088-094 Ahmet S.Kilinc - Akademik Geriatri Dergisi

Transkript

KL‹N‹K ÇALIfiMA/RESEARCH ARTICLE
Akad Geriatri 2011; 3: 88-94
Gelifl Tarihi/Received: 09/07/2010 - Kabul Edilifl Tarihi/Accepted: 28/10/2010
Bir Aile Hekimine Kay›tl› 65 Yafl ve Üzeri
Nüfusta Sa¤l›k Hizmet Kullan›m›, Kronik
Hastal›k S›kl›¤› ve Ba¤›ml›l›k Durumu*
Health Service Usage, Chronic Illness Frequency and
Dependency of a Population Aged 65 and Over
Registered to a Family Physician**
Binali Çatak1, Sevinç Sütlü2, Ahmet Selçuk K›l›nç2, Okan Sar›o¤lu3
1
Karabük Toplum Sa¤l›¤› Merkezi, Karabük, Türkiye
Karabuk Community Health Center, Karabuk, Turkey
2
Burdur ‹l Sa¤l›k Müdürlü¤ü, Burdur, Türkiye
2 Burdur Health Directorate, Burdur, Turkey
3 Burdur 5 No’lu Aile Sa¤l›¤› Merkezi, Burdur, Türkiye
1
3
Burdur 5th Family Health Center, Burdur, Turkey
* Bu çal›flma, Akademik Geriatri 2010 Kongresinde sunulmufltur.
** This research article was presented at the Academic Geriatrics 2010 Congress.
ÖZET
Girifl: Yafll› sa¤l›¤›, sa¤l›kta dönüflüm program› ile aile hekiminin temel görevlerinden biri haline gelmifltir. Aile hekiminin kendisine kay›tl› 65 yafl ve üzeri nüfusun özelliklerini tan›mlamas› etkin bir sa¤l›k hizmeti sunumunu sa¤layacakt›r. Bu çal›flmada;
bir aile hekimine kay›tl› 65 yafl ve üzeri nüfusun sa¤l›k hizmet kullan›m›, kronik hastal›k s›kl›¤› ve ba¤›ml›l›k durumunun tan›mlanmas› amaçlanm›flt›r.
Materyal ve Metod: Tan›mlay›c› tipte olan çal›flman›n evrenini Burdur Merkez 5 no’lu Aile Hekimine kay›tl› 65 yafl ve üzeri 283
kifli oluflturmaktad›r. Veriler, anket yöntemi ile yüz yüze görüflme tekni¤i kullan›larak topland›.
Bulgular: Yafl ortalamas› 74.1 (±5.9) y›l olan yafll›lar›n yar›dan fazlas›n› (%54.5) kad›nlar oluflturmaktad›r. Yafll›lar›n %43.1’i
ilkokul mezunu, %69.6’s› efli ile birlikte yaflamakta, %4.0’› kirada oturmakta, %46.2’sinin kendine ait emekli maafl› bulunmaktad›r. Sa¤l›k güvencesi olmayan yafll› oran› %1.2’dir. En çok yararland›klar› sa¤l›k kurumu %51.4 ile aile hekimleridir. Yafll›lar›n %33.6’s› en çok yararland›¤› sa¤l›k kurumunu kendisine uzak olarak alg›lamaktad›r. Aile hekimine kay›tl› 65 yafl ve üzeri
nüfusun %34.8’i son 15 gün içinde herhangi bir sa¤l›k kurumundan yararlanm›flt›r. Son 15 gün içinde sa¤l›k hizmeti kullanan-
88
Yaz›flma Adresi/Address for Correspondence
Dr. Ahmet Selçuk K›l›nç
Burdur ‹l Sa¤l›k Müdürlü¤ü, Yeni Mahalle Eski Antalya Caddesi No: 1 Burdur/Türkiye
e-posta: [email protected]
Çatak B, Sütlü S, K›l›nç AS, Sar›o¤lu O.
Bir Aile Hekimine Kay›tl› 65 Yafl ve Üzeri Nüfusta
Sa¤l›k Hizmet Kullan›m›, Kronik Hastal›k S›kl›¤› ve Ba¤›ml›l›k Durumu
lar›n %43.1’i aile hekiminden yararlanm›fl iken, bunlar›n %8.0’› yatarak tedavi görmüfl ve %2.3’ü cepten para harcam›flt›r. Aile hekiminin yafll›lar› evde ziyaret oran› %13.8 olarak bulundu. Yafll›larda en s›k kardiyovasküler sistem (%58.7), kas-iskelet
sistemi (%35.4) ve endokrin sisteme ait hastal›klar (%20.5) görülmektedir. Yaklafl›k her dört yafll›dan biri befl ve daha fazla say›da ilaç kullanmaktad›r. Yafll›lar›n %44.0’› sa¤l›klar›n› orta düzeyde alg›lamaktad›r. Yafll›lar›n en kolay yapabildikleri günlük
aktiviteler yemek yeme (%87.7), tuvalete gitme ve kullanma (%79.4), banyo yapma (%70.0), giyinme ve soyunmad›r (%67.6).
