kanserli çocuklarda cinsel gelişim ve sorunlar

KANSERLİ ÇOCUKLARDA CİNSEL
GELİŞİM VE SORUNLAR
Arş. Gör. Zeynep KİSECİK ŞENGÜL
Süleyman Demirel Üniversitesi S.B.F.
Dışkapı Çocuk Hastanesi (2010-2016)
Kemik İliği Transplantasyon Ünitesi
İÇERİK
 Cinsel gelişim
 Cinsel sorunlar
Puberte ile ilgili sorunlar
Hayatta kalanların yaşadıkları sorunlar
 Fertilizasyonu koruma yöntemleri
Ülkemizdeki durum
AMAÇ
• Kanserli çocuklarda
cinsel gelişim ve
sorunlar hakkında
farkındalık
oluşturabilme
ANAHTAR
KELİMELER
HEDEFLER
• Cinsel gelişim
sorunlarını
tanımlayabilme
• Fertilizasyonu koruma
yöntemlerini
kavrayabilme
•
•
•
•
•
•
Kanser
Çocuk
Cinsel gelişim
Puberte
Fertilizasyon
Kriyoprezervasyon
CİNSEL GELİŞİM
 Üreme organlarının büyüyüp gelişmesi
 Cinsel gelişimle ilgili sağlıklı tutum
KİŞİLİĞİN BÜTÜN
 Sorunlarla
başedebilme
YÖNLERİNİ
ETKİLER !!!
BİRİNCİ
DERECEDEKİ
sergileme
FİZYOLOJİK
GÜDÜLER
ARASINDADIR.
 Olumsuz cinsel dürtüleri denetim altında tutabilme
Binbaşıoğlu, C. (1992). Eğitim Psikolojisi. Ankara: Kadıoğlu Matbaası.
CİNSEL GELİŞİM EVRELERİ
Genital (12 yaş-erişkinlik)
Latent (6-12 yaş)
Fallik (3-6 yaş)
Anal (1-3 yaş)
Oral (0-1 yaş)
Dilci, T. (2014). Gelişim Psikolojisi. İstanbul: İdeal Kültür& Yayıncılık.
KARDİYAK
ENDOKRİN
PULMONER
KANSER
Oeffinger, K. C., & Hudson, M. M. (2004). Long‐term Complications Following Childhood and Adolescent Cancer: Foundations for Providing Risk‐based
Health Care for Survivors. CA: A Cancer Journal for Clinicians, 54(4), 208-236.
Anksiyete
Letarji
Psikososyal
sorunlar
Depresyon
Post
Travmatik
S.B.
Oeffinger, K. C., & Hudson, M. M. (2004). Long‐term Complications Following Childhood and Adolescent Cancer: Foundations for Providing
Risk‐based Health Care for Survivors. CA: A Cancer Journal for Clinicians, 54(4), 208-236.
CİNSEL
SORUNLAR
PUBERTE
SORUNLARI
İNFERTİLİTE
GONADAL
HASAR
Puberte
ERKEKLER
9-14 yaş
LH-Testisler-Testesteron
FSH-Sertoli H.-Spermatogenez
KIZLAR
8-13 yaş
LH-Korpus Luteum
FSH-Folikül ve östrojen yapımı
Şekil 1.Hipotalamus-hipofiz-gonad aksı
Gönç, N. (2009). Normal puberte gelişimi ve puberte prekoks. Hacettepe Tıp Dergisi, 40,164-168.
Tanner evrelemesi
Meme gelişimi
Pubik ve aksiller kıllanma
Menarş
Testis volümünün 4 ml’nin
üzerinde olması
Uzun aksın 2.5 cm ve üzerinde
ölçülmesi
Ercan, O. (2008). Adölesanın fiziksel gelişimi. İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri. 13-18.
Puberte
Prekoks
Puberte
sorunları
Gecikmiş
Puberte
Wallace, W. H. B., & Kelnar, C. J. H. (2009). Endocrinopathy After Childhood CancerTreatment. Edinburg: Karger Medical and Scientific Publishers.
Puberte Prekoks
Kızlarda 8 yaştan , erkeklerde 9 yaştan önce puberte
bulgularının görülmesi
 Tümörler
 Radyoterapi
HCG salgılayan tümörler
Germinomlar
Adrenal tümörler
Leydig hücreli testis tümörleri
 Over tümörleri
Santral sinir sistemi tümörleri
Santral sinir sistemi
Mc Dermott, M.T. (2004). Endokrin Sırları (I. Şirinoğlu, Çev.) (Ed.). Ankara: Nobel Tıp Kitabevleri.
