Risk Değerlendirme Standartları ve Metodolojilerinin Karşılaştırılması

Risk Değerlendirme Standartları ve Metodolojilerinin Karşılaştırılması

RĠSK DEĞERLENDĠRME STANDARTLARI
VE
METODOLOJĠLERĠN KARġILAġTIRILMASI
Gökhan ALP
ĠĢ MüfettiĢi
ĠĢ TeftiĢ Ġstanbul Kurulu
BaĢkanlığı
Tehlike :
İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek,
çalışanı veya işyerini etkileyebilecek zarar veya
hasar verme potansiyelidir.
Risk :
Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da
başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimalidir.
Risk Değerlendirmesi:
•İşyerinde var olan ya
tehlikelerin belirlenmesi,
da
dışarıdan
gelebilecek
•bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile
•tehlikelerden kaynaklanan
derecelendirilmesi ve
risklerin
analiz
edilerek
•kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması
gerekli çalışmalardır.
ĠĢveren
Denetleme
ve Gözlem
Bilgi Edinme
ĠĢverenin
görevleri
Önlem Alma
Riskleri
Saptama
Tehlikeleri
Saptama/
Belirleme
Dokümantasyon
Görevlendirme
Kabul Edilebilir Risk Seviyesi:
Yasal yükümlülüklere ve işyerinin önleme politikasına
uygun, kayıp veya yaralanma oluşturmayacak risk
seviyesidir.
Risk Etmeni
ETKĠLENEN HEDEF
OLASILIK (p)
Risk = Olasılık x ġiddet
SONUÇ
Kabul Edilemez Alan
{Sınıf I}
Olağanüstü koĢullar dıĢında riskin
varlığı kabul edilemez
{Sınıf II ,
ALARP veya tolere
edilebilir bölge
Sınıf III }
GeniĢ ölçüde
kabul edilebilir
bölge
{Sınıf IV }
Ġhmal Edilebilir Risk
Sadece daha fazla risk azaltımının
uygulanamadığı veya maliyetinin
elde edilen iyileĢme ile fazlaca
oransız olması durumunda kabul
edilebilir.
Riskin bu seviyede kaldığının
güvencesinin sağlanması gerekir.
ġiddet
Olasılık
Katastrofik
Kritik
Az
Ġhmal Edilebilir
Sık sık
I
I
I
II
Muhtemel
I
I
II
III
Ara sıra
I
II
III
III
Uzak
II
III
III
IV
Beklenmedik
III
III
IV
IV
Olağanüstü
IV
IV
IV
IV
Açıklama
Risk
Sınıfı
Sınıf I
Kabul edilemez risk
Sınıf II
Ġstenmeyen risk. Sadece daha fazla risk azaltımının
uygulanamadığı veya maliyetinin elde edilen iyileĢme ile
fazlaca oransız olması durumunda kabul edilebilir. (ALARP)
Sınıf III
Risk azaltım maliyeti elde edilen iyileĢmeden fazla olacak ise,
kabul edilebilir risk (ALARP)
Sınıf IV
Ġhmal edilebilir risk
Tespit edilmiĢ olan tehlikelerin her biri ayrı ayrı dikkate alınarak bu
tehlikelerden kaynaklanabilecek risklerin hangi sıklıkta oluĢabileceği
ile bu risklerden kimlerin, nelerin, ne Ģekilde ve hangi Ģiddette zarar
görebileceği belirlenir.
Bu belirleme yapılırken mevcut kontrol tedbirlerinin etkisi de göz
önünde bulundurulur.
Toplanan bilgi ve veriler ıĢığında belirlenen riskler; iĢletmenin
faaliyetine iliĢkin özellikleri, iĢyerindeki tehlike veya risklerin
nitelikleri ve iĢyerinin kısıtları gibi faktörler ya da ulusal veya
uluslararası standartlar esas alınarak seçilen yöntemlerden biri veya
birkaçı bir arada kullanılarak analiz edilir.
Kantitatif Risk Analizi
Kantitatif risk analizinde, riski hesaplarken matematiksel
teoremler kullanılarak risk değeri bulunur.
Kalitatif Risk Analizi
Kalitatif risk analizinde, tehditin olma ihtimali, tehditin etkisi
gibi değerlere sayısal değerler verilir ve bu değerler
matematiksel ve mantıksal metotlar ile proses edilip risk
değeri bulunur.
•
IEC ISO 31010: 2011 Uluslararası Standardı,
risk değerlendirmesine iliĢkin sistematik
tekniklerin seçimi ve uygulanması konusunda
iĢverenlere, iĢ güvenliği uzmanlarına ve iĢyeri
hekimlerine rehberlik etmek amacı ile
hazırlanmıĢtır.
