ilK iNsaNlarDaN ilK uygarlIKlara

E T KİNLİK
1
İLK İNSANLARDAN İLK UYGARLIKLARA
DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 23
MÖ 5000’e gelindiğinde Avrupa, Asya ve Afrika’nın büyük kesiminde tarım yapılmaktaydı. Kuzey
ve Güney Amerika’da evcilleştirilebilir hayvan bulmak güçtü. (Atların soyu tükenmişti ve Avrupalılar,
bu kıtaya ayak basıncaya kadar da Amerika’da at
yoktu.) Ancak Kuzey ve Güney Amerika’da mısırın
ve diğer tahılların ıslah edilmesiyle, yerleşik köyler
ortaya çıktı.
MÖ 3500’ler, “uygarlık” olarak nitelendirilebilecek kadar karmaşık ve gelişmiş toplumların ortaya
çıkışına sahne oldu. (Uygarlık sözcüğünün İngilizce
karşılığı olan “civilization”, Latincede “kentli” anlamına gelen civis kökünden türetilmiştir.) İlk uygarlıkların hepsinin güzel sanat eserleriyle ve mimariy-
G İ R İ Ş
MÖ 10 bin dolaylarında gezegenin ısınması, insanları buna uyum sağlamaya zorladı. İnsanların
Buzul Çağı’nda kendilerine ziyafet çektikleri büyük
hayvanların pek çoğu küresel ısınma ve aşırı avlanmadan dolayı yok olmuştu. Aynı zamanda, bir zamanlar bitkilerin yeşeremediği kadar soğuk ya da
kurak olan yerlerde artık kendiliğinden yenilebilir
bitkiler türedi. Çağımızdaki avcı ve toplayıcı toplulukların davranışları incelendiğinde, tarihöncesi
çağlarda toplama işini esasen kadınların yaptığı ve
muhtemelen bu bilgilerini, buğday, arpa, mısır ve
başka tahılları ekip biçmek için kullandıkları düşünülmektedir. Böylece, önceden yiyecek bulmak için
yeryüzünde gezinip duran topluluklar yerleşik yaşama geçti. Yerleşik düzene geçilmesinde hayvanların
evcilleştirilmesinin de payı olmuştur. Köpek, muhtemelen insanın evcilleştirdiği ilk hayvandı. Sonraları
insanlar etinden, sütünden, yününden ve postundan yararlandıkları sığır ve koyun gibi başka canlıları da evcilleştirmeyi başardılar.
Tarım alanındaki ilk ilerlemeler, Eriha gibi büyük
kentlerin kurulduğu Ortadoğu’da gerçekleşti. MÖ
7000’de Eriha kenti, yaklaşık 2000 sakiniyle, tipik bir
avcı toplayıcı topluluğun on katından fazla nüfusa
sahipti. Kendi topluluklarını korumak için Eriha halkı, efsaneye dönüşecek bir duvar inşa etti. Eriha gibi
başka kentlerde de ticaret, metal işçiliği ve çömlekçilik gibi tarım dışı işlerde yetkinlik kazanan pek çok
insan yaşadı. Tahılların saklanması için çömleklere
ihtiyaç duyulmasıyla, belki de ilk tekerlekli araçlara esin kaynağı olan çömlekçi çarkı geliştirildi. İlerleyen süreçte, Eriha’da ve başka kentlerde yaşayan
çiftçiler, tarlalarını ekmek için yük hayvanlarının
çektiği tahta sabanlar kullandılar ve üretim fazlası
yiyeceği çeşitli mallarla takas ettiler.
Ç A Ğ L A R A
Afrika’da 250 bin yıl önce ortaya çıkan Homo sapiens, yani modern insan, değişen koşullara uyum
sağlayabilmede olağanüstü bir yeteneğe sahipti, bu
yeteneği sayesinde gezegenin pek çok yerinde sağ
kalmayı başardı. Hayvan postları giyip mağaralarda
ateş yakıp ısınarak 12 bin yıl önce sona eren Buzul
Çağı’nın en son evresinde, kuzey enlemlerinin soğuğunda sağ kalabildi. Sonunda buzullaşmayla deniz
seviyesi düştü ve insanlar Sibirya’dan Kuzey Amerika’ya, Avusturalya’ya ve önceden erişilmez olan başka adalara yürüyerek ulaşabildiler. Buzul Çağı’nda
insanlar yabani bitki ve tohum toplamayı sürdürdü,
ama esasen avlanarak sağ kaldılar.
