Üniversite Öğretmenlerini ve Öğrencilerini Sınıf Ortamında Motive

ÜNİVERSİTE ÖĞRETMENLERİNİ VE ÖĞRENCİLERİNİ SINIF ORTAMINDA
MOTİVE EDEN FAKTÖRLER
Mehmet BAHAR, Fatih AYDIN
Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, BOLU
ÖZET: Motivasyon, hem öğrenciler hem de öğretmenler açısından, etkili bir öğretim ve öğrenmenin önemli bir
parçasıdır.Bu çalışmada, ilköğretim bölümü sınıf öğretmenliği öğrencilerinin (N=150) ve öğretmenlerinin (N=30) sınıf
ortamındaki motivasyon faktörleri ile ilgili görüşleri alınmıştır. Bu amaçla, belirlenen değişkenleri önem sırasına göre
dizmeleri istenmiştir. Sonuçlar, sınıf ortamında motive eden faktörler ile ilgili olarak hem öğrencilerin hem de öğretmenlerin
birbirine yakın tutumlara sahip olduğunu göstermiştir. Ayrıca bu çalışma literatürdeki benzer çalışmalarla karşılaştırılmış,
sonuçların öğrenci ve öğretmen başarısını nasıl etkileyebileceği eleştirel bir bakış açısıyla ele alınmıştır.
1.GİRİŞ
Motivasyon, hem öğrenciler hem de öğretmenler açısından etkili öğretim ve öğrenmenin önemli
bir parçasıdır ve onların başarılarını önemli derecede etkileyen bir faktör olarak karşımıza
çıkmaktadır. Bu açıdan baktığımızda motivasyonu sağlayan faktörlerle ilgili bilgilerin elde
edilmesi başarının sağlanması yolunda doğru ve etkili adımların atılmasını sağlayacaktır.
Öğrenim hayatı boyunca okulla iç içe bulunan öğrenci için sınıf ortamındaki motivasyon
faktörleri başarının sağlanması açısından önem taşımaktadır. Bu sebepten öğrenci ve
öğretmenlerin motive eden faktörlerle ilgili düşünceleri her iki taraf içinde yeterince önem arz
etmektedir. Öğrencilerin başarı motivasyonları artırıldığı zaman, öğrenme durumları en
yüksek dereceye kadar çıkartılır ve öğrenciler öğrenmeye motive edildiği zaman
öğretmenlerin işi daha kolaydır. Fakat öğrencilerin motivasyon seviyelerinde değişimler
olabileceği gibi zamanla azaldığı da görülmektedir. Örneğin bazı çalışmalar (Eccles, 1993;
Phillips and Zimmerman, 1990) 4. sınıf öğrencilerinin %41’inin öğrenme için mükemmel bir
motivasyona sahip olduklarını, fakat öğrencilerin 12. sınıfa geldiklerinde bu oranın %12’ye
kadar gerilediğini ortaya koymaktadır.
Dış ve iç motivasyon, psikologlar ve kuramcılar tarafından tanımlanan insan motivasyonunun
iki tipidir (Malone and Lepper, 1987). Dış motivasyon fark edilir ödüllere itimat ederken, iç
motivasyon onun sahip olduğu amaç için aktivite üstlenmek olarak tanımlanabilir. Bireyler,
kendilerini hem yeterli hem de denetimde hissettiklerinde ya da kendi kendilerine karar verdikleri
durumlarda içsel olarak motive olmaya yönelirler (Dweck, 1986; Good & Brophy, 1994). Aynı
zamanda deneysel kanıtlar dış ödüllerin iç motivasyonu azalttığını belirtmektedir (Dweck, 1986).
