kitlesel kişiye özel üretimde modüler üretim anlayışı

V. Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul Ticaret Üniversitesi, 25-27 Kasım 2005
KİTLESEL KİŞİYE ÖZEL ÜRETİMDE MODÜLER ÜRETİM
ANLAYIŞI
Haluk SOYUER
Ege Üniversitesi
Özet
Günümüz işletmeleri, yapılarını temelden etkileyen değişimler yaşamaktadır. Bu değişimi yaşayan işletmeler,
homojen pazarlar için standart ürün ve hizmet üretmekten vazgeçmiş, eski paradigmanın değerlerini oluşturan
verimlilik, süreklilik ve kontrol üzerine odaklanmış kitlesel üretim sistemlerini terketmektedirler. Günümüz
koşullarında rekabette avantaj sağlamak isteyen işletmeler, kitlesel kişiye özel üretim felsefesini benimseyerek,
bireysel anlamda müşteri memnuniyeti sağlamayı hedefler hale gelmişlerdir.
Bu nedenle, kişiye özel ürünlerin kitlesel olarak üretilebilmesinde modüllerden yararlanmak, üretim hızının
arttırılması, üretim maliyetlerinin düşürülmesi ve çeşitliliğin arttırılması açısından büyük önem taşımaktadır.
Ayrıca modüler yaklaşım, işletmeler tarafından kişiselleştirilmiş ürünler üretmenin kolay bir çözümü olmaktadır.
Anahtar Sözcük: Kitlesel Kişiye Özel Üretim, Modüler Üretim, Üretim Sınıflandırma.
1. GİRİŞ
İkinci Dünya Savaşı sonrasında, özellikle de 70’li yıllar, homojen yapı gösteren pazarların küçülmesine neden
olmuştur. Bu dönemde işletmeler artık kitlesel üretimin getirdiği avantajları kullanamaz hale gelmişlerdir.
İşletmeler üretim maliyetlerini düşürmenin yollarını aramıştır. Bu dönem içerisinde yönetim, üretim, finansman
ve pazarlama gibi işletme fonksiyonları tekrar ele alınmış ve modern yaklaşımların temelleri atılmıştır.
1970’lerde yaşanan kriz ile işletmeler tarafından daha şiddetli hissedilir hale gelen kaynak ve hammadde
sıkıntısı, müşteri istek ve ihtiyaçlarında yaşanan hızlı değişmeler, üretim sistemleri üzerinde çarpıcı değişiklikler
yaratmıştır. Tüketici beklentilerinin hızla değişmesi sonucu ürün çeşitleri hızla artmış ve işletmeler rekabet
güçlerini yükseltmek amacıyla, sistemde ürün çeşidinin hızla değiştirilebildiği düşük partilerle üretim sağlayan,
kesikli üretim süreçlerini daha yaygın olarak kullanmaya başlamışlardır (Soyuer, 1995). Bugün gelinen noktada,
yüksek ürün çeşitliliğini ucuza ve kaliteli üretebilen, müşterilerine özel çözümler geliştirebilen işletmeler
rekabetçi girişimler olarak benimsenmektedir.
2. KİTLESEL KİŞİYE ÖZEL ÜRETİM
Pine (1993), müşteri memnuniyeti sağlamada, özelleştirilmiş ürünlerin standart ürünlere göre daha etkin
olduğunu savunmaktadır. Pine’a göre müşteriler ürün seçenekleri değil, ihtiyaçlarını tam olarak karşılayan
ürünler istemektedir. Bu gelişmelerin çerçevesinde günümüzde müşteri memnuniyetini arttırma amacıyla
işletmelerin kitlesel kişiye özel üretime olan ilgileri süratle artmaktadır.