Puberte prekoks
• Öykü (çocuk ve aile)
• Fizik muayene(Meme, pubik
ve aksiller kıllanma, vajina,
testis, penis)
• Laboratuvar değerlendirme
(sol el bileği grafisi, FSH, LH,
Östadiol, Testesteron)
Gönç, N. (2009). Normal puberte gelişimi ve puberte prekoks. Hacettepe Tıp Dergisi, 40,164-168.
Gecikmiş Puberte
 Kızlarda 13 yaş, erkeklerde 14 yaşta puberte bulgusunun
olmaması.
AMENORE
Primer
Sekonder
16 yaşında menarş
olmama
6 aydan uzun süre
mensrüasyon olmama
Mc Dermott, M.T. (2004). Endokrin Sırları (I. Şirinoğlu, Çev.) (Ed.). Ankara: Nobel Tıp Kitabevleri.
TEDAVİ SONRASI
HAYATTA KALANLARIN
YAŞADIKLARI
SORUNLAR
Hayatta kalanların sorunları
 Cinsel isteksizlik
 Ereksiyon ve orgazm problemleri
 Erken menapoz
İNFERTİLTE
 Evlenme oranlarında azalma
Bober, S. L., Zhou, E. S., Chen, B., Manley, P. E., Kenney, L. B., & Recklitis, C. J. (2013). Sexual function in childhood cancer survivors:
a report from Project REACH. The Journal of Sexual Medicine, 10(8), 2084-2093.
1945-1985 yılları arasında tedavi olan
Evren 1109
Örneklem 706
Puberte sonrası tedavi
Alkilleyici ajanlar +radyoterapi
Alkilleyici ajanlarda 4 yıl erken
menapoz
40 yaş altı menapoz (n=29)
Menapoza girmeyen (%35) =oral
kontraseptif tedavisi
Yaş
Doz
İNFERTİLİTE
Cinsiyet
Kemoterapi
Radyoterapi
Long, C. J., Ginsberg, J. P., & Kolon, T. F. (2015). Fertility preservation in children and adolescents with cancer. Urology.1-7.
Erkekler
Siklofosfamid, İfosfamid,
Prokarbazin,Sisplatin
Kadınlar
Busulfan, Lamustine, Siklofosfamid
Gonadal hasar
Yüksek risk
Orta risk
Düşük risk
DNA’ya kovalent olarak
alkil grubu bağlanması
sonucu DNA yapısının
bozulması
Oosit- sperm
Siklofosfamid
İfosfamid
Melfalan
Busulfan
Klorambusil
Prokarbazin
-Diğer kanser ilaçları
Sisplatin
Adriamisin
-Diğer kanser ilaçları
-Sitotoksik Antibiyotikler
Bleomisin
Aktinomisin D
Vinkristin
5-Fluorouracil
Metotreksat
ALKİLLEYİCİ
AJANLAR
-Sitotoksik Antibiyotikler
-Alkaloidler
-Antimetabolitler
Rodriguez-Wallberg, K. A., & Oktay, K. (2012). Options on fertility preservation in female cancer patients. Cancer Treatment Reviews, 38(5), 354-361.
FERTİLİTEYİ
KORUMA
YÖNTEMLERİ
Erkeklerde fertiliteyi koruma
 Radyasyon koruma kalkanı (kurşun)
 Kriyoprezervasyon (hücre ve doku dondurma)
 Sperm kriyoprezervasyonu
 Testis dokusunun kriyoprezervasyonu
Tontaş, E., Ataman, S. (2013). Kanser tedavisi ve üremeye etkileri. Ankara: Kanserle Dans Derneği Yayınları.
SIVI NİTROJEN TANKLAR
-196 °C
Sperm kriyoprezervasyonu
TEDAVİDEN ÖNCE HERHANGİ BİR
ZAMANDA YAPILABİLİR
AİLE İZNİ
HASTALIK RAPORU
KOLAY VE AZ MASRAFLI BİR
YÖNTEM
İLK İŞLEM-1500 TL
SÜREYİ UZATMA YILLIK-500 TL
10-19 yaş
106/114 Masturbasyon
11- elektroejekülasyon
3 /11 başarı
Literatürde
13/29 başarı
Testis Dokusunun Kriyoprezervasyonu
 Sperm hücrelerine rastlanmayan bireylerde testis dokusunun
ameliyathanede alınarak sperm hücreleri elde edilerek
dondurulup saklanmasıdır.
 Zaman gerektirir
 Kanama ve enfeksiyon riski vardır
 Prepubertel dönemde araştırma aşamasında
Kızlarda Fertiliteyi Koruma
 Radyasyon koruma kalkanı (kurşun)
 Overleri baskılama (GnRH analogları)
 Over transpozisyonu (batın bölgesinden yukarıya taşıma)
 Kriyoprezervasyon
 Oosit dondurma
 Over dokusu dondurma- Edinburg kriterleri
Tontaş, E., Ataman, S. (2013). Kanser tedavisi ve üremeye etkileri. Ankara: Kanserle Dans Derneği Yayınları.
