil yap›m eki, “–d›” eki de hikâye
geçmifl zaman ekidir.
Redif
Türleri
“–du” ekleri
K›r›ld› Fehmi’nin zar› k›r›ld›
Redifi uyaktan ay›ran en önemli özellik, anlamca ve görevce özdefl ek veya sözcüklerden
oluflmas›d›r.
Redif
92
Yüksek uçan gönül yorulur bir gün
Mizan terazisi kurulur bir gün
Ek hâlinde
Sözcük hâlinde
Bu dizelerde, hem ek hem de sözcük hâlinde redif
vard›r. “ul–ur” ekleri görevce özdefltir. “bir gün”
sözcükeri de anlamca özdefltir. Bu nedenle “–ulur bir
gün” tamamen rediftir.
Kul Coflkun’um yüre€ime kan doldu
Ümit ile ömrüm sarard› soldu
etkinlik
NOT
Redif olan eklerde kimi ünlüler veya ünsüzler farkl› olabilir.
Bunlar›n görevce özdefl olmalar› yeterlidir.
Bozcaada üç befl kulaç ötesi
"–i"
Tafl plakta Haf›z Burhan’›n sesi
redif
Güngörmüfl hatmiler gizemli güller
Güzel benden her gün kaçar
Ya€murlu günle konuflan Zümrütgiller
"–ler"
redif
Beni de€il, a€yar› seçer
“–er, –ar” ekleri genifl zaman kip ekleridir. İç Uyak
Görevce özdefl olduklar› için bunlar da redifi oluflturur.
Uyak, dizenin sonunda olabilece€i gibi bazen dize
ortas›nda da olabilir.
Afla€›daki dizelerde bulunan redifleri beraber saptayal›m.
Sana senden gelir dad lâzımsa
Ümidin kes gayr›dan imdat lâzımsa
Do€ruyu duymad›m, yanl›fla kandım
Gölgemi görünce kendimi sandım
Sen hublar âlâs› cihan ranas›
"lazımsa"
Kâkülün sevdas› gönül havas›
redif
Kaddin dilaras› aflk›n cilas›
"dı-m"
Bafl›m›n belâs› kafllar›n mihrap
redif
etkinlik
46
93
94
Kafiye Örgüsü – Uyak Düzeni
Uyakl› dizelerin s›ralan›fl› bir düzene göre olur. Buna “kafiye örgüsü”
edebiyat›nda farkl› uyak düzenleri kullan›lm›flt›r:
veya “uyak düzeni”
denir. Türk
Çapraz Uyak
Sarma Uyak
Düz Uyak
Mani Tipi Uyak
Örüşük Uyak
Koşma Tipi Uyak
a
a
a
a
a
a
b
b
a
a
b
b
a
b
a
x
a
a
b
a
b
a
b
b
a
c
c
a
b
c
b
c
b
b
Çapraz Uyak (abab)
Sarma Uyak (abba)
Dörtlüklerde
I ve III.
,
dizelerin uyakl› olufluna dayan›r.
II ve IV. Dörtlüklerde
I ve IV.
,
dizelerin uyakl› olufluna dayan›r.
II ve III. Şimdi kimbilir nerdesin
a
Şimdi kimbilir nerdesin
a
Senindir yine akşamlar
b
Ne bir ses ne bir çığlık
b
Merdivenlerde ayak sesin
a
Çoğalır odalarda yalnızlık
b
Rıhtım taşında gölgen var
b
Çaresizliğimi yanıma alırım
a
I ve III.
dizeler,
II ve IV.
II ve III.
dizeler uyaklıdır.
dizeler uyaklıdır.
47
dizeler,
II ve IV. 95
Düz Uyak (aabb)
Art arda gelen
dayan›r.
iki 96
Mani Tipi Uyak (aaxa)
dizenin kafiyeli olufluna Anonim halk edebiyat›na ait bir naz›m biçimi olan
mani, tek dörtlükten oluflur ve “aaxa”
fleklinde
uyaklan›r.
Divan fliirinde mesneviler bu flekilde kafiyelenir.
Ay›n gümüfl rengi akt›€› zaman
Ç›€l›klar geçer suskun aynalardan
Göz görmez oldu ayd›nl›€›
Yeni bir dünyan›n flaflk›nl›€›
I, II
ve
IV.
dizeler kendi aras›nda uyakl›,
III.
dize ise ba€›ms›zd›r.
a
Hal› dibi beklerim a
a
Vay benim emeklerim
a
a
‹lme€i çala çala
x
a
Yoruldu bileklerim
a
Örüflük Uyak (aba / bcb / cdc...)
Koflma Tipi Uyak
Bat› edebiyat›na has bir naz›m biçimi olan terza-rimada
kullan›lan uyak düzenidir. “aba bcb cdc
ded e” fleklindeki uyaklan›flt›r.
Afl›k edebiyat›na ait olan koflma naz›m biçiminde
kullan›l›r. ‹lk dörtlük d›fl›ndaki dörtlükler bu flekilde
uyaklan›r. ‹lk dörtlük genellikle çapraz (abab)
di€erleri ise (cccb / dddb…)
şeklindedir.
Yine biz simsiyah … Bütün bahar a
Dedim cana yeter çektim hicrân›n c
Heyecanlar, ziyalar, alk›fllar
a
Dedi hiç gö€sünde yok mu îmân›n
c
Nefl’eler naralarla çalkalan›yor b
Dedim eller sarar ince miyân›n
c
Dedi elem çekme sen de sarars›n
b
,
NOT
‹talyan edebiyat›nda yapma bir destan say›lan
“‹lahi Komedya” örüflük uyakla oluflturulmufltur.
etkinlik
48
97
98
ILGAZ DA⁄LARINDAN
Siz, a€açlar, elbet beni bildiniz,
K›r›€›m, içimden ç›kmaz bu ac›
Ben sizden ayr›lm›fl yürür bir dal›m
Gün oldu bafl›ma hasretin tac›,
Ey çamlar, köknarlar, ey yeflil deniz
Düflündü€üm zaman as›l a€ac›,
Ben kendi kendini sürür bir dal›m
‹çimi yaln›zl›k bürür bir dal›m
Ne sert k›fl ne gümrah ve gölgeli yaz
Ne ›l›k meltemler, ne keskin ayaz
Mevsimler derdime bir flifa olmaz,
Ben kökünden kopmufl çürür bir dal›m
Ahmet Kutsi Tecer
etkinlik
"Ilgaz Dağlarından" adlı şiirdeki ahenk unsurları bulalım.
Ölçü: Siz a €aç lar el bet
/ be ni bil di niz
6 5
= 11’li hece ölçüsü
Uyak fiemas› : abab / cccb / dddb fleklindedir. Koflma tipi uyak düzeni kullan›lm›flt›r.
Uyaklar
bidiniz
I. Dörtlük
"niz" sesleri zengin
deniz
yürü-r bir dal›m
II. Dörtlük
III. Dörtlük
“–r bir dal›m” ek ve sözcükleri ürü” sesleri zengin
ac›
tac› “ac›” sesleri zengin
a€ac›
yaz
ayaz
olmaz
uyak oluşturmuştur.
redifi oluflturmufltur.
uyakt›r.

uyakt›r.

