οθωμανικη γλωσσα και παλαιογραφια

Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών
Τμήμα Νεοελληνικών Ερευνών
Πρόγραμμα Οθωμανικών Σπουδών, Οθωμανική Επιγραφική
http://www.eie.gr/nhrf/institutes/inr/structure/Course on Ottoman Language & Paleography-gr.html
Με την ευγενική χορηγία του Turkish Cultural Foundation www.turkishculturalfoundation.org
*
ΚΥΚΛΟΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΦΙΑΣ
2013-2014
Επίπεδο ΙΙ
ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΦΙΑ
Διδάσκων:
Δημήτρης Λούπης
Διάρκεια:
Έναρξη/Ώρες:
Αίθουσα:
Ακαδημαϊκό έτος 2013-2014
Δευτέρα, 7 Οκτωβρίου. Κάθε Δευτέρα, 18:00-21:00.
Μικρή Αίθουσα Σεμιναρίων, ισόγειο, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών,
Βασιλέως Κωνσταντίνου 48, Αθήνα 11635.
Επικοινωνία: Δημήτρης Λούπης, [email protected]
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ
Το Επίπεδο ΙΙ απευθύνεται σε μαθητές, οι οποίοι κατέχουν βασικές γνώσεις στην οθωμανική
γλώσσα. Κατά το δεύτερο αυτό έτος του κύκλου ολοκληρώνεται η διδασκαλία των
μορφοσυντακτικών θεμάτων των τουρκικών, των αραβικών και των περσικών στα πλαίσια της
οθωμανικής γλώσσας. Διδάσκονται ζητήματα, όπως το ημερολόγιο και η χρονολόγηση, το
χρονόγραμμα, τα είδη γραφής, τυπικές και συνήθεις εκφράσεις από τα αραβικά και τα περσικά,
καθώς και αναλυτικά το φάσμα των οθωμανικών κειμενικών πηγών αφηγηματικού, αρχειακού
και αρχαιολογικού χαρακτήρα. Η εφαρμογή γίνεται σε έντυπα και χειρόγραφα κείμενα. Με το
πέρας του μέσου επιπέδου ο μαθητής έχει διδαχθεί πλήρως τα μορφοσυντακτικά φαινόμενα της
οθωμανικής γλώσσας και έχει αποκτήσει μία βασική εξοικείωση με ζητήματα οθωμανικής
παλαιογραφίας, ώστε στο Επίπεδο ΙΙΙ να έχει τη δυνατότητα να εφαρμόσει τα διδαχθέντα των
δύο πρώτων ετών σε χειρόγραφα, αρχειακά τεκμήρια και επιγραφές.
*
Ζωομορφική ισλαμική καλλιγραφία από τον Hasan Musa.
1
ΥΛΙΚΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ
Προτεινόμενο βασικό εγχειρίδιο είναι το
BUĞDAY, Korkut, The Routledge introduction to literary Ottoman, translated by Jerold C.
Frakes (London: Routledge, 2009), 63-155.
BUĞDAY, Korkut, Osmanisch. Lehrbuch (Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 1999), 88-221.
Υπάρχει, ακόμη, στη διάθεση των μαθητών υλικό σε φωτοτυπίες και ηλεκτρονική μορφή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ
1ο ΕΞΑΜΗΝΟ
1ο: Ρηματοειδή σε -(y)IncĄ, -dIGI gibi. Απαρέμφατο σε δοτική.
Ερωτηματικό μόριο. Ο σύνδεσμος -dĄ ως επίθημα. Μεταβιβαστικάαναθετικά ρήματα σε -Ι/Ur. Παθητικά και αυτοπαθή ρήματα.
14 Οκτωβρίου
2ο: Υποθετική έγκλιση. Υποθετικοί λόγοι.
21 Οκτωβρίου
3ο: Σύνθετοι χρόνοι. Το επίθημα -ki. Τα μόρια kim και kį.
Το επίθημα -la-/-lĄ- στην παραγωγή ρημάτων.
Κείμενο 1 (έντυπο).
4 Νοεμβρίου
4ο: Το περσικό ονοματικό σύνολο (izāfet) αναλυτικά. Αραβικά επίθετα
σε περσικό ονοματικό σύνολο. Πολλαπλό περσικό ονοματικό σύνολο..
11 Νοεμβρίου
5ο: Το hemze σε χρήση αιτιατικής πτώσης. To περσικό παραγωγικό
επίθημα -ī. Προφορά του συνδέσμου ve. Ρηματοειδή σε -dIKcĄ, -mAKlĄ.
18 Νοεμβρίου
6ο: To επίθημα -cĄ. Το επίθημα -ş- στην παραγωγή ρημάτων.
To επίθημα -ş- σε συνδυασμό με τα επιθήματα -n-, -ş-, -t- στην παραγωγή
ρημάτων. To επίθημα -cI. Ρηματοειδές σε -mAKsIzIn.
Δομή με επανάληψη λέξεων. Παραγωγή ονομάτων με τα περσικά -8ānę,
-gāh, -nāmę, και -ber. Το γένος στα αραβικά..
Κείμενο 2 (έντυπο).
25 Νοεμβρίου
7ο: Αραβικές ρίζες και παραγωγή.
2 Δεκεμβρίου
8ο: Πληθυντικός ονομάτων (αραβικά). Το επίθημα -lIK.
Το επίθημα -lAyIn.
9 Δεκεμβρίου