Sonuç: Aile hekimleri gerek zaman›n etkin kullan›lmas›, gerekse yafll›lara verilecek sa¤l›k hizmetlerinin daha sistematik olmas›
için yafll› izlem kart› oluflturmal›d›r. Ayr›ca, yafll›lara yönelik verilecek sa¤l›k hizmetlerinin yan› s›ra, Toplum Sa¤l›¤› Merkezi ve
Sosyal Hizmet Müdürlü¤ü eflgüdümünde sosyal bak›m hizmeti de vermelidir.
Anahtar Kelimeler: Aile hekimi, yafll› sa¤l›¤›, kronik hastal›k, ba¤›ml›l›k.
ABSTRACT
Introduction: Health of the elderly becomes one of the main duties of family physicians with the health transformation program. Characterizing populations aged 65 and above registered to a family physician facilitates effective delivery of health care.
In this study, it was aimed to determine the health service usage, chronic illness frequency and dependency of the population
aged 65 and above registered to a family physician.
Materials and Methods: This is a descriptive study involving 283 elderly adults aged 65 and above registered to the Burdur
Central 5th Family Physician. Data were collected by face-to-face interview and by using a survey method.
Results: The average age of the patient population was 74.1 (±5.9) years, and 54.5% were female. 43.1% had primary school education, 69.6% lived with their spouse, 4.0% lived in a rented house, 46.2% owned their own home and 1.2% had no social security. The most frequently utilized health institution was the family physician (51.4%). 33.6% of the elderly perceived the
frequently utilized institution as “far”; and 34.8% had used a health institution in the last 15 days (43.1% of these benefitted
from a family physician, 8.0% had been hospitalized and 2.3% paid out-of–pocket). The family physician’s home visit rate was
13.8%. The most frequent illness in this group was related with the cardiovascular system (58.7%), followed by musculoskeletal (35.4%) and endocrine (20.5%) systems. One in four elderly was using five or more drugs. 44.0% of the elderly perceived
their health as moderate. The activities that they could perform easily included eating (87.7%), going to and using the toilet
(79.4%), bathing (70.0%), and dressing and undressing (67.6%).
Conclusion: Family physicians must use follow-up cards for the elderly, both to optimize their time and to provide systematic
delivery of health care. Furthermore, in addition to meeting the health care needs of the elderly, social care must be given in cooperation with the Social Care Services Directorate and Community Health Center.
Key Words: Family physician, aged health, chronic disease, dependency.
G‹R‹fi
Yafll›l›k birçok bilim insan› taraf›ndan, konumland›¤›
bilim dal›na özgü tan›mlanabilmektedir; demograf için
yafl› ya da ba¤›ml› nüfusu ifade ederken, ekonomist için
maliyeti, fizyolog için doku ve organ fonksiyonlar›n›, klinisyen için kronik hastal›klar›, sosyolog için toplumsal
iliflkileri ifade edebilmektedir. Yafll›l›k nas›l tan›mlan›rsa
tan›mlans›n, önümüzdeki süreçte toplumun en önemli sorunlar›ndan biri olaca¤› kaç›n›lmaz bir gerçektir.
Yafll› bir toplum olmam›za ra¤men, yafll›lara yönelik verilen sa¤l›k ve sosyal hizmetler aç›s›ndan örgütlenmifl bir yap› varl›¤›ndan söz etmek oldukça güçtür.
Ancak son y›llarda sa¤l›k politikalar› alan›nda yaflanan de¤iflimler, yafll› sa¤l›¤›na yönelik de¤iflimleri de
içermeye bafllam›flt›r. “Aile Hekimi Uygulama Yönetmeli¤i”nde, aile hekiminin temel görevlerinden birisinin de yafll› sa¤l›¤› ve evde bak›m hizmeti oldu¤u belirtilmektedir (3).
Genelde tüm dünya yafllan›rken, özelde ülkemiz de
h›zla yafllanmaktad›r. Altm›fl befl yafl ve üzeri nüfusu
%7.0’› geçen ülkelerin yafll› toplum olarak tan›mland›¤›, ülkemizdeki bu yafl grubunun da 2009 verilerine göre %7.0 oran›nda oldu¤u düflünüldü¤ünde, art›k yafll›
bir toplum oldu¤umuzdan bahsedilebilir (1,2).
Bu çal›flma, aile hekimine kay›tl› 65 yafl ve üzeri nüfusa yönelik ilk saha çal›flmalar›ndan birisidir. Çal›flmada; aile hekimine kay›tl› yafll› nüfusu sosyal bileflenler, sa¤l›k hizmet kullan›m›, kendi ifadelerine göre mevcut sa¤l›k sorunlar› ve günlük aktiviteleri aç›s›ndan ba¤›ml›l›k durumunun tan›mlanmas› amaçlanm›flt›r.
89
Dependency of a Population Aged 65 and Over Registered to a Family Physician
MATERYAL ve METOD
Çal›flma tan›mlay›c› tipte bir çal›flma olup, evrenini
Burdur 5 no’lu Aile Hekimine kay›tl› 65 yafl ve üzeri
283 kifli oluflturmaktad›r. Örneklem seçilmemifl ve yafll›lar›n tümüne ulafl›lmas› hedeflenmifltir.