Kitlesel üretim, kitlesel kişiye özel üretimin öncüsü olarak algılanabilir. Pine kitlesel üretim sisteminin artık
geçersiz olduğunu savunmuş, Jelinek, Goldhar ve Kotler kitlesel üretim ile kitlesel kişiye özel üretimin
farklılıklarını ortaya koymaya yönelik çalışmalar yapmıştır. Aslında bu iki sistem birbirinin tersi, karşıtı veya
alternatifi olarak görülmemeli, sürekli değişim yaşayan pazar koşulları içerisinde, farklı bakış açısına sahip iki
yaklaşım olarak ele alınmalıdır. Belirli koşullar altında, bir yaklaşım diğerine rahatlıkla tercih edilebilir (Radder
ve Louw, 1999:36).
3. MODÜLER ÜRETİM ANLAYIŞI
Üretim hızının artırılması, maliyetlerin düşürülerek çeşitliliğe önem verilmesi için modüllerden yararlanılması,
kişiye özel ürünlerin kitlesel olarak üretilebilmesinde büyük önem taşımaktadır. Ayrıca modüler yaklaşım,
177
H. Soyuer
işletmeler tarafından kişiselleştirilmiş ürünler üretmenin kolay bir çözümü olmaktadır. Åhlström ve Westbrook
(1999) yaptıkları araştırmayla, modüler yaklaşımla kişiselleştirilmeye gidilmesinin, üretimdeki etkinliği
arttırdığını ortaya koymuştur. Bu araştırmaya göre kişiye özel üretimi kitlesel olarak gerçekleştiren işletmelerin
önemli bir kısmı modüler yaklaşımdan faydalanmaktadır.
Modüler yaklaşım sadece üretim aşamasında kullanılmamakta, aynı zamanda tasarım ve diğer aşamalarda da
avantajlarından yararlanılmaktadır (Baldwin ve Clark, 1997). Ulrich ve Tung (1991), çalışmalarında ürünlerde
kullanılan farklı modüler yaklaşımları incelemiştir. Bu modüler yaklaşımlar Şekil.1 de verilmektedir.
Şekil 1. Farklı modüler üretim yaklaşımları (Ulrich ve Tung, 1991).
1. Ortak parça kullanımı ile (Component-sharing Modularity) aynı parçanın birden fazla üründe ortak olarak
kullanımı sağlanmaktadır. Kullanılan bu ortak parça için değişik tasarımlarda sabit bir hacim ayrılmaktadır. Bu
tip modüler yaklaşıma örnek olarak aynı tip pilin veya CD ROM’un farklı dizüstü bilgisayarlarda kullanımı
gösterilebilir.
2. Ortak bir temel üzerine, değişik parçaların takılabilmesine imkan veren (Component-swapping Modularity)
parça değişimi yaklaşımı sayesinde, farklı özelliklere sahip modüller, ortak bir bağlantı yüzeyinden ana parçaya
takılabilmektedir. Böylelikle farklı ihtiyaçlara göre ürünün temel özelliklerinde değişme sağlanabilir.
3. Parçanın, diğer bir parçaya montajından önce istenilen boyutta şekillendirilebilmesine imkan tanıyan bu
yaklaşım (Cut-to-Fit Modularity), ürünün farklı ihtiyaçlara göre en az işlem görerek kullanılmasına olanak
vermektedir. Farklı yüzlere göre değişik boyutlarda kesilerek çerçeveden bağımsız üretilen gözlük sapları bu
yaklaşıma örnek olarak verilebilir.
4. Farklı modüllerin karıştırılmasına izin veren (Mix Modularity) yaklaşımında, son ürün eklenen parçaların
özelliklerini yansıtsa da, bu eklenen parçalar kendi özelliklerini tamamen yitirmektedir. Günümüzde,
müşterilerin kendi duvar boyası renklerini elde etmeye yarayan, bu tip modüler araçlar sıkça kullanılmaktadır.
5. Modüler olarak imal edilen parçaların eklenmesine izin veren (Bus Modularity) yaklaşım sayesinde, bir taban
üstüne farklı işlemleri gerçekleştiren parçalar istenildiğinde eklenebilmektedir. Sahne aydınlatmaları bu tip
modüler yaklaşıma örnek verilebilir. Sahne aydınlatması için kullanılan temel panel üzerine eklenen farklı
spotlar ile her bir salon için farklı aydınlatma çözümleri sunulmaktadır.
