PDF Olarak İndir

G Ö R ÜŞ
Müsait kelimesi üzerine
İsmail GÜLEÇ1
Mart 2015
Haftada değil, günde bir kaç kez gündemin değişebildiği canım memleketim Türkiye’min
geçen hafta tartışılan konularından biri, bir gazetede çıkan TDK’nın Büyük Sözlük’ünde
‘müsait’ kelimesinin açıklamasında kadınların aşağılandığına dair haber idi. Konu sosyal
medyaya düştü ve tartışma hızla büyüdü, hatta meclis kürsüsünde milletvekilleri tarafından da
dile getirildi.
Tartışmanın nedeni olan müsait kelimesinin TDK Büyük Sözlük’ünde yer alan ikinci anlamı
şöyle:
Flört etmeye hazır olan, kolayca flört edebilen (kadın).
Burada tartışılan konu parantez içinde yer alan kadın kelimesi üzerinde odaklaştı. Neden
erkek değil de kadın? Erkekler kolayca flört etmeye hazır değil mi? Sadece kadınlar mı flört
ederler? Bu ve buna benzer sorular özellikle feminist dernek temsilcileri tarafından yüksek
sesle söylendi ve cinsiyetçi bir ifade tarzı olarak algılanan bu ifadenin sözlükten kaldırılması
istendi.
TDK bu ithamlar üzerine bir açıklama yapmak zorunda kaldı. Yapılan açıklamada sözlükte
yer alan tüm maddelerin yeninden okunmasına ve düzenlenmesine karar verildiği,
sözlükçülerin görevinin kelimelerin anlamlarını günlük hayattan aldıklarını söyledikten sonra
kelimenin Türkçede kullanımının tarihçesi verildi. İlk olarak Ömer Seyfettin’in Nakarat
isimli bir makalesinde kullanıldığının tespit edildiği ifade edildikten sonra kelimenin 32
yıldan beri sözlüklerde mevcut olduğu belirtildi. Daha sonra müsait kelimesinin aynı
anlamda yer aldığı sözlükler sıralandı.
Karacan Büyük Sözlük ve Genel Kültür Ansiklopedisi, Milliyet Büyük Larousse Sözlük ve
Ansiklopedi, Dil Derneği’nin, Türkçe Sözlük’ü, Ali Püsküllüoğlu’nun, Arkadaş Türkçe
Sözlük’ü de kelimeyi aynı anlamda kullanan diğer sözlükler. Kelimenin argo olduğu, bugün
bu anlamın herkes tarafından bilinmediği, bir devirde moda olabileceği, dolayısıyla yeniden
düzenleneceği, yani kaldırılacağı söylenerek tartışmalar bitirilmeye çalışılmış, ortalık
sakinleştirilmiş.
TDK’nın açıklamasında yer alan sözlüklerden başka sözlüklerde de kelimeye baktım. Yaşar
Çağbayır’ın hazırladığı son derece kıymetli bir sözlük olan Orhun Yazıtlarından Günümüze
Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı Ötüken Türkçe Sözlük’te (İstanbul: Ötüken Yayınları 2007)
kelime şu şekilde açıklanır.
Müsait, -di [Ar. müsâ’ade>müsâ’id (müsa:it) {OsT} sf. 1. Yardım eden; yardımcı olan. 2. Bir
şeyin yapılmasını veya olmasını mümkün kılan; elverişli; uygun. 3. Anlayışlı; kafa dengi. 4.
(Kadın için) flört etmeye yatkın olan; arkadaşlık için kolaylık gösteren.
Mertol Tulum’un editörlüğünü yaptığı Kamus-ı Türki’nin genişletilmiş baskısında (Tulum,
M. (Edt.)(1985). Temel Türkçe Sözlük Sadeleştirilmiş ve Genişletilmiş Kâmûs-ı Türkî (2.cilt).
1Sakarya
Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi ve Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürü
1
İstanbul: Tercüman Gazetesi/Yapı-Kredi Bankası.) kelimenin anlamına aslında olmayan bir
anlamı ilave edilmiş ve şu şekilde verilmiş:
MÜSÂİT (müsâ’id) s. Ar. 1. Yardım eden, yardımda bulunan Meclis âzâsından biri bana
müsâit bulundu (yardım etti). 2. Müsâde eden, bir işi mümkün kılan, yapılabilir hâle koyan,
elverişli: İktidâr-ı mâliyyesi (mâlî gücü) araba kullanmasına müsâit değildir. Sıhhatim müsâit
ola idi ava çıkacaktım. * 3. Flört etmeğe eğimli olan (kız). //nâ- , gayr-ı müsait: Bir işi
imkansız ve güç duruma sokan, zorlaştıran; “elverişsiz.”: Bu arâzi güzel bir bahçe yapmağa
na-müsâit, gayr-ı müsâittir.