9ο: Αιτιολογικές δομές με απαρέμφατο και οργανική.
Το περσικό επίθημα -çĄ. Ανώμαλος πληθυντικός ονομάτων (αραβικά) Ι.
Κείμενο 3 (έντυπο).
16 Δεκεμβρίου
10ο: Ανώμαλος πληθυντικός ονομάτων (αραβικά) ΙΙ. Το επίθημα nisbe.
13 Ιανουαρίου 2014 11ο: Μετοχές και ρηματικά ονόματα ‘αδύναμων’ ρημάτων (αραβικά).
Ρήματα με αρκτικό ριζικό vāv/ye (αραβικά).
Κείμενο 4 (έντυπο).
20 Ιανουαρίου
12ο: Ρήματα με μέσο ριζικό vāv/ye (αραβικά).
Ρήματα με τελικό ριζικό vāv/ye (αραβικά).
27 Ιανουαρίου
13ο: Φωνολογικοί κανόνες στο σχηματισμό ‘αδύναμων’ ρημάτων
(αραβικά). Ρήματα με διπλό μέσο ριζικό (αραβικά).
Κείμενο 5 (έντυπο).
3 Φεβρουαρίου
14ο: Γραπτή εξέταση 1ου εξαμήνου.
7 Οκτωβρίου 2013
2ο ΕΞΑΜΗΝΟ
10 Φεβρουαρίου
1ο: Κλητικές μορφές ονομάτων (αραβικά). Οριστικοποίηση και νινισμός
ονομάτων (αραβικά). Αραβικά επίθετα. Αραβικές εγκλιτικές αντωνυμίες.
2
17 Φεβρουαρίου
24 Φεβρουαρίου
10 Μαρτίου
17 Μαρτίου
24 Μαρτίου
31 Μαρτίου
7 Απριλίου
28 Απριλίου
5 Μαΐου
12 Μαΐου
19 Μαΐου
26 Μαΐου
2 Ιουνίου
2ο: Αραβικά ονοματικά σύνολα. Προθέσεις και τα μόρια ke-, le- και fe-.
Αραβικές δεικτικές αντωνυμίες.
3ο: Χρονολογία στα αραβικά. Αραβικές τυπικές και ιδιωματικές
εκφράσεις. Περσικός παρελθοντικός χρόνος. Περσικές προσωπικές και
δεικτικές αντωνυμίες.
Κείμενο 1 (χειρόγραφο).
4ο: Ο αραβικός παρακείμενος χρόνος. Αραβικός δυικός αριθμός
ονομάτων. Αραβικές ρηματικές και ονοματικές δομές. Αραβικές
ονοματικές δομές με inne και enne.
5ο: Αραβικές προσωπικές αντωνυμίες. Τα ‘πέντε ονόματα’ των αραβικών.
Η αραβική κλητική πτώση. Αραβικές ερωτηματικές λέξεις. Το αραβικό
nomen actoris.
6ο: Αραβικοί αριθμοί. Ρηματοειδή σε -IcAK.
Κείμενο 2 (χειρόγραφο).
7ο: Η ρίζα ενεστώτα και ο ενεστώτας χρόνος στα περσικά.
Σύνθετα ονόματα.
8ο: Τακτικά αριθμητικά επίθετα. Βαθμοί σύγκρισης στα αραβικά.
Παρακείμενος χρόνος ανωμάλων ρημάτων ρίζας Ι (αραβικά).
Κείμενο 3 (χειρόγραφο).
9ο: Ο παρακείμενος χρόνος ριζών ΙΙ-VIII και X (αραβικά).
Αραβικές αναφορικές προτάσεις. Το ρηματοειδές -dIGI içün.
10ο: Περσικοί αριθμοί και τακτικά αριθμητικά επίθετα.
Περσικές προθέσεις. Περσικό άμεσο αντικείμενο.
Κείμενο 4 (χειρόγραφο).
11ο: Η περσική εγκλιτική προσωπική αντωνυμία. Περσικές μετοχές.
Αραβικά ονόματα δηλωτικά χρόνου, τόπου και οργάνου.
12ο: Ο αραβικός ατελής χρόνος. Η αραβική ατελής οριστική ‘αδυνάμων’
ρημάτων ρίζας Ι. Η αραβική ατελής οριστική ‘αδυνάμων’ ρημάτων ριζών
ΙΙ-VIII και X. Η αραβική υποτακτική και προτρεπτική έγκλιση.
Κείμενο 5 (χειρόγραφο).
13ο: Η αραβική προστακτική έγκλιση. Ο αραβικός μέλλοντας χρόνος.
Η αραβική παθητική φωνή. Χρήσεις της αραβικής αιτιατικής πτώσης.
Περσικοί βαθμοί σύγκρισης. Περσικά στοιχεία σύνθεσης.
14ο: Γραπτή εξέταση 2ου εξαμήνου.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
Η παρακολούθηση ελέγχεται με λήψη παρουσιών σε κάθε συνάντηση, λαμβάνεται
υπ’όψιν η συμμετοχή σε κάθε μάθημα, ελέγχονται και διορθώνονται οι εργασίες για το σπίτι,
ενώ στο τέλος κάθε εξαμήνου υπάρχει γραπτή εξέταση. Η τελική αξιολόγηση έτους έχει ως
εξής:
 Γραπτές ασκήσεις/εργασίες: 20%
 Γραπτή εξέταση τέλους 1ου εξαμήνου: 30%
 Γραπτή εξέταση τέλους 2ου εξαμήνου: 30%
 Συμμετοχή στην τάξη, παρακολούθηση: 20%
Η μη προσέλευση σε τέσσερις ή περισσότερες από τις δεκατέσσερις συναντήσεις ανά
εξάμηνο θεωρείται ανεπαρκής παρακολούθηση. Στην περίπτωση αυτή δεν δίδεται η τελική
βεβαίωση σπουδών.
3
ΕΠΙΛΟΓΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ
ΠΑΛΑΙΑ ΤΟΥΡΚΙΚΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΑΣ (13ος-15ος αι.)