Anket sorular› Türkiye Nüfus Sa¤l›k Araflt›rmas›
(TNSA) ve kentin baz› yerel özelliklerinden yararlan›larak çal›flmay› yapan kifliler taraf›ndan haz›rland› (4).
Anket, kiflinin sosyodemografik özellikler, sa¤l›k hizmet
kullan›m›, kronik hastal›k ve ba¤›ml›l›k durumunu içeren sorulardan oluflturuldu.
Valilik ve Sa¤l›k Müdürlü¤ü oluru al›narak yap›lan
araflt›rman›n verileri, Burdur Toplum Sa¤l›¤› Merkezinde görev yapan ebe/hemflireler taraf›ndan, 2010 y›l›
fiubat ve Mart aylar›nda yüz yüze görüflme tekni¤i kullan›larak topland›. Veri toplanmadan önce, standardizasyonu sa¤lamak için veriyi toplayacak ebe/hemflirelerle; çal›flman›n amac›, anket sorular›n›n tek tek neyi
hedefledi¤i tart›fl›ld› ve gerekli düzeltmeler yap›ld›. Anketin ön denemesi, baflka bir aile hekimine kay›tl› befl
kad›n, dört erkek yafll› ile yap›ld›.
Verilerdeki eksiklikler, ailelerle telefon görüflmesi
yap›larak tamamland›.
Veriler, SPSS paket program›nda de¤erlendirildi;
tan›mlay›c› ölçütlerden frekans, yüzde; merkezi y›¤›l›m
ölçütlerinden ortalama ve ortanca; merkezi yayg›nl›k
ölçütlerinden standart sapma, minimum ve maksimum
de¤erler kullan›ld›.
BULGULAR
Kay›tl› 3572 kiflinin oldu¤u aile hekiminin 65 yafl ve
üzeri yafltaki kifli oran› %7.9 (283 kifli)’dur. Toplam yafll› nüfusun %89.4 (253 kifli)’üne ulafl›ld›. Tüm yafll›lara
ulaflamaman›n en önemli nedenlerini; yafll›lar›n il d›fl›
veya ilçelerdeki çocuklar›n›n/yak›nlar›n›n yan›na gitmesi ve ölümler ile il d›fl› kal›c› göçler oluflturmaktad›r.
Çal›flmaya kat›lan yafll›lar›n yafl ortalamas› 74.1
(±5.9) y›l ve median yafl 74 (minimum 65-maksimum
94) y›l olup, %54.5’ini kad›nlar oluflturmaktad›r. En
büyük grubu (%29.2) 70-74 yafl aral›¤› oluflturmaktad›r. Seksen yafl ve üzeri yafll› oran› %17.0 olarak bulundu. Okuryazar olmayan yafll› oran› %31.6 iken, ilkokul mezunlar› en büyük grubu (%43.1) oluflturmaktad›r. Yafll›lar›n %69.6’s› efliyle, %17.8’i ise yaln›z yaflamaktad›r. Kendine ait emekli maafl› bulunan yafll› ora-
90
n› %46.2, kirada oturan yafll› oran› %4.0 olarak bulundu. Sa¤l›k güvencesinin büyük k›sm›n› SSK (%41.5) ve
BA⁄-KUR (%36.8) oluflturmaktad›r; sa¤l›k güvencesi
olmayan yafll› oran› ise %1.2’dir (Tablo 1).
Yafll›lar›n %51.4’ü en çok aile hekiminden yararland›¤›n› ifade etmektedir. En çok yararland›¤› sa¤l›k kurumunu kendine yak›n bulan yafll› oran› %64.0’d›r. Son
15 gün içinde, sa¤l›k sorunu nedeniyle bir sa¤l›k kurumuna baflvuranlar›n oran› %34.8’dir. Sa¤l›k kurumuna
baflvuranlar›n %43.1’i aile hekiminden, %50.0’› ise
devlet hastanesinden yararlanm›fl olup, %8.0’› yatarak
tedavi görmüfltür. Son 15 gün içinde sa¤l›k kurumlar›na
müracaat edenlerin, reçete giderleri hariç %2.3’ü cepten para harcam›flt›r. Aile hekimince evde ziyaret edilen
yafll› oran› ise %13.8 olarak bulundu (Tablo 2).
Yafll›lar›n %7.5’i her gün sigara kullan›rken, her
gün içki kullanan yafll› oran› %0.4 (1 yafll›) özel günlerde içki kullanan yafll› oran› ise %2.0 (5 yafll›), olarak
bulundu (tabloda verilmemifltir).
Kronik hastal›klar aç›s›ndan de¤erlendirildi¤inde;
herhangi bir hastal›k tan›mlamayan yafll› oran› %11.4
iken, %58.7’lik oran› ile kardiyovasküler sistem hastal›klar› ilk s›ray› almaktad›r. Bunu kas-iskelet sistemi
(%35.4) ve endokrin sisteme ait hastal›klar (%20.5) izlemektedir. Çal›flman›n yap›ld›¤› tarihte yafll›lar›n
%81.4’ü ilaç kullanmaktad›r. ‹laç kullananlar›n, kulland›klar› ilaç ortalamas› 3.3 (±1.4) ve ortancas› 3’tür
(minimum 1-maksimum 8) (Tablo 3).