“az” sesleri tam
uyak oluşturmuştur.
Tekrarlar: “bir dal›m” sözcüklerinin tekrar›yla ahenk oluflturulmufltur. III. dörtlükte “ne ... ne ...” ba€laçlar› da tekrarlanarak ahenk oluflturulmufltur.
49
99
100
KED‹M
Kedim henüz bir yafl›nda
Uyur hep soba bafl›nda.
Hem cesurdur hem kurnaz
Bir t›k›rt› duyar duymaz
Uyan›r, aslan kesilir;
Gözleri volkan kesilir.
O geldi€i günden beri
Bizim evin fareleri
Damdan, tavandan indiler,
Birer deli€e sindiler
Koflup yakal›yor hemen
Yuvas›ndan deli€inden
Ç›kanlar› diri diri
Art›k bunlardan hiçbiri
Dolaplar›ma girmiyor,
Kitaplar› kemirmiyor
Halit Fahri Ozansoy
etkinlik
"Kedim" fliirini afla€›daki sorular çerçevesinde inceleyiniz.
Hem cesurdur hem kurnaz
1 fiiirin ölçüsünü belirleyiniz.
Uyan›r, aslan kesilir
Hece ölçüsüyle yazılmıştır.
Gözleri volkan kesilir
Bir t›k›rt› duyar duymaz.
2 fiiirde kullan›lan uyak türlerini belirleyiniz.
fiiirin bu bölümü yukar›daki gibi kafiyelense idi
Hangi uyak türlerine yer verilmemifltir, yaz›n›z.
uyak flemas› nas›l adland›r›l›rd›, yaz›n›z. Siz de fliirin
Tam, zengin uyak vardır. bir bölümünü farkl› bir uyak flemas› oluflturacak
Yarım, tunç ve cinaslı uyak yoktur.
flekilde düzenleyiniz.
a
3 fiiirin uyak flemas›n› ve türünü yaz›n›z.
b
Sarma uyak
a
b
a
Düz ayak
a
b
b
50
101
102
etkinlik
Afla€›daki fliir örneklerinde uyak ve redifleri gösteriniz.
I
A benim hac› yârim Bafl›m›n tac› yârim Eller bana ac›maz
Sen bari ac› yârim
II
"yârim" redif
"–acı" zengin uyak
III
Yürü bre Çiçekda€›
Sende suna boylum kald›
Her kufllar›n dönüm ça€›
Bülbülüm gülflenim soldu
"–ı" redif,"–ağ" tam uyak
"–dı" redif "ı" yarım uyak Ben kendi halimde durdu€um yerde
Zalim sevda gelip bana dayand›
Bir yâr için düfltü onulmaz derde
Korkar›m ki ecel cana dayand›
V
"–erde" zengin uyak;
–a dayandı"redif
'–an" tam uyak
IV
Bal nas›l has›l olur
Petek büyük az ar›
Vefas›z yar› olan
‹flitmez mi azar›
"azarı"
cinaslı
uyak
Dedim dilber niçin eylersin cefa
Dedi güzellerde eski âdettir.
Dedim gayrilere edersin vefa
Dedi mutlak afl›klara nispettir.
"–efa" zengin uyak
"–tir" redif
"–et" tam uyak
etkinlik
Afla€›daki fliir örneklerinde uyak ve redifleri gösteriniz.
I
O güzel günleri unutur muyum
Hepsi kalbimdedir aç bak istersen
Aflk›n› bir lahza uyutur muyum
Sen gibi duygusuz zalim miyim ben
"–ur muyum" redif,
"–ut" tam uyak;
–en" tam uyak
III
II
Sakal›mla bafl›m›
B›y›€›mla kafl›m›
Hak onara iflimi
Bu sakal› k›rkar›m
"–ımı" / –imi" redif,
"ş" yarım uyak
Korkaklara meydan olmaz
IV Ta ezelden böyle yak›fl›kl›d›r
Okumayan irfan olmaz
fiu da€lara kale ne güzel uymufl
Can vermeden canan olmaz
Bir ah çekse bin dereyi sel al›r
Sen de erde mana ara
Âfl›klara çile ne güzel uymufl
"olmaz" redif;
"–an" tam uyak
"–ır" tam uyak,
"ne güzel uyumuş" redif
"el" tam uyak
51
V
Kara baht›m kör talihim
Tafla bassam iz olur
A€ustosta suya girsem
Balta kesmez buz olur.
"–m" yarım uyak,
"olur" redif
"z" yarım uyak
103
104
I. Metin
Öpkem kelim ograd›m
Arslanlayu kökredim
Alplar bafl›n tograd›m
Emdi meni kim tutar.
Öfkelenip d›flar› ç›kt›m
Arslan gibi kükredim
Yi€itler bafl›n› do€rad›m
fiimdi beni kim tutabilir
II. Metin
III. Metin
Yol odur ki do€ru vara
Bedava yafl›yoruz bedava;
Göz odur ki Hakk’› göre
Hava bedava, bulut bedava;
Er odur ki alçakta dura
Dere tepe bedava;
Yüceden bakan göz de€il
Ya€mur çamur bedava;
Yunus Emre
Otomobillerin d›fl›,
Sinemalar›n kap›s›
Camekanlar bedava;
Peynir ekmek de€il ama
Kofluk Örne€i
Ac› su bedava;
Kelle fiyat›na hürriyet
Esirlik bedava
Bedava yafl›yoruz bedava
Orhan Veli
video
etkinlik
Yukarıda verilen metinleri inceleyelim.
I. metin ‹slamiyet öncesi dönemde, II. metin 13. yüzy›lda Anadolu’da, III. metin ise Cumhuriyet Dönemi’nde
1940’l› y›llarda yaz›lm›flt›r.
I. metin, bir
kofluk
örne€idir. ‹slamiyet öncesi
Türk fliirinde yayg›n olan bir türdür. ‹slam öncesi
dönemde Türkler göçebe, savaflç›, do€ayla iç içe bir
yaflam sürmekteydi. Dönemde en önemsenen unsurun yi€itlik, kahramanl›k oldu€unu bu fliirde de görmekteyiz. fiairin kendisini arslanla özdefllefltirmesi
de do€ayla olan yak›n iliflkiyi ispatlar niteliktedir.
Kullan›lan sözcüklerin öz Türkçe oluflu da yabanc›
etkilerden uzak bir yaflam sürüldü€ünü gösterir diyebiliriz.
II. metin, 13. yüzy›lda yaflayan ünlü ozan Yunus Emre’den al›nm›flt›r. Aç›k, anlafl›l›r bir dil kullan›larak
yaz›lan fliir, didaktik (ö€retici) unsurlar tafl›maktad›r.
Dürüst olma, inanç sahibi olma, alçakgönüllü olma
gibi erdemler üzerinde durulmufltur.
Dönemin tasavvuf kültürü ile olufltu€u gözlemlenen
bu fliirde ‹slam inanc›na göre bir insanda bulunmas›
gereken nitelikler s›ralanm›flt›r.
III. metin, 20. yüzy›l Cumhuriyet Türkiyesi’nde Orhan Veli Kan›k taraf›ndan kaleme al›nm›flt›r.
Di€er metinlerden farkl› olarak dörtlük düzeninde
yaz›lmam›flt›r. Ölçü, uyak gibi unsurlar da göz ard›
edilmifltir. Anlafl›l›r bir dille yaz›lan bu metinde toplumsal bir içerik, alayc› bir dille sunulmufltur. “Geçim
s›k›nt›s›” esprili bir dille elefltirilmifltir. 1940’l› y›llar
II. Dünya Savafl› sonras› dönemdir. Bu dönemde
yaflanan ekonomik s›k›nt›, yokluk flairin fliirine de
yans›m›flt›r.
52 52
105
etkinlik
Aşağıdaki dizelerin uyak örgüsünü bulalım.
Ecel tuzağını açamaz mısın
Açıp da içinden kaçmaz mısın
Azâd eyleseler uçamaz mısın
Kırık mı kanadın kolların hani
Melekler bu yuvayı kanatlarıyla örter
İki kaçak bir araya gelende
Seni sevmek mor denizlerdi biraz
Görelim ne işler meydan içinde
Kesilir kelleler boşalır kanlar
Umutlar ve yıkımlar ardında direnilen
Yeğin olur leşler meydan içinde
Seni sevmek mevsimler içinde en güzel yaz
Biri bir dalda yorgun bir çılgın havada
Düz
Düz
Biri daha ötede öter, durmadan öter
Çapraz
Akşam olunca döner, birleşir yuvada
Sarma
Ne kadar gidilse bir o kadar bitmeyen
etkinlik
Aşağıda boş bırakılan yerleri, istenen bilgilerle tamamlayalım.
Keklik gibi taştan taşa sekerek
On altıya karar verdim yaşını
Çok şeyler var gece yatmaz Marifetin görmüşleri
Gerdan açıp gelişini sevdiğim
Yenice sevdaya salmış başını
Hakkın cemalini görmüş
Veysel Karani dervişleri
Sağa sola taksim etmiş örgüsün
El yanında yıkar gider kaşını
Akarsular gece yatmaz
Zikre başlar gece yatmaz
Onar onar bölüşünü sevdiğim
Tenhalarda gülüşünü sevdiğim
Sanma her şey gece yatar
Hakikatin ermişleri
Sözüm yalan ile büyür
Sarardı gül benzim soldu diyerek
İstemem dünyaya duyur
Vuslat kıyamete kaldı diyerek
Sağ vücutlar gündüz uyur
Hani Ruhsati noldu diyerek
Hasta başlar gece yatmaz.
Arayıp da buluşunu sevdiğim
Uyak Örgüsü Düz
Ölçüsü 8
Durak 4 + 4
Uyak Örgüsü Düz
Ölçüsü 11
Durak 4 + 4 + 3
53
106
Konu Değerlendirme Testi - 1
1. Afla€›dakilerden hangisinde tunç uyak kullan›l-
107
117
4. Afla€›dakilerin hangisinde bir bilgi yanl›fl› vard›r?
m›flt›r?
A)Hece ölçüsü Türk edebiyat›na, aruz ölçüsü ise
Arap edebiyat›na aittir.
A) Sofrada topland› bütün aile
‹kisi umulmaz bir sevinç ile
B) Hece ölçüsünde tüm dizelerde eflit say›da hece
bulunur.
B) Veda ettim gençli€imin gams›z geçen rüyas›na
Ç›kt›m aflk›n nihayeti olmayan sahras›na
C) Aç›k hece, ünlüden oluflan veya sonunda ünlü
bulunan hecelere verilen add›r.
C) Solard› renginden nuru güneflin
Sinmifl gönüllere sanki ateflin
D)Hece ölçüsünde dizelerin bölümlenmesine
takti ad› verilir.
D) Yaflanmam›fl günleri ömür defterinden düşün
Aflk, yaln›z aflk parças›d›r bu düflün
E)Nakarat, fliirde tekrar edilen dizelere verilen
add›r.
E) Mektup yazd›m acele
Al eline hecele
5. Yüksek uçan gönül yorulur bir gün
2. Yazd›€› mektubu verdi elime
………………………………………………
Mizan terazisi kurulur bir gün
Herkesin etti€i sorulur bir gün
Döner mi yarabbim dil yavafl yavafl
Bu dizelerde afla€›dakilerden hangisi yoktur?
Bu fliirin ikinci dizesinin sonuna afla€›dakilerden
hangisi getirilirse oluflan uyak türü yar›m uyak
olur?
A) dilime B) dizime
D) telime
A) Sözcük hâlinde redif
B) Ek hâlinde redif
C) Zengin uyak
C) belime
D)Tekrar
E) yelime
E) Yar›m uyak
3. Afla€›dakilerin hangisinde dizelerdeki uyak türü
6. Dize sonundaki bir sözcü€ün, di€er dizenin so-
yanl›fl belirtilmifltir?
nunda bulunan sözcü€ün içinde olufluyla meydana gelen uya€a “tunç uyak” denir.
A) Leyl oldu, akm›yor dere sahilde dinliyor
Bayg›n, kesik nefesler uzaklarda inliyor
(Tunç uyak)
B) Dilerse, her yüzde keder görünsün
A) Yüz yüze getirmez bizi as›rlar
Meydana vurulsun saklanan s›rlar
Y›ld›zlar yerlere düflüp sürünsün (Yar›m uyak)
B) Anlad›m, kimlermifl dost sand›klar›m
Muhabbetlerini k›skand›klar›m
C) Bu ›sl›kla uzayan, dönen, k›vr›lan yollar
Uykuya varm›fl gibi görünen y›lan yollar
(Cinasl› Uyak)
C) Akflam, yine akflam, yine akflam
Göllerde bu dem bir kam›fl olsam
D) Gelse de en ac› sözler dilime
D) Akflam silindi çehreler art›k birer birer
Etrafa indi gölgeden asude cümleler
Uçacak san›r›m birkaç kelime (Zengin uyak)
E) Milletin kalbinde yer etmez keder
Afla€›dakilerin hangisinde tunç uyak kullan›lm›flt›r?
E) Bin atl›, ak›nlarda çocuklar gibi flendik
Bin atl› o gün dev gibi bir orduyu yendik
As›rlar de€iflir, seneler geçer (Tam uyak)
54
7. Aflk bir masal, yalanm›fl me€er,
9. Y›llar var ben onu hiç unutmad›m
Seven bir kalp için s›€›n›lacak yer
Bu dizelerde kullan›lan uyak türü afla€›dakilerin
hangisinde yoktur?
O beni sorar m› hat›rlar m› ki?
Büsbütün silinip gitti mi ad›m?
Gönlünün vefas› bu kadar m› ki?
Bu dizelerin ahenk unsurlar› için afla€›dakilerden
hangisi söylenemez?
A) Zavall›n›n derdi çoktur
Bir yuvas› bile yoktur
A) I. ve III. dizelerde tunç uyak örneklenmifltir.
B) Saadet benziyor bofl bir seraba
Düflüyor her seven gönül azaba
B) 11’li hece kal›b›yla yaz›lm›flt›r.
C) Beni seviyorsan gönülden e€er
Sözümü k›rmazs›n iflte bu eser
C) Ek halinde redife yer verilmifltir.
D) Sözcük hâlinde redife yer verilmifltir.
D) ‹çimde var yeni bir heyecan›m
O kadar coflkun ki bu akflam kan›m
E) II. ve IV. dizelerde tam uyak kullan›lm›flt›r.
E) Ey Fatih, iraden gibi kuvvetli bir elde
Dünyan›n as›rlar boyu göz koydu€u belde
10. Çepeçevre bir bahar içinde bir yer gördük
Ferhat ile Şirin'i beraber gördük
Baktık geceden fecre kadar ellerde
Yıldızlara yükselem eller gördük.
Bu dörtlü€ün kafiye flemas› (uyak düzeni)
afla€›dakilerde hangisidir?
A) Çapraz Uyak
B) Sarma Uyak
C) Düz Uyak
D) Örüflük Uyak
E) Mani Tipi Uyak
8. Tam uyak, m›sra sonlar›ndaki iki ses benzerli€ine
dayan›r.
11. I. Bu humma baflka sevgilerden yadigâr anne
Afla€›dakilerin hangisinde tam uyak kullan›lm›flt›r?
Sevmeyen sevenden bahtiyâr anne.
A) ‹htiyar Angeli aktar küçük dükkânda
II. Bilmezsin kaç gece böyle a€lad›m
fiimdi tecrübem var art›k anlad›m
III. O güzeller güzeli efli Növber Han›m›n iç ac›s›
Kerim A€a… hamlac›, Abdülmecid’in hamlac›s›
Sürme, laden, k›na hep ayr› durur duvarda
B) Kutular ayr›, paletler, kavanozlar ayr›
“Ne ararsan bulunur derde devadan gayr›”
C) Her fley ona karfl› durur
Günefl yakar, k›fl dondurur
D) Ölürsem yaz›kt›r sana kanmadan
Kollar›m boynunda halkalanmadan
E) Birdenbire gökkubbe dolar velvelelerle
Atlar, koflar ön safta kabarm›fl yelelerle
IV. Huyu h›rç›ncad›r amma severiz.
Hattat›m›z diyerek övünür, hem överiz.
V. fi›kt›, bir parça da hatta züppe
Baflta bir ince sar›k, s›rtta ipek bir cüppe
Numaral› dizelerin hangisinde tam uyak kullan›lm›flt›r?
A)I.
55
B) II.
C) III.
D) IV. E) V.
1. M›sra sonlar›nda anlamca ve görevce özdefl olan
129
4. Afla€›dakilerin hangisinde di€erlerinden farkl› bir
ek ya da sözcüklere redif denir.
uyak kullan›lm›flt›r?
Afla€›dakilerin hangisinde redif yoktur?
A) Boyamak gözlerini bir siyah, bir maviye
Gece mehtaba dalmak sen de dalm›fls›n diye
A) Vücudun cennet bahçe ba€›d›r.
K›rklar›n sakisi Kevser da€›d›r.
B) Duda€a kanla çizmek yeniden tebessümü
Dosta el sallar gibi, davet etmek ölümü
B) Örde€im var kazlar›m var
Yare tenha sözlerim var.
C) Baflka bir flekle koymak her gün güzel yüzünü
Tek seni hayal için süzerek batan günü
C) Güveyi güveyi bahçede gezer
Fesine fesine püsküller düzer
D) Seni istikbal için önce gelmek cihana
Bir nefes dinlenmeden y›llarca koflmak sana
D) Çok çekmiflim cefa gel bir insafa
Andolsun mushafa ollam bîvefa
E) Suda rüzgarda, kuflta, senin sedan› duyup
Vuslat›n rüyas›n› görmek üzere uyuyup.
E) El keyfi yetirdin çald›n ça€›rd›n
Her çeflitten yedin sürdün savurdun
2. Bir bak›fl bir afl›€a neler anlat›r
5. Ben bir da€›n a€ac›y›m
Bir bak›fl, bir afl›€› saatlerce a€lat›r
Bir bak›fl bir afl›€› aflk›ndan emin eder
Seven insanlar daima gözleriyle yemin eder
118
e tatl›y›m ne ac›y›m
N
Ben Mevla’ya duac›y›m
Onun için inilerim
Bu fliirin ahenk özellikleri için afla€›dakilerden
Bu fliir için afla€›dakilerden hangisi söylenemez?
A) Ahengi sa€lamak için sözcük tekrar›na baflvurulmufltur.
A) aaab fleklinde uyaklanm›flt›r.
B) Cinasl› uya€a yer verilmifltir.
C) Ek hâlinde redif kullan›lm›flt›r.
C) Düz uyak örgüsüyle uyaklanm›flt›r.
D) Tasavvufî bir tema üzerine yaz›lm›flt›r.
D) Hem ek hem sözcük hâlinde rediflere yer verilmifltir.
E) Sanatl› bir dil kullan›lm›flt›r.
B) Tam uyak kullan›lm›flt›r.
E) Tam uya€a yer verilmifltir.
3. Afla€›dakilerin hangisinde bofl b›rak›lan yere ay-
6. Afla€›dakilerin hangisinde uyak, tek sesten
raçla belirtilen sözcük getirilemez?
oluflturulmufltur?
A) ------ uyak, yaz›l›fllar› ayn› anlamlar› farkl› olan
sözcüklerle oluflturulur. (Cinasl›)
A) Kaya dibi düz gibi
Bir su içtim buz gibi
B) ------ ölçüsü, hece say›s›n›n tüm dizelerde eflit
olmas›na dayan›r. (Hece)
B) Beyime beyime Bayram beyime
Bayramdan bayrama gelir evime
C) ------, bir dönemin siyasi, dini, ekonomik, sosyal ve sanat ortam›n›n oluflturdu€u zevk ve
anlay›fl bütünüdür. (Zihniyet)
C) Kirpi€inden yavafl yavafl bir damla aks›n
Çünkü, ruhum, sen de o gün anlayacaks›n
D)------, fliirde ünlü bir sesin tekrar edilmesiyle
oluflur. (Aliterasyon)
D) Bir günde do€up can veren alt›n kelebekler
Bizden daha genç bir flair öldü diyecekler
E) ------, aruz ölçüsüyle yaz›lan bir fliirin dizelerinin kal›ba göre bölümlere ayr›lmas›d›r. (Takti)
E) Senin yüzün benziyor aya
Sevdam› hayk›rd›m tüm dünyaya
56
7. Afla€›dakilerin hangisinde bir bilgi yanl›fl› vard›r?
10. Senin için kandiller tutufltu kendisinden
Resmine sürme çektim kandillerin isinden
A)Tam uyak m›sra sonlar›ndaki iki ses benzerli€ine dayan›r.
B) Aruz ölçüsü hecelerin aç›kl›k kapal›l›k özelli€ine dayan›r.
C) â, î, û gibi uzun ünlüler uyak incelenirken iki
ses kabul edilir.
Bu dizelerde kullan›lan uyak türü afla€›dakilerden
hangisidir?
A) Zengin Uyak
B) Cinasl› Uyak
C) Tam Uyak
D) Tunç Uyak
E) Yar›m Uyak
D) Cinas, yaz›l›fl› ve okunuflu farkl›, anlamlar› ayn›
olan sözcüklerle oluflturulur.
E) Hece ölçüsü Türklerin millî ölçüsü kabul edilir.
11. Hasretinle geçiyorken bu gençlik ça€›m,
y sevdi€im ben ümitsiz de€ilim gene
E
Ak düflünce saçlar›n kumral rengine
Kollar›nda son afl›€›n ben olaca€›m
8. Caddeden sokaklara do€ru sesler elendi.
Pencereler kapand›, kap›lar sürmelendi.
Bir kömür duman›yla tütsülendi akflamlar
Gurbete düflmüfllerin bafl›na çöktü damlar…
Bu fliirin uyak düzeni afla€›dakilerden hangisidir?
A) Düz Uyak
Bu fliirin uyak düzeni afla€›dakilerden hangisidir?
A) Örüflük Uyak
B) Çapraz Uyak
C) Düz Uyak
D) Mani Tipi Uyak
E) Sarma Uyak
B) Çapraz Uyak
C) Sarma Uyak
D) Örüflük Uyak
E) Mani Tipi Uyak
9. Kim bilir kaç kifli senin zarif hâllerini sevdi.
12. Sessizli€imi sesin sonland›rs›n sevgili