Oosit kriyoprezervasyonu
Zaman alıcı bir
yöntem
Hymenektomi
gereklidir
Overler hormonlarla uyarılır
Olgun oositler transvajinal
yolla toplanır
Over dokusu kriyoprezervasyonu
Zaman gerektirir
Kanama- Enfeksiyon riski
Genel anestezi
Laparoskopi
over korteksi medulladan
ayrılarak alınır
tek seferde binlerce folikül
TRANSPLANTASYONDAN
SONRA HORMON ÜRETİMİ
Edinburg kriterleri
 35 yaşın altında olmak
 Kemoterapi ve radyoterapi almamış olmak
 5 yıl yaşama şansına sahip olmak
 Over yetmezliği riski >%50
 Aydınlatılmış onam alınması


Dünya genelinde over dokusunun
HIV, Sifiliz vekriyoprezervasyonu
Hepatit B serolojilerinin
ile negatif olması
Gebe olmama
ve çocuğu
60 canlı
doğumolmama
bildirilmiştir
Wallace, W. H. B., Smith, A. G., Kelsey, T. W., Edgar, A. E., & Anderson, R. A. (2014). Fertility preservation for girls and young women with cancer:
population-based validation of criteria for ovarian tissue cryopreservation. The Lancet Oncology, 15(10), 1129-1136.
Donnez, J., & Dolmans, M. M. (2015). Ovarian cortex transplantation: 60 reported live births brings the success and worldwide expansion of the
technique towards routine clinical practice. Journal of Assisted Reproduction and Genetics, 32(8), 1167-1170.
ÜREMEYE YARDIMCI TEDAVİ UYGULAMALARI VE
ÜREMEYE YARDIMCI TEDAVİ MERKEZLERİ HAKKINDA
YÖNETMELİK
Resmi Gazete Tarihi: 30.09.2014 Resmi Gazete Sayısı: 29135
Sonuç ve Öneriler
 Tedavi sonrası pubertal dönemde ve hayatta kalanlarda sorunlar
görülmekte
 Puberte gelişiminin izlenmesi
 Çocuk ve ebeveynlerin bilgilendirilmesi
 Fertilizasyonu korumaya yönelik önlemler alınması
 Koruyucu sağlık politikalarının geliştirilmesi
 Kriyoprezervasyon işleminin SGK kapsamına alınması
 Onkoloji hastaneleri ve tüp bebek merkezleri arasında
koordinasyonun sağlanması
ÜRETKEN BİR NESİL YETİŞTİREBİLMEK ÜMİDİYLE
TEŞEKKÜRLER
[email protected]
KAYNAKLAR











Başaran, İ. E. (1978). Eğitim Psikolojisi: Modern Eğitimin Psikolojik Temelleri. Ankara: Bilim Matbaası.
Binbaşıoğlu, C. (1992). Eğitim Psikolojisi. Ankara: Kadıoğlu Matbaası.
Bober, S. L., Zhou, E. S., Chen, B., Manley, P. E., Kenney, L. B., & Recklitis, C. J. (2013). Sexual function in
childhood cancer survivors: a report from Project REACH. The Journal of Sexual Medicine, 10(8), 2084-2093.
Chow, E. J., Stratton, K. L., Leisenring, W. M., Oeffinger, K. C., Sklar, C. A., Donaldson, S. S., ... &
Shnorhavorian, M. (2016). Pregnancy after chemotherapy in male and female survivors of childhood cancer
treated between 1970 and 1999: a report from the Childhood Cancer Survivor Study cohort. The Lancet
Oncology.
Critchley, H. O., & Wallace, H. B. (2005). Safety of pregnancy during and after cancer treatment. Journal of the
National Cancer Institute Monographs, 34, 64-8.
Daudin, M., Rives, N., Walschaerts, M., Drouineaud, V., Szerman, E., Koscinski, I., ... & Brugnon, F. (2015).
Sperm cryopreservation in adolescents and young adults with cancer: results of the French national sperm banking
network (CECOS). Fertility and Sterility, 103(2), 478-486.
Dilci, T. (2014). Gelişim Psikolojisi. İstanbul: İdeal Kültür& Yayıncılık.
Donnez, J., & Dolmans, M. M. (2015). Ovarian cortex transplantation: 60 reported live births brings the success
and worldwide expansion of the technique towards routine clinical practice. Journal of assisted reproduction and
genetics, 32(8), 1167-1170.
Ercan, O. (2008). Adölesanın fiziksel gelişimi. İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri. 13-18.
Forinder, U., & Posse, E. (2008). A life on hold’: adolescents’experiences of stem cell transplantation in a longterm perspective. Journal of Child Health Care, 12(4), 301–313.