Tablo 4’te yafll›lar›n günlük eylemlerinin yap›labilirlik oranlar› görülmektedir. Buna göre yafll›lar›n en kolayl›kla yapt›klar› eylemlerin bafl›nda yemek yeme (%87.7),
tuvalete gitme ve kullanma (%79.4) ile banyo yapma
(%70.0) gelirken; yafll›lar›n %22.9’u flehir d›fl›na yolculuk yapmay›, %22.9’u yemek yapmay›, %19.0’› günlük
ev iflleri yapmay› mümkün görmemektedir.
TARTIfiMA
5 no’lu aile hekimine kay›tl› nüfus içinde, 65 yafl ve
üzeri nüfus oran› %7.9’dur. 2009 adrese dayal› nüfus
kay›t sistemi (ADNKS) verilerine göre Burdur il genelinde bu oran %12.4 iken, merkez ilçede %10.2’ye düflmektedir (5). Aile hekimine kay›tl› yafll› nüfusun daha
düflük düzeyde olmas›n›n olas› nedeni, aile hekiminin
nüfus tabanl› hizmet sunmas›d›r. Çünkü nüfus tabanl›
hizmette, gerek aile hekimi gerekse hizmet kullan›c›lar›
aç›s›ndan tercih söz konusudur.
Tablo 1. Altm›fl befl yafl ve üzeri nüfusta sosyodemografik ve sosyoekonomik özellikler (Burdur 5 no’lu
Aile Hekimi, 2010)
Tablo 2. Altm›fl befl yafl üzeri nüfusta sa¤l›k hizmet
kullan›m› (Burdur 5 no’lu Aile Hekimi, 2010)
Sa¤l›k hizmet kullan›m›
Sosyodemografik ve
Sosyoekonomik özellikler
Say›
%*
Aile hekimi
130
51.4
Devlet hastanesi
120
47.4
3
1.2
Say›
(n= 253)
%*
Kad›n
138
54.5
Erkek
115
45.5
Di¤er (üniversite, özel hastane vb.)
Cinsiyet
Yafl
En çok yararland›¤› sa¤l›k
kurumu (n= 253)
En çok yararland›¤› sa¤l›k kurumuna
uzakl›¤› (n= 253)
65-69
66
26.1
70-74
74
29.2
Yak›n
162
64.0
75-79
70
27.7
Uzak
85
33.6
80 ve üzeri
43
17.0
Çok uzak
6
2.4
Okuryazar de¤il
79
31.6
Okuryazar
49
19.0
‹lkokul mezunu
109
43.1
Evet
88
34.8
Ortaokul ve üzeri
16
6.3
Hay›r
165
65.2
Yaln›z yafl›yor
45
17.8
Efliyle yafl›yor
176
69.6
Aile hekimi
38
43.1
Efli ve çocuklar›yla yafl›yor
28
11.1
Devlet hastanesi
44
50.0
Di¤er (akraba, belediye huzurevi vb.)
4
1.6
Di¤er (üniversite, özel, difl merkezi)
6
6.9
Kendine ait emekli maafl›
117
46.2
Yatarak tedavi
7
8.0
Eflinin maafl›
66
26.1
Ayaktan tedavi
81
92.0
Eflinden kalan maafl
31
12.3
Yafll›l›k ayl›¤› ve çocuklar›
19
7.5
Evet
2
2.3
Çocuklar›
14
5.5
Hay›r
86
97.7
‹rat sahibi
6
2.4
Evet
35
13.8
120
47.4
Hay›r
218
86.2
Eflinin üzerine
61
24.1
Efliyle ortak
17
6.7
Çocu¤una ait
35
13.8
Kira
10
4.0
Di¤er (akraba, belediye huzurevi vb.) 10
4.0
E¤itim
Birlikte yaflad›¤› kifli
Gelir kayna¤›
Sa¤l›k güvencesi
Yok
3
1.2
Yeflil kart
15
5.9
SSK
105
41.5
BA⁄-KUR
93
36.8
Emekli sand›¤›
37
14.6
* Sütun yüzdesi.
Son 15 günde yararland›¤›
sa¤l›k kurumu (n= 88)
Tedavi flekli (n= 88)
Evin mülkiyeti
Kendisine ait
Son 15 gün içinde herhangi
bir sa¤l›k kurumundan
yararlanma (n= 253)
Cepten para harcama (n= 88)
Aile hekimince evde ziyaret (n= 253)
* Sütun yüzdesi.
Aile hekimine ba¤l› 65 yafl ve üzeri nüfusta kad›n
yafll› oran› (%54.5), erkek nüfusa göre daha yüksek düzeydedir. 2009 ADNKS Burdur merkez ilçe verilerinde
ise kad›n yafll› oran› %56.6’d›r (5). Yafll› nüfusa yönelik farkl› illerde yap›lan saha çal›flmalar›nda benzer sonuçlar elde edilmifltir. Bu çal›flmalarda kad›n nüfus
oran› %51.1-60.0 aras›nda de¤iflmektedir (6-10). 2009
y›l›nda do¤ufltan beklenen yaflam süresinin kad›nlarda
76.1, erkeklerde 71.5 oldu¤u düflünüldü¤ünde, kad›n
91
nüfusun daha yüksek oranda olmas› da beklenen bir
durumdur (5).