Kaç kifli güzelli€ini sevdi
Saçlar›ndan aks›n damlas›n hüzün
Belki gerçek aflkla, belki de€il
Bir bahar› and›rs›n gülümseyen yüzün
Ama bir tek kifli seni sevdi
Sana bakan yüzüm umutlans›n sevgili
Bir tek kifli de€iflen yüzündeki hüznü sevdi
Bu fliir için afla€›dakilerin hangisi söylenemez?
Bu dörtlü€ün ahenk özellikleriyle ilgili olarak
afla€›dakilerden hangisi söylenemez?
A) Zengin uyak kullan›lm›flt›r.
A) “s” sesleri ile aliterasyon sa€lanm›flt›r.
B) Tekrarlarla ahenk sa€lanm›flt›r.
B) “hüzün ve yüzün” kelimeleri yar›m uyaklıdır.
C) ‹lk dizede “i” sesinin tekrar›yla asonans sa€lanm›flt›r.
C) abba sarma uyak flemas›na uygun yaz›lm›flt›r.
D) “sevgili” sözcükleri redif oluşturulmuştur.
D) Serbest ölçüyle yaz›lm›flt›r.
E) Dil, estetik haz uyand›racak flekilde kullan›lm›flt›r.
E) Aç›k bir dil kullan›lm›flt›r.
57
(Şiir Dili)
130
131
İMGE
‹mge, edebî ürünlerde yans›t›lmak isteneni daha canl›, etkili ve görünür k›lmak için zihinde
canland›r›lmaya çal›fl›lan görüntüdür.
Tasarlanan ve hayal edilendir.
fiair; duygu, düflünce ve hayellerini günlük dilden yo-
la ç›karak oluflturdu€u bir üst dille anlat›r.
Sözcüklerin âdeta kabuklar›n› k›rarak, onlara yeni anlamlar yükleyerek sözcükleri zenginlefltirip kullanma
e€ilimindedir.
‹mgenin oluflmas› dilin mecaz
ba€l›d›r.
Kavramlara, nesnelere, dünyaya bambaflka bir
bak›fl aç›s›yla yaklaflan flair, bunlara uygun bir dil
de yarat›r.
fiiir dili ba€daflt›rmalarla Bunlar “imge”
kal›plar›d›r.
kullan›m›na
, sanatç›n›n yeni kavram ve
Söz sanatlar›
duyufllar› yeni imgelerle anlatmas›na zengin olanaklar sunar.
dedi€imiz bu yeni dil, farkl›
yüklüdür.
İmge, kapal›
anlat›m ögesidir.
‹mge; mecaza, söz ve anlam oyunlar›na, simgelere
ve ça€r›fl›mlara dayan›r.
dedi€imiz ses ve söz
etkinlik
etkinlik
Yandaki dizelerdeki imgeleri bulalım.
Sonra o gider sesini y›kard›. (Cemal Süreya)
Hele o ham cumalar , o haziran kökleri (Metin Elo€lu)
Uykusuz camlar›n k›rm›z› boynuzlu öküzü
Ellerimi yalad› m› yemyeflil kesilirim. (Oktay Rifat)
Ay do€ar aç hayvan yavrular›na karfl›
H›zla büyürken kanl› otlar
Boflluklarda avlan›r çirkinlikle
Bafls›z cinlerin bafls›z çocuklar› (Faz›l Hüsnü)
Yaz›k!
Sana ikram edecek Bir yaln›zl›€›m bile yok! (Osman
Onur Ifl›l)
etkinlik
58
132
133
SÖZ SANATLARI
1. Benzetme (Teflbih)
Bir varl›€›n daha iyi alg›lanmas›n› sa€lamak üzere
o alandaki güçlü bir varl›kla aralar›nda ilgi kurmakt›r.
Örne€in sevgilinin gözlerinin siyahl›€›n› vurgulamak istiyorsak
zetmeye çal›fl›r›z.
Sevgilinin gözleri
benzeyen
(zay›f varl›k)
kömür
kendisine
benzetilen
(güçlü varl›k)
De€irmen
misali
kendisine
benzetilen
benzetme edat›
gibi
benzetme
edat› döner
kapkarayd›
benzetme yönü
(ortak nokta)
bafl›m.
benzetme “siyahl›€›” ön planda olan bir varl›€a ben-
benzeyen
yönü
Teflbih (Benzetme) Türleri
3) Pekifltirilmifl Benzetme
1) Ayr›nt›l› Benzetme (Tam Teflbih)
Benzetmenin dört unsurunun da kullan›ld›€› benzetmedir.
Benzetme edat› kullan›lmadan yap›lan benzetmedir.
Aflk
Çelik gibi
sa€lam
k.benz. b.edatı
bir iradeye sahiptir.
ben. yönü
benzeyen
2) K›salt›lm›fl Benzetme
Benzetme yönü belirtilmeden
Sevdam
benzeyen
benzeyen
bir atefltir
yak›p kavuran
k.benz.
benzetme yönü
Benzetme edat› söylenmemifl.
4) Güzel Benzetme (Yal›n Benzetme / Teflbih-i Beli€)
yap›lan benzetmedir.
rüzgâr gibiydi.
k. benz. b. edat›
‹ki ana ögeyle yap›lan benzetmedir.
Yaln›zca
benzeyen ile kendisine benzetilen kullan›larak yap›l›r.
Zeytin
k.benz.
gözlüm
benzeyen
sana meylim nedendir?
Benzetme yönü söylenmemifl.
Benzetme edat› ve yönü belirtilmemifltir.
etkinlik
59
134
2. Teşhis (Kiflilefltirme)
3. ‹ntak (Konuflturma)
‹nsana ait özellik ve eylemlerin insan d›fl› varl›klar için kullan›lmas›d›r.
‹nsan d›fl› varl›klar›n konuflturulmas›d›r. “‹çmifl gibi geceyi bir yudumda
Dolap niçin inilersin
Ben Mevla’ya afl›k oldum
Derdim var inilerim
Onun için inilerim
Gö€ün ma€rur bak›fll› bulutlar›” (ma€rur = gururlu)
135
Yunus Emre’den al›nan
bu dörtlükte dolap
konuflturulmufltur.
Gururlu olmak, gururlu bakmak insana ait bir özelliktir. Bu dizelerde intak sa-
“Bulut” bu nitelikler yüklenerek kiflilefltirilmifltir.
nat› vard›r.
Ancak ayn› zamanda
“Ar›yor batan günefl, seni da€lar ard›nda”
“teflhis” sanat› da vard›r. Çünkü konuflmak insana has bir eylemdir.
“Aramak” özelli€i yüklenerek “günefl” kiflilefltirilmifltir.
‹nsan d›fl› varl›klara aktar›ld›€›na göre kiflilefltirmeye
yani “teflhis” sanat›na baflvurulmufltur. 4. Mecazımürsel (Ad Aktarmas› / Düz De€İflmece)
Benzetme amac› gütmeksizin bir sözcü€ün baflka bir
sözcük yerine
fiu örnekleri beraber inceleyelim.
kullan›lmas›d›r.
Telefonunu söyle de yazay›m.
(telefon – numara)
Bir sözcü€ü baflka bir sözcük yerine kullan›rken baz› anlam
ilgileri do€rultusunda hareket edilir.
Tüp bitti mi bilmiyorum.
Koca tepsiyi bitirdi.
Edebiyat›m›z usta kalemleri tart›fl›yor.
(usta kalem – yazar)
Araba – motor
Araba bozulunca yolda kald›k.
bütün
parça
tüp – gaz
dış
Biz Orhan Velileri okuyarak büyüdük.
(Orhan Veli – fliirleri)
iç
tepsi – yiyecek
dış
Gemi Samsun’a yanaflt›.
(Samsun – liman)
iç
Tamburi Cemil Bey çal›yor eski plakta.
Anadolu çok a€lam›fl, çok gülmüfl.
Uçaklar ölüm yağdırıyordu.
T.Cemil Bey – beste
sanatçı
Eser
Anadolu –
halk
yer
insan
ölüm –
bomba
sonuç
sebep
Tencere kaynay›nca ocaktan indir.
(tencere – yemek/ s›v›)
Cam› içeriden kapat. (cam – pencere)
Bat› bizi anlam›yor. (bat› – insanlar)
etkinlik
60
137
5. Tariz (‹€neleme / Dokundurma)
Kinaye sanat›nda söz gerçek anlam›yla var olsa da
mecaz anlam› vurgulan›r. Türkçedeki birçok atasözü
ve deyim
kinayeye örnek
gösterilebilecek niteliktedir.
Bir sözü cümle içinde tam tersi anlama gelecek flekilde kullanmakt›r. Amaç alay etmek,
elefltirmektir.
Söz, dolayl›
yoldan
anlat›lm›fl olur.
“Düflene el uzatmak gerek”
Bu cümlede bir kiflinin aya€a kalkmas› için elini uzat›p
elinden tutmak anlam› rahatl›kla anlafl›lmaktad›r. Ancak
bu, cümlenin gerçek anlam›, yani yüzeydeki anlam›d›r.
Mecaz ve as›l vurgulu olan anlam›, kötü durumda olan
insanlara yard›m etmek gerekti€idir. Cümle hem gerçek
hem mecaz anlam› ça€r›flt›rd›€›na göre kinaye sanat›na
örnektir diyebiliriz.
Bize kâfir demifl müfti efendi
Tutam ben ona diyem müselman
Var›ld›ka yar›n rûz-i cezaya (ceza günü)
‹kimiz de ç›kar›z anda yalan
Nefi
Nefi, müftü efendinin ona “kâfir” deyifline karfl›l›k
müftü efendiye “müslüman” diyor. Ve ekliyor. Ceza günü geldi€inde ikimizin de dedi€i yalan ç›kar
diyerek kendisinin müslüman, müftünün ise kâfir oldu€unu ince bir nükteyle söylemifl oluyor.
Ne de olsa k›fl›n sonu bahard›r
Bu da gelir, bu da geçer a€lama
Bu dizelerde k›fl ve bahar sözcükleri kinayeli kullanılm›flt›r. Hem gerçekten bir mevsim döngüsünden bah-
sedilebilir iyi, huzurlu günler gelecektir mesaj› verilmektedir. Ama mecaz anlam daha ön plandad›r.
6. Kinaye (De€inmece)
Bir sözün
anlam›n›
hem gerçek
hem mecaz
ça€r›flt›racak flekilde kullan›lmas›d›r. 7. Tevriye
‹ki temel anlam› bulunan bir sözün uzak anlam›n›n kastedilerek kullan›lmas›d›r.
Bunca letafet çünkü sende var
Bir buse mi bir gül mü verirsin dedi gönlüm
O beyaz gerdanda bir de ben gerek
Bir nim tebessümle o âfet gülü verdi.
1. Vücuttaki benek
2. Birinci kifli zamiri
Bu örnekte “ben” kelimesinin iki anlam›na ulaflmak
da mümkündür. “Beyaz gerdan›nda bir ben gerek“
derken hem “benek, siyah nokta”hem de “flairin kendisi” kastedilmifltir.
61
Nim : Yarım
gülü vermek :
1. Gül vermek
123
ben :
123
139
2. Gülümseyivermek
Eflsesli “gül” kelimesi ile hem “sevgilinin çiçek verdi€i”
hem de “gülümseyiverdi€i” anlamlar›na ulaflmak
mümkündür.
140
8. Tenasüp (Uygunluk Sanat›)
142
9. ‹stiare (E€retileme)
Anlamca ilgili sözcüklerin bir arada kullan›lmas›d›r.
fiairin bir fliirde “deniz, dalga, tekne, kum, sahil,
liman” gibi sözcükleri bir arada kullanmas› tenasüp sanat›n› örnekler.
Bir sözcü€ün benzetme amac›yla baflka bir sözcük yerine kullan›lmas›d›r.
‹stiarenin benzetmeden fark› fludur:
Uçun kufllar uçun do€du€um yere;
fiimdi da€lar›nda mor sümbül vard›r.
Ormanlar koynunda bir serin dere
Benzetme olmas› için benzeyen ile kendisine benzetilenin bir arada kullan›lmas› gerekir.
Dikenler içinde sar› gül vard›r.
İstiarede ya benzeyen ya da kendisine benzetilen
kullan›l›r
, diğeri kullan›lmaz. “Da€, orman, dere, mor sümbül, diken, gül” sözcükleri birbiriyle ilgilidir.
“YGS’de binlerce fidan ter döktü.”
Aflk derdiyle hoflem, el çek ilac›mdan tabib
Bu cümlede “fidan” sözcü€ü benzetme amac›yla
“ö€renci - genç” sözcüklerinin yerine kullan›lm›flt›r.
K›lma derman kim helâkim zehr-i derman›ndad›r.
“Tabib, ilaç, dert, derman” sözcükleri anlamca ilgilidir, tenasüp içerir.
‹stiare Türleri
a. Aç›k ‹stiare
Yaln›zca
b. Kapal› ‹stiare
kendisine benzetilenle
yap›lan istiaredir.
Yaln›zca benzeyenin Ay, bu gece üzerimize daml›yor.
Yüce da€ bafl›nda siyah tül vard›r.
duman
–
benzeyen
ay
siyah tül'e
–
su
benzeyen
kendisine benzetilen
Aflk›n açamad›€› kap›
Kanatlan›p uçamad›€› yer mi var?
Aşk
Yedi tepeli flehirde b›rakt›m gonca gülümü
sevgili
kullan›ld›€› istiaredir.
benzeyen
–
–
kuş
benzeyen
gonca gül
Mehtab› yorgun mu, hasta m› bilmem!
Mehtap
benzeyen
–
insan
Bu örnekte mehtab›n kiflilefltirildi€ini görüyoruz. Her
kiflilefltirme ayn› zamanda kapal› istiaredir.
etkinlik
62
143
145
c. Temsili ‹stiare
Benzetmeyi oluflturan temel ögelerden biriyle, aralar›nda çok say›da benzerlik ilgisi kurularak yap›lan bir istiare türüdür.
HAYAT
Nedir bilir misin o€lum? Önünde hârelenen
fiu mâvi safhaya bak, flimdi ans›z›n seni ben
Söylenmeyen benzeyenin bütün özellikleri, kendisine benzetilende verilir.
Tutup da f›rlat›versem onun derinli€ine
Düflün biraz ne olur? Korku bilmesen de yine
Tevfik Fikret’in “Hayat” fliirinde hayat, denize
düflmüfl zavall› bir çocu€a benzetilir.
Tahammül eyleyemez, ç›rp›n›rs›n, a€lars›n;
Zavall› kollar›n›n hükmü yok ki kurtars›n,
O mâvi fley seni yuttukça hayk›r›r, ba€›r›rs›n
Fakat halâs olamazs›n, omuzlar›ndan a€›r,
Demir, haflin iki el muttas›l itip zedeler.
Ve çâre yok, ineceksin … Bu iflte ömr-i befler.
Tevfik Fikret
etkinlik
10. ‹st‹fhâm (Soru Sorma)
Sözde soru cümlelerinin fliirde kullan›lmas›yla
11. Tecâhülüar‹f (Bilmezlikten Gelme)
Bildi€i bir fleyi bilmiyormufl gibi davranmakt›r.
Yani ârifâne cahilliktir.
oluflturulan söz sanat›d›r.
fiairler buna nükte
Yan›t beklenmeksizin
sorulan bu sorularda
bir heyecan›, bir duyguyu veya onaylatmay›
yans›tmak esast›r.
yapmak amac›yla baflvururlar.
fiakaklar›ma kar m› ya€d› ne var?
Benim mi Allah’›m bu çizgili yüz?
Birden kapand› birbiri ard›nca perdeler…
Ya gözler alt›ndaki mor halkalar?
Kandilli, Göksu, Kanl›ca, ‹stinye nerdeler?
Neden böyle düflman görünürsünüz,
Som zümrüt ortas›nda, muzaffer, ak›p giden
Y›llar y›l› dost bildi€im aynalar?
Fîrûze nehri nerde? Bugün sakl›d›r, neden?
Aynada kendi yüzünü seyreden flair, yüzünü ilk kez
görüyormufl gibi davran›yor, yaflland›€›n›n fark›nda
de€ilmifl gibi yaparak “tecahül-i arif” sanat›na baflvurmufl oluyor. 63
146
149
12. Mübalağa (Abartma)
13. Telmih (Hat›rlatma)
Var olan›, oldu€undan çok veya
az olarak gösterme sanat›d›r. fiair; coflkusunu,
heyecan›n›, duygular›ndaki taflk›nl›€›
mübala€a
yard›m›yla daha etkili anlat›r.
fiiirde bir efsaneye, bir halk hikâyesine, masala, tarihteki bir olaya, bir savafla veya bilinen bir kifliye gönderme yap›lmas›d›r.
Gökyüzünde İsa ile
Alem sele gitti gözüm yafl›ndan
Tur Dağı'nda Musa ile
Elindeki asa ile
Bu dizelerde flair, üzüntüsünün yo€unlu€unu aktar-
mak için mübala€aya baflvurmufltur. Çok gözyafl› döktü€ünü belirtirken gözyafllar›n› sel oluflturmufl gibi aktar- m›flt›r.
Çağırayım Mevla'm seni
Bu dörtlükte flair Hz. ‹sa’n›n gökyüzüne yükselifli
inanc›na, Tur Da€›’nda Allah’la konuflan Hz. Musa’ya
ve onun mucizeler oluflturan asas›na de€inmifl, bu durum ve olaylar› hat›rlatm›flt›r.
Bir of çeksem karfl›ki da€lar y›k›l›r.
Havada uçuflan tüy bile
Ne büyüksün ki kan›n kurtar›yor tevhidi
Benim kadar hafif de€il.
Bedr’in arslanlar› ancak bu kadar flanl› idi.
Bu dizelerde flair, of çekerek karşıdaki dağların yıkılacağını söyleyip abartma yapmıştır.
Bu dizelerde de Bedir Savafl'› hat›rlat›lm›flt›r.
14. Hüsnütalil (Güzel Sebebe Ba€lama)
15. Tezat
Bir olay›n gerçek nedeni bilindi€i hâlde
,
onu daha güzel bir
sebebe ba€layarak
aç›klamak demektir.
Yani gerçek d›fl› bir neden-sonuç
iliflkisi kurmakt›r.
Bir varlık, olay ve durumun karşıt
eden sanattır.
yönlerini ifade
Amaç birbirine kaşıt kavramları bir arada kullanılmaktır.
Yeni bir k›t’ada yem vermek için atlar›na
Kat›lmafllard› bilerce atl› fetih rüzgâr›na
Dünya o kadar büyük ki
Bir noktayım ortasında, ne yapsam
Bu dizelerde askerlerin ak›na kat›lmalar›n›n gerçek
nedeni yeni topraklar elde etmek istemeleridir. Ancak flair bu nedenin d›fl›na ç›karak, atlar›na yeni bir
k›t’ada yem vermek istediklerini gerekçe olarak gös
termifltir.
Bazen de o kadar küçülüyorum ki
Devrilecek sanıyorum kımıldasam
Bu dizelerde dünya hem büyük hem de küçük olarak
verilmiştir.
Öyle yürekten a€lad› ki
Gözyafllar› gülü ala boyad›
Gülün renginin al (k›rm›z›) olmas› kendi do€as›
gere€idir. Ancak flaire göre gülün k›rm›z› olmas›n›n
nedeni sevgilinin içten döktü€ü gözyafllar›d›r.
etkinlik
64
150
151
YARININ BAfiLANGICI
yaln›z›m
karanl›klar tüküren kahrolas› bir denizde
serseri bir may›n kadar
yaln›z›m
sizler de olmasayd›n›z sen de olmasayd›n
ya siz de olmasayd›n›z ya siz de
toz toprakl› bir rüzgâr telafl›yla
etraf›m› al›vermeseniz
sesleriniz
güleç çocuklar gibi gelivermeseler
ya öfkemiz de olmasayd›
zulmün körü€üyle üfledi€imiz
ya öfkemiz de
bilmem ki ne yapard›m
Attila ‹lhan
etkinlik
"Yarının Başlangıcı" fliiri afla€›daki sorular çerçevesinde inceleyiniz.
1 Bu fliirde kiflilefltirme (teflhis) sanat›na örnek
olabilecek dizeleri yaz›n›z.
3 Bu fliirde kiflilefltirme sanat› d›fl›nda yer verilen
söz sanatlar›n› yaz›n›z.
Karanlıklar tüküren kahrolası denizde
serseri mayın
rüzgâr telaşı
2 fiiirde imgeli söyleyifle baflvurulmad›€›na örnek olabilecek bir dize var m›d›r? Varsa gösteriniz.
Mısralarda bir bütün hâlinde imgeli söyleyiş vardır. 65
Teşbih (benzetme) sanatına yer verilmiştir.
4 fiairin dizeleri küçük harfle bafllatmas› ve hiç
noktalama iflareti kullanmamas› fliirin yazıldı-
€› dönemin zihniyeti ile ilgili hangi sonuçlara
ulaflmam›z› sa€lar? Yaz›n›z.
Dönemin şiir anlayışında kuralcılığın olma-
dığını , serbest bir anlayışın hâkim olduğunu gösterir.
152
153
etkinlik
Afla€›daki fliirlerde kullan›lan söz sanatlar›n› yazalım.
1 Yat›yor boynu bükük, yat›yor benzi uçuk
Elli as›r yaflad› elli y›lda bu çocuk
1 Teşhis, Mübalağa
2 Kandilli yüzerken uykularda
Mehtab› sürükledik sularda
2 Mecazımürsel, İstiâre
3 Cân› kim canan› için sevse cânân›n sever
Cân› için kim ki cânân› sever can›n sever
3 Teşhis, Mübalağa
4 Karlar etraf› beyaz bir karanl›€a gömdü
Kar de€il, gökyüzünden ya€an beyaz ölümdü
4 Tekrir, Aliterasyon, Tenasüp
5 Mübalağa, Teşbih, Tenasüp
5 Ölüm indirmede gökler, ölü püskürmede yer
O ne müthifl tipidir: Savrulur enkaz-› befler
etkinlik
Afla€›daki fliirlerde kullan›lan söz sanatlar›n› yazalım.
1 On dokuzda olur hasta
Zülüfleri deste deste
Gelin fleker flerbet pasta
1 Teşhis, Tenasüp
K›z petekte bala benzer
2 Gel benim sar› tamburam
Sen ne için inilersin
‹çim oyuk derdim büyük
2 İntak, Teşhis, Kinaye
