romalılar - Ankara Rehberi

tarih içinde ankara
ROMALILAR
ROMA METROPOL‹S‹
“ANCYRA”
Konsül Manilus Vulso, M.Ö. 189’da Ankara yak›nlar›nda Galatlar› yenerek, Galatya’y› Roma topraklar›na katm›fl ve Bergama
Krall›¤›na ba¤lam›flt›r. Galatya, M.Ö. 183 y›l›nda Bergama Krall›¤›n›n kesin kontrolü alt›na girmifltir. M.Ö. 168 y›l›nda Galatlar ile
Bergamal›lar›n savafllar› sonucunda kent, Tektosaglar›n kontrolüne girmifltir.
Ankara, M.Ö. 25 y›l›nda Augustus taraf›ndan Roma eyaleti
haline getirilen Galatya’n›n baflkenti olmufltur. Ankara, Romal›lar eline geçtikten sonra, Romal›lar, kentin co¤rafi ve askeri önemini anlayarak buray› Galatya’n›n baflkenti yapm›fllard›r.
Ankara, Galatya’n›n baflkenti olduktan sonra, Roma ile olan
iyi iliflkiler sonucunda geliflmifl ve kale d›fl›na taflm›flt›r. Augustus zaman›nda yap›lan tap›naktaki “Momentum Ancyranum”
(Yaz›tlar Kraliçesi) olarak adland›r›lan Augustus vasiyetnamesi,
Ankara’n›n Roma döneminde ne kadar önemli bir kent oldu¤unu ortaya koymaktad›r. Kent, M.S. 2. yüzy›lda en geliflmifl dönemini yaflam›flt›r. Romal› tarihçi Livy, Ankara’n›n 100.000 kiflilik
nüfusu, askeri, dini ve sivil mimarl›k yap›lar›yla görkemli bir imparatorluk kenti oldu¤unu yazmaktad›r.
Ankara, Roma ‹mparatgoru Hadrianus döneminin sonunda,
M.S. 138’de, Phylai (füle) ad› verilen ve flehir halk›n› s›n›flara
ay›ran 12 k›s›mdan oluflmufltu. Bu füleler, Ankara Kalesi ve eteklerinde yerleflmifl olup, Ankara’n›n en eski mahallelerini olufltur-
53
tarih içinde ankara
Ankara çevresinde bulunan mermer büstler (A.A.M.M.K.)
54
tarih içinde ankara
Roma dönemi bronz büst
(A.A.M.M.K.)
Roma dönemi alt›n kolye
(A.A.M.M.K.)
Balgat Köyü’nde bulunan
bronz kap (A.A.M.M.K.)
Kutludü¤ün Beldesi’nde bulunan Athena heykeli (A.A.M.M.K.)
55
tarih içinde ankara
Roma dönemi mermer satir
(A.A.M.M.K.)
56
maktayd›. Ankara, Traian döneminde stratejik ve lojistik öneme
sahip bir merkez olarak görülmektedir.127 Hadrianus döneminde
ise kent, metropolis olmufltur.128 Ankara’da o dönemde Asklepeios, Kybele, Men ve Zeus gibi tanr›lara ait kültler geliflti¤i gibi, Augustus gibi Tanr› Kral mertebesine eriflmifl krallar›n kültü
de bulunmaktayd›. M.S. 3. yüzy›lda ‹mparator Caracalla, kalenin
surlar› ile bugünkü Roma Hamam› denilen hamam› yapt›rm›flt›r.
M.S. 4. yüzy›lda Hristiyanl›¤›n yay›lmas›yla Ankara, önemli dini
merkez olmufl, M.S. 314 ve 358 y›llar›nda piskoposlar meclisi iki
tarih içinde ankara
kez toplanm›fl ve önemli kararlar alm›flt›r. Roma dönemindeki
önemli bir olay, ‹mparator Julianus’un Ankara’ya gelmesiydi. ‹mparatorun ad›na bugün Valilik Meydan›’nda bulunan Julien An›t› (M.S. 362) yap›lm›flt›r.129
Ankara’n›n Roma dönemine ait belli bafll› eserleri; Agora,
Amfitiyatro, Augustus Tap›na¤›, Buleiterion (flehir meclisi), Direkli Yol, Gymnasion (plaistra), Hamam, Hipodrom, Julianus Sütunu, Roma Tiyatrosu, Zeus Tap›na¤›, Zeus Taenos Mabedi gibi
yap› ve an›tlard›r.130
Roma ‹mparatorlu¤u Döneminde Ankara’ya Metropolis, Sebaste
Tektosagon, Neokoros, Lamprotate gibi isim ve ünvanlar verilmifltir.