Ginsberg, J. P., Li,Y., Carlson, C. A., Gracia, C. R., Hobbie, W. L., Miller, V. A., ... & Kolon, T. F. (2014).
Testicular tissue cryopreservation in prepubertal male children: An analysis of parental decision‐making. Pediatric
Blood & Cancer, 61(9), 1673-1678.










Gönç, N. (2009). Normal puberte gelişimi ve puberte prekoks. Hacettepe Tıp Dergisi, 40,164168.
Gurney, J. G., Krull, K. R., Kadan-Lottick, N., Nicholson, H. S., Nathan, P. C., Zebrack, B., ... &
Ness, K. K. (2009). Social outcomes in the childhood cancer survivor study cohort. Journal of
Clinical Oncology, 27(14), 2390-2395.
Kahraman, S. (2007). Pediatrik onkolojide tedaviye bağlı (endokrin) geç yan etkiler. Klinik Gelişim,
20(2), 218-227.
Lee, S. H., & Shin, C. H. (2013). Reduced male fertility in childhood cancer survivors. Annals of
Pediatric Endocrinology & Metabolism, 18(4), 168-172.
Long, C. J., Ginsberg, J. P., & Kolon, T. F. (2015). Fertility preservation in children and adolescents
with cancer. Urology.1-7.
Mc Dermott, M.T. (2004). Endokrin Sırları (I. Şirinoğlu, Çev.) (Ed.). Ankara: Nobel Tıp
Kitabevleri.
Morgan, S., Anderson, R. A., Gourley, C., Wallace, W. H., & Spears, N. (2012). How do
chemotherapeutic agents damage the ovary? Human Reproduction Update, 18(5), 525-535.
Müller, J. (2002). Disturbance of pubertal devolopment after cancer treatment. Best
Practice&Research Clinical Endocronology and Metabolism, 16(1), 91-103.
Newton, H., Aubard,Y., Rutherford, A., Sharma, V., & Gosden, R. (1996). Low temperature
storage and grafting of human ovarian tissue. Hum. Reprod., 11, 1487-1491.
Oeffinger, K. C., & Hudson, M. M. (2004). Long‐term Complications Following Childhood and
Adolescent Cancer: Foundations for Providing Risk‐based Health Care for Survivors. CA: A Cancer
Journal for Clinicians, 54(4), 208-236.










Rodriguez-Wallberg, K. A., & Oktay, K. (2012). Options on fertility preservation in female cancer patients.
CancerTreatment Reviews, 38(5), 354-361.
Sağlık Bakanlığı. (2014). Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamaları ve Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezleri
Hakkında Yönetmelik. URL: http://saglik.gov.tr/TR/belge/1-10093/uremeye-yardimci-tedavi-uygulamalari-veuremeye-yardimc-.html. Son Erişim Tarihi: 20 Mart 2016.
Schmidt, K. T., Andersen, A. N., Greve, T., Ernst, E., Loft, A., & Andersen, C.Y. (2013). Fertility in cancer
patients after cryopreservation of one ovary. Reproductive Biomedicine Online, 26(3), 272-279.
Shalitin, S., Phillip, M., Stein, J., Goshen,Y., Carmi, D., & Yaniv, I. (2006). Endocrine dysfunction and parameters
of the metabolic syndrome after bone marrow transplantation during childhood and adolescence. Bone Marrow
Transplantation, 37(12), 1109-1117.
Siegel, R. L., Miller, K. D., & Jemal, A. (2016). Cancer statistics, 2016. CA: A Cancer Journal for Clinicians, 66(1), 730.
Sklar, C. A., Mertens, A. C., Mitby, P., Whitton, J., Stovall, M., Kasper, C., ... & Robison, L. L. (2006).
Premature menopause in survivors of childhood cancer: a report from the childhood cancer survivor study. Journal
of the National Cancer Institute, 98(13), 890-896.
Tontaş, E., Ataman, S. (2013). Kanser tedavisi ve üremeye etkileri. Ankara: Kanserle Dans Derneği Yayınları.
Tournaye, H., Dohle, G. R., & Barratt, C. L. (2014). Fertility preservation in men with cancer. The Lancet,
384(9950), 1295-1301.
Wallace, W. H. B., & Kelnar, C. J. H. (2009). Endocrinopathy After Childhood CancerTreatment. Edinburg: Karger
Medical and Scientific Publishers.
Wallace, W. H. B., Smith, A. G., Kelsey, T. W., Edgar, A. E., & Anderson, R. A. (2014). Fertility preservation for
girls and young women with cancer: population-based validation of criteria for ovarian tissue cryopreservation.
The Lancet Oncology, 15(10), 1129-1136.