Ben onunçün inilerim
3 Leyla gelin oldu, Mecnun mezarda
Bir susuz yolcu yok flimdi da€larda
Ateflten k›zaran bir gül arar da
3 Telmih, Hüsnütalil, Teşhis, Tenasüp
Gezer ba€dan ba€a çoban çeflmesi
66
154
etkinlik
Afla€›daki cümlelerin do€ru olanlar›n› D, yanl›fl olanlar›n› Y ile gösterelim.
1 Benzetme; benzeyen, kendisine benzetilen, benzetme yönü ve benzetme edat› gibi
ögelerden oluflur.
D
2 ‹nsana ait özelliklerin insan d›fl› varl›klara akar›lmas›na teflbih ad› verilir.
Y
3 “Sen gittin diye üç gündür. Aral›ks›z ya€›yor ya€mur.” dizelerinde hüsnütalil
(güzel sebebe ba€lama) örneklenmifltir.
D
4 Anlamca ilgili sözlerin dizelerde bir arada kullan›lmas›yla tenasüp sanat› oluflur.
D
5 ‹ki tür istiare vard›r: Aç›k ve kapal› istiare.
D
6 “Çatma kurban olay›m çehreni ey nazl› hilâl” dizesinde parça - bütün iliflkisiyle “hilâl” söylenerek “bayrak” kastedilmifltir.
D 7 Tevriye fliirde hem gerçek hem mecaz anlama gelebilecek söyleyifllere yer verilmesiyle
oluflan bir söz sanat›d›r.
Y
etkinlik
1 Tecahülüarif bir olay›, durumu gerçek nedeni d›fl›nda güzel bir nedene ba€lamaya
dayanan söz sanat›d›r.
Y
2 “Dönülmez akflam›n ufkunday›z vakit çok geç / Bu son fas›ld›r ey ömrüm, nasıl
geçersen geç” dizelerinde “geç” sözcükleri cinas oluflturmufltur.
D
3 Her kapal› istiare ayn› zamanda teflhistir.
Y
4 "Yakup’un kara su inmifl gözlerinde, / Yusuf’un kuyulu ç›€l›klar› var” dizeleri telmih
sanat›na örnektir.
D
5 ‹ntak sanat›, insan d›fl› varl›klar›n konuflturulmas›d›r.
D
6 “Ne kad›nlar sevdim, zaten yoktular” dizesinde hem sevilen hem var olmayan kadınlar
imgesi tezat sanat›na örnektir.
D
7 "Sa€›m solum, önüm arkam Bürütüs” dizesinde Kral Sezar’› haince öldüren Bürütüs’ten Y
bahsedilerek tevriye örneklenmifltir.
67
155
156
157
O sabah erkenden koyulduk yola
De€iflti birden tabiat›n görünüflü
Orada gördük güneflin saltanat›n›,
Bir ç›nar seslendi: U€urlar ola!
Bafllad› ans›z›n bir renk cümbüflü,
Ifl›klar›n renklerle vuslat›n›.
Açt› sinesini bize ormanlar,
Sihirli bir f›rça de€mifl her yere,
Dillerde eski sevdalar›n tad›,
Bafllad› birden eflsiz sonbahar...
O eflsiz güzellik sinmifl renklere.
Herkes ömrünü yeniden yaflad›...
Alt›m›zda yapraklardan bir hal›,
K›rm›z›s›, sar› ve yeflili,
Daldan dala söyledi€i kufllar›n,
Söyledi sular en eski masal›,
Büyüledi bizleri bir fliir gibi.
Eflsiz senfonisiydi sonbahar›n.
Bakarken bir a€aca dalg›n dalg›n;
Koro halinde dallar derin derin,
Derken o güzelim saatler geçti,
Duyduk hüznünü solan yapraklar›n.
Söyledi flark›s›n› mevsimlerin.
Döndük bir rüyadan uyan›r gibi.
Gölgeli ve kuytu yollardan geçtik,
Doldu içimize toprak kokusu
Yedi Göller’de yedi iklim yaflad›k,
Göründü bir ara sonsuz mavilik...
Dünyaya yeniden bir geliflti bu.
Mutluyuz öylesine, fakat ne yaz›k;
Sonra bir sevinç sard› gönülleri,
Kap›ld›k durgun sular›n sihrine,
Gelmez bir daha böyle bir sonbahar,
Bulduk karfl›m›zda Yedi Göller’i...
Bir el tutup çekti bizi derine...
‹nsan o saltanat› bir defa yaflar.
***
Ümit Yaflar O€uzcan
Metni Değerlendirelim
Ümit Yaflar’dan al›nan bu fliirde flair, yapt›€› bir yolculukla ilgili izlenimlerini yans›tm›flt›r. fiairin izlenimlerini oldu€u gibi yans›tmad›€›n› görüyoruz. fiair, fliiri olufltururken
günlük dilin d›fl›nda farkl› bir dil kullanm›flt›r. Sözcükler
a€›rl›kl› olarak mecaz anlamda kullan›lm›flt›r. fiiirin dizelerini mecazlardan ar›nd›rd›€›m›zda oluflturmak istedi€i
atmosferi yakalayamayaca€›n› görürüz.
fiiirde sanatlara da yer verilmifltir. Örne€in ç›nar›n seslenmesi, ormanlar›n sinesini açmas›, sular›n eski bir masal›
söylemesi, yapraklar›n hüzünlü olmas› gibi ifadelerle
kiflilefltirme yap›lm›flt›r. Yine yere dökülen yapraklar›n
oluflturdu€u durum bir hal›, kufllar›n ötüflü bir senfoni gibi düflünülmüfl, yaflananlar bir rüya gibi sunulmufl
böylece teflbih (benzetme) sanat› kullan›lm›flt›r. Bütün bunlar fliirin farkl› bir dille, anlat›mla ortaya
kondu€unu göstermektedir.
68
158
159
etkinlik
Afla€›daki dizelerde görülen söz sanatlarını bırakılan yerlere yazalım.
1
Ne nergis ne leylak, ne lale ne gül
Hepsiyle dolu bir sensin güzel
Tenasüp , Teşbih
4
Tutuşup yan küle dön
Yok bu da yetmez mum gibi eri
Hayır hayır ah kıyamam
Ben öleyim yeter ki dön
2
Yok mu?
Senin insafın yok mu?
Bir güler yüzün çok mu?
Dağ mısın taş mısın?
Kapalı İstiare , Teşbih
5 Uzanıp Kanlıca'nın orta yerinde bir taşa
Gözümün yaşını yüzdürürüm Hisar'a doğru
İstifham
Abartma
6
3 Yürüyorum hasretin, acının üstüne
Sığmıyorum dünyaya dar geliyor
Abartma
Bir lodos lazım şimdi bana bir kürek bir kayık
Zulada birkaç şişe yakut yer gök kırmızı
Tenasüp
Afla€›daki dizelerde görülen söz sanatlarını boşluklara yazalım.
1
Yandım yandım ah ki ne yandım Bana yeniden şarkılar söyleten kadın
Kinaye
Kapalı istiare
4
Güzel bebek buram buram
İnsan, sevgi kokuyorsun
Bir küçüçük dünya gibi varlığın
Sırtında dünyayı taşıyorsun
Teşbih, Abartma
2
5
Sanma ki dikecekler meydana
Heykelini, taşını
Kuş gibi özgür uçmaya kalkma
Seller geçemez gözyaşını
Abartma, Tenasüp
3
Yamaçtaki sürüden birkaç çelimsiz kuzu.
Haykırıyor: "Ya bizikimler kurban edecek?
Mecazımürsel, İstifham
6
Teşhis, İntak
69
Gülüşlerim vardı benim
Ben kimim ben nerdeyim
Tam karşıya geçerken
Bıraktığın o el benim
Bu kez pek afilli yalnızlık
Aldatan bir kadın kadar düşman
Teşbih
1. Anlamca ilgili sözcüklerin bir arada kullan›lmas›yla
tenasüp
172
4. Ben bir ceviz a€ac›y›m Gülhane Park›’nda
oluflturulan sanata “tenasüp” ad› verilir.
Afla€›dakilerin hangisinde
örneklenmifltir?
160
sanat›
A) Giderken gözlerin iki pasl› çiviydi
Çak›ld› yüre€ime
Ne sen bunun fark›ndas›n ne de polis fark›nda
Yapraklar›m ipek mendil gibi tiril tiril
Yapraklar›m suda bal›k gibi k›v›l k›v›l
Yapraklar›m ellerimdir, tam yüz bin elim var.
Bu fliirde afla€›daki söz sanatlar›ndan hangisi
yoktur?
B) Notalar›n› kaybetmifl bir senfoni
Keman›n, piyanonun arkas›ndan koflar
A) ‹ntak
B) Teflhis
D) Teflbih
C) Tekrir
E) Hüsnütalil
C) Gölgeli gözler ki
Esmerleflmifl atefltir
D) Yarin duda€›ndan getirilmifl
Bir katre alevdir bu karanfil
E) Beni sevmedi€in zamanlarda
Al›flt›m susmaya
5. Bu gönlüm s›r gibi sevda var gibi
I
II
Tutufltum kar gibi, yürek nar gibi
III
IV
Gözyafl›m dür gibi gönlüm pir gibi
V
2. Bir mum gibi eriyorum günden güne
Yaln›zl›€›m bir yamal› bohça
Sessizlik ç›€l›k ç›€l›k büyürken söyle
‹yilefltirmek için yaram› sesini sürüyorum üzerine
Bu fliirde afla€›dakilerden hangisi yoktur?
A) Teflbih B) Tezat
‹nanc›n dozunu yaranlar bilir.
(dür: inci)
Numaral› bölümlerin hangisinde benzetme yoktur?
A)I.
B) II.
C) III.
D) IV. E) V.
C) ‹stiare
D) TeflhisE)Tenasüp
6. Afla€›dakilerin hangisinde alt› çizili sözcük
3. Yaprak yüklü dallar›na ›fl›klar giymifl
A€açlar, fidanlar çal›lar içindeymifl
Bu dizelerde yer alan söz sanatlar› afla€›dakilerden
hangisinde do€ru verilmifltir?
benzetme amac›yla baflka bir sözcü€ün yerine
kullan›lm›flt›r?
A)Ünlü raketler tenis turnuvas›n›n son gününde
‹ngiltere’deydi.
A) Tenasüp - Teflbih
B) Teflbih – Teflhis
B) Edebiyat›m›z›n yeni y›ld›z›, son roman›yla ilgileri üzerine çekmeyi baflarm›fl.
C) Tenasüp – Mecaz
C)Koca taba€› tek bafl›na m› yedin?
D) Mübala€a – Kinaye
D) Biz , Kemalettin Tu€cu’yu okuyarak büyüdük.
E) ‹stiare – Tezat
E) Yazarlar, uzun zaman Anadolu’yu anlamad›lar.
70
7. “Ben ki dünyan›n en kalabal›k yaln›z›y›m”
11. Afla€›dakilerden hangisinde teşbih yoktur?
Bu dizedeki söz sanat› afla€›dakilerden hangisidir?
A) Sevgi k›nal› kekliktir.
Uçar iken kanad›ndan vurulur.
A) Tezat
B) Kin öyle bir kas›rga gibi eser.
Ki rüzgar›nda çocuktur yapraklar.
B) Mûbala€a
D) Teflbih
C) Teflhis
E) Mecaz›mürsel
C) Bar›fl bir flark›l› gençliktir.
Gül yürekler gö€üs kafeste çürür.
D) Umut kavgalarda omuz omuzad›r.
Yaln›z inananlar›n yüre€inde kurulur.
E) Aflk, ayd›nl›k bir gökyüzüdür.
Sevince ›fl›€›n› yeryüzüne indirir.
8. “Senin olmad›€›n zamanlarda
Avaz avaz susuyorum”
Bu dizelere hakim olan söz sanat› afla€›dakilerden
hangisidir?
A) Teflbih
B) Hüsnütalil
D) Tekrir
C) Tezat
E) Tevriye
12.Afla€›dakilerin hangisinde dört ögesi de kullan›lm›fl bir benzetme vard›r?
A) Hatice’m bir nazl› yaprak
Rüzgâlar›n gezdirdi€i toprak toprak
9. Sen gittin gideli
fiark› söylemeyi unuttu y›ld›zlar
Bütün çiçekler mahzunlaflt›
Sarard› dallarda yapraklar
Denizler dalg›nlaflt›, tüm bulutlar kederli
Sen gittin gideli
Bu fliirde afla€›daki
kiflilefltirilmemifltir?
A) Y›ld›zlar
varl›klardan
B) Çiçekler
D) Denizler
B) Sen, sana benzeyen tüm renkler gibisin
Sen, sana benzersin
C) Hüzün, duman gibi a€›r a€›r
Çöktü odan›n ortas›na
D) Gül yüzlü yârime hoflçakal derim
Aflk› valizime koyup buradan giderim
hangisi
E) Yüzünün merdivenlerinden
Birkaç damla gözyafl› yuvarland›.
C) Dallar
E) Bulutlar
10. “Al geceyi, üstüne ört sevgili
Dünyan›n tüm gecelerini”
Bu dizelerdeki söz sanat› için afla€›dakilerden
hangisi söylenebilir?
13. Kayalar merdin merdin
A)“Gece” yorgana benzetilmifl, ancak “yorgan”
söylenmeyerek kapal› istiare yap›lm›flt›r.
B)
“Gece”, “yorgan”a
yap›lm›flt›r.
benzetilerek
teflbih
C) Birbirleriyle ilgili sözcükler kullan›larak tenasüp sanat› örneklenmifltir.
Kim bilir kimin derdin
Deniz mürekkep olsa
Yaz›lmaz benim derdim
Bu fliirin son iki dizesine hakim olan söz sanat›
afla€›dakilerden hangisidir?
D) “Gece” sözcü€ü kiflilefltirilmifltir.
A)Tezat
E) “Sevgili”, “y›ld›z”a benzetilmifltir.
71
B) Mübala€a
D) Teflhis
C) Tariz
E) Tenasûp
1. Afla€›dakilerin hangisinde ayraçla belirtilen sanat
173
184
4. E€er ben ben isem nesin sen ey yâr
ilgili dizelerde örneklenmemifltir?
Ve e€er sen sen isen neyim men-i zâr
A) Bin y›ldan uzun bir gecenin bestesidir bu
Bin y›l sürecek zannedilen kar sesidir bu
(Mübala€a)
Bu dizelerde flair kendisini ve sevgilisini çok iyi
bildi€i hâlde kifliliklerini sorgulayarak bilmezden
gelmektedir.
B) Güzel fleyler düflünelim diye
Masmavi olmufl gökyüzü
(Hüsnütalil)
Buna göre verilen beyit afla€›daki söz sanatlar›ndan hangisini örneklemektedir?
A) Tariz
C) Sular m› yand›
Neden tunca benziyor mermer
(Tecahülüarif)
B) Tezat
D) Tekrir
C) Aliterasyon
E) Tecahülüarif
D) Akflam, yine akflam, yine akflam
Göllerde bu dem bir kam›fl olsam
(Teflhis)
E) Güllerden, nergislerden, sümbüllerden
Ald›m haberin bülbüllerden
(Tenasüp)
5. Benem ol aflk bahrisi, denizler hayran bana
Derya benim katremdir, zerreler umman bana
(O aflk denizi benim, denizler bana hayrand›r
Deniz benim damlamd›r, zerreler büyük denizdir
bana)
2. Nedim- i zâr› bir âfet esir etmifl iflitmifltim
Bu beytin ikinci dizesinde afla€›daki söz sanatlar›ndan hangileri vard›r?
Sen ol cellad-› din ol düflman-i îmân m›s›n kâfir
Nedim
A) Mübala€a – Tezat
[Zavall› Nedim’i (yani beni) bir âfetin esir etti€ini
iflittim. Yoksa o din cellad›, o iman düflman› olan
kâfir sen misin?]
B) Benzetme - Kiflilefltirme
Nedim’den al›nan bu beyitte afla€›daki söz
sanatlar›ndan hangisi kullan›lm›flt›r?
E) Akis – Kiflilefltirme
A)Tecahülüarif
B) Hüsnütalil
C) Tariz
D) Tezat
C) Tezat – Mecazımürsel
D) Teflbih – ‹stiare
E) Kinaye
6. I. Durakta üç kifli
Adam, kad›n ve çocuk
II. Adam›n elleri ceplerinde
Kad›n çocu€un elinden tutmufl
III. Adam hüzünlü
Hüzünlü flark›lar gibi hüzünlü
3. Senin bu saçlar›n bu bûyun
Senin bu benlerin öldürür beni
Senin bu leblerin senin bu sözün
IV. Kad›n güzel
Güzel an›lar gibi güzel
Senin bu dillerin öldürür beni
(bûy: koku, leb: dudak)
V. Çocuk güzel an›lar gibi hüzünlü
Hüzünlü flark›lar gibi güzel
Bu dizelerde afla€›daki söz sanatlar›ndan hangisi
a€›r basmaktad›r?
A) Telmih
D) Teflbih
B) Tekrir
C) Tariz
Numaral› dizelerin hangilerinde teşbihe yer verilmemiştir?
A) I. ve II.
E) Kinaye
72
B) II. ve III.
D) IV. ve V.
E) I. ve V.
C) III. ve IV.
7. Geçmiflte yaflanan önemli bir olay›, bir savafl›,
10. Ömrünün borcunu öder güzelli€in
efsaneyi, masal›, destan›, ünlü bir flahsiyeti fliirde
hat›rlatmaya “telmih” ad› verilir.
Güzelli€in borcunu ömrün öder
Bu dizelerle örneklenen söz sanat› afla€›dakilerden
hangisidir?
Afla€dakilerin hangisinde telmih sanat› örneklenmifltir?
A)Akis A) Uykusuz bir güvercinim
Ecel beklemekten, ben direnmekten yorgunum
B) Tesasûp
D) Teflbih
C) Telmih
E) Hüsnütalil
B)Gümüflî bir yaln›zl›k, toz kokan sofalarda
fiimdi mehtap uykudad›r sahralarda
C) Il›k nefesini üfleyince do€a
Bir ilkbahar tomurcu€una döner yüre€im
D) Kör kuyularda imdats›z kalan Yusuf’um
K›skançl›k ipiyle ba€land›m, uykusuzum
E) Gökyüzü sars›l›r da düflerse üzerimize
Bir serçe kanad› dayanakt›r derdimize
11. Zaman bir erozyondur
Silip götürür kad›nlar›n
En bereketli güzelli€ini
Geriye memnun bir hat›ra kal›r
Bu dizeler için afla€›dakilerden hangisi söylenemez?
A) I. dizede benzetmeye baflvurulmufltur.
8. Afla€›dakilerin hangisinde alt› çizili sözcü€ün
karfl›lad›€› varl›k kiflilefltirilmemifltir?
B) Kad›nlar›n güzelli€i topra€a benzetilmifltir.
A) Bir köpe€in uykusunu ezdin
‹zmarit çi€ner gibi
C)
“Erozyon, götürmek, bereket” sözcükleri aras›ndaki anlam ilgisiyle tenasûp sanat›
örneklenmifltir.
B)Ben ölümle bar›flt›m sonunda
Ölümsüzlerin aras›na kar›flt›m sonunda
D) İstiare sanatı yapılmıştır.
E) Telmih sanat› örneklenmifltir.
C)Dalg›n rüzgârlarla söylefl
Derelerin sesiyle e€lefl
D)Dünyaya bakarken ne çok ac›y› gördü günefl
Ölüm, ayr›l›k, zulüm birbiriyle kardefl.
E) Dal›ndan kovulan bu yaprak
A€ac›na k›rg›n, ben sana de€ilim
12. Depremi hemen fark etsinler diye
9. Y›lan kand›rm›fl, elma yenmifl bir defa
Ya€mur fliddetle indi siteye
Cennetten kovulmufl anam›zla babam›z
Bu dizelere hakim olan söz sanat› afla€›dakilerden
hangisidir?
Yukar›daki dizelere hâkim olan söz sanat› afla€›dakilerden hangisidir?
A)Telmih
B) Tevriye
D) Teflbih
C) Cinas
A)Hüsnütalil
B) Tecahülüarif
C) Teflbih
D) Tezat
E) Mübala€a
73
E) Tariz
(Şiirde Yapı)
185
186
Naz›m Birimi
1. M›sra (Dize)
fiiirde anlam ve söyleyiflçe uyumluluk gösteren en küçük bütünlük
, olarak
tanımlanabilir.
fiiirin her sat›r›na verilen add›r. En küçük bö-
lümdür. Divan fliirinde tek bafl›na anlam› tamamlanan
dizelere âzâde m›sra
ad› verilir.
Bunlar özlü, yo€un
Mısra
NAZIM
BİRİMİ
ve çarp›c›
dizelerdir.
“Ne ararsan bulunur derde devâdan gayr›”
Abdülhak Molla
“Fikir etse hal-i âlemi âdem garipser”
fieyh Galip
Beyit
“Gün do€madan mesime-i flebden neler do€ar”
K›r›ml› Rahmi
NOT
Bent
Bir fliirin içinde yer alan veya ba€›ms›z flekilde
oluflturulmufl, güzel anlaml›, dikkat çeken, seçkin
m›sralar vard›r. Bunlara m›sra-› berceste
denir.
“Bâki kalan bu kubbede bir hofl sadâ imifl”
Bâki
2. Beyit
Gazel
Ayn› ölçüyle yaz›lan anlamca birbirine ba€l› iki dizeden oluflur. Arapça bir sözcük olarak beyit; çad›r, ev anlamlar›nda kullan›l›r.
Divan
beyittir.
Kaside
fliirinde naz›m birimi genel olarak
DİVAN
ŞİİRİNDE BEYİTLE
OLUŞTURULAN
NAZIM
ŞEKİLLERİ
Kadr-i dürr ü gevheri âlem bilir
Âdemi amma yine âdem bilir.
fieyh Galip
Mesnevi
Kıt'a
(Mücevherin, incinin k›ymetini âlem bilir; insan› ancak yine insan bilir.)
Müstezat
74
187
188
3. Bent
3, 4, 5, 6 … sayıda dize ile kurulu fliir birlikleridir. Genellikle divan fliirinde bentlerin kullan›ld›€›n›
görüyoruz. Bunlara musammat
ad› da verilir.
Dün dökerken yaflum sitârelerin
Ol mehûn bir nezâresi düflmifl
Gûldi didi ki görmedüm hergiz
beş dizelik
Sen kadar bir sitâresi düflmifl
Cem Sultan (Rubai)
Ey mah uyu uyu ki bu fleb
Gûflunda yer ede bang-i yâ Rab