•
EN ISO 12100:2010, Makinalarda güvenlik – Tasarım için
genel prensipler – Risk değerlendirilmesi ve risk
azaltılması (Safety of machinery - General principles for
design - Risk assessment and risk reduction)
•
EN ISO 13849-1:2008, Makinelerde Güvenlik- Kumanda
Sistemlerinin Güvenlikle İlgili Kısımları- Bölüm 1: Tasarım
İçin Genel Prensipler –(Safety of machinery - Safetyrelated parts of control systems - Part 1: General
principles for design)
•
IEC 61882, Tehlike işletilebilirlik çalışmaları ( HAZOP
çalışmaları) – Uygulama rehberi (Hazard and operability
studies (HAZOP studies) – Application guide)
•
IEC 61025, Hata ağacı analizi (Fault tree analysis - FTA)
•
IEC 60300-3-9, Güvenilebilirlik Yönetimi — Kısım 3:
Uygulama Rehberi— Bölüm 9: Teknolojik sistemlerin risk
analizi (Dependability management — Part 3: Application
guide — Section 9: Risk analysis of technological
systems)
•
HACCP: ISO 22000, Gıda güvenliği yönetim sistemleri –
Gıda zincirine yönelik kurum gereksinimleri (Food safety
management systems – Requirements for any
organization in the food chain)
•
IEC 60812, Sistem güvenilirliği için analiz teknikleri- Arıza
modu ve etki analizine (FMEA) yönelik prosedürler
(Analysis techniques for system reliability – Procedures for
failure mode and effect analysis –FMEA)
•
IEC 61508, Elektrik/elektronik/ programlanabilir elektronik
güvenlik ile ilgili sistemlerin iĢlevsel güvenliği. (Functional
safety of electrical/electronic/programmable electronic
safety-related systems)
•
IEC 61511, ĠĢlevsel emniyet - Proses endüstrisi sektörü
için emniyetli enstrümante sistemleri (Functional safety –
Safety instrumented systems for the process industry
sector)
•
IEC 60300-3-11, Güvenilirlik Yönetimi – Bölüm 3-11:
Uygulama Kılavuzu – Güvenilirlik Merkezli Bakım
(Dependability management – Part 3-11: Application Guide –
Reliability Centred Maintenance)
•
IEC 61078, Bağımlılık için analiz teknikleri- Güvenilirlik blok
diyagram ve Boole yöntemleri (Analysis Techniques for
Dependability – Reliability Block Diagram and Boolean
Methods)
•
IEC 61165, Markov tekniklerinin uygulanması (Application of
Markov Techniques)
•
ISO/IEC 15909 (bütün bölümler), Yazılım ve sistem
mühendisliği – Yüksek seviyeli Petri ağlar (Software and
Systems Engineering – High-Level Petri Nets)
•
IEC 61649, Weibull Analizi (Weibull Analysis)
•
IEC 62551, Güvenilirlik Ġçin Analiz Teknikleri - Petri Ağ
Teknikleri (Analysis Techniques for Dependability – Petri
Net Techniques)
•
ISO /IEC Klavuzu 98-3:2008, Belirsizlik Önlemi – Bölüm 3:
Önlemlerdeki (GUM:1995) Belirsizliğe KarĢı Kılavuz
(Uncertainty Measurement – Part 3: Guide to The of
Uncertainty in Measurement (GUM:1995))
•
IEC 61649, Weibull Analizi (Weibull Analysis)
•
IEC 62551, Güvenilirlik Ġçin Analiz Teknikleri - Petri Ağ
Teknikleri (Analysis Techniques for Dependability – Petri Net
Techniques)
•
ISO /IEC Klavuzu 98-3:2008, Belirsizlik Önlemi – Bölüm 3:
Önlemlerdeki (GUM:1995) Belirsizliğe KarĢı Kılavuz
(Uncertainty Measurement – Part 3: Guide to The of
Uncertainty in Measurement (GUM:1995))
ISO 15743:2008, Termal çevre Ergonomi - Soğuk iĢyerleri - Risk
değerlendirmesi ve yönetimi (Ergonomics of the thermal
environment -- Cold workplaces -- Risk assessment and management)
ISO 15265:2004, Termal çevre Ergonomi - Termal çalıĢma
koĢullarında stres veya rahatsızlık önlenmesi için risk
değerlendirme stratejisi (Ergonomics of the thermal environment -Risk assessment strategy for the prevention of stress or discomfort in
thermal working conditions)
ISO/TR 16732-2:2012, Yangın Güvenliği Mühendisliği - Yangın risk
değerlendirmesi - Bölüm 2: bir ofis binası örneği (Fire Safety
Engineering - Fire risk assessment - Part 2: Example of an office
building)
ISO 17776:2000, Petrol ve doğal gaz endüstrileri - Offshore üretim
tesisleri - tehlike tanımlama ve risk değerlendirmesi için araçlar ve
teknikler üzerine Rehber (Petroleum and natural gas industries Offshore production installations - Guidelines on tools and techniques
for hazard identification and risk assessment)
U.S. DoD standard 2167A
1910 Occupational Safety and Health Standards (OSHA)
21 CFR 807.90
29 CFR 1910.119
British Standards Institute (1996)
29 CFR 1910.146
BS 8800
29 CFR 1926.64
BS 5760 (1988)
NASA NHB 1700.1
BS EN-954
ANSI/ISA S84.01-1996.