Bu konuyla ilgili olarak araştırmacılar tarafından bir çok çalışma yapılmıştır. Örneğin,
Middleton (1995) matematik öğretmenlerini ve öğrencilerini matematikte içsel olarak motive olmanın
ne manaya geldiğini tanımlama konusunda karşılaştırmıştır. Elde edilen bulgulara göre öğretmenler ve
öğrenciler birkaç faktörde anlaşmalarına rağmen, öğretmenler öğrencilerinin genellikle motivasyon
seviyeleri ile ilgili bir düşünceye sahip olmadıklarını kabul ettiği görülmüştür. Matematikle ilgili farklı
bir araştırmada da (Valas and Sovik, 1993), öğrencilerden matematik öğretmenlerinin harcadığı
denetim miktarını ölçmeleri ve sahip oldukları etkileri belirtmeleri istenmiştir. Öğrenciler, öğretmenler
tarafından kullanılan denetim tipi ve düzeyinin matematikteki performansı ve ilgiyi etkilediğini
doğrulamışlardır.
Schunk’a (1990) göre, öğrenme ortamındaki faktörler öğrenci niteliklerini ve bu niteliklerde
öğrenci davranışlarını, tutumlarını ve beklentilerini etkiler. Bu yüzden öğrenciyi sınıf ortamında
motive eden veya motivasyonunu engelleyen, azaltan faktörleri bilmek son derece önemlidir.
Araştırmacılar (Mouton, Hawkins, McPherson and Copley, 1996) öğretme yöntemleri, ölçme
değerlendirme teknikleri, psikolojik durum gibi öğrenme ortamındaki bir çok faktörün motivasyon ve
öğrenme üzerine etkisi olduğunu belirtmişlerdir.
Bu araştırmada da;
a) öğrenci görüşleri alınarak, onları sınıf ortamında motive eden faktörlerin bir analizinin
yapılması
b) öğretmenlerin, öğrencilerini motive ettiklerini düşündükleri faktörlerin ortaya konması ve
c) bu konuda öğrenci ve öğretmenlerin görüşleri arasındaki farklılıkların ve benzerliklerin
belirlenmesi amaçlanmıştır. Buna ek olarak benzer bir çalışmanın sonuçları (Wright,
Litchfield, and Newman,1998) bu çalışmanın sonuçları ile karşılaştırılmıştır.
2.YÖNTEM
Çalışma, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Sınıf Öğretmenliği ana bilim dalı
öğrencileri (N=150) ve öğretmenleri (N=30) üzerinde yapılmıştır. Örneklem gurubundaki 150 öğrenci
600 öğrenci içerisinde rast gele seçilmiştir. Örneklemdeki öğretmenler ise derslere giren öğretim
elemanlarından oluşmaktadır.
Öğretmen ve öğrencilere, sınıf ve okul ortamındaki motivasyon faktörlerini belirlemek amacı
ile motivasyon faktörleri ile ilgili 10 ifade içeren bir anket formu sunulmuştur. Ek 1 bu anket
formunu göstermektedir. Ankette tablodaki bu ifadeleri öğrencilerin kendi bakış açılarına göre önem
sırasına göre 1’den 10’a kadar sıralamaları istenmiştir. Öğretmenlerden de bu faktörleri öğrenciler
açısından önem sırasına koymaları istenmiştir. Bu sıralamada 1 en önemli 10 ise en önemsiz faktörü
ifade etmektedir. 2 ile ifade edilen faktör 1 ile ifade edilen faktörden biraz daha az ama 3 ile ifade
edilen faktörden biraz daha fazla önem arz etmektedir. Sıralama sonuçlarını tüm gurup için
genelleştirmek amacı ile her bireyin sıralama puanları her madde için tek tek toplanmış ve toplam
puanlar en azdan en çoğa doğru dizilmiştir. Bu sıralamada en az toplam puanı alan faktör en çok önem
arz eden faktördür ve 1 ile ifade edilmiştir. En çok puan toplayan en az etkin faktördür bu da 10 ile
ifade edilmiştir. İlaveten öğretmen ve öğrenci puanları arasındaki ilişkiye Pearson-Product Moment
Korelasyonu ile de bakılmıştır. Anket formu uygulanmadan önce örneklem gurubundaki deneklere
gerekli bilgiler verilmiştir.