Pars Tuğlacı’nın sözlüğünde ise (Tuğlacı, P. (1995). Okyanus Ansiklopedik Türkçe Sözlük
(Cilt 4 M-R). İstanbul: ABC Kitabevi Yayın & Dağıtım A. Ş.) kelime aynı anlamı bu defa
kadın-erkek ayırımı yapmadan verilmiş.
Müsait, s. Osm. < Ar. su’ûd > müsâ’ade > müsâ’id. 1. Bir şeyi mümkün kılan, kolaylaştıran,
elverişli, uygun. [ing. Favorable, convenient; Fr. Favorable, convenant, -ante]; 2. (Geniş anl.)
Anlayışlı, kafa dengi; 3. tkz. Flörte eğilimi olan. 4. esk. Yardım eden.
Dil Derneği Türkçe Sözlük’te (Ankara: Ertem Basım Yayın Ltd. Şti. 2005) kadın yine yer
alıyor.
müsait öna. Ar. 1. Uygun, elverişli: Müsait bir gün geleceğim. 2. tkz. Flört etmeye hazır olan,
kolayca flört edebilen (kadın).
Ali Püsküllüoğlu sözlüğünün 7. baskısında (Ankara: Arkadaş Yayınevi, 1999) kelimeyi
güncellemiş ve tartışmalara neden olan anlamı sözlüğünden çıkarmış.
Mehmet Doğan (Doğan Büyük Türkçe Sözlük (Türkçe/Osmanlıca/Yabancı dillerden Türkçeye
Geçen ve En Çok Kullanılan Kelimeler. İstanbul: Pınar Yayınları, 2005) ise diğerlerinden
farklı olarak kelimeye genel olarak anlaşılacak şekilde meyilli anlamını vermiş, ama neye
meyilli olduğunu belirtmemiş.
Konu kadınlar üzerinden tartışıldığı için önüme büyük sözlüklerden birini aldım ve
açıklamasında kadınlara has olduğu ifade edilen olumsuz anlamı olan başka kelime var mı,
diye bakayım dedim. Kısa bir araştırmadan sonra karşıma çıkan bazı kelimeler ve
açıklamaları:
acūze : Kocakarı, huysuz, suratsız yaşlı kadın.
âlufte : İffetsiz (kadın), âşifte,
âşufte : Baştan çıkmış, hafifmeşrep, ahlâksız kadın.
Baldır bacak: (Kadınlar için) Bacakları meydanda, açık saçık.
Bitli kokuş: Kirli, pis, pasaklı (kız veya kadın).
boynuzlanmak. (Karısı veya yakını olan bir kadın tarafından) Başka bir erkekle aldatılmak.
Cadaloz: Şirret, hırçın [Daha çok kadınlar için kullanılır]
Yollu
:Hafif, ahlâkı sağlam olmayan, kolayca elde edilebilen kadın.
Örnekleri çoğaltmak mümkün, böyle daha yüzlerce kelime var. Peki bütün bu kelimeleri de
aynı şekilde düzeltecek miyiz?
Kanaatim bu tür tartışmaların insanlarda günlük konuşmalarında cinsiyet ayırımı konusunda
daha dikkatli olmalarını sağlaması bakımından faydalı olduğudur. Sözlüklere müdahale
bahsine gelince; sözlükçüler kelimelerin anlamlarını değiştirmek hakkına sahip değillerdir,
sadece var olan anlamlarını tespit etmeye ve açıklamaya çalışırlar. Günlük dilde kelimenin
öyle bir anlamı varsa o şekilde yazmak zorundalar. O zaman soruyu şöyle soralım: Türkçeyi
2
kullananlar arasında müsait kelimesini o anlamda kullananlar var mı? Bu soruya vereceğiniz
cevaba göre sözlükte olup olmamasına karar verebiliriz.
Kelimelerin temel anlamı, yan anlamı, mecaz anlamı, kinayeli anlamı, galat anlamı ve argo
anlamı olmak üzere bağlamına göre bir çok anlamı olur. Ayrıca kullanıldığı yöreye, üzerinde
konuşulan konuya, konuşan kişiye, cinsiyete ve Türkiye örneğinde millete göre farklı
anlamları da olur. Sıradan bir kelime erkekler arasında kullanıldığında farklı, kadınlar
arasında kullanıldığında da farklı anlamlara gelebilir. Argo sözlükleri bunun örnekleri ile
dolu. Dolayısıyla kelimelerin anlamlarını değerlendirirken bağlamı da göz önünde
bulundurmamız gerekiyor.
Son söz: Kelimeleri özgür bırakalım. Bırakalım istedikleri anlama gelsinler. Beğenmezsek
kullanmayız vesselam.
3