Ancak, hayvanların evcilleştirilmesi de tek başına, insanların yerleşik yaşama geçmesi için yeterli
değildi. Göçebe çobanlar, insanların bir kısmı yerleşik yaşama geçip köyler kurduktan çok zaman sonra
da otlayan hayvanların, sözgelimi koyun ve keçilerin
peşinden gitmeyi sürdürdüler. En üretken toplumlar,
hayvanları kontrol altına alıp aynı zamanda toprağı
işleyenler oldu. Tarım sayesinde ihtiyaçtan fazla yiyecek sağlandı, böylece insanlar başka işlerde yetkinleşebilme, yeni araçlar ve teknolojiler geliştirme
fırsatı bulabildi.
T A R İ H İ
İnsanlık tarihi, çevresini kullanmakta ve değiştirmekte son derece maharetli bir canlı türünün öyküsüdür. Yapan, yağmalayan ya da fetheden olsun,
insanoğlunun icat, dönüştürme ve yıkma kapasitesi
inanılmazdır. Yunan oyun yazarı Sophokles’in dediği gibi “Mucize pek çok, ama hiçbiri insanoğlundan
daha harika değil. Onu iyi ya da kötü yapan da hayal
gücünün sınırlarını aşan bu yaratma kabiliyetidir.”
23
03.11.2014 11:59:42
le donattıkları etkileyici kentleri, tören merkezleri
vardı. Hepsinin de, büyük binaların yapımında ya
da savaşlarda seferber edebileceği binlerce insanı
emri altında tutan güçlü hükümdarları vardı. Yine,
bu uygarlıkların hepsinin olmasa da çoğunun kayıt
tutmak, kurallar koymak, bilgi ve irfanı yazıya döküp saklamak için kullandığı bir yazısı vardı. Bu çok
gelişmiş toplumlar daha üstün bir teknolojiye sahip
olsalar da, basit toplumlardan daha iyi, daha akıllı
değillerdi. Muazzam ölçüde yaratıcı ve yağmalayıcı
olan bu uygarlıklar, bazı insanların hayatını iyileştirirken bazılarını da köleleştirmiştir.
(Kagan, Neil, National Geographic Resimli Dünya Tarihi, NTV
Yayınları, 2008, s. 16-22’den özetlenmiştir.)
METİN ANALİZİ VE KAVRAM ÇALIŞMASI
1. a. Yukarıdaki metinde yer alan altı çizili kavramları listeleyin.
b. Metinden yararlanarak ya da kendi bilgilerinizle tanımlayabileceğiniz kavramların yanına yıldız koyun (ya da altını kırmızı kalemle çizin) ve bu kavramların tanımlarını yazın.
c. Tanımlarını bilmediğiniz kavramları araştırarak tanımlarını yazın.
2. Yukarıdaki metinden ve MEB ders kitabınızdaki “Tarih Öncesi Çağlar”la ilgili bölümden* yararlanarak
aşağıdaki tabloyu doldurun:
TAŞ ÇAĞLARI
PALEOLİTİK
U Y G A R L I K L A R
T A R İ H İ - I
E L İ F
A K Ö Z
MEZOLİTİK
MADEN ÇAĞLARI
NEOLİTİK
BAKIR
TUNÇ
DEMİR
Besin
gereksinimlerini
karşılama
biçimleri:
Yaşam biçimi
(yerleşik
veya göçebe)
ve barınma
koşulları:
24
*
MEB ders kitabınızın bu bölümünde ateşin Mezolitik Dönem’den itibaren insanlar tarafından kullanıldığı belirtilmektedir.
Ancak, insanların ilk kez ne zaman ateşi kontrol edebildiği kesin olarak bilinmemektedir. Güncel bilimsel araştırmalar
insanların Paleolitik Dönem’den itibaren ateşi kontrol edebildiğini kabul eder.
DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 24
03.11.2014 11:59:43
3. Yukarıdaki metne geri dönün. Her paragraf için, o paragrafın ana fikrini açıklayan bir başlık bulup
yazın ve bu paragrafta hangi dönemden/dönemlerden söz edildiğini belirtin.
Ç A Ğ L A R A
Türkiye’de bu
döneme ait
kalıntıların
bulunduğu
yerler:
T A R İ H İ
Bu dönemde
gerçekleşen
dönüm noktası
gelişmeler,
keşifler, icatlar,
ilkler:
G İ R İ Ş
Kullanılan alet ve
teknolojiler:
25
4. Tarih çağlarının yazının icadıyla başladığı kabul edilmiştir. Sizce tarih neden yazıyla başlıyor olabilir?
DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 25
03.11.2014 11:59:43