3.BULGULAR VE TARTIŞMA
Tablo 1 öğrencilerin sınıf ortamındaki motivasyon faktörleri ve öğretmenlerin öğrencileri
motive ettiklerini düşündükleri faktörlerle ilgili anketteki toplam puanlarını ve bunların önem
derecelerine göre nasıl sıralandığını göstermektedir.
Tablo 1 . Motivasyon faktörlerinin öğretmen ve öğrenciler açısından önem sırası
Motivasyon faktörleri
Öğrenci
Öğretmen
Öğretmenlerin arkadaşça yaklaşımları
Adalet ve sürekli disiplin
Yaptığınız işin öneminin kavranması
Fiziksel ortamın öğrenmeye uygunluğu
Kendinizi ispatlayabileceğiniz çalışma ve aktiviteler
Karar mekanizmasına katılabilme
Takım çalışması
Yüksek not
Kişisel problemlerin başkaları tarafından anlaşılması,sempati
Tanınma, tasdik ve muafiyet
1 (409)
2 (482)
3 (609)
4 (629)
5 (655)
6 (704)
7 (747)
8 (808)
9 (825)
10 (922)
1 (79)
3 (105)
4 (107)
5 (124)
2 (99)
6 (133)
7 (140)
10 (191)
9 (170)
8 (157)
Tablo 1 deki sonuçlar ilk bakışta öğrencilerin motivasyon faktörleri ile öğretmenlerin
öğrencileri motive ettiklerini düşündükleri faktörler arasında çok benzer tercihleri işaretlediklerini
göstermektedir. Başka bir ifade ile öğretmenler öğrencileri hangi faktörlerin daha fazla motive ettiğini
bilmektedir. Bu sonuç, Pearson korelasyon sonuçlarında da açıkça görülmektedir. Çünkü öğretmen ve
öğrencilerin motivasyon faktörleri toplam puanları arasındaki pozitif istatiksel bir ilişki bulunmuştur (r
=0.861/two tailed/N=10).
Tablo 1 de görüldüğü gibi en önemli benzerlik sıralamada 1. olarak bulunan öğretmenlerin
arkadaşça yaklaşımı (öğrencilerinin sorunlarına zaman ayıran, onları dinleyen ve çözüm arayan
öğretmen) faktörüdür. Bu ortak görüş üniversitede öğretmenler ve öğrencileri için önemli bir
kazanımdır. Çünkü öğrencisi ile ilgilenen, rahat iletişim kurabilen ve onları dinleyen öğretmenler hem
sosyal bir çevrenin oluşmasına fırsat verecek hem de öğrencilerini motive edecektir. Buda öğrencilerin
performanslarının artmasını sağlayacaktır. Öğrencilerin sınıf ortamında öğretmenlerden istedikleri
şeyin çoğunlukla yüksek not olduğu düşünülür. Fakat yüksek not tablo 1 de görüldüğü gibi hem
öğrenciler hem de öğretmenler açısından son sıralarda bulunmaktadır. Öğrencinin istediği şey ilgi ve
yakınlıktır. Bu önemli benzerliği diğer maddelerde görmekteyiz. Örneğin 6. 7. ve 9. sıradaki faktörler
tamamen aynı önem sırasına göre dizilmiştir. Öğretmenler ve öğrenciler için en önemli ilk 5 faktörü
sıraladığımızda tek önemli farkın kendinizi ispatlayabileceğiniz çalışma ve aktiviteler (öğrendiklerinizi
ortaya koyabilme, problem çözme, karar verme) faktörü olduğunu görmekteyiz. Öğretmenler bu
faktörü öğrenciler için ikinci derecede önemli görürken, öğrenciler bu faktörü orta derecede önemli
görerek 5. sırada sıralamıştır. Başka bir ifade ile öğretmenler bu motivasyon faktörünü öğrenciler için
onların gördüğünden daha önemli görmektedirler.