6. Sökülüp takılabilen (Sectional Modularity) parça tasarımının amacı, farklı fonksiyonel özelliklerin
sağlanması için aynı parçaların değişik biçimlerde bir araya getirilmesini sağlamaktır. Standart biçimde
tasarlanan parçalar, farklı şekillerde bir araya getirilebilirler. Lego oyuncaklar bu tip yaklaşımın en iyi
örneklerindendir.
Bu farklı, üretimde karşılaşılan zorlukların birçoğunun üstesinden gelinmesine olanak tanımaktadır. Modüler
yaklaşımları etkin olarak kullanabilmek için tasarım, üretim, montaj ve kullanımı içine alan bir yapı içersinde
müşterinin kişiselleştirmeye aktif olarak katılacağı noktanın önceden belirlenmesi gerekmektedir (Boone, 2001).
4. SÜREÇLERDEKİ MODÜLER PARÇA KULLANIMINA GÖRE SINIFLANDIRMA
Duray ve Milligan (2000), Ulrich ve Tung (1991) tarafından yapılan çalışmayı dikkate alarak, müşteri katılımını
ve süreçlerde ürünlerin modüler yapısını ortaya koyan bir sınıflandırma geliştirmişlerdir. Bu sınıflandırma
yaklaşımı işletmenin tasarım, üretim, montaj ve kullanım aşamalarında modüler yaklaşımdan ne ölçüde
yararlandığını ve ayrıca müşterinin hangi aşamada sisteme dahil edildiğini dikkate almaktadır. Yapılan bu
178
V. Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul Ticaret Üniversitesi, 25-27 Kasım 2005
çalışmada işletmeler, Tasarımcı-Üreticiler (Fabricators), Katılımcılar (Involvers), Modüler Üreticiler
(Modularizers) ve Montajcılar (Assemblers) olarak gruplandırılmıştır. Şekil 2 de bu gruplandırma verilmektedir.
MODÜLERİTE KULLANIMI
MÜŞTERİ KATILIMI
Tasarım
Tasarım
Üretim
Montaj
Kullanım
Üretim
Montaj
Kullanım
1
TasarımcıÜreticiler
2
Katılımcılar
3
Modüler Üreticiler
4
Montajcılar
Şekil 2. Modüler üretim ve müşteri katılımı aşamalarına göre kitlesel kişiye özel üretim
işletmelerin sınıflandırılması (Duray ve Milligan, 2000).
1. Grup – Tasarımcı-Üreticiler
Bu grubu oluşturan işletmeler, üretimin temelini oluşturan tasarım aşamasından başlayarak müşteri katılımını
sağlamaktadırlar. Aynı şekilde ürünlerin tasarımı ve bu parçaların üretiminde modüllerden ve modüler üretim
teknolojilerinden faydalanarak çeşitliliği arttırmaktadırlar. Bu yaklaşım, tam anlamıyla kişiye özel ürünler
üretilmesine imkan vermektedir. Müşteri istek ve tercihleri doğrultusunda, tam anlamıyla kendine özel bir ürün
veya hizmete sahip olmaktadır.
2. Grup - Katılımcılar
Bu işletmeler müşteriye tasarım aşamasında katılım olanağı tanırken aslında sadece montaj ve son kullanım
aşamalarında modüllerden yararlanmaktadırlar. Müşterinin tasarım aşamasında sisteme dahil olması ürüne olan
bağlılığını arttırmaktadır. Her ne kadar müşteri ürünün tasarımını kendisi belirlese de, aslında kendisi için yeni
bir tasarım geliştirilmemekte, mevcut tasarım seçeneklerinden yararlanılmaktadır. Bu gruptaki işletmelere örnek
olarak pencere üreticileri gösterilebilir. Her bir pencere müşterinin isteği doğrultusunda biçimleniyor gözükse de,
aslında standart pencere tasarım seçeneklerinden biri seçilmektedir. Bu aşamadan sonra boyutlarına uygun kesim
ve montajı yapılmaktadır.