Ankara kalesinin eteklerinde geliflerek büyüyen kentte Roma
Döneminde birçok yap› yap›lm›flt›r. Bunlar›n ço¤u daha sonraki
ça¤larda tahrip olmufl, birço¤u da Bizansl›lar döneminde Ankara kalesinin yap›m›nda kullan›lm›flt›r.
Ankara’da bulunan baz› kitabelerden; bir flehir meclisi binas›
(buleiterion), spor, kültür ve sosyal yaflam›n önemli bir merkezi
olan (gymnasion-palaestra) bir tiyatro, bir amfitiyatro, Augustus Tap›na¤›n›n yan›nda flenlik yeri ve hipodrom, Pazar yeri (agora), Augustus tap›na¤›ndan Çank›r›kap› Caddesinde bulunan Roma Hamam›na giden ve ‹mparator Hadriyanos zaman›nda yapt›r›ld›¤› bilinen direkli yol, yolun sonunda hamam, Pausanios’un eserinde
ad› geçen Zeus Tap›na¤›, Zeus Taenos Tap›na¤› gibi yap›lar›n var oldu¤unu ö¤renmekteyiz.131
M.S. 1. - 3. yüzy›llarda Ankara’da darbedilen ba¤›ms›z flehir sikkeleri içinde önemli yer tutan Ankyra flehir sikkelerinin ön yüzünde bafl veya büst olarak imparator tasviri, ad› ve unvan› yaz›l›d›r.
Roma dönemi piflmifl toprak
vazolar (A.A.M.M.K.)
Balgat Köyü’nde bulunan Roma mezar›ndan ç›kar›lan alt›n taç (A.A.M.M.K.)
57
tarih içinde ankara
Roma mezar›ndan ç›kar›lan
Rhyton ve parfüm flifleleri
(A.A.M.M.K.)
Roma hamam›
(2005, A.E.)
58
Arka yüzlerinde ise oturan ve ayakta duran yarg›ç, üç atlet, tanr›
Men, gemi çapas› tutan Amazon, Aphrodite, Asklepeios, Artemis, Eros, Heracles, Nike, Satyr gibi mitolojik tasvirlerin yan› s›ra, Augustus Tap›na¤› da görülmektedir. Sikkeler, di¤er flehir
darplar› gibi bronz ve pirinçten bas›lm›fllard›r. Üzerlerindeki yaz›lar genellikle Yunancad›r. Sikkelerde “Galatyal›lar›n baflkenti
Ankara”, “Ankaral›lar›n baflkenti” yaz›lar› bulunmaktad›r.132
tarih içinde ankara
Augustus Tap›n›¤› gravürü (C.Texier)
59
tarih içinde ankara
AUGUSTUS TAPINA⁄I
(YAZITLAR KRAL‹ÇES‹)
Latince yaz›t›n bafl›
(M.A. Dö¤enci)
Latince yaz›t
(M.A. Dö¤enci)
60
‹mparator Augustus ad›na yapt›r›lan tap›nak, 16. yüzy›ldan beri, bilim adamlar› ve tarihçilerin dikkatini çekmektedir. Avusturya
‹mparatorunun elçisi Busbecq, tap›na¤› incelemifl ve an›t›n kopyas›n› ç›karm›flt›r. Daha sonra Charles Texier ve Georges Perrot,
Schede-Krencker tap›nak üzerine bilimsel incelemelerde bulunmufl ve yay›nlam›fllard›r. Bugün Hac› Bayram Camii bitifli¤inde bulunan tap›nak, Frig tanr›lar› Men ve Kybele’ye ait tap›na¤›n üzerine
yap›ld›¤› söylenmektedir. Bugün ayakta kalan büyük kap›, sella, ve
pronaos k›s›mlar›d›r. K›sa yanlar›nda 8, uzun yanlar›nda 15 sütunu
kapsayan dikdörtgen planl›, Korinth düzeninde bir peristasis ile
çevrilmifl, pseudodipteros planl› bir yap›d›r.