Mâ’lum degil e gerçi matlab
Dört dizelik
Öyle gönünür ki hükm-i kevkeb
Sih-› sitem kebap olursun
fieyh Galip (Tardiyye)
etkinlik
fiiir Cümlesi Nedir?
fiiirde anlam baz› örneklerde tek dizede tamamlanmayabilir.
Akflam›n lacivert duman›
Birinci dizede anlat›lmaya bafllanan olgu, ikinci hatta
üçüncü dizede tamamlanarak bir cümle
durumuna gelebilir.
Güllerin kendinden geçiren kokusu
‹niyor bahçenin a€açlar›na
Kalbi hasretle dolduruyor.
(Uzlette - Günümüz Türkçesiyle)
Tahsin Nâhid’den al›nan bu örnekte ise,
birinci dizede bafllayan cümle ikinci dizede tamamlam›fl. Âh, yakt›k flu mabarek vatan›n her yerini
Saçt›k eflâka kadar dudunu atefllerin
Ayn› durum III ve IV. dizeler için de geçerli.
(Vatan Mersiyesi)
I. örnekte iki dize ve iki fliir cümlesi varken,
Nam›k Kemal’den al›nan bu örnekte, her dize bafll› bafl›na anlamca tamamlanm›fl birer cümleden oluflmufltur.
75
II. örnekte dört dize ve iki fliir cümlesi vard›r. 189
190
Naz›m Biçimleri
Bir fliirin naz›m birimi (m›sra, beyit, bent...)
aç›s›ndan d›fl çerçevesini oluflturan yap›ya
,
uyak flemas›
naz›m biçimi
denir.
Zihniyetin de€iflmesiyle birlikte uluslar›n edebî eserlerinde de
,
naz›m biçimlerinin
Mani
Türkü
Ninni
Ağıt
ölçü
farkl›laflt›€› görülür.
Anonim Halk
Edebiyatı
Destan
Koşuk
Sagu
Tekke-Tasavvuf
Edebiyatı
İslamiyet Öncesi
Türk Edebiyatı
TÜRK ŞİİRİNDE
NAZIM
BİÇİMLERİ
Koşma
Âşık
Edebiyatı
Halk Edebiyatı
İlahi
Devriye
Nefes
Şathiye
Methiye
Nutuk
İslamiyet Etkisinde
Gelişen Türk Edebiyatı
Gazel
Kaside
Batı Etkisinde
Türk Edebiyatı
Mesnevi
Sone
Tuyuğ
Terza-rima
Triyole
Rubai
Kıt'a
Divan Edebiyatı
Murabba
Balad
Şarkı
İkili
Muhammes
Serbest Müstezad
Murabba
Serbest Şiir
Terkib-i Bent
Terci-i Bent
76
özellikleri
Varsağı
Semai
Destan
(Şiirde Tema)
191
Çay›n rengi ne kadar güzel
fiiir bir duyguyu, heyecan›, hayali yans›tmak amac›yla yaz›l›r. Bu anlamda fliirdeki her dize bu duyguya, hayale yöneliktir ve bir bütünlük
oluflturur.
Sabah sabah
Aç›k havada;
fiiirin temel ald›€› bu duyguya, hayale
tema ad› verilir.
Hava ne kadar güzel!
Ö€len çocuk ne kadar güzel
Aflk, ayr›l›k, ölüm, yaln›zl›k, yi€itlik en çok ifllenen
temalard›r. Bunlar genel özellik tafl›r. Ancak bunlar›n
özellefltirilmifl, s›n›rland›r›lm›fl biçimleri konuyu oluflturur.
Savafl →Çanakkale Savafl›
Tema
Konu
Yi€itlik Uzun Hasan’›n Yi€itli€i
Tema
Konu
Çay ne kadar güzel!
Tema
Mutluluk
Konu
Mutluluğun bakışı etkilemesi
etkinlik
Afla€›da verilen fliirlerdeki duygu veya konuyu yazınız.
I Say›s›n› unuttu€um günlerce bekleyiflten
Ben yorgunum, r›ht›m tafllar› yorgun
Art arda geçen gemiler bu limanda durmuyor
Duranlardan sen ç›km›yorsun.
Ayrılık
II Zarlar at›lsa da olur at›lmasa da
Zaten yenilmiflim
Gün bat›m›nda
Biri beklemifl ben gitmemiflim
V
Vazgeçiş
III IV Ne güne duruyor adalet
Ne var tarla için kan dönecek
Gel azal›m bu kal›nt›dan
Bitsin art›k çevremizde kan gütmek
Bir dünya düflünürüm:
Öylesine günlük günefllik,
Orada her fley iyilik, güzellik, dostluk üstüne
Bir dünya düflünürüm bir dünya
Akl›n ayd›€›nl›€›nda
Duygunun selinde y›kanm›fl.
Umut
Anlat rüzgar benim köylerimden geçtin mi
Sallad›n m› Ayfle bebenin befli€ini
Anam›n nas›rl› ellerini tuttun mu
Doru at›m›n yelelerinde odalar›ma uçtun mu
VI Gülüflün sabah esintisi kad›nc›€›m
Evimiz ellerinde yuva
O€lum, k›z›m ve sevdi€im
Budur hayattaki cennet dünya
Sıla Özlemi
Barışçılık
77
Aile Sevgisi
192
(Şiir ve Gelenek)
fiiir, di€er edebî türler gibi oluflturuldu€u dönemin siyasî, sosyal, kültürel, askerî ve ekonomik yap›s›ndan
etkilenir. 193
194
‹slamiyet sonras› Halk Şiiri ve Divan Şiiri
fleklinde iki koldan geliflmifltir.
Bununla birlikte en eski sanat ürünlerinden olan fliirin
yüzy›llard›r kendi içinde oluflturdu€u, biriktirdi€i baz›
özelliklerin de bulundu€unu söyleyebiliriz.
Halk Şiiri
TÜRK
ŞİİRİNDEKİ
GELENEKLER
Bu birikimler fliir gelene€ini oluflturur. Di€er sosyal olgularda oldu€u gibi kimileri ça€la örtüflemedi€inden
terk edilir, kimisi varl›€›n› devam ettirir. Bir yandan da
gelenek; yaflanan, üretilen unsurlarla yenilenir, eklentiler olarak ço€al›r.
Divan Şiiri
Modern Şiir
Türk fliiri ‹slamiyet öncesi dönemde sözlü gelenekle
do€up yaz›yla kal›c›l›k kazanm›fl.
A. Halk fiiiri Gelene€i
Birço€u okuma-yazma bilmeyen, usta-ç›rak iliflkisi
ile yetiflmifl sanatç›lard›r.
‹slamiyet öncesi Türk fliirinin devam› niteli€indedir.
saz
 fiiir genellikle
le
söylenir.
Özellikleri
 Biçimden ziyade öz önemsenmifltir.  Aç›k, anlafl›l›r, yal›n (süssüz) bir dil ye€lenmifltir.
 Genellikle
kullan›l›r.
hece
ölçüsü
 Millî ölçü kabul edilen
kullan›lm›flt›r. Baz› ozanlar aruzla da fliirler
yazm›fllard›r. (Yunus Emre, Afl›k Ömer, Gevheri…) Hecenin 7’li, 8’li, 11’li
kal›plar› s›kl›kla
kullan›lm›flt›r.
ve
ozan
ve
cinasl›
 Halk fliirleri merakl›lar› taraf›ndan
verilen defterlerde toplanm›flt›r.
uyak
“cönk”
ad›
Halk flairleri de takma isimler kullan›r. Buna
“tapfl›rma”
ad› verilir.
 Koflma, semai, varsa€›, destan, mani, türkü, a€›t
gibi naz›m biçimleri kullan›lm›flt›r.
âfl›k
yar›m
 Yal›n bir anlat›m› ye€leyen ozanlar, fliirlerinde az
da olsa mazmunlara (kal›plaflm›fl söyleyifller) yer verirler: boy,
selviye
benzetilir; göz, kömüre
benzetilerek aktar›l›r.
dörtlüktür.
Soyut de€il, somut
 Naz›m birimi
bir dünya anlat›lm›flt›r.
 Halk flairlerine
ezgiler-
 Ozanlar fliirlerini irticalen (do€açlama, haz›rl›ks›z) söylerler.
 Aflk, ayr›l›k, ölüm, yi€itlik, zamandan flikâyet
gibi temalar ele al›nm›flt›r.
eflli€inde, belli
 Halk fliiri üç kola ayr›l›r: Anonim halk şiiri, âfl›k tarz› halk şiiri, tekke şiiri.
ad› verilir.
etkinlik
78
195
196
1.Anonim Halk fiiiri
c. Türkü
Söyleyeni belli olmayan ürünlerden oluflur. Mani,
ninni, türkü, a€›t
gibi naz›m biçimleri vard›r.
Anadolu insan›n›n ac›s›n›, sevincini yans›tan
bu ürünler, bir ezgi
ile saz
eflli€inde söylenir.
Söyleyeni belli olan türküler
de vard›r.
a. Mani
Tek dörtlükten kurulan, aaxa fleklinde kafiyelendirilen manide ilk iki
dize doldurmad›r. As›l anlat›lmak istenen son iki
dizede aktar›l›r.
Ezgilerine göre Kayabafl›, Türkmani, Hoyrat
adlar›n› al›r.
Türküler as›l sözlerin bulundu€u “bentler”
ve her bent sonunda yinelenen “nakarat”tan oluflur.
Nakarat k›sm›na kavufltak/ba€lama
denir.
7’li, 8’li, 11’li
hece kal›plar›yla yaz›l›r.
Ba€a girdim üzüm yok
El yârinde gözüm yok
Ben yârimi küstürdüm
Bar›flmaya yüzüm yok
Bebekleri uyutmak
söylenen basit
için kendine özgü ezgiyle
sözlü ürünlerdir.
Uyu ey can›m uyu A€larsan baban gelir
Zeynebim Zeynebim anl› Zeynebim
Uyu sultan›m uyu
Üç köyün içinde flanl› Zeynebim
Derde derman›m uyu
123
Zeynep bu güzellik var m› soyunda
Elvan elvan güller kokar koynunda
Arife gününde, bayram ay›nda
b. Ninni
Kavufltak
video
2. Âfl›k Tarz› Halk fiiiri
Âfl›k
ad› verilen halk ozanlar›nca söylenen fliirlerin
son dörtlü€ünde sanatç›lar›n, “tapfl›rma”
ad›
verilen takma isimleri yer al›r. Genellikle saz eflli€inde
söylenir. Koflma, semai, destan, varsa€›
naz›m biçimleri kullan›l›r.
Güzelleme: Aşk Sevgi, doğa, ata övgü gibi konular. Koçaklama: Yiğitlik, kahramanlık, Savaş gibi konular
a. Koflma
11’li hece kal›b›yla yaz›l›r. 4 + 4 + 3 veya 6 + 5 fleklinde
duraklara ayr›l›r. Taşlama: Bir kişiyi eleştirmek veya toplum eleştirmek
3 – 6 dörtlükten oluflan koflman›n uyak düzeni genellikle flu flekillerde oluflur:
abab / cccb / dddb …
aaab / cccb / dddb …
Koşma Nazım Türleri
gibi konular
Ağıt: Ölüm acısı, ölenin iyiliklerini anlatan konular Aflk, do€a, ayr›l›k, yi€itlik gibi temalar›n ifllendi€i
koflmalar, konular›na göre baz› isimler al›r. Bunlara
“naz›m türü” ad› verilir.
etkinlik
79
197
198
etkinlik
Afla€›daki koşmaların naz›m türlerini belirleyelim.
1 Dadalo€lu’m yar›n kavga kurulur
Öter tüfek davlumbazlar vurulur
Nice koç yi€itler yere serilir
Ölen ölür kalan sa€lar bizimdir.
“Koçaklama”d›r. Yi€itçe bir söyleyifl oldu€u
3 Vard›m ki yurdundan ayak göçürmüfl
Yavru gitmifl, ›ss›z kalm›fl ota€›
Camlar flikest olmufl, meyler dökülmüfl
Sâkiler meclisten çekmifl aya€›
görülmekte, bir baflkald›r› oldu€u sezilmekte-
Ölen birinin yoklu€undan duyulan ac›, perişan
anlat›ld›€›ndan naz›m türü “a€›t”t›r.
dir.
Seni
sevmek bana verdi de çile
4
Y›lmadan çekerim yeter ki he de
Senin gibi biten ender bir güle
Gözyafl› dökerim yeter ki he de
Sevgiliye yakar›fl söz konusu oldu€undan naz›m
türü “güzelleme”dir.
Ormanda
büyüyen adam azg›n›
2
Çarfl›da pazarda seyran be€enmez
Medrese kaçk›n› softa bozgunu
Selam vermek için insan be€enmez
Elefltiri oldu€u için naz›m türü “tafllama”d›r.
Behey ala gözlü dilber
Vaktin geçer demedim mi
Harami olmufl gözlerin
b. Semai
Koflma gibi naz›m birimi dörtlüktür, 3 – 6 dörtlük hâlinde oluflturulur, kafiyelenifli de koflma ile ayn›d›r.
Ancak semai 8’li hece ölçüsüyle ve kendine has bir
ezgiyle saz eflli€inde söylenir. Do€a, aflk, sevgi gibi temalar üzerine kurulur.
Beller keser demedim mi
d. Destan
Hecenin 8’li veya 11’li kal›b›yla söylenir. Halk
flairlerinin farkl› konularda söyledikleri uzun fliirlerdir.
Savafllar, afetler, flehir hikâyeleri, ölüm, ayr›l›k, kar›koca kavgalar›, eflkiya hikâyeleri, mizahî konular gibi
birçok tema ele al›nabilir. Biçim olarak koflmaya benzer, ayr›lan yönü ise oldukça uzun olmas› ve 8’li hece
kal›b›yla da söylenebilmesidir.
fiu karfl›dan bin nâz ile
Gelen güzele aflk olsun
Lutf edüp hatr›m› ala
Alan dilbere aflk olsun.
c. Varsa€›
Biçim yönünden semaiye benzer. 8’li hece kal›b›yla
söylenir. Güney Anadolu’da (Marafl’tan Mersin’e kadar) yaflayan Varsak Türklerinin kendine has bir ezgiyle oluflturduklar› bu fliirlerde yi€itçe bir söyleyifl
vard›r. Genellikle ilk dörtlükte “hey, bre, behey” gibi
ünlemler kullan›larak oluflturulur.
Terzi Destan›’ndan
Kumafl verdim terzilerin birine
Var olsun eline almadan dikti
K›rk dokuz adamla haber yollad›m
Ellinci selâm› salmadan dikti
video
80
199
200
3.Tekke fiiiri
a. ‹lahi
‹slam inan›fl›n› konu edinen tekke fliiri, hecenin yan›
s›ra aruzla da yaz›lm›flt›r. Allah’›n birli€i, peygambere duyulan muhabbet, dünyan›n geçicili€i, ahiret,
ahlakî ö€ütler gibi hususlarda söylenen bu fliirlerdir.
Allah aflk›n› ele al›r. Allah’›n birli€i, Allah’›n kullar›na
merhameti, dünyan›n geçicili€i gibi konular ifllenir.
Genellikle hecenin k›sa kal›plar›yla yaz›l›r. Özel bir
ezgiyle okunur. ‹lahiler farkl› tarikatlarda de€iflik adlar al›r.
Sûfilere sohbet gerek
İlahi
Ahîlere ahret gerek
Nefes
Mecnun’lara Leyla gerek
Bana seni gerek seni
TEKKE
ŞİİRİ
Nutuk
NOT
Devriye
Mevleviler “ayin“ , Bektafliler “nefes”, Gül-
fleniler “tapu€”, Halvetiler “durak”, kimi tarikatlarsa “cumhur” ad›n› verir.
Şathiye
video
b. Nefes
e. fiathiye
Bektaflilerin söyledikleri dini içerikli fliirlerdir. Hz. Muhammed, Hz. Ali, Ehl-i Beyt sevgisi, vahdet-i vücud...
konular›n› ifller. Törenlerde ezgiyle okunur.
Yüzeysel bak›flta saçma gibi görünse de iyi incelendi€inde derin anlamlar tafl›yan i€neleyici, alayc›, dolayl› ifadelerle kurulan tekke fliirleridir. Allah’la senli
benli konuflmalar içeren bu fliirlerde yarad›l›flla ilgili
kapal› söyleyifller bulunur. Tasavvuf derinli€ini kavrayamayan kiflilerce küfür olarak alg›lanm›flt›r.
c. Nutuk
Tarikat fleyhlerinin, müridlere ahlâk, tarikat adab›,
gibi konularda söyledikleri ö€retici fliirlerdir. Sadece
okunur, bir ezgiyle söylenmez.
d. Devriye
“Hak’tan gelip Hakk’a dönmek” düflüncesine dayan›r.
En az 8 dörtlükle söylenir. Genelde 11’li hece kal›b›yla
yaz›l›r, aruzla söylenmifl biçimleri de vard›r. video
81
201 202
B. Divan Şiiri Geleneği
Divan edebiyat›, Klasik Türk fliiri olarak da adland›r›l›r.
Bu gelenekle yetiflen flairlerin fliirlerini “divan”
ad› verilen bir kitapta toplamalar›ndan dolay› “divan edebiyat›” ad›n› alm›flt›r.
ve Fars
edebiyatlar›ndan
Arap
al›nan, gazel, kaside, mesnevi, rubaî, murabba,
k›t’a, müstezad, terci-i bent, terkib-i bent, muhammes ve Türklerin edebiyata kazand›rd›€› tuyu€, flark›
gibi naz›m biçimleri kullan›lm›flt›r.
Özellikleri
Türklerin ‹slamiyet’le tan›flmalar› sonras›nda
Arap ve
Fars
kültürüne ait fliir
tarzlar›ndan etkilenmeleri sonucu do€mufltur.
Aruz bir dünyan›n anlaSomut de€il, soyut t›ld›€› divan fliirlerinde aflk,flarap, kad›n güzelli€i,
ölüm konular› ve dini, tasavvufi konular ele al›nm›flt›r.
ölçüsü kullan›l›r.
Kuralc› bir edebiyat olan divan edebiyat›nda oldukça kapal›, dolayl›, süslü bir anlat›m ye€lenmifltir.
Naz›m birimi beyittir. Tam ve zengin uyak s›kça kullan›l›r.
, Farsça
Arapça
kullan›lm›flt›r.
sözcük ve tamlamalar
etkinlik
Kal›plaflm›fl sözlere (mazmun) yer verilmifltir.
Sevgilinin yüzü aya (mah)
a€z› mim harfine
, boyu selviye
, burnu elife s›kça
Halk fliirinde oldu€u gibi, fliirlerin özel bir ismi
bulunmaz, fliirler genellikle naz›m biçimiyle
adland›r›l›r.
,
,
kirpikleri
tire (ok)
anlat›lm›flt›r.
benzetilmifl, sembollerle
Üslup güzelli€i Sanat için sanat özün önüne geçmifltir.
anlay›fl› hâkimdir.
Divan fiiiri Naz›m Biçimleri
DİVAN ŞİİRİ
NAZIM BİÇİMLERİ
Dil ve anlat›mından dolay› halka de€il,
ayd›n tabakaya seslenilmifltir.
‹yi bir e€itim alarak yetiflen flairler, genellikle divan
fliirine, nazire yazarak bafllam›fllard›r.
Nazire, bir flairin fliirine ölçü, uyak ve içerikçe benzeyen fliir yazma gelene€idir.
esas
Bütün güzelli€i de€il, parça güzelli€i al›n›r. Her beyitte farkl› bir konudan
söz edilebilmifltir.
82
Beyitlerle
Kurulanlar
Dörtlüklerle
Kurulanlar
Gazel
Kaside
Mesnevi
Müstezat
Kıt'a
Rubai
Terkib-i Bent
Tuyuğ
Terci-i Bent
Murabba
Şarkı
Bentlerle
Kurulanlar
203 204
a. Gazel
gibi konular
Aflk, flarap, kad›n güzelli€i
içeren bu naz›m biçimi, Arap
edebiyat›ndan al›nm›flt›r.
 5 - 15 beyitten oluflur.
 aa, ba, ca… fleklinde kafiyelenir.
Bir söz dedi cânân ki karemet var içinde a
Dün geceye dair bir iflaret var içinde
a
,
son beyitine “makta” ad› verilir.
matla
Meyhane mukassî görünür taflradan amma b
Bir baflka ferah baflka letafet var içinde
Eyvah o üç çifte kay›k ald› karar›m
‹lk beytine “matla” a
c
fiark› okuyup geçti, bir âfet var içinde Olmakda derûnunda heva âtefl-i sûzân
En güzel beytine “beytü’l - gazel” denir.
Gazelde tüm beyitler ayn› üslup güzelli€ine sahipse “yek - avaz” , konu bütünlü€ü söz
konusuysa “yek - ahenk” olarak nitelenir.
a
d
Nay›n diyebilmem ki ne hâlet var içinde a
Ey fluh Nedima ile bir seyrin iflitdik e
Tenhaca varup Göksuya iflret var içinde a
makta
Nedim
“var içinde” redif, “et” sesleri
tam
uyakt›r. Makta bölümünde flair mahlas›n›
kullanm›flt›r.
b. Kaside
 Kasideler rediflerine göre adland›r›labilir
Su Kasidesi, Kerem Kasidesi, Gül Kasidesi gibi
gibi.
Genel anlamda övgü fliiri olarak alg›lan›r.
 fiairler bir devlet büyü€üne, padiflaha,
fleyhülislama
sunmak amac›yla da yazarlar.
 Kasideler
33
ilâ
99
 Uyak düzeni gazel ile ayn›d›r:
 ‹lk beytine “matla”
 son beytine “makta”
 İlk bölümde (nesib-teflbib) ele ald›klar› konuya
göre adland›r›labilir: ramazaniyye, rahfliyye, sayfiye, flitaiyye …
beyitten oluflur.
aa, ba, ca…
;
;
 Kafiyesinin son harfine göre adland›r›labilir:
mimiyye, raiyye…  Kasideler yaz›l›fl amaçlar› ve temalar›na göre türlere ayr›l›r:
veya
 en güzel beytine “beytü’l - kâsid”
“flah beyit” ; flairin isminin geçti€i beyte ise “tac beyit” ad› verilir.
 Arap
Fars kasideyi
edebiyat›nda do€an kaside
edebiyat›na geçmifl, Türkler de Fars
edebiyat›ndan alm›flt›r.
 Türk edebiyat›nda en güçlü kaside flairi Nef’i
kabul edilir.
:
83