Tablo 3. Altm›fl befl yafl üzeri nüfusta beyana göre kronik hastal›k durumu (Burdur 5 no’lu Aile Hekimi, 2010)
Kronik hastal›k ve ilaç
kullan›m›
Say›
(n= 253)
Çal›flmada okuryazar olmayan yafll› nüfus oran›
(%31.6), 2009 y›l› ADNKS Burdur merkez ilçe verileri (%31.4) ile yaklafl›k olarak ayn› orandad›r (5). Yap›lan farkl› saha çal›flmalar›nda, benzer ve farkl› sonuçlar elde edilmifltir. Sa¤l›k oca¤› bölgesi düzeyinde
yap›lan saha çal›flmalar›nda okuryazar olmayanlar›n
oranlar› %14.7-64.3 aras›nda de¤iflmektedir (6-12).
Yafll›larda okuryazar olmayan nüfusun yüksek düzeyde olmas›n›n temel nedeninin, bu yafll›lar›n do¤umunun 1930’lu y›llara denk gelmesi ve bu y›llarda e¤itim
kurumlar›na ulafl›mdaki yetersizliklerden kaynakland›¤› düflünülmektedir. Di¤er yandan bu çal›flma ile di¤er saha çal›flmalar›n›n kendi içindeki oransal farkl›l›klar›n olas› nedeni olarak; 1980 y›l› sonras› bafllayan e¤itim seferberli¤inden yararlanma düzeyleri ve
ayn› y›llarda bafllayan k›rdan kente göç gösterilebilir.
%*
Kronik hastal›k**
Yok
29
11.4
Kardiyovasküler sistem hastal›klar›
149
58.7
Kas-iskelet sistemi hastal›klar›
47
35.4
Endokrin sistem hastal›klar›
52
20.5
Solunum sistemi hastal›klar›
43
16.9
Nörolojik hastal›klar
30
11.8
Üriner sistem hastal›klar›
25
9.8
Gastrointestinal sistem hastal›klar›
22
8.7
Göz ve kulak hastal›klar›
21
8.3
Psikiyatrik hastal›klar
18
7.1
Tan› konulmufl malignite
4
1.6
Di¤er hastal›klar
4
1.6
‹laç kullanmayan
47
18.6
Bir ilaç
28
11.1
‹ki ilaç
41
16.2
Üç ilaç
35
13.8
Dört ilaç
35
13.8
Befl ilaç ve üzeri
67
26.5
Sürekli ilaç kullanma durumu
Aile hekimine kay›tl› yafll› nüfusun yafl ortalamas›
74.1’dir. Farkl› illerde ve farkl› zamanlarda yap›lan saha çal›flmalar›nda yafll›lar›n yafl ortalamas› 70.2-70.6
aras›nda de¤iflmekte olup, bu çal›flmadaki yafll›lara göre daha düflük düzeyde kalmaktad›r (6,10,13). Bu farkl›l›¤›n olas› nedeni, aile hekimine kay›tl› nüfusta 80 yafl
ve üzeri nüfusun daha yüksek düzeyde olmas›d›r. Nitekim bu çal›flmada 80 yafl ve üzeri nüfus %17.0 (2009
ADNKS y›l› Burdur merkez ilçe verilerinde ise bu oran›
* Sütun yüzdesi.
** Yüzdeler birden fazla yan›t üzerinden al›nm›flt›r.
Tablo 4. Yafll›larda ba¤›ml›l›k durumu (Burdur 5 no’lu Aile Hekimi, 2010)
Aktivite
Yata¤a yatma-kalkma
Kolay
Say›
%*
160
63.2
Giyinme-soyunma
171
Yemek yeme
Tuvalete gitme ve kullanma
Zor
Yard›mla
Say›
%*
7
2.8
Mümkün de¤il
Say›
%*
3
1.2
Say›
83
%*
32.8
67.6
61
24.1
19
7.5
2
0.8
222
87.7
28
11.1
1
0.4
2
0.8
201
79.4
44
17.4
5
2.0
3
1.2
Banyo yapma
177
70.0
41
16.2
31
12.3
4
1.6
Al›flverifl yapma
101
39.9
32
12.6
73
28.9
47
18.6
Yemek yapma
106
41.9
67
26.5
22
8.7
58
22.9
Günlük ev iflleri yapma
90
35.6
73
28.9
42
16.6
48
19.0
Ev d›fl› ifller yapma
(banka, fatura vb. iflleri)
90
35.6
22
8.7
95
37.5
46
18.2
fiehir d›fl›na yolculuk yapma
85
33.6
23
9.1
87
34.4
58
22.9
* Sat›r yüzdesi.
92
%19.2’dir) olarak bulunmuflken, ayn› çal›flmalar›nda
80 yafl ve üzeri nüfus oranlar› %3.5-7.0 aras›nda de¤iflmektedir (6,10,13).