GÜLSEVİN, Gürer, ve Erdoğan Boz, Eski Anadolu Türkçesi (Ankara: Gazi Kitabevi,
2004).
GÜLSEVİN, Gürer, Eski Anadolu Türkçesinde ekler (Ankara: Türk Dil Kurumu, 1997).
TÜRK, Vahit, Şaban Doğan, ve Yasin Şerifoğlu, Eski Anadolu Türkçesi dersleri
(İstanbul: Kesit Yayınları, 2011).
ŞAHİN, Hatice, Eski Anadolu Türkçesi (Ankara: Akçağ, 2003).
YELTEN, Muhammet, Eski Anadolu Türkçesi ve örnek metinler (İstanbul: İstanbul
Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 2009).
KÖKTEKİN, Kâzım, Eski Anadolu Türkçesi (Erzurum: Fenomen Yayıncılık, 2011).
KANAR, Mehmet, Eski Anadolu Türkçesi sözlüğü (İstanbul: Say Yayınları, 2011).
TİMURTAŞ, Faruk Kadri, Eski Türkiye Türkçesi, XV. yüzyıl. Gramer, metin, sözlük
(Ankara: Akçağ, 2005).
ÖZKAN, Mustafa, Türk dilinin gelişme alanları ve Eski Anadolu Türkçesi (İstanbul: Filiz
Kitabevi, 2013).
TURAN, Fikret, Old Anatolian Turkish. Syntactic structure (unpublished PhD
dissertation, Harvard University, 1996).
TURAN, Fikret, Adverbs and adverbial constructions in Old Anatolian Turkish
(Wiesbaden: Harrassowitz, 2000).
ANETSHOFER, Helga, Temporale Satzverbindungen in altosmanischen Prosatexten
(Wiesbaden: Harrassowitz, 2005).
ASRLAN EROL, Hülya, Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine anlam değişmeleri
(Ankara: Türk Dil Kurumu, 2008).
TİKEN, Kâmil, Eski Türkiye türkçesinde edatlar, bağlaçlar, ünlemler ve zarf-fiiler
(Ankara: Türk Dil Kurumu, 2004).
Uluslararası Osmanlı Türkçesi öncesi Eski Türkiye Türkçesi toplantısı. Bildiriler, 03-04
Aralık 1999 (Ankara: Türk Dil Kurumu, 2007).
ΟΘΩΜΑΝΙΚΑ (15ος-20ος αι.)
ΜΕΘΟΔΟΙ, ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ








BUĞDAY, Korkut, The Routledge introduction to literary Ottoman, translated by Jerold
C. Frakes (London: Routledge, 2009).
BUĞDAY, Korkut, Osmanisch. Lehrbuch (Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 1999).
NÉMETH, J., Turkish reader for beginners, English translation of the German original
by T. Halasi-Kun (The Hague: Mouton, 1966).
KREUTEL, Richard F., Osmanisch-türkische Chrestomathie (Wiesbaden: Harrassowitz,
1965).
DEVELİ, Hayati, Osmanlı Türkçesi kılavuzu, 2 cilt (İstanbul: Bilimevi, 2003).
KURT, Yılmaz, Osmanlıca dersleri 1 (Ankara: Akcağ, 182012).
KURT, Yılmaz, Osmanlıca dersleri 2 (Ankara: Akcağ, 52010).
TİMURTAŞ, Faruk K., Osmanlı Türkçesine giriş, I (İstanbul: Alfa, 202003).
KURT, Yılmaz, Osmanlı Τürkçesine giriş (Ankara: Akçağ, 2009).
4




