BS EN-1037
MIL-STD1629A (FMEA)
MILSTD- 882B SĠSTEM GÜVENLĠĞĠ
MILSTD- 882C SĠSTEM GÜVENLĠĞĠ
MILSTD- 882D SĠSTEM GÜVENLĠĞĠ
MILSTD- 882E SĠSTEM GÜVENLĠĞĠ
•
Ön Tehlike Analizi (Preliminary Hazard Analysis – PHA),
•
ĠĢ Güvenlik Analizi (Job Safety Analysis - JSA),
•
Olursa Ne Olur? (What Ġf..?),
•
Çeklist Kullanılarak Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk
Analysis-PRA Using Checklists),
•
Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis (PRA),
•
Risk Değerlendirme Karar Matrisleri( Risk Assessment Decision
Matrix)
•
Tehlike ve ĠĢletilebilme ÇalıĢması (Hazard and Operability
Studies - HAZOP),
•
Tehlike Derecelendirme Ġndeksi (DOW index, MOND index,
NFPA index),
•
Hızlı Derecelendirme Metodu (Rapid Ranking, Material Factor),
•
Hata Ağacı Analizi (Fault Tree Analysis -FTA),
•
Hata Modu ve Etki Analizi (Failure Mode and Effects AnalysisFMEA)
•
Hata Modu ve Etkisinin Kritiklik Analizi (Failure Mode and
Critically Effects Analysis- FMECA),
•
Güvenlik Denetimi (Safety Audit),
•
Olay Ağacı Analizi (Event Tree Analysis - ETA),
•
Neden - Sonuç Analizi (Cause and Consequence Analysis),
•
Neden - Etki Analizi (Cause and Effect Analysis),
•
Neden - Etki Analizi (Cause and Effect Analysis),
•
Kinney Metodu (Mathematical Risk Evaluation Method),
•
Karar ġeması (Decision Tree),
•
Çok Kriterli Karar Analizi (Multi Criteria Decision Analysis -MCDA),
•
Zürih Tehlike Analizi (Zurih Hazard Analysis),
•
Makine Risk Değerlendirme (Mashine Risk Asessment),
•
Toksikolojik Risk Değerlendirme veya Kimyasal Maruziyet
Değerlendirme (Toxicological Risk Assessment - Chemical Exposure
Assessment),
•
Çevresel Risk Değerlendirmesi (Environmental Risk Assessment)
•
Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktaları (Hazard Analysis and Critical
Control Points - HACCP)
•
Güvenlik Fonksiyon Analizi (Safety Function Analysis),
•
Güvenilirlik Merkezli Bakım(Reliability Centred Maintenance –
RCM)
•
Sneak Analizi -Sneak Devre Analizi (Sneak Analysis - Sneak
Circuit Analysis)
•
ĠĢ Etki Analizi (Business Impact Analysis)
•
Ġnsan Hata Tanımlaması (Human Error Identification - HEI),
•
Ġnsan Güvenilirlik Değerlendirmesi (Human Reliability
Assessment - HRA),
•
Ġnsan Hata Oranı Tahmini Tekniği (Technıque For Human
Reliability Analysis -THERP),
•
Kavramsal Güvenilirlik ve Hata Analiz Yöntemi (Cognitive
Reliability and Error Analysis Method - Cream),
•
HiyerarĢik Görev Analizi (Hierarchical Task Analysis),
•
Sapma Analizi (Deviation Analysis),
•
Yönetim BakıĢı ve Risk Ağacı (Management Oversight and
Risk Tree - MORT),
•
Enerji Analizi (Energy Analysis),
•
Güvenlik Bariyer Diyagramları (Barrier Diagram),
•
Koruma Katmanları Analizi (Layers of Protection Analysis LOPA)
•
Bow-Tie Metodolojisi,
•
Kök Neden Analizi (Root Cause Analysis),
•
Senaryo Analizi (Scenario Analysis),
•
Markov Analizi (Markov Analysis),
•
Monte Carlo Analizi (Monte-Carlo Analysis),
•
Bayesian Analizi (Bayesian Analysis),
•
F-N Eğrileri (F-N curves).