Burada üzerinde önemle durulması gereken birkaç bulgu vardır. Bunlardan birisi öğrenciler
tarafından fazla önem arz etmeyen ve öğretmenler tarafından da tespit edilen takım çalışmasıdır
(proje, ev ödevi bilgisayar programları ve sınıf çalışmalarında diğer öğrencilerle işbirliği). Takım
çalışmaları grup aktivitelerinin yoğun olarak uygulandığı sosyal becerilerin, birlikte çalışma ruhunun
geliştirildiği, başarıların ve başarısızlıkların paylaşımının en içten yaşandığı son derece önemli bir
metottur. Bu faktörün sıralamadaki yeri bize öğretmenlerin derslerde takım çalışmalarına dayalı
işbirlikçi öğrenme modellerine fazla yer vermediklerini veya bu konuda yeterli eğitimi almadıklarını,
yada bu konunun öneminin hem öğretmenler hem de öğrenciler tarafından yeterince kavranmadığını
göstermektedir.
Bu araştırmanın amaçlarından biriside diğer ülkelerdeki benzer çalışmalar ile sonuçlarının
karşılaştırılması idi. Aynı çalışma Wright ve diğer., (1998) tarafından üniversitede düzeyinde değil
de lise seviyesinde 10.11.12. sınıflardan 423 lise öğrencisi ve 211 lise öğretmeni üzerinde yapılmıştır.
Örneklemi oluşturan öğrenciler ve öğretmenleri geleneksel (günde 6 veya 7 zaman aralığı kullanan)
yapılandırılmış (günde 3 veya 4 zaman aralığı kullanan) liselerden katılanlar olmak üzere 2 gruptan
alınmıştı. Sonuçlar, öğretmen ve öğrenci görüşlerinde farklılıkların olduğunu ama her iki okuldan
gelen öğretmenlerin ve her iki okuldan gelen öğrencilerin benzer tercihlerde bulunduğunu
göstermiştir. Sonuçların her iki lise türü için aynı olması nedeni ile Tablo 2 Amerika’daki bu
araştırmanın geleneksel okullardaki bulguları ve bu çalışmada ortaya çıkan sonuçların
karşılaştırmasını vermektedir.
Tablo 2. Her iki araştırmanın bulguları
Amerika’daki araştırma
Bu araştırmanın sonuçları
Motivasyon faktörleri
Öğrenciler Öğretmenler Öğrenciler Öğretmenler
Yüksek not
Öğretmenlerin arkadaşça
yaklaşımları
Fiziksel ortamın öğrenmeye
uygunluğu
Yaptığınız işin öneminin
kavranması
Adalet ve sürekli disiplin
Takım çalışması
Tanınma, tasdik ve muafiyet
Kişisel problemlerin başkaları
tarafından anlaşılması, sempati
Karar mekanizmasına katılabilme
Kendinizi ispatlayabileceğiniz
çalışma ve aktiviteler
1
2
3
4
8
1
10
1
3
8
4
5
4
2
3
4
5
6
7
8
1
10
6
5
2
7
10
9
3
7
8
9
9
10
7
9
6
5
6
2
Tablo 2 de görüldüğü gibi, Amerika’da ki lise düzeyindeki bu çalışmada öğretmenlerin
öğrencileri hangi faktörlerin motive ettikleri konusunda yeterince bilgiye sahip olmadıklarını
gösteriyor. Yani öğretmen ve öğrencilerin motivasyon faktörlerini sıralamasında ciddi farklılıklar var.
Üniversite düzeyin deki bu çalışmada ise öğretmenlerin öğrencilerin motive eden faktörleri tespit etme
noktasında daha başarılı olduğu görülmektedir. Her iki araştırmayı öğrencilerin görüşlerini dikkate
alarak karşılaştırdığımızda yüksek not, adalet ve sürekli disiplin, tanınma tasdik ve muafiyet, karar
mekanizmasına katılabilme, kendinizi ispatlayabileceğiniz çalışma ve aktiviteler konusunda önemli
farkların olduğu görülmektedir. Yüksek notun Amerikan öğrencileri motive eden en önemli faktör
olarak karşımıza çıkması ise önemli bir bulgudur. Öğretmenleri karşılaştırdığımızda hemen hemen
tüm faktörlerin önem sıralamasında farklılığın olduğu tespit edilmektedir. Bu iki çalışmanın yaş
seviyeleri farklı öğrenciler üzerinde yapılmasına rağmen sonuçlara sosyo-ekonomik ve kültürel
faktörlerin etkisinin olduğu düşünülmektedir.