KANAR, Mehmet, Osmanlı Türkçesine giriş (İstanbul: Say, 2012).
TİMURTAŞ, Faruk K., Osmanlı Türkçesi grameri, III (İstanbul: İstanbul Üniversitesi
Edebiyat Fakültesi, 1991).
ERGİN, Muharrem, Osmanlıca dersleri (İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 342007).
AK, Mahmut, ve Fahameddin Başar, Osmanlı Türkçesi. Gramer, tarihî metinler, belgeler
(İstanbul: Dünya Kitapları, 2004).
ÖZKAN, Mustafa, ve Hatice Tören, Osmanlı Türkçesi I (İstanbul: 3F Yayınevi, 2008).
ÖZKAN, Mustafa, ve Hatice Tören, Osmanlı Türkçesi II (İstanbul: Akademik Kitaplar,
2012).
MUTAF, Abdülmecid, Temel Osmanlıca (İzmir: Akademi Kitabevi, 2001).
TÜRKMENOĞLU, Turan M., Türkçe okunuşlu Osmanlıca metinler. Osmanlıca dersleri
(İstanbul: Elif Kitabevi, 2007).
EMİNOĞLU, Mehmet, Osmanlı vesikalarını okumaya giriş (Ankara: Türkiye Diyanet
Vakfı, 21992).
YAZIR, Mahmut, Eski yazıları okuma anahtarı (Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü,
4
1983).
BEKEN, Süheyl, Osmanlı paleografyası, 2 c. (Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve TarihCoğrafya Fakültesi Yayınları, 1969-1972).
TENDAR, Nahit, ve Nebahat Karaorman, Osmanlıca okuma anahtarı (İstanbul: Bilgin
Ofset, 1970).
BELVİRANLI, Ali Kemâl, Osmanlıca rehberi 1 (İstanbul: Marifet Yayınları, 2000).
BELVİRANLI, Ali Kemâl, Osmanlıca imlâ rehberi 2 (İstanbul: Marifet Yayınları, 1980).
AK, Coşkun, Osmanlıca (Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 32006).
AKKOYUNLU, Ziyat, Kolay Osmanlıca (Ankara: İldem Yayınları, 2009).
CEYLAN, Enver Galip, Kendi kendine kırk derste Osmanlı Türkçesi (İstanbul: Sözler
Neşriyat, 2012).
TURA, Ahmet Fatih, ve Mustafa Köseoğlu, Kolay Osmanlıca rehberi (İstanbul: Yasin
Yayınevi, 2012).
TURA, Ahmet Fatih, ve Mustafa Köseoğlu, Kolay Osmanlıca metinleri (İstanbul: Yasin
Yayınevi, 2012).
KARAKILIÇ, Cem, ve Abdurrahman Üzülmez, Osmanlı Türkçesi ilk öğrenme kitabı
(Ankara: Katkı, 2007).
KARAKILIÇ, Cem, ve Abdurrahman Üzülmez, Osmanlı Türkçesi metinler (Ankara:
Katkı, 2008).
TEKİN, Şinasi, Ottoman manual, I, Ottoman texts in transcription and facsimile, II,
Annotated Turkish translation of the Ottoman texts, annotated glossary (Cambridge, MA:
The Department of Near Eastern Languages and Civilizations, Harvard University,
2002).
İZ, Fahir, Eski Türk edebiyatında nesir (Ankara: Akçağ, 21996).
İZ, Fahir, Eski Türk edebiyatında nazım, 2 c. (Ankara: Akçağ, 31999).
OKUYUCU, Cihan, Ahmet Kartal, ve Fatih Köksal, Klasik dönem Osmanlı nesri
(İstanbul: Kesit, 2012).
KANAR, Mehmet, Çözümlü Osmanlı Türkçesi metinleri (İstanbul: Say, 2010).
KARSLI, İlyas, Osmanlı Türkçesini okuma ve anlamada Arapçanın yeri (İstanbul: Ensar
Neşriyat, 2009).
ΧΛΩΡΟΣ, Ι., Μέθοδος προς εκμάθησιν της οθωμανικής γλώσσης, 2 τ. (Κωνσταντινούπολις: Πατριαρχικό Τυπογραφείο, 1900).
5

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ, Αλεξ., Θεωρητική και πρακτική μέθοδος προς εκμάθησιν της
οθωμανικής γλώσσης (Κωνσταντινούπολις & Paris: Maisonneuve, 1873).
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚH







NÉMETH, J., Turkish grammar, English adaptation of the German original by T. HalasiKun (’s-Gravenhage: Mouton, 1962).
KISSLING, Hans-Joachim, Osmanisch-türkische Grammatik (Wiesbaden: Otto
Harrassowitz, 1960).
DENY, Jean, Grammaire de la langue Turque, dialecte Osmanli (Paris: Imprimerie
Nationale, 1921).
DENY, Jean, Türk dili grameri. Osmanlı lehçesi, tercüme eden Ali Ulvi Elöve (Ankara:
Maarif Matbaası, 1941). Τουρκική μετάφραση του προηγουμένου με προσθήκες.
VATIN, Nicolas, Initiation à l’ottoman, Études Turques et Ottomanes, Document de
Travail 5, novembre 1996 (Paris: Centre d’histoire du Domaine Turc (EHESS), Institut
d’Études Turques, Université de Paris III, 1996).
REDHOUSE, J. W., Simplified grammar of the Ottoman-Turkish language (London:
Trübner & Co., 1884).
ΧΛΩΡΟΣ, Ι., Γραμματική της οθωμανικής γλώσσης (Κωνσταντινούπολη: Πατριαρχικό
Τυπογραφείο, 41900).
ΑΔΟΣΙΔΗΣ, Κωνσταντίνος, Στοιχεία της οθωμανικής γραμματικής (Κωνσταντινούπολις:
Αυτοκρατορικό Τυπογραφείο, 1850).

ГУЗЕВ, В. Г., Староосманский язык (Москва: Наука, 1979).