‹mparator Augustus, ölümünden önce Vesta rahibelerine verdi¤i dört adet belge, Monumentum Ancyranum “Ankara An›t›”, Res
gestae “Ankara Yaz›t›”133 olarak bilinir. Ankara An›t› veya Yaz›tlar
Kraliçesi diye bilinen Tap›naktaki kitabe, ‹mparator Augustus’un
yapt›¤› iflleri anlatan dünyadaki en uzun ve sa¤lam Latince kitabedir. Senatoda okunan metin, Roma’da dikili iki tunç sütuna yaz›ld›ktan sonra kopyalar› eyaletlerdeki tap›naklara yaz›lm›flt›. Latince
ve Grekçe iki dilde yaz›lm›fl kitabeleri dolay›s›yla Arkeoloji biliminde “Yaz›tlar Kraliçesi” diye meflhur olmufltur.134 Bunlar; cenaze töreniyle ilgili emir, devletin asker ve para durumu belgesi, servetini
varisleriyle Roma halk›na b›rakt›¤›n› bildiren belge, yapt›¤› iflleri
kazand›¤› onur ve harcad›¤› paralar› gösteren çizelgeden oluflmaktad›r. Bunlar Augustus’un M.S. 14 y›l›nda ölümünden sonra imparatorlu¤un baz› kentlerindeki Augustus Tap›naklar›n›n duvarlar›na
yaz›lm›flt›r. Augustus’un Vasiyetnamesi, Ankara Augustus Tap›na¤›’n›n duvarlar›nda iki dilde, Latince ve eski Yunanca yaz›lm›fl olarak günümüze de¤in gelmifltir.135
tarih içinde ankara
Augustus Tap›na¤› içi ve
Hac› Bayram Camii minaresi
(2002, A.E.)
61
tarih içinde ankara
Tap›nak, Hr›stiyanl›k kabul edilince kiliseye çevrilmifl, Osmanl› döneminde bir ara medrese olarak kullan›lm›flt›r. Önemli
k›s›mlar› günümüze kadar gelmifl olan tap›nak, Anadolu kültür
bütünlü¤ünü en güzel yans›tan bir eserdir.
Augustus Tap›na¤›
(1998, A.E.)
62
tarih içinde ankara
ROMA HAMAMI
Roma Hamam›, Ulus Meydan›’ndan kuzeye giden yol üzerinde, Çank›r› Caddesi’nin solundad›r. Yap›lan kaz›lar sonunda, hamam›n ‹mparator Caracalla (M.S. 211-217) zaman›nda yap›ld›¤›
ve Bizans döneminde onar›ld›¤› anlafl›lm›flt›r. Kaz›larla palestra
ve kapal› k›s›mlar› ortaya ç›km›flt›r. Kapal› k›s›mlarda frigidarium
(so¤ukluk), tepidarium (›l›kl›k), caldarium (s›cakl›k) gibi bölümler vard›r. Frigidarium’da pscina (yüzme havuzu), apoditorium
(soyunma yeri) bulunmaktad›r. Caldariumda y›kanma yeri ve sudatorium (terleme yeri) ve ayr›ca avlular, külhan (ocaklar), servis
k›s›mlar› ve su depolar› ortaya ç›km›flt›r.136 Kente 60 km. uzakl›ktaki Elmada¤’dan tafl borularla getirilen su, bu hamamla birlikte bütün mahallelere da¤›t›l›yordu.137 Bugün k›smen restore
edilen hamam alan›n, Ankara çevresinden toplanan yaz›t ve mezar tafllar›n›n sergilendi¤i aç›k hava müzesi halindedir. Roma
Hamam›, 1937-1943 y›llar›nda Türk Tarih Kurumu ad›na yap›lan
kaz›lar sonunda ortaya ç›kar›lm›flt›r.138 Çank›r› caddesinde yer
alan Roma Hamam›n›n, Dünyadaki en büyük Roma hamamlar›ndan birisi oldu¤u kabul edilir. Eskiden antik bir harabe olarak
bilinirken, yap›lan kaz›larla hamam›n kal›nt›lar› ortaya ç›kar›lm›flt›r. Kal›nt›lar›, asl›nda caddenin ortas›na kadar uzanmaktad›r. Oldukça büyük bir Roma hamam› olup, 250x132 m. ölçülerinde bir alan› kaplamaktad›r. Spor ve oyun yeri (paleastra) ile
Roma Hamam› kal›nt›lar›
(2005, A.E)
63
tarih içinde ankara
Roma Hamam›
(2005, A.E.)