4. SONUÇ VE ÖNERİLER
Bu çalışmanın sonuçları örneklem olarak aldığımız üniversite öğrencilerinin, öğretmenlerin
arkadaşça yaklaşımları, adalet ve sürekli disiplin, yaptığınız için öneminin kavranması konularına en
önemli motivasyon faktörü olarak düşünürken, yüksek not, sempati, tanınma tasdik ve muafiyet gibi
faktörleri sıralamada son basamaklarda tutmuşlardır. Öğretmenlerinde öğrencileri hangi faktörlerin
daha fazla motive ettiği konusunda isabetli tespitler yaptıkları çalışmanın bulgularında açıkça
görülmektedir.
Okullarımızda öğrenci ve öğretmen motivasyonuna ne kadar önem verildiği, bu konu üzerinde
ne kadar durulduğu ve motivasyonu sağlayan faktörlerin ne kadar uygulandığı gerçekten merak
konusudur. Sonuçlar bize grupların nelere önem verdiğini açıkça göstermektedir. Bu sebeple, önemli
görülen bu faktörlerin üzerinde durulması başarı açısından kaçınılmazdır. Çünkü biz biliyoruz ki
insanlar sevdikleri olay ve olgularda performanslarını en üst düzeyde gösterirler. Dolayısıyla
motivasyonu sağlamak performansın artmasını sağlayacaktır. Bu da başarının artması demektir.
Örneğin, fiziksel ortamın öğrenmeye uygunluğu öğrenci motivasyonunu artırıyorsa bunun sağlanması
sonucunda öğrenci kendini daha rahat ve huzurlu hissedeceğinden istekli ve bunun sonucunda da
başarılı olacaktır. Ancak fiziksel ortam öğrenmeye uygun değilse rahat ve huzurlu olmayan öğrenci
motive olamayacağı için yeterince başarı gösteremeyecektir. Bu bakımdan öğrencilerin pasif
durumları karşısında da öğretmenler verdikleri derslerden zevk alamayacaklar ve buna bağlı
motivasyonları düşecek ve etkisiz olacaklardır. Bu yüzden motivasyona verdiğimiz önem başarıya
verdiğimiz önem olarak görülmektedir. Bu açıdan baktığımızda eğer öğrencilerden başarı bekliyorsak
önce onları motive etmeliyiz. Öğretmenlerin bu noktadaki en önemli görevi, öğrencileri en çok motive
eden faktörleri belirlemek ve bunları dikkate almaktır. Bu tespitte en önemli kaynak bu çalışmada
yapıldığı gibi öğrencidir, öğrencilere sorulan soruların cevaplarıdır.
Bu çalışma üniversite düzeyinde yapılmıştır. Fakat aynı çalışmanın üniversite 1 sınıf öğrencilere
dönem başında ve okulu bitirinceye kadar her yılın sonunda yapılması öğrencileri motive eden
faktörlerde zamanla bir değişimin olup olmadığını ortaya koymada etkili olabilir. Aynı çalışmanın
ilköğretim ve lise düzeyinde, farklı bölgelerde de yapılması yaş, cinsiyet ve sosyo-kültürel faktörlerin
etkisinin bulunmasında önemli bulgulara yol açabilir. Ayrıca bu çalışmalarda motivasyonu etkileyen
bir faktör olarak öğrenme ve öğretme stratejilerin, ölçme ve değerlendirme tekniklerinin etkisi de dahil
edilebilir.
5. KAYNAKÇA
Eccles, J.S. (1993). School and family effects on the ontoge of children’s interests, self-perceptions,
and activity choices. In J.E. Jacobs (Ed), Nebraska symposium on motivation: Vol:40.