CEVDET, A9med, Tertīb-i cedīd –avā!id-i !oMmānīyę, ṭab!-i 8āmis (Der-sa!ādet: –arąbet Maṭba!ąsı, 1311 [1894]).
AHMET CEVDET PAŞA, Tertîb-i cedîd Kavâid-i osmâniyye, haz. Esra Karabacak
(Ankara: Türk Dil Kurumu, 2007).
CEVDET, A9med & Me9med Fuvād, –avā!id-i !oMmānīyę ([Der-sa!ādet]: s. n., 1268
[1851]).
AHMET CEVDET PAŞA & Fuat Paşa, Kavâ’id-i osmaniyye, haz. Nevzat Özkan
(Ankara: Türk Dil Kurumu, 2000).
CEVDET, A9med, Med8al-i Aavā!id (İstanbul: Maṭba!ą-ı !OMmānīyę, 1302 [1885]).
AHMET CEVDET PAŞA, Medhal-i kavâ’id, haz. Nevzat Özkan (Ankara: Türk Dil
Kurumu, 2000).
UŞA–LIGİL, Ḫālid Żiyāv, –avā!id-i lisān-i Türkī (İstanbul: Maṭba!ą-ı !OMmānīyę, 1302
[1885]).
UŞAKLIGİL, Halit Ziya, Kavâid-i lisân-i Türkî, haz. Kaya Türkay (Ankara: Türk Dil
Kurumu, 1999).
ṬĀHİR KEN!ĀN, –avā!id-i lisān-i Türkī (İzmir: Vilāyet Maṭba!ąsı, 1309-1310 [18921893]).
TÂHİR KENÂN, Kavâid-i lisân-ı Türkî, haz. Leylâ Karahan, Ülkü Gürsoy (Ankara:
Türk Dil Kurumu, 2004).





KERSLAKE, Celia, “Ottoman Turkish,” In The Turkic languages, edited by Lars
Johanson and Éva Á. Csató (London and New York: Routledge, 1998), 179-202.
6
















MANSUROĞLU, Mecdut, “Das altosmanische,” in Philologiae Turcicae Fundamenta,
ediderunt Jean Deny et al., tomus primus (Aquis Mattiacis: Apud Franciscum Steiner,
1959), 161-182.
MANSUROĞLU, Mecdut, “The rise and development of written Turkish in Anatolia,”
Oriens 7.2 (1954): 250-264.
DENY, Jean, “L’osmanlı moderne et le türk de Turquie,” in Philologiae Turcicae
Fundamenta, ediderunt Jean Deny et al., tomus primus (Aquis Mattiacis: Apud
Franciscum Steiner, 1959), 182-239.
PROVERBIO, Delio V., “On subject of transliterating Ottoman and other Turkic texts
written in Arabic script for philological purposes,” Turcica 44 (2012-2013): 369-383.
DUMAN, Musa, Evliya Çelebi Seyahatnamesine göre 17. yüzyılda ses değişmeleri
(Ankara: Türk Dil Kurumu, 1995).
DEVELİ, Hayati, Evliya Çelebi Seyahatnamesine göre 17. yüzyıl Osmanlı Türkçesinde
ses benzeşmeleri ve uyumlar ( Ankara: Türk Dil Kurumu, 1995).
KARTALLIOĞLU, Yavuz, Klasik Osmanlı Türkçesinde eklerin ses düzeni, 16., 17. ve
18. yüzyıllar (Ankara: Türk Dil Kurumu, 2011).
TULUM, Mertol, 17. yüzyıl Türkçesi ve söz varlığı (Ankara: Türk Dil Kurumu, 2011).
HAZAI, G., Das osmanisch-türkische im XVII. Jahrhundert. Untersuchungen an den
Transkriptionstexten von Jakab Nagy de Harsány (The Hague: Mouton, 1973).
GILSON, Erika Hitzigrath, The Turkish grammar of Thomas Vaughan. Ottoman-Turkish
at the end of the XVIIth century according to an English ‘Transkriptionstext’
(Wiesbaden: O. Harrassowitz, 1987).
TANIŞ, Asım, Giovanni Molino’nun İtalyanca-Türkçe sözlüğü ve halk Türkçesi (Ankara:
Şafak Matbaacılık, 1989).
ÖZKAN, Nevin, Raniero Speelman, Mustafa Çiçekler, Osmanlı topraklarında bir İtalyan
gezgini. Pietro della Valle’nin çalışma defteri / Un viaggiatore italiano nelle terre
ottomane. Pietro della Valle un quadernetto di studi (Ankara: Türk Dil Kurumu, 2011).
ADAMOVIĆ, Milan, Das osmanisch-türkische Sprachgut bei R. Lubenau (München:
trofenik, 1977).
ADAMOVIĆ, Milan, Das Türkische des 16. Jahrhunderts nach den Aufzeichnungen des
Florentiners Filippo Argenti, 1533 (Göttingen: Pontus, 2001).
ADAMOVIĆ, Milan, Floransalı Filippo Argenti’nin notlarına göre (1533) 16. yüzyıl
Türkçesi (Ankara: Türk Dil Kurumu, 2009).
ROCCHI, Luciano (a cura di), Il ‘Dittionario della lingua turchesca’ di Pietro
Ferraguto, 1611 (Trieste: EUT, 2012).
ROCCHI, Luciano (a cura di), Il Dizionario turco-ottomano di Arcangelo Carradori,
1650 (Trieste: EUT, 2011).
ΛΕΞΙΚΑ