Allah›n birli€ini anlat›yorsa,

Allah’a yakar›fl içeriyorsa, münacaat
;

Hz. Muhammed’e övgü içeriyorsa, naat
;

övgü içeriyorsa, methiye
;

yergi içeriyorsa, hicviye
;

ölüm ac›s›n› anlat›yorsa, mersiye
gibi.
tevhid;
205 206
Kasidenin Bölümleri
3. Methiye
Kasidenin sunuldu€u kifliye yönelik övgülerin bulundu€u bölümdür. En sanatl› bölümdür. Methiyelerde
genellikle abart› söz konusudur. 4. Tegazzül
Her kasidede bulunmayabilir. Kaside içindeki gazeldir. fiairlik yetene€ini gösterme amac›yla oluflturulur.
1 . Nesib (Teflbib)
5. Fahriyye
Sevgiliye yönelik yaz›lan ve fliir yönü a€›r basan kasidelerin ilk bölümüne nesib; tabiat, bahar, bayram tasvirleri ile başlayanlara ise teflbib ad› verilir.
fiairin kendini övdü€ü bölümdür. Her kasidede yoktur.
fiair, flairlik yetene€ini överken fliirle ilgili görüfllerini
belirtir.
6. Dua
2. Girizgah
Kasidenin sunuldu€u kifli ve inananlar için dua edilen
bölümdür.
Basamak durumunda bir beyittir. As›l konuya girifl
yap›laca€›na iflaret eder.
Kaside Örne€i
Necatî Bey BAHÂR‹YYE (Sultan II. Bâyezid’e Sunulmufl)
(Nesib – Teflbib Bölümünden)
Nevbahar irifldi yapraklarla zeyn old› zemin
Bârekâllah ey kemâl-i sun’-i Rabbü’l- âlemin
Günümüz Türkçesiyle
‹lkbahar eriflti, yeryüzü yapraklarla bezendi; ey Allah’›m yarat›fl›n›n eksiksizli€ini ispat eden manzara Mübarek olsun.
Ba€ sersebz ü saba can-perver ü sahn-› çemen
Ta’ne-i H›zr ü mesihâdur hezâran âferin
Ba€ bafltan bafla yeflil, rüzgar can besleyici, çimenin üstü
H›z›r ve ‹sa peygamlerlere dil uzatmaktad›rlar, yaflafl›nlar!
Hz. ‹sa ve Hz. H›z›r gibi her yeri canland›rd›lar
Za’il old› arsa-i âfakdan berd-i flita
Hât›r-› mü’min gibi kim kalmaya âsar-› kîn
(… )
‹çinde kin eseri kalmayan inanm›fl insan gönlü gibi
ufuklar›n meydan›ndan k›fl›n so€uklu€u kalkt›. (Methiyye Bölümünden)
Âfitâb-› adl Sultan ‹bn-i Sultan Bâyezid
Kâmi - i flirk ü dalalet lâmi-i nur-i yakîn
Adalet günefli Sultan o€lu Sultan Bayezid sapk›nl›€› ve Allah’
ortak kofluculu€u afla€›layan ve bilme nurunu yayan sensin.
Devlet ü âyin ü resmi nâfî-i zulm ü fiten Saltanat›, usul ve tavr›, zulmü ve fitneyi yok eden; Âdet ü kânunu urfi zînet-i fler’-i mûbin âdeti, kanunu ve davran›fl› Allah’›n kanunlar›n›n süsü
(…)(…)
etkinlik
84
207 208
(Fahriyye Bölümünden)
Medhuni yazanlarun olur mu’anber hâmesi
Vasfun› idenlerün olur kelâm› flekkerin
Senin övgünü yazanlar›n kalemi anber kokar;
özelliklerini anlatanlar›n ise sözü flekerlenir.
Devletûnde hasrevâ evzâ’-› ashâb- kemâl
Berkarâr olm›fldurur mânend-i idrâk-i metin
Ey padiflah, senin devletinde olgun ve bilgin kiflilerin
vaziyetleri sa€lam kavray›fl gibidir.
Gevher- i medhûnle zeyn old› Necâtî sözleri
Umar›m kim ona tahsin ide tahsin - âferin
(…)
Senin övgünün incileriyle Necati’nin sözleri bezendi;
k›ymet bilmeyi ö€renmeyi yaratan Allah ümit ederim
ki onu be€enir.
(Dua Bölümünden)
Askerine devletine zât›na evlad›na
Sen inayet eyle daim yâ ‹lahe’l - âlemin
Askerine, devletine, zât›na, çocuklar›na sen daima
yard›m eyle ey alemlerin Rabbi!
Dört yan›ndan du’â-y› Çâryâr -› bâ - safâ
Hem naflir ü hem zahîr ü hem flefî’ü hem mu’in
Mübarek Dört Halife’nin duas› dört yan›ndan ona
hem yard›mc› hem destek hem flefaat edici hem
destekleyici olsun.
c. Mesnevi
Fars edebiyat›na ait bir naz›m biçimidir. Uzun öyküleri anlatmaya imkân tan›yan bir türdür.
Her beyit kendi içinde kafiyelenir. (aa, bb, cc…)
Bu özelliği mesnevinin yaz›l›fl›n› kolaylaflt›r›r. Beyit say›s› konuya ve flairin iste€ine ba€l›d›r. Aflk, tasavvuf, ahlak,
mizah, savafl gibi çok farkl› alanlara yönelik yaz›labilir.
Bir sanatç›n›n yazd›€› befl mesnevisinden oluflan esere “hamse” ad› verilir.
Cemflid ü Hurflid’den
Kayser’in bir k›z› oldu€unu bilirim;
Bilürem Kayser’in bir k›z› vardur
k›z de€il sanki inci tanesi
Ne k›z kim ol durur dür-dâne-i dür
Ay onun yüzünün güzelli€i karfl›s›nda utan›p
Tutar ay yüzi flerminden nikâb›
örtünür, bu utanç günefli de yakar.
Yüzinün flermi yakar aftâb›
Hiç kimse onun yarat›ld›€› çamurun, su ve
Dimezler tîzini kim âb u gildür
topraktan oldu€unu söyleyemez, çünkü o
Ki bafldan aya€a ol cân u dildür.
bafltan aya€a can ve gönüldür.
Ahmedi
etkinlik
85
209
210
d. Müstezad
e. K›t’a
Ziyadelefltirme, art›rma anlam›na gelir. Gazelin özel bir fleklidir.
En az iki beyitle oluflturulur. Matlas›z gazellere
benzer. Genellikle mahlas söylenmez.
Gazelin beyitlerinin her dizesine k›sa birer dize
eklenerek oluflturulur. Eklenen bu k›sa dizeye ziyade denir.
Konu alan› genifltir. Ölüm, do€a, savafl, sünnet
veya dü€ün törenleri, bir nûkte, dinî, tasavvufî konular içerebilir.
Aruzun “Mef’ûlü / mefâîlü / mefâîlü / fa’ûlün”
kal›b›yla yaz›l›r. ‹lm kesbiyle pâye-i rif’at
Ârzû-y› muhâl imifl ancak
Iflk imifl her ne var âlemde
‹lm bir kîyl u kâl imifl ancak

Ziyade dizeler ise “mef’ûlü / fa’ûlün” fleklindedir.
Çihre - i zîbas› onun gülflen-i cândur
Halk-› cihâna
f. Bentlerle Kurulan Naz›m Biçimleri
Mâ’î ridâs› sanas›n ab-› revandur
Ba€-› cihâna
Fuzulî
Rubaî, tuyu€, flark›, murabba, terkib-i bent, tecri-i
bent ve muhammesler
bu gruba girer.
Tafll›cal› Yahya
C. Modern fiiir Gelene€i
görülür, ölçüsüz
Dilde sadeleflme
ve uyaks›z
yazma yayg›nlafl›r, kimi flairler
söz sanatlar›na
yer vermezken II. Yeni sanatç›lar› divan fliirini an›msatan kapal›, süslü söyleyifllere yönelirler.
Arap
ve
Fars
kültürü
Uzun süre
etkisinde kalan Türk edebiyat›
19.
yüzy›l itibariyle özellikle
Frans›z fliirinden etkilenmeye
bafllar.
Sone, terza-rima, balad, triyole
gibi Bat› tarz› naz›m biçimlerinin örnekleri verilir.
Klasik Türk fliirine ait olan müstezad›
gelifltirerek özgürlefltirip serbest müstezad
formunu kullanmaya bafllarlar.
 20. yüzy›lda ise serbest yayg›nl›k kazan›r.
fliir anlay›fl›
Halk ozanlar› varl›klar›n› sürdürse de eski popülaritelerini yitirmifl durumdad›rlar.
Hece, 20. yüzy›l bafllar›nda Millî Edebiyat
ç›€›r›yla gündeme gelse de 1940 sonras›na serbest fliir egemen olur.
etkinlik
86
211
212
I. Metin
II. Metin
III. Metin
Ey tâb-› hüsnün âfet-i nîrûy-› âfitâb
A benim baht› yârim
Sevdi€im insanlara k›zabilirdim
Haclet-pezîr -i reng-i ruhun rûy-› âfitab
Gönlümün taht› yârim
E€er sevmek bana
Fey-âflinâ-y› da€-› dil olmak muhâldir
Yüzünde göz izi var
Mahzun durmay› ö€retmeseydi
Reng-i flikeste-i gül-i had-rûy-› âfitâb
Sana kim bakt› yârim
Naili
Orhan Veli Kan›k
Anonim
etkinlik
Yukarıdaki metinleri gelenekleri bakımından inceleyelim.
1 Türk fliirine ait bu fliirlerin dillerinde farkl›l›klar
görmekteyiz.
kullan›lm›fl, ancak III. metinde uyak önemsenm
emifltir.
I. metinde Arapça, Farsça sözcük ve tamlamalar vard›r.
II. metin halk›n konuflma diline yak›n bir dille
oluflturulmufltur.
III. metinde ise günümüzdeki söyleyifl özelliklerini tafl›yan bir fliir dili kullan›lm›flt›r.
4 Bu fliirler ölçü aç›s›ndan da ayn› özellikleri
göstermez. I. metinde aruz ölçüsü (Mef’ûlü /
fâilâtü / mefâ’ilü / fâ’ilün), II. metinde 7’li hece
ölçüsü kullan›lm›fl, ancak III. metin ölçüsüz
yaz›lm›flt›r.
2 Bu fliirlerin
naz›m birimleri
5 Sanatlara yer verilip verilmemesi yönüyle de
birbirinden farklılar. I. metin söz sanatlar› ile
yüklüdür. Örne€in ilk beyitte flair flöyle söyler:
“Ey sevgili, senin güzelli€inin parlakl›€›, günefl
›fl›€›n›n gücünü yok eder. Senin yana€›n›n rengi, utançtan güneflin yüzünü k›zart›r.”
II ve III. metinlerde söz sanatlar›na pek yer
verilmemifltir. de farkl›dır.
I. metinde beyit , II. metinde dörtlük , III. metinde ise m›sra birimi kullan›lm›flt›r. 3 Bu fliirlerde uyaklan›fl›n da farkl› oldu€unu
görmekteyiz. I. metinde ilk beyitte zengin
uyak ve redif, II. metinde yar›m uyak ve redif
87
213
214
I. Metin
II. Metin
DE⁄‹L
KOKUDAN UYUYAMAMAK
Bilmem ki nas›l anlatsam
‹ki
Nas›l, nas›l size derdimi
Çiçektiler
Bir dert ki yürekler ac›s›
Döktüler yapraklar›n›
Bir dert ki düflman bafl›na
Aralar›na
Gönül yaras› desem…
F. Hüsnü DA⁄LARCA
De€il!
Ekmek paras› desem…
De€il!
Bir dert ki …
Dayan›l›r fley de€il.
Orhan VEL‹
video
etkinlik
Bu metinlere yönelik afla€›daki sorular› cevaplay›n›z.
1 ‹ki metni dil yönünden karfl›laflt›rarak farkl›l›klar›n› yaz›n›z.
İki metin de sade bir dille yazılmıştır.
2 ‹ki metinde ele al›nan konuyu yaz›n›z.
İki metinde de aşk teması ele alınmıştır.
88
5 Bu iki fliiri ahenk unsurlar› yönünden karfl›laflt›r›n›z.
I. metin
II. metin
Ölçü: serbest
serbest
Uyak: zengin
yok
Uyak flemas›:
serbest
serbest
215
etkinlik
1 Halk fliiri gelene€i ‹slamiyet öncesi Türk fliirinin devam›d›r.
D
2 20. yüzy›l Türk fliirinde serbest fliir anlay›fl› hâkimdir.
D
3 Bir flairin befl kasidesiyle oluflan bütüne hamse ad› verilir.
Y
4 Divan fliirinde naz›m birimi beyittir.
D
5 Halk fliiri, oldukça kapal›, soyut ve süslü bir söyleyifle sahiptir.
Y
6 Halk edebiyat›ndaki a€›t, divan fliirindeki mersiye ile içerikçe benzeflir.
D
7 Sone, terza-rima, mesnevi ve kaside Türk fliirine farkl› kültürlerden giren
naz›m biçimleridir.
D
8 Koflma, semai, varsa€› ve destan söyleyeni belli olmayan naz›m biçimleridir.
Y
9 Ölçü, uyak düzeni ve naz›m birimleri naz›m biçimini belirleyen unsurlard›r.
D
10 Mesnevi aruzun uzun kal›plar›yla yaz›l›r. Y
etkinlik
Aşağıdaki sözcüleri ait oldukları boşluklara yazalım. Bir sözcük d›flta kalacakt›r. Hangi sözcük verilen
cümlelerin hiçbirine getirilemez?
[tafllama / mani / tekke / somut / mersiye / hamse / mesnevi / a€›t / gazel / makta / dörtlük / aruz / hece / soyut]
1 Halk fliiri somut van fliiri soyut
bir dünyay› anlat›rken dibir dünyay› anlat›r.
6 Divan fliirinde rubai ve tuyu€; halk fliirinde ise
mani
tek dörtlükle kurulur.
, divan fliirinde uzun öyküleri
2 Mesnevi
anlatmaya imkân tan›yan bir naz›m biçimidir.
7 Genellikle aflk, flarap, kad›n güzelli€i temalar›n›n ifllendi€i ve 5-15 beyitten kurulan divan fliirine gazel
denir.
3 Bir kaside ölüm ac›s›n› ele alm›flsa buna
mersiye
ad› verilir.
8 Bir flairin yazd›€› befl mesneviye hamse
ad› verilir.
4 Koflmada bir kifliyi veya toplum düzenini elefltirmek söz konusu ise bu koflman›n naz›m
türü taşlama
olur.
ölçüsü kullan›l›r ve
5 Halk fliirinde hece
naz›m birimi olarak dörtlük
tercih edilir.
9 ‹lahi, nefes, devriye, nutuk ve flathiye tekke
fliirine ait ürünlerdir.
10 Gazelin son beytine makta
89
ad› verilir.
216
217
etkinlik
Verilen bulmacayı çözelim.
2
4
1
M E
3
A
B
M
E
2 Befl mesneviye verilen add›r.
S
Y
3 Divan edebiyat› naz›m birimidir.
S N E V
İ
E
T
5 Halk edebiyat›nda söyleyeni belli olmayan ürünlerin oluflturdu€u edebiyat koludur.
İ M
E
A
İ
7
9
4 Halk edebiyat›nda 8’li hece vezniyle söylenen naz›m biçimidir.
6
A N O N
10
1 Divan edebiyat›nda uzun hikâyeleri anlatmaya elveriflli fliir
fleklidir.
H
M
5
8
N
K A S
İ
6 7’li hece ölçüsüyle, tek dörtlük hâlinde söylenen halk edebiyat› ürünüdür.
D E
O
T A Ş
Ü
M
R
A
218
L A M A
K
Ü
7 Devlet büyüklerinin övüldü€ü divan edebiyat› fliir türüdür.
8 11’li hece ölçüsüyle oluflturulan afl›k edebiyat› naz›m biçimidir.
9 Bireyin veya toplumun alayc› bir dille elefltirildi€i koflma naz›m türüdür.
10 Kavufltak ve bentten oluflan, saz eflli€inde söylenen anonim
halk edebiyat› naz›m biçimidir.
etkinlik
Numaralanmış açıklamaları karşıda verilen kavramlarla eşleştirelim. (Numarayı, kutunun içine yazalım.)
1 Divan şiiri nazım birimidir. Üslup
7
2 Divan şairlerin kullandığı kalıplaşmış sözlerdir.
Zengin
4
3 Divan şiirinde kullanılan ölçüdür.
Arap
10 4 Divan şiirinden en çok kullanılan kafiye türüdür.
Beyit
1
Nazire
6
5 Divan şiirinde anlatılan dünyadır.
6 Bir şairin şiirine ölçü, uyak ve içerikçe benzeyen
Soyut
şiir yazma geleneğidir.
5
Mazmum
2
Aruz
3
9 Bütün güzelliği yerine ele alınan güzelliktir.
Parça
9
10 Divan şiirinin etkilendiği kültürdür.
Aydın
8
7 Divan şiirde içerikten daha çok önem verilen unsurdur.
8 Divan şiirinin seslendiği tabakadır.
90
219 220
etkinlik
Numaralanmış açıklamaları karşıda verilen kavramlarla eşleştirelim. (Numarayı, kutunun içine yazalım.)
1 Ozanların şiirlerini söyledikleri üsuldür.
Dörtlük
4
2 Halk şâirlerinin kullandıkları takma isimlere verilen addır.
Tapşırma
2
Halk şiiri nazım biçimidir.
3 Öz
5
Halk şiiri nazım birimidir.
4 Bağlama
8
Biçimden ziyade önemsenendir.
5 Doğaçlama
1
Genellikle kullanılan uyaktır.
6 Varsağı
3
Tekke
9
Hece
10
9 Halk şiirinin kollarından biridir.
Yalın
7
Kullanılan ölçüdür.
10 Yarım
6
7 Ozanların benimsedikleri üsluptur.
8 Şiirlere eşlik edilen enstrümandır.
etkinlik
Aşağıdaki nazım biçimlerinin ait oldukları gelenekleri " 3" işareti kullanarak belirleyelim.
ŞİİR GELENEĞİ
Biçim
Triyole
Muhammes
Koşma
Mani
Destan
Rubai
Balad
Semai
Ağıt
Şathiye
ŞİİR GELENEĞİ
Halk Şiiri
Divan Şiiri
Modern Şiir
✗
✗
3
3
3
✗
✗
3
3
3
✗
3
✗
✗
✗
3
✗
✗
✗
✗
3
✗
✗
✗
✗
✗
3
✗
✗
✗
Biçim
Sone
Mesnevî
Ninni
Sagu
Nefes
Tuyuğ
Terzarima
Varsağı
Gazel
Kaside
91
Halk Şiiri
Divan Şiiri
Modern Şiir
✗
✗
3
3
3
✗
✗
3
✗
✗
✗
3
✗
✗
✗
3
✗
✗
3
3
3
✗
✗
✗
✗
✗
3
✗
✗
✗
1. Divan fliirinde aflk, flarap ve kad›n güzelli€i üze-
I
II
kal›b›yla oluflturulur. Tek dörtlükten oluflan mani,
III
aaxa fleklinde kafiyelenir. As›l anlat›lmak istenen
Parçada bofl b›rak›lan yerlere s›ras›yla afla€›dakilerden hangisi getirilmelidir?
IV
son iki dizede söylenir.
A) gazel – medhiye – rubai
B) koflma – naat – mesnevi
C) gazel – kaside – mesnevi
D) güzelleme – kaside – manzume
E) gazel – kaside – manzum hikâye
2. Halk fliirindeki a€›t içerikçe, divan fliirindeki
V
Bu parçada numaralanmış bölümlerin hangisinde
bir bilgi yanl›fl› vard›r?
A) I.
------
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
ile benzeflir.
5. Selviye benzer meflesi
Bu cümlede bofl b›rak›lan yere afla€›dakilerden
hangisi getirilmelidir?
Del’olup aflka düflesi
Top top olmufl menekflesi
Burcu burcu kokan da€lar
A da€lar âh ulu da€lar
Eflinden ayr›lan a€lar
Bu fliir, afla€›daki halk edebiyat› ürünlerinden
hangisine örnek gösterilebilir?
A) mesnevi
B) methiye
D) mersiye
C) dua
E) hicviye
A) Türkü 3. Satirik fliir, yergi içeren nükteli bir üslupla
B) Mani
D) Ninni
C) Koflma
E) A€›t
6. Karac’o€lan sözün hakt›r
yaz›l›r. Türk fliir gelene€inde de bu tarz fliirler
yaz›lagelmifltir. Halk fliirinde -------, divan fliirinde
------- bu tarz fliirlerdir.
232
4. Anonim halk fliiri ürünü olan maniler, 8’li hece
rine yaz›lan fliirlere ------; din ve devlet büyüklerini
övmek için yaz›lan fliirlere ------; uzun hikâyeleri
anlatmaya elveriflli fliirlere de ------ ad› verilir.
221
Parçada bofl b›rak›lan yerlere s›ras›yla afla€›dakilerden hangisi getirilmelidir?
Düflman›n dostundan çoktur
Bizim’çin ayr›l›k yoktur
Ya sen ya ben ölmeyince
A) tafllama – koçaklama
A) Halk fliiri gelene€i ürünüdür.
B) koçaklama – at›flma
B) Bir semaiden al›nm›flt›r.
C) tafllama – mersiye
C) Hece kal›b›na uydurmak için ünlü düflmesi yap›lm›flt›r.
D) hicviye – at›flma
D) Anonim halk fliiri örne€idir.
E) tafllama – hicviye
E) Ölçü, uyak gibi biçimsel ögelere dikkat edilmifltir.
92
7. Yana yana kül oldum
10. Divan edebiyat›nda fliir denilince akla gazel geldi€i
Bir esmere kul oldum
Kufl dili bilmez iken
fiak›d›m bülbül oldum
Bu fliir, afla€›dakilerden hangisine örnek gösterilebilir?
A)Mani
B) Koflma
D) Destan
için, flairlik de gazeldeki baflar› ile ölçülürdü.
Dolay›s›yla flair kaside yazarken flairlik yetene€ini
göstermek için kasideye bir gazel de eklerdi.
Kaside içinde gazele ayr›lan bu bölüme ----------ad› verilirdi.
C) Varsa€›
E) Semai
Parçada bofl b›rak›lan yere afla€›dakilerin hangisi
getirilmelidir?
A) girizgâh
B) fahriye
D) tegazzül
Evvel hele ol gamze-i mebbâr ile söylefl
deki kavram uyumlu değildir?
A) Tekkeye yeni gelenlere tekke adab›n›, dinî ve
ahlaki konular› ö€retmek amac›yla söylenen
fliirlerdir. (nutuk)
(Gönlünün s›rr›n› Neflatî gibi sevgiliye açma,
önce bir hilekâr gamze ile konufl.)
Neflati’nin bir gazelinden al›nan bu beyit, divan
fliiri gelene€inin afla€›daki özelliklerinden hangisini örneklemez?
B) “Allah’tan geldik, Allah’a dönece€iz” felsefesini içeren dinî fliirlerdir. (devriye)
C) Bektaflî’lerin Allah sevgisini iflledikleri fliirlerdir.
(ilahi)
A) Arapça ve Farsça sözcük ve tamlamalar kullanma
D) Allah’la senli benli konuflur gibi oluflturulan ve
asl›nda derin dinî anlamlar tafl›yan fliirlerdir.
(flathiye)
B) Söz sanatlar›na yer verme
C) Mahlasa, makta (son) beyitte yer verme
D) Daha çok bireysel temalar› ele alma
E) Ölenin ard›ndan onu övmek, ölüm ac›s›n› anlatmak için yaz›lan koflma türüdür. (a€›t)
E) Tam ya da zengin uyak kullanma
12. I. Naz›m birimi beyittir.
9. Dürzüler dört mevsim taze yemifller
Vatandafl› eze eze yemifller
Bir ekmek çalanlar ceza yemifller
Devlet doland›rmak kârm›fl o zaman
Bu fliirin naz›m türü afla€›dakilerden hangisidir?
D) A€›t
B) Sema
E) teflbib
11. Râz-› dilüni açma Neflati gibi yâre
8. Afla€›dakilerin hangisinde aç›klama ile ayraç için-
A) Koçaklama
C) methiye
C) Güzelleme
E) Tafllama
II. aa, ba, ca… fleklinde kafiyelenir.
III. Matla ve makta bölümleri vard›r.
IV. Din ve devlet büyüklerine sunulur.
V. Aruz ölçüsü ile yaz›l›r.
Numaralanmış özelliklerin hangisi, kaside ve gazelin ortak nitelikleri aras›nda yer almaz?
A) I.
93
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
1. Afla€›dakilerden hangisi Divan fliirinin genel özel-
233
245
5. Afla€›daki beyitlerden hangisi bir mesneviden
liklerinden biri de€ildir?
al›nm›fl olabilir?
A) Her tabakadan insana seslenilmesi
A)fiark› söylerdin hüzzamdan muhayyerden vaktiyle
B) A€›r, süslü, kapal› bir dille yaz›lmas›
C) Bireyselli€in ön planda tutulmas›
Oysa flimdi bir udun k›r›k tellerine dönmüflsün
B) Ki kullar›na buyurmufl muhakkak
D) Aruz ölçüsüyle yaz›lmas›
E) ‹çerikten çok, üslup güzelli€inin önemsenmesi
Taleb sizden û virmek benden ol Hak
C) A€lad›€umca uyhu gözüme harâm olur
Yahyâ acebleme an› hâb› âb açar
D) Meyhane mukassi görünür taflradan ammâ
Bir baflka ferah baflka letafet var içinde
E) Ne yanar kimse mana âtefl-i dilden özge
2. Afla€›dakilerin hangisi naz›m birimi yönünden
Ne açar kimse kapum bâd-› sabadan gayr›
di€erlerinden ayr›l›r?
A)Tuyu€
B) Gazel
D) Kaside
C) Mesnevi
E) K›t’a
6. Halk fliir gelene€inde oluflturulan bir fliirde afla€›daki özelliklerin hangisi bulunmaz?
3. Bre âfet, sürdür at›n
Geçer ça€›n demedim mi
A) Konuflma diliyle oluflturulmak
Harami olmufl gözlerin
B) Dörtlükler hâlinde yaz›lmak
Yollar keser demedim mi
C) ‹mgelerle yüklü olmak
Bu fliirin naz›m biçimi afla€›dakilerden hangisidir?
D) Hece ölçüsü ile yaz›lmak
A) Koflma
B) Mani
D) Güzelleme
I. Grup
E) Soyuttan çok somutu yans›tmak
C) Varsa€›
E) Semai
II. Grup
7. Afla€›dakilerin hangisi tekke edebiyatının özellik-
4.
I. ‹lahi
8’li Hece Ölçüsü
lerinden biri de€ildir?
II. Tafllama
Kavufltak Bölümü
A)Tümüyle aruz ölçüsü ile söylenmiş şiirlerden
oluşur.
III.
SemaiTek Dörtlük
IV.
TürküElefltiri
B)Allah sevgisini temel alan bir anlay›flla oluflturulur.
V. Koçaklama
I. gruptaki numaral› terimlerden hangisi, II. gruptan bir ögeyle iliflkilendirilemez?
A) I.
B) II.
C) III.
Allah Sevgisi
D) IV.
C) Duygunun yan› s›ra düflünce boyutu yans›t›l›r.
D)‹lahi, nefes, nutuk gibi naz›m türleri kullan›lm›flt›r.
E) V.
E) Eserlerin baz›lar› ö€retici özellik de tafl›r.
94
8. Türk fliir gelene€i ile ilgili afla€›dakilerin hangisi
11. Musa ile ç›kt›m Tûr’a
söylenemez?
A)fiiir gelene€inin biçimlenmesinde din önemli
bir unsur olmufltur.
B)Türklerin yaflad›€› co€rafi de€iflim, kültür
ve dillerini etkilemifl, bu da edebî anlay›fl›
yönlendirmifltir.
Gözlerim Hak yüzün göre
Tecelli olunan nûra
Erdim de geldim bu ile
A) 8’li hece kal›b›yla oluflturulmufltur.
B) Tekke edebiyat› ürünüdür.
C) Arap ve Fars kültürünün etkisiyle geliflen Divan
fliiri gelene€inde halka seslenmek amaçlanm›flt›r.
C) Telmih sanat›na baflvurulmufltur.
D) Bir varsa€› örne€idir.
D)Bat› etkisindeki Türk fliiri gelene€inde sone,
terzarima gibi naz›m biçimleri de kullan›lm›flt›r.
E) Aç›k bir söyleyifl tercih edilmifltir.
E) Türk fliir gelene€i farkl› kaynaklardan beslenmifltir.
9. Afla€›daki naz›m biçimlerinden hangisi Türk
12. Afla€›dakilerin hangisinde içerikçe benzeflen tür-
fliirine baflka edebiyatlardan geçmemifltir?
A) Mesnevi
B) Sone
D) Tuyu€
ler efllefltirilmemifltir?
C) Balad
E) K›t'a
A) A€›t - Mersiye
B) Güzelleme - Gazel
C) Hicviye - Tafllama
D) ‹lahi - Nefes
10. I. Bir ölçüye göre yaz›lma
13. (I) Halk fliiri, ‹slamiyet öncesi Türk fliirinin devam›
II. Uyakl› söyleyifllere yer verme
III. Söyleyeni belli olmayan ürünler de içerme
IV. Ayd›n zümreye seslenme
V. Söz sanatlar›na yer verme
Numaral› özelliklerden hangi ikisi Divan ve Halk
fliiri geleneklerinin ortak özellikleri aras›nda yer
almaz?
A) I. ve II.
B) II. ve III.
D) IV. ve V.
E) Nutuk - Müstezat
durumundad›r. (II) Anonim ve âfl›k edebiyat› olmak üzere iki koldan geliflme göstermifltir. (III)
Söyleyeni belli olmayan, halka mal olmufl fliirler
anonim Halk fliirini oluflturur. (IV) Âfl›k fliirinde de
flairler, as›l isimleri yerine mahlaslar›n› kullan›rlar.
(V) Aflk, sevgi, kahramanl›k, ölüm, ayr›l›k gibi temalar âfl›kların en çok iflledikleri temalard›r.
C) III. ve IV.
Parçada numaral› cümlelerden hangisinde bir
bilgi yanl›fl› vard›r?
A) I.
E) II. ve V.
95
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
(Şiirde Gerçeklik ve Anlam - Yorum)
246 247
Şiirde Gerçeklik ve Anlam
Şairler, tanık olduğumuz olayları