3. Grup - Modüler Üreticiler
Modüler Üreticiler, tasarım ve üretim aşamalarında modüler parçalardan yararlansalar da, müşterilerin süreçlere
katılımı montaj ve kullanım aşamalarında gerçekleşmektedir. Bu gruptaki işletmelerin tasarım aşamasında
müşteri katılımına olanak vermemelerinin nedeni, müşterilerin tasarım aşamasından çok son ürüne
odaklanmalarıdır. Müşterinin asıl ilgi odağı ürünün sahip olduğu özelliklerdir. Bu gruba örnek olarak hazır
mutfak gösterilebilir. Üretici, tasarım ve üretim aşamasından itibaren modüler yaklaşımdan yararlanmakla
birlikte müşteriler daha çok son montaj aşamalarını oluşturan, kaplamanın cinsi, rengi ve niteliği gibi konulara
ilgi göstermektedir. Bu işletmelerin tasarım sürecinden itibaren modüllerden yararlanmaların sebebi, ürünlerdeki
çeşitliğini arttırmak ve ortak parça kullanımı ile bu yüksek çeşitliliğin üretim maliyetini düşürmektir.
4. Grup - Montajcılar
Bu grubu oluşturan işletmeler kitlesel üretime en yakın olanlarıdır. Bu ürünlerde standart tasarımlar üzerine,
farklı özelliklere sahip parçaların eklenmesi mümkündür. Müşteriler bu özelliklerden kendilerine uygun
olanlarını bir araya getirerek, standart bir tasarımı kişiselleştirmektedirler. En yoğun kullanımı bilgisayar
ürünlerinde görülmektedir. Müşteri, standart diz-üstü makinalarda işlemci, hafıza, ana kart, kapasite, pil, ağ
bağlantıları, ekran ve renk gibi daha birçok özellik üzerinde kendi ihtiyaçları doğrultusunda farklılaştırma
yaparak son ürünü elde etmektedir.
5. SONUÇ
Tüm bu farklı üretim süreç tipleri, kitlesel kişiye özel üretim için birer kılavuz olarak görülebilir. Tek bir işletme
içerisinde iki farklı süreç tipinin veya modüler yaklaşımın bir arada çalışması mümkündür. Aynı zamanda, ürün
aileleri için farklı tip süreçler benimsenebileceği gibi, müşteri yapılarına göre de ayrıma gidilebilir. Bir
işletmenin üretim süreç tipini belirlemesindeki en büyük etken; hedef müşteri kitlesi, ürünün yapısı ve bunlara ek
olarak üretim teknolojisi ve bilgi teknolojileri altyapısı olmaktadır.
179
H. Soyuer
6. KAYNAKÇA
ÅHLSTRÖM, P., WESTBROOK, R., 1999, “Implications of Mass Customization for Operations
Management”, International Journal of Operations & Production Management, Vol.19 No.3, pp.262-274.
BALDWIN, C. Y., CLARK, K. B., 1997, “Managing in an Age of Modularity”, Harvard Business Review,
Vol.75 No.5, pp.84-93.
BOONE, T., 2001, “New Directions in Supply Chain Management: Technology, Strategy & Implementation”,
Amacom, Saranac Lake, NY.
DURAY, R., MILLIGAN, G. W., 1999, “Improving Customer Satisfaction Through Mass Customization”,
Quality Progress, Vol.32 No.8, pp.60-66.
PINE, B. J., 1999, “Mass Customization: The New Frontier in Business Competition”, Harvard Business
School Press, Boston.
RADDER, L., LOUW, L. 1999, “Mass Customization and Mass Production”, The TQM Magazine, Vol.11
No.1, pp.35-40.
SOYUER, H., 1995, “Klasik Ekonomik Parti Büyüklüğü Yaklaşımı ve Hücresel İmalat Sistemlerinde Parti
Büyüklüklerinin Belirlenmesi Problemi”, Gazi Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt.11 Sayı:1-2, ss.267-280.
ULRICH, K., TUNG, K. 1991, “Fundamentals of Product Modularity”, ASME Winter Annual Meeting
Symposium on Design and Manufacturing Integration, Vol.39, pp.73-79.
180