REDHOUSE, James W., A Turkish and English Lexicon (Constantinople: American
Mission – A.H. Boyajian, 1890).
Redhouse Yeni Türkçe-İngilizce sözlük / New Redhouse Turkish-English dictionary
(İstanbul: Redhouse, 1999).
ZENKER, Julius Theodor, Türkisch-arabisch-persisches Handwörterbuch, 2 vols.
(Leipzig: W. Engelmann, 1866-1876; reprinted Hildesheim: Georg Olms, 1979).
BARBIER DE MEYNARD, A. C., Dictionnaire turc-français, 2 tomes (Paris: École des
Langues Orientales Vivantes, 1881).
7



















MENINSKI, Franciscus à Mesgnien, Thesaurus linguarum orientalium Turcicae,
Arabicae, Persicae. Lexicon Turcico-arabico-persicum. Grammatica Turcica.
Complementum Thesauri Linguarum Orientalium seu Onomasticum & Index Verborum,
mit einer Einleitung und mit einem türkischen Wortindex von Stanisław Stachowski,
sowie einem Vorwort von mehmet Ölmez, 6 vols (Vienna: Author, 1680; reprinted
İstanbul: Simurg, 2000).
BIANCHI, T.-X, et J. D. Kieffer, Dictionnaire Turc- Français, 2 tomes (Paris:
Typographie de Mme Ve Dondey-Dupré, 1850).
HANDJÉRI, Alexandre, Dictionnaire français-arabe-persan et turc, 3 vols. (Moscou:
Imprimerie de l’Université Impériale, 1840-1841).
KÉLÉKIAN, Diran, Dictionnaire turc-français (Constantinople: Mihran, 1911).
SĀMĪ, Şemsevd-dīn, –āmūs-ı Fransevī. Türkcęden Fransızcąyą luġāt / Dictionnaire
turc-français (İstanbul: Mihrān MaUba!ąsı, 1302 [1885]).
DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat (Ankara: Aydın Kitabevi,
1993).
AYVERDİ, İlhan, et al., Misalli Büyük Türkçe sözlük, 3 c. (İstanbul: Kubbealtı, 32008).
KANAR, Mehmet, Osmanlı Türkçesi sözlüğü, 2 c. (İstanbul: Say, 2009).
ÖZÖN, Mustafa Nihat, Osmanlıca Türkçe sözlük (İstanbul: İnkılâp, 81989).
ÇAĞBAYIR, Yaşar, Ötüken Türkçe sözlük, 5 c. (İstanbul: Ötüken, 2007).
11
SĀMĪ, Şemsevd-dīn, –āmūs-ı Türkī (Der-sa!ādet: İAdām MaUba!ąsı, 1317 [1899-1900]).
SAMİ, Şemseddin, Kamus-ı Türkî, haz. Paşa Yavuzarslan (Ankara: Türk Dil Kurumu,
2010).
NĀCĪ, Mu!allim, Luġāt-ı Nācī (İstanbul: !Aṣır Maṭba!ąsı, 1308 [1891]).
NÂCÎ, Muallim, Lügat-i Nâcî, haz. Ahmet Kartal (Ankara: Türk Dil Kurumu, 2009).
FĪRŪZĀBĀDĪ, Mu9ammad ibn Ya!Aūb, [–āmūsüvl-mu9īU] –āmūs tercümęsi, mütercimi
A9med !ĀNım, 4 cild (İstanbul: Kitābcı Rīzęli Ḥasan Ḥilmī Efendi - Ba8rīyę MaUba!ąsı Cemāl Efendi MaUba!ąsı, 1304-1305 [1886-1887]).
AḪTERĪ, MuNUafā bin Şemsevd-dīn el-–ara8iNārī, A8terī-i kebīr (İstanbįul: Ḥacı Ḥüseyin
Efendiniŋ MaUba!ąsı, 1309 [1891]).
AHTERÎ Mustafa Efendi, Ahterî-i Kebir, haz. H. Ahmet Kırkılıç, Yusuf Sancak (Ankara:
Türk Dil Kurumu, 2009).
!ĀṢIM EFENDİ, Luġāt-ı Burhān-ı –āṭi! (İstanbul: Maṭba!ą-ı !OMmānīyę, 1302 [1885]).
MÜTERCİM ÂSIM EFENDİ, Burhân-ı Katı, haz. Mürsel Öztürk & Derya Örs (Ankara:
Türk Dil Kurumu, 2000).
MEḤMED ES!AD, Lehcetüvl-luġāt (–usṭanṭinīya: Dārüvṭ-ṭibā!ativl-ma!mūrativssulṭānīya, 1216 [1801]).
ŞEYHÜLİSLÂM MEHMED ESAD EFENDİ, Lehcetü’l-lügat, haz. Ahmet Kırkılıç
(Ankara: Türk Dil Kurumu, 1989).
AḤMED VEFĪ– PĀŞĀ, Lehcę-i !osmānī (İstanbul: Ma9mūd Bey Maṭba!ąsı, 1306
[1889]).
AHMET VEFİK PAŞA, Lehce-i Osmânî, haz. Recep Toparlı (Ankara: Türk Dil Kurumu,
2000).
İBRĀHĪM CŪDĪ, Luġāt-ı Cūdī (Ṭrabzon: Mirkoviç Maṭba!ąsı, 1332 [1916]).
İBRAHİM CÛDÎ EFENDİ, Lügat-ı Cûdî, haz. İsmail Parlatır, Belgin Tezcan Aksu,
Nicolai Tufar (Ankara: Türk Dil Kurumu, 2006).
Tarama sözlüğü, 7 c. (Ankara: Türk Dil Kurumu, 31995).
8


DİLÇİN, Cem (düz.), Yeni tarama sözlüğü (Ankara: Türk Dil Kurumu, 1983).
ERDOĞAN, Mehtap (haz.), Osmanlı Türkçesinde benzer yazılışlı kelimeler sözlüğü
(Ankara: Grafiker Yayınları, 2009).