What if…?
Kriterler
Döküman
PHA
JSA
Check List
Çok Az
Orta
Çok Fazla
Çok Az
Tim ÇalıĢması
Bir Analist ile
Yapılabilir
Bir Analist ile
Yapılabilir
Tim ÇalıĢması
Tim ÇalıĢması
Tim
Tecrübesi
Orta Düzeyde
Deneyim
Orta Düzeyde
Deneyim
Çok Fazla
Deneyim
Orta Düzeyde
Deneyim
Kalitatif/ Kantitatif
Kalitatif
Kalitatif
Kalitatif
Kalitatif
Özel Bir BranĢa
Yönelik
Her Sektöre Uyar
Her Sektöre Uyar
Her Sektöre Uyar
Her Sektöre Uyar
Uygulama BaĢarı
Oranı
Risklerin
Belirlenmesi
AĢamasında
Yeterlidir. Tim
Liderinin
Terübesine Göre
BaĢarı Oranı
DeğiĢir.
Birincil Risk
Değerlendirme
Yöntemidir. Tim
Liderinin Terübesine
Göre BaĢarı Oranı
DeğiĢir.
Özellikle kiĢilerin
Görev Tanımları Ġyi
YapılmıĢsa BaĢarı
Sağlanabilir.
Basit Prosedürlü
ĠĢlerde Uygulanabilir,
Tim Liderinin
Terübesine Göre
BaĢarı Oranı DeğiĢir.
Gerekli
Ġhtiyacı
Liderinin
Kriterler
HAZOP
FMEA/ FMECA
Güvenlik Denetimi
FTA
Gerekli Döküman
Ġhtiyacı
Çok Fazla
Çok Fazla
Çok Az
Çok Fazla
Tim ÇalıĢması
Tim ÇalıĢması
Tim
Liderinin Çok Fazla Deneyim
Tecrübesi
Tim ÇalıĢması
Bir Analist ile Yapılabilir
Tim ÇalıĢması
Orta Düzeyde
Deneyim
Orta Düzeyde Deneyim
Çok Fazla Deneyim
Kalitatif/
Kantitatif
Kalitatif
Kalitatif
Kalitatif
Kalitatif/ Kantitatif
Özel Bir BranĢa
Yönelik
Kimya Endüstrisi
Elektrik / Makine
Her Sektöre Uyar
Her Sektöre Uyar
Uygulama BaĢarı
Oranı
Oldukça Zor Bir
Yöntemdir, Yüksek
Tecrübe ve Takım
Üyelerinin Yüksek
Performansını
Gerektirir.
Analiz Öncesinde,
FTA Yapılması BaĢarı
Oranını Artırır.
Tüm Sektörlerde
Rahatlıkla Uygulanır, Tim
Liderinin Terübesine
Göre BaĢarı Oranı
DeğiĢir.
Yüksek Tecrübe ve
Takım Üyelerinin
Yüksek
Performansını
Gerektirir.
Kriterler
ETA
L TĠPĠ MATRĠS
X TĠPĠ MATRĠS
NEDEN SONUÇ
ANALĠZĠ
Gerekli Döküman
Ġhtiyacı
Çok Fazla
Çok Az
Çok Fazla
Çok Fazla
Tim ÇalıĢması
Tim ÇalıĢması
Bir Analist ile
Yapılabilir
Tim ÇalıĢması
Tim ÇalıĢması
Tim
Liderinin
Tecrübesi
Çok Fazla Deneyim
Orta Düzeyde
Deneyim
Çok Fazla Deneyim
Çok Fazla Deneyim
Kalitatif/
Kantitatif
Kalitatif/ Kantitatif
Kalitatif
Kalitatif
Kalitatif/ Kantitatif
Özel Bir BranĢa
Yönelik
Her sektöre Uyar
Basit Prosedürlü ĠĢler
Her sektöre Uyar
Her Sektöre Uyar
Uygulama BaĢarı
Oranı
Yüksek Tecrübe ve
Takım Üyelerinin
Yüksek
Performansını
Gerektirir.
Basit Prosedürlü
ĠĢlerde Uygulanabilir.
Tim Liderinin
Tecrübesine Göre
BaĢarı Oranı değiĢir.
Tüm sektörlerde
rahatlıkla uygulanır. Tim
Liderinin Tecrübesine
Göre BaĢarı Oranı
değiĢir.
Yüksek Tecrübe ve
Takım Üyelerinin
Yüksek
Performansını
Gerektirir.