Gerçek; bir durum, nesne veya nitelik olarak var

olan,
demektir.
Gerçek somut ve nesneldir.

Gerçeklik duyular

aralıcılığıyla anlaşılır.
,
yaşadığımız duyguları
bizim
kullandığımız sözcüklerle
anlatır.
Ancak ortaya çıkan eser bilinen gerçekliğin dışında kurmaca
bir gerçekliktir.
Şiirde kullanılan sözcükler daha çok mecaz

ve yan
Sanatçılar yaşadıkları dünyadan bağımsız

düşünülemez.
Şair çağrışıma

Sanat eseri gerçekten yola çıkar ancak gerçeği ol
anlamdadır.
açık bir dil kullanır.
Şair, doğrudan anlatan değil, sezdiren

duğu gibi yansıtmaz.
hissettiren
kişidir.
Sanatçı gerçeği kendi zihninde yeniden kurgular.

Sanatçı çağrışım 
, imge
ve
söz sanatlarıyla
gerçeği değiştirir.
Çak›l
Seni düflünürken
Bir çak›l tafl› ›s›n›r içimde
Bir kufl gelir yüre€imin ucuna konar
Bir gelincik aç›l›r ans›z›n
Bir gelincik sinsi sinsi konar
Bu fliirde flair çak›l tafl›ndan, kufltan, gelincik çiçe€in-den, erik
a€ac›n›n yeflermesinden vs. söz etmektedir. Ama bunlar› bilinen yönleriyle, bilinen anlamlar›yla de€il kendi bak›fl aç›s›yla,
kelimeleri kendisinin hayal dünyas›nda flekillendirdi€i anlamlarla ifade etmifltir.
Bir erik a€ac› tepeden t›rna€a donan›r
Deliler gibi dönmeye bafllar
Döndükçe yumak yumak çözülür
Çözüldükçe ufal›r küçülür
Bunu yaparken de imgelerden, ça€r›fl›mlardan bolca yararlan-
lanm›flt›r. Nesnelere, olaylara farkl› anlamlar yüklemifl, anlatmak istedi€ini bu flekilde yans›tmaya çal›flm›flt›r. Yani bilinen
gerçe€i, nesnel gerçekli€i de€ifltirme yoluna gitmifl, bunlar›
duygular›n› yans›tmada araç olarak kullanm›flt›r.
Çekirde€i henüz süt ba€lam›fl
Masmavi bir erik kesilir a€z›mda
Dokundukça yanar dudaklar›m
Bir çak›l tafl› içimde
Örne€in, “seni düflünürken bir kufl gelir yüre€imin ucuna konar” ifadesinde “yürek” “ucu olan bir varl›k” gibi düflünülmüfl,
bir kuflun oraya konmas› hayal edilmifltir. Bunun nesnel dünyada bir karfl›l›€› yoktur. Ama flair duygular›n› anlatabilmek için
bu flekilde düflünmüfl, gerçekli€i bu flekilde de€ifltirmek anlatımı güçlendirmiştir.
Bedri Rahmi Eyübo€lu
video
96
,
248 249
‹nsan›n duygular›, hayalleri, düflünceleri s›n›rs›zd›r.
Bunlar› ifade etmek ister. Bunu yaparken dildeki
sözcüklerden yararlanmak zorundad›r. Ama dildeki
sözcükler s›n›rl›d›r. K›saca flair bilinen gerçekli€in d›fl›na ç›km›fl, fliirin
kendine ait gerçeklik dünyas›n› oluflturmufltur.
Şairler şiirsel gerçekli€i olufltururken nesnel gerçeklikten faydalan›rlar. Oluflan bu gerçeklik yaflanan
gerçeklikten farkl› olsa da büsbütün ondan kopuk
de€ildir. Onun yeniden yorumlanmas›, ça€r›fl›mlara
aç›k hâle getirilmesidir. Böylece ortaya ç›kan metnin tek bir anlam› yoktur. Okuyan her bir insan›n
kendince yeni anlamlar ç›karabilece€i bir anlam
dünyas›, yeni bir gerçeklik ortaya ç›km›fl olur.
fiair bu s›n›rl›l›€› aflmak için sözcüklere yepyeni anlamlar verir. Uygun gördü€ü sözcükleri bir araya
getirerek yeni dil birlikleri kurar; imge dedi€imiz
kavram da bu noktada devreye girer.
Bu fliirde bolca imgeye yer verilmifltir. fiair sevgilisini düflünürken hissettiklerini tabiattaki baz› olaylar
üzerinden anlatmıştır. Onu düflünürken duydu€u
mutlulu€u “çak›l tafl›n›n ›s›nmas›, gelinci€in açmas›,
gelinci€in kanamas›, erik a€ac›n›n donanmas›, deliler gibi dönmesi, yumak yumak çözülmesi” gibi
olaylarla vermifltir.
K›saca flairler kelimelerin s›n›rl› dünyas›ndan yola
ç›karak, bu s›n›rlar›n çok ötesinde bir dünyay›
anlat›rlar. Bunu yaparken de sanata ait gerçekli€i
oluflturur, bunu yans›t›rlar.
Yorum
Ba€lam, bir dil birimini (mesela kelimeyi, kelime
grubunu veya cümleyi) çevreleyen, bu dil biriminden önce veya sonra gelerek söz konusu birimi etkileyen, onun anlam›n› belirleyen birimler bütünüdür.
Yorum, bir metnin anlafl›lmas› güç yönlerinin
aç›klanarak ayd›nl›€a kavuflturulmas›dır.
Yorum, bir olay›, bir durumu, bir anlat›y› belli bir
görüfle göre aç›klama, de€erlendirmesidir.
Yorumlama bir metni anlamlandırma çabasıdır. Ba€lam, kelimelerin, kelime gruplarının veya cümlelerin kullandıkları yere göre kazandığı anlamdır.
Anlam, bir kelimeden, bir sözden, bir davran›fl
veya olgudan anlafl›lan fley, bunlar›n hat›rlatt›€›
düflünce veya nesnedir.
Metni anlamland›rmaya çal›fl›rken metindeki ifadeleri kendi ba€lam›
içerisinde
de€erlendirmek gerekir.
97
250
251
Bir metni yorumlarken
ANLAM
YAPI
ANLATIM
Şiir, her okunduğunda farklı anlamlar kazanabilir.
TEMA
Bir kişi aynı şiiri farklı
zamanlarda okunduğunda farklı anlamlar çıkarabilir. Kişinin
yönlerini çözümlemek gerekir.
Sağlıklı bir yorum yapılabilmesi için
Şiirin yapısının
Şiirdeki ahenk ögelerinin
Şairin benimsediği anlatımın
Yazıldığı dönemin zihniyetinin
bulunduğu ortamı
psikolojik durumu
gelişen zevki
kültürü
anlayışı
şiirden çıkardığı anlamda etkili olur.
bilinmesi gerekir.
etkinlik
Yandaki şiiri yorumlayalım.
fiiirin ilk dörtlü€ünde flair sevgilisini (ki bu sevgili birçok fley olabilir) nas›l sevgi, hasret ve istekle bekledi€ini anlat›yor. Bunu anlat›rken de birbirine anlamsal aç›dan çok ba€l› olan kavramlar›
kullan›yor. Bir hasta, sabah› yani ayd›nl›€›, iyileflme
ümidini tafl›r içinde; bir mezar›n bekleyip de
kavuflabildi€i tek fley, ölü bir insand›r; şeytan ise
günahtan baflka bir fley istemez, düflünmez
.
Beklenen
Ne hasta bekler sabah›
Geçti istemem gelmeni
Ne taze ölüyü mezar
Yoklu€unda buldum seni
Ne de fleytan bir günah›
B›rak vehmimde gölgeni
Seni bekledi€im kadar
Gelme art›k neye yarar
‹flte flair, sevgilisiyle olan güçlü ba€›n› ve ona
kavuflma iste€inin kuvvetini bu sözler yard›m›yla
iletmifltir. Böylesine bekleyen bir sevgilinin iste€ine
kavuflamamaktan dolay› duydu€u hüzün ve sitem ikinci dörtlükte görülüyor. fiair, sevgilisinin
yoklu€uyla avunur olmufltur ve art›k sevgilinin
gelmesinin hiçbir anlam› yoktur.
Necip Faz›l
98
(Metin ve Şair)
252 253
Şairin
Hayata bakışı
Yaşam biçimi
Duygu ve düşünce dünyası
Edebî zevk ve anlayışı
Kültür birikimi
şiirinde kendini gösterir.
NOT
fiair şiiriyle şiir de şairiyle bir bütün hâlindedir.
Lale Devri'nin ünlü şairi Nedim,
"Makamdır benim sühanım (sözüm) mahlas istemez." diyerek eserlerinden tanınabileceğini ifade
etmiştir.
fiiiri, belli ölçülere ba€lamak, belli kal›plara s›€d›rmak olanaks›zd›r; bu bak›mdan fliiri tan›mlamak
da zordur. Ne var ki, basmakal›p da olsa, ö€retici
nitelik tafl›yan flu tan›m, okullar›m›zda bugün de
geçerli say›lmaktad›r: Sanat de€eri tafl›yan, insanda derin duygular uyand›ran manzum yaz›lara fliir
denir.
fiiirlerin kimilerinde duygu, kimilerinde ö€reticilik, kimilerinde kahramanl›k, kimilerinde do€a
ve do€a güzellikleri, kimilerinde de ak›c›l›k, dokunakl›l›k a€›r basar. Bu bak›mdan fliiri, konular›na
göre befl öbe€e ay›rmak mümkündür:
1. Lirik fliir
2. Didaktik fliir
fiiir, içerik ve biçim dedi€imiz ögelerin oluflturdu€u
bir sanat ürünüdür. ‹çerik; fliirin özüdür, anlam›d›r.
Okuyucuyu duyguland›ran, düflündüren, etkileyen içeriktir. Biçim ise; içeri€i en yetkin (mükemmel) söyleyebilmek için baflvurulan bir araçt›r.
Bu araç dil, uyak, ölçü dize kümelenifli... gibi
ayr›nt›lardan oluflur.
3. Epik fliir
4. Pastoral fliir
5. Dramatik fliir
fiunu da söylemek gerekir ki, bir fliirde çeflitli temalar bir arada bulunabilir. Sözgelimi, duygusal
bir fliir, kahramanl›k, hatta ö€reticilik temas›n› da
içerebilir.
Yaşar YÖRÜK / Güzel Konuşma - Yazma Kılavuzu
99
Şiir Okuma
254 255
fiiir Okurken Uyulmas› Gereken ‹lkeler
Kifli, sevdi€i
fliirleri ezberlemelidir.
Ezberlenen fliirleri unutmamak için, zaman zaman
tekrar okumal›d›r.
Dinleyici karfl›s›nda fliiri, ka€›da, deftere ya da kitaba bakarak okumamal›d›r. Bu tür davran›fl, dinleyicilere kitaptan f›kra okumaya benzer; fliirin dinleyici üzerindeki etkisi azal›r.
Duyarak duymak gerekir.
okumal›d›r; duyurmak için,
, fliirin anlam›na uygun düflmeli; fliir
Ses tonu do€al bir sesle okunmal› ve dinleyicilerin duyaca€›
biçimde ayarlanmal›d›r.
Davran›fllar do€al olmal›; fliirin anlam›n› etkilemeyen jest ve mimiklerden kaç›nmal›d›r.
Törenlerde, topluluklarda okunacak fliirler
k›sa
olmal›d›r.
düflmelidir.
Okunan fliir, ortama uygun Sözgelimi, ulusal bir bayramda okunacak fliirle, bir
flenlik sofras›nda okunacak fliir farkl›d›r.
fiiirdeki sözcüklerin, deyimlerin, sözcük öbeklerinin anlamlar›n› ö€renmek; fliirin anlam›n›
kavramak gerekir. Çünkü, anlam› kavranmam›fl bir
fliiri güzel okumak mümkün de€ildir.
fiiirdeki her dizeyi de€erini vererek okumal›, sözcükleri do€ru söylemelidir.
Seçilen fliirin ilk ve son bölümleri
iyi ezberlenmelidir.
çok
Okurken unutuverme durumu olursa, çok iyi ezberlenen bölümleri okuyarak güç durumdan kurtulmak mümkün olur.
fiiir Okuma Sanat›
fiiir, edebiyat sanatlar› içinde sesle okumay› en çok isteyen bir sanatt›r. Nas›l, piyes oynanmak içinse, fliiri de
türlerindan ay›ran en belirli özellik, sese en çok ba€l›
sanat olufludur.
okumam›z; arkadafl topluluklar›nda söylememiz, radyolarda fliir saati, özel olarak fliir günleri düzenlememiz, fliir plaklar›, fliirin sese ba€l› bir sanat oluflundan
ileri gelmektedir.
fiiir; jestlerle, mimiklerle, pozlarla okunmaya pek gelmez. Böyle fliir okuyan kimse, dinlenen biri olmaktan ç›karak, seyredilen bir kimse durumunu al›r. Eski
ça€larda, fliirlerin a€›zdan a€za, ses hâlinde dolaflmas›;
görülen de€il, iflitilen bir fley oluflu; topluluklara
karfl› parayla tutulan ozanlarca okunuflu; fliirin yaz›ya
geçmedi€i devirlerde gelenek halindeydi. Matbaan›n
icad›yla fliir, yaln›z söylenen sanat olmaktan ç›kt›,
yaz›lan bir sanat oldu. Böylece fliirin musikisi yaz› içinde
gizli kald›.
fiiir okuma sanat›n›n temeli, fliiri ses hâline koymakt›r.
Bunun için; metnin psikolojik havas› içinde kelimeler seslendirilmeli; anlama en yak›flan ton bulunmal›,
di€er yandan sese en uygun düflen anlam belirtilmeli;
anlam›n istedi€i sesleri bulup verebilmelidir. fiiir okumak
sanat›n›n özü; sesle anlam› okurken kaynaflt›rabilmekte;
sesin hangi kelime, heceler üzerinde yükselece€ini,
hangisinde hafifleyece€ini, bir m›sradan di€erine nas›l
geçilece€ini, nerelerde durulaca€›n›, anlam› sese, sesi
anlama feda etmeden ayarlayabilmektedir.
fiiiri yaz›dan sese çevirme iste€ini duymam›z, gözün
musikiyi kavrayamamas›ndan, kula€›n ise fliirdeki kelimeleri sese çevirmek arzusundan do€maktad›r. fiiir
okumak, yaz›da gizlenen sesleri, ses olanaklar›n› bulmak sanat›d›r. fiiirleri kendi kendimize yüksek bir sesle
fiiir okumak, üslup gibi, kifliseldir; taklitçili€e hiç gelmez. Taklit edilirse etkisini yar› yar›ya kaybeder. fiiirde
daima heyecan gizlidir. fiiiri kendine has bir heyecanla
okumal›d›r.
Seyit Kemal Karaalio€lu / Konuflmak ve Yazmak Sanat›
100
256 257
Sesli okumalarda flu noktalara dikkat edilmelidir:
Birbirinden ayr› olmas› gereken sesleri birbirine
benzer flekilde telâffuz ederek
kar›fl›kl›€a sebep olmaktan kaç›nmal›d›r.
iyi
Okurken ç›kan sesler, matbaa harfleri gibi
ç›kmal›, afl›nt›s›z, silintisiz
olmal›d›r. Seslerin
afl›nmas›
, seslerin yok olmas› ,
dikkatsiz söylenmesi
konuflmay› ve sesli okumay› bozar.
Sesler, kelimeler, cümleler dil bilgisi kurallar›na göre vurgulanmal›; ses tonu metnin ruhuna
uygun olarak ayarlanmal›d›r.
yapmamal›: Bir
Kelimelerin söyleniflinde yanl›fl
kelimenin seslerini iyi
ç›kararak, tane tane
söylemelidir.
etkinlik
Cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun sözcüklerle tamamlayalım. Bir sözcük, iki yere gelecektir. Bunu
bulalım.
[al›fl›lmam›fl – öznel – de€ifltirerek – mecaz – fliir – yorum – ba€›ms›z – fliirsel – müzik]
d›fl dünyan›n de€ifltirilip dönüfl1 Şiir
türülmesiyle ortaya ç›kan, genelde ölçülü ve
uyakl› olarak düzenlenen edebî türdür.
6 Okuyucunun metni kendi durumuna ve anlay›fl›na göre anlamland›rmas›na yorum denir.
anlat›ma sahip olduklar›ndan
7 fiiirler öznel
kiflilere göre farkl› alg›lanabilir.
2 fiair kendinden ve d›fl dünyadan söz etse bile
bunu fliire değiştirerek
aktar›r.
3 fiairler, dili daha çok şiirsel
kullan›r.
ifllevde
8 Hiçbir sanat eseri sanatç›s›ndan bağımsız
düflünülemez.
4 fiiirde sözcükler daha çok mecaz
da kullan›l›r.
anlam-
ba€daflt›rmalara
9 fiiirlerde alışılmamış
di€er türlerden daha çok yer verilir.
10 fiiir, sese dayal› oldu€u için sanat dallar›ndan
müzik
ile ortakl›k gösterir.
okuyucunun içinde bulundu€u du5 Şiir
ruma göre yeni anlamlar kazanan, edebî sanatlara yer verilen bir türdür.
101
258 259
HAN DUVARLARI
Ya€›z atlar kiflnedi, meflin k›rbaç flaklad›,
Bir dakîka araba yerinde duraklad›.
Neden sonra sars›ld› alt›mda demir yaylar,
Gözlerimin önünden geçti kervansaraylar...
Gidiyordum, gurbeti gönlümde duya duya,
Uluk›flla yolundan Orta Anadolu’ya.
‹lk sevgiye benzeyen ilk ac›, ilk ayr›l›k!
Yüre€imin yakt›€› ateflle hava ›l›k;
Gök sar›, toprak sar›, ç›plak a€açlar sar›...
Arkada zincirlenen yüksek Toros da€lar›,
Önde uzun bir k›fl›n soldurdu€u etekler,
Sonra dönen, dönerken inleyen tekerlekler...
Her tarafta yükseklik, her tarafta ›ss›zl›k,
Yaln›z arabac›n›n duda€›nda b›r ›sl›k.
Bu ›sl›kla uzayan, dönen, k›vr›lan yollar,
Uykuya varm›fl gibi görünen y›lan yollar,
Bafl›n› kald›rarak bofllu€u dinliyordu.
Gökler bulutlan›yor, rüzgâr serinliyordu.
Serpilmeye bafllad› bir ya€mur ince ince.
Son yokufl noktas›ndan düzlü€e çevrilince
Nihâyetsiz bir ova a€artt› benzimizi,
Yollar bir flerid gibi ufka ba€lad› bizi.
Gurbet beni muttas›l çekiyordu kendine.
Yol, hep yol, dâima yol... bitmiyor düzlük yine.
(...)
Ellerim tak›l›rken rüzgârlar›n saç›na,
As›ld› arabam›z bir da€›n yamac›na.
Kendimi kapt›rarak tekerle€in sesine
Uzanm›fl›m, kalm›fl›m, yayl›n›n fliltesine.
(...)
video
etkinlik
Yukar›da verilen fliiri afla€›daki sorular çerçevesinde inceleyiniz.
1 fiiirden hareketle flairle ilgili neler söyleyebilirsiniz?
Seyahat ettiğini, gözlemlerinin güçlü olduğunu, duygularını yoğun bir şekilde anlatabildiğini, çevresine karşı duyarlı olduğunu söyleyebiliriz.
2 fiiirde nesnel gerçeklik, fliirsel gerçekli€e nas›l dönüfltürülmüfltür?
Şair havanın ılık olmasını yüreğini ateşine bağlamıştır. Tekerleklerin dönmesi inlemeye dönüştürülmüştür. Yollar uykuya dalan yılanlara benzetilmiştir.
3 fiair, fliirsel gerçekli€i olufltururken ça€r›fl›mlardan ve sanatlardan yararlanm›fl m›d›r?
Teşhis, teşbih gibi sanatlardan yararlanmıştır.
102
260
261
etkinlik
1 fiair yaflanan gerçekli€i yorumlayarak de€ifltirir.
D 2 fiiirde ço€unlukla ça€r›fl›mlara aç›k bir dil tercih edilir. D
3 ‹mgeler hayal ürünü olsa da varl›€›n› nesnel gerçeklikten al›r.
D
4 Okuyucu fliirsel bir metni oluflturuldu€u dönemin flartlar› içerisinde
de€erlendirmemelidir.
Y
5 Bilimsel ve ö€retici metinler yoruma aç›k de€ildir. D 6 Okuyan kiflinin metni kültürüne, birikimine, zevkine ve hayal gücüne
göre anlamland›rmas› yorumu oluflturur.
D
7 fiiir, flairin hayat›ndan, zevklerinden, bilgi birikiminden etkilenmeyen
bir türdür.
Y
8 fiair, kendinden önceki sanatç›lar›n eserlerinden yararlanma yoluna gitmemelidir.
Y
9 fiiir okuyan kifli okudu€u fliire uygun bir ses tonu seçmelidir.
D
10 fiiir, edebiyat sanatlar› içinde sesle okunmay› en çok isteyen sanatt›r.
D etkinlik
Bu şiirden hareketle, şairle ilgili olarak hangi yargılara ulaşabileceğinimizi belirtelim.
BEN SANA MECBURUM BİLEMEZSİN
Ben sana mecburum bilemezsin
Sevmek kimi zaman rezilce korkuludur
Adını mıh gibi aklımda tutuyorum
Insan bir akşamüstü ansızın yorulur
Büyüdükçe büyüyor gözlerin
Tutsak ustura ağzında yaşamaktan
Ben sana mecburum bilemezsin
içimi seninle ısıtıyorum.
2 Şiirlerini ezgiyle söylemiştir. ✗
Kimi zaman ellerini kırar tutkusu
3 Her dönemde ilgiyle okunmuştur. Birkaç hayat çıkarır yaşamasından
4 Toplumun değerleriyle çatışmıştır. ✗
✗
5 Şiirin ahenk unsurlarına önem ✗
Hangi kapıyı çalsa kimi zaman
Ağaçlar sonbahara hazırlanıyor
Arkasında yalnızlığın hınzır uğultusu
Bu şehir o eski İstanbul mudur?
Karanlıkta bulutlar parçalanıyor
Fatih'te yoksul bir gramofon çalıyor
Sokak lambaları birden yanıyor
Eski zamanlardan bir cuma çalıyor
Kaldırımlarda yagmur kokusu
Durup köşebaşında deliksiz dinlesem
Ben sana mecburum sen yoksun.
Sana kullanılmamış bir gök getirsem
vermemiştir.
6 Serbest tarzda şiir yazmıştır. 7 Çevresinde olan bitenleri
gözlemleyebilmiştir.
Ne yapsam ne tutsam nereye gitsem
8 Sözcüklerin çağrışım güçlerinden yararlanmıştır. 9 Söz sanatlarına başvurmuştur. Ben sana mecburum sen yoksun.
10 Kişisel duygularını ifade etmiştir. Haftalar ellerimde ufalanıyor
video
1 Gelenekten yararlanmıştır. Attila İLHAN
103
1. (I) Sanatsal ürünlerde sanatç› ile eser aras›nda
Duyduk bir musiki gibi zamandan
Çinilere sinmifl Kur’ân sesini,
Fetih günlerinin saf neflesini
Ayd›nlanm›fl buldum tebessümünle.
B) II.
C) III.
D) IV.
A) Devrik cümlelere yer verilmifltir.
B) Anlam bir dizeden di€erine tafl›nm›flt›r.
Bu parçada metin ve flair ile ilgili olarak söylenenlerden hangisi yanl›flt›r?
A) I.
271
4.Yeflil türbesini gezdik dün akflam,
kaydade€er bir iliflki söz konusudur. (II) Duygular›n
anlat›m›n›n yo€unluk kazand›€› fliirde bunu daha rahat görebiliriz. (III) fiair, fliirine birikimini,
etkilendi€i gelene€in özelliklerini önemli ölçüde
yans›t›r. (IV) fiair kendi düflüncelerini, hayallerini yans›tabilece€i gibi yaflad›€› olaylardan da
söz edebilir. (V) fiair, bunu yaflarken d›fl dünyay›
de€iflikli€e u€ratmadan yans›tmaya çal›fl›r.
262
C)Geçmifl günlerin mutlu havas›na gönderme
yap›lm›flt›r.
E) V.
D) Dilin al›fl›lm›fl kal›plar› y›k›lmaya çal›fl›lm›flt›r.
E) 11’li hece ölçüsüyle oluflturulmufltur.
2. Bin atl› ak›nlarda çocuklar gibi flendik
Bin atl› o gün dev gibi bir orduyu yendik
Ak tolgal› beylerbeyi hayk›rd›: “‹lerle”
Bir yaz günü geçtik Tuna’dan kafilelerle
Bu fliirden hareketle flair için afla€›dakilerden
5. Senenin sonbahar fasl› gibiydi,
Toprak, bulut, yaprak pasl› gibiydi,
Serviler sararm›fl, yasl› gibiydi,
Düflünen kayalar mahzundur sand›m.
A) Edebî sanatlardan yararland›€›
A) Sanatl› bir söyleyifl benimsenmifltir.
B) Tarihi konular› ele ald›€›
B) Bir düflünceyi iletme kayg›s›yla oluflturulmufltur.
C) Kafiye ve redife yer verdi€i
C) “Hüzün” temas› etraf›nda flekillenmifltir.
D) Anlafl›l›r bir dil kulland›€›
D) Redif ve uya€a yer verilmifltir.
E) Toplumcu bir anlay›flla yazd›€›
E) 11’li hece ölçüsüyle yaz›lm›flt›r.
6. (I) Yorum, bir metnin anlafl›lmas› güç yönlerinin aç›klanmas›d›r. (II) Yorum yaparken metnin neye iflaret etti€i ortaya konur. (III) Bu
yap›l›rken de kesinlikle flairin söylediklerine ba€l›
kal›n›r, metinden yeni sonuçlar ç›kar›lmaz. (IV)
Yorum yap›l›rken sözcükleri ba€lam› içerisinde
de€erlendirmek gerekir. (V) Bir metni yorumlarken anlam, yap›, anlat›m ve tema yönlerini
çözümlemek gerekir.
3. fiiir okuma ile ilgili olarak afla€›dakilerden hangisi söylenemez?
A)Hangi tür fliir olursa olsun dikkat çekmek için
yüksek sesle okunmal›d›r.
B) Davran›fllar do€al olmal›, jest ve mimikler uygun flekilde kullan›lmal›d›r.
C)fiiiri etkili okuyabilmek için fliirin anlam› iyi
kavranmal›d›r.
D)Mümkün oldu€unca ka€›da bakmadan okumaya çal›flmal›d›r.
Yukar›da numaralanm›fl cümlelerden hangisinde
bilgi yanl›fl› söz konusudur?
A) I.
E) Kelimelerin söyleyiflinde yanl›fl yap›lmamal›d›r.
104
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
7. B›rak beni hayk›ray›m, susarsam sen matem et;
9. Bugün hava güzel,
Unutma ki flairleri hayk›rmayan bir millet,
Sevenleri toprak olmufl öksüz çocuk gibidir;
Bugün içim içime s›€m›yor.
Annemden mektup ald›m,
Memlekette gibiyim.
Allah’a çok flükür karn›m tok
Elimi uzatsam kahve fincan› dudaklar›mdad›r
Zaman ona kan damlayan difllerini gösterir.
Bu zavall› sürü için ne merhamet, ne hukuk;
Yaln›z bir sert bak›fll› yüz, yaln›z a€›r bir yumruk!...
Kufllar kaçm›yor, benden
Bir güvercin kanad›nda okfluyorum
Göklerin mavili€ini
Yukar›daki fliir için afla€›dakilerden hangisi söylenemez?
A) Söz sanatlar›na yer verilmifltir.
B) Bireysel bir tema etraf›nda flekillenmifltir.
A) Yaflama sevinci dile getirilmifltir.
C) Kafiyeye yer verilmifltir.
B) ‹mgelere yer verilmifltir.
D) fiairlerin toplumun sözcüsü olmalar› gerekti€i
dile getirilmifltir.
C) fiairin psikolojik durumu fliire yans›m›flt›r.
D)fiair, toplumsal konular› anlatmada fliiri araç
olarak kullanm›flt›r.
E) Yi€itçe bir söylefli vard›r.
E) Deyimlere ve sanatlara yer verilmifltir.
10. Bir eylüldü bafllayan içimde
8.
I. fiiirde sözcükler daha çok gerçek anlam›n›n
d›fl›nda kullan›l›r.
II. fiiirde her okuyan›n farkl› anlamlar ç›karabilmesi söz konusu olabilir.
III. fiiirdeki gerçeklik, yaflanan hayattaki gerçeklikten farkl›d›r.
IV. fiiirde günlük ve tarihî olaylar de€ifltirilerek
verilir.
V. fiiirde mesaj verme amac› ön plandad›r.
fiiirde gerçeklikle ilgili olarak numaralanm›fl cümlelerin hangisinde bilgi yanl›fl› vard›r?
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
A€açlar dökmüfltü yapraklar›n›
Çimenler sararm›flt›
Rengi solmufltu tüm çiçeklerin
Gökyüzünü kara bulutlar sarm›flt›
Katar katar gidiyordu kufllar uzaklara
Deli deli esiyordu rüzgar
Da€›lm›flt› yazdan kalan ne varsa
Yaflanmam›fl bir mevsim gibiydi bahar
A) Rüzgâr kiflilefltirilerek verilmifltir.
B) Serbest ölçüyle oluflturulmufltur.
C) Tüm sözcükler gerçek anlaml›d›r.
D) fiair kendi duygular›n› sonbahar›n hüzünlü atmosferiyle anlatm›flt›r.
E) V.
E) Yinelemelerden yararlan›lm›flt›r.
105
Manzume ve Şiir
272 273
Edebî ürünlerde anlat›m iki yolla gerçeklefltirilir:
Manzume ve Şiir Arasındaki Farklar
Nesir (düzyaz›) a€›rl›k kazan›rken fiiirde imgeli söyleyifller
manzumeler imge yönünden zay›ft›r.
yoluyla
Naz›m (ölçülü - uyakl› anlat›m)
yoluyla.
arka plandayManzumelerde estetik kayg› ken fliirlerde güzellik ön plandad›r.
fiiirle (naz›m) oluflturulan eserler manzum eser
kabul edilir. Ancak ölçü ve uyakla oluflturulan her
eseri fliir olarak adland›rmak yanl›flt›r.
anlatmay›, bu yolla
Manzumeler olay okura bir mesaj vermeyi amaç edinirken fliirde as›l
amaç okurda haz
uyand›rmakt›r.
Günümüzde bunlar farkl› kategorilerde de€erlendirilmektedir: manzume ve fliir.
Manzumeler istenirse rahatl›kla düzyaz›ya
çevrilebilirken fliirde bu yap›lamaz.
NOT
Manzumeler fliir ile öykü aras›nda de€erlendirilir. Ço€u kez ikisinin sentezi durumundadır.
Manzumelerde toplumsall›k reysellik
esast›r.
, fliirlerde bi-
Manzumelerde dil konuflma fliirde ise konuflma dilinden diline yak›n,
uzakt›r.
, manzumelerde
fiiirde sanatsall›k ö€reticilik öndedir.
etkinlik
etkinlik
Aşağıdaki özelliklerin hangisiyle ilgili olduğunu belirleyelim. (Bazı özellikler ortak olabilir.)
Özellikler
1
Düzyazıya kolayca çevrilebilir.