ΧΛΩΡΟΣ, Ι., Λεξικόν τουρκο-ελληνικόν, 2 τ. (Κωνσταντινούπολις: Πατριαρχικό
Τυπογραφείο, 1899-1900).
ΠΑΝΑΓΙΩΤΙΔΗΣ, Ι. Π., Λεξικόν ελληνο-τουρκικόν, 2 τ. (Εν Κωνσταντινουπόλει: Τύποις
Ι. Παναγιωτίδου, 1897-1898).
ΜΑΛΙΑΚΑΣ, Αβρ., Λεξικόν τουρκο-ελληνικόν. Mecma!üvl-luġā (Κωνσταντινούπολις:
Τυπογραφείον Βουτυρά και Σ/ας, 1876).








CLAUSON, Gerard, An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish
(Oxford: Clarendon Press, 1972).
TIETZE, Andreas, Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugatı. Sprachgeschichtliches
und etymologisches Wörterbuch des Türkei-Türkischen, cilt 1, A-E, cilt 2, F-J (Istanbul Wien: Simurg – Österreichische Akademie der Wissenschaften, 2002-2009).
EREN, Hasan, Türk dilinin etimolojik sözlüğü (Ankara: Bizim Büro Basım Evi,1999).
TIETZE, Andreas, Wörterbuch der griechischen, slavischen, arabischen und persischen
Lehnwörter im Anatolischen Türkisch (İstanbul: Simurg, 1999).
EYÜBOĞLU, E. Kemal, Şiirde ve halk dilinde atasözleri ve deyimler, 2 c. (İstanbul:
Doğan Kardeş Matbaacılık, 1973-5).
DOERFER, Gerhard, Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen, unter
besonderer Berücksichtigung älterer Neupersischer Geschichtsquellen, vor allem der
Mongolen- und Timuridenzeit, 4 Bde (Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1963-1975).
ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΦΙΑ & ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ











KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., Osmanlı belgelerinin dili. Diplomatik (İstanbul: Kubbealtı
Neşriyatı, 21998).
REYCHMAN, Jan, and Ananiasz Zajączkowski, et al., Handbook of Ottoman-Turkish
Diplomatics (The Hague - Paris: Mouton, 1968).
FEKETE, Ludwig, Einführung in die osmanisch-türkische Diplomatik der türkischen
Botmässigkeit in Ungarn (Budapest: Königliche Ungarische Universitätsdruckerei,
1926).
STOJANOW, Valery, Die Entstehung und Entwicklung der osmanisch-türkischen
Paläographie und Diplomatik (Berlin: Klaus Schwarz, 1983).
KURT, Yılmaz, ve Muhammed Ceyhan, Osmanlı paleografyası ve Osmanlı
diplomatikası (Ankara: Akçağ, 2012).
BALTACI, Cahit, İslâm paleografyası. Diplomatik-arşivcilik (İstanbul: Marmara
Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, 1989).
GÖKBİLGİN, M. Tayyib, Osmanlı paleografya ve diplomatik ilmi (İstanbul: Enderun
Kitabevi, 1992).
UĞUR, Ahmet, Epigrafi ve paleografi (Ankara: Gelişim Matbaası, 1983).
ÖZTÜRK, Said, Osmanlı arşiv belgelerinde siyakat yazısı ve tarihî gelişimi (İstanbul:
Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 1996).
AKTAN, Ali, Osmanlı paleografyası ve siyasî yazışmalar (İstanbul: Osmanlılar İlim ve
İrfan Vakfı, 1995).
FEKETE, Lajos, Die siyāqat-Schrift in der türkischen Finanzverwaltung, 2 Bde
(Budapest: Akadémiai Kiadó, 1955).
9














GÜNDAY, Dündar, Arşiv belgelerinde siyakat yazısı özellikleri ve divan rakamları
(Ankara: Türk Tarih Kurumu, 21989).
ELKER, Salâhaddin, Divan rakamları (Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1989).
DAĞLI, Yücel, ve Cumhure Üçer, Tarih çevirme kılavuzu, 5 c. (Ankara: Türk Tarih
Kurumu, 1997).
YAKIT, İsmail, Türk-İslâm kültüründe ebced hesabı ve tarih düşürme (İstanbul: Ötüken,
1992).
UMUR, Suha, Osmanlı padişah tuğraları (İstanbul: Cem, 2011).
GUBOGLU, Mihail, Paleografia şi diplomatica Turco-osmană. Studiu şi album
([Bucureşti]: Editura Academiei Republicii Populare Romîne, 1958).
НЕДКОВ, Борис, Османотурска дипломатика и палеография, I-II (София: Наука и
Искуство, 1966-1972).
ВЕЛКОВ, Аспарух, Видове османотурски документи. Принос към
османотурската дипломатика (София: Народна Библиотека ‘Кирил и Методий’,
1986).
NIKOLAEV, Vsevolod, Watermarks of the Ottoman Empire (Sofia: Bulgarian Academy
of Sciences, 1954).
ВЕЛКОВ, Аспарух, и Стефан Андреев, Водни знаци в османотурските документи,
I, Три луни (София: Народна Библиотека ‘Кирил и Методий’, Българска
Археографска Комисия, Ориенталска Секция, 1983).
VELKOV, Asparouh, Les filigranes dans les documents ottomans. Divers types d’images
(Sofia: Éditions ‘Texte – A. Trayanov,’ 2005).
ANDREEV, Stefan, Les filigranes dans les documents ottomans. Couronne (Sofia:
Texte-Asparouh Trayanov, 2007).
VELKOV, Asparouh, Les écritures secrètes de l’Empire Ottoman. Chiffres et codes
(Sofia: L’Édition Académique ‘Prof. Marin Drinov,’ 2002).
МИХАЙЛОВА-МРЪВКАРОВА, Мария, Увод в османската сфрагистика (София:
Авангард Прима, 2006).
ΑΡΑΒΙΚΑ, ΠΕΡΣΙΚΑ, ΑΛΛΕΣ ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ









LANE, Edward William, An Arabic-English lexicon, edited by Stanley Lane-Poole, 8
parts (London: Williams and Norgate, 1863-1893).
WEHR, Hans, A dictionary of modern written Arabic, ed. by I. Milton Cowan (Beirut:
Librairie du Liban, 1980).
KAZIMIRSKI, A. de B., Dictionnaire arabe-français, 2 vols (Paris: Maisonneuve et Cie,
1860).
WRIGHT, W., A grammar of the Arabic language (Beirut: Librairie du Liban, 1996).
ABU SHAQRA, Faruq, Arabic. An essential grammar (London: Routledge, 2007).
STEINGASS, F., A comprehensive Persian-English dictionary (London: Routledge & K.
Paul, 1892; reprinted Beirut: Librairie du Liban, 1998).
HAÏM, S., New Persian-English dictionary, 2 vols. (Téhéran: Librairie-Imprimerie
Béroukhim, 1934-1936).
DESMAISONS, Jean Jacques P., Dictionnaire persan-français, 4 vols. (Rome:
Typographie Polyglotte de la S. C. de Propagande, 1908-1914).
MACE, John, Persian grammar (London: Routledge Curzon, 2003).
10






RADLOV, V. V., Versuch eines Wörterbuches der Türk-Dialecte, 4 Bde (St.
Pétersbourg: Académie Imp. des Sciences, 1893-1911).
KADRİ, Hüseyin Kazım, Türk lûgatı. Türk dillerinin iştikakı ve edebî lûgatleri. Uygur,
Çağatay, Kazan, Azeri ve Garp Türkçeleriyle, Koybal, Yakut, Altay, Çuvaş ve Kırgız
lehçelerinin lûgatlerini ve Garp Türkçesinde kullanılan Arap ve Acem kelimelerini
şevahidi ve emsaliyle havidir, 4 c. (İstanbul: Devlet Matbaası - Maarif Matbaası Cumhuriyet Matbaası, 1927-1945).
ΜΑḤΜŪD AL-KĀŞĠARĪ, Türk şiveleri lügatı. Dīvānü Luġāt-it-Türk, inceleme, tenkidli
metin, İngilizce tercüme, dizinler Robert Dankoff, James Kelly, 3 vols. (Duxbury, Mass.:
Tekin - Harvard University Printing Office, 1982-1985).
PAVET DE COURTEILLE, Abel, Dictionnaire turk-oriental (Paris: Impr. Impériale,
1870).
NİYĀZĪ, Nevâyî’nin sözleri ve Çağatayca tanıklar. El-Lugātu’n-Nevā’iyye ve’listişhādātu’l-Caġātā’iyye, haz. Mustafa S. Kaçalin (Ankara: Türk Dil Kurumu, 2011).
ŞEYḪ SÜLEYMĀN EL-BUḪĀRĪ, Luġāt-ı Çaġatayī ve Türkī-i !Osmānī (İstanbul:
Mihrān MaUba!ąsı, 1298 [1882]).
ŞEYH SÜLEYMAN EFENDİ ÖZBEKÎ EL-BUHARÎ, Lügat-i Çağatay ve Türkî-yi
Osmanî (İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları, 2003).
ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ






Το λεξικό Tarama sözlüğü (λεξικό τουρκικών, όπως απαντώνται σε κείμενα της
Ανατολίας από το 13ο αιώνα και εξής): www.tdkterim.gov.tr/tarama
Μετατροπή μεταξύ ημερολογίων Εγίρας (Hicri), οικονομικού υστεροοθωμανικού (Rumi)
και χριστιανικού (Miladi) στη μηχανή Tarih çevirme kılavuzu στο: www.ttk.gov.tr
Οθωμανικό-αγγλικό λεξικό : http://www.babylon.com/free-dictionaries/OttomanTurkish-Dictionary/11578.html
Περί οθωμανικής γλώσσας, Department of Near Eastern Studies, University of Michigan:
http://www.umich.edu/~turkish/langres_ott.html
Περί οθωμανικής γλώσσας (λεξικά, γραμματικές):
http://www.lexilogos.com/english/ottoman_turkish_dictionary.htm
Περί οθωμανικής γλώσσας:
http://www.dilbilimi.net/osmanli_arastirmalari.htm#sesli
11