Aile hekimine kay›tl› yafll›lar›n %17.0’› yaln›z yaflamaktad›r. Eskiflehir’de yap›lan bir saha çal›flmas›nda
yafll›lar›n %26.0’›, ‹zmir Balçova Sa¤l›k Oca¤› Bölgesinde yap›lan bir çal›flmada ise %21.0’› yaln›z yaflamaktad›r (6,11). Yaln›z yaflayan yafll› oran›n›n daha düflük düzeyde olmas›n›n olas› nedeni, geleneksel genifl
aile örüntülerinin Burdur’da halen etkin olmas›ndan
kaynaklanabilir.
Çal›flmada, yafll›lar eflleriyle birlikte de¤erlendirildi¤inde %84.9 yafll›n›n maafl geliri vard›r. Kirada oturan
yafll› oran› ise %4.0’d›r. Diker ve Ayranc›’n›n yapt›¤›
çal›flmada da benzer bulgular elde edilmifltir. Diker’in
yapt›¤› çal›flmada yafll›lar›n %71.2’sinin maafl geliri
vard›r. Ayranc›’n›n yapt›¤› çal›flmada ise yafll›lar›n
%8.0’› kirada oturmaktad›r (6,7). Gelir durumu her ne
kadar ülke düzeyinde ve il içi farkl›l›k gösterse de, bu
çal›flmada yafll›lar›n ekonomik olarak iyi bir konumda
olduklar› söylenebilir.
Çal›flmadaki yafll›larda sa¤l›k güvencesi olmayanlar›n
oran› %1.2’dir. ‹zmir Balçova, Kocaeli Körfez ve Yüzbafl›lar ile Ankara Gülveren Sa¤l›k Oca¤› Bölgesinde yaflayan yafll›larla yap›lan çal›flmada sa¤l›k güvencesi olmayan yafll›lar›n oran› s›ras›yla %4.0, %7.6 ve %17.6’d›r
(7,8,11). Çal›flmada sa¤l›k güvencesi olmayanlar›n oran›n›n düflük olmas›n›n, Sosyal Güvenlik Kurumundan emekli olanlar›n (SSK, BA⁄-KUR, Emekli Sand›¤›) yüksek düzeyde olmas›ndan kaynakland›¤› düflünülmektedir.
Aile hekimine kay›tl› yafll›lar›n %34.8’i son 15 gün
içinde, sa¤l›k sorunu nedeniyle herhangi bir sa¤l›k kurumuna baflvurduklar›n› belirtmifllerdir. Özcebe ve arkadafllar›n›n Gülveren Sa¤l›k Oca¤› Bölgesinde yapt›¤›
çal›flmada son ay içinde sa¤l›k kurumuna baflvuran
yafll› oran› %17.9 olarak bulunmufltur (8). Çal›flmam›zda sa¤l›k kurumuna baflvuru oran›n›n daha fazla olmas›n›n, sa¤l›k hizmetlerine ulafl›labilirli¤in art›fl›ndan
kaynakland›¤› düflünülmektedir. Bu durumu sa¤l›k güvencesi olmayanlar›n oran›n›n (%1.2) çok düflük olmas› da desteklemektedir.
Çal›flmada son 15 gün içinde sa¤l›k kurumuna baflvuran yafll›lar›n %43.1’i aile hekiminden yararlanm›flt›r. Her ne kadar sa¤l›k kurumuna baflvurular mevsim-
sel özellik gösterse de, Özcebe ve arkadafllar›n›n yapt›¤› çal›flmada, son hastaland›¤›nda sa¤l›k kurumuna
baflvuranlar›n %17.0’› sa¤l›k oca¤›ndan yararlanm›flt›r
(8). Çal›flmada aile hekiminden yararlanma oran›n›n
fazla olmas›n›n iki nedeni oldu¤u düflünülmektedir; birincisi sa¤l›k kurumlar›n›n tek çat› alt›nda toplanmas›,
ikincisi ise kiflilerin birinci basamak sa¤l›k hizmetlerini
kay›tl› oldu¤u aile hekiminden alma zorunlulu¤unun getirilmesidir.
5 no’lu aile hekimi yafll›lar›n ancak %13.8’ini evde
ziyaret etmifltir. Aile hekimli¤i uygulamas›nda ev ziyaretleri önemli bir yer tutmas›na ra¤men yafll›lar›n evde
ziyaretleri oldukça düflük düzeydedir. Gözüm’ün Erzurum il merkezindeki sa¤l›k ocaklar›nda çal›flan sa¤l›k
personeli ile yapt›¤› çal›flmada, sa¤l›k çal›flanlar›n›n
%53.8’i kronik hastal›¤› olan yafll›lar› izlemenin birinci
basama¤›n görevi oldu¤unu ifade ederken, yafll› izlemi
yapt›klar›n› söyleyenlerin oran› ise %50.8 olarak bulunmufltur. Bu durum sa¤l›kta dönüflüm program› öncesi yeterli düzeyde yap›lmayan kronik hastal›k izleminin,
dönüflüm sonras› dönemde de devam etti¤ini göstermektedir (14).