Roma Hamam›
(2005, A.E.)
64
esas hamam k›s›mlar›ndan meydana gelen Roma Hamam›n›n
hamam k›sm›; so¤uk bölümü (frigidarium), yüzme havuzu, soyunma yeri ve depo diye üçe; s›cak bölümü ise ›l›k ve çok s›cak
diye ikiye ayr›l›yordu. Bu hamam›n kaz›s› s›ras›nda biraz güneyde küçük bir Roma hamam› daha bulunmufltur. Ankara’daki bilinen en eski su tesisleri, Roma devrine aittir. Ankara Kalesi, kalenin etekleri ile Hac› Bayram civar› ve Ulusta Roma devrine ait
kal›nt›lar mevcuttur. Çank›r›kap›’daki hamam›n suyu dahil ol-
tarih içinde ankara
mak üzere flehre o devirde Elmada¤’dan tafl künklerle getirilen
sular, kaleye kadar ç›kar›lm›flt›r.139 Kaz› s›ras›nda ele geçen ‹mparator Caracalla’ya ait paradan, M.S. 212–217 y›llar›nda yap›ld›¤› tahmin edilen hamamda ele geçen bir ele göre de, buras›n›n Asklepios’a ithaf edildi¤i kabul edilmektedir.140 Bizans Devrine kadar kullan›lan hamam harap olunca, kale yap›l›rken pek
çok parças› malzeme olarak kullan›lm›flt›r.
Roma Hamam›
(2005, A.E)
Roma Hamam›
(2005, A.E.)
65
tarih içinde ankara
ROMA ANF‹-T‹YATRO
Roma dönemi
Anfi-tiyatro
(2005, A.E.)
Ankara’da varl›¤› bilinen iki Roma tiyatrosundan birisi Ankara Kalesi’ne ç›kan Hisarpark› Caddesi alt›nda bulunmufltur. Kalenin Bentderesine bakan kuzeybat› yamac›nda 1983 y›l›nda bir
temel kaz›s› s›ras›nda141 bulunan Ankara Tiyatrosu, Anadolu
Medeniyetleri Müzesi ile Ankara Üniveristesi D.T.C.F. Klasik Arkeoloji Anabilim Dal› ö¤retim görevlileri Prof. Dr. Coflkun Özgünel ve Prof. Dr. Orhan Bingöl ile ortak olarak yap›lan kaz›lar sonucunda ortaya ç›km›flt›r 142. M.S. 1. yüzy›l›n sonu ve 2. yüzy›l›n
Roma dönemi
Anfi-tiyatro
(2005, A.E.)
66
tarih içinde ankara
bafl› aras›nda yap›ld›¤› san›lan ve tipik bir Roma tiyatrosu plan›ndaki eserin yap›m›nda ana malzeme Ankara tafl› olmakla birlikte, yer yer mermer de kullan›lm›flt›r. Ankara Tiyatrosu’nun yar›m daire fleklindeki orkestras›, bir yamaca yaslanan oturma s›ralar›, skene (sahne) ve proskene k›s›mlar› ortaya ç›km›flt›r. Tiyatronun sahne k›sm› bat›da bulunmaktad›r. Kaz› çal›flmalar› s›ras›nda mermer boyal› kad›n bafl›, mermer tanr›ça bafl›, renkli
mermerden erkek heykeli parças›, ayakta kad›n heykeli gibi heykeltrafll›k eserleri bulunmufltur143. Kaz›da toprak alt›ndan oldukça harap durumda ç›kar›lan tiyatro, bilemedi¤imiz bir tarihte harap olunca, muhtemelen tafllar› kale veya baflka yap›lar›n yap›m›nda kullan›lm›flt›r. Kaz›dan sonra etraf› demir parmakl›kla
çevrilen tiyatronun restorasyonu ve çevre düzenlemesi yap›lamad›¤›ndan ziyaret edilememektedir.144
Roma dönemi
Anfi-tiyatro
(2005, A.E.)
Roma dönemi
Anfi-tiyatro
(2005, A.E.)