2
Konuşma diline yakındır.
3
Estetik kaygı, güzellik ön plandadır.
4
İmge bakımından zengindir.
5
Dizeler hâlindedir.
6
Sözcükler genellikle mecaz anlamlıdır.
7
Sanatsal yönü güçlüdür.
8
Öğreticilik amaçlanır.
9
Anlatım yoruma kapalıdır.
10
Sanatsal metindir.
Manzume
Şiir
✗
✗
✗
✗
✗
✗
✗
✗
106
274 275
Manzume Örne€i
fiiir Örne€i
(...) Çekerek dizlerinin üstüne eski bir aba
Söylenmifl aflk›n güzelli€iyledir
Sürünüp mangala yaklaflt› Seyfi Baba.
Ka€›tlarda yar›m b›rak›lm›fl fliir
– ‹hlamur verdi demin komflu… Bulayd›k, flunu bir…
‹nsan ya€mur kokan bir sabaha karfl›
Hat›rlar bir gün bir cam› açt›€›n›
– Sen otur, ben arar›m...
Duran bir bulutu, bir kuflun uçtu€unu
– Olsa içerdik, iyidir...
Çöküp peynir ekmek yedi€i tafl›
Aha buldum aramak istemez o€lum, gitme…
Bütün bunlar aflk›n güzelli€iyledir.
Ben de bir karn› genifl cezve geçirdim elime
Bafllad›m kaynatarak vermeye fincan fincan
Az›c›k geldi bizim ihtiyar›n benzine kan.
(...)
Ahmet Muhip D›ranas
Mehmet Akif Ersoy
video
etkinlik
Verilen örnekleri karşılaştıralım.
1 Manzumede olaylar
aktar›lm›flt›r.
Adam›n üzerine kal›n bir örtü örtmesi
Mangala yaklaflmas›
Ihlamuru aramas›
Cezvenin bulunup ›hlamur ›s›t›lmas›
Fincanlara doldurulup içilmesi
Adam›n yüzüne kan gelmesi
fiiirde olay örgüsü yoktur 2 .
M
3 anzume örne€inde diyaloglara
yer verilmifltir, fliir örne€inde diyaloglar
yoktur.
M
4 anzumede anlat›m konuflma diline
yaklaflt›r›lm›flt›r, fliirde ise böyle bir kullan›m
M
5 anzumedeki ifadeler düzyaz›ya
M
6 anzumede söz yal›n yer verilmifltir.
çevrilebilir.
kullan›lm›fl, fliirde ise imgelere
107
yoktur.
276 277
1. Lirik fiiir
Ad›n› Yunankültürüne ait “lir” adl› telli çalg›dan
alm›flt›r. Bu çalg› eflli€inde söylenen fliirlere Eski Yunan’da lirik fliir denirdi. Lirik fliir, bireysel konular›
duygulan›mlar› iflleyen, coflkuya, ilham dayanan fliirdir.
Bunlarda aflk, sevgi, ayr›l›k, özlem gibi duygular, okuru
derinden etkileyecek flekilde anlat›l›r. Edebiyat›m›zda
güzellemeler, gazeller, semailer bu tarz fliirlerdir. Dünya edebiyat›nda ilk lirik flair, ayn› zamanda ilk kad›n
flair say›lan Yunanl›Sappho’dur .
Bir Günün Sonunda Arzu
Yorgun gözümün halkalar›nda
Güller gibi fecr oldu nümâyân,
Güller gibi... sonsuz, iri güller,
Güller ki kam›fltan daha nâlân,
Gün do€du yaz›k arkalar›nda!
Alt›n kulelerden yine kufllar,
Tekrar›n› ömrün eder ilân,
Kufllar m›d›r onlar ki her akflam,
Âlemlerimizden sefer eyler...
Akflam, yine akflam, yine akflam,
Bir s›rma kemerdir suya baksam;
Üstümde sema: Kavs-i mutalsam!
Akflam, yine akflam, yine akflam,
Göllerde bu dem bir kam›fl olsam!
2. Epik fiiir
“Epope” (destan) sözcü€ünden do€mufltur. Yi€itlik,
kahramanl›k, savafl gibi temalar›n coflkulu bir dille
aktar›ld›€› fliirlerdir. Edebiyat›m›zda koçaklamalar,
destanlar bu tarzda yaz›lm›fl naz›m biçimi ve türleridir.
108
Ahmet Haflim
Bizdik o hücumun bütün aflkiyle kanatl›;
Bizdik o sabah ilk at›lan safta yüz atl›.
Uçtuk Mohaç ufkunda görünmek hevesiyle,
Canland› o meflhur ova at kiflnemesiyle,
Fethin daha bir ülkeyi parlatt›€› gündü,
Biz u€runa can verdi€imiz yerde göründü.
Gül yüzlü bir âfetti ki her bûsesi lâle;
Girdik zaferin koynuna kand›k o visâle.
Dünyaya vedâ ettik, at›ld›k dolu dizgin;
En son koflumuzdur bu! as›rlarca bilinsin!...
Bir bir aç›l›rken gö€e son def’a yar›flt›k,
Allah’a giden yolda meleklerle kar›flt›k.
Geçtik hepimiz dört nala cennet kap›s›ndan;
Gördük ebedî cedleri bir anda yak›ndan!
Bir bahçedeyiz flimdi flehitlerle beraber;
Bizler gibi ölmüfl o yi€itlerle beraber,
Lâkin kalacak do€du€umuz topra€a bizden,
fiimflek gibi bir hat›ra, nal seslerimizden!
278 279
3. Didaktik fiiir
Bir konuda okuru bilgilendirmek, ona bir fleyi aç›klay›p ö€retmek için yaz›lan sanat yönü zay›f, ço€u kez
anlat›mca kuru fliirlerdir. Divan fliirinde “hikemi fliir’
olarak da örnekleri verilmifltir. Manzum hikayeler ve
fabllar didaktik özellik gösterir. Dünya edebiyat›nda
bu türün ilk örneklerini Yunan flair Hesiodos vermifltir.
I.
Dinle sana bir nasihat edeyim
Yi€idin bafl›na bir ifl gelince
fiairsen e€er dizene sahip ç›k
As›l meziyet ise do€all›k
II.
Hat›rdan günülden geçici olma
Bunu yâd ellere aç›c› olma
Özgünlük amac›n olmal› art›k
Sözü o yapar güzel ve aç›k
4. Satirik fiiir
Eleştirel şiirdir. Bir kişiyi, bir düşünceyi, toplumu dolaylı, iğneleyici söyleşiyle eleştirmek amacıyla yazılan şiiirlerdir. Türk şiirinde taşlamalar ve hicviyeler
satirik(yergi) özelliği taşıyan eserlerdir.
Ormanda büyüyen adam azg›n›
Çarfl›da pazarda insan be€enmez
Medrese kaçk›n› softa bozgunu
Selam vermek için kesan be€enmez
Âleme ta’n eder yan›na varsan
Seni yan›lt›r bir mesele sorsan
Bir cim ç›kmaz e€er karn›n› yarsan
Camiye gelir de erkan be€enmez
109
280 281
5. Pastoral fiiir
Do€a güzelliklerini, k›r ve köy yaflam›n›, çoban hayat›n› anlatan fliirlerdir. Do€rudan do€ruya do€ay›,
köyü, çoban hayat›n› anlatan pastoral fliirlere “idil”;
bunu çobanlar›n karfl›l›kl› konuflmalar› hâlinde anlatan pastoral fliirlere ise “eglog” ad› verilir. Yani eglogda diyalog vard›r. I.
Bir kaval sesi doldurur ovay›
Börtü böcek tan›r Çoban ‹sa’y›
Sürü koklamaya bafllar havay›
Günefl siler karanl›ktaki tasay›
II.
Rüzgar eser dallar›n›z at›fl›r
Kufllar›n›z birbiriyle ötüflür
Ören yerler bu bayramda pek üflür
Ören yerler bu bayramda pek üflür
6. Dramatik fiiir
Baz› tiyatro metinlerinde diyaloglar fliir fleklinde oluflturulmufltur. Bu tür tiyatro eserlerine manzum tiyatro denir.
Bunlarda yer alan fliirlere de dramatik fliir denir.
Z‹NC‹RE VURULMUfi PROMETHEUS’tan
Karabafl›:
Aç›kla öyleyse her fleyi fluna karfl›l›k ver:
Zeus hangi suçundan ötürü düflman oldu sana?
Niçin bu korkunç, bu yüz karas› duruma soktu seni
Anlat bize bunu, anlatmak ac› gelmezse sana
Premetheus:
Anlatmak ac› gelmesine ac› gelir bana,
Ama susmak da baflka türlü ac›
Her türlüsü bir baflka bafl belas›
Günün birinde bir öfkedir sard› tanr›lar›
Birbirine girdi bütün ölümsüzler
110
Aiskhylos
282 283
I. Metin
BALIKÇILAR
–Bugün aç›z yine evlatlar›m, diyordu peder
Bugün aç›z yine; lâkin yar›n, ümid ederim,
Sular biraz daha sakinleflir... Ne çare, kader!
–Hay›r, sular ne kadar coflkun olsa ben giderim
D›flarda gürleyerek kükremifl bir ordu gibi
Döverdi sahili binlerce dalgalar asabi.
– Yar›n sen a€lar› gün do€madan haz›rlars›n;
Diyordu o€lu, yar›n sen biraz ninemle otur;
Sak›n yedek biraz ip, mantar almadan gitme...
Zavall›c›k yine kaç gündür iflte hasta...
Aç›nca yelkeni hiç bakma, oynas›n vars›n;
Kay›k çocuk gibidir: Oynuyor mu kaydetme,
–Olur;
Dokunma keyfine; yaln›z tetik bulun, zirâ
Biraz da sen çal›fl o€lum, biraz da sen çabala;
Deniz kad›n gibidir: Hiç inanmak olmaz ha!
Ninen baban, iki miskin, biz art›k ölmeliyiz...
Çocuk düflündü flikayetli bir nazarla; – Ya biz,
Deniz d›flarda uzun sayhalarla bir h›rç›n
Ya ben nas›l yaflar›m siz ölürseniz?...
Kad›n gürültüsü neflreyliyordu ortal›€a.
–Hâlâ
Tevfik FİKRET
video
II. Metin
OTUZ BEfi YAfi
Yafl otuz befl, yolun yar›s› eder
Zamanla nas›l de€ifliyor insan!
Dante gibi ortas›nday›z ömrün
Hangi resmime baksam ben de€ilim.
Delikanl›l›k ça€›ndaki cevher
Nerde o günler, o flevk, o heyecan?
Yalvarmak yakarmak nafile bugün
Bu güler yüzlü adam ben de€ilim;
Gözünün yafl›na bakmadan geçer
Yaland›r kayg›s›z oldu€um yalan
fiakaklar›ma kar m› ya€d› ne var
Hayal meyal fleylerden ilk aflk›m›z;
Benim mi Allah’›m bu çizgili yüz?
Hat›ras› bile yabanc› gelir.
Ya gözler alt›ndaki mor halkalar?
Hayata beraber bafllad›€›m›z
Neden böyle düflman görünürsünüz
Dostlarla da yollar ayr›ld› bir bir;
Y›llar y›l› dost bildi€im aynalar
Gittikçe art›yor yaln›zl›€›m›z.
video
111
Cahit Sıtkı TARANCI
284 285
etkinlik
Yukar›da verilen iki metni afla€›daki sorular çerçevesinde inceleyelim.
1 Metinlerden hangisi manzum hikâye örne€idir? Bu metin, manzum hikâyenin hangi özelliklerini yans›t›r?
I. metin manzum hikâyedir. İçinde olay örgüsünün olması, kişilere ve karşılıklı konuşmalara yer verilmesi bu metni manzum hikâye yapmıştır.
2 II. metinde I, ve II. dörtlükte kullan›lan uyak ve redifleri gösteriniz.
(eder / cevher / geçer) tam uyak, (ömrün, bugün) tam uyak
(halkalar / aynalar) –lar redif, –a yarım uyak
3 Verilen metinleri ele ald›klar› tema yönünden karfl›laflt›r›n›z.
I. metinde geçim sıkıntısından bahsederken II. metinde yaşlanma ve ölüm korkusundan bahsediliyor.
Şiir türlerini aşağıdaki şemada bir kez daha görelim:
Lirik
Satirik
Şiir
Şiir
Dramatik
ŞİİR
Epik
Şiir
TÜRLERİ
Şiir
Didaktik
Pastoral
Şiir
Şiir
etkinlik
112
286 287
etkinlik
Afla€›daki sözcükleri ait oldukları boş yerlere yazalım.
[şiir - manzum eser - lirik - epik - satirik - olay örgüsü - manzume - didaktik - ölçü - uyak - duygu ve heyecan]
fliir; duygu a€›rl›kl› olarak oluflturulur,
1 Lirik
coflkun söyleyifller içerecek flekilde oluflturulur.
6 Manzumelerde anlat›lanlar bir
olay örgüsü
içerisinde verilir.
2 Divan fliirindeki hicviyeler ve halk fliirindeki
tafllamalar
satirik
fliirin özelliklerini tafl›r.
dilim estetik ve etkileyici flekilde
7 Şiir
kullan›lmas›yla oluflturulur.
3 Baz› fliirler içerikçe birden çok fliir türünün
özelli€ini tafl›yabilir. Örne€in vatan sevgisini anlatan bir fliirde yi€itlik vurgusuyla
epik şiirin; gençlere uyar›lar içermesiyle didaktik şiirin
özellikleri bulunabilir.
8 Naz›m biçiminde düzenlenmifl eserlere
manzum eser
denir.
ölçü ve
4 Manzum hikâyede
gibi ahenk unsurlar› da önemsenir.
uyak
9 Önceki dönemlerde yaflanm›fl bir olay
manzume
fleklinde anlat›labilir.
10 fiiir farkl› ça€r›fl›mlara imkân verecek flekilde
düzenlenmeli, okuyucuda duygu ve heyecan
uyand›rmal›d›r.
5 Manzum hikâyeler ö€retici, ibret verici özellikler tafl›mas›ndan dolay›
didaktik
fliir
türüne örnek gösterilebilir.
etkinlik
1
Pastoral fliir iki türe ayr›l›r. D
2 Halk fliirinde güzellemeler lirik fliir özelli€i tafl›r.
D
3 K›r, çoban hayat›n› anlatan fliirlere eglog, çobanlar›n karfl›l›kl› konuflmas›yla oluflanlara
ise idil ad› verilir.
Y 4 Manzum hikâyelerde söz sanatlar›na s›kl›kla baflvurulur.
Y
5 fiiirlerde daha çok, bireysel; manzum hikâyelerde ise toplumsal temalar ele alınır.
D
6 fiiir istenirse rahatl›kla düzyaz›ya çevrilebilir.
Y
7 Manzumeler olay, kahraman, zaman ve mekân unsurlar› içerir.
D
8 ‹stiklal Marfl›, epik fliir özellikleri tafl›r.
D
9 Sadece ac›kl› konular› iflleyen fliirlere dramatik fliir denir.
Y
10 Manzumelerde dil konuflma diline yaklaflt›r›l›r.
D
113
288 289
Memlekete gitmek için geliverdim erken
Otogarda beklemek de çekilmezmifl derken
Ö€rendim ki otobüsün geç gelece€ini
Düflündüm okuman›n derdi silece€ini
Hemen bir dergi ald›m ilerdeki köfleden
Gazozum efllik etti bisküvime flifleden
Yöneldi€im banka oturmufltu beyefendi
Bir gazete okuyordu benim gibi kendi
Dedim: “Oturabilir miyim yan›n›za ben?”
Dedi: “Hay hay! Böyle buyrun çekinmeyin lütfen!”
Osman Onur IfiIK / Tesadüf
etkinlik
Bu parça hakkındaki cümlelerin do€ru olanlar›n› D, yanl›fl olanlar›n› Y ile gösterelim.
D
1 Bir fliirden al›nm›flt›r.
Y
9 Bir olay örgüsü içermektedir.
2 Bu metin istenirse düzyaz›ya
çevrilebilir.
D
10 Konuflma dilinden uzak bir dil kullan›lm›flt›r. Y
3 Bir manzume örne€idir.
D
4 Serbest ölçüyle yaz›lm›flt›r.
Y
5 Tüm uyak türlerine örnek
içermektedir.
6 Düz uyak flemas›na sahiptir.
11 Lirik bir anlat›mla oluflturulmufltur.
Y
12 Diyaloglara yer verilmifltir.
D
Y
13 Metinde öykülemeden çok betimlemeye
baflvurulmufltur.
Y
D
14 Bir hikâyenin ölçülü ve uyakl› yaz›lm›fl
biçimidir.
D
15 Sözcükler a€›rl›kl› olarak mecaz anlamlar›yla kullan›lm›flt›r.
Y 16 Okuyucuda duygu ve heyecan uyand›racak
flekilde aç›k bir dil kullan›lm›flt›r.
Y
7 Anlat›mca fliirden çok hikâyeye yakındır. D
8 Söz sanatlar›na pek baflvurulmam›flt›r.
D
114
290
291
etkinlik
Aşağıda soruları cevaplayalım.
3 Konularına göre şiir türlerini yazalım.
1 Türk şiirinde kullanılan ölçü türleri nelerdir?
Lirik
Didaktik
Pastoral
Epik
Satirik
Dramatik
Hece ölçüsü
Aruz Ölçüsü
Serbest Ölçü
4 Aşağıdaki terimleri açıklayalım.
Çapraz uyak: Bir dörtlükte I ve III. dizelerin
kendi arasında uyaklı olmasıdır.
2 Zihniyeti oluşturan ögeleri yazalım.
İnanç sistemi
Siyasî yapı
Sosyal olaylar
Sanata yaklaşım
Ekonomik durum
Askerî durum
Eğitim anlayışı
Takti : Bir aruzla yazılmış bir manzu-
menin dizlerinin durak yerlerinin belirlenmesidir.
Aliterasyon : Şiirde aynı sessizin tekrarlanmasıdır.
Asonans : Şiirde aynı seslinin tekrarlanmasıdır.
1
Ne doğan güne hükmüm geçer
Ve gönül Tanrısına der ki:
Ne hâlden anlayan bulunur
–Pervam yok verdiğin alemden
Ah aklımdan ölümüm geçer
Her mihnet kabulüm, yeter ki
Sonra bu kuş, bu bahçe, bu nur
Gün eksilmesin penceremden
2
Tema: Yaşama isteği
Nazım birimi: Serbest
Ölçü: Serbest
Hele bir düşün ki gözümün nuru
Anadan doğunca kürkün var mıydı
Şu kadar parayı sana kim verdi
Üryan gelmedin mi börkün var mıydı
Bazı fukaraya bulma kusuru
Torba torba mecidiyen var mıydı
Mesti kundurayı sana kim verdi
Tükenmez parayı sana kim verdi
Nazım Şekli: Koşma
Redif: [–u / –yı kim verdi] [var mıydı] [–ün]
Kafiye: [–ur / tam kafiye] [–ra / tam kafiye]
Ölçü:11'li hece ölçüsü
115
292
302
1. Ayn› siyah günefl, ayn› siyah
3. Venedikten gelir teli
Ayn› susay›fl, ayn› koflufl, ayn›…
Of … hep ayn› fley ayn› fley, ayn› fley
Ayn›, ayn›, ayn›, ayn›, ayn› …
Ard›ç a€ac›ndan kolu
Be Allah’›n sersem kulu
fieytan bunun neresinde
Bu fliir afla€›daki fliir türlerinden hangisinin özelliklerini yans›t›r?
A) Serbest fliir gelene€ine uygun yaz›lm›flt›r.
A)Satirik
B) Ahenk; ölçü ve uyaktan başka, tekrarlarla da
sa€lanm›flt›r.
B) Didaktik
D) Epik
C) Lirik
E) Pastoral
C) ‹mgeye yer verilmemifltir.
D) Yaflam›n monotonlu€u üzerinde durulmufltur.
E) “Siyah günefl” ifadesi al›fl›lmam›fl bir ba€daflt›rmadır.
4. ‹stanbul’da Bo€aziçi’nde
Bir garip Orhan Veli’yim
Veli’nin o€luyum
Tarifsiz kederler içinde
Urumelihisar›’na oturmuflum
Oturmufl da bir türkü tutturmuflum
A) Serbest fliir gelene€i ürünüdür.
B)Yal›n ve yapmac›ks›z bir söyleyiflle oluflturulmufltur.
C) Uyak, redif, ölçü gibi ögelerden yararlanılmıştır.
D) Bireysel bir temay› içermektedir.
E)Son dizede hem aliterasyona hem asonansa
örnek verilmifltir.
2. Hoyratt›r bu akflamüstüleri daima
Gün saltanat›yla gitti mi bir defa
Yaln›zl›€›m›zla doldurup her yeri
Bir renk ç›€l›€› içinde bahçemizden
Bir el ç›karmaya bafllar bahçemizden
Lavanta çiçe€i kokan kederleri
5. Dumanl› da€lar›n ard›ndad›r ova
Hoyratt›r bu akflamüstleri daima
Kuzular köye iner karard› m› hava
Kuyulardan çekilir su kova kova
Köpekler yürür çobanlar›n ard› s›ra
Bu fliir, afla€›daki fliir türlerinden hangisinin özelliklerini tafl›maktad›r?
A) Düz uyak düzenine göre uyaklanm›flt›r.
B) Lirik fliirin özelliklerini yans›t›r.
C) Tekrarlarla ahenk vurgulanm›flt›r.
D)Ölçü, uyak, redif gibi biçimsel ögeler önemsenmifltir.
A) Pastoral fliir B) Lirik fliir
C) Dramatik fliir
D) Epik fliir
E) ‹mgelere yer verilmifltir.
116
E) Didaktik fliir
6. Duyarak sa€›rlaflt›k, bakarak görmüyoruz.
9.
I. Ölçü ve uya€a yer verilmesi
Tomurcuk hor elinde, güllere yaz›k oldu.
Ahdimize vefa yok, kararda durmuyoruz.
Dudaklar kallefl ç›kt›, dillere yaz›k oldu.
II. Düz yaz›ya çevrilmeye uygun olması
‹çerik ve söyleyifl aç›s›ndan de€erlendirildi€inde
bu fliirin türünün afla€›dakilerden hangisi olduğu
söylenebilir?
A) Lirik fliir
B) Satirik fliir
C) Pastoral fliir
D) Didaktik fliir
III. Ö€reticili€in amaçlanmas›
IV. Konuflma diline yak›n bir dil kullan›lmas›
V. Olay anlatmaya dayanmas›
Yukar›da numaral› özelliklerin hangisi fliir ve
manzume için ortakt›r?
A) I.
D) IV.
E) V.
sevgi, ayr›l›k gibi temalarla yaz›lan fliirlere ----; k›r,
çoban hayat›n› iflleyen fliirlere ise ---- fliir denir.
Bu parçada tan›t›lan fliir türü afla€›dakilerden
hangisidir?
C) III.
10. Savafl, yi€itlik, kahramanl›k temal› fliirlere ----; aflk,
türü; aflk, sevgi, hasret, ayr›l›k gibi temalar›n
coflkulu bir söyleyiflle anlat›lmas›na dayan›r. Gazel
ve koflmalar bu fliir türüne örnek gösterilebilir.
Sappho bu türün kurucusu kabul edilir.
A) Epik B) II.
E) Dramatik fliir
7. Ad›n› eski Yunan’da bir sazdan alan bu fliir
B) Lirik
D) Didaktik
Parçada bofl b›rak›lan yerlere s›ras›yla
afla€›dakilerden hangisi getirilmelidir?
A) epik – satirik – lirik
C) Satirik
B) lirik – destans› – pastoral
E) Dramatik
C) epik – lirik – pastoral
D) dramatik – lirik – epik
E) epik – dramatik – pastoral
8.(…)
Yan›nda koskocaman bir küfeyle bir çocucak
Yavafl yavafl geliyorlar. Fakat tesadüfe bak;
Çocuk, benim o sabah gördü€üm zavall› yetim…
fiu var ki yavruca€›n hali eskisinden elim:
C›l›z bacaklar›n›n dizden alt› ç›rç›plak…
Bir ince mintan›n alt›nda titriyor donacak!
11. Bu hayattan alacakl›d›r gönlüm.
(…)
Bu dizeler için afla€›dakilerden hangisi söylenemez?
A) Bir manzumeden al›nm›flt›r.
Ac›ma, kederime cömert;
Nefleme, saadetime cimri...
Ben; bin günefle bin kez körüm!
A) Didaktik fliir örne€idir.
B) Olaylar ölçü ve uyakl› söyleyiflle aktar›lm›flt›r.
B) “Ac›, keder / nefle, saadet” gibi ilgilli sözcükler
bir arada kullan›lm›flt›r.
C) Dizeler istenirse düz yaz›ya çevrilebilir niteliktedir.
C) Karamsar bir ruh hâli yans›t›lm›flt›r.
D) Anlat›ma duygular kat›lmam›flt›r.
D) Söz sanatlar›na yer verilmifltir.
E) Konuflma diline yaklaflt›r›lm›fl bir dil kullan›lm›flt›r.
E) I. ve IV. dizeler kendi aralar›nda kafiyelidir.
117
1. Öldük ölümden bir fleyler umarak
4. Bir büyük bofllukta bozuldu büyü
Nas›l hat›rlamazs›n o türküyü
Gök parças›, dal demeti, kufl tüyü
Al›flt›€›m›z bir fleydi yaflamak
303
314
I. Metin
Bir zaman vardı ya kutsal tarih modası
Yeni yaptırdığı köşkün büyücek odası
Mutlaka eski tasvirler ile süslensin
Diye, ressam aratır hayli zaman bir zengin
A) Lirik fliire örnektir.
B) Ölüm kavram› ele al›nm›flt›r.
C) abbba fleklinde uyaklanm›flt›r.
D) 11’li hece kal›b›ylâ yaz›lm›flt›r.
E) Bir manzum hikayeden al›nm›flt›r.
II. Metin
‹flim gücüm budur benim,
Gökyüzünü boyar›m, her sabah
Hepiniz uykudayken
Uyan›r bakars›n›z ki mavi
Yukar›da verilen iki metin için afla€›dakilerden
A) I. metin düz yaz›ya çevrilebilecek özelliktedir.
B) II. metin fliir, I. metinse bir manzum hikâye
örne€idir.
C) I. metin ölçülü iken II. metin ölçüsüz yaz›lm›flt›r.
D) I. metinde söz oyunlar›na baflvurulmam›fl, II.
metinde ise hüsn-i talil sanat› örneklenmifltir.
2. Afla€›daki dizelerin hangisinde didaktik bir
E) ‹ki metin de bir öykünün fliirlefltirilmesine
örnektir.
anlat›m vard›r?
A) Bu dünyada en fazla uysallar rahat eder
Açgözlülük ederseniz eldeki de gider
B) Ölürsem yaz›kt›r sana doymadan
Kollar›m boynunda halkalanmadan
5. Afla€›dakilerden hangisinde manzume ile fliir
karfl›laflt›rmas›nda bir yanl›fll›k söz konusudur?
C) Ak tolgal› beylerbeyi hayk›rd›: “‹lerle!”
Bir yaz günü geçtik Tuna’dan, kafilelerle...
A)Manzumeler bir olay zincirine dayan›rken
fliirde böyle bir durum yoktur.
D) Beyaz, hoyrat ›fl›l ›fl›l flamdanlar
Sönmeyi unutacakt› içimizde
B)Manzumeler duygu yönünden zay›f, fliir ise
güçlüdür.
E) On kad›n dövse yorulmaz ‹hsan Beyim
Bilmez miyim ne tosundur o!
C) Manzumeler biçim yönünden kesin kurallarla
s›n›rland›r›l›r, fliir ise özgürdür.
D)Manzumeler ö€reticili€i amaç edinirken fliir
estetik hazz› amaçlar.
E)Manzumeler toplumsal, fliirler bireysel içerik
tafl›r.
6. Bast›€›n yerleri “toprak” diyerek geçme, tan›!
3. Okutmal› o€lan› k›z›
Budur âlimin son sözü
‹lme irfana aç›lmal› gözü
Kitap beyne, kalem ele gerek
Yukar›daki fliir, afla€›daki fliir türlerinden hangisinin özelliklerini tafl›maktad›r?
A) Satirik fliir
B) Lirik fliir
C) Didaktik fliir
D) Pastoral fliir
Düflün alt›ndaki binlerce kefensiz yatan›
Sen flehit o€lusun,incitme, yaz›kt›r atan›
Verme dünyalar› alsan da bu cennet vatan›
Bu dizeler, içerik ve üslupça afla€›daki fliir türlerinden hangilerinin özelliklerini yans›t›r niteliktedir?
A) Epik – Didaktik
B) Lirik – Dramatik
C) Lirik – Pastoral
D) Epik – Dramatik
E) Dramatik fliir
118
E) Satirik – Didaktik
7. Elman›n yar›s› sen yar›s› ben
10. Doktor dedi kalp damar›n t›kanm›fl
Günümüz gecemiz evimiz bark›m›z bir
Mutluluk bir çimendir bast›€›n yerde biter
Yaln›zl›k gitti€in yoldan gelir.
Geçen y›l kurbanda et yemifltim ya
Mideniz maflallah güzel beslenmifl
‹ki sene önce süt içmifltim ya
Bu fliir, afla€›daki fliir türlerinden hangisinin özelliklerini tafl›maktad›r?
Bu fliir afla€›daki fliir türlerinden hangisini özelliklerini tafl›maktad›r?
A)Lirik
B) Didakdik
D) Satirik
C) Epik
A)Satirik
E) Pastoral
B) Lirik
D) Pastoral
C) Epik
E) Didaktik
11. Küçücük bir yuvam›z olacakt›
8. Afla€›daki dizelerden hangisi farkl› bir fliir türüne
örnektir?
Kutu kutu sak›z gibi odalar
Pencereden taflacak gülüfller
A) Köfle bafl›n› tutan leylak kokusu
Yakam› b›rak da gideyim
Bir yuvam›z olacakt›
B) Benim yârim hem sultand›r hem han’d›r
Mal›m yoksa, tatl› can›m kurband›r.
Kör olas› mesafeler girmeyecekti aram›za
O€lumuzun ad› Tayfun
C) Mevlam güzelli€i hep sana vermifl
Seni gören baflkas›n› dener mi?
K›z›m›z›n Türkan
Bir yuvam›z olacakt›.
D) Helal durur iken harama kaçma
Do€ru duvar y›k›lmaz demedim mi?
Yukar›daki fliir için afla€›dakilerin hangisi söylenemez?
Mesafeler
E) Ayr›l›rken sen, dal›ndan kopmufl yaprak;
Ben, yapraks›z kalm›fl bir dal
A) Mutlu bir yuva özlemi dile getirilmifltir.
B) Söz sanatlar›na yer verilmemifltir.
C) Serbest tarzda yaz›lm›fl bir fliir örne€idir.
D) Tekrarlarla ahenk sa€lanmaya çal›fl›lm›flt›r.
E) Lirik fliire örnektir.
9. Su bafl›nda durmufluz
Ç›nar, ben, kedi, günefl bir de ömrümüz
Su serin
12. Sürahide, ›fl›l ›fl›l, içilecek su
Ç›nar ulu,
Deniz kokusu, toprak kokusu, çiçek kokusu
Ben fliir yaz›yorum
Yüzüme vuran ›fl›k, kula€›ma gelen ses
Kedi uyukluyor.
Ah bütün sevdiklerim, her fley herkes…
Günefl s›cak
Anl›yorum birbirinden mukaddes
Çok flükür yafl›yoruz
Al›p verdi€im her nefes
Suyun flavk› vuruyor bize
Bu fliirin temas› afla€›dakilerden hangisidir?
Bu fliirde ele al›nan konu afla€›dakilerden hangisidir?
A) Yaflama sevinci
B) Do€a sevgisi
A) Tabiat sevgisi
B) Yaflama sevinci
C) Huzuru aray›fl
D) Özgürlük
C) ‹nsana verilen de€er
D) Kanaatkârl›k
E) Do€a ile insan›n dostlu€u
119
E) Yaflam›n anlam›
Benim Sayfam
120
121

COŞKU ve HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER

Transkript

Benzer belgeler

Profesyonel Ya_amda Ki_isel 0maj ve Sosyal Ya_am Etiketi

bu say›da... - Technotoday

ButylSeal (TDS)

kapak.fh11

ŞİİR TÜRLERİ - ders

özel arı okulları 2014-2015 eğitim öğretim yılı yaz dönemi 9.sınıf

ŞAİRLERİN DİLİNDE VE TELİNDE ZİLE