Yafll›lar›n %88.6’s› bir veya daha fazla say›da kronik hastal›¤› oldu¤unu beyan etmifltir. Beyan edilen hastal›klar içinde ise ilk üç s›ray› kardiyovasküler, kas-iskelet ve endokrin sistem hastal›klar› almaktad›r. Sa¤l›k
oca¤› bölgelerinde yap›lan çal›flmalarda beyana göre
kronik hastal›k s›kl›¤› %66.5-83.8 aras›nda de¤iflmektedir (6,9,12-15). 5 no’lu aile hekimine kay›tl› yafll› nüfusta kronik hastal›k s›kl›¤›n›n daha yüksek düzeyde olmas›n›n, 80 yafl ve üzeri nüfusun daha fazla olmas›ndan
kaynakland›¤› düflünülmektedir. Di¤er yandan oransal
olarak farkl›l›klar olsa da, Diker, Bilir ve Kesio¤lu’nun
yapt›¤› çal›flmalarda da kardiyovasküler sistem, kas-iskelet sistemi ve endokrin sistem hastal›klar› ilk üç s›ray› almaktad›r (7,10,12).
5 no’lu aile hekimine ba¤l› yafll›larda ilaç kullanma
oran› %81.4 ve ilaç kullanan yafll›lar›n kulland›¤› ortalama ilaç 3.3 olarak bulundu. Burdur Huzurevinde yap›lan bir çal›flmada ise ilaç kullanan yafll› oran› %83.9
ve kullan›lan ilaç ortalamas› 3.5 olarak bulunmufltur
(15). Ak›c› ve arkadafllar›n›n ‹stanbul Ümraniye E¤itim
Araflt›rma Sa¤l›k Grup Baflkanl›¤›na ba¤l› sa¤l›k ocaklar›nda yapt›klar› çal›flma bulgular›m›z› destekler niteliktedir. Ak›c› ve arkadafllar›n›n yapt›klar› çal›flmada,
reçete bafl›na düflen ilaç ortalamas› 3.6 olarak bulun-
93
mufltur (16). Çal›flmada gerek 80 yafl ve üzeri nüfus
oran›n›n fazla olmas› gerekse kronik hastal›k s›kl›¤›n›n
yüksek olmas›ndan dolay› kullan›lan ilaç ortalamas›n›n
da fazla olmas› beklenen bir bulgudur.
4.
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (2009) Türkiye
Nüfus ve Sa¤l›k Araflt›rmas›, 2008. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Sa¤l›k Bakanl›¤› Ana Çocuk Sa¤l›¤› ve Aile Planlamas› Genel Müdürlü¤ü, Baflbakanl›k Devlet Planlama
Teflkilat› Müsteflarl›¤› ve TÜB‹TAK, Ankara, Türkiye.
Çal›flmada yafll›lar›n günlük yaflam aktivitelerinden
yapmay› mümkün görmedikleri eylemlerin bafl›nda yap›lmas› uzun zaman alan ifller (flehir d›fl›na yolculuk,
yemek yapmak, günlük ev iflleri, al›flverifl yapmak ve
banka, fatura vb. gibi ifllemleri yapmak) gelmektedir
(Tablo 4). Oransal farkl›l›klar olmas›na ra¤men Dudak,
Günay ve Kesio¤lu’nun yapt›¤› saha çal›flmalar›nda da
benzer bulgular elde edilmifltir (12,17,18). Yaflla birlikte artan kronik hastal›klar ve fizyolojik yetersizlikler,
yafll›lar›n uzun zaman gerektiren iflleri yapmakta yetersiz kalmas›n›n olas› nedenleridir.
5.
Türkiye ‹statistik Kurumu (TÜ‹K). Eriflim Tarihi: 08.07.2010. Available from: http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul
6.
Ayranc› Ü, Köflgero¤lu N, Yenilmez Ç, Aksoy F. Eskiflehir’de yafll›lar›n sosyoekonomik özellikleri ve sa¤l›k durumu. Sted 2005;
14: 113-9.
7.
Diker J. Körfez 6 Nolu Sa¤l›k Oca¤› ile Yüzbafl›lar Sa¤l›k Oca¤›
bölgelerinde 65 yafl üzerindeki kiflilerde kronik hastal›klar ve
ilaç kullan›m›. Geriatri 2008; 3: 91-7.
8.
Özcebe H, Sönmez R, Atasoy A, Dede Ö, Demir A, Fak›o¤lu E ve
ark. Ankara Gülveren Sa¤l›k Oca¤› Bölgesi Anadolu Mahallesinde 65 yafl ve üzeri nüfusun sa¤l›k hizmeti kullan›m›n›n de¤erlendirilmesi. Geriatri 2003; 6: 22-6.
9.
Öztürk A, Naçar M, Aslan A, Gün ‹, Çetinkaya F. Kayseri sa¤l›k
grup bölgesinde yafll›lar›n sa¤l›k hizmetlerinden yararlanma
durumu. Geriatri 2002; 5: 138-43.
Sonuç olarak; aile hekiminin yönetmelik ile belirlenmifl di¤er görevleri de düflünüldü¤ünde yafll› sa¤l›¤› hizmetlerinin aile hekiminin ifl yükünü gittikçe art›raca¤›
bir gerçektir. Bu ba¤lamda, 65 yafl ve üzeri nüfusa daha sistematik bir sa¤l›k hizmeti sunabilmek için, aile
hekimince “yafll› izlem kart›” oluflturulmal›d›r. Bu kart
yafll›n›n yafl›, ekonomik durumu, sahip oldu¤u hastal›k
veya özür durumu, sa¤l›k kurumuna uzakl›¤›, ba¤›ml›l›k
durumu ve bak›m›na yard›m eden kiflinin olup olmad›¤›
gibi parametreleri içermelidir. Bu parametrelere göre
yafll›lar öncelik s›ras›na konulmal› ve hangi s›kl›kta takip edilmesi gerekti¤ine karar verilmelidir. Böylece aile
hekimi zaman›n› daha etkili kullanacak ve en çok ihtiyac› olan yafll›ya da en fazla sa¤l›k hizmeti sunacakt›r.
Çal›flmada ba¤›ml›l›k oranlar›ndaki yükseklikler düflünüldü¤ünde, yafll›lara verilen hizmet sadece sa¤l›k
hizmetlerini de¤il, “sosyal bak›m” hizmetlerini de içermelidir. Sosyal bak›m, Toplum Sa¤l›¤› Merkezi bünyesinde kurulacak bir birim ile Sosyal Hizmetler Müdürlü¤ü ve belediyeler taraf›ndan planlanmal› ve bu kurumlarda geriatri konusunda profesyonel e¤itim alm›fl personel taraf›ndan verilmelidir.
KAYNAKLAR
1.
Güleç M, Tekbafl ÖF. Sa¤l›k perspektifinde yafll›l›k. Türkiye Klinikleri T›p Bilimleri 1997; 17: 369-78.
2.
Türkiye ‹statistik Kurumu (TÜ‹K). Eriflim Tarihi: 08.07.2010.
Available from: http://www.tuik.gov.tr/Gosterge.do?id=3712
&sayfa=giris&metod=IlgiliGosterge
3.
Aile Hekimli¤i Uygulama Yönetmeli¤i. Resmi Gazete. Say›
27591. Tarih 25 May›s 2010 Sal›.
94
10. Bilir N, Aslan D, Güngör N, A¤aç M, S›dd›qui Z, Uluç F ve ark.
Ankara’da Alt›nda¤ Sa¤l›k Oca¤› Bölgesi Sakarya Mahallesinde
yaflayan 65 yafl üzeri kiflilerin baz› sa¤l›k ve sosyal durumlar›n›n saptanmas›. Geriatri 2002; 5: 97-102.
11. Ulusel B, Soyer A, Uçku R. Toplum içinde yaflayan yafll›larda
günlük yaflam etkinliklerinde ba¤›ml›l›k düzeyi ve etkileyen risk
etmenleri. Geriatri 2004; 7: 199-205.
12. Kesio¤lu P, Bilgiç N, P›çakç›efe M, Uçku R. ‹zmir Çamdibi-1 Nolu Sa¤l›k Oca¤› bölgesi yafll›lar›nda yetersizlik ve kronik hastal›k prevalans›. Geriatri 2003; 6: 27-30.
13. Kaya M, Aslan D, Acar Vaizo¤lu S, Doruk C, Dokur U, Biçici V
ve ark. Ankara Keçiören mahallesine ba¤l› bir mahallede yaflayan 65 yafl ve üzeri bireylerin yaflam kalitesi özellikleri ve etkileyen faktörler. Geriatri 2008; 11: 12-7.
14. Gözüm S, Tan M. Birinci basamakta çal›flan sa¤l›k personelinin
yafll› bak›m›na iliflkin bilgi görüfl ve uygulamalar›. Geriatri
2003; 6: 14-21.
15. Özbek S, Kaya E, Tekin A, Do¤an fi. Yafll›larda tedaviye uyum.
Geriatri 2006; 9: 177-81.
16. Ak›c› A, Kalaça S, U¤urlu ÜM, Çal› fi, Oktay fi. Pratisyen hekimlerin yafll›larda ak›lc› ilaç kullan›m al›flkanl›klar›n›n de¤erlendirilmesi. Geriatri 2001; 4: 100-5.
17. Günay O, Gün ‹, Öztürk A, Çetinkaya F, Nacar M. The effects of
various factors on poor self-rated health among the older people in Kayseri, Turkey. Geriatri 2005; 8: 10-2.
18. Dudak AH, Çak›l E, Aykut M, Çetinkaya F, Günay O, Öztürk Y.
Kayseri il merkezindeki yafll›lar›n mediko-sosyal sorunlar› ve
yaflam memnuniyetlerini etkileyen faktörler. Geriatri 2006; 9:
202-12.

088-094 Ahmet S.Kilinc - Akademik Geriatri Dergisi

Transkript

Benzer belgeler

ÜRÜN HABERLER‹

T-KIT 3 DOC*

Kimden: KÜÇÜKDURAN Turgut [mailto:[email protected]

Bas›nç düflürücü Emniyet Vanas› Otomatik hava tahliye purjörü Üç