67
tarih içinde ankara
Roma döneminde Hatip Çay› üzerine
yap›lan Su Bendi (BELKO)
68
tarih içinde ankara
ROMA SU (HAT‹P ÇAYI) BEND‹
Hatip Çay›n›n, Ankara Kalesi ile H›d›rl›k Tepesi aras›ndan dar
bir vadiden geçti¤ yerde Romal›lar döneminden kalan, Osmanl›
devri sonuna kadar gelen bir su bendi bulunmaktayd›. Esasen
Bend deresi, ismini de buradan alm›flt›r.
Su bendi, eski resimlere göre Hatip çay›n›n iki yakas›n› birlefltiren kal›n ve yüksek bir duvar gibiydi. Bentderesi’nin kenar›ndaki burca dayand›r›lm›fl olarak yap›lan su bendinin d›fl›, kesme tafl kaplamal› olup, iri moloz tafllar kullan›lm›flt›r.
Buradan al›nan sular, tabakhaneler gibi birçok tesisin su ihtiyac›n› karfl›l›yor olmal›yd›.
Muhtelif zamanlarda Roma
Su Bendi (BELKO)
69
tarih içinde ankara
Hükümet Meydan›’nda bulunan Julien
(Belk›z, Balk›z) sütunu gravürü
(A.YükselArflivi)
70
tarih içinde ankara
JUL‹EN SÜTUNU
(BELKIS SÜTUNU)
Julien Sütunu’nun M.S. 362 y›l›nda Ankyra’y› ziyaret eden ‹mparator Julien Apostata an›s›na dikilmifl olabilece¤i düflünülmektedir. Daha önce ‹fl Bankas› ile Maliye Bakanl›¤› binalar› aras›nda iken, daha sonra Ankara Valili¤i karfl›s›ndaki meydana tafl›nm›flt›r. 15 m. yüksekli¤inde olan sütun, Bizans dönemi Korinth bafll›¤› ile sona ermektedir. Sütunun üzerinde ne zaman ve
niçin dikildi¤ini bildiren yaz› veya iflaret yoktur. Sade bir altl›k
üzerinde birçok parçadan oluflan gövde, tek parça halinde görülmektedir. Bafll›k, Bizans sütun bafll›klar› gibi yapraklarla süslüdür.145 16. yüzy›l gezginlerinden Hans Dernschwam, “‹stanbul ve
Anadolu’ya Seyahat Günlü¤ü” adl› seyahatnamesinde, Belk›s
sütunu ad›yla bir sütunun varl›¤›ndan söz etmektedir.146
1900’lü y›llarda Julien
sütunu ve civar›
(BELKO)
Hükümet Meydan› ve Julien sütunu (2006, A.E.)
71
tarih içinde ankara
ROMA DÖNEM‹ ANKARA KALES‹
Ankara Kalesinin ilk yap›ld›¤› tarih, kesinlikle bilinmemektedir. M.Ö. 2. yüzy›l›n bafl›nda, Romal›lar bölgeye geldi¤inde, Galatlar’›n Tektosaglar kabilesi kaleye s›¤›nm›fllard›r. Galatya, Romal›lar›n eline geçip kentin büyümesiyle kaleye ihtiyaç kalmam›flt›r.147 Ancak M.S. 222-260 y›llar› ars›nda Perslerin hücumlar›
karfl›s›nda ‹mparator Severus Aleksandr ve Valerianos zamanlar›nda kenti korumak amac›yla kalenin büyük ölçüde yenilendi¤i
bilinmektedir. Kale, ‹ç Kale ve D›fl Kale olarak iki k›s›mdan oluflur.148 ‹ç Surlar, ‹mparator Heraklius’un kenti Sasanilerden al›fl›ndan sonra yap›lm›fl olmal›d›r.149
Ankara Kalesi ‹ç Hisar
girifl kap›s›
(Jerphanion)
72
tarih içinde ankara
Ankara Kalesi'nin
Abidinpafla Köflkü'nden
görünüflü (2005, A.E)
Ankara Kalesi, ‹çkale bat›
surlar› (2005, A.E)
73
tarih içinde ankara
ROMA YOLU
Alt›nda¤ ‹lçesi, Ulus’ta Sümerbank binas›n›n arkas›nda bulunan fiehir Çarfl›s›’n›n yerine yap›lacak binan›n temel kaz›s› s›ras›nda, Zincirli Camii’ne yak›n yerde, Ankara Valili¤i’ni dik kesen
Geç Roma dönemine ait yolun bir k›sm› bulunmufltur. Bu yolun
çevresinde Prof. Dr. Cevdet Bayburtluo¤lu denetiminde Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nce yap›lan kaz›larda, bir tak›m kal›nt›lar aras›nda ayakta kad›n heykeli, çeflitli dönemlere ait çok miktarda seramik, Galatlara ait piflmifl toprak ve at figürleri bulunmufltur.150
Zincirli Camii
yan›nda bulunan
Antik Roma yolu
(2005, A.E.)
74
tarih içinde ankara
ROMA MEZARLARI
Balgat’ta bulunan Roma
dönemine ait mezar
(G.G.)
Balgat Roma Mezar›: Çankaya ‹lçesi, Balgat Semtinde, 1998 y›l›nda bir temel hafriyat› s›ras›nda Roma Mezar› a盤a ç›km›fl, yap›lan kurtarma kaz›s› sonucunda tahrip edilmifl mezar odas› duvarlar› bulunmufltur. Mezar odas›, kaz› bitiminde Roma Hamam› alan›na tafl›nm›fl ve orada monte edilmifltir. Mezar odas›nda iki adet kline, bir adet ostotek bulunmas›, mezar›n iki defa kullan›ld›¤›n› ortaya ç›karmaktad›r. Mezar buluntusu olarak piflmifl toprak ve bronz
kaplar, alt›n taç, küpe, yüzük, yüzük kafl›, cam gözyafl› flifleleri, tabak,
piflmifl toprak kandil ve kase bulunmufltur. Mezardan ç›kar›lan eserler Anadolu Medeniyetleri Müzesi Salonunda yeniden yap›lan mezar odas› içinde sergilenmektedir.151
Alt›nda¤ Roma Mezar›: Alt›nda¤ ‹lçesi, ‹smet Pafla Mahallesi, Çank›r› Kap› Sokak No. 46’da bir inflaat›n temel kaz›s›nda ortaya ç›kan ve bina cephesi kotundan 0,50 m. altta, yüksekli¤i
1,70 m., eni 2,20 m., boyu 2,60 m. olan dromoslu Geç Roma mezar odas›, restore edilerek korumaya al›nm›flt›r.
Roma mezar›n›n
tafl›nmadan önceki
durumu
(G.G.)
75
tarih içinde ankara
ROMA DÖNEM‹ YERLEfiMELER‹
Bala, Karahamzal› Köyü’nde
Roma dönemine ait antik
malzeme (2005, A.E.)
Ankara ve çevresinde tesbit edilen yerleflim yerleri ise flunlard›r:
Haymana yolunun 34. km.’sinde “Androna” Topakl› Höyük;
Bala ‹lçesi, fiedithöyük Köyü’ndeki Galat yerleflimidir. 6. yüzy›lda piskoposluk merkezi olan Aspona152 (fiedit Höyük), Sar›höyük
Köyü içinde Aspona (fiedithöyük-Sar›höyük)153; Adana-Konya
yolunun 91. km.sinde, yolun güneyinde, Bala ‹lçesinin Karahamzal› Köyü’nün 300 m. do¤usunda Karahamzal› (Kinna)154; Ankara’n›n 92,5 km. bat›s›nda, Beypazar› ilçesi Dikmen Köyü’nün 4,5
km. güneyinde, Akkaya Dikmen karayolunun kenar›nda ova ortas›nda bulunan155 Dikmen Höyük (Lagania156- Anastasapolis)157;
Polatl›,
Il›ca Köyü
Roma dönemi
antik kapl›ca
(2005, A.E.)
76
tarih içinde ankara
Roma dönemi yerleflmelerinin
bulundu¤u Polatl›, fieyhahmetli
Köyü (2005, A.E.)
Ankara-Konya yolunda, fiereflikoçhisar’›n 13 km. kuzeyinde,
A¤açören Köyü yak›nlar›nda, De¤irmenyolu Köyü’nün158 içinde
bulunan De¤irmenyolu (Kale) Höyük (Parlasan-Parnassus)159;
Etimesgut ‹lçesi, Kara Kuvvetleri Komutanl›¤› Z›rhl› Birlikler
Okulu’nun içinde, 500 m. do¤usunda bulunan Etimesgut Höyü¤ü160; Sincan ‹lçesi, Akderesi Mevkiinde bulunan Roma dönemine ait ‹lyakut Köyü Nekropolü; Akyurt ‹lçesi, Taflp›nar Köyü Karap›nar ve Üçkurna Mevkilerinde bulunan Karap›nar Üçkurna
Düz Yerleflme; Çubuk Çay› kenar›nda, Alt›nda¤ ‹lçesi, Karaköy
köyünün 300 m. güneyinde bulunan Karaköy Höyü¤ü’dür.
fiereflikoçhisar,
De¤irmenyolu Köyü
Roma dönemi lahit parças›
(2005, A.E.)
77
tarih içinde ankara
ROMA DÖNEM‹NDE ANKARA’DAN
GEÇEN YOLLAR VE M‹L TAfiLARI
Roma Hamam›’nda
sergilenen mil tafllar›
(2005, A.E.)
78
Romal›lar; askeri, idari ve ticari nedenlerle çok say›da yol yaparak genifl bir ulafl›m a¤› kurmufllard›r. Bergama Kral› ‹mparator
3. Attalos’un ölümünden sonra Anadolu’nun Roma ‹mparatorlu¤u’na geçmesiyle eyalet valisi Manius Aquillius’un Galatya, Bithniya, Kilikya ve Kapadokya’ya giden yollar yapt›rd›¤›n›, var olan
yollar› genifllettirdi¤ini çeflitli kaynaklardan ö¤renmekteyiz.
Roma yollar›n›n tarihi, mil tafllar›ndan ö¤renilebilmektedir.
‹mparatorluktaki bütün yollarda kullan›lan mil tafllar›, 1485
m.de bir tane olmak üzere yap›lm›flt›r. Üzerinde mesafeleri bildiren yaz›lar bulunan mil tafllar›, volkanik tafllardan, ço¤unlukla
kireç tafl›ndan yap›l›rd›. Alacaatl›, Eryaman ve Yuva’n›n yan› s›ra
Ankara içinde Akköprü ve Bat›kent’te mil tafllar› bulunmufltur.161
Ankara, Anadolu’nun sekiz taraf›ndan gelen yollar›n kesiflti¤i
yerde bulunmaktad›r. Bu kesiflme, kentin ticari yönden geliflmesini sa¤larken, askeri yönden önemini art›rmakta, stratejik konuma
sahip duruma getirmekteydi. Roma döneminde ünlü Pers yolu
olan Kral Yolu’nun Ankyra’dan geçti¤ini antik kaynaklar bildirmek-
tarih içinde ankara
Roma Hamam›’nda sergilenen mil tafllar› (2005, A.E.)
tedir. Bu dönemde Romal›lar›n komflular›na yapt›¤› seferler, Ankyra’dan bafllamaktayd›. O nedenle Romal›lar, bu yollara çok önem
vermifller ve sürekli olarak tamir ve bak›mdan geçirmifllerdir.
Roma ‹mparatorlu¤u döneminde yollar› gösteren haritalar,
daha sonraki ça¤larda kopya edilerek zaman›m›za ulaflm›fllard›r.162 Hac yolu olarak da bilinen Via Tauri, Konstatntinopolis’ten bafllayarak Nikomedia (‹zmit)-Nikaea (‹znik)-luliopolis
(Sar›lar) güzergah›n› izleyerek Ankyra’dan (Ankara) - Kolonia
Arkhelais (Aksaray)-Tyana (Kemerhisar)- Faustinopolis (Baflmakç›)- Tarsus, Adana ve Antakya üzerinden Kudüs’e varmaktad›r.163
Roma döneminde Ankara’y› di¤er yönlere ba¤layan önemli
yollar flunlard›r:
1) Güneye giden yol (Kilikia, Kapadokia): ‹konion (Konya), Attaleia,
Seleuceia.
Kalecik Hasayaz Kasabas›
Roma dönemi mil tafllar›
(2005, A.E.)
2) Bat›ya giden yol: Juliopolis (Emir Yunus), Nicea.
3) Kuzeybat›ya giden yol: Pessinus (Balahisar), Dorylaion,
4) Kuzeye giden yol: Cretea Flaviopolis, Amaseia (Amasya).
5) Kuzeydo¤uya giden yol: Gangra (Çank›r›).
6) Do¤uya giden yol: Bolegasgus, Sarmalius, Ecobrigis ve Adapera Ortaköy, Tavion (Büyüknefesköy), Zela, Comana.
7) Güneydo¤uya giden yol: Çatalhöyük, Avflar, fiedithöyük, Parnassos (Parlasan).164
79