Developmental perspectives on motivation. Lincoln: University of Nebraska.
Phillips, D.A., and Zimmerman, A. (1990). The developmental course of perceived competence and
incompetence among competent children. In R.J. Sternberg & J. Kolligean (Eds), Competence
considered. New Haven: Yale University Press.
Malone, T. and Lepper, M. (1987). Making learning fun: a taxonomy of intrinsic motivation of
learning. In R.E. Snow & M.F. Farr (Eds), Aptitude, learning, and instruction. Vol 1: Cognitive
and affective process analysis. Hillsdale, NJ: McGraw-Hill.
Dweck, C.S. (1986). Motivational processes affecting learning. American Psychologist, 41(10), 10401048.
Good, T.L. and Brophy, J. (1994). Looking in classrooms. New York: Harper Collins
Middleton, J.A. (1995). A study of intrinsic motivation in the mathematics classroom: a personal
constructs approach. Journal for Research in Mathematics Education, 26(3), 254-279.
Mouton, S.G., Hawkins, J., McPherson, R.H. and Copley, J. (1996). School attachment: perspectives
of low-attached high school students. Educational Psychology, 16(3), 297-304.
Schunk, D.H. (1990). Introduction to the special section on motivation and efficacy. Journal of
Educational Psychology, 82(1), 3-6.
Valas, H. and Sovik, N. (1993). Variables affecting students’ intrinsic motivation for school
mathematics: two empirical studies based on Deci and Ryan’s theory on motivation. Learning
and Instruction, 3(4), 281-298.
Wright, M., Litchfield, B.C. and Newman, E. J. (1998). Differences in student and teacher perceptions
of motivating factors in the classroom in the classroom environment. National Forum of Applied
Educational Research Journal, 11 (3), 67-75.
Ek 1. Anket formu
Değerli öğrenciler,
Aşağıda sizleri sınıf veya okul ortamında motive ettiğini düşündüğümüz 10 faktör (açıklamaları ile
birlikte) verilmiştir. Lütfen bu faktörleri sizin için en önemlisinden en önemsizine doğru sıralayın. Bu
sıralamayı yapmak için 1 den 10 a kadar olan rakamları kullanın. Bu sıralamada 1 en önemli faktörü
10 ise en önemsiz faktörü ifade etmektedir.
Teşekkür ederiz.
Yüksek not (sınıfta yüksek not alma)
Öğretmenlerin arkadaşça yaklaşımları (öğrencilerinin sorunlarına zaman ayıran, onları
dinleyen ve çözüm arayan öğretmen)
Fiziksel ortamın öğrenmeye uygunluğu ( sınıfların rahat olması, oturulan sıraların ve
diğer dekorasyonların yeniliği)
Yaptığınız işin öneminin kavranması (gayret ve kabiliyetlerinizin farkında olunması ve
başarılı çalışmalarda teşvik edilmeniz)
Adalet ve sürekli disiplin (bütün öğrenciler eşit muamele görürler belli kişi veya gruplara
imtiyaz tanınarak kurallar bozulmaz)
Takım çalışması (proje, ev ödevi bilgisayar programları ve sınıf çalışmalarında diğer
öğrencilerle işbirliği)
Tanınma, tasdik ve muafiyet (başarılı olduğunuzca ödül veya sertifika alma, bu başarının
herkes tarafından bilinmesinin sağlanması)
Kişisel problemlerin başkaları tarafından anlaşılması, sempati (moraliniz bozuk
olduğunda size söylenen bir tatlı söz veya sizin dinlenmeniz)
Karar mekanizmasına katılabilme (ders içeriği ve öğrenme metotları konusunda etkili
olabilme)
Kendinizi ispatlayabileceğiniz çalışma ve aktiviteler (öğrendiklerinizi ortaya koyabilme,
problem çözme, karar verme)
Sınıf:
Cinsiyet:
Yaş:
Mezun olunan okul: